Professional Documents
Culture Documents
CO XNG KHP
NH XUT BN Y HC
g p
X N G
K H P
C h b i n : PGS. TS. V Th T h a n h T h y
C H N
N H N G
O N
B N H
c o
T H N G
I U
X N G
K H P
G P
NH XUT BN Y
H
T R
NI-2012
HC
sung)
Ch bin:
LI GII
THIU
LI NI U
(Ti bn ln th nht)
MC
LC
Trang
L i gii thiu
L i ni u
9
Thy
16
Bnh long x n g
PGS. TS. V Th Thanh
Thy
35
Thoi ha khp
TS. BSCKI1. Nguyn Mai
Hng
56
Thoi ha ct sng
TS. BSCKII. Nguyn Mai Hng
Hoi t v k h u n chm x n g i
TS. Nguyn
65
Vn Hng
75
Vim khp d n g t h p
88
PGS. TS. Nguyn
Th Ngc Lan
HO
Chn o n v iu tr bnh g t
ThS. Hong Vn Dng
124
Vnh Ngc
X cng b t o n t h
138
PGS. TS. Nguyn
Vnh Ngc
Vnh Ngc
149
Vim a c v vim da c
163
TS. Nguyn nh
Khoa
169
190
203
ThS. Trn Th T Chu
222
ThSrBi Hi Bnh
232
ThS. Bi Hi Bnh
244
ThS. Nguyn Phng Thy
Ung th di cn xng
252
ThS. Hong Vn Dng
a u ty xng
267
TS. Nguyn nh Khoa
275
288
290
303
TS. BSCKII. Nguyn Mai Hng
312
THNG
GP
KHP
PGS. TS. V T h T h a n h T h y
I. B N H C A T CHC LIN K T
1. L u p u s b a n h t h n g
2. V i m a c
3. V i m a c v da ( v i m da c )
4. X c n g b t o n t h v c c h i c h n g lin q u a n
- X cng b t o n t h .
- H i c h n g Sharp.
- H i chng CREST.
5. V i m k h p d n g t h p
6. B n h s t i l l n g i l n (AdulCs s t i t l d i s e a s e )
7. H i c h n g S j o g r e n ( S j o g r e n ' s s y n d r o m e )
8. C h n g a u n h i u c d o t h p ( P o l y m y a l g i a R h e u m a t i c a )
9. B n h l v i m
thc mch
mch
(Vasculitis),
phn
loi theo
kch
9.1. Cc mch
nhnh)
ln b tn thng
(ng
mch
ch v
cc
bnh
tiu ng
mch,
10
3. V i m k h p v y n n
4. H i c h n g Reiter v v i m k h p p h n n g
IM. BNH KHP TINH TH
1. B n h g t
2. B n h k h p d o t i n h t h k h c ( P s e u d o g o u t )
IV. B N H L N H I M KHUN LIN Q U A N T I H X N G
KHP
1. V i m k h p n h i m k h u n
- Vim khp n h i m k h u n sinh m .
- V i m khp n h i m k h u n sinh m do lin cu.
Vim khp n h i m k h u n sinh m do p h cu.
- Vim khp n h i m k h u n sinh m do t cu.
- Vim k h p n h i m k h u n sinh m do v i k h u n k h c .
2. V i m k h p d o lao
3. V i m k h p s a u
bnh
Lyme
(do x o n
khun
Borrelia
burgdoreri)
4. V i m k h p d o v i r u s
5. V i m k h p d o k s i n h t r n g , n m
6. V i m k h p b n h n h n A I D
li
7. Ct tuy vim
8. St thp (Rheumatic Fever) hay t h p k h p cp, t h p tim
V. BNH THOI HOA KHP V CC R i LON XNG
KHP LIN QUAN TI CHUYN HOA V CC BNH L
KHC...
1. Thoi hoa khp (nguyn p h t v t h p h t )
- Thoi hoa a khp.
- Thoi hoa ct sng.
- Thoi hoa khp gi.
- Thoi hoa khp hng.
Thoi hoa khp khc.
2. Hoi t v khun x n g
- Hoi t v khun chm xng i.
Hoi t xng t i cc v tr khc (t gp hn).
3. L o n g x n g
- Long xng khng c gy xng bnh l.
- Long xng km theo c gy xng
- Long xng trong bnh ni tit.
- Long xng trong cc bnh khc.
4. Nhuyn x n g
5. Bnh Paget
12
6. B n h k h p d o n g u y n n h n n i t i t ( t u y n g i p , t u y n
yn, tuyn thng thn...)
7. B n h k h p d o n g u y n
nhim sc t st...)
nhn
bnh
mu
(Hemophilia,
8. B n h k h p d o n g u y n n h n t h n k i n h ( g i a n g m a i t h n
kinh- Tabes, l o n d n g t h n kinh giao c m - h i c h n g
Sudeck, x c t b n teo c, r n g n g tuy...)
9. B n h k h p d o c c n g u y n n h n k h c
- Do t m t h n .
- Do thuc, vaccin, h u y t t h a n h . . .
- Do hoa cht, c h t c.
- Loi khc.
VI. C C B N H K H C K H P
1. B n h k h p s a u c h n t h n g
- T r n dch, t r n m u khp.
- Vim m n g h o t dch sau c h n t h n g .
- V i c h n t h n g do n g h nghip.
2. C c d d n g (do b m s i n h , m c p h i )
3. C c k h i u v l o n s n
- u l n h , n a n g nc.
- u c t n h ( n g u y n p h t , t h p h t ) .
- L o n sn x n g , sn.
13
14
VUI. NHM B N H T H P T R EM
1. V i m k h p t r e m t p h t ( I d i o p a t h i c c h i l d h o o d
ICA)
arthritis-
ct
sng
thiu
nin
(Juvenile
- Vim khp v y n n t h i u n i n .
- B n h l khp lin quan n b n h ng r u t .
3. V i m k h p t h p h t s a u c c b n h h t h n g
- Lupus ban h thng.
- Vim da c, vim a c.
- Ban x u t h u y t Scholein- H enoch.
4. C c b n h k h p k h c
- H i chng M a r a n .
- H i chng Ehlers- Danlos.
- Cystic brosis.
- Vim khp lin quan ti cc t h i u h t m i n dch...
15
1. Tm quan trng
- Trn th gii c khong 200 triu ngi b long xng (LX).
- 30% ph n 50 b xp ln t t sng tr ln do
long xng.
- Chu u: c 30 giy li c mt ngi b gy xng do
long xng.
- Ring M hng nm c khong 25 triu ph n c nguy c
long xng. 1,4 triu ngi b gy c xng i do long xng.
- Mi nm c 1/5 s trng hp b gy c xng i v xp t
sng do long xng b t vong.
- 1/3 s ph n v 1/5 s nam gii c nguy c long xng.
- T l gy xng do long xng hng nm cao hn t l
nhi mu c tim cng t qu v ung th v. Nguy c gy c
xng i nam cao hn nguy c ung th tin lit tuyn.
D on: t l gy c xng i s tng t 1,7 triu ngi
(nm 1990) ln n 6,3 triu ngi (nm 2050), trong 50% s
l ngi chu .
Chi ph rt tn km: hng nm chi ph cho long xng M
l 14 t la (USD), chu u: 350 triu EUR, Anh: t bng
16
- C h u : t l g y xng do l o n g x n g cng a n g t n g ln
n g k, c b i t l cc nc cng nghip p h t t r i n n h
Singapore, H n g Kong.
- Theo Cooper, 1992: c t n h c k h o n g 3,2 t r i u n g i b
gy c xng i do L X . L a u , 1996: xp l n t s n g H n g
Rong: 30%.
Bng 1. Chi ph trc tip hng nm k c nhp vin i vi long xng (ti
M)
Bnh
Tim mch
T l %
(t USD)
4,6
20,3
Long xng
10
13,8
Hen
15
7,5
2. n h n g h a l o n g x n g
c
ca
gy
L o n g x n g l t n h t r n g b n h l ca h t h n g x n g c
t r n g bi s g i m k h i xng, g y t n h i n v i cu t r c
t chc x n g l m g i m chc ca x n g g y nguy c
xng.
Bnh thng
Long xng
17
- Tiu chun chn on bnh LX theo T chc Y t t h gii WHO (Kanis, 1994) da vo T- Score (phng php o bng
my DEXA t i ct sng v c xng i):
+ Bnh thng: T- Score > - 1,0.
+ Gim mt xng: -2,5 <T- Score - 1.
+ Long xng: T < - 2,5.
Tuy nhin cn lu khi chn on LX khng da hon ton
vo mt xng (MX) m cn kt hp vi nh gi nguy c
long xng. V d nu T- Sc ore < 2,5 nhng khng c yu t
nguy c th ta khng chn on l long xng m chn on l
gim MX.
li. CHC NNG V CU TRC CA XNG
. Chc nng ca xng
C nm chc nng:
- Nng c th.
Vn ng: l ni bm ca cc c
vn ng.
Bo v: to khung bo v cho cc tng
v ty sng.
L nhng khoang to mu.
- Chc nng chuyn ha cc cht
khong: l kho cha cc cht khong: 99%
lng calci ca c th l trong xng,
nu calci trong mu gim do bt c mt
nguyn nhn no th calci trong xng s
huy ng ra ngoi duy tr s thng
bng ni mi ca c th.
18
2. C u t r c m x n g
Xng l m t m lin k t c bit bao gm cc t b o v cht
k h u n xng (bone matrix). C h t k h u n xng bao gm cc si
collagen v cc m lin k t k h c giu cht glucoaminoglycin,
k h u n xng c t h tr t h n h calci hoa. M x n g c xng c
(xng v) v xng xp; 80%-90% k h i lng xng c c
calci hoa; 15 - 25% k h i lng xng xp c calci hoa. Xng
c c chc n n g bo v cn xng xp c chc n n g chuyn hoa.
Cc t bo xng bao gm: huy ct bo l cc t bo khng l
a n h n , c n h i m v t i u xng. To ct b o l t b o c n h n
h n h thoi, c n h i m v sn sinh ra cc t h n h p h n ca n n
xng (cc si collagen v cc cht nn), c v a i t r quan t r n g
trong q u t r n h calci hoa.
Vic t o x n g (bone b r m a t i o n ) v huy x n g (bone
resorption) d i n ra theo c c h thay x n g c b n g x n g mi.
Bnh t h n g hai q u t r n h n y c duy t r mt cch c n b n g
cho n k h o n g 30 - 35 t u i , t t u i n y tr ln to ct b o h o t
ng q u mc, h u y x n g cao h n to x n g d n t i g i m k h i
xng theo t h i gian, c b i t giai o n m n k i n h , g y n n
t n h t r n g l o n g xng.
3. Khi lng xng nh (peak bone mass - PBM)
L mt xng t c ti a vo tui t 20 - 35 (Tuy
n h i n t u i t c P B M t y theo t n g t c gi). P B M c n g cao
t h nguy c l o n g x n g sau n y c n g t h p .
Nhng
yu t nh hng n
PBM:
s t n g
hp
19
20
5. B n h l
- Cc t n h t r n g g y g i m hormon sinh dc: m n k i n h , ct
bung t r n g , m t k i n h ko d i , k h n g sinh ...
- Cng c n g i p , cng t u y n g i p , i t h o ng
thuc insulin.
ph
21
xng
22
IPi
s a
Ln hnh nm
Ln nh:
20-25%
h '-J_a
i
Ln trung A
bnh: 2
25-40%
^"
Ln p
. ^ U -m= 4 .
g,,
Sau
Trc
Ln nng:
3, trn 40%
23
o hp t h tia X k p (DXA)
Nhng v tr o chnh
on gn (trn) xng i
o M X c xng i , ct sng: l t i u c h u n v n g
c h n o n l o n g xng.
u i m : p h t h i n c n h n g t r n g hp X L S
m k h n g p h t h i n c b n g X-quang t h n g quy.
25
xt nghim
thng
quy:
Tc lng mu.
Cng thc mu.
Calci, phospho, protein ton phn, albumin ton phn,
phosphatase kim, men gan, creatinin, in gii .
Calci niu.
K h i c c c d u h i u n g h i n g n h : nam gii b long
xng, gy xng khng gii thch c; ch s z (Z-score)
thp (<-2); p ng iu tr km; nhiu yu t nghi ng long
xng th pht trn lm sng th c t h lm thm mt s xt
nghim sau:
- TSH.
Vi nam gii: testosteron mu.
Vi mt s ph n: FSH mu, estradiol mu.
PTH mu.
- Cht chuyn ha vitamin D.
- in di protein mu v tng phn tch nc tiu.
Sinh thit xng.
26
Cc du n ha
sinh:
To xng
Hy xng
Gi tr ca du n sinh
ha:
27
1. Nhm bisphosphonat
c ch hot ng hy xng thng qua: i lc ha hc mnh
cho cc tinh th calci v lin kt ngu nhin trn b mt ca
xng. Lm gin on cc hot ng ca cc t bo hy xng
thng qua mt s cht trung gian, ngoi ra cn kch thch hot
ng ca to ct bo v i thc bo.
Hin t i mt s thuc nhm thuc ny ang c s dng
rng ri trn th gii nh:
(1) S dng qua ng ung:
- Alendronat: 70 mg/mi tun.
- Risedronat: 35 mg/mi tun.
Ibandronat: 2,5 mg/mi ngy.
Lu : cn ung vo bui sng, trc n t nht 30 pht, ung vi mt cc
nc lc y (200 mi), khng c nm t nht 30 pht sau khi ung.
Chng ch nh: h calci mu, lot thc qun.
(2) S dng qua ng tnh mch:
Pamidronat: liu 30-60 mg, kt hp vi huyt thanh ngt
5%, truyn tnh mch trong vng 2-4 gi. Ba thng iu tr nhc
l i mt ln. Nu do ung th di cn xng c th iu tr
thng/1 ln.
- Acid zoledronic (ACLACTA): 5 mg, truyn tnh mch chm
trong vng 15 pht/mi nm mt ln.
- Zometa: 4 mg, truyn cng huyt thanh ngt 5%, truyn
trong vng 15 pht. Ch nh tt cho nhng trng hp long
28
x n g n n g , c b i t l trong n h n g t r n g hp b Kahler, u n g
t h x n g di c n (4 t u n l n ) .
* M t s t c d n g p h k h c : h calci m u , lot thc q u n :
h o i t x n g h m ( r t h i m ) , do k h i bnh n h n c b n h
r n g m i n g c n t h n t r n g k h i ch n h .
2. C a l c i t o n i n
- Do cc t b o nang t u y n g i p sn x u t , l m t polypeptid
gm 32 acid a m i n . Calcitonin c h i tng hp ( M I A C A L C I C ) c
n h n g u i m n h : m n h gp 50 l n calcitonin n g u i , t h i
gian t c d n g l u h n , k h n g n h h n g n s b i n i ca cc
yu t n i sinh.
C c h t c dng: c c h h o t ng ca h y ct b o , k h c h
t h c h hot ng ca t o ct b o . N g o i t c d n g l m g i m h y
xng, miacalcic c t c d n g g i m a u m n h do: g i m t n g hp
cht t r u n g gian g y a u n h prostaglandin; t n g nng p
endorphin gp 15-30 l n ; t c n g trc t i p l n t r u n g t m a u
ca h t h n k i n h t r u n g ng; t c ng l n c h t d n t r u y n t h n
k i n h ca h t h n k i n h t r u n g n g n h cathecholamin,
serotonin.
* T c d n g p h : d n g ( r t h i m ) ; b n g m t ; b u n n n v
nn, n h n g s h t sau m t h a i n g y i u t r . D n g x t h u n h
k h n g c t c d n g p h , i k h i g y v i m m i .
- L i u : 50 U I - 200 U I calcitonin t i m bp hoc d i da. H i n
t i dng x t m i c s d n g r n g r i h n d n g t i m .
3. C c t c n h n i u h a t h t h e s t r o g e n c h n l c
(Selective Estrogen Receptor Modulators- S E R M )
29
vi
th
cn
di
30
Parathyroid
hormon
(1-34
agment
of
parathyroid
31
32
5. P h n g t r n h n g
T p l u y n t n g chc c bp, k h m k i m t r a t h lc
t h n g x u y n , t r n h t c d n g p h ca n h n g thuc c t h d
gy ng.
6. i u tr d p h n g l o n g x n g b n g calci v v i t a m i n D n u
c h n k h n g y v n h n g b n h n h n b n h n g bnh
hoc s d n g cc thuc lin quan n l o n g xng, c b i t l
k h i s d n g glucocorticoids t 3 t h n g tr ln.
7. Kim tra mt xng
i vi n g i c nguy c v n u ch s TScore g i m i SD
t h nguy c gy x n g do l o n g x n g t n g l n gp i.
33
IOF
(International
Osteoporosis
Foundation)
Tui > 65
I
Yu t
nguy c
C yu t
nguy c
o MX
TScore <-2,5
Khng
o MX
Tscore<-1,5
iu tri
34
iu tr
o MX
I
Tscore < - 2,5
iu tri
THOI HOA
KHP
TS. B S C K I I . N g u y n Mai H n g
I. I CNG
1. nh ngha
Thoi hoa khp (THE) l hu qu ca qu trnh c hc v
sinh hc l m m t c n b n g gia tng hp v huy h o i ca sn
v x n g d i sn. S m t c n b n g n y c t h c b t u bi
n h i u y u t: d i t r u y n , p h t t r i n , c h u y n hoa v c h n t h n g !
T h o i khp lin quan n t t c cc m ca khp ng cuo
c n g b i u h i n bi cc thay i h n h t h i , sinh hoa, p h n t v
c sinh hc ca t b o v c h t c b n ca sn d n n n h u y n
hoa, n t lot v m t sn k h p , x hoa x n g d i sn, t o gai
x n g ra khp v hc x n g d i sn.
2. Dch t hc
Thoi ha khp gp mi chng tc, dn tc, mi iu kin
k h h u , a l, k i n h te. T n s mc b n h t n g ln theo t u i .
- Nam v n mc bnh ngang nhau, tuy nhin t l thoi hoa
khp gi n cao h n nam, n h n g t l T H K h n g n a m
hn n .
cao
35
36
1. T h o i hoa k h p n g u y n p h t
- S lo hoa: l n g u y n n h n c h n h , x u t h i n m u n , t h n g
n g i sau 60 t u i , t n t h n g n h i u v t r , t i n t r i n c h m ,
mc k h n g n n g .
- Yu t di truyn: nhng yu t nh hm lng collagen v
k h n n g tng hp PG ca sn c mang t n h d i t r u y n . M i
y p h t h i n s a d n g v h n h t h ca gen collagen typ 2
trong m t gia n h mc b n h t h o i hoa khp giai o n sm.
- Yu t ni tit v chuyn
l o n g x n g do n i t i t .
hoa: m n k i n h , i t h o ng,
thut:
trin:
l o n sn v
ct sn chm....
37
38
- Cc du hiu
khc:
+ T i n g lc k h c k h i v n ng khp.
+ D u h i u " p h r khp": l d u h i u cng khp b u i s n g
ko d i k h n g q u 30 p h t .
+ C t h s t h y cc "chi x n g " quanh khp.
+ Teo c: do t v n ng
+ T r n dch khp: i k h i gp, do p h n n g v i m t h p h t
ca m n g h o t dch.
+ T h n g k h n g c b i u h i n t o n t h n .
2. C c p h n g p h p t h m d h n h n h c h n o n
2.1. X-quang
qui
C 3 d u h i u c b n :
- H p khe khp: khe k h n g ng u , b k h n g u .
- c x n g d i sn: gp p h n u xng, t r o n g p h n
x n g c t h y m t s hc n h s n g h n .
- Mc gai xng: p h n t i p g i p gia x n g , sn v m n g
hot dch. Gai x n g c h n h t h v m c, m t s m n h ri
ra n m trong khp hay p h n m m q u a n h khp.
+ Tiu
ca Kellgren
chun
v
chn
on
thoi
hoa
khp
trn
X-quang
Lawrence
39
CHT(MRI)
40
hin
c:
Hp khe khp.
- Gai xng: h n h t n g m c b n g c n lin tc v i v x n g
ngoi v i ca khp.
41
V. CHN ON XC NH
Da theo tiu chun chn on THK theo Hi thp khp hc
M(ACR)1991.
42
Bng 2. Tiu chun chn on thoi hoa khp theo Hi thp khp hc MACR (American College of Rheumatology) 1991
Thoi hoa khp gi
43
khp
hiu
lm
sng
ca VKDT
chn
on
44
nhn
- Cc d t t ca t r c k h p gi:
- K h p gi quay ra n g o i (genu valgum).
- Khp gi quay v o t r o n g (genu v a r u m )
- K h p gi q u d u i (genu recurvatum...)
- C c d i chng ca b n h k h p gi: d i chng c h n t h n g , v i
c h n t h n g do n g h n g h i p . D i chng v i m (vim khp d n g
thp,
lao khp, v i m
m...). C h y m u
t r o n g khp
(hemophilie)
1.2. Triu chng
lm
sng
45
Tng cm gic
au xng.
S
xng.
thy
Nhit da
vng khp bnh
thng hoc m
ln khng ng k.
nhn
46
2.2. Triu
* C
chng
lm
sng
nng:
- a u v n g b n hoc p h n t r n m n g , l a n xung i , c k h i
ch a u t r c i v k h p gi. a u x u t h i n t t t n g d n ,
a u t n g k h i i l i , n g l u , thay i t h i t i t , g i m k h i ngh
ngi. C t h c d u h i u " p h g khp" k h i k h i ng.
- H n c h v n ng: lc u k h l m m t s ng t c (ngi
xm, l n xe p , bc ln bc cao...), v sau h n c h n h i u , i
k h p k h i n g , p h i chng gy.
* Thc
th
- C cc i m a u m t t r c k h p v p h n t r n m n g . o
t h y c h n b n h n g n h n c h n l n h t r o n g m t s t r n g hp.
- H n c h v n ng m t s ng t c : lc u l d u i c v
quay, v sau h n c h cc ng t c k h c n h t l gp.
*
X-quang:
- H p khe
t h n g hp
ngoi.
khp:
phn
- c x n g u i
sn: t h y chm x n g
i, ci, x n g c h u ,
l d y c h n g t r n . . .
trong p h n x n g c
thng
c
cc
hc
xng, c k h i hc x n g
to m t h n g v o k h p .
H n h
T h o j
h a
k h p
h n g
- Mc gai xng: mc
n h i u v t r t r n ci,
chm x n g i , l d y c h n g t r n . . .
C h n o n theo t i u c h u n c h n o n ca H i t h p khp hc
M - A C R (American College of Rheumatology) 1991. ( B n g 2).
47
48
6. Gai x n g g t
- Lm sng: au vng
gt c h n c b i t k h i n g
dy, k h i t gt c h n xung
i.
- X-quang: c h n h n h
mc gai x n g gt c h n .
Hnh 11. Thoi ha xng
gt chn
tr:
- Gim au
- D u y t r v t n g k h n n g v n ng.
- H n c h v n g n nga b i n d n g k h p
- T r n h cc t c d n g p h ca thuc
- N n g cao c h t lng cuc sng cho n g i bnh.
1. i u tr n i k h o a
- Gio dc bnh nhn: t r n h cho khp b q u t i h i v n ng
v t r n g lng, g i m t r n g lng vi cc b n h n h n bo p h .
Sa cha cc t t h x u g y lch t r c khp.
- Vt l tr liu: c t c d n g g i m a u , duy t r d i n h dng c
c n h khp, i u t r cc a u g n v c k t hp.
- N h i t i u tr: siu m , h n g ngoi, c h m n n g , l i u p h p
sui k h o n g , b n c h i u q u cao.
49
chng
Thuc gim au
+ Paracetamol (acetaminophen): c khuyn co s dng
u tay trong THK do nhm ny t c vi d dy v thn so vi
thuc chng vim khng steroid (CVKS).
- Thuc chng vim khng steroid-CVKS (NSAIDs)
+ Cc thuc CVKS (chng vim khng steroids) mi, da trn
c ch c ch chn lc men ng dng COX- 2 gim thiu tc
dng ph trn thn v ng tiu hoa, dung np tt cho ngi
c tui: Mobic (meloxicam) 7,5-15mg/ngy, Celebrex (celecocib)
200mg/ngy.
+ Thuc chng vim khng steroid khc: Felden. Brexin
(Piroxicam), Votaren ...
+ Thuc bi ngoi da: cc loi gel: Voltaren Emugel, Profenid
gel, Gelden... c tc dng gim au ng k v khng gy ra cc
tc dng ph nh dng ng ton thn. Bi t i khp au 2-3
ln/ngy
- Corticosteroid
+ ng ton thn: khng c ch nh.
+ ng ni khp: c hiu qu ngn i vi cc triu chng
c nng ca THK.
50
y l m t n h m thuc i u tr m i , k h n g t h i u q u tc
t h m sau m t thi gian d i ( t r u n g b n h t h n g ) v h i u q u
n y c duy t r c sau k h i ngng i u tr (sau vi t u n n 2-3
t h n g ) . D u n g n p thuc t t , k h n g c t c d n g p h . N h m n y
gm m t s l o i c t c d n g kch t h c h t b o sn, t n g tng hp
proteoglycan, c c h cc men... hoc thay i cht n h y (dch
k h p n h n to).
- Glucosamin sulfat
+ Ch phm: s dng ng ung hoc tim, Viartril-S: 250
mg, 6 vin/lngy
X 6-8 t u n , Virtril-S
400mg(ng) t i m bp 3
ng/1 t u n X 4-6 t u n , Bosamin 500mg, 3 l n / 1 ngy..
- Chondroitin suat: bao gm cc thnh phn ca
Glucosaminoglycan c g n t h m cc p h n t ng, c ngun gc
t sn b, t h n g d n g n g ung, thuc n h m thuc p n g
chm.
- Nhng ch phm kt hp glucosamin sulphat v
chondroitin.
1.3. Thuc c ch cytokin
S sng thucc ch cytokin (Interleukin , TNF-a) l xu
h u n g m i trong i u t r T H K .
+ Ch phm Diacerhein, mt dn xut ca anthraquinon lm
k m h m N F - k B , c t h n g n c h n sn x u t I L - i p , k m h m s
sn x u t ca n i t r i c oxid (NO). Diacerhein
(Artrodar-Omg)
1-3
vin/ngy.
1.4. Thuc t ch ph huy sn
Doc ch cc men ph huy cht c bn ca sn, hin ang
c n g h i n cu p dng:
- Tetracyclin: tetracyclin c bit l Minocyclin v Doxycylin
c t h c t c d n g l m g i m h o t ng ca men Collagenase, c
51
52
53
(Micro-fracture)
54
55
THOI H O A C T
SNG
56
v v t n t r n b n trong a m , b n trong n h n n h y , v
l a n toa ra ti v n g si x u n g quanh n h n n h y . T h m vo b
d y t h n t sng cn b p h huy bi cc b i n i t h o i hoa,
p h t sinh n h i u t n g sinh m sn v ct hoa k h n g ng u .
T t c cc b i n i n y l m a m g i m t n h n h i v g i m
c h i u cao, tr n n k m p n g vi t i t r n g q u mc l mt
y u t quan t r n g d n t i t h o i h a a m .
2. Thot v a m
- T h o t v a m l n h n n h y b dch chuyn ra n g o i v
t r b n h t h n g v p h a sau, hoc sang hai b n . P h n ln t r n g
hp t h o t v a m x y ra a m n m gia t sng L 4 v
L, hoc gia t sng L v S i . o n ct sng c, t h o t v a
m x y ra ch y u gia t sng C5 - C6, v C6 - C7.
- T h o t v a m p h a trc: t gp, n h n n h y t r i ra c
t h l c h v o t r o n g khe gia m t trc ca t h n cc t sng v
d y c h n g dc trc, l n p h a t r n hoc xung p h a d i . Tuy
n h i n , t r n g hp hay gp h n l p h n n h n n h y ca a m
t i n ra n g o i theo h n g chch, i qua x n g v cui c n g t c h
ri p h n ra p h a trc ca t h n t sng.
- Cc nt sn Schmorl (Schmors cartilage nodules- h t
Schmorl): l h i n t n g m t p h n ca n h n n h y c h u y n dch
vo b n t r o n g t h n ca t sng. T i p sau m sn sinh sn
v p h n n g ct hoa x y ra v n g t i p g i p v i p h n l i ra ca
a m . Cc h t Schmorl gp nam gii n h i u h n p h n ,
s k h c n h a u n y do ct sng ca nam gii t h n g p h i chu t i
trng l n hn ca n .
3. Thoi hoa thn t sng
T h o i h a t h n t sng: b i u h i n ca cc b i n i t h o i hoa
m n t n h , t i v n g t h n cc t sng c cc gai xng, hay gp
ct sng c, o n ct s n g l n g t h p v ct sng t h t l n g .
57
IV. V TR
- Thoi hoa t sng c: lc vn ng ca on ct sng c ln
nht vng t sng C5 v C6 v cng ln cao hn th cng
gim dn do vy thoi hoa xy ra ch yu cc t sng C5,
C6 v C7, v him khi xy ra on cao hn.
- Thoi hoa t sng lng: c hiu bi hnh thnh cc gai
xng nh.
- Thoi hoa ct tht lng: cng tng t nh thoi hoa ct
sng lng, ch khc bi kch thc cc gai xng on tht
lng th ln hn. mt s bnh nhn ln tui, cc chi xng c
th pht trin dc theo sut ton b chiu di ca ct sng
(Forestier) hoc "ankylosing hyperostosis" ch cc trng hp
nng ny.
- Thoi hoa ca sn khp lin mm gai sau: gp BN >40
tui, t l b cc bin i thoi hoa cc khp lin mm gai sau
hay gp on ct sng c v tht lng. Tui cng cao th chiu
cao ca cc a m cng gim, v t i trng dn vo khp nh
ca ct sng. Gim chiu cao ca cc a m ct sng cng lm
cho cc mm khp ui ca cc t sng b dch chuyn xung
pha ui, to lc nn trn bao khp ca cc khp lin mm gai.
- i khi, mt t sng b trt ra pha trc t sng bnh
thng, hin tng ny c gi l "gi-trt t sng'
(pseudospondylolisthesis).
V. TRIU CHNG LM SNG
- au v cng khu tr, au r dy thn kinh. au khu tr
xut pht t cc dy chng cnh ct sng, cc bao khp.
- Co tht cc c cnh ct sng.
58
- a u r d y t h n k i n h c t h do c h n p r ca d y t h n
k i n h ng sng, hoc c t h ch l a u l a n t r u y n dc theo t h n
k i n h i b c lin quan vi t n t h n g n g u y n p h t t i ch.
- Cc xt nghim: thng khng c g c bit.
C c t h l m s n g ca t h o i hoa ct sng: 3 t h l m s n g
1. au tht lng cp
- Gp la t u i 30 - 40. Cn a u x u t h i n sau mt ng t c
m n h q u mc, t ngt v t r i t t h (bng, b, vc, y, ng...).
- a u t h n g v n g ct sng t h t lng. C t h a u c h a i
b n , n h n g k h n g l a n t i i , hoc khp gi. V n ng b h n
ch, v k h thc h i n cc ng t c , t h n g k h n g c d u h i u
thn kinh.
- C t h k m co cng c c n h ct sng vo b u i s n g v g i m
sau k h i v n ng.
- K h m thc t h : a u k h i s n n v n g t h t l n g . P h n x ,
cm gic, v n ng, v cc d u h i u t h n k i n h k h c u b n h
thng.
- M t SBN c t h t i n t r i n t h n h a u l n g m n t n h .
2. au tht lng mn tnh
K h i a u t h t l n g (TL) k o d i > 4 t h n g - 6 t h n g .
- a u t h t l n g m n t n h l do a m b t h o i hoa n h i u ,
n h i k m , c h i u cao g i m , g i m k h n n g chu lc, p h n l i
ra sau ca a m kch t h c h cc n h n h t h n k i n h gy a u .
- C c y u t nguy c gm: m a n g vc n n g , xoay n g i , c t h
b r u n g (i xe m y , ngi t l u ) , bo p h , t p l u y n t h lc
q u mc.
59
- Lm sng:
+ Thng gp la tui 30 n 50 tui.
+ au m vng tht lng, khng lan xa, au tng khi vn
ng, thay i thi tit, au gim khi ngh ngi.
+ Ct sng c th bin dng mt phn v hn ch mt s
ng tc ci nghing...
3. Thot v a m
- Xy ra khi vng si b rch t v nhn nhy li vo trong
ng sng, chn p ln r ca dy thn kinh sng hoc ln
tuy sng.
- T l au vng tht lng do thot v a m khong 1%
n 2%.
- Thng xy ra nhng ngi t 35 n 45 tui, nam gii
nhiu hn n.
* Triu chng:
- au t ngt, nh dao m, au lan xung mng, v pha
sau ngoi i, tng ln khi ho, ht hi, rn.
- Khm thy ct sng vo, du hiu Lasegue, Valleix, git
dy chung dng tnh bn b au, phn x gn xng gim
nh, teo c, c th ri lon c trn.
* Du hiu X-quang:
Chp X-quang thng: ch thy cc du hiu chung ca thoi
ha ct sng: hp khe a m, gai xng, hp l lin hp.
Chp MRI: thy r trng thi thoi hoa v thot v ca
a m.
Ngoi ra c th chpng sng c cn quang, a m cn
quang, ct lp vi tnh (CT scanner).
60
- C c k t h u t
n y c n g c t h p h t
h i n c t h o t v
a m v hp n g
sng, m chp Xquang b n h t h n g
khng
pht
hin
c.
sau
61
VI. IU TR
1. Vt l tr liu
C tc dng gim au, sa cha t th xu v duy tr dinh
dng c cnh khp, iu tr cc au gn v c kt hp.
62
150mg X 2 v i n / n g y ,
Myonal
63
- Hi chng ui nga.
- C biu hin hp ng sng vi cc du hiu thn kinh tin
trin nng, nh hng nhiu n chc nng vn ng.
- Trt t sng 3, 4.
- au lng ko di nh hng ti cht lng cuc sng m
cc bin php iu tr ni khoa khng kt qu.
VU. PHNG BNH
- Pht hin sm cc d t t ca ct sng iu tr kp thi.
- Gio dc bnh nhn: trnh cho ct sng b qu t i bi vn
ng v trng lng, t r n h cc ng tc mnh t ngt (b vc
qu nng, vn ngi...), gim trng lng vi cc bnh nhn
bo ph.
64
TS. N g u y n V n H n g
I. NH NGHA
H o i t chm x n g i l m t b n h thuc n h m b n h h o i
t xng v i t n h t r n g cht ca cc t b o c h a i p h n ca
xng l t y m t o m u v cc t b o xng. B n h cn c gi
vi cc t n k h c n h h o i t v k h u n chm x n g i , h o i t
do t h i u m u cc b, h o i t v mch, v i m t c h x n g sn.
li. DCH T HC, NGUYN NHN, c CH BNH SINH
B n h c t h gp m i la t u i t u y n h i n p h n l n cc t r n g
hp x u t h i n n a m gii, d i 50 t u i . T l n a m n v o
khong 8:1, v i t u i b b n h t r u n g b n h ca n cao h n nam gii
khong 10 t u i . T n t h n g c t h gp m t khp h n g hoc c
hai b n . B n h c h i m k h o n g 10% tng s ca thay k h p h n g
hng nm.
P h n chm v c x n g i c n u i dng bi ng mch
bt v h ng mch m ( H n h 15), l cc n h n h ca ng mch
chu trong va ng m c h i s u . H i n tng h o i t x n g x y
ra k h i c t n h t r n g k h n g cung cp lng xy c n t h i t
v n g t chc x n g b bnh. H i n tng n y t h n g x y ra
p h n t y m ca xng, ni c t mch m u n u i dng. V n g
xng de b i t n t h n g l p h n trc t r n ca chm x n g i ,
s t ngay u i p h n b m t chu lc
x n g ton t h n g c h i n t n g cht
x n g i k h i lan t i t n p h n xng
ton t h n g k h n g c k h n n g phc
ca x n g i . p h n
ca cc b x n g v t y
u i sn. P h n x n g b
h i h o n t o n h thng
65
66
67
X h n h x n g : c gi tr chn o n i vi cc b n h n h n
nghi ng c t n t h n g h o i t chm xng i n h n g h n h n h
X-quang b n h thng. H n h n h t n g t n h i u do h n h t h n h t
chc x n g mi hoc t n g c h u y n ha quanh t chc xng b
h o i t. H n h n h " b n h r n " hay h n h n h im l n h trong
v n g n n g t u y t gp n h n g r t c t r n g cho h o i t chm
xng i . l h n h n h g i m t n h i u v n g t r u n g t m ca
mt v n g t n g t n h i u ( H n h 17). Ngoi t r d u h i u n y , cc
h n h n h k h c ca x h n h x n g k h n g c h i u cho h o i t
chm xng i .
Hnh 17. Hnh nh "bnh rn" ca hoi t chm xng i trn x hnh
xng (mi tn).
69
Hnh 18. Hnh nh hoai t chm xng i trn MRI vi vng gim tin
hiu pha ngoi v tng tn hiu pha trong
TO
2. C c x t n g h i m s i n h h a
C c x t n g h i m m u v sinh h a bnh n h n h o i t chm
x n g i h o n t o n b n h thng.
V. GIAI ON BNH
Xc nh giai o n b n h ca h o i t chm
c da v o cc cc xt n g h i m h n h n h
B n g p h n l o i c n h i u n g i chp n h n
H i p h i quc t v l u n chuyn v h o i t
giai o n :
xng i thng
v m b n h hc.
c x y d n g bi
x n g bao gm 7
- Giai o n 0: cc xt n g h i m c h n o n u b n h t h n g .
C h n o n da v o m b n h hc, x u t h i n h o i t t r n sinh
t h i t xng.
- Giai o n 1: X-quang t h n g v CT scan b n h t h n g , c
bt t h n g t r n x h n h x n g hoc M R I , sinh t h i t xng c
hoi t. C t h c hoc k h n g c cc b i u h i n l m s n g .
- Giai o n 2: c cc h n h n h b t t h n g t r n X-quang l
h n h n h ca x n g cht r chm x n g i . N h n g h n h n h
n y c t h bao gm n h n g g i i h o i t , cc l n g ng calci, cc
nang v n g chm hoc c x n g i . C h m x n g i v n cn
c h n h cu t r n c p h i m trc sau v b n cng n h CT scan.
- Giai o n 3: chm x n g i c cc b i n i c hc. C h n h
n h t r n g li l i m x u t h i n ngay p h n x n g d i sn.
Chm x n g v n cn g i h n h d n g cu.
- Giai o n 4: c b t k b n g chng n o ca xp chm x n g
i v i d u h i u hp khe khp.
- G i a i o n 5: c t h c b t k hoc t t c cc d u h i u v
h n h n h m t t r n c n g vi d u h i u hp khe khp. C
cc b i u h i n ca t h o i h a khp t h p h t sau cc b i n i c
71
72
73
To h n h x n g : l mt k thut
Phng php ny loi b phn xng b
chnh ca chm xn i nhm phn b
sn khp c chng bi t chc xng
nhm bo tn khp.
bnh vng chu ti
l i lc t vo phn
lnh pha ui.
74
(HNG)
PGS. TS. V T h T h a n h T h y
I. NH HNG CHAN ON AU CT SNG THT LNG
a u ct sng t h t l n g l b i u h i n r t hay gp, c t i 80%
ngi b b i u h i n n y t r o n g m t i ngi. T u i b t u b
thng t 30 - 50 v t l gia nam v n l t n g n g . L
n g u y n n h n l m g i m k h n n g lao ng t u i d i 45 v chi
ph ca b n t h n cng chi p h i u t r r t t n k m .
T h n h p h n ct sng bao gm:
t sng (Vertebra), a m (Intervertebral), m m ngang
(Transverse process), m m gai (Spinous process), cc khp b
m t t sng (Facet j o i n t ) , t h n k i n h t sng, ng m c h t
sng, d y t h n k i n h , r t h n k i n h , k h i cc d y chng, k h i c
cnh ct sng. K h i c t n t h n g b t c mt t r o n g n h n g t h n h
p h n t r n u gy a u CSTL.
N g u y n n h n hay gp l c h n t h n g c, d y chng ct sng,
thoi hoa khp v a m , t u y n h i n s t n g quan gia b i u
h i n l m s n g v c h n o n h n h n h l r t t.
Vic chn o n n g u y n n h n n h i u k h i k h k h n , i u quan
trng c h n g ta p h i t r li c 3 c u h i sau: c p h i a u do
bnh t o n t h k h n g ? C y u t stress v t m l v x h i l m
t n h t r n g a u t n g ln v k o d i k h n g ? C t n t h n g t h n
k i n h i hi p h i xem xt v n p h u t h u t k h n g ? t r li
c n h n g c u hi n y , c h n g ta cn h i b n h t m v k h m
l m s n g cn t h n v l m cc t h m d cn t h i t .
75
5. Thn t sng
9. Din khp
2. Mng nhn
6. a m
3. Mng cng
11. Ty sng
4. Khoang mng
cng
8. Mm sau gai
76
cnh
khi pht
au
yu
t tc ng
n tnh trng
au
a u t n g k h i v n ng: n u a u t n g ln, c b i t l k h i i:
cn xem xt do n g u y n n h n do t h o i hoa hoc c hp ng sng.
N u c k m cng khp bui s n g v a u h n k h i v n ng c
t h ngh n m t b n h t r o n g n h m b n h l ct sng h u y t
thanh m t n h .
a u t n g k h i ho hoc h t hi, t h n g do kch t h c h r .
N h n g y u t k h c : h o n cnh gia n h ; k h n g thoa m n
trong cng vic, stress; t r n h v n hoa t h p ; n g i l n t u i ;
h t thuc l; k i n h t k h k h n u l y u t nguy c gy a u ct
sng t h t l n g .
3. C c t r i u c h n g v t h n k i n h
K h a i t h c cc t r i u chng v t h n k i n h b n h n h n a u ct
sng t h t l n g l i u cc k quan t r n g v n h t t h i t p h i l m .
N u c cc b i u h i n t h n k i n h s g i p ta xc n h v t r t n
t h n g v xem xt vic can t h i p sm n u cn t h i t .
77
quang)
Cm gic
Vn
yu
L3 -4
Trc bn i,
gia gi
Trc bn i
C dui gi
Bnh
gim
L4-5
Mt sau i, pha
bn bng chn,
pha sau bn
chn, ngn ci
Pha sau bn
bng chn, sau
bn chn, k
chn ngn ci
C gp sau
c chn; c
dui ngn
ci
Khng c g
c bit
Mng, sau i,
bng chn, gt,
trn bn chn,
mt bn ngn ci.
Mng,sau
bp chn,
bn ca
chn, mt
2 ngn ci
C gp gan
bn chn
bnh thng
hoc gim
Gim phn
x gn gt
L5
SI
78
i,
mt
bn
bn
ng
Phn x
V tr
ch
4. C h n o n p h n b i t a u t h t l n g
4.1. au do nguyn nhn c hc (97%)
C n g c, bong g n (70%); t h o i hoa a m , d i n khp; t h o t
v a m ; h png sng; x p l n t do l o n g xng; b n h l
ct sng; g y x n g do chn t h n g ; b n h b m sinh (g, vo
n n g ct sng, t sng n i t i p ) , t r t t sng, t i u t sng;
v b n trong a m ; t r c h a m t sng.
4.2. au khng do nguyn nhn c hc (1%)
- U n g t h : Kahler; carcinoma do d i c n (metastatic
carcinoma), k h i u sau m n g bng, lymphoma, leukemia; u
t h n k i n h ct sng, k h i u t sng t i n p h t .
- N h i m k h u n : ct t u y v i m , v i m a m do n h i m k h u n ,
abscess cnh ct sng, abscess ui nga.
- V i m khp, v i m ct sng d n h khp, v i m khp v y n n ,
hi chng Reiter's, b n h v i m k h p - ng r u t .
- Scheuermann's (Osteochondrosis)
- Bnh Paget's.
4.3. Bnh v ni tng (2%)
- B n h l v n g t i u k h u n g : t i n l i t t u y n , b n h n i mc t
cung, bnh v i m m n t n h v n g t i u k h u n g .
- B n h t h n : si t h n , v i m t h n b t h n , abscess quanh
thn.
- P h n h ng mch c h .
- Bnh
t t r n g .
tiu
h a : v i m t u , v i m t i m t , lot d d y
79
5. C c t h m d
5.1. Chp Tm X-quang:
chch.
5.2. Sc intigraphy xng: pht hin ung th di cn hoc nghi
ng nhim trng.
5.3. Computed tomography (CT)
Khng bm thuc cn quang: cho thy cu trc xng t
sng, pht hin hp ng sng.
- C bm cn quang c th pht hin tn thng thn kinh.
5.4. Chp cng hng t trng (MRl): c th nh gi c
cu trc m mm v xng, pht hin khi u. C th pht hin
c 30% nhng tn thng khng c triu trng lm sng.
5.5. in c: pht hin tn thng ngun gc thn kinh.
Tm l i : au CSTL c rt nhiu nguyn nhn, trong c
nhiu trng hp khng c nguyn nhn thc th, tuy nhin cn
tin hnh chn on loi tr nhng bnh l nh nu trn.
li. CHN ON V IU TR AU THN KINH TOA (HNG)
Thn kinh toa l thn kinh ln nht ca c th to nn bi
cc r thn kinh. N bt u i t t 9ng L3, bao gm cc r
t L3 - L4 - L - S i . au thn kinh (TK) hng l hi chng
rt ph bin, nh hng nhiu n kh nng lao ng, nht l
nhng ngi lao ng chn tay. Bnh thng gp tui 30-60,
nam nhiu hn n (t l 3/1). Ngy nay do nhng tin b ca
khoa hc k thut, vic chn on v iu tr au TK hng c
nhiu hiu qu hn.
1. Nguyn nhn
au TK ta (hng) c nhiu nguyn nhn nhng ch vu vn
do nhng tn thng ca ct sng tht lng (CSTL). C th sp
80
v a
81
lung
a. Loi mc phi:
Trt t sng TL5, thoi ha cc khp lin cung S, bnh
Paget, gy ph i cung S, hp ng sng dn n chn p mt
hoc nhiu r TK, cc loi u lnh tnh ca xng v cc thnh
phn khc ca cs, ung th nguyn pht hoc th pht cc S,
vim S do t cu, lin cu, do lao, gy S do chn thng.
b. Bm
sinh:
82
nhn nm trn ng i ca dy
TKhng:
sng
83
Re L4
(a em L34)
R 15
(a em L4-5)
Ri SI
(a em L5-S1)
sng
* Xt nghim:
- C bn: CTM, LM khng c hiu nhng c gi tr chn
on phn bit ban u gia vim, ung th v s nguyn
nhn khc.
- Dch no ty (DNT): protein thng tng nh nu c p r.
Nu c vim hoc chn p ty, DNT s c bin i protein va TB
theo cng thc c hiu.
84
X-quang:
- C h p t h n g quy: quan t r n g n h gi h n h t h i ca
S , a m .
- C h p a m () c cn quang, chp cn quang ct
lp v i t n h .
- Chp bao r .
- CT (chp ct lp v i t n h ) .
- M R I (chp cng h n g t h t n h n ) .
Dy thn kinh ct sng (tht lng) b chn p
Thot v a m
85
86
Anticholinergics
(Clonazepam).
(trihexyphedyl);
benzodiazepin
- N e u r o t i n , Lyrica.
- V i t a m i n B12, Methylcoban.
- T i m c n h ct sng (L- S i ) ; t i m n g o i m n g cng
hydrocortison acetat, triamcinolon (Depomedrol).
3.2. iu tr phu thut
- Cc trng hp tm thy nguyn nhn: vim S do vi
t r n g , t h o t v a m i u t r n i khoa tch cc k h n g k t q u ,
cc k h i u l n h t n h v c t n h c h n p r hoc d y T K h n g gy
a u n n h i u v cc r i l o n k h c .
- C c t r n g hp k h n g r n g u y n n h n : i u t r p h u t h u t
n u c l i t v teo c, r i l o n c t r n , a u t i p h t n h i u l n n h
hng n g h i m t r n g n lao ng v sinh hot, a u ko d i
k h n g p n g v i i u t r n i khoa t 3-6 t h n g . Trong cc
trng hp t r n , p h u t h u t c k h i t m t h y T V , d y d n h
d y chng, d y chng to, sung h u y t t n h mch...
87
VIM K H P D N G T H P
88
tn thng
H j n h
89
yt <!
*< ri IsM t*
khp
Hnh 32. Ht di da
- Ht di da: s lng: c th c mt hoc nhiu ht. V tr:
ht xut hin trn xng t r gn khuu, trn xng chy gn
khp gi hoc quanh cc khp nh hn tay.
Tnh cht: chc, khng di ng, khng au, khng bao gi v.
Cc bnh nhn Vit Nam t gp cc ht ny (ch khong 4%
s bnh n h n c ht di da).
- Vim mao mch: biu hin di dng hng ban gan chn
tay, hot t v khun hoc tc mch ln thc s gy hot th.
Triu chng ny bo hiu tin lng nng.
- Gn, c, dy chng v bao khp: cc c cnh khp teo do
gim vn ng. C th gp triu chng vim gn (thng gp
gn Achille), i khi c t gn (thng gp ngn tay gn ca
ngn tay th 4,5). Cc dy chng c th co ko hoc lng lo.
Thng gp kn khoo chn (kn Baker), kn ny c t h thot
xung cc c cng chn.
92
nh
thn
bn
mt;
93
94
* Chn on hnh
nh
H n h n h X- quang quy c:
+ G i a i o n sm: h n h n h m t cht k h o n g u x n g c n h
khp, c t h t h y h n h hc t r o n g xng; h n h b o m n x n g
(hnh k h u y t nh) r a xng; khe khp hp. N g o i ra c t h
thy h n h nh sng phn mm.
+ Giai o n mun: huy u x n g d i sn, d n h khp, b n
t r t khp, lch trc k h p .
- Cng h n g t k h p c tay:
T n m 1996, Ostergaard v McQueen t i n h n h chp
cng hng t khp c tay b n h n h n v i m khp d n g t h p
a n h gi t n h t r n g v i m m n g h o t dch. T i p n h i u cc t c
gi k h n g nh v a i t r ca cng h n g t khp b n c tay
trong c h n o n sm bnh. N g o i h n h n h b o m n (erosion),
cng h n g t cn p h t h i n tng h i n t n g p h x n g do
h i n tng v i m m n g h o t dch gy sung h u y t t n g v n g ca
xng v s x m n h p ca dch r v i m .
1**1
s
*
7 *
- '** ti
ti
..
tri
95
III. CHN ON
1. Chn on xc nh bnh vim khp dng thp
Nm 1958 Hi Thp khp hc M (American College of
Rheumatology- ACR) ra tiu chun chn on bnh vim
khp dng thp (ACR 1958) gm l i yu t da vo lm sng,
hnh nh X-quang, m bnh hc mng hot dch v huyt
thanh. n nm 1987, hi ny thng nht ci tin tiu chun
chn on gm 7 yu t (ACR 1987) m hin nay vn c ng
dng rng ri trn phm vi ton t h gii. Tiu chun ACR 1987 nh sau:
1. Cng khp bui sng ko di trn mt gi.
2. Vim t nht 3 trong s 14 khp sau: ngn gn, bn ngn tay,
c tay, khuu, gi, c chn, bn ngn chn (2 bn).
3. Trong c t nht mt khp thuc cc v tr sau: ngn gn,
bn ngn tay, c tay.
4. C tnh cht i xng.
5. Ht di da.
6. Yu t dng thp huyt thanh (K thut t c hiu 95%)
dng tnh.
7. X-quang in hnh khi xng c tay (hnh bo mn, mt
cht khong u xng).
Thi gian din bin ca bnh t nht phi 6 tun
Chn on xc nh khi c t nht 4 trong s 7 yu t
D dng nhn thy rng theo tiu chun ny, d c s
khng c phng xt nghim cn lm sng cng vn c th chn
on xc nh c bnh vim khp dng thp.
96
2. T i u c h u n n h g i i t i n t r i n
- n h gi t t i n t r i n theo l m s n g (theo h i t h p khp
hc c h u u E U L A R ) .
- C t n h t 3 khp s n g v t n h t mt trong s 3 tiu ch sau:
+ Ch s Ritchie t 9 i m t r ln.
+ C n g khp b u i s n g t n h t 45 p h t .
+ Tc m u l n g gi u 28 m m .
(Ch s R i t c h i e c t n h n h sau: s i m t i m t khp c
xc nh k h i t h y thuc n n g n tay ci v o m t khp, n u b n h
n h n k h n g a u : 0 i m ; a u n h : i m ; a u va ( n h n m t ) :
2 i m ; a u n h i u (gt tay t h y thuc ra): 3 i m . Ch s R i t c h i e
l tng ca i m ca cc k h p t r o n g c t h ) .
- n h gi t t i n t r i n theo cng thc D A S 28- Disease
activity score.
Thang i m n h gi mc h o t ng b n h c V a n
Riel s dng n m 1983 vi 44 khp. N m 1995, Prevoo v cng
s c i t i n , ch s d n g 28 khp. N h i u n g h i n cu t i p
cng cho t h y DAS 28 c gi t r d b o mc t n t t v t n
t h n g X-quang h y khp t r n p h i m t t h n so v i DAS c i n .
Cng thc DAS 28:
DAS 28 = [ 0,56 7 (Skhpau)+ 0,28 . (S khp sng)
+ 0,701n (mu lng lh)] 1,08 + 0,16
Trong : s khp sng, s khp au c nh gi trn 28
khp bao gm: khp m m c n g vai, k h p k h u u tay, c tay, b n
ngn tay n 5, k h p n g n g n b n tay t n 5, k h p gi
(tnh c hai b n ) .
- n h gi: mc h o t ng b n h
97
98
+ N , trung nin.
+ a u k h p : cc k h p n h nh b n tay t n g t n h b n h
vim khp d n g t h p .
+ T h n g k m theo h i chng Raynaud v c t n t h n g da
c b i t : d y , cng, r i l o n sc t...
* C h n o n theo t i u c h u n ACR v i b n h x cng b.
- Thoi hoa khp
+ T h n g gp n , t r u n g n i n .
+ a u khp n h b n tay, c b i t khp n g n xa; c t h
t n t h n g c khp n g n gn. C t h c cc h t Heberden (
ngn xa) hoc Bouchat ( n g n gn). N g o i ra, t h u n g a u cc
khp chi u i , c b i t khp gi. a u k i u c hc, c d u h i u
p h ri khp d i 30 p h t . Khp t h n g k h n g c d u h i u v i m .
+ Xt n g h i m : m u v dch khp: k h n g c h i chng v i m
sinh hc, RF t h n g m t n h .
- Gt mn tnh
+ T h n g l n a m gii, t r u n g n i n .
+ Khp sng au cc khp nh nh bn tay, chn, i xng
hai b n .
+ T i n s c t s n g a u cp t n h n g n c h n ci hoc cc
khp chi u i vi t n h c b i t ca cn g t cp. C t h c
h t tophi.
+ C th tm thy tinh th urat ht tophi hoc trong dch
khp; acid uric m u t h n g t n g ( t r n 420 imol/1), c t h k m
cc r i l o n c h u y n hoa ng v/hoc l i p i d m u .
* Chn on theo tiu chun chn on gt ca Bennett v
Wood 1968.
- H i chng P i r r e r M a r i e
99
100
N h m l p k hoch i u t r , cn t h i t xc n h cc t h n g
s sau:
Xc nh giai on bnh l tin trin hocn nh.
- Xc nh tnh trng tinh thn ca bnh nhn, nht l trong
t t i n t r i n bnh.
- nh gi chc nng vn ng ca bnh nhn v vn ng
ch ng, t h ng.
- Lng ha cc c quan b tn thng.
- L n g hoa cc thuc a n g c d n g .
loi
m t t r o n g cc thuc sau:
diclofenac
(Voltaren): 100 m g / n g y ; p o x i c a m ( F e l d e n , B r e x i n ) : 20
mg/ngy;
meloxicam
(Mobic):
7,5
mg/ngy;
celecoxib
(Cebebrex ): 200-400 m g / n g y . L i u da t r n n g u y n tc l i u
t i t h i u c h i u qu.
4.3. Cc thuc gim au
+ S dng kt hp cc thuc gim au theo s bc thang
ca T chc Y t t h gii (WHO). i v i b n h v i m khp d n g
thp, t h n g d n g thuc g i m a u bc hoc 2. y l n h m
thuc r t t h n g c ch n h k t hp, v thuc c h i u q u t t ,
t t c d n g p h . C t h ch n h t r o n g cc thuc sau:
+ Paracetamol: 2-3 gam/ngy
+ Paracetamol kt hp vi codein (Efferalgan Codein): 4-6
vin/ngy.
+ Paracetamol kt hp vi dextropropoxyphene (Di- antalvic):
4-6 vin/ ngy.
+ Floctafenin (Idarac) 2-6 vin/ngy (vin nn 200 mg/vin),
ch nh trong trng hp t n t h n g t b o gan, suy gan.
103
104
+ T c d n g k h n g mong m u n : t h n g gp lot m i n g , n n ,
bun n n . C t h gp c t b o gan v tuy.
+ L i u : t r u n g b n h 10 - 20 mg m i t u n (5-20 mg/tun) t i m
bp hoc ung.
+ C h p h m : 2,5 mg/vin, ng t i m bp 10 m g hoc 15 mg.
+ C c h d n g : t h u n g k h i u b n g l i u 10 m g / t u n . T h n g
ung m t l n c l i u v o m t n g y c n h t r o n g t u n . T r n g
hp k m h i u q u hoc k m d u n g n p , c t h d n g ng t i m
bp hoc t i m d i da, m i t u n t i m m t m i duy n h t v o
mt n g y c n h t r o n g t u n . L i u methotrexat c t h t n g hoc
gim t u y h i u q u t c. D n g ko d i n u c h i u q u v
dng np t t . H i u q u t h n g t c sau 1-2 t h n g , do
t h n g duy t r l i u chn t r o n g m i - 2 t h n g m i chnh l i u .
K h i cc t r i u chng t h u y n g i m , c t h g i m l i u cc thuc
k t hp: l n lt g i m l i u corticoid, t h a y b n g chng v i m
k h n g steroid, thuc g i m a u g i m cui c n g . Thuc t h n g
duy t r n h i u n m , t h m c h sut i. Tuy n h i n , sau m t giai
on n nh ko d i , t h n g x u t h i n t n h t r n g " k h n g "
methotrexat. N u k h n g c h i u q u n n k t hp hoc i cc
thuc k h c trong n h m . Thuc k t hp: t h n g k t hp v i
thuc chng st r t t n g hp.
- Cc xt nghim cn tin hnh trc khi cho thuc v kim
tra trong t h i gian d n g thuc:
- T bo mu ngoi vi: ngng thuc khi s lng bch cu
u i 2000/mm3.
- Enzym gan, chc nng gan (t l prothrombin v albumin
huyt thanh).
- Chc n n g t h n (t n h t l creatinin h u y t t h a n h ) .
- Chc n n g h h p : n u b n h n h n c b n h p h i m n t n h
t h k h n g c ch n h thuc n y . N n ch o chc n n g h h p
105
106
107
4.5. iu tr ti ch
+ Do hin nay c cc thuc iu tr ton thn tt, cc iu tr
t i ch ny ngy cng t c s dng.
+ Tim cortison t i khp vi cc khp cn vim mc d
c iu tr ton thn.
+ Ct b mng hot dch bng cch dng hoa cht (tim acid
osmic ni khp) hoc bng phng php ngoi khoa (ct ui
ni soi hoc m m): hin t c s dng, c bit t khi c cc
thuc chng thp khp tc dng chm - DMARD's.
4.6. Cc phng php khc
+ Phc hi chc nng: c nhiu bi tp gim cng v au
khp, chng dnh khp. Ngoi ra cn trnh vn ng qu mc
cc khp tn thng, trnh cc ng tc c t h gy ra hoc lm
au khp tng ln. Ngi bnh cn s dng cc loi qun o
mm d mc, qun o ci bng khoa; s dng cc loi nc ung
ng trong hp d m, cc nh, dng c m hp d s dng;
dng tha c cn di v to; giy dp i quai dn... nhm to iu
kin v khuyn khch ngi bnh vn ng v t phc v. cn
cho ngi bnh c thi gian c th thc hin cc thao tc
mt cch bnh tnh. Chm sc cc khp cnh tay, bn tay,
hng dn bnh n h n khi nng vt cn nng bng c hai tay.
Nu bnh nhn au nhiu, c th bng np c bn tay. Vi khp
hng v/hoc gi, nn khuyn bnh nhn nm t t h xp trn
ging cng; nm thng, ng hoc i do, t r n h ng hoc
ngi qu lu; nn dng can chng h tr i vi bn khp au.
+ Y hc c truyn v nc sui khong: trong cc t tin
trin, cc thuc chng vim mnh l cn thit. Song giai on
bnh thuyn gim, c th nc sui khong nng c t h gia tng
tc dng ca phc hi chc nng khp. Chm cu hoc mt s
bi thuc nam (trinh n hong cung, c hot Lai Chu hoc
108
cc thuc c i u c h t h n h vin n n n h H y d a n ,
Vibtin...) c t c d n g chng v i m khp c t h l m t h u y n g i m
t r i u chng vim, g i m l i u cc thuc chng vim, do l m
gim t c d n g p h ca cc thuc n h m n y .
5. iu tr ngoi khoa
Chnh h n h , thay khp n h n to, c b i t l cc k h p b n
tay r t c c h cc nc t i n t i n . Tuy n h i n nc ta ch
thy c cc k h p l n n h k h p gi, khp h n g .
6. Cc thuc trong tng lai gn
Cc n g h i n cu v cc thuc c c h t b o B hoc T n h
Mycophenolat mofetil ( C e l l C e p t ) hoc thuc c c h t b o B
(B-cell depletion: n h R i t u x i m a b (Rituxan ) hoc p h n g p h p
ghp t bao ngun a n g c n g h i n cu cc nc t i n t i n , c
nhiu ha h n trong i u t r b n h lupus v c v i b n h v i m
khp dng t h p . Tuy n h i n , cc thuc n y a n g t r o n g giai
on n g h i n cu.
109
C H N O N V I U TR B N H G T
(GOUT)
ThS. H o n g Vn Dng
I. I CNG BNH GT
1. nh ngha v phn loi
L tnh trng vim khp do s lng ng cc tinh th mui
urat (Monosodium urat - MSU) trong dch khp hoc m.
Nguyn nhn do tng acid uric (AU) mu.
Gt c chia lm hai loi l gt nguyn pht v gt th pht:
- Gt nguyn pht do ri lon chuyn hoa bm sinh hoc
gim kh nng o t h i A U ca thn m khng c tn thng
thc th t i thn.
- Gt th pht c lin quan n cc bnh l khc hoc do thuc.
Trong c hai loi, tnh trng tng AU mu mn tnh c th l
hu qu ca tng sn xut A U hoc gim o thi urat qua
thn hoc phi hp c hai c ch.
2. Dch t hc
Bnh gt thng gp nam gii tui trung nin, nh khi
pht bnh l 50 tui, nhng t l mc bnh tng dn c hai
gii nam v n cc nhm tui cao hn.
T l hin mc gt l 0,7%- 1,4% nam gii v 0,5%- 0,6%
n gii. T l ny tng ln 4,4%- 5,2% nam v 1,8%- 2,0% n
trong tui trn 65. nhng bnh nhn khi pht gt sau 60
tui, t l "mc bnh ca nam v n l gn bng nhau v nu
gt khi pht sau 80 tui th t l n l i cao hn nam. Theo mt
nghin cu nh gi m hnh bnh tt t i khoa c xng khp
no
IU
112
l i . T R I U C H N G LM S N G
1. Vim khp
li Cn in hnh
1.1.1. V tr khp tn thng
Thng gp cc khp chi di nh: ngn chn ci, gi, bn
ngn v cc khp k h c . C t i 75-90% c t n t h n g khp t
b n n g n c h n , c b i t l t r o n g cn g t u t i n (50%).
1.1.2. Hon cnh xut hin
- Cn thng xut hin t pht, khi pht t ngt vo ban
m, sau mt ba n hoc ung ru q u mc; mt chn thng;
mt can thip p h u t h u t ; mt t d n g thuc: aspirin, li t i u
(thiazid, urosemmid), ethambutol, thuc gy huy t bo...
- Nhng t vim khp thng c th t ht sau 3-10 ngy v
ti p h t n h i u t. Do ngi t h y thuc cn khai t h c k t i n s
nhng t vim khp.
- C th c mt s triu chng xy ra trc khi c cn gt cp
n h a u u , a u t h n g v, t i u n h i u , t b n g n c h n . y l
thi i m t t i u t r p h n g nga, k h n g cho cn g t cp
khi p h t .
1.1.3. Tnh cht khp vim
Khp au d di, bng rt, au n cc , au lm mt
ng. a u ch y u v m , ban n g y c g i m a u . T h n g k m
theo c m gic m t m i , i k h i st 38-38,5 c, c t h k m r t
run. a u t n g v m t r o n g 5-6 m t i p .
- Khm: khp b tn thng sng, nng, , au. Nu l khp
ln t h n g k m t r n dch, k h p nho t h n g l s n g n .
113
1.2. Cn khng in
hnh
l ., " '
Hnh 36. Ht Tphi bn tay v
vnh tai
114
1.3.2. Tn thng
thurat
Do t c h l y m u i M S U (Monosodium urat) t r o n g m c n h
khp, t r o n g sn v u x n g l n g u y n n h n g y t h o i h a
sn k h p , h y u x n g v t n g sinh m n g h o t dch.
- V i m n h i u khp, khp s n g k m theo b i n d n g do h y
hoi khp v do h t T p h i . V i m k h n g i x n g k m theo
cng khp.
- X-quang c t n t h n g l cc k h u y t v hc r t gi : d n g
mc c u . H p khe k h p , gai xng, i k h i r t n h i u gai.
1.4. Cc triu chng khc km theo
1.4.1. Biu hin thn
* Si t h n
10-20% b n h n h n g t c si t h n .
T h n g b i u h i n b n g cn a u q u n
i m u .
t h n , hoc ch
- Si k h n g cn quang, ch t h y c t r n u r v v s i u m ,
t h n g hai b n .
* B n h t h n do g t
t gp. Bnh c th c lp, khng kt hp vi si thn.
- Triu chng: protein niu khng thng xuyn v va phi;
i m u , bch cu n i u v i t h . Toan m u c t n g d o m u b i u
h i n k h sm; t h n g k t hp t n g h u y t p .
- Suy t h n : trc k i a , suy t h n t i n t r i n r t hay gp g t ;
c 25% b n h n h n g t t v o n g d o b n h t h n n h n g n g y
nay t l n y g i m d i n h i u .
115
1.5 Xt
nghim
116
1.5.5. X- quang
khp
/
1
Hnh 37. Tinh th monodium urat lng chit quang trong dch khp, quan
st di knh hin vi phn cc, (a) t do, (b) trong bch cu a nhn
Tiu chun Bennett v Wood (1968):
a. Hoc tm thy tinh th MSU trong dch khp hay trong cc
htTplii.
b. Hoc t i t h i u c t r n 2 t r o n g cc t i u c h u n sau y :
- Tin s hoc hin ti c ti thiu 2 t sng au ca mt
khp v i t n h cht k h i p h t t ngt, a u d di, v k h i h o n
ton trong vng hai tun.
117
a hoc 2 yu t
b.
118
- C h n o n p h n b i t da vo:
+ H o n c n h x u t h i n : t r o n g v i m khp do n h i m k h u n
thng c ng vo (do t i m , chc, c h m cu, c h n t h n g c
rch da...), t r o n g g t l t p h t .
+ T n h cht cn gt, s t i p h t n h i u l n , m i l n ko d i v i
ngy n t u n l gim.
+ Chc h t dch xt n g h i m t bo, n u i cy v i k h u n v PCR
lao dch khp cng n h t m t i n h t h u r a t t r o n g dch khp.
2.3. Vim khp do tinh th khc
Vim khp ngoi do tinh th MSU, cn c th gp vim
khp do t i n h t h k h c n h calci oxalat, phosphat, do thuc...
2.4. Vim khp phn ng
- Hnh nh vim khp cp tnh, ngn chn hnh khc di cn
p h n b i t v i g t cp. K h i c n k h a i t h c t i n s n h i m t r n g
sinh dc, t i t n i u hay t i u hoa trc t r o n g v i m khp
phn ng.
2.5. Phn bit vi mt s bnh khc nhu: vim m t bo,
vim tc t n h mch chi di....
VI. IU TR BNH GT
Mc tiu iu tr i vi bnh nhn gt bao gm iu tr cn
gt cp; n g n nga cc cn g t t i p theo; i u t r b i n chng do
k h n g iu tr; i u tr h A U m u d i h n n u cn.
1. Chng vim gim au
1.1. Gim au
Acetaminophen/Tylenon hoc cc thuc g i m a u k h c .
119
(CVKS)
Colchicin
Cortic oid
120
121
124
1.2. C xng
khp
125
126
1.9. Tiu ho
t
Ri lon chc n n g gan, c chng. V i m t u y cp. Ri l o n
tiu hoa.
1.10. Mt
V i m v n g mc, x u t t i t v n g mc (10%); v i m k t mc; h i
chng Sjogren: x teo t u y n l , t u y n nc bt.
127
2. Cc xt nghim cn lm s n g
Nhng xt nghim sinh hc va c gi tr chn on ln gi
tr tin lng v c th ni ln c tnh tin trin ca bnh.
2.1. Hi chng vim
Tc lng mu tng cao trong cc i cp ca bnh (80100% cc trng hp). Protein c phn ng tng t trong cc t
tin trin, nu thy cao nhiu phi ngh n bin chng
nhim khun.
2.2. Hi chng min dch
- LBH l bnh h thng hay gp nht, c tn thng ni tng
nhiu nht, bt thng v min dch phong ph nht trong
nhm. C mt cc khng th khng nhn, c hiu vi mi the
bnh (98% cc trng hp), c pht hin bng phng php
min dch hunh quang gin tip. Hunh quang trong LBH
thng l kiu ng nht hay lm m. Cc khng th khng
ADN t nhin (chui kp ca ADN): gp trong 70-90% cc bnh
nhn LBH. y l mt test rt c hiu cho lupus. Ngi ta s
dng phng php min dch hunh quang gin tip trn
Crithidia luciliae, hay t bo biu m ngi (Hep), hoc phng
php min dch phng x hay ELISA.
Cc khng th khng phospholipid: 10% bnh nhn lupus
c huyt thanh giang mai (BW) dng tnh gi. 20% c cc cht
chng ng lu hnh lupus v 30% c cc khng th khng
cardiolipin v khng beta2 GPI. S c mt ca cc t khng
th ny gi hi chng khng phospholipid. S c mt
antiprothrombinase (cht chng ng lupus) biu hin bng
thi gian cephalin hot hoa ko di song khng biu hin bng
chy mu m gy tc nghn mch.
128
10. R i l o n m i n dch:
Khng th khng ADN
129
- Hoc khng Sm
- Hoc tm thy khng th antiphospholipid da trn:
a. khng th anticardiolipin loi IgG hoc IgM
b. Yu t chng ng lupus
c. Test huyt thanh giang mai dng tnh gi ko di
trn 6 thng, c xc nhn bng test c nh xun khun hoc
hp th khng th xon khun bng phng php min dch
hung quang.
l i . Khng th khng nhn: t gi bt thng ca khng th
khng nhn bng phng php min dch hunh quang hoc cc
th nghim tng ng, khng c cc thuc kt hp c th gy
"lupus do thuc". C h n o n x c n h k h i c > 4 t i u chun.
2. Chn on phn bit
Cn chn on phn bit vi cc bnh c tn thng cc khp
nh nh v tuy theo triu chng no ni bt th phi chn on
phn bit vi cc bnh thng c tn thng nh: thp khp
cp, vim khp dng thp, cc bnh to keo khc (x cng v ton
th, vim da v c), xut huyt gim tiu cu, cc bnh c tn
thng thn, mng tim, mng phi do cc nguyn nhn khc.
3. Cc th lm sng
3.1. Cc th lm sng
Tin lng ph thuc vo cc th lm sng
Th cp tnh: biu hin tn thng nhiu ph tng. Tin
trin nhanh, t vong sau vi thng do cc tn thng thn,
thn kinh, tim, phi, nhim khun.
Th mn tnh: t tn thng ni tng, din bin chm. Biu
hin ngoi da nh, tin lng tt.
130
do
cc
thuc:
hydralazin,
procainamid,
D-
penicillamin,
Quinidin,
Rimion,
P-bloquants
(Sectral),
Methyldopa, Largactil, Sulfasalazin, Tegretol, interferon, k h n g
gip t r n g tng hp... T l n mc bnh t h n . B i u h i n l m
sng t h n g l lupus da hay khp phi hp vi cc d u h i u t o n
t h n . Hay gp n h n g b i u h i n n h u m p h i v c t r n dch
m n g phi hay t r n dch m n g n g o i t i m . H i m k h i c t n
thng t h n hay cc t n t h n g t h n k i n h t r u n g ng. K h i
ngng iu t r cc thuc g y bnh, cc d u h i u l m s n g h t i
trong v i n g y hoc v i t h n g . i k h i p h i d n g t h m corticoid.
IV. IU TR
1. Nguyn tc iu tr
- P h i n h gi cc t n t h n g , mc n n g n h ca b n h ,
cc bnh k m theo, q u y t n h b i n p h p i u t r . i u t r
cp cu p h i t ra cho cc t r n g hp b n h n n g .
131
132
133
134
- L B H p h i p h u t h u t : n u b n h n h n a n g d n g corticoid
trc , t h l i u thuc corticoid v n p h i c duy t r t r o n g lc
p h u t h u t . L c t h n g d n g ng t n h mch t r o n g lc g y
m v t i p tc duy t r t r o n g k h i m vi l i u 200-300 m g
hydrocortison hoc 50-60 m g methylprednisolon. Sau v i n g y ,
k h i d n g c ng ung, c t h quay l i l i u trc k h i m
m k h n g c n p h i g i l i u cao.
- Lupus v t h a i n g h n :
T h a i n g h n l m n n g t h m b n h lupus (c b i t l n n g
t h m t n t h n g t h n ) v d g y sy t h a i , non, t h a i cht l u .
V vy ch k h u y n m t p h n mc b n h lupus c t h a i t r o n g cc
iu k i n sau: p h i k h n g c cc d u h i u t i n t r i n b n h v
lm s n g v c n l m s n g t r o n g 6 t h n g n n m l i n trc
. Chng ch nh t r n n g u y n tc p h n c t h a i k h i b
lupus ban h thng: t h a n h lc ( t h i ) c r e a t i n i n <50
ml/pht. T n g h u y t p n n g . T n g p lc n g m c h p h i .
Bnh van t i m k h n g b . C t i n s h u y t k h i r. P h thuc
corticoid >0,5 m g / k g / n g y . Trong k h i c t h a i p h i theo di n h
l t h a i n g h n c n h i u nguy c. Trong cc t h n h , corticoid
c d n g vi l i u 0,2-0,3 m g / k g / n g y . N u b n h n h n a n g
d n g corticoid p h i theo di i u t r v t n g l i u do t h a i n g h n .
Nu bnh n h n k h n g d n g corticoid t h t r o n g 3 t h n g cui
phi cho corticoid l i u 0,5 mg/kg/24h, hoc t r o n g t r n g hp x y
thai
hay
no
thai.
Hin
nay
vn
cho
tip
tc
hydrroxychloroquin, c b i t t r o n g t i n s c b n h t h n . Trong
cc lupus t i n t r i n v n u t h a i n g h n c theo di, c t h
d n g azathioprin hay cyclosporin A . Sau k h n g n n g i m
liu corticoid t r o n g v i t h n g . N h n g b m b l u p u t c i u
tr bng corticoid hay cc thuc chng st r t t n g hp v n c
t h cho con b . V n t r n h thai: k h n g n n d n g d n g c t
cung v c nguy c n h i m t r n g . N n d n g thuc t r n h t h a i l i u
cc t h p ( L u t e r a n 5, Androcur, Androan). Chng ch n h d n g
135
136
137
138
1.1. Hi chng
Raynaud
139
1.4. Tiu ho
Thc qun tn thng sm, kh nut, nc bt (35% cc
trng hp). Nim mc 1/3 trn thc qun x cng, gim co bp,
hp, lot. D dy, rut: au bng, chung bng, a chy, hi
chng km hp thu, sa d dy, hp mn v, rut km nhu ng.
Gan, lch, hch t b tn thng.
1.5. Phi (25%)
X phi k lan toa, hu qu l ri lon thng kh phi xut
hin sm v thng gp. Tng p lc ng mch phi nguyn
pht hoc th pht sau x phi. Tm ph mn.
1.6. Tim (15%)
Bnh x c tim (suy tim, ri lon nhp), c th gy t t. Suy
tht phi do bin chng tm ph mn tnh. Vim mng ngoi
tim (mn tnh, khng bin chng).
1.7. Thn
Suy thn cp. (t ngt, km tng huyt p c tnh) do x cc
ng mch thn. Nh: protein niu (10%).
1.8. Mt
Tn thng y mt (x ng mch)
2. Xt nghim
Hi chng vim sinh hc: biu hin bng tc lng mu
cao, tng nng brinogen... Cc ri lon v mu: thiu mu
huyt tn, gim tiu cu, bch cu... Sinh thit da: thng lm
vng mt trc ngoi cng tay, dnh cho nhng trng hp lm
sng nghi ng. Hnh nh vi th di knh hin vi quang hc
thng c m t l thng b c th bnh thng hoc teo i
nhng trung b bao gi cng dy ln nhiu do s tng sinh ca
140
thn)
tr
H i chng CREST:
- Calcinose: calci hoa t chc d i da u chi
- Raynaud: h i chng Raynaud
- Oesophagienn (atteinte): t n t h n g thc q u n
141
142
k h i t l i u duy t r 250 m g / n g y . T c d n g p h : x y ra t r o n g
khong 30 - 40% cc t r n g hp, bao gm: st, c h n n , n n ,
p h t ban, h bch cu, t i u cu, t h u m u do suy tuy, h i chng
t h n h , nhc c nng. Do v y 1/4 b n h n h n p h i ngng
thuc. C c t c d n g k h c , c b i t n h k h chu v d d y , r u t ,
st, p h t ban s t gp hn n u d n g thuc theo k i u "i n h , i
chm". P h i theo di lng bch cu, t i u cu t r o n g m u v
protein n i u .
- Corticoid:
c d n g v i mc ch g i m m i n dch, song k t q u k h n g
r r n g . Thuc c h i u q u v i p h n n g v i m k h p , c v
phi, v i m m n g n g o i t i m cp song k h n g c h i u q u vi cc
tn t h n g n i t n g v t i n lng chung ca bnh. K h i x u t
hin t n t h n g p h i c y u t v i m r r t c p h t h i n qua
ni soi p h q u n v p h n t c h dch ra p h q u n p h n a n g n g i
ta c t h d n g corticoid l i u cao (60 - 80 m g p r e d n i s o l o n / n g y
chia n h i u l n ) trong t h i gian n g n . Thuc cng gp p h n c i
thin t n h t r n g t n g p lc ng m c h p h i n u d n g sm v
kt hp vi thuc chn k n h calci. V i l i u 30 - 40 prednisolon
mg/ngy chia n h i u l n , thuc c t c d n g l m g i m r r t cc
biu h i n v i m , p h n h n g k h n g c t c d n g t r n q u t r n h x
hoa. N h n chung n n t r n h d n g corticoid i v i d n g x hoa
da v c k h n n g g y t n t h n g t h n m h i u q u ca thuc
thc ra cng k h n g r r t .
- Interferon gamma l i n hp:
L cht c c h sn x u t collagen bi cc n g u y n b o x ca
da b n h t h n g v da x cng. C h i u q u i vi cc t r i u
chng da, k h p , thc q u n ( k h nut) v t h n .
- Colchicin: d n g l i u - 2 m g / n g y , c t c d n g c c h tch
ly collagen do c c h chuyn t i n collagen t h n h collagen i n
vitro. Ni chung h i u q u k h n g r r n g , ch c h i u q u i vi
143
triu chng da khi dng trong thi gian di. Thuc c dung
np tt hn so vi D- penicillamin.
Cc thuc c ch min dch: cyclophosphamid c th ci thin
triu chng vim phi k nng mc d gy nhiu tc dng ph.
- Thuc chng ngng tp tiu cu: cc sn phm sinh hc ca
tiu cu tc dng ln thnh mch. Aspirin liu thp c ch
thromboxan A2 (cht gy co mch v ngng tp tiu cu mnh).
C th dng dipyridamol liu 200 - 400 mg/24 gi, chia nhiu
ln trong ngy.
- Ngi ta cng th dng mt s cc thuc khc nh vitamin
E, du thc vt (Piascledine), EDTA hoc salazopirin, iod, tinh
cht gip trng, song hiu qu cha r rng. Ngoi ra ngi ta
cn s dng cc phng php iu tr vt l lm mm da,
phc hi chc nng vn ng, c bit l iu tr sui khong
(nc nng).
2. iu tr triu chng
2.1. iu tr hi chng Raynaud
Cc bin php chung: cn khuyn bnh nhn mcm, i
gng tay, t t chn trong ma lnh, trnh stress, khng dng
cc thuc nh amphetamin, ergotamin, chn beta giao cm.
Bnh nhn XCBTT vn c th dng thuc trnh thai cha
estrogen v progesteron. Bnh nhn cn c h tr tm l (th
gin, t luyn tp, dy bnh nhn t lm tng nhit da bng
c ch iu hoa ngc. Vi cc t kch pht tha, mc nh
th ch cn cc bin php trn y l . Cn khi cc triu
chng tr nn thng xuyn, nng, c bit khi c ri lon dinh
dng t chc hay lot th phi dng thm thuc vi mc tiu
gin c trn mch mu, lm tng cng tun hon.
Cc thuc iu tr hi chng Raynaud: ty theo tng bnh
nhn, dng mt trong cc loi thuc sau y:
144
M t p h n g p h p m i gy g i n m c h n g n tay l g y cng
gip b n g cch d n g sodium l i o t h y r o n i n (triiodothyronin) 75 [Ig
145
Gi iu tr
1. Bt him hay mc
trung bnh
2. t thng xuyn
nhng khng c lon
dng.
da
u
v
,
cyclophosphamid, methotrexat.
c
146
d c h
asathioprin,
tiu
ho
147
2.5.
Xphi
148
l i
\
*CR
:
% #
1
1
"L t! >
BL
gi
149
HI CHNG
GOUGEROT-SJGREN
kn o , m t h m , t h n g ch c t r i u chng k h m t hay k h
m i n g n c, do v y t h i gian t r u n g b n h chn o n m u n t i
8 nm.
1.1. Tn thng mt - hi chng kh mt
Cc t r i u chng c n n g m t bao gm: c m gic c v t l , c
sn hay ct t r o n g m t , nga m t , m t . M u n h n , b n h n h n
thy s n h s n g , bng r t m t , i k h i g i m t h lc v i c m
gic c m n che trc m t . K h m l m s n g p h t h i n m t ,
vim k t mc, t n g chp m t , r m t .
1.2. Biu hin ca hi chng
kh
ming
151
nhn
khoa
152
153
3: mt trn mt n v b mt;
4: nhiu hn trn mt n v b mt.
Cn phi c giai on 3 ca Chilsom chn on chc chn
HCGS.
2.3. Du hiu sinh hc
Xt nghim mu pht hin hi chng vim vi tng tc
mu lng, thiu mu kiu vim (35% trng hp), gim bch
cu (30% trng hp), tng bch cu i toan (30% trng hp).
Gim tiu cu pht hin c vi t l 20% trng hp.
154
dch
trong
HCGS
H C G S l mt trong ba bnh t m i n p h b i n n h t . Y u t
dng t h p (60-70%) va k h n g t h k h n g n h n (70%) t n g t r o n g
hu h t bnh n h n . K h n g t h chng k h n g n g u y n n h n hoa
tan Ro (SSA) v La (SSB) l c i m r i lon m i n dch c h n h
ca HCGS t i n p h t . K h n g t h k h n g S S (anti-Ro) c m t
trong k h o n g 70% bnh n h n mc HCGS, cn k h n g t h k h n g
SSB (anti-La) d n g t n h trong 40% t r n g hp. N g o i ra cn
gp k h n g t h k h n g alpha b d r i n isotyp I g A (59%), k h n g t h
k h n g cm t h quan acetylcholin. G i m b t h m u lin quan
cht ch v i cc b i u h i n h t h n g v k t q u x u ( p h t t r i n
ca u lympho v t vong) b n h n h n mc HCGS t i n p h t .
III. CHN ON HI CHNG GOUGEROT- SJOGREN
. Tiu c h u n c h n o n
Trong n h n g n m g n y , t i u c h u n c h n o n M - u H i
chng GS n m 2002 c p d n g rng r i t r n t h gii.
Tiu chun chn on M-u hi chng Gougerot- Sjogren (2002).
1.1. Triu chng
mt
()
Tr li d n g t n h vi t i t h i u mt t r o n g ba c u h i sau:
M t ng/b c b k h g y k h chu h n g n g y t 3 t h n g
nay k h n g ?
- ng/b c cm gic thng hay c ct hay sn trong m t khng?
- Ong/b c nh nc mt n h n to hn 3 l n trong mt ngy khng?
1.2. Triu chng
ming
(li)
T r li d n g t n h v i t i t h i u mt t r o n g ba c u h i sau:
- n g / b c t h y k h m i n g h n g n g y t 3 t h n g
khng?
nay
T k h i ln ln n g / b c t h y s n g t u y n nc bt dai d n g
hoc t i p h t k h n g ?
155
156
Gougerot-
Sjogren
tin
pht
HCGS t i n p h t c t i n t r i n l n h t n h v c h m . v l m
s n g h i chng k h n n g h n so vi t h t h p h t ; k h m t v
kh m i n g r r t h n . v p h n g d i n sinh hc v m i n dch,
hi chng k h t i n p h t c m t s n t c t r n g , vi t l cao
cc t k h a n g t h , c b i t l cc t k h n g t h k h n g c h i u c
157
158
159
2.1. iu tr triu
chng
160
2.3. Thuc
HCGS tin
sinh
pht
hc
- Cch
tip
cn
mi
trong
iu
tr
- i u t r mc t i u t b o B: r i t u x i m a b
(anti-CD20),
ocrelizumab (humanized anti-CD20), epratuzumab (anti-CD22),
belimumab (anti-BAFF). Ch n h l m s n g ca r i t u x i m a b
trong HCGS t i n p h t : h i chng k h , ri l o n chc n n g t u y n
nc bt, v i m khp, v i m bao hot dch khp n n g , b n h l
thn k i n h ngoi v i , v i m cu t h n , v i m m c h c globulin t a
lnh, v i m cng mc k h n g thuc t h n g t h n g , g i m n n g cc
t bo m u , u lympho B.
- i u tr mc t i u t b o T: efalizumab ( a n t i - C D l l a ) ,
alefacept (anti-CD2), abatacept (anti-CD80/86), i n f l i x i m a b
(anti-TNF). M t n g h i n cu ca M a r i e t t e n h gi k t q u ca
Remicade (inliximab) t r n 103 b n h n h n HCGS, cho t h y
thuc chng TNF-alpha k h n g n n d n g u tay t r o n g i u t r
HCGS t i n p h t .
- iu t r hng cytokin: etanercept (anti-TNF), tocilizumab
(anti-IL6r), a n t i - I L l O , a n t i - I L l 7 , a n t i - I F N . V a i t r ca y u t
hoi t u T N F - a l p h a v n cn c h a r trong c c h b n h sinh
ca HCGS t i n p h t , n h n g c t h n n g v a i t r q u y t n h .
Hai n g h i n cu gn y n h gi t c d n g ca E n b r e l
(etanercept) t r n 33 b n h n h n cho t h y h i u q u h n c h ca
etanercept trong HCGS t i n p h t .
- iu tr hng b t h : eculizumab (anti-C5a/C5b-9).
V. THEO DI V TIN LNG
HCGS l m t b n h m n t n h c t i n t r i n l n h t n h , n h n g
c t h c b i n chng u lumpho non-hodgkin (1-3%) hay b i u
hin h thng n n g n . Theo H a r r i s (1999), b n h n h n mc
HCGS c nguy c b i n chng t h n h u lympho t n g gp 44 l n so
vi n g i t h n g . Lot gic mc l m t b i n chng h i m gp,
thng xy ra t r o n g GS t h p h t , sau v i m khp d n g t h p . T
161
VIM A C V VIM D A
TS. N g u y n n h K h o a
I. I C N G
Vim a c v v i m da c l b n h h t h n g c h a r n g u y n
n h n , c c c h t m i n . B n h c t r n g bi t n h t r n g v i m ,
thoi ha ca cc si c v n , g y y u c, teo c, c b i t l cc c
gc chi, dn n g i m hoc m t chc n n g v n ng. T r o n g
vim da c, n g o i t n t h n g c cn c n h n g t n t h n g c
hiu t r n da. Bnh gp n n h i u hn nam gii (t l n / n a m
khong 2/1); c t h gp m i la t u i song hay gp n h t
tui t 40 n 60 ( n g i ln) v 5 - 1 5 t u i ( t r em).
li. TRIU CHNG LM SNG
1. Hi bnh
- Cn khai t h c cc t r i u chng t o n t h n h st, s t c n ,
mt mi, c h n n , a u c, a u khp.
- Hi tin s xut hin ca ban ngoi da, mu sc, v tr.
- Khai thc k cc du hiu gi tnh trng yu c gy kh
k h n k h i l m n h n g ng t c n h c h i tc, l n xung cu
thang, gi tay ln k h i u , k h n g dy k h i n g i g h t h p ,
hoc p h i chng tay m i k h i n g dy ...
- Khai thc mt s triu chng khc c th nh ho, kh th,
kh nut.
- H i t i n s s d n g thuc (c b i t l cc thuc corticoid,
thuc h cholesterol m u n h m statin), ung r u , n h i m
k h u n , b n h l ung t h .
163
2. Thm k h m lm s n g
- nh gi tnh trng ton thn v cc du hiu ton th.
- nh gi tn thng ngoi da: trong vim da c, ban
thng xut hin nhng vng da tip xc vi nh sng mt
tri nh vng mt, c gy; c the thy nhng dng ban du hiu
c hiu nh sau.
+ Ban mu tm mi mt trn km theo ph quanh m mt.
+ Du hiu Gottron: ban mu hoc tm sm, thng i
xng, mt dui ca cc khp, c bit l cc khp bn ngn,
cc khp ngn tay, khuy, gi, mt c trong.
+ Ban hnh ch V hay du hiu "khn qung" vng vai c gy.
+ Du hiu bn tay "th my": da cc gn tay (pha gan
tay) c tnh trng dy, kh, c vt rn nt, bong da.
- Yu cu bnh nhn thc hin mt s ng tc nh ng
ln, ngi xung (trn gh thp), khm vn ng ch ng ca
chi trn v chi di, quan st dng i ...
- Khm c lc v trng lc c: c th thy cc biu hin nh
au c khi nn bp, gim trng lc c, teo c v nh gi c lc
bng cch dng tay thy thuc khng l i mt s ng tc nh
dng khp, gp dui t chi, ci nga quay u; ch so snh
hai bi;. Trong vim c v vim da c, giai on sm thng l
yu c c tnh cht i xng gc chi (cc nhm c vng i chu hng, vai - cnh tay, c gy), mun hn c th c thm yu
cc c ngn chi.
- Khm phn x gn xng: c th c gim phn x gn
xng co gc chi.
- Khm khp: c th c sng au nhiu khp hoc tnh trng
co cng khp.
164
men
165
166
thm
167
khng p ng hoc
c vim phi k, x
mi t h n g mt ln,
thng/ln trong 1-2
168
B N H L C T S N G H U Y T T H A N H
M
TNH
TS. T r n T h M i n h Hoa
Bnh l ct sng th huyt thanh m tnh (Seronegative
spondyloarthropaties) l mt n h m b n h v i m t sng, v i m
khp c lin quan n n h i u c quan. K h i n i m v b n h l ct
sng t h h u y t t h a n h m t n h ( B L C S T H T A T ) c W r i g h t v
Moll n u ra v o n m 1964, da t r n h i chng Reiter do Hans
Reiter m t u t i n v o n m 1916. H i n nay, b n h l ct sng
t h huyt t h a n h m t n h gm c m t s b n h sau: v i m ct sng
dnh khp, h i chng R e i t e r / v i m khp p h n ng; b n h v i m
khp vy nn, b n h khp trong cc bnh l t i u h a : v i m i
trc t r n g chy m u , b n h Crohn.... b n h l ct sng k h n g xc
nh, bnh vim khp t h i u n i n t h v i m ct sng d n h khp.
N h m bnh n y c mt s c i m l m s n g v x t n g h i m
c t r n g n h : v i m t sng, v i m khp c n g chu, t n t h n g
khp ngoi b i n , v i m p h n m n cnh khp, t n t h n g n g o i
khp (da, n i m mc, m n g , mt....).
N h m Bnh l ct sng t h h u y t t h a n h m t n h
(BLCSTHTAT), l m t n h m b i n h b n h x n g khp t h n g gp
chim t l 15,4% t r o n g cc b n h n h n i u t r n i t r t i khoa
C Xng K h p B n h v i n Bch M a i . y l n h m b n h ch
yu gp t u i t r gp n g i t r t u i (80% b n h n h n mc
bnh d i 40 t u i ) t l mc b n h gp n a m gii l 60%. B n h
tin t r i n ko d i , c cc t cp t n h n u n g i b n h k h n g
c c h n o n v i u tr sm s d n n cc h u q u n n g n
v chc n n g v n ng khp, ct sng k h n n g lao ng v l
169
170
171
1.1. Dch t hc
Bnh VCSDK c mi quan h vi yu t HLA-B27. Cc
nghin cu cng ng cho thy c khong 0,1-2% dn s c yu
t HLA- B27 dng tnh mc bnh VCSDK. Tuy nhin t l ny
c s khc nhau tuy theo v tr a l v chng tc: Bc M t
l HLA-B27 dng tnh trong cng ng l 7%, trong c ti
90% bnh nhn VCSDK c HLA-B27 dng tnh, ngc li, t l
HLA-B27 Nht Bn ch 0,4% v t l bnh VCSDK rt thp.
Bnh l ct sng th huyt thanh m tnh (BLCSTHTAT) ni
chung v c bit l bnh VCSDK c mi lin h cht ch vi
khng nguyn bch cu HLA-B27 ca h thng khng nguyn
hoa hp t chc MHC (major histocompatibility complex). HLAB27 l allen ca locus HLA-B, l mt trong 3 locus lin quan
n phn t MHC lp . Nghin cu gen HLA-B, ngi ta thy
rng HLA-B27 l alloantisera gm c 7 phn nhm c xc
nh l HLA-B*2701, HLA-B*2702, HLA-B*2703, HLA-B*2704,
HLA-B*2705, HLA-B*2706, v HLA-B*2707, trong HLAB*2705 l phn nhm hay gp nht trong cng ng. S phi
hp BLCSTHTAT v HLA-B27 c xc nh, kt qu
nghin cu ca Dougados M cho thy t l HLA-B27 bnh
VCSDK l 90%, bnh vim khp phn ng (VKP) l 55%,
bnh Reirter l 70%, v bnh vim khp vy nn l 42%. Theo
nghin cu ca Nguyn Th Vn Anh th t l ny gp bnh
VCSDK Vit Nam l 87%."
Khng nguyn HLA-B27 tuy c mi lin quan cht ch vi
cc bnh trong nhm bnh l ct sng (BLCS), nhng khng c
mi tng quan gia HLA-B27 vi mc nng ca bnh cng
nh tin trin ca bnh. Do xt nghim xc nh HLA-B27
khng phi l xt nghim thng quy chn on bnh m
ch c gi tr tham kho khi c nghi ng trn chn on lm
sng hoc trong nghin cu ph h ca bnh.
172
1.2. C c h bnh
sinh
173
174
ct sng c m t h m n g y c n g t n g n h t l v m v s n g d n
n b n h n h n r t k h xoay tr m n h , r t k h dy v o b u i
s n g . T n h t r n g n y g i m dn vo ban n g y sau k h i b n h n h n
t p t h dc hoc v n ng sinh hot.
+ a u ct sng k m theo h n c h v n ng ct sng t h t l n g
cc ng t c ci, n g h i n g , nga, xoay, b i u h i n t r n k h m
lm s n g n h ct sng m t ng cong sinh l, teo c c n h ct
sng, v xc nh b n g cc n g h i m p h p :
K h m ct sng c: h n ch v n ng ct s n g c m i t
t h (ci, nga, n g h i n g , quay), ct sng c n q u mc ra
trc, g i m k h o n g c c h cm-c, t n g k h o n g c c h c h m - t n g .
K h m ct sng lng: ct sng ngic g, gin lng ngc gim.
K h m ct sng t h t lng: g i n ct sng g i m ( n g h i m
p h p Schober (+): b n h n h n n g t h n g , h a i gt c h n c h m
l i . T h y thuc n h d u mt i m t r n ct sng ngang v i t
t h t l n g n m L, sau o ln p h a t r n ct sng m t o n 10
em. Hng d n b n h n h n ci xung t i mc t i a , o l i
khong cch n h du: n g i b n h t h n g k h o n g c c h d n
ct sng t n g ln t r n 5 em, cn b n h n h n V C S D K k h o n g
cch n y t n g r t t hoc k h n g thay i). K h o n g cch tay t
gim ( N g h i m p h p tay t : b n h n h n n g t h n g , h a i gt
chn c h m l i , ci xung h t sc. T h y thuc o k h o n g c c h
t u ngn tay n n g n c h n ci, b n h t h n g k h o n g c c h
ny u i 20 em, n g i b n h k h o n g c c h tay t t r n 20 em
t h m t r 30-50 em.
a u v n g khp c n g chu: l d u h i u sm, b n h n h n
t n g cm gic a u k h i n v o v n g k h p c n g c h u v c t h
a u l a n dc x u n g hai m n g v i theo ng i ca d y t h n
k i n h toa.
- Cc t r i u chng n g o i khp:
+ T o n t h n : c t h c m t mi, st nh, n ung km, g i m cn.
175
176
X-quang quy c. N h n g y l k t h u t k h n g t h p d n g
rng r i t r n l m s n g v gi t h n h cao, t r a n g t h i t b t t i n .
* Xt nghim mu: cc ch s v bng chng vim nh: mu
lng t n g , protein c p h n n g (CRP) t n g a s b n h n h n
VCSDK.
* HLA-B27: t l dng tnh l 80-90%, nhng khng phi l
xt n g h i m t h n g quy c h n o n b n h v t i n lng b n h v
gi t h n h xt n g h i m q u cao. Tuy n h i n y l x t n g h i m c n
thit gp p h n v o c h n o n xc n h b n h V C S D K n h n g
bnh n h n ch c b i u h i n l m s n g m k h n g c t n t h n g
khp c n g chu t r n p h i m X-quang.
* Chc nng h hp: gip cho tin lng bnh.
3. Chn on
3.1. Chn on xc nh
Da vo tiu chun chn on Nu c (New York) nm 1984:
* Tiu chun lm sng:
- Tin s hay hin ti c au vng tht lng, hay vng lngtht lng.
- Hn ch vn ng tht lng c 3 t th ci, nga-nghing,
v quay.
- gin lng ngc gim.
* Tiu chun X-quang: vim khp cng chu (giai on III, IV).
Chn on xc nh khi c mt tiu chun lm sng v mt
tiu c h u n X-quang.
177
bit
178
phi hp vi cc p h n g p h p i u t r v t l t r l i u k h c n h
chiu tia hng ngoi, siu m , b f a r a f i n , t m nc k h o n g , t m
b n , xoa bp... Trong giai o n b n h t i n t r i l cp t n h : a u ,
h n c h v n ng ct sng n h i u , v i m cc khp ngoi b i n ,
bnh n h n p h i c ngh ngi, v n ng n h n h n g , t r n h cc
bi t p khp q u n n g .
5.2. iu tr thuc
Thuc chng v i m k h n g steroid:
* Indomethacin: 2 5 - 7 5 m g / n g y l thuc c h i u q u t t t r o n g
k i m sot bnh v chi p h t h p , t u y n h i n c n t h n t r n g ch
nh i vi b n h n h n c b n h v i m lot d d y .
* Cc thuc g i m a u chng v i m k h n g steroid k h c ; t u y
tng i u k i n k i n h t v p n g ca b n h n h n c t h la
chn mt t r o n g cc thuc sau: naproxen (lOOOmg/ngy),
proxicam ( 2 0 m g / n g y ) , V o l t a r e n (50-100mg/ngy), Mobic (7.515mg/ngy).... cn l u t c d n g kch n g d d y ca n h m
thuc n y k h i i u t r b n h n h n .
Sulfasalazin: 5 0 0 - 1 0 0 0 m g / n g y , c h i u q u t t t h b n h
phi hp, v i m khp ngoi b i n v c b i t giai o n s m
ca bnh.
* Cc thuc k h c :
cyclophosphomid...
m u i v n g , chloroquin,
methotrexat,
179
180
c n h n g h u q u n n g n v chc n n g v n ng khp v
k h n n g lao ng.
1.1. Dch t hc
Do mc n n g n h ca b n h V K P r t k h c n h a u n n
nhng t r n g hp n h u r t d b qua v v y t l mc b n h
ca V K P r t k h c xc n h c h n h xc. Tuy n h i n theo
nghin cu ca n h i u t c g i t h t mc bnh s n g y c n g gia
tang c n g tc t n g ca cc b n h ly t r u y n qua ng t n h
dc cng n h s h i u b i t v b n h v k h n n g c h n o n b n h
cua c n b y t c n n g cao, M t l mc b n h V K P l
40/100.000 d n v t l m i mc b n h V K P h n g n m M l
3,5 trng hp t r n 100 000 d n .
1.2. C ch bnh sinh
C c h b n h sinh ca b n h V K P h i n nay c h a c b i t r
VKP l mt t n h t r n g v i m khp v k h u n x y ra sau m t
nhim k h u n n o t r o n g c t h m k h n g t m t h y v i k h u n
t i khp. V K P l h u q u ca q u t r n h t n t i dai d n g ca
k h n g n g u y n v i k h u n v s khuych t n ca k h n g n g u y n v i
khun hoc phc hp m i n dch l n g ng t i k h p v y
chnh l m t t r o n g n h n g n h n t k h i p h t v duy t r p h n
ng vim t i m n g h o t dch khp.
Yu t gen cng g i m t vai t r quan t r n g t r o n g b n h sinh
ca bnh V K P , c b i t l y u t H L A - B 2 7 d n g t n h 3070% b n h n h n V K P .
2. Triu chng
2.1. Lm
sng
* T i n s: cn p h i k h a i t h c k t i n s n h i m k h u n ng
t i t n i u sinh dc, n g r u t t r o n g t h i gian 6-24 t h n g (c
b i t l t r o n g t h i gian 4-8 t u n t r c k h i x u t h i n v i m khp).
181
nghim
182
* Nc t i u : protein, t bo
* Dch khp: m u sc, s lng bch cu...
* N u i cy: nc t i u , dch khp
* Xt nghim min dch xc nh s c mt ca cc k h n g nguyn,
khng th ca mt sloi vi khun: Chlamydia, Salmonella...
* X-quang: chp X-quang cc khp t n t h n g .
3. C h n o n
3.1. Chn on xc
nh
C t h p d n g m t t r o n g hai t i u c h u n c h n o n b n h
VKP: t i u c h u n c h n o n ca A m o r v t i u c h u n c h n
on ca n h m n g h i n cu b n h l ct sng c h u u:
Chn o n xc nh:
* Tiu c h u n c h n o n ca Amor (1983) gm cc t i u c h u n
sau:
- Vim v k h u n m t hoc v i khp k h n g i xng.
- l a chy, hay h i chng l .
- Vim m n g t i p hp m t .
- Vim n i u o, c t cung.
- Vim lot t r t da, n i m mc.
- C a: H L A - B 2 7 (+), hoc c t i n s gia n h b n h V C S D K .
- Cc xt n g h i m t m t h y t c n h n gy b n h trc t i p hoc
gin t i p .
B n h V K P c c h n o n k h i c 4/7 t r i u chng t r n . Tuy
n h i n t i u c h u n ca A m o r h i n nay t p d n g v n h y t h p .
183
bit
184
185
186
187
188
- Piroxicam: 2 0 m g / n g y
* Thuc thay i h n h t h i bnh:
- M u i v n g : c h i u qu t t trong i u t r V K V N t h ngoi
bin. L i u d n g : t i m bp l i u lOmg/tun v t n g d n trong cc
tun t i p theo 20-30-40mg/tun. N u t h i u q u t t d n g l i u
duy t r 5 0 m g / t h n g t tng l i u l lOOOmg.
- Thuc chng st rt: c
hydroxychloroquin 2 0 0 m g / n g y .
hiu
qu
kim
ch
bnh
- Sulfasalazin: lOOOmg/ngy.
- Cc thuc c c h m i n dch: methotrexat 7,5-25mg/tun.
- Corticoid: r t t h n t r n g k h i i u tr t o n t h n v c nguy
c lm t n g bnh k h i g i m l i u hoc k h i ngng thuc.
- T i n v i t a m i n E: c h i u q u t r n t h n g h i m l m s n g sau
6 tun n 3 t h n g , v i l i u i u t r 3 0 m g / n g y .
- Cyclosporin A: c h i u q u t h V K V N n n g n h n g t h n
trng theo di lng creatinin m u v h u y t p t r o n g q u t r n h
iu tr.
- L i u p h p tia: i u t r p h i hp methoxypsoralen v i tia t
ngoi sng d i A c h i u q u vi V K V N ngoi v i c t n t h n g
da nhiu.
* Phu t h u t chnh h n h k h p i vi n h n g b n h n h n b i n
dng khp n h i u .
5. Tin lng
Tin lng b n h p h thuc vo mc t n t h n g da v s
lng khp v i m , c k h o n g 5% b n h t i n t r i n n n g d n n
tn ph.
189
B N H L VIM I M B M G N V
PHN M M
190
nh hng n t o n
n h i m k h u n hoc
t h p , v i m ct sng
theo n h h i chng
nu
gn
nh
nh
191
192
2. C h n o n p h n b i t
Cn chn on phn bit vi mt s tn thng ca nhng
t h n h p h n k h c quanh k h p n g o i g n v bao g n n h : t chc
di da, d y , r t h n k i n h , xng, m n g xng...
IV. MT S VIM GN THNG GP
4.1. Vim li cu ngoi xng cnh tay
Vng
au
Li cu ngoi
xng cnh tay
193
ca
gp
au
khi
vng au
Hnh 49. Vim mm trm quay
Cn lm sng:
Xt nghim mu: nhn chung khng c thay i.
194
195
196
197
H H ^ ^ H
^^^^^^^^B
Dy chng c
y
+ Mt s trng hp
nng hoc vim ko di s
thy teo c m ci v gim
cm gic nng ca cc
ngn , 2, 3 v 1/2 ngn 4.
Cn lm sng
ta
Cc gn
gp
- in c: c s dn
Hnh 51. ng hm c tay
truyn bt thng ca
thn kinh gia thuc on cng tay. in c gip phn bit vi
hi chng r - dy thn kinh ct sng c, hi chng m ri
thn kinh cnh tay.
- Siu m bng u d tn s cao thy dy bao gn v dch t
quanh bao gn trong ng hm c tay.
4.5. Vim gn gt
Nguyn nhn: vim gn gt phn ln do hot ng qu mc
bn chn nh nhy, i giy cao gt... Ngoi ra mt s bnh ton
thn nh vim khp dng thp, i tho ng hoc do d tt
lch trc xng gt.
* Triu chng lm sng
- Triu chng au l ni bt, au vng gn gt, au nhiu
khi i l i v khi king chn, au nhc nhi hoc au chi.
198
- K h m g n gt t h y s n g r, t n n g , s c t h t h y n i
cc, n a u ; gp dui m n h b n c h n t h a u t n g .
- T r n g hp n n g c t g n t n g p h n hoc t o n b l m
bnh n h n r t a u v m t k h n n g i b, k h n g n g c
t r n cc n g n c h n . T h test Thompson t h y b t t h n g : cho
bnh n h n n m sp, hai c h n t do ( k h n g t vo v t g).
Bc s d n g tay ln bp c h n b n h n h n . N u k h n g c t
gn gt t h b n c h n s d u i n h , n u c t g n gt t h b n
chn k h n g c ng v c t h t h y c ch lm x u n g dc g n gt
(so v i b n l n h ) .
* Cn lm sng
- Chp X-quang ch c vai tr chn on phn bit vi cc tn
thng xng gt. i k h i t r n p h i m n g h i n g c t h t h y h n h
nh g n gt phng to n h s t n g p h n v i t chc m bao
quanh g n .
- Siu m gn gt thy tng kch thc, gim m siu m
do p h n trong g n , bao g n dy ln, c t h c t dch n g o i
bao g n .
- Chp cng hng t (MRI): tng kch thuc gn gt, bao
gn dy, c t h t g n t n g p h n hoc t o n b (biu h i n bi
cc b t t h n g t n h i u t r o n g g n ) . M R I c n g g i p cho c h n
on p h n b i t vi cc t n t h n g k h c v n g c c h n .
4.6. Vim im bm gn u trn xng mc
- L biu hin ca vim u di gn c nh u i. Nguyn
n h n t h n g do v n ng q u mc n h i b n h i u , leo n i , t p
t h dc...
- Vim u di gn c nh u i biu hin au vng u
t r n x n g m c , a u t n g k h i gp gi hoc k h i n vo. H u n h
k h n g c s n g , t r n h n g t r n g hp b n h n h n xoa bp n h i u
vng au
199
chy
dng
thuc
Hn ch vn ng gn b tn thng.
Nhng trng hp au nhiu c th phi c nh tm thi
gn b tn thng bng np, mng bt...
- Chm lnh nu c sng nng .
- Chiu tia hng ngoi, iu tr kick shock.
1.2 Thuc
Thuc gim au thng thng: acetaminophen...
200
201
202
VIM K H P TH IU NIN T
PHT
ThS. T r n T h T C h u
I. I CNG
"Vim khp t h i u n i n t p h t " c d n g m t n h n g
trng hp v i m khp t r em m k h n g p h i do n h i m k h u n
hay chn thng. T u i b t u b b n h d i 16, v i cc t r i u
chng v i m khp t n t i t n h t 6 t u n . B n h bao gm 7 t h
bnh, cc tiu c h u n c h n o n cho m i t h b n h da theo p h n
loi ca h i ngh T h p khp hc quc t ( I L A K ) t i C h i L n m
1995 v c c i b i n n m 1997.
Cng n h cc b n h t m i n dch k h c , n g u y n n h n g y
bnh cng c h a c r r n g t u y n h i n n g i ta ni n h i u t i
tnh t r n g n h i m t r n g l m k h i p h t b n h c n g vi s t h a m
gia ca h thng m i n dch.
Bnh
thng
khi
pht
sau
nhim
virus,
Chlamydia
203
204
vim
hoc
vim
khp
- Tin lng t h n g t t , i k h i c n h n g t r n g hp b i n
dng khp nng.
3. Vim nhiu khp RF dng tnh (polyarthritis:
seropositive f o r rheumatoid a c t o r )
Bnh gp ph bin tr n > 10 tui
Cc triu chng vim khp ging nh vim khp dng thp
ngi ln: v i m cc k h p nh v n h c t n h c h t i xng,
thng gp v i m khp b n n g n tay t h 2 v t h 3. V i m k h p
t h i d n g h m ko d i k h i n cho h m u i k m p h t t r i n
l i di chng cm l m , h m d i t h t ra sau t o n n v m t n h
m t chim.
i k h i c cc biu h i n ngoi khp n h h t d i da, vim mch.
205
206
- T i n lng t h n g k m . B n h c xu hung t i n t r i n , n h a n h
chng d n n h y x n g v b i n d n g khp.
6. Vim khp thiu nin t pht th vim ct sng dnh
khp ( e n t h e s i t i s related a r t h r i t i s h o c u v e n i l e a n k y l o s i n g
s p o n d y l i t i s h o c pre - a n k y l o s i n g s p o n d y l i t i s )
- Bnh t h n g gp t r l n t 12 - 16 t u i , nam n h i u h n
n tuy n h i n i k h i v n gp t r nh.
- H i chng v i m cc i m b m t n : v i m t i cc i m b m
gn ni b m t n ca cc d y chng v o xng, i m b m t n
cua cc cn cd v bao hot dch v o xng. Cc v t r t h n g gp
nht la i m b m t n cua g n Achille vo x n g gt, gai c h u
trc t r n , i m b m t n ca cc c n c gan b n c h n .
- P h n ln t r c b i u h i n v i m cc khp ngoi v i (82%), ch
c khong 24% t r c b i u h i n t r i u chng ct sng t h t l n g .
Cc khp t h n g gp: h n g , gi, c c h n k h n g i xng, cc
khp nho b n chan. N h n g b i u h i n ct sng t h n g gp
tre ln v t h n g b t u b n g v i m cc k h p chi d i , sau
mt thi gian mi x u t h i n cc t r i u chng ct sng. H i
chng vim i m b m t n l m t c i m r t i n h n h g i p
phn b i t t h bnh n y v i cc t h b n h k h c ca b n h v i m
khp t h i u n i n t p h t .
- T n t h n g m t t h n g gp l v i m m n g m t cp t n h :
mt o v a u (7 - 27%).
- Bnh t h n g t i n t r i n n h a n h , d d n n d n h khp gy
tn ph.
7. Vim khp vy nn
T u i b b n h : 7 - 1 1 t u i
Cc b i u h i n k h p t h n g x u t h i n trc k h i c cc t n
thng da.
207
208
HI. C N LM SNG
- Xt n g h i m cng thc m u : c t h c t h i u m u nhc sc
c b i t co t h g i m hng cu v bch cu trong t h v i m khp
c t n t h n g n i t n g .
- M u l n g : t h n g t n g cao trong t h v i m khp k h i p h t
h thng (50 -100 m m / g i u ) . N h n g t h v i m khp k h c m u
lng c t h k h n g t n g hoc t n g mc k h c n h a u t y v o
tnh t r n g bnh.
- X-quang:
+ T h vim khp c t n t h n g n i t n g chp X-quang x n g
khp t h n g k h n g c thay i .
210
+ R F v K T K N m t n h .
2. T h v i m n h i u k h p RF m t n h
T u i mc bnh t - 3
T l mc bnh gia n v nam l 3 :
Vim t 5 khp tr ln, cc khp nh v nh. T h n g gp:
gi, c tay, b n n g n tay, c c h n .
RF m t n h .
3. T h v i m n h i u k h p RF d n g t n h
Ch y u gp n.
Vim khp: v i m cc khp n h v nh c t n h cht i xng.
RF dng t n h t 2 l n tr ln, gia 2 l n l m x t n g h i m
cch nhau t n h t 3 t h n g .
4. T h v i m m t k h p h a y v i k h p
T u i mc bnh: k h o n g 2 - 3
tui
T l mc b n h gia nam v n 5 :
S khp v i m < 5. Cc khp t h n g gp: gi, c c h n , k h u u ,
c tay, cc khp n h b n tay v b n c h n , v i m khp k h n g
i xng.
C t h c t n t h n g m t .
C t h K T K N d n g t n h .
5. T h v i m n h i u h n v i k h p
Vim < 5 khp k h i m i b b n h . Sau 6 t h n g n n m s
khp v i m t n g ln.
211
6. T h vim khp v c c im b m t n
- Tui mc bnh: 12 - 16. Nam > n.
- Vim cc im bm t n v vim khp: cc khp thng gp
hng, gi, c chn khng i xng, cc khp nh bn chn.
Nhng biu hin ct sng thng gp tr ln.
- Hoc ch c vim khp hoc vim cc im bm tn km
theo 2 trong s cc biu hin ui y:
+ au vng khp cng chu hoc au vng ct sng tht
lng.
+ HLA B27 dng tnh.
+ Vim khp tr trai t 6 tui tr ln.
+ Vim mng mt cp.
+ C tin s b bnh vim ct sng dnh khp, bnh vim khp
v im bm tn, hi chng Reiter, vim khp cng chu c km
theo cc bnh l vim ng rut, vim mong mt cp tnh.
7. T h vim khp v y nn
- T u i b bnh: 7 - l i tui
- Vim khp: khp gi l khp thng gp nht sau n
ngn tay v ngn chn c nhng tn thng da ca bnh
vy nn.
Hoc vim khp km theo hai trong s nhng biu hin
di y:
+ Vim ngn tay (ngn tay hnh khc di).
+ Tn thng lm mng tay.
+ Vy nn.
212
V. I U TR
1. N g u y n t c c h u n g
Mc ch ca i u tr l k i m sot t i n t r i n ca b n h c n g
cht ch c n g t t n h m h n c h n mc t i a n h n g t h n g
tn m n t n h m c t h l c ch v i m m n g h o t dch m n
tnh, h n c h p h h y v b i n d n g k h p , k i m . s o t cc y u t
gy vim, gim a u v h n c h n h n g n h h n g v t i n h t h n
ca t r .
a tr cn c khuyn khch tham gia mi hot ng x
hi, c gng duy t r cuc sng sinh hot b n h t h n g . T r c n
c i hc t r n g lp b n h t h n g n h n h n g a t r k h c
tuy n h i n cng cn cho t r c ngh ngi v c b i t c gic
ng y .
iu tr l liu php l mt phn rt quan trng lun phi i
i vi i u tr thuc
Khi s dng thuc cho tr phi cn nhc k lng, hn ch
s dng n h n g thuc n h h n g n p h t t r i n v t h c h t v
tinh t h n ca t r .
2. L liu php
Khi cc khp vim th t th gp l t th gim au, nu
khng c phc h i chc n n g kp t h i t h khp s b d n h l i
t t h gp gy t n p h n n g n . Bi v y mc t i u ca l liu
p h p l:
- Duy tr n mc ti a tm vn ng ca khp
- Nu cn tm thi bt ng khp th nn la chn t th sao
cho gi c gc v n ng ln n h t .
- Gim au nhm gim s co cng cc c xung quanh khp.
213
3. Thuc
iu tr bnh vim khp thiu nin t pht bao gm 3 nhm
thuc chnh: "thuc gim au thng thng, thuc chng vim
gim au v cc thuc iu tr c bn bao gm nhm thuc
chng thp khp tc dng chm (SAARDs) v cc thuc c t
bao. Cc thuc iu tr c bn tc ng vo h thng min dch
cua c th m khng tc ng trc tip vo khp. Khi liu thuc
gim au cn cao th chng t nhm thuc iu tr c bn cha
c tc dng v cn thit phi xem l i liu dng cng nh liu
php iu tr.
3.1. Thuc gim au thng thng
Acetaminophen (Paracetamol).
3.2. Chng vim gim au khng steroid (NSAIDs)
Hu ht tr p ng tt vi nhm thuc ny. Di y l mt
s thuc vn c s dng an ton tr nh:
- Aspirin: liu dng: 75 - 90 mg/kg cn nng/ngy. Thuc c
mt s tc dng ph: ng c salicylat, tai, nhim toan chuyn
ha, kch ng nim mc d dy, nh hng n chc nng gan
v gy hi chng Reye's. Thuc c khuyn co khng nn s
dng phi hp vi methotrexat do lm tng tc dng c
cho gan.
Ibuproen: cn thn trng khi s dng thuc trn bnh nhn
lupus ban h thng do thuc c th gy tnh trng vim
mng no v khun. Mt tc dng ph na ca ibuprofen l gy
thiu mu tan mu v gy rn lon sinh bch cu. Liu dng:
35 mg/kg/ngy (dng vin), 45 mg/kg/ngy (dng siro) chia
ba ln.
Naproxen: c c dng vin v dng siro. Thuc cng c tc
dng ph gy vim d dy, ngoi ra thuc cn gy tnh trng
214
gi p o r p h i r i n t r n da (12 - 15%) v c t h l i so l i n h t r n
mt v tay. L i u d n g : 15 m g / k g / n g y chia 2 l n .
Meloxicam:
c t h
dng
cho
tr
2 tui,
liu
0,25
mg/kg/ngy. L i u t i a 15 m g / n g y .
Celecoxib: c t h d n g cho t r t 2 t u i , l i u 6-12 m g / k g / n g y
chia hai l n .
3.3. Corticoid
n g t o n t h n : ch n h trong giai o n t i n t r i n ca
vim khp t h i u n i n t p h t t h c t n t h n g n i t n g .
- L i u d n g : prednisolon 0,1 - 0,2 mg/kg c n n n g / n g y ung
mt l n vo b u i s n g , d n g t r o n g t h i gian n g n k h i cc khp
sng a u n h i u .
- N h n chung n n h n c h s d n g ko d i do n h i u t c d n g
ph, c bit l m n h h n g n s p h t t r i n t h c h t ca t r .
T i m t i k h p : c ch n h rng r i c b i t t r o n g t h
vim mt hoc vi khp. V i t r n h k h i t i m n n s d n g p h i
hp vi gy t t i ch. K h i t i m p h i m bo v t r n g t u y t i
L i u d n g : Triamcinolon hexacetonid t i m cho khp gi 0,5
mg/kg c n n n g mt l n t i m . M i t i u t r t i m t i a 3
ln, m i l n cch nhau 3 n g y . Cc khp k h c l i u d n g c
tnh theo t l so vi khp gi (bng ui):
Bng 5. V tr tim trc tip vo khp
Khp
T l so vi khp gi
Hng
Tng ng
Vai
3/4
215
c chn
5/8
Khuu
5/8
C tay
3/8 - 1/2
Mi t iu tr ch c tim ti a 3 khp
N h m t : iu tr nhng tn thng mt, phi c ch
nh v theo di ca chuyn khoa mt.
3.4. Thuc iu tr c bn
Nhng thuc ny i hi phi c theo di st tnh trng
mu v nc tiu trong qu trnh iu tr v ch nn s dng
khi khng p ng iu tr vi nhng thuc t c hn. Thuc
khng c tc dng ngay khi iu tr m ch c tc dng sau vi
tun n vi thng. Ngy nay thuc c khuyn co s dng
ngay t giai on sm ca bnh.
Methotrexat:
- L thuc c dng ph bin nht trong iu tr vim khp mn
tnh tr em. Thuc c tc dng ci thin c lm sng v X- quang.
Liu dng: vin 2,5 mg X 5 - 10 mg/m da/tun
vin/tun). Liu ti a c th ln ti 20mg/m da/tun.
2
(2-3
216
(Hydroxychloroquin):
217
218
nh. D n g ung d s d n g vi t r n h n h n g h i u q u i u t r
thp v hay gy g i m n h u ng rut.
Tc d n g ph: g i m bch cu t r u n g t n h , g i m t i u cu, n i
ban, lot ming, b t t h n g cc t h n h p h n nc t i u .
Theo di k i m tra m u v nc t i u h n g t h n g .
C d n g t i m v d n g ung thuc u c t c d n g t i a sau
6 t h n g i u tr.
E t a n e r c e p t ( E m b r e l ) l mt t c n h n sinh hc c t c d n g
chn cc c quan t h c m ca T N F a k h n g cho c h n g t n g t c
vi cc T N F t r n t b o b m t . y l l o i thuc m i a n g
nghin cu s d n g i u t r cho t r em vi n h n g t r n g hp
vim khp n n g v k h n g p ng i u t r v i methotrexat.
Thuc c b i t c h i u q u cao i v i n h n g t r n g hp v i m
khp c t n t h n g n i t n g .
- L i u d n g : 0,4 mg/kg t i m di da 2 l n m t t u n .
- Thuc v n a n g t i p tc c n g h i n cu v h i u q u i u
tr v t c dng p h .
Cc p h n g p h p i u t r k h c n h t r u y n t n h m c h
globulin m i n dch, d n g k h n g t h n dng, k h n g cytokin...
ang c n g h i n cu n g d n g i u t r cho v i m khp m n
tnh t r nh.
3.5. Th vim khp c tn thng ni tng
Khc vi th vim khp n thun, th bnh ny ngoi iu
tr cc t r i u chng ca khp cn p h i i u t r c n h n g t n
thng t o n t h n k h c . Corticoid l thuc c ch n h i u
tr n h n g t r i u chng t o n t h n n h st... L i u t n g n g v i
prednisolon 0,25 - mg/kg c n n n g / n g y t h n g ung m t l n
vo b u i s n g . N h n g t r n g hp c t n t h n g n i t n g n n g
219
nh vim mng ngoi tim nng th nn chia liu 2/3 ung bui
sng v 1/3 ung bui chiu.
Khi cc khp vim r th nn iu tr NSAIDs vi liu thch
hp v phi hp vi vt l tr liu. Vt l tr liu l mt liu
php iu tr rt quan trng cn c p dng cng sm cng
tt vi tr, ngay c khi cc triu chng ton t h n vn tn t i .
Dng cc thuc iu tr c bn nh methotrexat, etanercept...
3.6. Th vim nhiu khp RF m tnh
Ch yu iu tr bng NSAIDs v nhng trng hp tn
thng khp nhiu xt phi hp vi thuc iu tr c bn
(methotrexat).
3.7. Th vim nhiu khp RF dng tnh
th ny a tr d b dnh khp v bin dng khp v vy
nhng thuc iu tr c bn cn c s dng ngay t u.
3.8. Th vim mt hoc vi khp
Tim corticosteroid ni khp phi hp vi NSAIDs rt c hiu
qu vi nhng trng hp s khp vim t. Vic tim ni khp s
gip hn ch tnh trng sn ni tng pht trin. C th xt ch
nh dng cc thuc iu tr c bn. Nhn chung bnh thng
c kim sot tt bng NSAIDs v tim ni khp. Thuc iu
tr c bn u tin c la chn l hydroxychloroquin. Trong
trng hp c tn thng mt th phi dng cc thuc nh mt
theo ch dn ca chuyn khoa mt.
3.8.1. Th vim trn vi khp
th ny cc khp thng vim nng v tin trin, bi vy
cc thuc iu t r i c bn cn c ch nh sm.
220
khp
N u cc khp ch b i u h i n v i m k h n g lin tc t h N S A I D s
cng k i m sot bnh. Salicylat t c t c d n g t r o n g t h
ny. K h i cc khp vim Kn tc ko d i t h ch n h d n g thuc
iu t r c b n , thuc u t i n c la chn l sulphasalazin.
Trong t r n g hp k h n g p ng v i sulphasalazin t h d n g
methotrexat hoc etanercept. V t l tr l i u v t p l u y n h t sc
quan trng vi t h n y . K h i c t n t h n g m t cn c n h
mt theo ch d n ca c h u y n khoa m t .
3.8.3. Th vim khp vy nn
iu tr ging nh th vim ct sng dnh khp. Nhng
trng hp n n g t h cng p h i p h i hp N S A I D s v cc thuc
iu tr c b n n h sulphasalazin v methotrexat. M u i v n g
i k h i cng c t c d n g trong t h n y . C n g ging n h cc t h
bnh k h c t p l u y n v v t l t r l i u l r t quan t r n g . T r o n g
nhng trng hp t n t h n g m t n n g t h vic i u t r l r t
kh k h n .
221
VIM K H P N H I M K H U N
ThS. Bi Hi Binh
I. I CNG
1. nh ngha
Vim khp nhim khun (VKNK- septic arthritis) hay vim
khp sinh m (pyogenic arthritis) l vim khp do vi khun
sinh m khng c hiu (khng phi do lao, phong, nm, k
sinh trng hay virus) gy nn.
2. Nguyn nhn
Hay gp nht l do t cu (Staphyxocus) c bit l t cu
vng (S. aureus) (50-70%); lin cu (Streptococcus) nh s.
pneumoniae, lin cu tan huyt beta (S. pyogenes); ph cu
(Pneumococcus); lu cu (Neisseri gonorrhoeae). V i khun
gram m (15%): E. coli, thng hn (Salmonella), trc khun
m xanh (P.aeruginosa), Haemophilus
influenza. Mt s vi
khun t gp nh Borrelia burgdorferi gy bnh Lyme. C
khong 10% trng hp nhim ng thi nhiu loi vi khun,
thng gp sau chn thng.
3. ng ly nhim
Phn ln mc VK do vi khun lan truyn theo ng mu
xm nhp vo khp. C th theo ng k cn t nhim khun
xng hoc phn mm cnh khp. Hoc nhim khun trc tip
sau chn thng, sau tim khp hoc sau phu thut.
222
li. T R I U C H N G LM S N G - CN LM S N G V CHN
ON
Bnh n h n (BN) c t h c t i n s khoe m n h , t u y n h i n c t
l cao cc t r n g hp v i m khp n h i m k h u n x y ra t r n n n
bnh n h n mc cc b n h n h v i m khp d n g t h p , b n h l
mch m u , suy g i m m i n dch, i t h o ng, d n g corticoid
ko di, lot da do v i m mch, do t ...
V t r t n t h n g : 90% b n h n h n c t n t h n g m t khp,
trong khp gi hay gp n h t , t gp h n l cc k h p h n g ,
vai, C tay, c c h n , k h u u tay... Cc khp n h ca b n tay hay
ban c h n t h n g g p t r o n g n h n g t r n g hp t i m t i ch trc
tip hoc do b ng v t cn. T r o n g t r n g hp b n h n h n c
tin s d n g thuc t r u y n ng t n h mch, t l v i m khp ct
sng khp c n g chu, khp c n cao h n v i m cc khp ngoi
bin. Vim n h i m k h u n n h i u khp hay gp n h t n h n g
bnh n h n v i m khp d n g t h p .
Trong thc t hay gp hai b n h c n h l m s n g : v i m k h p
nhim k h u n k h n g p h i do l u cu v do l u cu.
1. Nhim khun khp khng do lu cu
1.1. Triu chng ti khp
- V i m khp b i u h i n bi cc t r i u chng s n g , n n g , ,
au. C t h t r a n dch k h p , co c, h n c h v n ng. T u y n h i n
trong t r n g hp khp n m v t r s u n h k h p h n g hoc
khp c n g c h u t h k h p h t h i n s n g k h p . C t h gp v i m
m t bo, v i m bao t h a n h dch, ct t u y v i m cp v i cc t r i u
chng l m s n g t n g t . T u y n h i n cc b n h c n h t r n c t h
p h n b i t v i V K N K c i m t h n g b n h n h n k h n g hoc
t h n c h v n ng k h p .
223
khp
cn lm
sng
c chn
Bn ngn chn
225
226
3. C h n o n p h n b i t v i m k h p n h i m k h u n
- V i m khp do g t cp: t r i u chng v i m r m r, s n g n n g
a u t ngt, t h n g v t r cc khp chi di, c b i t b n
ngn c h n . Tuy n h i n k h i h i t i n s t h n g c n h n g t v i m
tng t t h i gian ko d i k h n g q u 2 t u n , t h n g k h i p h t
sau ba n t h n h son. i u t r b n g colchicin hoc chng v i m
gim a u k h n g steroid p n g nhanh.
- Vim khp do lao: t r i u chng v i m k m r m r, s n g n n g
u t. T r i u chng t o n t h n k n o (st n h v c h i u , gy
st hch ngoi bin..7), c t h gp cc lao v t r k h c (phi).
- V i m khp do virus, n m , k sinh t r n g : da v o cc t r i u
chng l m s n g , c b i t n u i cy p h n l p n g u y n n h n
gy bnh.
- Vim khp p h n ng: soi, cy dch k h p l u n m t n h .
- Ct tuy vim: c h n h n h t n t h n g v i m x n g t r n Xquang, chp ct lp v i t n h . . .
III. IU TR
1. N g u y n t c
C h n o n b n h s m , d n g ngay k h n g sinh ng t n h
mch, d n lu m khp k h i cn t h i t , b t ng khp t n g i
co t h n g n c h n c t n h t r n g huy h o i khp.
- Thc h i n ngay vic cy m u , l y dch khp, l m x t
nghim dch k h p n h a n h b n g p h n g p h p soi t i n h u m
gram t m v i k h u n .
C n c k t qu soi ti n h u m g r m k t hp v i cc y u t
nguy c d o n c h n g v i k h u n t la chn ngay k h n g
sinh t h c h hp- trc k h i c k t q u cy m u hoc dch khp
(thung c sau 3-5 n g y hoc l u hn t u y l o i v i k h u n ) .
227
228
Trng hp t c u v n g k h n g m e t h i c i l l i n t h d n g vancomycin
2g/ngy chia 2 l n vi t h i gian k h o n g 4 t u n .
+ N h i m k h u n do p h cu hoc l i n c u do v i k h u n n h y
vi p e m c i l l i n t h d n g penicillin G, 2 t r i u n v t n h m c h m i
4 gi trong 2 t u n . Do H. influenzae v s. pneumoniae
khng
pencillin t h i u t r b n g c e t r i a x o n 1-2 g, m t l n / n g y hoc
cefotaxim g, 3 l n / n g y t r o n g 2 t u n .
+ P h n l n n h i m k h u n gram m c t h cha b n g m t
k h n g sinh t h h 2 hoc 3 t n h m c h t r o n g 3-4 t u n hoc thuc
nhom u o r o q u i n o l o n n h levoloxacin 500mg T M hoc u n g m i
24 gi.
+ N h i m k h u n t r c k h u n m x a n h n n i u t r t n h t 2
tun phoi hp aminogiycosid v i mt_ k h n g sinh peniciUin p h
rng n h mezlocillin 3g t n h m c h m i 4 gi, hoc ceftazidim l g
moi 8 gi. T h i gian d n g t r o n g k h o n g 2 t u n , sau d n g
khang sinh l u o r o q u i n o l o n n h c i p r o l o x a c i n 750 mg ung 2
ln/ngy n c hoc p h i hp v i m t thuc n h m p e n i c i l l i n
pho r n g n h t r n , hoc p e n i c i l l i n p h r n g p h i hp m t thuc
nhm aminoglycosid.
Thi gian i u t r v i m k h p n h i m k h u n t u y l o i v i k h u n ,
nhy cm- t n h t r n g k h n g thuc... T h n g t h n g k h o n g
t 1-2 t u n t r u y n t n h m c h sau c h u y n sang n g ung
bang k h n g sinh t h c h hp. L i u t r n h i u t r t 2- 4 t u n .
D n lu m v cc c h t b n b n t r o n g dch k h p r t c n
t h i t trong i u t r . L i u p h p n y c t c d n g g i m a u , g i m
n^uy c t o v c h n g n , giam nguy c h o i t do l m g i m p lc
trong khp, l o i bo n h n g c h t g y v i m , l o i b m t p h n v i
k h u n t r o n g k h p . T h m ch ch b n g h t dch k h p t r o n g
t r n g hp khp k h n g t o v c h n g n cng cho k t q u t t . N i
SOI ra khp c t h t i n h n h ngay hoc sau k h i h t dch khp
k h n g c k t q u . T r o n g m t s t r n g hp c n p h u t h u t m
khp l o i b v c h n g n cng n h m n g h o t dch, sn k h p
hay p h a n x n g b n h i m k h u n . P h u t h u t m k h p l i u
229
230
231
VIM X N G T U N H I M
KHUN
ThS. Bi Hi Bnh
I. I CNG
1. nh ngha
Vim xng tuy nhim khun (VXTNK- Osteomyelitis) cn
gi l ct tuy vim l tnh trng nhim trng ca xng, thng
l ca v hoc tuy xng do vi khun sinh m khng c hiu
(khng phi do lao, phong, nm, k sinh trng) gy nn.
2. Nguyn nhn
Hay gp nht l do t cu (Staphylococus) c bit l t cu
vng (S. aureus); lin cu (Streptococcus) nh s.
pneumoniae,
lin cu tan huyt beta (S.pyogenes); ph cu (Pneumococcus);
lu cu teisseri gonorrhoeae). V i khun gram m: E. coli,
thng hn (Salmonella), trc khun m xanh (P.aeruginosa),
Haemophilus
influenza.
li. TRIU CHNG LM SNG- CN LM SNG V CHAN
ON
V mt bnh cnh lm sng chia vim xng ty nhim
khun (VXTNK) thnh 3 th: VXTNK ng mu, VXTNK
ng k cn v VXTNK mn tnh.
1. Vim xng ty nhim khun ng mu
Chim 20% cc trng hp VXTNK v ch yu gp tr em
(thng tn thng xng di), sau l nhng ngi ln
232
233
234
- c h n o n s m V X T N K t r o n g 24-48 gi u c t h d n g
p h n g p h p chp x h n h x n g 3 pha ( d n g 99 Technetiummonodiphosphonat) cho n h y cao (90-95%) n h n g c
h i u t h p , c b i t k h i c cc t n t h n g x n g k h c k m theo.
236
237
nhy cao
(90-95%)
238
dng c b i t ca V X T N K ng k cn l v i m x n g nh
bn c h n hay gp trong bnh l mch m u ngoi b i n , c b i t
l trong i t h o ng. Bnh l t h n k i n h ngoi b i n do i
t h o ng gy ra nhng t n t h n g p h n m m , lot t r t do t
vim m t bo, lot da d i n h dng... cng vi t i m u
khng y t i ch dn n g i m p n g v i m ca c t h v i
vim. T t c cc y u t t r n to t h u n li cho m t V X T N K .
2.3. Cn lm sng
Xt n g h i m m u : bch cu m u t h n g t n g , t l bch cu
a n h n t r u n g t n h t h n g cao t r n 75%.
- Phn ng vim: m u l n g v CRP (protein c p h n ng)
thng t n g .
- Cy m u t m v i k h u n g y b n h v l m k h n g sinh , c
t h p h n lp c n h i u v i k h u n t i n h i m k h u n .
- Cc t r i u chng v c h n o n h n h n h t n g t n h
V X K N K theo ng m u cp t n h , t u y n h i n d c x u hung
chuyn t h n h m n t n h .
3. Vim xng ty nhim khun mn tnh
Vi V X T N K cp t n h , n u c i u t r kp t h i v t t v n c
khong d i 5% c t h c h u y n t h n h m n t n h . V X T N K m n
tnh thng xy ra sau n h i m t r n g ng k cn h n . c
t r n g ca V X T N K m n t n h l d i n t i n ko di, c n h n g giai
on b n h k h n g hot ng xen k v i n h n g giai o n b n g
p h t tr l i . H n h t h n h l r t x n g ra n g o i da, chy m , c
khi l r t h o t ra c m n h xng cht. K h i l r b tc c t h l i
c mt t b n g p h t n h i m k h u n . H n h n h X-quang, CT scan
thng b i u h i n mt v i m x n g t i n t r i n chm, c t h t h y
h n h n h m n h xng cht. Cc b i n chng m u n ca V X T N K
mn t n h bao gm gy xng b n h l, carcinoma t b o v y ca
ng d, b n h n h i m amyloid.
239
IU TR
1. Nguyn tc
Chn on bnh sm, dng ngay khng sinh ng tnh
mch, dn lu mu v t chc hoi t (nu c).
Thc hin ngay vic cy mu, ly dch khp, lm xt nghim
dch khp nhanh bng phng php soi ti nhum gram tm vi
khun. Cn c kt qu soi ti nhum gram kt hp vi cc yu
t nguy c d on chng vi khun t la chn ngay khng
sinh thch hp- trc khi c kt qu cy mu hoc ch m
Khng sinh (KS) thuc nhm dit khun, liu cao khi u
dng ng tnh mch (TM). Trong a s b u n g hp nen dung
KS chng t cu vng liu cao (oxacillin, nacillin, cefazon
hoc vancomycin), nu nghi ng nhim khun thm vi khun
gram m cn kt hp vi mt thuc thuc nhm cephalosporin
th h 3, hoc aminoglycosid, hoc Auoroquinolon.
Khi c kt qu khng sinh , iu tr da vo kt qu p
ng v khng sinh .
2. iu tr c th
2.1. Vim xng ty nhim khun ngi ln
- Do nhim t cu vng:
+ Oxacillin (hoc cloxacillin) 2g/ln tnh mch, ngy dng 4
. t
v.
, ?
.
e
mch t n h i 2 tun
nu p ng tt c t h chuyn ung lg/ln, 4 n/ngy, tng thi
gian 4-6 tun.
c
T h i
a n
l g
t n h
9 ni
f
>
.
y n ng ung cephaiexin 2g/ln, ngy dng 4 ln, tng thi gian 4-6 tun
n
240
u n
s a u
c h u
Enterobactericeae:
iu
tr:
241
khun
242
243
BNH LAO CT
SNG
244
hin
lm sng
ca bnh
lao ct sng
ph
245
246
mu
Tc m u l n g t n g
Protein - c p h n n g (CRP) t n g .
2.2. Phn ng Mantoux:
n h n lao ct sng.
2.3. X-quang
Rt
quan
thng
trong
quy
trong
chn
on
247
248
2.7. Tm tn thng
lao phi
hp
249
Sau duy
pyrazinamid.
tr
vi
thuc:
isoniazid,
riampicin,
250
2.3. Vn c
nh
+ K h i t n t h n g ct sng n h : b n h n h n n n n m n h i u ,
t r n h v n ng v mang vc nng, k h n g cn c n h b n g bt.
+ Trong t h i gian b n h t i n t r i n , b n h n h n cn n m n h i u ,
nn d n g ging bt b n h n h n c t h thay i t t h n h i u
l n trong n g y , t r n h cng khp v teo c, t h i gian c nh
3- 6 t h n g .
+ B bt k h i t n t h n g n n g ct sng c hoc ct sng b di
lch n h i u c t h gy c h n p .
V. TIN LNG
Cc bnh n h n lao ct sng n u k h n g b cc b i n chng
nng thng c t i n lng t t .
Cc b i n chng trong q u t r n h i u tr v t n h t r n g k h n g
thuc l n h n g y u t quan t r n g quyt nh t i n lng ca
bnh n h n .
251
U N G TH DI CN X N G
ThS. H o n g Vn Dng
I. I CNG
Ung th di cn xng l mt hu qu nghim trng ca ung
th ni chung. Tt c cc loi ung th u c t h di cn vo
xng, song gp ch yu t cc ung th biu m nh ung th v
(n), ung th tin lit tuyn, ung th phi, ung th d dy.
Xng l kho cha lng ln cc yu t t n g trng t i ch
nh: TGF- beta (transorming growth factor), FGF (firoblast
grovvth factor), - LGF (insulin- like grovvth actor), PTH rP
(PTH related protein)...
Khi t bo ung th di cn vo xng, chng to ra phn t
kt dnh trn b mt t bo gn vi t bo m (stroma) ca
mng li xng. Vic gn kt ny s kch thch cc t bo m,
tin to ct bo, t bo min dch tit ra cc yu t tng trng
(enzym) bao gm: cc cytokin ( I L l , IL6), TNF (tumor necrosis
actor), TGF
EGF
(epidermal grovvth
factor),
PTHrP(parathyroid hormon- related protein), - LGF (insulin- like
growth factor), yu t hot hoa i thc bo, RANK (receptor
activator of nuclear actor Kb).
Nhng enzym ny c th tc ng trc tip, song phn ln
phi thng qua s hin din ca to ct bo mi kch thch c
huy ct bo hot ng gy huy xng, ng thi thc y to ct
bo to xng mi.
Qu trnh tiu xng ca huy ct bo l i kch thch cc t bo
min dch to ra cc yu t pht trin u, t kch thch t bo
252
253
254
255
256
257
trong xng (dng huy xng), hoc t n g trn 30% cht khong
trong xng (dng kt c xng) th mi pht hin c trn
Xquang. Do vy khi hnh nh X-quang in hnh th ung th di
cn xng giai on mun.
- Biu hin trn X-quang: tiu xng, kt c xng v th
hn hp (kt hp gia tiu v c xng).
- Th tiu xng: y l th hay gp nht, c th c cc hnh thi
khc nhau:
1 IM L.
p * --mi
E?
9 \ \,
.
1
/
t '*
. *'
259
wHt" *
m
_ ;:
'
#''
w
s
vt
Mf)
_
1
259
260
261
262
computing
Nhng t n t h n g n c m cc p h n g p h p c h n o n
hnh n h c h a k t l u n , c n t i n h n h sinh t h i t xt n g h i m
m bnh hc n h m c h n o n xc n h . Sinh t h i t g i i phau
263
264
hn. Ngoi ra c h n g cn c t c d n g g i m a u , i u tr t n g
calci m u r t t t . N h n g n g h i n cu gn y cn cho t h y
bisphosphonates c t c d n g n g n c h n s p h t t r i n ca t b o
ung t h di c n . Theo H . Flavio v cng s (2003) i u t r
clodronat trong 6 t h n g cho 32 b n h n h n ung t h t i n l i t
tuyn c di c n xng t h y r n g : 29/32 (90,6%) bnh n h n c cai
thin t r i u chng a u (VAS t r u n g b n h trc i u tr 7,7, sau
iu tr 2,1), n n g cao c bc t h a n g t h t r n g . C n h i u t h
h thuc, c n g v sau thuc c n g u v i t v t c dng. N h n g
t h h u ch c ng ung n n k m h i u q u hn n h
clodronat, Etidronat, Alendronat, t h h sau c d n g t r u y n
tnh mch c h i u q u r t t t trong i u tr ung t h d i c n
xng nh: pamidronat (Aredia), Zoledronat (Zometa).
+ X tr ngoi, y l p h n g p h p c p dng t lu.
Chiu x vo n h n g v n g di cn vi mc ch g i m au, h n c h
s p h t t r i n ca k h i u .
+ Dng dc cht phng x (x tr trong): vi mc ch
gim a u t r o n g u n g t h d i c n x n g , n g y nay n g i ta
s d n g dc c h t p h n g x i u t r r t c h i u q u . P h
bin
l
Strontium-89
v
P32
(phosphorous-32),
S a m a r i u m . Theo RG. R o b i n s o n v cng s (1995) cho
thy 60-80% b n h n h n c i u t r S r c g i m a u sau
1-3 t u n i u t r v k o d i 3-6 t h n g . Theo H o n g V n
T u y t (2004) i u t r P-32 cho 60 b n h n h n u n g t h c d i
cn x n g t h y : 52/60 (86,67%) c p n g g i m a u , g i m
au t t n h t t r o n g 2 t u n u (66,7%).
153
8 9
265
V. TIN LNG
Ung th di cn xng c coi l di cn xa ca mt ung th
Thi gian sng thm ph thuc vo nhiu yu t: ung th
nguyn pht, bit hoa ca ung t h nguyn pht, mc di
cn, ton trng bnh nhn, tnh hnh iu tr. Thi gian song
thm rt hn ch. Theo RT. Greenle v cng s (2000) thi gian
sng thm trung bnh ca ung th tin lit tuyn di cn xng
l 2 nm. Theo H. Katagiri thi gian sng t h m ca bnh nhn
ung th. v c di cn xng trung bnh l 24 thng. Trong khi
thi gian sng thm ca ung th phi c di cn xng khng
qu 6 thng.
266
A u TY
(BNH
XNG
KAHLER)
TS. N g u y n n h K h o a
I. I C N G
a u t y x n g l b n h t n g sinh c t n h ca d n g plasmocyt
(tng bo) t r o n g t y xng, gy n n n h n g t n t h n g hy
xng khu t r hoc l a n ta v n h n g r i lon do h u q u ca
tnh t r n g t n g t n g hp cc globulin m i n dch n d n g b t
thng (monoclonal protein, cn gi l protein M , paraprotein).
Bnh thng gp n h t t u i 40-80, t l nam n xp x nhau
(t l mc b n h n a m c t h cao hn n mt c h t ) .
li. TRIU CHNG LM SNG
1. Lm sng
Ty mc v giai o n ca bnh, c t h c t n h i u n h n g
du h i u sau y :
- a u x n g l t r i u chng t h n g gp n h t , c t n h cht lan
ta, hay g p cc x n g sn v ct sng. a u c lc ngh ngi,
tng k h i v n ng, i l i k h k h n . C t h k m theo g y xng
bnh l v h i c h n g c h n p t y .
- Y u c, m t m i , s t c n .
- X u t h u y t g i m t i u cu: chy m u cam, c h n r n g , ban
xut huyt da.
- Nhim khun ti pht.
- Cc t r i u c h n g ca suy g i m chc n n g t h n .
- C t h thy nhng khi u xng nh cc xng sun, xng s.
267
mu
nc
tiu
nh
268
Hnh 66. Hnh nh tn thng tiu xng thnh xng s, gy xng bnh
l xng cnh tay v hnh nh t bo plasmocyt BN a u ty xng
269
xng
270
. N h i m k h u n n n g hay t i p h t ( t r n 2 l n m t n m ) .
- N h i m amyloid cc t chc.
- H i chng t n g nht m u .
1.2. a u ty xng
khng
triu
chng
gamma
globulin
n dng
v can
(MGUS)
xng (sarcom), u
lympho,
- Bnh x n g do c h u y n h a .
- Bnh macroglobulin Waldenstrom.
IV. IU TR
1. N g u y n t c i u tr
a u t y x n g k h n g t r i u chng ( t n h c p h t hin): k h n g
cn t h i t p h i i u t r , c h y u theo di.
271
(adriamycin)
272
vincristin + adriamycin +
VMCP: v i n c r i s t i n
prednisolon.
melphalan
cyclophosphamid
273
274
XT NGHIM C N LM S N G TRONG
O N , I U TR V T H E O
C XNG
DI B N H
CHAN
L
KHP
TS. N g u y n n h K h o a
T h m d cn l m s n g c vai t r quan t r n g trong c h n o n
v iu tr m t s b n h l c xng k h p . T u y n h i n cc xt
nghim n y n n c ch n h k h i cn t h i t v vic n h gi k t
qu p h i c k t hp vi vic h i bnh v t h m k h m l m s n g
mt cch k lng. Ch n h m t lot x t n g h i m m h o n t o n
khng c n h n g t r i u chng l m s n g c h i u d d n n
nhng k t qu d n g t n h g i v sai st trong c h n o n . M t
khc, mt s b n h k h p t h n g gp n h v i m khp d n g t h p
(VKDT), t h o i khp, v i m khp vy n n , t h p p h n m m (vim
gn, im b m g n ) c t h c chn o n da vo l m s n g m
khng cn n cc x t n g h i m c h i u . C ba mc ch c h n h
khi ch nh xt n g h i m :
Mc ch chn on xc nh v phn bit: v d lm
sng nghi ng lupus ban h thng (SLE) n h n g xt n g h i m
khng t h k h n g n h n l i m t n h t h k h n n g lupus l r t
thp; hay b n h g t hoc g i g t c t h c h n o n xc nh k h i
tm thy t i n h t h c h i u trong dch khp.
- Mc ch tin lng, nh gi mc bnh v tn thng
ni tng: v d t r o n g b n h lupus, cn t h i t p h i n h gi t n
thng t h n qua x t n g h i m nc t i u , creatinin m u v n u
c bt thng v nc t i u t h cn p h i xt n g h i m protein n i u
24 gi. Hoc l n h n g b n h n h n lupus c k h n g t h k h n g
dsDNA d n g t n h t i n lng v l u d i t h n g x u v t h n g
s c tn t h n g n i t n g ( n h v i m t h n v v i m mch). Hay
275
r
nh gi c h n h x c h n , T M L b n h t h n g n n i u chnh theo
tui, theo cng thc t h n g d n g l:
TML (nam) = Tui/2 (mm/h)
TML (n) = (Tui + 10)/2 (mm/h)
- Trong cc bnh l vim, hng cu c xu hng d kt t vi
nhau l m tc l n g ca hng cu t n g ln, n g u y n do c t h l
do t n g lng brinogen t r o n g h u y t t h a n h . T M L cn c t h b
nh hng bi s l n g v h n h t h i hng cu cng n h nng
v c t n h ca m t s p r o t e i n t r o n g h u y t t h a n h .
TML c th thp gi to trong mt s bnh l ca hng
cu n h bnh hng cu h n h l i m , hng cu h n h cu.
- T M L t h n g t n g trong cc bnh l vim, n h i m k h u n
cng n h mt s b n h l c t n h . T M L t h n g t n g r t cao
trong nhng b n h l gamma globulin n d n g n h b n h a u
ty xng (Kahler). T M L cung c t h t n g trong t h i u m u ,
hay k h i s d n g m t s thuc, c h n g h n n h cc thuc h
cholesterol m u .
li. PROTEIN c PHNNG (C-REACTIVE PROTEIN, CRP)
CRP l m t protein trong h u y t t h a n h , c tng hp gan,
bnh thng c nng r t t h p v t h n g t n g trong cc p h n
ng vim cp t n h , c b i t l v i m do n h i m k h u n . Nng
CRP t n g n h a n h k h i c t h p h n n g l i cc t c n h n gy v i m
sau g i m n h a n h k h i q u t r n h v i m t h o i l u i hoc sau k h i
c i u t r m t c c h t h c h hp (thay i n h a n h h n so v i
TML).
1. Phng php
CRP thng c o bng phng php min dch hoc
quang k laser.
277
2. nh gi kt qu
- ngi bnh thng khe mnh, CRP thung di 02
mg/dl, nhng cng c th ti mg/dl.
- Tng CRP mc nh n va (1-10 mg/dl) thng gp
trong cc bnh l vim nh VKDT, vim ng mch te bao
khng l, bnh gt v.v. o CRP c t h c ch trong vic theo di
tin trin ca VKDT.
- CRP tng rt cao (>10 mg/dl, c t h t i 20-30 mg/dl)
thung gp trong cc bnh l nhim khun (kh nng bi nhim
khun ti 85% nu CRP > l mg/dl).
- Trong cc bnh t min: CRP khng tng hoc ch tng rt
nh. V vy, nu bnh n h n lupus c CRP t n g r t cao, cn phai
xem c bi nhim hay khng.
- Bnh nhn suy thn c t h t n g CRP.
Bng 6. Thay i bilan vim trong mt s bnh l cd xng khp
Bch
cu
mu ngoi vi
Tc mu
lng
CRP
Thng bnh
thng
Tng
Thoi khp
Bnh thng
Bnh thng
Bnh thng
Bnh thng
hoc gim
Bnh thng
hoc tng
Bnh thng
hoc tng rai
nh
Gt (cn gt cp hoc
t cp ca gt mn)
Bnh thng
hoc tng
Tng
Tng
Tng
Thng tng
rt cao (>10
mg/dl)
Thng bnh
thng
Thng
cao
c tnh (ung
Kahler.vv)
rt
Bnh thng
279
IV.
KHNG
TH
KHNG
CCP
(ANTI-CYCUC
280
281
Tn xut gp (Vo)
95-100
X cng b ton th
>90
100
Vim da c /Vim a c
>70
20-30
Hi chng Sjogren
40-70
Lupus do thuc
>90
70
90-100
40-50
VI
CC
K
H NG
TH
KHNG
ADN
(ANTI-DNA
ANTIBODIES)
Khng th khng dsDNA (ADN chui kp) rt c hiu trong
bnh lupus, trong khi khng t h k h n g ssDNA (ADN chui n)
c th gp trong nhiu bnh l vim khc nh lupus do thuc v
vim gan mn tnh.
1. Phng php
Min dch hunh quang gin tip hoc ELISA. Phng php
min dch hunh quang rt nhy v c hiu xc nh khng
282
t h k h n g dsDNA. P h n g p h p E L I S A r t i n h n v d l m
tuy n h i n bi v D N A p h n l p r t d b b i n t n h trong cc
khay nha d n g l m E L I S A cho n n c the g y n n d n g t i n h
gi vi cc k h n g t h k h n g ssDNA. N h vy n u d n g ELISA
xc nh k h n g t h dsDNA, n u k t q u d n g t n h trong
khi xt n g h i m A N A l i m t n h t h r t n h i u k h n n g bnh
nhn ch c k h n g t h k h n g ssDNA (dng t n h gi).
2. Phn tch kt qu
Khng th khng dsDNA dng tnh khong 75% bnh
nhn lupus v r t h i m gp n g i b n h t h n g hay cc bnh l
vim v t m i n dch k h c , v vy c c h i u r t cao i vi
bnh SLE. Ngoi ra, trong bnh SLE, k h n g t h k h n g dsDNA
cng thng c t n g quan m t t h i t v i t n t h n g vim t h n
v hiu gi k h n g t h t h n g t n g g i m t y theo mc hot
ng ca bnh. V v y x t n h i m n y r t c ch trong chn o n
v theo di d i n b i n ca bnh v k t q u i u tr.
VII. MT S T KHNG TH KHC
Khng th khng histon: dng tnh 50% bnh nhn
SLE, n h n g gp 100% b n h n h n lupus do thuc. Do vy n u
xt nghim n y m t n h t h c t h loi t r lupus do thuc.
- Cc khng th khng phospholipid: bao gm anti cardiolipin, y u t chng n g lupus v k h n g (J2-glycoprotein.
Nhng k h n g t h n y gp k h o n g 40% b n h n h n lupus v c
th lin quan n t n h t r n g h u y t k h i , tc mch, x y t h a i lin
tip hoc t h a i l u n h n g b n h n h n n y .
- Cc khng th khng cc khng nguyn nhn ha
tan: ch y u x c n h b n g E L I S A .
+ Anti-Smith (Sm): khng nhy trong lupus (20-30% dng
tnh), n h n g r t c h i u cho b n h lupus ( c h i u ti 99%).
283
+ Anti-ribonucear
protein
(RNP) dng tnh 30-40%
bnh nhn lupus v trong bnh t chc lin kt hn hp, c th
co hiu gi rt cao (ti trn 1/10000).
+ Ant-Ro (SS-A): khong 40% bnh nhn lupus (+), thng
c lin quan vi tnh trng da nhy cm vi nh sng, lupus
ngoi da bn cp, lupus tr s sinh v hi chng Sjogren.
+ Anti-La
(SS-B): dng tnh 10-15% bnh nhn lupus.
Rt hay gp bnh n h n c hi chng Sjogren v lupus s sinh.
- K h n g t h k h n g c e n t r o m e r : xc nh bng min dch
hunh quang gin tip hoc ELISA, dng tnh 30% bnh
n h n x cng b v thng l t h bnh cc b (hi chng
CREST).
- K h n g t h k h n g Scl-70: dng tnh 30% bnh nhn x
cng b v thng l th lan ta.
- K h n g t h k h n g J o - l : l khng t h khng l i histidin
tRNA synthetase, xut hin 25% bnh n h n b vim a c, c
bit l nhng bnh n h n vim a c c bnh phi k.
- K h n g t h k h n g Mi-2: (+) 15-20% bnh nhn vim da
c v rt c hiu cho vim da c.
- K h n g t h k h n g t n g b o ca b c h c u a nhn
t r u n g t n h (ANCA): rt c ch trong chn on mt s bnh
vim mch (vasculitis). v mt phng php, trc y thng
dng phng php min ch hunh quang gin tip trn bch
cu a n h n trung tnh; da vo hnh thi p h t quang ngi ta
chia 2 loi: dng lm m tng bo (c-ANCA) v dng quanh
nhn (p-ANCA). Ngy nay ch yu s dng phng php
ELISA. C-ANCA rt c hiu cho bnh tng sinh ht (u ht)
Wegener (khong 80% dng tnh) trong khi p-ANCA ch yu
gp trong vim nt a ng mch v i th, bnh vim mch
Churg-Strauss v mt s bnh vim mch khc.
284
VUI. X T N G H I M B T H
H thng b t h l m t p h n quan t r n g trong p ng m i n
dch dch t h . C c b t h b h o t h a bi cc sn p h m t v i
khun hoc bi cc phc hp m i n dch. Trong mt s bnh t
min, h t h n g b t h b h o t h a q u mc, d n n t n g s
tiu t h ca m t s b t h v g i m nng trong m u .
. Phng php
CH50 c xc n h b n g cc p h n g p h p t h m d chc
n n g n h k h n n g t i u m u ca b t h . Cc y u t b t h ring
bit n h C3, C4 t h n g c n h lng bng cc p h n g p h p
min dch n h quang k m i n dch hoc ELISA.
2. nh gi kt qu
o C3, C4 v CH50 r t c ch trong theo di bnh n h n lupus.
Nhng bnh n h n a n g c lupus t i n t r i n hoc c t n t h n g
thn thung c n n g C3 v C4 t h p , c b i t l C4. K h i bnh
n nh, n h n g b t h n y t h n g t r v mc b n h t h n g . CH50
cng t h n g t h p t r o n g m t s bnh c t n g cryoglobulin m u
v bnh v i m mao m c h d n g m a y (vim mch g i m b t h
mu). Trong n h n g b n h l t m i n k h c , nng b t h
thng b n h t h n g .
IX. ACID URIC MU
Xt n g h i m acid uric m u co ngha n h gi v theo di
mc t n g acid uric m u b n h n h n g t i h i p h i i u
tr. N h n g b n h n h n u n g t h , c b i t l cc bnh m u c
tnh, k h i c d n g h a t r l i u l i u cao cng cn t h i t p h i theo
di nng a x i t uric m u . K h o n g 5-10% nam gii ni chung c
t n g acid uric m u k h n g t r i u chng, c n nh l t n g acid uric
mu k h n g c ngha l b b n h g t , ngc l i mt s b n h n h n
gt, n h t l g t cp, t i t h i i m cn v i m cp c t h k h n g c
285
286
Khng
mu
Nhml
(Khng
vim)
Nhm li
(Vim)
Nhm HI
(Nhim
khun)
Khng
mu hoc
vng nht
Vng hoc
vng trng
Vng hoc
mu
m
trng
xanh
Nhm
IV
(Dch
mu)
Trong
Trong
Hi c
c
c
sut
trong
Cao
Gim
Gim
nht Rt cao
Gim
S bch
<200
<2000
2000-50,000 >50,000
cu
BCa
<25%
>50%
>90%
<25%
nhn
Ty
Nui
m tnh
m tnh
Dng tnh
m tnh
thuc
cy
Ch : s lng bch cu trong mt s t trng hp vim khng nhim
khun c th ti 75.000-100.000/1. Trong vim khp nhim khun, s lng
bch cu thng trn 100.000/1.
287
T C H C P H N G T I M K H P T I B N H VIN
288
- T thuc, hp n g d n g c v t r n g (xng c l , kp c
mu, bng b n g gc...).
Yu c u d n g c , p h n g t i n
- Bm t i m , k i m t i m v k h u n , t t n h t d n g bm t i m
nha mt l n , l o i 20 mi, lOml, k i m s 17 G, 20G, 2 5 G . . . . d i 35cm.
-Bng cn 70, dung dch Betadin hoc cn iod, b n g dnh y t.
- Hp ng d n g c k h t r n g (xng c l , kp c m u ,
bng b n g g c . )
- Ong n g h i m v t r n g , ng n g h i m c chng n g b n g
heparin, lam k n h .
- Dung dch acid acetic 7N ( l m test mucin).
- Thuc: gy t , m , thuc chng shock.
- Dch t r u y n N a C l 9%0 bm ra vo khp (500-1000 mi).
- Hydrocortisol hoc cc c h p h m t n g ng..., cht nhn
(Go-on, Hyruan...) t i m vo khp n u c ch nh.
Yu c u c n b y t
M t bc s - M t y t ph.
289
TIM
CORTICOSTEROID VO
KHP
290
n h n h i m k h u n v t r t i m , v i m k h p m , t g n , teo c,
huy xng.... y l m t thc t r n g cn p h i k h u y n co cho
cn b y t v n g i b n h p h i cn t r n g k h i p dng l i u p h p
iu t r n y .
li. CH NH TIM KHP V TIM PHN MM QUANH
KHP
1. Tim khp v tim phn mm quanh khp ch c ch
nh i u tr t i c h c h o c c b n h l p h n m m c n h k h p
- Vim g n v cc i m b m g n : h i chng De Quervain,
(vim mm c h m quay), v i m m m c h m t r , v i m l i cu c n h
tay, vim m o chu, v i m g n Achilles...
- Vim bao g n : n g n tay l xo (vim bao g n gp n g n tay),
a u quanh khp vai, h i chng ng h m c tay....
- Vim sn sn (hi chng Trietze), v i m sn sn...
2. Mt s bnh vim mng hot dch khp khng c hiu
nh
- T h o i hoa khp giai o n n h : khp gi, khp t h i dng
h m , khp b n c c h n , khp vai....
- Vim khp d n g t h p : khp gi, khp b n c tay, khp
khuu tay, khp vai, khp b n n g n tay, khp b n c chn....
- B n h l ct sng t h h u y t t h a n h m t n h : v i m ct sng
dnh khp, v i m khp p h n ng, v i m khp vy nn, v i m khp
mn t n h t h i u n i n ...
- Vim khp sau c h n t h n g ( k h n g c t r n m u khp do
chn thng).
- Bnh gt v bnh gi gt khc.
- M t s b n h h t h n g (t c ch nh t i m khp).
291
292
r t a u c t h d n n h u q u vim d n h k h p , l m k h p m t
k h n n g v n ng. V v y c n p h i n h n m n h r n g , h i n nay
ch n n s d n g cc thuc sau y t i m khp n h :
1. Cc ch phm steroid dng dch treo, chm tan
* Hydrocortison acetat ( l m l = 2 5 m g )
* Triamcinolon (Kenacort, K-cort): hin nay khng s dng
t i m khp.
* Diprospan, Depo-Medrol.
2. Mt s thuc tim khp c bit khc
* Cc cht n g v p h n g x A u
1 9 8
, Er ...
169
293
294
295
296
297
298
gin, an t o n c t h t i n h n h t i cc p h n g t i u t h t h u t ca
cc c s y t , t u y n h i n n u k h n g t u n t h u cc n g u y n tc v
t r n g v cc y u c u k t h u t t h t h t h u t n y c t h gy ra
nhng t a i b i n v h u q u n g h i m t r n g cho n g i bnh.
2. C h n h c h c h t d c h k h p
Ch nh x t n g h i m dch k h p k h i c vim k h p v t r n dch
khp do bt k m t n g u y n n h n n o :
- Vim m n g h o t dch k h p c h a r n g u y n n h n .
- T r n dch k h p gi chu k .
- Vim m n g h o t dch khp nghi do n h i m k h u n , lao.
- T r n dch khp sau c h n t h n g .
- Vim m n g h o t dch khp trong cc bnh khp; t h o i ha
khp, vim k h p d n g t h p , v i m ct sng d n h khp, v i m khp
mn t n h t h i u n i n , v i m khp v y nn...
3. C h n g c h n h c h c h t d c h k h p
- Chng ch n h t u y t i t r o n g cc t r n g hp:
+ Bnh n h n b b n h a chy m u .
+ Bnh n h n a n g i u t r thuc chng ng.
+ Tn t h n g da t i v t r chc dch khp.
- T h n t r n g chc h t dch k h p t r o n g cc t r n g hp:
+ Bnh n h n cao h u y t p , suy t i m nng.
+ Bnh n h n i t h o ng c h a k i m sot c ng m u .
+ B n h n h n suy g i m m i n dch nng: H I V
K t h u t chc h t dch khp p h i thc h i n theo n g k
thut v m bo v t r n g . Dch khp c n p h i c xt n g h i m
299
300
b. Xc nh cc vi tinh thphosphat
calci bng knh hin vi
phn cc: c h n o n p h n b i t bnh g t v bnh v i m khp
do vi t i n h t h .
c. Xt nghim vi khun: n h u m gram, n h u m Gemsa, nui
cy trn cc mi t r m g t m v i k h u n gy bnh, xt nghim
ELISA, PCR c h n o n b n h lao khp, n h i m
Chlamydia
trachomatis, Yesinia, E coli....
. Cc xt nghim khc: t m t b o h n h nho (Ragocyte) trong
bnh vim khp d n g t h p , h t vi trong t b o dch khp trong
bnh Reiter.
8. Tai bin ca chc ht dch khp
Th t h u t chc h t dch khp s k h n g xy ra tai b i n g n u
tin h n h t h t h u t theo n g ch nh l m s n g vi n g u y n tc
v khun v cc y u c u k t h u t .
Cc tai b i n c t h x y ra do chc h t dch khp:
301
302
NI SOI
KHP
TS. B S C K I I . N g u y n Mai H n g
I. I CNG
N h n g n g h i n cu u t i n v n i soi c t i n h n h vo
n m 1918 bi K e n j i Takagi, N h t B n b n g chic m y u tin
khng c h t h n g t h u k n h . C n g t h i gian n y , Bircher
Eugen, bc s n g i T h y S t i n h n h n h n g n g h i n cu c
lp v v i t cng t r n h u t i n v n i soi khp (NSK) v o n m
1921. N m 1925, P h i l i p Kreusher, trong t p ch y hc bang
Illinois, m t vic s vic s d n g p h n g p h p N S K
t m h i u n h n g t h n g t n p h n sn c h m . Sau B u r m a n
New York t 1931-1935, thc h i n n h n g cng t r n h quan
trng v l n h vc n y . T n m 1935 n 1960, n h i u t c g i n h
Sommer (1937), Vaubel (1938), Wickerr (1939), H u r t e r P h p
(1955) cng n g h i n cu v NSK.
K t k t h u t N S K p h t t r i n n h a n h chng, t quan s t
khp mt c c h t h ng t i c t h n h gi m t ca sn
khp n h v o mc b m k t hp v i n h n g can t h i p ln sn
khp, m n g h o t dch....
T n nay, N S K l u n c c i t i n , h o n t h i n v t
ra c h i u q u t r o n g vic c h n o n v i u t r cc b n h khp
do k h n n g thc h i n d d n g v r t t b i n chng.
li. K THUT NI SOI KHP Gi
N i soi khp gi c thc h i n trong i u k i n v t r n g , g y
m t o n t h n hay g y t n g o i m n g cng hoc gy t t i ch.
S d n g m y n i soi khp ng cng, m y b o m n g h o t dch.
303
304
Thoi hoa
khp.
thp.
khp.
1.2. Cc bnh
Bnh l sn
- u sn c
- Np gp
1.3. Bnh
sn
chm.
cung.
sn.
l dy
chng
2. N i s o i k h p c a n t h i p i u tr
2.1. Ra
khp
hot
dch
(synovectomie)
Tng p h n hoc h o n t o n .
- i vi t h t h u t ct m n g h o t dch ( M H D ) t n g p h n
pha trc k h p , n i soi c t h thc h i n ch ct M H D t n
thng, ngoi t r cc t h n g t n d n g u M H D l p h i ct b
hon t o n . C n vi p h n sau khp, n u l t r n g hp ct hot
dch t n g p h n , c t h n i soi theo cc ng b sau n h b n h
305
304
Thoi hoa
khp.
thp.
khp.
1.2. Cc bnh
Bnh l sn
u sn c
- Np gp
1.3. Bnh
sn
chm.
cung.
sn.
l dy
Chng
2. Ni soi k h p c a n t h i p i u tr
2.1. R*
khp
hot
dch
(synovectomie)
Tng p h n hoc h o n t o n .
- i v i t h t h u t ct m n g h o t dch ( M H D ) t n g p h n
pha trc khp, n i soi c t h thc h i n ch ct M H D t n
thng, ngoi t r cc t h n g t n d n g u M H D l p h i ct b
hon t o n . C n vi p h n sau khp, n u l t r n g hp ct hot
dch t n g p h n , c t h n i soi theo cc ng b sau n h b n h
305
r
: s
308
do gy
ti
ch
+ B i n c h n g m c h m u : t n t h n g ng mch hoc t n h
mch khoo r t h i m gp.
+ B i n c h n g t h n k i n h : x u t h i n v n g m t c m gic
t r n da hoc v n g c c m gic k i n b k h u t r , c t h t h y do
t h n g t n m t v i n h n h t h n k i n h c m gic n h n m u i
309
310
V. K T L U N
T nhiu nm nay, ni soi khp vi s pht trin ca cc
t h i t b n i soi, b n g c c h n h n trc t i p qua ng soi a ra
nhng t h n h cng t r o n g l n h vc chn o n v i u tr cc bnh
khp, c b i t t r o n g b n h l khp gi, vai.
Tuy nhin kt qu ni soi khp ph thuc vo nhiu yu t
c bit l t n h t r n g b n h l, t n t h n g c, n h n g bnh p h i
hp, t u i gi, t r n g lng c n nng, k h n n g hot ng ca
bnh n h n .
Th thut ni soi khp c nhiu u im ln, cho php can
thip c h n h x c cc t n t h n g t i khp, c b i t l t a u , thi
gian n m v i n n g n , c h m sc t i p theo sau n i soi khp n
gin, t b i n chng.
311
TI L I U T H A M
KHO
. Trn Ngc n. Bnh thp khp hc. NXBYH. pp. 327-334 (1999).
2. Nguyn Th Ngc Lan. Bnh gt, Bnh hc ni khoa sau i hc,
trng i hc H Ni, Nha xut bn Y hc, 412- 421 (2004).
3. K a n i s J.A., o h n e l l 0 , O d e n A . , o n s s o n B., De laet
c , Davvson A., "Risk of hp Fracture according to the
World Health Organization Criteria for osteopenia and
osteoporosis" - Bom 2000 Nov 275 (5) 585-90. (2000).
4. K a n i s J A . Diagnosis of osteoporosis and assessment of
acture risk. Lancet 359:1929 - 1 9 3 6 (2002).
5. 17 t h I O F - Advanced traing course n Osteoporosis in
Lyon - February 2008. Organized
The
International
Osteoporosis
Foundation.
6. Z h a n g
w,
Moskowitz
RW,
et
all.
OARSI
recommendations for the management of hp and knee
osteoarthritis, Part l i : OARSI evidence-based, expert
consensus guidelines. Osteoarthritis
Cartilage.
2008
Feb;16(2):137-62. (2008)
7. M o s k o w i t z RW, H o l d e r b a u m
D . Clinical and
laboratory ndings i n osteoarthritis. I n : Koopman WJ,
editor. Arthritis and Allied Condition.Philadelphia, PA:
Lppincont Willlams & Wilkins,:2216-45.
(2001)
8. H o c h b e r g ,
Mosby.
M.C., et
2007:
9. M c P h e e , S.J., M A P a p a d a k i s , a n d L . M . Tierney,
C R R E N T Medical Diagnosis & Treatment. 47 th ed.
2008:
McGraw-Hill.
312
10. \ V a r r e l l , D A . , e t a i
O x b r d Textbook of Medicine.
Oxford University
Press: Oxford.
2003
li.
D e y o R A , W e i n s t e i n J N . L o w back p a i n . N Engl
Med.2001;344:363-370.
12.
13.
H o l l i n g w o r t h a n d e t a i . P r i m a r y care r e f e r r a l s f o r
lumbar spine r a d i o g r a p h y : d i a g n o s t i c y i e l d a n d clinical
guie\ine.British
journal
of general practice,52:
475- 480.
(2002)
14. S m o l e n J S , B r e e d v e l d F C , S c h i f f M H , K a l d e n J R ,
E m e r y p , E b e r l G , A s i m p l i e d disease a c t i v i t y index for
rheumatoid
a r t h r i t i s f o r use
i n clinical
practice,
Rheumatology;
42:244-257.(2003)
15. W o r t m a n n R L , K e l l e y W N "Gout a n d h y p e r u r i c e m i a " ,
Textbook of Rheumatology,6th
ed", Ruddy
s, Harris
ED,
Sledge CB, Eds. WB Saunders
Co, Philadelphia,
pl339
(2001)
16. G r e e n b e r g S A . I n l a m m a t o r y myopathies: e v a l u a t i o n
and m a n a g e m e n t . Semin Neurol.
2008;28(2):241-9.
17. I m b o d e n J B , H e l l m a n D B , S t o n e J H . P o l y m y o s i t i s &
D e r m a t o m y o s i t i s . I n Current
rheumatology
diagnosis
&
treatment,
2
ed. L a n g e M e d i c a l B o o k s / M c G r a w - H i l l ;
2007.
n d
18. A l a n J S i l m a l M S c . A r e v i e w of diagnostic c r i t e r i a f o r
work
releated
upper
limb
disorder.
Arthritis
&
Rheumatism
Council E pidemiology
Research
Unit
U n i v e r s i t y o f M a n c h e s t e r , M e d i c a l School M a n c h e s t e r .
(Section 2) p.p 3.7-4.4. (1996)
313
TI L I U T H A M
KHO
2007:
9. M c P h e e , S.J., M A . P a p a d a k i s , a n d L . M . Tierney,
CURRENT Medical Diagnosis & Treatment. 47 th ed.
2008:
McGraw-Hill.
312
29. D o u g a d o s
M , van der
L i n d e n s,
Juhlin
R,
H u i t e e l d t B , et ai..: E uropean Spondyloarthropathy
Study Group p r e l i m i n a r y c r i t e r i a f o r the c l a s s i c a t i o n of
spondylarthropathy.
A r t h r i t i s R h e u m , ,34: 1218-1227.
(1991)
30. E d m o n d s J P , e t a i : S p o n d y a r t h r o p a t h i e s .
J o u r n a l A u s t r a l i a . 166 (4): 214-9...( 1997)
Medicine
31. B r i e m K , A x e M J , S n y d e r - M a c k l e r L . M e d i c a l knee
j o i n t l o a d i n g increases i n those w h o respond
to
h y a l u r o n a n i n j e c t i o n f o r mediacal knee o s t e o a r t h r i t i s J
rthop Res. 2009 Apr 30.
32. C o u r t n e y p , D o h e r t y M . J o i n t a s p i r a t i o n and i n j e c t i o n
and synovial l u i d analys. Best Pract Res Clin
Rheumatol.
2009
Apr;23(2):161-92.
33. W a l l a c e C A , R u p e r t o N , G i a n n i n i E H , f o r the
Childhood
Arthritis
and
Rheumatology
Research
Alliance
(CARRA),
the
Pediatric
Rheumatology
I n t e r N a t i o n a l T r i a l s O r g a n i z a t i o n ( P R I N T O ) & Pediatric
Rheumatology C o l l a b o r a t i v e S t u d y G r o u p (PRCSG).
P r e l i m i n a r y c r i t e r i a f o r c l i n i c a l r e m i s s i o n f o r select
categories of j u v e n i l e i d i o p a t h i c a r t h r i t i s ( J I A ) . T h e
o u r n a l R h e u m a t o l o g y ; 3 1 : 2 2 9 0 - 2 2 9 4 . 2004.
34. M a h o w a d M L , "Gonococcal a r t h r i t i s " ,
Rheumatology
2th Edition,
Voi 2; Mosby, 2000; p 6/3.16/3.8.
35. H e d s t r o m
s,
Lidgren
osteomyelitis"; Rheumatology
2000; p 6/2.16/2.10.
L ; "Septic
2th Edition,
arthritis and
Voi 2; Mosby,
36. H a n s V a n d e r W a l l . T h e e v a l u a t i o n of m a l i g n a n c y
metastatic bone disease, N u c l e a r M e d i c i n e i n C l i n i c a l
Diagnosis a n d T r e a t m e n t , V o i 2, p 1169 - 1184. (1998).
315
19.
20.
P r u d e n c e J . M a n n e r s . Paediatric Rheumatology.
Textbook of Clinical Rheumatology. 1997: 223 - 262.
Goldenberg
Rheumatology,
Company,2003;p
23.
arthroscopy:
Rheumatoi,
314
29. D o u g a d o s
M , v a n der
L i n d e n s,
uhlin
R,
H u i t e e l d t B , et ai..: European Spondyloarthropathy
Study G r o u p p r e l i m i n a r y c r i t e r i a f o r the c l a s s i c a t i o n of
spondylarthropathy.
A r t h r i t i s R h e u m , ,34: 1218-1227
(1991)
30. E d m o n d s J P , e t a i : S p o n d y a r t h r o p a t h i e s .
o u r n a l A u s t r a l i a . 166 (4): 214-9...( 1997)
Medicine
31. B r i e m K , A x e M J , S n y d e r - M a c k l e r L . M e d i c a l knee
j o i n t l o a d i n g increases i n those w h o respond
to
h y a l u r o n a n i n j e c t i o n f o r mediacal knee o s t e o a r t h r i t i s J
Orthop Res. 2009 Apr 30.
32. C o u r t n e y p , D o h e r t y M . J o i n t a s p i r a t i o n a n d i n j e c t i o n
and synovial fluid analys. Best Pract Res Clin
Rheumatol
2009Apr;23(2):161-92.
33. W a l l a c e C A , R u p e r t o N , G i a n n i n i E H , f o r the
Childhood
Arthritis
and
Rheumatology
Research
Alliance
(CARRA),
the
Pediatric
Rheumatology
I n t e r N a t i o n a l T r i a l s O r g a n i z a t i o n ( P R I N T O ) & Pediatric
Rheumatology C o l l a b o r a t i v e S t u d y G r o p (PRCSG).
P r e l i m i n a r y c r i t e r i a f o r c l i n i c a l r e m i s s i o n f o r select
categories of j u v e n i l e i d i o p a t h i c a r t h r i t i s ( J I A ) . T h e
o u r n a l R h e u m a t o l o g y ; 3 1 : 2 2 9 0 - 2 2 9 4 . 2004.
34. M a h o v v a l d M L , "Gonococcal a r t h r i t i s " ,
Rheumatology
2th Edition,
Voi 2; Mosby, 2000; p 6/3.16/3.8.
35. H e d s t r o m
s,
Lidgren
osteomyelitis"; Rheumatology
2000; p 6/2.16/2.10.
L ; "Septic
2th Edition,
arthritis and
Voi 2; Mosby,
36. H a n s V a n d e r W a l l . T h e e v a l u a t i o n of m a l i g n a n c y
metastatic bone disease, N u c l e a r M e d i c i n e i n C l i n i c a l
Diagnosis a n d T r e a t m e n t , V o i 2, p 1169 - 1184. (1998).
315
NH XUT B N Y H C
CHN ON V IU TR NHNG B N H
C - XNG K H P THNG GP
bn
Bin tp:
Sa.bn in:
Trnh by ba:
CHU HNG
K vi tnh:
GI: 7 4 . 0 0 0