[PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

Coâng thöùc - caáu taïo - caùch goïi teân

1. Coâng thöùc toång quaùt

R(OH)n vôùi n 1.
R laø goác hiñrocacbon
Ñaëc bieät röôïu no, maïch thaúng, moät laàn röôïu coù CTPT : CnH2n+1OH.
2. Caáu taïo
- Nhoùm hiñroxyl OH vôùi moái lieân keát O - H phaân cöïc ñaùng keå.
- Goác R coù theå laø maïch hôû no hay chöa no hoaëc maïch voøng.
Ví duï:
CH3 - OH, CH2 = CH - CH2 - OH, C6H5 - CH2 - OH.
- Nhoùm OH coù theå ñính vaøo nguyeân töû C baäc 1, baäc 2, baäc 3 taïo thaønh caùc röôïu töông öùng
baäc 1, baäc 2, baäc 3.
Ví duï:

- Röôïu khoâng beàn khi:

+ Nhieàu nhoùm OH cuøng ñính vaøo 1 nguyeân töû C.
+ Nhoùm OH ñính vaøo nguyeân töû C coù noái ñoâi.
Ví duï:

- Hieän töôïng ñoàng phaân laø do:

+ Maïch C khaùc nhau.
+ Vò trí cuûa caùc nhoùm OH khaùc nhau.
+ Ngoaøi ra röôïu ñôn chöùc coøn ñoàng phaân laø ete oxit R - O - R'.
Ví duï: Chaát ñôn giaûn C3H8O coù 3 ñoàng phaân.

3. Caùch goïi teân

a) Teân thoâng duïng:
Teân röôïu = Teân goác hiñrocacbon no töông öùng + ic.

1 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

Ví duï: CH3 - CH2 - OH röôïu etylic

b) Teân hôïp phaùp
Teân röôïu = teân hiñrocacbon no töông öùng + ol.

Tính chaát vaät lyù

- Ñoái vôùi röôïu no, maïch hôû, moät laàn röôïu CnH2n+1OH :
Khi n = 1 12 ; röôïu laø chaát loûng, n > 12 laø chaát raén, nhieät ñoä soâi cuûa röôïu cao hôn cuûa
hiñrocacbon no hay daãn xuaát halogen coù KLPT xaáp xæ vì trong röôïu coù hieän töôïng lieân hôïp
phaân töû nhôø lieân keát H, do ñoù söï bay hôi khoù khaên.

- Taát caû caùc röôïu ñôn chöùc ñeàu nheï hôn nöôùc.
- Ba chaát ñaàu (metanol, etanol, propanol) tan voâ haïn trong nöôùc laø do khi hoaø tan röôïu vaøo
nöôùc, giöõa caùc phaân töû röôïu vaø caùc phaân töû nöôùc hình thaønh lieân keát hiñro:

Sau ñoù ñoä tan giaûm nhanh khi n taêng.

Tính chaát hoaù hoïc

1. Taùc duïng vôùi kim loaïi kieàm.

Caùc ancolat laø chaát raén, tan nhieàu trong röôïu töông öùng, bò thuyû phaân hoaøn toaøn.

2. Phaûn öùng este hoaù vôùi axit höõu cô vaø voâ cô

- Caùc phaûn öùng este hoaù ñeàu thuaän nghòch, khoâng hoaøn toaøn. Muoán phaûn öùng xaûy ra hoaøn
toaøn theo chieàu thuaän phaûi duøng H2SO4 ñaëc ñeå huùt nöôùc.
- Phaân bieät:
Röôïu baäc 1: phaûn öùng chaäm, khoâng hoaøn toaøn.
Röôïu baäc 2: phaûn öùng raát chaäm.
Röôïu baäc 3: gaàn nhö khoâng xaûy ra phaûn öùng.
3. Phaûn öùng taùch nöôùc

2 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

- Taïo ete:

- Taïo olefin:

4. Phaûn öùng taùch hiñro: Cho hôi röôïu qua boät Cu hay boät Fe nung noùng.
Röôïu baäc 1 ® anñehit.
Röôïu baäc 2 ® xeton.

5. Phaûn öùng oxi hoaù khoâng hoaøn toaøn (eâm dòu)

6. Rieâng röôïu etylic bò leân men giaám.

Ñieàu cheá

1. Thuyû phaân este vaø daãn xuaát halogen

2. Coäng H2O vaøo anken

3. Khöû anñehit vaø xeton

4. Cho glucozô leân men ñöôïc röôïu etylic

3 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

Giôùi thieäu moät soá röôïu moät laàn röôïu

1. Röôïu metylic CH3OH

- Laø chaát loûng, khoâng maøu, nheï hôn nöôùc, tan voâ haïn trong nöôùc, coù muøi ñaëc tröng, nhieät ñoä
soâi = 65oC.
- Raát ñoäc: uoáng phaûi deã muø, uoáng nhieàu deã cheát.
- Duøng ñeå ñieàu cheá anñehit fomic, toång hôïp chaát deûo, laøm dung moâi.
- Ñieàu cheá:
+ Toång hôïp tröïc tieáp:

+ Baèng caùch chöng goã

2. Röôïu etylic CH3 - CH2 - OH
- Laø chaát loûng, nheï hôn nöôùc, tan voâ haïn trong nöôùc, coù muøi thôm, nhieät ñoä soâi = 78oC.
- Coù öùng duïng raát lôùn trong thöïc teá: Ñeå cheá taïo cao su vaø moät soá chaát höõu cô toång hôïp khaùc
nhö este, axit axetic, ete…
Ñeå laøm dung moâi hoaø tan vecni, döôïc phaåm, nöôùc hoa.
3. Röôïu butylic C4H9OH
Coù 4 ñoàng phaân laø nhöõng chaát loûng, ít tan trong nöôùc hôn 3 chaát ñaàu daõy ñoàng ñaúng. Coù muøi
ñaëc tröng.
4. Röôïu antylic CH2 = CH - CH2OH
- Laø chaát loûng khoâng maøu, muøi xoác, nhieät ñoä soâi = 97oC
- Ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát chaát deûo.
- Khi oxi hoaù ôû choã noái ñoâi taïo thaønh glixerin:

- Ñieàu cheá ñi töø propilen

Röôïu nhieàu laàn röôïu

1. Phaûn öùng ñaëc tröng

Do coù nhieàu nhoùm OH trong phaân töû neân ñoä phaân cöïc cuûa caùc nhoùm O - H taêng, nguyeân töû
H ôû ñaây linh ñoäng hôn so vôùi ôû röôïu 1 laàn röôïu. Do vaäy ngoaøi nhöõng tính chaát chung cuûa röôïu,
chuùng coøn coù nhöõng tính chaát rieâng cuûa röôïu nhieàu laàn röôïu: Ñieån hình laø phaûn öùng hoaø tan
Cu(OH)2 taïo thaønh dung dòch maøu xanh lam.

4 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

2. Giôùi thieäu moät soá röôïu nhieàu laàn röôïu

a) Etylenglicol CH2OH - CH2OH
- Laø chaát loûng daïng xiro, khoâng maøu, khoâng muøi, coù vò ngoït, ñoäc, tan nhieàu trong nöôùc, nhieät
ñoä soâi = 197oC.
- Ñieàu cheá:
+ Ñi töø etilen

- Etylenglicol coù theå truøng ngöng vôùi ñiaxit taïo thaønh polime duøng laøm sôïi toång hôïp
b) Glixerin CH2OH - CHOH - CH2OH
- Laø chaát loûng daïng xiro, khoâng maøu, khoâng muøi, coù vò ngoït, tan nhieàu trong nöôùc, nhieät ñoä
soâi = 190oC
- Phaûn öùng este hoaù vôùi HNO3 (khi coù maët H2SO4ñ):

Nitroglixerin laø chaát loûng nhö daàu, raát ñoäc, keùm beàn, khi va chaïm maïnh gaây noå.

Duøng laøm thuoác noå ñiamit

- Ñieàu cheá:
+ Xaø phoøng hoaù chaát beùo.
+ Leân men glucozô khi coù maët NaHSO3

5 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

+ Toång hôïp töø propilen

- ÖÙng duïng:
+ Duøng ñeå saûn xuaát thuoác noå nitroglixerin.
+ Trong saûn xuaát thöïc phaåm, döôïc phaåm, höông lieäu, thuoäc da, vaûi, möïc, kem ñaùnh raêng.

PHENOL VÀ ANCOL THƠM

Caáu taïo phaân töû cuûa phenol

Phenol laø daãn xuaát cuûa hiñrocacbon thôm trong ñoù moät hay nhieàu nguyeân töû H cuûa nhaân
benzen ñöôïc thay theá baèng nhoùm OH.
Ví duï:

ÔÛ ñaây chæ xeùt moät chaát tieâu bieåu laø C6H5 - OH.
Trong phaân töû phenol coù hieäu öùng lieân hôïp (+C) :
Maây electron cuûa caëp e khoâng tham gia lieân keát trong nguyeân töû O bò dòch chuyeån veà phía
nhaân benzen: keát quaû laøm taêng ñoä phaân cöïc cuûa lieân keát O - H. Nguyeân töû H linh ñoäng, deã taùch
ra laøm phenol coù tính axit. Maët khaùc, do hieäu öùng lieân hôïp döông (+C) cuûa nhoùm OH laøm maät
ñoä e ôû caùc vò trí ortho vaø para treân nhaân benzen taêng leân, do ñoù phaûn öùng theá vaøo caùc vò trí naøy
deã hôn ôû benzen.

Tính chaát vaät lyù

- Phenol laø chaát tinh theå khoâng maøu, nhieät ñoä noùng chaûy = 42oC.
- ÔÛ nhieät ñoä thöôøng, phenol ít tan trong nöôùc, khi ñun noùng ñoä tan taêng leân. ôû to > 70oC tan
voâ haïn vaøo nöôùc. Phenol tan nhieàu trong röôïu, ete, clorofom,…
- Phenol ñoäc, coù tính saùt truøng, laøm boûng da.
Tính chaát hoaù hoïc

1. Taùc duïng vôùi kim loaïi kieàm.

6 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

Caùc ancolat laø chaát raén, tan nhieàu trong röôïu töông öùng, bò thuyû phaân hoaøn toaøn.

2. Phaûn öùng este hoaù vôùi axit höõu cô vaø voâ cô

- Caùc phaûn öùng este hoaù ñeàu thuaän nghòch, khoâng hoaøn toaøn. Muoán phaûn öùng xaûy ra hoaøn
toaøn theo chieàu thuaän phaûi duøng H2SO4 ñaëc ñeå huùt nöôùc.
- Phaân bieät:
Röôïu baäc 1: phaûn öùng chaäm, khoâng hoaøn toaøn.
Röôïu baäc 2: phaûn öùng raát chaäm.
Röôïu baäc 3: gaàn nhö khoâng xaûy ra phaûn öùng.
3. Phaûn öùng taùch nöôùc
- Taïo ete:

- Taïo olefin:

4. Phaûn öùng taùch hiñro: Cho hôi röôïu qua boät Cu hay boät Fe nung noùng.
Röôïu baäc 1 ® anñehit.
Röôïu baäc 2 ® xeton.

5. Phaûn öùng oxi hoaù khoâng hoaøn toaøn (eâm dòu)

6. Rieâng röôïu etylic bò leân men giaám.

Ñieàu cheá phenol vaø öùng duïng

1. Taùch töø nhöïa chöng than ñaù.

2. Ñi töø benzen.

7 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên

 [PHIẾU BÀI TẬP HÓA HỌC] Thứ ngày tháng năm 2010

3. ÖÙng duïng
Phenol ñöôïc duøng laøm thuoác saùt truøng, dieät naám moác, cheá taïo thuoác nhuoäm, döôïc phaåm,
thuoác dieät coû daïi, ñeå cheá taïo tô toång hôïp (poliamit) vaø chaát deûo (nhöïa bakelit)

Röôïu thôm

Coâng thöùc: C6H5 - R - OH.

Trong ñoù R laø goác hiñrocacbon maïch hôû.
C6H5 - CH2OH C6H5 - CH2 - CH2OH
(röôïu benzylic) (röôïu phenyletylic)
Caû hai ñeàu laø chaát loûng, ít tan trong nöôùc, tan ñöôïc trong moät soá dung moâi höõu cô nhö röôïu
etylic, ete, axeton,…
Caû 2 ñeàu tham gia phaûn öùng nhö röôïu no, maïch hôû, baäc nhaát moät laàn röôïu.

8 Vũ Thế Thuy – THPT Thái Phiên