Przegld Naukowy Inynieria i Ksztatowanie rodowiska nr 69, 2015: 224235

(Prz. Nauk. In. Kszt. rod. 69, 2015)

Scientific Review Engineering and Environmental Sciences No 69, 2015: 224235
(Sci. Rev. Eng. Env. Sci. 69, 2015)

Elbieta KUBRAK, Monika RASISKA, Witold GRABOWSKI

Laboratorium Centrum Wodne SGGW w Warszawie
Water Center Laboratory WULS SGGW

Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora

stokowego z niezatopionym i zatopionym wylotem
Flow characteristics of the conical vortex regulator with
unsubmerged and submerged outlet
Sowa kluczowe: stokowy regulator wirowy, przepustowo regulatora, charakterystyka przepustowoci, wspczynnik przepywu,
wspczynnik oporw
Key words: conical vortex regulator, vortex
regulator capacity, flow characteristic, discharge coefficient, loss coefficient

Wprowadzenie
Urzdzenia do regulacji przepywu
cieczy s stosowane w ciekach i sieci kanalizacji ciekowej. Pozwalaj na przyczanie nowych zlewni do istniejcych kolektorw charakteryzujcych si ograniczon
przepustowoci. Chroni zbiorniki o niewielkiej powierzchni przed nadmiernymi
zrzutami wody opadowej. Peni funkcj
ochronn dla oczyszczalni, zapobiegajc przecieniom hydraulicznym sieci
w czasie opadu. Mog rwnie znale
zastosowanie do sterowania nateniem
przepywu wody czy ciekw na stacjach
224

uzdatniania wody, oczyszczania ciekw

w obiektach sieciowych, takich jak: pompownie, zbiorniki retencyjne, przelewy burzowe i separatory (Helman, 1998). W budownictwie wodnym stosowane s wirowe
regulatory przepywu jako rozpraszacze
energii w upustach dennych, studzienkach
spadowych, a take jako urzdzenia zawirowujce strumie cieczy dopywajcej do
pomp, co pozwala istotnie zwikszy ich
moc (Kotowski, 2011).
Regulatory przepywu cieczy dzieli
si na aktywne, czyli majce ruchome
elementy, oraz pasywne nieposiadajce takich elementw (Kotowski, 2011).
Regulatory przepywu wyposaone
w ruchome czci mechaniczne to kryzy,
zasuwy i przepustnice. Regulatory pasywne do ograniczenia objtociowego
natenia przepywu cieczy wykorzystuj opory liniowe lub miejscowe przepywajcej cieczy. Najprostszym pasywnym
regulatorem wykorzystujcym opory li-

E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

niowe jest rura dawica o znacznej dugoci. Pasywnym urzdzeniem dawicym przypyw, wykorzystujcym opory
liniowe w poczeniu z miejscowymi,
jest ukad poczonych ukw lub kolan
przewodw. Nowoczesne urzdzenia
pasywne regulujce przepyw, wykorzystujce dawienie miejscowe, nazywa
si regulatorami wirowymi. Regulatory te dzieli si na cylindryczne i stokowe w zalenoci od ksztatu komory
regulatora.
Wirowe regulatory przepywu wykorzystuj energi napywajcej do regulatora cieczy do wywoania wirowego
przepywu cieczy w komorze regulatora.
Wirowy przepyw cieczy stanowi miejscowe dawienie, co skutecznie zwiksza opory przepywu przez regulator
i ogranicza natenie wypywu cieczy
z komory regulatora. Zalet regulatorw
wirowych jest prosta budowa i brak elementw ruchomych, co gwarantuje niezawodno ich dziaania, wad za jest
konieczno okrelenia w badaniach hydraulicznych charakterystyk przepywu.
Celem pracy byo wyjanienie, jak
zatopienie wylotu ze stokowych regulatorw wirowych wpywa na ich przea

pustowo. Osignicie zaoonego celu

umoliwia analiza charakterystyk przepustowoci, wyznaczonych w badaniach
hydraulicznych, dwch stokowych regulatorw wirowych pracujcych z niezatopionym i zatopionym wylotem.

Zasada dziaania stokowych

regulatorw wirowych
W stokowym regulatorze wirowym
(3) ciecz dopywa do urzdzenia krcem dopywowym (1) zainstalowanym
skonie w podstawie stoka citego
o wikszej rednicy, a wypywa przez
otwr (2), bdcy mniejsz podstaw
stoka (rys. 1a). Efekt dawicy w regulatorze osigany jest przez wymuszenie przepywu wirowego w komorze
(rys. 1b).
Analityczny opis przepywu cieczy
przez regulator w ruchu wirowym wykorzystuje zaleno Torricellego na natenie wypywu cieczy przez otwr przy
pominiciu prdkoci dopywu wody
(v0 0):
Q

P A1 2g'H

(1)

RYSUNEK 1. Schematy: a stanowiska z regulatorem stokowym, b przepywu wirowego przy

przepywie cieczy przez regulator stokowy; 1 krciec dopywowy, 2 krciec odpywowy, 3 komora stokowego regulatora wirowego
FIGURE 1. Schematic diagrams: a of the test bench, b of the spinning motion of a flow of liquid
through the regulator cone; 1 the inlet connector, 2 discharge outlet, 3 the conical vortex chamber
regulator
Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

225

Wspczynnik przepywu (wydatku)

wyznaczany jest dowiadczalnie dla
kadego typu regulatora z przeksztaconej zalenoci (1):
Q
A1 2g'H

(2)

Rnica wysokoci cinienia (H)

wyznaczona z przeksztaconej zalenoci (1) jest rwna wysokoci straconej
energii w regulatorze:
1

'H

Q2

P 2 2gA12

Q2
2gA12

(3)

gdzie:
H rnica wysokoci cinienia cieczy
przy przepywie przez regulator [m],
Q objtociowe natenie przepywu
wody przez regulator [m3s1],
A1 powierzchnia przekroju krca dopywowego ( A1 S d12 / 4) [m2],
d1 rednica krca dopywowego [m],
wspczynnik przepywu regulatora
[],
a

wspczynnik oporw miejscowych

regulatora [],
g przypieszenie ziemskie [ms2].
Z porwnania obu zalenoci okrelono zwizek midzy wspczynnikiem
przepywu regulatora a wspczynnikiem oporw: = 1/ 2.
Pocztkowo, gdy napr cieczy

v2
'H  0 przed wlotem do regulatora
2g

jest niewielki, przepyw odbywa si jako

niewirowy (odcinek 0-1 charakterystyki przepywu na rysunku 2a). W miar
zwikszenia wysokoci naporu przepyw
niewirowy cieczy przechodzi w wirowy,
pomimo zamknicia pewnej objtoci
powietrza w komorze wirowej (punkt 2
na rys. 2a), a nastpnie powoduje czciowe jego wyparcie z komory (punkt
3 na rys. 2a) i powstanie przepywu wirowego z powietrznym rdzeniem. Energia potencjalna cieczy przed wlotem do
regulatora zamienia si przy przejciu
przez regulator w energi kinetyczn.
W wyniku dziaania siy odrodkowej
w wirujcym strumieniu cieczy najwik-

RYSUNEK 2. Charakterystyka hydrauliczna regulatora wirowego stokowego: a wzrastajcy napr

na dopywie, b malejcy napr na dopywie (Wjtowicz i Kotowski, 2008)
FIGURE 2. Hydraulic characteristic of the conical regulator: a pressure increase at the inlet, b pressure decrease at the inlet (Wjtowicz and Kotowski, 2008)

226

E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

sze cinienie jest na obwodzie wikszej

podstawy stoka (Kotowski, 2011).
Dawi to skutecznie dopyw cieczy do
stokowej komory regulatora z przewodu zasilajcego. Z kolei strumie
z powietrznym rdzeniem skutecznie
ogranicza pole wypywu cieczy z komory regulatora. W ten sposb powstaj
znaczne opory hydrauliczne przy przepywie cieczy przez urzdzenie.
Zmniejszanie wysokoci naporu
cieczy na dopywie do regulatora powoduje, e maleje objtociowe natenie
przepywu cieczy przez regulator i do
punktu 3 na rysunku 2b charakterystyka hydrauliczna urzdzenia pokrywa
si z t z czasu wzrostu naporu. Dalsze
zmniejszanie naporu powoduje zapowietrzenie si regulatora (punkt 4 na rys. 2b)
i zanika przepyw wirowy w komorze regulatora (punkt 5 na rys. 2b), powodujc
powstanie tzw. fali puczcej. Proces powolnego powstawania, a nastpnie szybkiego zaniku przepywu wirowego przy
zmianach naporu powoduje bistabilno
charakterystyki urzdzenia (Wjtowicz
i Kotowski, 2008).
Charakterystyka hydrauliczna stokowego regulatora wirowego cechuje
si histerez, co oznacza, e w pocztkowym okresie jego dziaania przy maych
rosncych wysokociach naporu (H)
i wzrocie natenia przepywu cieczy
(Q) nie pokrywa si ona z charakterystyk przy malejcych wysokociach naporu (H) i malejcym nateniu przepywu cieczy (Q). Wspczynnik przepywu
() w formule (1) przyjmuje rne wartoci w rnych etapach pracy regulatora
(Wjtowicz i Kotowski, 2008; Kotowski
i Wjtowicz, 2010). W praktyce o wiele istotniejsza ni przebieg histerezy jest
znajomo charakterystyki przepustowo-

ci regulatora przy przepywie wirowym.

Dlatego te metodyk bada dostosowano do wyznaczenia przede wszystkim
tej charakterystyki i obliczenia na jej
podstawie wspczynnikw przepywu
i oporw regulatora.

Badania hydrauliczne
Badania przepustowoci dwch stokowych regulatorw wirowych wykonano w laboratorium hydraulicznym Katedry Inynierii Wodnej Szkoy Gwnej
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Regulatory wykonano ze stalowej
blachy nierdzewnej i umieszczono je
w walcowym zbiorniku z polietylenu
o wysokoci 1,20 m i rednicy 1,20 m
(rys. 3). Woda do zbiornika z regulatorem doprowadzona bya z zamknitego
obiegu wody w laboratorium hydraulicznym. Natenie dopywu wody do
regulatora ustawiano za pomoc zaworu
umieszczonego na przewodzie doprowadzajcym, na ktrym zamontowano
przepywomierz indukcyjny. Ze wzgldu
na falowanie wody w zbiorniku do pomiarw stanu wody wyprowadzono na
zewntrz zbiornika piezometr z wodowskazem szpilkowym. Badania przepustowoci przeprowadzono dla zatopionego i niezatopionego wylotu z regulatora.
Dla niezatopionego wylotu z regulatora
rnic wysokoci cinienia (H) midzy zwierciadem wody w zbiorniku
a spodem przewodu wlotowego mierzono piezometrem (rys. 4a). Przy zatopionym wypywie wody wysoko cinienia (H) stanowia rnic wysokoci
cinienia wody w zbiorniku zasilajcym
i wysokoci cinienia wody za wylotem
z regulatora (rys. 4b).

Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

227

a.
RYSUNEK 3. Stanowisko badawcze: a zbiornik z regulatorem, b regulator przepywu w komorze
zasilajcej
FIGURE 3. Experimental setup: a supply chamber, b a flow regulator in the suplay chamber
a

RYSUNEK 4. Schemat stanowiska badawczego: a wylot niezatopiony, b wylot zatopiony; 1 zawr, 2 przepywomierz, 3 przewd doprowadzajcy wod do zbiornika zasilajcego, 4 komora
zasilajca, 5 stokowy regulator przepywu, 6 przewd odprowadzajcy wod, 7 piezometry,
8 zbiornik dolny, 9 pompa
FIGURE 4. Schematic diagram of the experimental setup: a unsubmerged outlet, b submerged
outlet; 1 valve, 2 flowmeter, 3 water supply line to the supply tank, 4 supply chamber, 5 conical
vortex regulator, 6 drain pipe, 7 piezometer, 8 tank bottom, 9 pump

Badania przepustowoci przeprowadzono dla dwch regulatorw stokowych

o wymiarach pokazanych na rysunku 5.
Regulator pierwszy (rys. 5a) zaprojektowany by dla natenia przepywu Q
228

= 0,004 m3s1 i wysokoci cinienia

H = 1,40 m (Rasiska, 2015), regulator
drugi (rys. 4b) dla natenia przepywu
Q = 0,008 m3s1 i wysokoci cinienia
H = 1,25 m (Grabowski, 2015).
E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

RYSUNEK 5. Wymiary badanych regulatorw: a regulator pierwszy, b regulator drugi

FIGURE 5. Dimensions of investigated flow regulators: a first regulator, b secound regulator

Pomiar natenia przepywu cieczy

na dopywie do regulatora i brak moliwoci prowadzenia cigej rejestracji stanw i przepywu na wypywie z regulatora w czasie uniemoliwia odtworzenie
caej histerezy badanych regulatorw.

Wyniki bada przepustowoci

stokowych regulatorw wirowych
Otrzyman z bada charakterystyk
przepustowoci regulatora pierwszego
'H>m@
1.1

z niezatopionym wylotem pokazano na

rysunku 6.
Jak stwierdzono, w badanych regulatorach wystpuj dwa rodzaje przepyww: niewirowe i wirowe. W regulatorze pierwszym, o wikszej rednicy
komory D = 360 mm, przepyw niewirowy wystpowa do osignicia objtociowego natenia przepywu Q = 2,86
ls1 i wysokoci cinienia H = 15,2 cm.
Wzrost natenia przepywu do Q = 2,98
ls1 spowodowa wyparcie powietrza
z komory wirowej i powstanie przepyQ=3,31l/s
'H=102,7cm

ruch wirowy, vortex flow

1.0
0.9

ruch niewirowy, free-flow

0.8

obszar histerezy
hysteresis area

0.7

Napenianie zbiornika
Filing of the tank
Q=2,98l/s
'H=85,8cm

Q=2,57l/s
'H=61,2cm

0.6
0.5
0.4
0.3

. zbiornika
Oprnianie
Emptying

Q=1,09l/s
'h=6,7cm

0.2
0.1

przepyw wirowy
vortex flow

Q=2,21l/s
'H=23,5cm

P=0,285 m

Q=2,86l/s
'H=15,2cm

0.0
0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

przepyw niewirowy
free-flow

2.5

3.0

3.5

przepyw wirowy
vortex flow
przepyw niewirowy
free-flow

Q [l/s]

RYSUNEK 6. Charakterystyka hydrauliczna stokowego regulatora wirowego pierwszego

(D = 360 mm) z niezatopionym wylotem
FIGURE 6. The hydraulic characteristics of the conical vortex first regulator (D = 360 mm) with not
submerged outlet
Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

229

wu wirowego z napowietrzonym rdzeniem. Wytworzony rdze powietrzny

skutecznie zdawi odpyw wody z regulatora i spowodowa wzrost wysokoci cinienia w zbiorniku do wartoci
H = 85,8 cm (linia przerywana na rysunkach 6 i 7). Przy dalszym wzrocie
natenia dopywu wody do zbiornika
w regulatorze utrzymywa si przepyw
wirowy. Przy maksymalnym napenieniu zbiornika otrzymano H = 102,7 cm
i Q = 3,31 ls1.
Jak wynika z rysunku 6, w trakcie zmniejszania natenia dopywu
do zbiornika zasilajcego nadal utrzy-

mywa si w regulatorze przepyw

wirowy. Przy zmniejszeniu natenia
dopywu wody do zbiornika poniej
Q = 2,57 ls1 wysoko cinienia gwatownie zacza si zmniejsza od wartoci H = 61,2 cm do H = 23,5 cm
przy przepywie Q = 2,21 ls1. Zmniejszenie przepywu o 14% wywoao
61-procentowe zmniejszenie wysokoci
cinienia. Szybkie zmniejszenie wysokoci cinienia tumaczy mona napywem powietrza do regulatora od strony
niezatopionego wylotu. Gdy napenienie w zbiorniku zasilajcym obniyo
si poniej wzniesienia grnej krawdzi

1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0

Regulator 2. (D = 480 mm)

wylot niezatopiony, unsubmerged outlet

przepyw niewirowy
free-flow
przepyw wirowy
vortex flow
'H [m]

'H [m]

Regulator 1. (D = 360 mm)

wylot niezatpiony, unsubmerged outlet

dopyw powietrza
air supply
P=0,285 m

0.0

1.0

2.0

1.2
1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0

3.0
Q [l/s]

przepyw niewirowy
free-flow
przepyw wirowy
vortex flow
dopyw powietrza
air supply
P=0.388 m

0.0

'H [m]

'H [m]

przepyw niewirowy
free-flow
przepyw wirowy
vortex flow

0.0

1.0

2.0

4.0

6.0
Q [l/s]

Regulator 2. (D = 480 mm)

wylot zatopiony, submerged outlet

Regulator 1. (D = 360 mm)

wylot zatopiony, submerged outlet
1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0

2.0

1.2
1.1
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0.0

przepyw niewirowy
free-flow
przepyw wirowy
vortex flow

0.0

3.0
Q [l/s]

2.0

4.0

6.0
Q [l/s]

RYSUNEK 7. Charakterystyka przepustowoci regulatora pierwszego (D = 360 mm) i regulatora drugiego (D = 480 mm) dla przepywu niewirowego i wirowego przy niezatopionym i zatopionym wylocie
FIGURE 7. The hydraulic characteristic of the conical vortex first regulator (D = 360 mm) and second
regulator (D = 480 mm) for the free-flow and vortex flow with unsubmerged and submerged outlet
230

E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

(H < P), wystpowa jeszcze w komorze regulatora przepyw wirowy,

lecz zwikszaa si objto przestrzeni
w komorze wypenionej powietrzem.
Przy przepywie Q = 1,09 ls1 wysoko
cinienia wynosia H = 6,7 cm i charakterystyka z przepywem wirowym przecia si z charakterystyk w przepywie
niewirowym.
Wyznaczone w badaniach charakterystyki dla obu form przepywu przedstawiono na rysunku 7 dla regulatorw
z niezatopionym i zatopionym wylotem.
Zatopienie wylotu z regulatora istotnie
wpywa na przebieg charakterystyki
regulatora w przepywie niewirowym.
Powoduje przede wszystkim powstanie
wirowego przepywu w regulatorze przy
rnych nateniach dopywu wody do
regulatora. Nieco mniejszy wpyw ma
zatopienie wylotu z regulatora na charakterystyk przepywu w przepywie
wirowym. Przy zatopionym wylocie
z regulatora nie istnieje moliwo do-

pywu powietrza do komory regulatora.

Dlatego te w charakterystyce regulatorw z zatopionym wylotem (rys. 7) nie
wystpuje gwatowne obnienie charakterystyki, obserwowane przy niezatopionym wylocie.
Wystpienie efektu dawicego
w regulatorze, osigane przez wymuszenie przepywu wirowego, wymaga
odpowiedniej wysokoci naporu hydraulicznego. Napr ten gwatownie wzrasta
przy przejciu z przepywu niewirowego
w wirowy i utworzeniu si napowietrzonego rdzenia. Parametry hydrauliczne, takie jak: natenie przepywu wody przez
regulator, wysoko naporu oraz wspczynniki wydatku i oporu, wystpujce
podczas przejcia wody z przepywu
niewirowego (N) w wirowy (W) dla badanych regulatorw, oraz relacje midzy
tymi parametrami przepywu przy przejciu wody z przepywu niewirowego
w wirowy zestawiono w tabeli 1.

TABELA 1. Parametry przepywu podczas przejcia z przepywu niewirowego (N) w wirowy (W)
TABLE 1. The flow parameters during the transition between free-flow (N) and vortex flow (W)
Parametry
przepywu
Flow parameters
QN [ls1]
QW [ls1]
QW / QN
HN [cm]
HW [cm]
HW / HN
N []
W []
W / N
N []
W []
W / N

Regulator 1.
Wypyw
niezatopiony
Wypyw zatopiony
Unsubmerged
Submerged outlet
outlet
2,86
2,14
2,98
2,28
1,04
1,06
15,2
8,40
85,8
42,5
5,64
5,06
0,59
0,59
0,26
0,28
0,44
0,47
2,9
2,9
15,2
12,8
5,24
4,41

Regulator 2.
Wypyw
niezatopiony
Wypyw zatopiony
Unsubmerged
Submerged outlet
outlet
6,52
5,98
6,64
6,12
1,02
1,02
24,7
16,6
106,6
89,1
4,32
5,37
0,59
0,66
0,29
0,29
0,49
0,44
2,9
2,3
12,0
11,8
4,14
5,13

Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

231

Po wystpieniu przepywu wirowego w badanych regulatorach stwierdzono kilkukrotny wzrost wysokoci cinienia w komorze dopywowej
'H W / 'H N  4,325,64  ,
ktremu
towarzyszy
jedynie
nieznaczny
wzrost
natenia
przepywu
QW / QN 1,021,06 . Potwierdza to
du skuteczno badanych regulatorw w utrzymywaniu staoci natenia
przepywu. Przejcie z przepywu niewirowego w wirowy ilustruje zmienno
wartoci wspczynnikw przepywu:
w ruchu niewirowym wspczynniki
przepywu osigay warto z przedziau

(0,590,66), a po przejciu w przepyw wirowy ich warto zmniejszya

si i zawieraa w granicach (0,26
0,29). Jak wynika z tabeli 1, wartoci
wspczynnikw przepywu regulatorw w ruchu wirowym s prawie o poow mniejsze ni w ruchu niewirowym.
Wspczynniki oporw () w przepywie
niewirowym zawieray si w przedziale
(2,32,9), a po przejciu w przepyw
wirowy wynosiy (11,815,2).
Obliczone z zalenoci (2) wartoci
wspczynnikw przepywu () przedstawiono w funkcji wartoci liczby
Reynoldsa (Re) obliczonej w przekroju
Regulator 2. (D = 480 mm)
wylot niezatopiony, unsubmerged outlet

Regulator 1.(D = 360 mm)

wylot niezatopiony, unsubmerged outlet
0.7

0.7
0.6
0.5
0.4

przepyw niewirowy
free-flow

0.6

przepyw niewirowy
free-flow

przepyw wirowy
vortex flow

0.5

przepyw wirowy
vortex flow

0.4

0.3

0.3

0.2

0.2

0.1

0.1

0.0

0.0

1.E+03

1.E+04

Re [-]

1.E+05

1.E+03

1.E+04

1.E+05

1.E+06
Re [-]

[-]

Regulator 1. (D = 360 mm)

wylot zatopiony, submerged outlet

[-]

0.7
0.6

przepyw niewirowy
free-flow

0.5

przepyw wirowy
vortex flow

Regulator 2. (D = 480 mm)

wylot zatopiony, submerged outlet

0.8
0.7
0.6
0.5

0.4

przepyw niewirowy
free-flow
przepyw wirowy
vortex flow

0.4

0.3

0.3
0.2

0.2

0.1

0.1

0.0

1.E+03

0.0

1.E+04

Re [-]

1.E+05

1.E+03

1.E+04

1.E+05

Re [-]

1.E+06

RYSUNEK 8. Zaleno wspczynnikw przepywu regulatorw () od wartoci liczby Reynoldsa

(Re) dla badanych regulatorw
FIGURE 8. The interpretation of discharge coefficient values () on the Reynolds values for investigated flow regulators
232

E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

wlotu (rys. 8) oraz w funkcji wysokoci

cinienia (H) (rys. 9):
v1d1

Re

4Q
S d1Q

(4)

gdzie:
v1 prdko przepywu wody w krcu
dopywowym o rednicy d1 [ms1],
kinematyczny wspczynnik lepkoci wody [m2s1].
Z przedstawionych wykresw wynika, e wartoci wspczynnikw przepywu przy przepywie niewirowym
wzrastaj wraz ze zwikszaniem si liczby Re oraz wysokoci cinienia (H).
W regulatorze pierwszym przy nieRegulator 1. (D = 360 mm)
wylot niezatopiony, unsubmerge outlet

'H>m@
1.2

przepyw niewirowy
free-flow

1.0

przepyw wirowy
vortex flow

0.8
0.6

zatopionym wylocie wspczynniki

przepywu zawieray si w przedziale
(0,180,59), a przy zatopionym
wylocie (0,280,61). W regulatorze drugim przy niezatopionym wylocie wspczynniki przepywu zawieray
si w granicach (0,130,59), a przy
zatopionym wylocie (0,170,69).
Z punktu widzenia skutecznoci dawienia przepywu cieczy w regulatorach obszar przepywu niewirowego jest
nieistotny.
Przy przepywie wirowym wspczynniki przepywu przyjmuj zblione do siebie wartoci. W regulatorach
z niezatopionym wylotem ich rednia
warto wynosi r = 0,31. Naley jedRegulator 2. (D = 480 mm)
wylot niezatopiony, unsubmerge outlet

'H>m@
1.2

1.0

przepyw niewirowy
free-flow

0.8

przepyw wirowy
vortex flow

0.6

0.4

P=0,388 m

0.4

P =0,285 m

0.2

0.2

0.0

0.0
0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7
0.8
P>@

Regulator 1. (D = 360 mm)

wylot zatopiony, submerge outlet

'H>m@
1.2

przepyw niewirowy
free-flow

1.0

przepyw wirowy
vortex flov

0.8

0.0

0.2

0.3

0.4

0.4

0.2

0.2

0.7

0.8
P>@

przepyw wirowy
vortex flow

0.8
0.6

0.6

przepyw niewirowy
free-flow

1.0

0.4

0.5

Regulator 2. (D = 480 mm)

wylot zatopiony, submerge outlet

'H>m@
1.2

0.6

0.0

0.1

0.0
0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7
0.8
P>@

0.0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8
P>@

RYSUNEK 9. Zaleno wspczynnikw przepywu () regulatorw w funkcji wysokoci cinienia

(H) dla badanych regulatorw
FIGURE 9. The dependence of the coefficient on H for investigated regulators
Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

233

nak zwrci uwag, e przy niezatopionym wylocie wartoci wspczynnikw

przepywu zmieniaj si w zalenoci
od wysokoci naporu hydraulicznego.
W regulatorze pierwszym, gdy napenienie w zbiorniku zasilajcym znajdowao
si powyej wzniesienia grnej krawdzi
(H > P), rednia warto wspczynnikw przepywu wynosia r = 0,26, lecz
gdy napenienie w zbiorniku zasilajcym obniyo si poniej wzniesienia
grnej krawdzi (H < P), to rednia
warto wspczynnikw przepywu
bya rwna r = 0,35. Analogicznie
w regulatorze drugim: dla H > P rednia warto wspczynnikw przepywu bya rwna r = 0,29, a dla H < P
r = 0,34.
W regulatorach z zatopionym wylotem wspczynniki przepywu s praktyczne niezmienne ich rednia warto
wynosi r = 0,28.

Podsumowanie i wnioski kocowe

Przepustowoci stokowych regulatorw wirowych zmieniaj si w zalenoci od formy wypywu wody z regulatora. Zatopienie wylotu z regulatora
powoduje, e przepyw przez regulator
przechodzi w wirowy przy niszym
nateniu dopywu do regulatora ni
w przypadku niezatopionego wylotu.
Ponadto obnianie natania dopywu
do regulatora przy niezatopionym wylocie powoduje w pewnym momencie
dopyw powietrza do komory regulatora
i wzrost jego przepustowoci pomimo
utrzymywania si przepywu wirowego.
Zatopienie wylotu z regulatora powoduje rnice w przebiegu charakterystyk
w stosunku do regulatorw z niezatopio234

nym wylotem. Wartoci wspczynnikw przepywu stokowego regulatora

wirowego rosn wraz z objtociowym
nateniem dopywu cieczy przy przepywie niewirowym. Wystpienie przepywu wirowego wpywa na obnienie
wspczynnikw przepywu, ktrego
wartoci nie ulegaj ju zmianom wraz
ze wzrostem natenia dopywu cieczy.
Rnice w przebiegu krzywych charakterystyk przepustowoci regulatorw
bez i z zatopionym wylotem wymagaj
uwzgldnienia formy wypywu z regulatora w praktycznych zastosowaniach
regulatorw.

Literatura
Grabowski, W. (2015). Analiza przepustowoci
stokowego regulatora wirowego. (Praca
inynierska). Warszawa: Szkoa Gwna
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Helman, M. (1998). Zastosowanie regulatorw
przepywu w gospodarce wodno-ciekowej.
Gospodarka Wodna, 11, 422425.
Kotowski, A. (2011). Podstawy bezpiecznego wymiarowania odwodnie terenw. Warszawa:
Wydawnictwo Seidel-Przywecki.
Kotowski, A. i Wjtowicz, P. (2010). Analysis
of hydraulic parameters of conical vortex
regulators. Polish J. Environ. Stud., 19 (4),
479756.
Rasiska, M. (2015). Charakterystyka przepustowoci regulatora wirowego stokowego. (Praca inynierska). Warszawa: Szkoa Gwna
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Wjtowicz, P. i Kotowski, A. (2008). Badania
modelowe stokowych regulatorw hydrodynamicznych. Ochrona rodowiska, 3,
3744.

Streszczenie
Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego z niezatopionym i zatopionym wylotem. W pracy
E. Kubrak, M. Rasiska, W. Grabowski

przedstawiono wyniki hydraulicznych bada przepustowoci wirowych regulatorw

stokowych. Badania prowadzono dla zatopionego i niezatopionego wylotu z regulatora. Wyniki bada przedstawiono w formie
charakterystyk przy niewirowym i wirowym
przepywie w regulatorze. Stwierdzono
wpyw zatopienia wylotu z regulatora na charakterystyk jego przepustowoci. Zatopienie
wylotu z regulatora powoduje, e przepyw
przez regulator przechodzi w wirowy przy
niszym nateniu dopywu do regulatora
ni w przypadku wylotu niezatopionego.

Summary
Flow characteristics of the conical
vortex regulator with unsubmerged and
submerged outlet. The paper presents the
results of investigations of a flow capacity of

the conical vortex regulators. The research

was conducted for the submerged and nonsubmerged outlet of the regulator. The results
were presented in a form of characteristics of
the free-flow and vortex flow in the regulator. The influence of the outlet form on hydraulic characteristics of the conical vortex
regulator is demonstrated. The submergence
of the outflow causes that the vortex flow appears for lower inflow rates than for the unsubmerged outflow.

Authors address:
Elbieta Kubrak
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska
Laboratorium Centrum Wodne
ul. Ciszewskiego 6, 02-766 Warszawa
Poland
e-mail: elzbieta_kubrak@sggw.pl

Charakterystyki przepustowoci wirowego regulatora stokowego...

235