Visin Gitana

Ke gitana pienew ke ant pemaetew i mogen:

Nielaymi wirin ta mi kuwmew, nieymi l
Ta i epu ge wioy i kuwmew ka pienew:
Ke ant poyetuaymi iche-mew
Gyilan feychi pewmatun.
Feychi antmew, ke pichi domogefun we akulelu willimew.
Waranka, aylla pataka, pura mari aylla-mew,
Pegeln i wnegechi l Ti Lloyka
Ka ke m reke mpy i pu diariosmew,
Revistas ka ti pu lifrumew tfachi mapumew, puwyelu EE.UU
Rawe i mapu i tuwmum
Ka ti lewf peenew i katrrupan gmalen elkunulu i ruka iche.
Kom pu mapuche domo reke mlerkelu i amual ka ple.
Fewla wiotuan ke lifru miche i lipaq,
Gyinun chumgechi i akun
Ke chod cuaderno ichiw chew niemum i wneke wesake l.
Fewla doy kkelugelay, re kuyfintuygn.
Maumtulen ti karntumew,
Ponwi i ukemew i eluemaetew i wirial

Simulacro De Biografa
Rume afmatuken ti llumdugu ragi punmew.
Ti wenumapu alumalu i nagpayael yugumke dugu trrayam,
Ti pun trokiwn
Poyeken ta i uke ragi pun waranka, aylla pataka, kechu mari kayu-mew,
Meli mari kon ti octubre kyenmew,
Apolu i wn willimew
Iche inan awefel ke rukamew,
Chew i mte mlenufel dugu welu neikechi miawn i trekan wne,
Chew ta i rumel lkatukefel ta i chaw mapudugunmew
Afklelu ti walg kayu mari epu tripantumew,
Mtrmenew ke pailwe chillkatuwe rukamew.
Puwn trrakaley ti leliwkemun feychi chillkatuwemew,
Ka kimlu i kur logko gen doy furitu anmgen.
Genukim ti pu che wiriygn i cuadernomew i fi:
dechen
Mari kla tripantu nielu iche ti wesa dugu lkatuy i ftra wesa trekan dugu:
i uke ti la egu rumel trawrkealu iche i pnun, (ka pinun i chaw)
Ke trawnmew ta i weagkn rumel i mogen ka i chaw i gemew kutrankawal
Sechuntukulen akuy i llcha domo gen
Chew ti ant, eumalalu i ruka, wechod rukamew konpay ke wrwr rayen mawida.
Welu ke ant, regle mari regle tripantumew,
Ti pikun pewfaluwy i kurlen ka ka napay wenumapumew reke.
Koni i rukamew, chew i doy kutrantukemum,
Ka pichikalewetuy i ruka, tripay wigka rpmew chew ta i lefkefumum i karamew,
Mupi dugumew i miawken kom kulli:
Ti gn
Afkentu fillanmew ka petu i wesamawnun ti terno tripakemun,
i chaw ti mogen egu, igkawlay.
Yey i kol chumpiru kimaetew i kuyfi poyen
ka ke ktrg li rayen i gmgemum pura tripantu.
Kimnien ta i leliniekeetew egu iche petu wirilu keke dugu poema pigelu wigka dugunmew
Fewla, i gyon mogenmew rupal-antlen ina pl Santiago wariamew ka fillant foliluwken,
Petu i ge duamtuniefel kamapu iche ka i am pepi el-lan ka guyilan:
TI WILLI

Salmo
Waranka, Meli Pataka, Aylla Mari Epu
Turpu gnel
Trokichenufel ichi
Welu lagmgekei
Krud i duammew
Ti Fillku
Traf iche
Petu eumaluwy
Ta i antmew
Fillke ant
Ta i Chaw i Dugun
omumgenuchi dugunmew
Entuken i dugun
Alumalechi punmew
Apumniegeam
Klle
Ti mawn
Forokoni
i willi lelinmew

Akulu ti wenu iche-mew

Malkunun ke waglen

Ti fn
Fnkoni ta mi kuwmew

Ta i Mapumew Pichikalu Iche

Ti pukemmew
Wewgekenuchi weychafe
Nagmpay ta i newen
Ta i willin rukamew
Ta i chaw kimmakefeyu i dugun
Eumal-aetew
Ta i pu ntrammew.
Fey, pichikalu
Tuy pu kalku ka pu anchmalle
i pu laku i pu epew gelu.
Fewla iche
Malkefin egn
Miche ke eum
Koch matemew.
Ta i mapufel
Pichikalu iche
Chew ta i llitulmum i wenuntuafiel ti pu duam
Tuwkleyelu pegenuchi pichirume fwmew
Wallokawklelu
i chaw i pllmew.

Chawra Kawin
Ta i rukamew
Fentepulu ti tramltraml
Trokiwn.
Chew i pemum ti willi krud
i umawtun
i kuyfike che yem
Ta i lewfmew.
Ke ant
Ti pun mtregeli i lelin.
Ka iche
Ella nlakunun i ruka
Ta i wiotuam.
Fewla pewmaken
i pu trufrke rp
i kuyfi chillkatuwe pataka regle
Agka klle krudtukulekey.
Ka ta i ruka
Fcha poyengelu
Petu mley
Duamtumeken i kuyfikeche yem
Tagkituyawlu ta i mollfmew
Feychi antmew i omumgen
Ti pu genuomum pu tagki
i pu laku gelu ka fey egn ta mi pu laku
Yfkygn traf lewf
Kuyfintu gillatunmew
Ka i feyentuy i komew egn.
Fachtant ti Rawemew
Ti pu fchake che amumkey i lelin.
Chew ke ant
Daewmum ti pu waglen
Peetew ta i tripan
Yenien ti tramtraml
Ta i pukintunmew.

Gillatun Lafkenmew
Sechuam i gn egn
Kekemew
Ti pu williche lafkenmew mlelu
Entu-nrfkeygn rukamew ta i weagkn.
Entupltrw-kpalkeygn
Ka puwkeygn Pukatriwe-mew
Wemalu gillatunmew
Wesake pll ti gn gelu
Yalal amulelu pire mapumew.
Ti pu williche ka ti lafken
Kuiwtukuniewygn ti fillamew.
Ta I Kofke
Ta i kachilla wentruwy.
Prm
Traf i gemew
Re pnon mleweay
Ti mapumew.
Pltrkunuan ke ktrg
Ta i wlgimew.
Ka pu wentru
Turpu penulu i tremn
Iyaygn fey-mew.

Fta Nawel
Kekemew
Ti pu kallf pun willi gelu
Ta i wlgimew akukey
Gelluke karntu l
Ti Fta Nawel gelu
Kimlan i newentu
Negmmeken i pu row
Illku-illkugenmew
Entumagemum i epu ge
Kam petu
Mollf ta i pu lewf
Katrmagemm i epu lipag.
Wichafi ta i am
Ti pewen i weagkn lmew
Ka kuyfike dugun
Akuy ta i wlgimew
Welu iche mten
Kimn i dugun
Wtrelen ti llkanmew
Wegamign ti mawidantu
i layam feymew.
Petu ta i epu gemew
amign
Ti pu inaleyelechi pu waglen.

Pichikamapu Tralkatun
Kawptuyawn i rakiduammew
Pewn
Poyeam chew i amumfiel
Tripantukemew i mekuyeniekefuel
Ka niekefuy ke kme welli
Chew i sakikemum ta i kuyfike che yem.
Kintuken chi ayenmew
Ka ke adentu klle
Umapay i agemew.
Llm dugumew koni tfa ti kintun
Kawptuyawn ti pu duammew.
Wesa dugunmew peno
Ti gnen kaklklelu mi rpmew.
Kme eln ti rakiduam
Ti kuyfi poyen alofi.
Pichikamapu tralkatun
Ti wigka lagmeyu ta i wariamew
Welu iche pefun ke trar.
Ka mi kpal ntrammew
Gann ti mageluwn
Ti ke punmew
Ti kme elgnenmew
Apmi i mawida raylen.
Fewla
Lukutulen traf ta i pu lamew.
Ka i ekunmew:
Ke illkun kulli
Epe lefkontuney ti rakiduam.

Ti Pu Kandu Pewkallal Piy

Ta i williche laku ta i epu gemew
Tagkituyawi ti llkan.
Layalu wla
amnaqy feychi llkan.
Ti mapu i pepilnuel
amumal ta i duammew
Ti fta ad lafken
Tuwklelu i agemew.
Laku, ta mi rftuafiel
Kimwetulan chem antgefel.
Re penien ti pu kandu
Nlan ka trapumn
i mp lelfnmew.
i pichintu trekan Laku
Kimtukulay
Chew i tuwn ta mi llitunke dugun.
Fchachefel eymi em
Witrapramen pllmew
Ka ta mi wnmew tripay ti lan
Tripapumum ta mi ina lafken.
Ta mi chaw ka mi pei
Kaweyawygu kutrankawnmew
Petu ta mi uke ka ta i laku
Dipuygu ti inalqu gnmew.
Gelay awki ti mawidamew
Rume gfi ta mi dugun.
Welu i pichikanmewfel llkaley
Makulluwi ta mi pu tripantumew.
Pagkon ti weagkn ta mi epu ge gelu
Ka mr leliyu ti lelfn:
Ke wapi i pu kandu egn
i laku ta i epu gemew mlewey
Ti afpukintunmew.
Laku, fachant kimn
Turpu ta mi willichegenun
Ta mi tuwn Chono kam Kawaskar
Pralay ti tagkimew
Feychi ant weemagemum ta mi mapu ka ta mi folil.
Fewla kimn
Ti weagkn ta mi gemew.
Mi tuwn tagkituyawn
Ti fta eltunmew, ti fta willi lafkenmew.

Yugum Tokimew
Ti pu alin ant
Aeltumekey ti mawida wigul
ochikechi pagkoafilu.
Feychi awkantunmew mlefuygn
Iche inanielu ti rp
Chew i amulemum ta i chaw.
Ti ilwen nayepay i newen trekanmew
Keke mte atrewgelafuy
Fey rumel kuiwtukuniekefuenew.
Yeniefuy falkemew ke toki
Ka kuwmew rumel tuniekefuetew
Fewla ke def wallke amuley.
Petu ti ant yu elunuetew
Puwiyu ti naqeltu kllemew
yemew mlepuy
Ta i epu lipagmew kllklltuniey ti wenumapu
i taplke lkatunmew
Chaftualu reke.
Ke wallkunun ti mtrugmew.
Ka i chaw mley feyti-mew
Ke i luku pllmew
Epu kuwmew kfmekey i fcha chumpiru.
Llkan
Turpu pekelafun ta i chaw i fente pichikan.
Feypi ke gillatun mapudugunmew i komnuel
Welu kimn, i weagklen
Feychi anmka i pefiel i choyn
Kom ti kpal rupalelu i mollfwemew.
Ti ant wne elufi ti aliwen
Ka naqpay i pu taplmew
Ke ochi praprawemew reke
i namunmew mlefuy ta yu gmanke age
Ka ochikechi aumali
Ti yugm toki
Wente kachu.

Jos Loi i lkantun

Wiokeygn
Pewumew
Chew ti kmeke lelfun
Yamuwn ti pu aliwen egn
i pu laku
Ta i genulan trekan.
Ta i chaw i pu lkantun
Gollilen reke ti umawmew
Ti mapumew i pichikanmew
Kimelkefuenew ti rp
Inaniekelu ti pu waglen.
Kekemew pu klle
Kpalkefuy punke pukem
Kimelaetew chumgen
Ti pu mawida i lkantun
Kimwam m ichi
Ditufalgenuchi dugunmew
Ka kimam chem pin ti krf
Mewlenkiawlu wente lewf.
Fewla trapmtukun i lkantun egn.
i tukuluwnmew pin:
Ti wne chilkatuwe ta i troki che gelu
Ti ktraltuwe gey
Ragielwe rukamew
Chew i yklekemum
Ta i pu che ta i ntram

Walinto
Ke pichi wentru adentupelay
Walinto i pu lelfn.
Chumgen ti pu ad aliwen
i om ad mapumew.
i pu ruku gagewkleyerpuygn
Newenke witraprakeygn fillke ant.
yemew yallmuwi i kuyfike che yem
Amulnieam ti kpal ntram.
i kuku
Almerinda Loi Katrilef
Witrakey feychi mapumew
Kafd mtrog-mtrog mamllkey
Dewmayam ke wesa adentu:
Kla wigka lefkontumekey
Ke williche domo
Niepeklelu pura kyen.
Tunien ta mi toki kuwmew kuku
Igkaymi ta mi mapu.
Mogeyetuy ta mi allfe
Ka iche nlan tfachi l.
Feychi ant ankonpulu ti wekuf
Ta mi konwe rukamew.
Pienew
Ka mi newenke kuwmew
Iche kim duamn ta i mapu.
Kme tg trekage
Traf ta mi pu laku.
Walinto petu umawtuy.
Tranachi ke trewa reke
Traf willi kruzmew
KUKU.

Ti Mogen Ka Ti La Lamgenwengekey
Wiokintulu iche
Pepi pen ti rp
Ka pen i pnon i elnien.
Ta i inaltumew kuyfike aliwen witrapray
Keke reyf fure anmka egn.
Welu kme llawfe gey
Ta i tukukanwe rukamew.
yemew kim pepika mapun
Tunten fn i tukuam ti wegammew
Ta i kme dapiafielmew.
Ta mi mogen
Pienew kechi ta i chaw
Tukulelenew ke runa mapu i kuwmew.
Rume kurntufin ka yfkenew.
i pichi play kuw mllmlli.
Llkakilge pienew
Fanenuam ta mi pu tripantu.
Ta i chaw i kuw mpulli i kuw
Ka ti pu pichike mogen che
Negmwetulaygn i kuwmew.
Ti llkan chgarenew wechun wayki reke.
Ke pichintumew mten
Ka kom dugun mlewepuday.
Pegelelaetew ti llkan
Ti la ta i kom yenien.
Genu kdaw kimelkefuy ta i chaw
Ta i kuyfike kimn egu.
Lamgenwenknual ti mogen ka ti la
Ta i ragi kuwmew
Ka i llkanuael konli ti rpmew
Ta i kuyfikeche yem ta i mapu ple.
Nlayu ta yu pu chagll kuw
Ka ke pimummew akutuy ti mogen
Ta i pichi mapuntu play kuwmew.