Professional Documents
Culture Documents
Chng III: N MN IN HA
I. MT S KHI NIM
1. n mn in ha
Khi nghin cu mt pin Cu Zn trong dung dch in ly ngi ta nhn thy km b n
mn do din tng anod ha tan : Zn 2e = Zn2+. Cc phn ng in cc xy ra nh sau:
Nh vy, trn b mt kim loi c rt nhiu catod v anod gn nhau to thnh h thng vi
pin nhiu cc, ta gi l n mn in ha.
n mn in ha l qu trnh n mn m trong pht sinh ra dng in. V vy, n mn
in ha ch xy ra khi kim loi tip xc vi mi trng in ly.
2. Phn ng in ha
a. Cc qu trnh in cc
Anod: qu trnh oxi ha cht kh (kim loi M) thnh dng oxi ha (cation Mn+).
M = Mn+ + ne
Catod: qu trnh kh cht oxi ha (O2 hoc H+,) thnh cht kh.
Ox + ne = Kh
Nu cht oxi ha l H+ th qu trnh xy ra ti catod s l: H+ + e = Hhp
Hhp + Hhp = H2
Nu cht oxi ha l O2 th:
Vi mi trng acid:
O2 + 4H+ + 4e = 2H2O
Vi mi trng trung tnh hoc baz: O2 + 2H2O + 4e = 4OH-.
Th in cc theo phng trnh Nernst:
RT
lg a Ox
(III.1)
nF
a Kh
Trong : R: hng s kh l tng, R = 8,314 J/mol.K
T: nhit tuyt i (K)
F: hng s Faraday, F = 96500 C/mol.
aox, akh: hot ca dng oxi ha v dng kh trng thi cn bng.
E E
b. Phn ng in ha
K thut in ha c s dng rng ri trong k thut v i sng. Tuy nhin, trong n
mn v trong ngnh m in vn cn quan tm l c tnh ca b mt phn chia pha
gia kim loi dung dch, v d: tc phn ng ti b mt, tnh cht ca lp mng trn b
mt hoc hnh dng ca b mt. Cng c kho st v nghin cu cc tnh cht trn l th
v dng. T hai thng s ny chng ta c th suy lun mi th xy ra trn b mt phn chia
pha. Khi chng ta nhng mt thanh kim loi vo dung dch in ly th kim loi c khuynh
hng phn ng vi dung dch in ly : kim loi c th ha tan to thnh cation hoc
cc cation trong dung dch c th kt ta thnh kim loi:
V d:
Fe = Fe2+ + 2e
Hoc
Fe2+ + 2e = Fe
Kt qu ca nhng phn ng ny l kim loi c khuynh hng tch t in tch m hoc
dng. S tch t nhng in tch ny s lm thay i in th ca kim loi v ti gi tr in
th m tc ca hai phn ng t cn bng c gi l in th cn bng.
Mt iu quan trng, khi cho mt mnh kim loi vo dung dch in ly in th cn
bng ca n, iu ny khng c ngha l tc ha tan kim loi v phn ng kt ta kim loi
l bng khng. Phn ng in ha lun lun l mt qu trnh chuyn in tch, ngha l hai
qu trnh kh v oxi ha xy ra ng thi vi tc bng nhau.
c. nh lut Faraday
10
MIt
nF
(III.2)
m
iM
St
nF
(III.3)
vc
Red
va
(III.5)
trng thi cn bng th tc phn ng thun vc bng tc phan ng nghch va. Trong
in ha s dng khi nim dng in hoc mt dng thay cho tc phn ng
I
dq
nFv
dt
(III.6)
ic nFk c C ox exp
RT
Ga*
(III.8a)
(III.8b)
G
nFE
exp
ia nFk a C red exp
RT
RT
nFE
ia nFK a C red exp
RT
Hoc
Trong :
G o
K a k a exp
RT
Mt cch tng t:
(III.12)
nFE
ic nFK c C ox exp
RT
12
(III.13)
G o
K c k c exp
RT
Trong :
RT
nFE cb
ic nFK c C oxo exp
RT
(III.15)
o
ox
o
red
RT K c RT C
ln
ln
nF K a nF C
Suy ra:
E cb
Vy:
E cb E cbo
Khi
RT
RT
(III.17)
RT C oxo
ln o
nF C red
(III.18)
C oxo
o
1 th Ecb = E cb gi l th in cc tiu chun.
o
C red
o1
o1
io nFK a1 .K c .C red
.C oxo nFK so .C oxo .C red
(III.19)
o
1
o
io ioo .C oxo .C red
Vy
(III.21)
Trong ng hc in ha trao i electron th i lng dng io l mt thng s rt quan
trng v n c quan h cht ch vi tc phn ng oxi ha kh no xy ra trn b mt
kim loi nht nh.
i vi mt h oxi ha kh nht nh, khi xy ra trn cc b mt kim loi khc nhau s
ng vi cc gi tr dng trao i io khc nhau i vi h oxi ha kh nghin cu, ngha l
dng trao i io ca mt h oxi ha kh ph thuc vo bn cht kim loi. V vy, c th dng
gi tr io l thc o kh nng xc tc ca vt liu c dng lm in cc.
4. Gin th in cc pH
Gin th in cc pH trnh by s ph thuc ca gi tr th in cc vo gi tr pH
ca mi trng phn ng. Gin ny c xy dng trn c s cc s liu nhit ng hc
v cho php gii thch trng thi tn ti, tnh cht ca n cht v hp cht cng nh kh
nng chuyn ha gia cc cht c trong h kho st.
S n mn kim loi theo c ch in ha xy ra trong mi trng nc lun gn lin vi
hai qu trnh: s oxi ha kim loi ti anod chuyn kim loi thnh ion kim loi v lun gn
13
lin vi phn ng kh xy ra trn catod (s kh ion H3O+ c trong dung dch, kh oxi ha
tan trong dung dch, hoc kh nc).
Mt khc, s n mn kim loi theo c ch in ha ph thuc vo gi tr th in cc ca
anod v catod. Trong mi trng nc cc gi tr th in cc ph thuc ch yu vo pH. V
vy, vic xy dng gin th in cc cn bng pH l cn thit v gi tt l gin th
in cc pH ( E pH ). M. Pourbaix l ngi u tin a ra gin ny (1945) nn gin
E pH cn c gi l gin M. Pourbaix.
a. Gin ca nc tinh khit 25oC
Vic nghin cu gin E pH ca nc rt c ngha i vi s n mn kim loi theo
c ch in ha.
Nc l mt cht in ly rt yu: 2H2O H3O+ + OH- (III.22)
V vy nng H+ v OH- rt nh, trong nc c mt lng kh O2 ha tan ( n gin
ta thay H3O+ bng H+).
Cc phng trnh oxi ha kh c lin quan n H+, OH- v H2O:
2H+ + 2e H2
(23)
2H2O + 2e H2 + 2OH(III.24)
Phn ng (III.23) v (III.24) l cc phn ng in ha dng hn hp.
Phng trnh Nernst p dng cho phn ng (III.23) c dng:
2
25oC:
E 2 H / H E 2oH / H
2
a
0,059
log H
2
PH 2
14
Hnh III.2: Gin E pH i vi h H2O, H+, OH- 25oC vi PH2 = 1 atm, PO2 = 1 atm.
Nu mt h c th cn bng m hn th cn bng ca h hydro ( vng A ) th khi tip
xc vi nc dng kh ca h s y H2 ra khi nc.
Nu mt h c th cn bng dng hn th cn bng ca h oxy ( vng C ) th khi tip
xc vi nc dng oxy ha ca h s y O 2 ra khi nc.
Vng A v C v vy l vng khng bn v phng din nhit ng ca nc.
Nu h c th cn bng nm trong vng B th n khng th kh H+ thnh hydro, v
cng khng th oxy ha O2- thnh oxy. H s khng tc dng vi nc. V vy,
vng B l vng bn v mt nhit ng ca nc. T gin E-pH ca H2O ta thy
cc ng EANOD f(pH) , ECATOD f(pH) u chuyn dch tuyn tnh nhau, lun cch
nhau mt on khng i.
Ti mt pH nht nh E = const = (1.22 0.189) = 1.031V. Cng t gin E-pH
ca H2O, khong E = 1.031V cng chnh l khong th m nc khng b phn hy.
b. Gin Fe H2O
St l thnh phn chnh ca cc hp kim thp c s dng rt rng ri trong cc ngnh
cng nghip ch to my cng nh trong cng nghip xy dng. Vic nghin cu nhng vn
lin quan n st, thp c ngha nht nh i vi thc t.
thit lp gin th E pH ca h Fe H2O cn phi k n cc cu t tn ti trong
h: H2O, H+, OH-, O2 v H2, Fe, Fe2+, Fe3+, HFeO2-, Fe(OH)2, Fe(OH)3 v cc phng trnh
phn ng c lin quan.
Bng III.2 ch ra nhng phn ng quan trng nht v cc phng trnh cn bng iu
kin:
15
Bng III.2
Vng kim loi hay hydroxid kim loi (hay oxid kim loi) cn bng vi ion kim loi c
nng 10-6 M. Vng ny xy ra cc phn ng n mn v c gi l vng n
mn.
Trong mt gii hn no , gin E pH (M.Pourbaix) c a ra d on kh
nng n mn. Tuy nhin trn gin Pourbaix khng cho bit g v tc n mn v
bn cht bo v ca lp hydroxid hay oxid to thnh trong vng th ng.
V nguyn tc c 3 phng php chng n mn c rt ra t gin Pourbaix:
- in th in cc c th lm m hn so vi in th n mn v in th kim loi
nm trong vng an ton. Phng php ny gi l bo v catod (phn cc catod).
- in th in cc c th lm dng hn so vi in th n mn v in th kim
loi nm trong vng th ng. Phng php ny gi l bo v anod (phn cc anod).
- C th chuyn pH sang phi cho kim loi ri vo vng th ng, ngha l thay i
mi trng dn n ngng n mn.
II. C CH N MN IN HA
n mn in ha xy ra khi kim loi tip xc vi dung dch cht in ly l s ph hy
kim loi xy ra trn b mt gii hn hai pha: kim loi v dung dch cht in ly, khi kim
loi ha tan xy ra trn vng anod v km theo phn ng gii phng hydro hoc tiu th oxy
xy ra trn vng catod ng thi sinh ra dng in. Qu trnh n mn in ha xy ra tng
t nh s hot ng ca mt phin in b khp kn mch. (xem hnh III.4)
Ion kim loi trn b mt in cc chuyn vo dung dch ng thi c cc electron d trn
b mt kim loi.
Cc electron d vng anod c dch chuyn n vng catod trn b mt kim loi v ti
xy ra cc phn ng km theo:
- Nu mi trng c ion H+ th xy ra phn ng gii phng hydro:
ZH+ + Ze (Z/2)H2 (III.32)
v khi s n mn km theo s gii phng hydro.
- Nu trong mi trng n mn c mt kh O2 v oxi th xy ra phn ng tiu th oxy:
(Z/4)O2 + Ze + ZH+ (Z/2)H2O (III.33)
Vy s n mn km theo s tiu th oxi c mt trong dung dch.
Qu trnh n mn ha tan kim loi cng nh qu trnh xy ra trn catod l gii phng
hydro hoc tiu th oxi thng bao gm cc giai on (xem hnh III.4 ) sau y:
Vng anod:
a) Giai on ha tan kim loi li electron trn in cc.
b) Giai on chuyn sn phm ca s oxi ha (chuyn cc ion t b mt kim loi vo th
tch dung dch)
Vng catod:
Trn catod v s gii phng hydro cng bao gm nhiu giai on sau:
a) Chuyn cc phn t tch in H 3O+ t trong th tch dung dch n lp dung dch phn
st b mt bng nhiu cch: hoc s khuch tn do chnh lch nng , hoc bng s
in di, hoc bng chuyn ng i lu.
b) Giai on kh lp v solvat ha ca phn t tch in H 3O+.
c) Giai on phng in ca ion H+: 2H+ + 2e H2
d) Giai on hp ph ca sn phm Hhp trn b mt in cc.
e) Chuyn sn phm vo dung dch v.v
Vy phn ng in ha xy ra trn b mt gii hn pha ca qu trnh n mn kim loi ti
vng catod cng nh anod bao gm rt nhiu giai on, song giai on no chm nht s
khng ch ng hc ca ton b qu trnh.
Ty thuc vo kh nng phn ng ngha l phn cc ca in cc s quyt nh giai
on khng ch ng hc. Trong in ha cng nh qu trnh n mn in ha, ng hc ca
qu trnh thng c khng ch bi hai giai on chm nht:
- S trao i electron ca cc phn t tch in trn b mt in cc xy ra chm nht
v khng ch ng hc trao i electron hoc cn gi l ng hc trao i in tch,
ng hc in ha.
- S chuyn vt cht t dung dch n b mt in cc xy ra ch yu do s khuch tn
l giai on chm nht trong qu trnh hoc n mn kim loi s l giai on khng ch
ng hc ca ton b qu trnh v thng gi l ng hc khuch tn.
III. NG HC CC QU TRNH IN CC
1. Hin tng phn cc v kh phn cc
a. Phn cc
Khi nhng hai thanh kim loi khc nhau vo mt dung dch in ly, chng to thnh hai
in cc khc nhau. Khi ni hai in cc vi nhau bng mt dy dn s c mt dng in
chy qua trong mch. in th in cc lc ny lch khi v tr cn bng. in th in cc
anod dch chuyn v pha dng. in th catod dch chuyn v pha m.
18
th ng cong phn cc
ng cong phn cc c ngha thc t gii thch nhng nh lut c bn ca qu
trnh n mn.
Xy dng ng cong phn cc bng thc nghim l mt trong nhng phng php c
bn nghin cu c cu ca qu trnh n mn.
c. Phn cc
Nhng qu trnh lm gim s phn cc anod, catod c ngha l lm cho qu trnh anod v
catod tin hnh d dng hn gi l s kh phn cc anod, catod.
2. Phn cc anod
Qu trnh anod l qu trnh ha tan kim loi ngha l ion kim loi t mng li tinh th
kim loi chuyn vo dung dch v to thnh ion hydrat ha.
Mn+ . ne + mH2O Mn+.mH2O + ne
S phn cc anod lm cho qu trnh anod tin hnh kh khn hn. in th anod chuyn
v pha dng hn.
Nguyn nhn ca s phn cc anod l:
Do phn cc in ha hc c gi l qu th ion ha kim loi.
Lm chm s khuch tn ion kim loi t b mt vo dung dch.
19
To thnh mng th ng trn anod: trong dung dch in ly c cht oxi ha, khng c
cc anion hot ng nn n c kh nng to mng bo v lm cho in th anod
chuyn v pha dng hn.
3. Phn cc catod
Qu trnh catod l qu trnh kh ngha l qu trnh ly in t d do cc cht kh no .
K hiu l Xn+ + ne X
V d:
Cc ion b kh: H+.H2O + e H2 + H2O
Cc phn t trung tnh: O2 + 4e + 2H2O 4OH Mng khng tan: CuO + 2e + H2O Cu + 2OH Cc hp cht hu c: RO + 2e + 4H+ RH2 + H2O (R: gc ca phn t hu c).
Nguyn nhn ca phn cc catod:
Lm chm qu trnh catod do phn cc in ha gi l qu th phn ng phn cc catod.
Khuch tn cht kh phn cc t dung dch n b mt catod chm.
Khuch tn sn phm catod t b mt pha kim loi dung dch ra dung dch chm
IV.CC NHN T NH HNG N QU TRNH N MN IN HA
1. Cc nhn t bn trong
a. bn nhit ng ca kim loi
Kim loi b n mn in ha khi n ng vai tr in cc anod trong pin.
V phng din nhit ng, qu trnh n mn c kh nng t xy ra khi bin thin nng
lng t do ca n G < 0 hoc sc in ng ca cp nguyn t n mn Ed > 0. in th
in cc ph thuc vo bn cht ca kim loi .
b. Cu to v tnh cht ca hp kim
Hp kim c dng nhiu trong k thut. bn ca n ph thuc vo thnh phn v
cu trc ca n, c hai loi hp kim: hp kim 1 pha v hp kim nhiu pha.
Hp kim 1 pha l dung dch rn c s dng nhiu trong k thut n mn. Hp kim
nhiu pha c to thnh do cc kim loi cc trng thi kt tinh khc nhau. Quan im in
ha hp kim nhiu pha bn n mn km.
c. Trng thi b mt kim loi
B mt kim loi ng nht nhn bng kim loi bn hp.
B mt x x, khng ng nht d b n mn hn.
2. Cc nhn t bn ngoi
a. pH ca dung dch
pH = -log aH+
pH < 7: Mi trng acid.
pH = 7: Mi trng trung tnh.
pH > 7: Mi trng baz.
+ nh hng trc tip trong trng hp ion H+ hoc OH- trc tip tham gia phn ng
in cc lm thay i th in cc.
+ nh hng gin tip: to mng sn phm th ng lm gim tc n mn hoc ha
tan sn phm n mn lm mt kh nng bo v ca mng.
b. Thnh phn v nng cht in ly
Tc n mn in ha ph thuc vo bn cht dung dch mui ha tan v nng ca
n trong dung dch.
20
A
A
q
It
nF
nF
Km
m
A I
A
i A (III.34)
S A t nF S A nF
22
23