Ayya Khema

c o T Thn
Be an island

Diu Lin L Thu Linh

Mc Lc
Mc Lc ......................................................................................................................1
Li Ngi Dch..........................................................................................................3
Tng Nim...............................................................................................................4
Li Ta........................................................................................................................5
M Rng Tri Tim v Tm Thc
Chng 1: Nng Tr Tam Bo: Mt Tnh Cm Yu Thng.........................7
Chng 2: Php Ca ng Gic Ng .................................................................11
Xy Dng Mt Nn Tng Vng Chc
Chng 3: Quan im V Kin .......................................................................15
Chng 4: iu Phc Tm ...................................................................................22
Chng 5: V Minh ...............................................................................................27
Chng 6: L Duyn Khi....................................................................................33
Chng 7: Tm D Un Nn................................................................................38
Sng Trong Th Gii
Chng 8: Sng Ha Hp.....................................................................................42
Chng 9: Giao Tip Vi Ngi..........................................................................48
Chng 10: Bit Chp Nhn Mnh......................................................................54
Chng 11: L Tng C c .............................................................................59
Chng 12: Tm Bnh An .....................................................................................64
Chng 13: Chin Tranh V Ha Bnh...............................................................68

Nhng Kha Cnh Cn Thit

Chng 14: Nhiu Git Nc S Lm y H .................................................73
Chng 15: Bt Nh Nguyn................................................................................79
Chng 16: Tim Thc..........................................................................................82
Chng 17: V Kh, V Nhim & T Ti ..........................................................88
Thc Tp
Chng 18: i Vi Bn Thn .............................................................................91
Chng 19: Tnh Thng Yu .............................................................................96
Chng 20: Hy Lm iu Kh Th Lm c.............................................100
Chng 21: Bung X..........................................................................................106
Chng 22: Dn Nh Tm..................................................................................111
Ci Nhn Tng i v Gii Thot
Chng 23: Gii Thot Ngay trong Gi Pht Hin Ti .................................117
Chng 24: o Qu ...........................................................................................124

Ph Lc: Mt Ni Vin (Sandy Boucher).....................................................131

Li Ngi Dch
Ln na, ti li c duyn lnh hon tt vic chuyn ra Vit ng thm mt
quyn sch ca Ni S Ayya Khema: Be An Island - c o T Thn. (Hai
quyn kia l: Being Nobody, Going Nowhere - V Ng V u v I Give
You My Life - Qu Tng Cuc i).
Tuy nhin, kinh nghim, s hiu bit ca ti v Pht php cng cha l
mt li ti, li ti sng trn mnh mng bin c Pht php. V vy, knh mong
nhn c nhng li ch dn ca cc bc tn s, ca qu o hu. Tt c
nhng sai st trong bn dch l do s yu km ca bn thn ngi dch,
hon ton khng lin h g n tr tu uyn thm ca Ni S Ayya Khema.
Ln na xin chn thnh tri n Ni S Ayya Khema li cho i nhiu
quyn sch v gio l c Pht rt hu ch. Xin cm nhn s gia h ca Ni
S ti c th hon tt c cng tc dch thut.

Nguyn em cng c ny,

Hng v khp tt c, t v chng sanh
Nguyn trn thnh Pht o.

Tp. HCM
Thng 4, 2001
Diu Lin - L Thu Linh

Tng Nim
Vo ngy 2 thng 11, 1997, Ni s Ayya Khema (1923- 1997) qua i v
bnh ung th tui 74. Php danh ca Ni s c ngha l An lnh v Yn
n. Ni s l tc gi ca khong 25 u sch v Thin v gio l Pht gio.
M, Ni s rt ni ting qua quyn sch bn chy nht (best-selling) Being
Nobody, Going Nowhere: Meditations on the Buddhist Path (V Ng, V
u: Thin Qun v Con ng Pht gio).
Ni s th gii xut gia Sri Lanka vo nm 1979 v l mt trong nhng
ngi tin phong trong vic tranh u cho ni gii trong tng on.
Ayya Khema sinh nm 1923, cha m theo o Do Thi. hi th u sng B
Linh cho n khi cuc chin bt u, b trn chy sang i Nh Lan. Sau n
sng Thng Hi, b v gia nh b qun i Nht cm t trong cc
tri giam dnh cho t nhn chin tranh. Cha b mt trong lc b giam
cm. Sau chin tranh, b chu du khp ni chu , nht l cc nc vng
Hy M Lp Sn, v tu Thin.
Nm 1964, B di c sang M cng chng v hai con. Sau mt thi gian
nghin cu, thc hnh thin Pht gio, Ni s bt u truyn dy Thin khp
th gii. Nm 1978, Ni s thnh lp tu vin Theravada Wat Buddha
Dhamma, nm trong mt khu rng, gn Sydney, c. Ni s cng thnh lp
Trung Tm Quc T Ni (International Buddhist Womens Center) v
Parappuduwa Nuns Island, dnh cho ph n mun tu hc chuyn su v
Pht gio hay mun th gii xut gia.
Vo nm 1987, Ni s tham gia t chc hi tho quc t u tin cho Ni gii,
ni c t Lai Lt Ma c bi din vn ch yu. Cng trong nm , Ni
s l ngi u tin pht biu v Pht gio Lin Hip Quc.
Ni S Ayya Khema cn l gim c u cho Buddha-Haus thnh lp
c, nm 1989, v nm 1996. Ni s chng minh cho s thnh lp Tng on
ca tu vin Western ForestMonastery Tradition, l tu vin Pht gio lm t
u tin c.
(Theo In Memorium, Tricycle: The Buddhist Review, Spring 1998)

Li Ta
Trc khi tch dit, 2500 nm trc, c Pht ging php ln cui. Bi
php thoi ny c ghi li trong Kinh i Bt Nh Nit Bn (Trng B
Kinh -Maha Parinibbana Sutta - Great Passing Discourse) v c lu
gi trong Tam Tng Kinh in Pali, nhng thnh in ca Pht gio. Trong
sut 45 nm hong php, c Pht ch dn cho chng sanh bao gio l
n c con ng gii thot. giai on cui i, c Pht mun
nhn mnh vi cc t ca Ngi l cn em nhng li gio hun p
dng vo cuc sng.
Trong Kinh i Bt Nh Nit Bn, khi ngi Ananda, v t trung kin v
cng l thn quyn ca c Pht, by t mun c c Pht truyn li
nhng li gio hun cui cng n cc tng ni, c Pht bo rng Ngi
khng gi g li "trong nm tay nh mt v Thy cn mun gi li iu g
". V Ngi khuyn cc t ca Ngi khng nn da vo s dn dt
ca Ngi. "V th, Ananda, hy lm c o t thn, hy an tr ni chnh
mnh, khng nn tm kim s an tr bn ngoi; hy xem Php l c o
ca mnh, hy xem Php l ni an tr ca ngi".
Ri c Pht tip: "Cc hng t ca ta, Ananda, nhng ngi hin ti
by gi hay sau khi ta tch dit, bit nng ta ni c o t thn . . . bit
xem Php l c o ca h, v nng tr ni Php . . . l nhng ngi s
t c o v thng chnh ng, chnh gic, nu h dc lng tu tp".
Hai mi bn bi php thoi trong quyn sch ny c ging theo tinh
thn ca Kinh i Bt Nh Nit Bn, ch trng vo s thc hnh ni bn
thn, xem Php l ni nng tr, l c o ca chnh mnh. Cc bi Php
thoi ny c gng ging gii cc gio l ca c Pht, chnh yu da vo
nhng bi kinh lun, cc li gii p ca Ngi cho cc hng t.
Chng th nht gip cc Pht t hiu ngha ca vic 'nng tr' ni
Pht, Php v Tng. Chng th hai bt u bng bi k tn thn Pht
php, ri tip tc khai trin thm cc phng php m rng ni tm, kin
tnh, m khng cn phi da vo bt c ci g bn ngoi ta. C hai chng
ny c t phn u ca sch nh mt s cng dng, c gi c th

c, nu thch. Hoc c th c xong cc chng khc, ri tr li hai chng

u, c th lc ta s tm thy chng c ngha hn.
C th, ngay lc ny, c gi ch thy i ba chng c ch cho mnh. Nu
ch c th, cng l mt khi u tt p, v lc y Php Pht nhim mu
tr thnh mt phn ca i sng tm linh ca chng ta, t c th
pht trin, tng trng thm cho n khi chng ta hon ton ha nhp vi
Pht php.
Ti xin tri n tt c cc ni, cc sadi-ni, cc nam n c s lun tm n nghe
cc bi Php thoi ca ti. Khng c h, nhng bi ging ny khng c
ni ra, v c l quyn sch ny cng chng bao gi thnh hnh.
Xin gi li cm t c bit n cc bn ti, nhng ngi lun hiu, lun
rng lng ng h cc cng vic ca ti, cng nh vic xut bn quyn sch
ny. Cc Pht t nh my t cc bi ging thu bng. Nhng ngi ny
cng dng thi gian, cng sc, v lng t bi trong vic truyn b Pht
php.
Cu cho tt c cc v gip cho quyn sch ny thnh hnh c nhiu
thin nghip. Mong rng quyn sch ny c th mang hnh phc, nim vui
n trong lng bn c.

Ayya Khema
Buha-Haus, c
Thng 12, 1995

Chng 1:
Nng Tr Tam Bo: Mt Tnh Cm Yu Thng
Nng tr vo ng Gic ng (Pht), vo gio l (Php) v cc v thnh
t (Tng) c mt ngha rt su xa. Nng tr l ta vo, n nu mt ni
an ton. Trn ci i ny khng c my ni c th c coi l an ton. ng
vy, c th ni kh tm c mt ni nng tr hon ton yn n th gii
ny. Nhng chn nng tr vt cht bn ngoi u c th b tiu hy, ph
hoi, bin mt. Ch c Pht-Php-Tng l ni nng tr tinh thn vng chc,
mt thin ng khng c sng gi. Ngoi bin khi, sng, gi, bo t lm
cho con thuyn kh th lt sng. Nhng khi con thuyn tm c ni
tr n bn cng, ni mt nc yn tnh, c ngha l n tm c chn
th neo. l ngha ca s nng tr vo Pht-Php-Tng.
Cui cng chng ta cng tm c ni an tr: gio l dy rng mi kh
au, phin no ca chng sanh u c th on dit. Chc chn nh th.
Gio l, hay Php ny c c Th Tn ni, c cc v i t
ca Ngi qun chiu. Php Pht s soi ng cho chng ta. Tng y hm
ch cc v c gic ng da trn gio l ca Pht, khng c ch nhng
ngi mc o tu. Khi tin hiu rng phin no c th c tiu tr, v tin
rng Pht php c th gip ta thc hin c iu y, th s an tr trong
tam bo cng thm c ngha.
T quy y Pht
T quy y Php.
T quy y Tng.
Khi chng ta chp nhn quy y tam bo, lng ta s trn y s bit n, quy
knh, dc ton tm ton lc n Pht-Php-Tng. Chng ta y lng bit n
v nh y, phin no ca ta c th c on tr; ta nguyn i trn con
ng Pht dy; ta cm n nhng ngi dng trn cuc i cho Pht
php.
Quy y tam bo l vic lm quan trng nht trong cuc i chng ta. Tt c
mi hnh ng, mi ngh suy ca ta sau u da vo, u v Pht-Php-

Tng. Ta c th vc bao tng nng trn vai v tam bo, m vn thy chng
nh tnh. Nhng nu ta phi lm cng vic v ai sai bo, v tin bc, th ta
s thy nng n, chn nn bit bao. Ta s sn sng lm tt c mi vic v l
tng cao p nht, gip con ngi c gii thot ln mt ci tt p hn.
Khi ta bit cuc i ny c bit bao phin no, kh au, ta s sn sng
bung b chng.
Tt c chng ta, nhng ngi quy y Tam bo u vui mng c an tr vi tt c s hin dng, lng trn y n sng, knh trng - ni Ngi
t n nh cao nht ca tr tu, v Ngi sn lng ch cho chng ta
con ng i n ch ging nh Ngi.
Khi chng ta cm thy trn y lng bit n, knh trng, phc nguyn th
lng ta cng y yu thng. S thng yu v knh trng lun i i vi
nhau trn con ng tm linh. Trong bt c mi lin h no, cng khng th
thiu nhng tnh cm ny, ring vi cc vn tm linh, th tnh cm ny li
cng cn thit hn v n lin quan n s hin hu ca ta. Ta cn phi dc
c tm tr vo . Tr hiu bit v tm thng yu, nu khng c
nh th th ta khp khnh nh ngi i mt chn. S hi ho gia tm v tr
gip bc ta i thm vng chi.
Thiu tinh tn trong tu tp s khin ta sinh lng chn nn, hoi nghi: Khng
bit con ng o ti chn theo c ng khng? Tt c nhng vic ti ang
theo ui c ngha g khng? Sao ti phi hnh ng khc vi mi ngi?
Lng hoi nghi pht khi v chng ta khng t ht tnh cm vo vic tu tp,
thc hnh gio l Pht php ca mnh. Ta cn vng chi, dc ht c tm tr
vo mi hnh ng ca mnh.
Trong th gii loi ngi, chng ta lun b phin no bi bao vn , lun
gp bao chng ngi, lun s hi cho chnh bn thn v cho nhng ngi ta
thng yu. Tm c mt ni an tr, mt chn nng thn trong nhng
hon cnh , l mt iu qu bu. Khng ai c th ph nhn iu .
Chng ta gi Pht-Php-Tng l tam bo (Tiratana) v ta qu bu h nh
nhng bo vt. S qu bu khng bo thn ca c Pht hay ca tng
on m bi nhng g h nhc nh ta nh n, s thc tnh Gic Ng, bao
trm tt c nhng ham mun, c ao tm thng ca nhn loi.

Bit nng tr ni tam bo khng ch qu bu m cn chng t l chng ta

c nghip lnh. Nhng nhn lnh ch kt qu ngt khi chng ta quy y
tam bo vi tt c tm lng thnh, ch khng phi bng li ni thi.
Phn ng chng ta u c kinh nghim yu thng. Ta bit cm gic k
diu th no. n vi Pht-Php-Tng, chng ta cng c c tnh cm
phn chn , v tt c trong tim ta. V tnh thng ta dnh cho PhtPhp-Tng, bt c iu g ta lm l lm cho h, v h nn vic g cng thnh
d dng. Tinh tn tr thnh mt iu t nhin, ta khng cn mt ng lc
no thc y. V ta c phng hng, c nim tin, tt c mi hnh ng ca
ta u xut pht t tm lng.
c Pht ni rng ta c th chm dt mi kh au, phin no trong lng
ta, on tr c mi lo lng, s hi, bt an. Khi chng ta chn con
ng i n gii thot mi kh au (dukkha), chng ta s tm c s
thanh tnh tr thnh mt b phn ca tng on ca c Pht. Nu
chng ta c th hiu vic nng tr, quy y tam bo vi ngha nh th, th
vic lm mi tht s mang li li ch cho ta.
Tr tu c ba cp bc. Th nht l tr tu ta c c nh nghe, c. Sau
khi ta thm nhun nhng iu hiu bit vo tm, ta bin chng thnh
ngn uc soi sng cho hnh ng, li ni, ngh ca ta. V cui cng khi
mi li ni, vic lm, ngh ca ta c thanh tnh ho, th ta s c tr
tu v lng, nh cao nht ca tr tu.
Tt c chng ta ai cng nhn thy hnh tng ca c Pht. Nhng
khng ai thc s bit c, thy c Pht nh th no v lc cha c
my nh, cha c ai v li hnh nh ca Ngi. Cc hnh tng by gi ch l
biu tng ca ngi ngh s v ci p v lng t bi.
Chng ta do c th to dng hnh nh ca c Pht trong tm mnh, ty
theo cm nhn ca chng ta v ci p, v s ton vn. Ta c th to nn
nhng hnh nh p nht v c Pht trong ta. iu lm tng trng
tnh thng ca ta cho chnh mnh, v cng gip ta thng yu ngi khc,
khi nh rng c th h cng mang trong lng mt hnh nh v c Pht p
nh th. Du ngn ng, hnh dng h c khc ta, h vn mang trong tim
iu tt lnh.

Nu chng ta khng thc tp yu thng nhng ngi ta tip xc hng

ngy, ta b ph i bao nim vui trong i. Nu chng ta c tm rng
lng, ci m, ta s lun cm thy vui v, hnh phc.
Hn th na, khi chng ta dnh tnh thng ca mnh cho tam bo, ta s
khng bao gi cm thy tht vng, kh au nh vi nhng tnh yu th tc.
Ngi ta yu s khng quay lng hay ph tnh ta. Tnh thng ta dnh cho
tam bo, cng khng phi l th tnh yu hi ht, nng cn, cng knh tin
tam bo, bao chn tri hy vng cng m rng ra trc mt ta. Khi chng ta
gic ng gii thot, th tm chng ta chnh l tm ca Pht-Php-Tng.
Tnh cm ta dnh cho Tam bo lun bn vng, di lu, v khng ph thuc
vo ngi khng th mi vi chng ta, khng th lun hon ho trong mt
ta. l mt mi lin h ton bch, kh th tm trong th gii loi ngi ny
hay mt ci no khc. Chng ta tht may mn bit bao c c duyn
lnh: Quy y Tam bo.
Chng ta cn phi bit n nghip lnh khin ta c mt y, giy pht
ny. Chnh php lun h tr cho ngi hnh php. Chng ta c bo v v
hnh ng ca ta hng thin, v ta tm c con ng a n gii
thot. l s an tr duy nht ta c th tm c.

10

Chng 2:
Php Ca ng Gic Ng
Php Pht su mu chng g hn,
Trm ngn mun kip mi c gp
Nay con nghe thy vng gn gi
Nguyn hiu ngha chn c Th Tn

Cu u ca bi kinh ny ni ln lng tin chn tht vo Php - khng phi l

mt lng tin m qung, khng xt suy, nhng l mt lin h tm linh y tin
cy. Khi chng ta trung thnh vi ai, l v ta tin tng vo ngi , ta
dng hin c cuc i mnh cho ngi , m lng mnh ra v ngi .
iu ny cng ng hn khi chng ta t nim tin vo Pht Php. Ngay c
khi c nhng iu ta cha hon ton hiu, ta vn khng suy suyn lng tin.
Php Pht su mu lm sao. l nhng nh lut thin nhin quanh ta,
trm ph ta. Nu ta c th cm nhn c Php l su thm v mu nhim,
vn ton, th ta l ngi may mn bit bao v ta cn tm ra c trong v tr
ny mt iu hon ton duy nht. Ngoi ra khng c g hon ho, cng
khng c g gn n ch hon ho. Nu ta c th t ht c lng tin yu vo
Php, tin tng mnh lit vo s su mu, hon ho ca Php th ta tm
ra c nhng g khng th so snh, ngh bn.
Nhng hiu c ngha ca Php hon ton ty thuc vo tng c nhn. D
Pht ging Php bng lng t bi i vi tt c chng sanh, nhng mi
ngi phi t hiu bng chnh ci nhn ni tm ca mnh.
Trm ngn mun kip c ngha l khng bao gi ta c th qun Pht
php, ta cm nhn Php trong tng giy pht sng. S cm nhn ny gip
ta kim sot tng hnh ng, li ni ca mnh trc khi chng tr thnh li
ni, hnh ng khng hay. Khi chng ta nhn thy mnh c nhng tnh
thin, hy nui dng, vun trng chng; vi tnh xu, phi chuyn i, thay
bng tnh tt. Khi ta tin v ngh tt c mi suy ngh ca mnh u ng, tc

11

l ta khng bit Php. Khng c g hon ton ng, ch l nhng ci n, ri

i ca s vic.
Ta cng khng cn c Pht phi cn ti th mi c th hnh theo gio l
ca Ngi. C ngi cm thy cn phi tm c thy tt hay php tu hon
ho, mi c th tu c. iu kh th c c. Cc Php thay i khng
ngng, khng c g c nh. Khi ta bm vu vo , coi chng l ng, hay
ng s, th ta s nghe theo bt c iu g tm bo ta, khng phn bit phi
tri. Ta s bm vu vo thn, cm th, suy tng, coi l ta, l ca ta. iu
ta cn lm l hy np qua mt bn, lm ngi quan st tt c mi chuyn
bin trong ta.
Hiu c Php, ta s bit hng vo ni tm. Khi ta n vi Pht php,
khng phi l chim ngng chnh in, bi ly hnh tng Pht lng
ly trn ta sen m l cm nhn vn php su mu trn dng trong ta.
Cu u cng nh s thanh tnh y trong tm tr ta. Cc php, l cc v thy
ca ta, u n ri i, chng bao gi dng. Tt c nhng gi pht tnh thc
ca ta u c th l nhng v thy truyn php cao siu, nu ta bit nhn
chng nh th.
Tm ta lun bn rn nh tng, d tnh iu ny, iu n, m mng, phn
on. Chng ta cng c th khin thn mnh bn rn nh th bng cch
khin n lm nhng hn nh, ling xung h nc c ngy nh th.
Nhng vi thn, ta thy lm th l v ch, lng ph sc lc, nn ta khin n
lm nhng vic li ch hn. Ta cng c th lm nh th vi tm. Thay v suy
ngh iu ny, th kia, khin cho bao phin no tri dy, ta cn hng tm
n nhng vic lm hu ch hn, nh l qun chiu v nhng ci ta ght,
nhng th ta thng, cc i dc, cng nh lng sn hn, t tng, quan
im ca ta, soi ri li chnh bn thn mnh.
Khi tm t qun chiu, n khng to tc cc php. N khng th lm c hai
vic cng mt lc. V cng t qun st, tm cng tr nn khch quan hn.
l l do ti sao c Pht dy rng chnh nim l phng php hu hiu
nht thanh tnh ha tm. S qun st r rng, khng ngng ngh v cc
hin tng (php) dy khi trong tm, dn dn s cho ta thy chng ch l
kt qu ca nhng bin ng ca thn tm. Nhng mun c nh th ta
phi l mt quan st vin cn mn, nu khng ta s kh th nhn bit nhng

12

kha cnh ny ca thn tm, v s khng th bit php lun chuyn ha, d
ta bc vo con ng o.
Hn na, mi ngi phi t cm nhn Pht Php cho ring mnh. Chng ta
c th c tng kinh in, nghe thuyt ging, nhng nu ta khng t thn
theo di, qun st nhng s ng hin ca vn php, ta s khng th hiu
Php ca c Pht. V php ch c th c hiu bng ni tm su lng ca
ring mi chng sanh. Mi ngi phi t tri qua kinh nghim . Thin
qun gip ta soi r ni tm bit ti sao ta a thch iu ny, ght b iu
kia. Ch c nh th mi gip ta hiu c php. Thin qun cng gip ta c
khi nim r rng v v thng (anicca), v nhng iu ta thch hay khng
thch u lun thay i. Ta s thy c thn v tm u lm ta au kh
(dukkha).
Khi tm ta khng vn hnh bng mt s tnh thc trong sng, thu o, n
s to nn au kh. Ch c nhng tm trong sch, khng tnh ton l trnh
c nhiu phin no, kh au. Thn c th gy au kh cho ta bng nhiu
cch v thn khng bao gi chu ngi yn. Bit r iu , s cho ta thm
ngh lc t tm hiu php cho chnh mnh.
Tr tu pht xut t bn trong, bng chnh nhng kinh nghim hiu bit ca
bn thn mi ngi. Ch c kin thc hay nghe t ngi khc khng cha
. Tr tu cng ng ngha vi s trng thnh, nhng khng do tui tc
em li. Tuy rng mt s kinh nghim sng cng c ch, nhng khng phi
l iu kin tt yu. Tr tu l s hiu bit ca ni tm, to cho ta nim t
tin. Ta khng cn phi c s tn thn, khen thng ca bt c ai; ch t
chnh ta bit mnh nh th.
i theo con ng o cng ging nh i trn si dy cheo leo. Ta phi
kho lo gi cn bng, v mi ln ht bc l mi ln nguy him cho tnh
mng. Khi mi bt u, ta cn cha bit cch gi thng bng. Ta nghing
qua ng li, quay bn n bn kia. Ta cm thy b hn ch, g b trn si dy
, khng c sng, chy nhy theo mnh. V i c trn si dy ,
ta cn rt nhiu chnh nim. Nhng s rng buc lc u khin ta cm thy
kh chu, nhng sau ny n gip ta i c trn con ng.
Cng th, mun gi c chnh php trong tm, ta cn phi lun thc tnh.
S tnh thc gip ta nhn ra Php Pht su mu chng g hn. Khng
c ca ci th gian no c th snh vi gi tr ca Pht php. V mi chng

13

ta u c th lm ch ca bu vt v gi ny. Chng ta c duyn lnh mi

c gp Pht php. Mi sng khi thc dy, hy t nhc nh mnh rng: Do
duyn lnh t nhiu kip, ti mi c tu hc theo gio l ca c Pht.

14

Chng 3:
Quan im V Kin
Bt Chnh o, con ng i n gii thot Nit bn, bt u bng Chnh
kin. Vy chnh kin l g? Trong Phm Vng kinh (Brahmajala-sutra), c
Pht lit k su mi hai quan im, tt c u l nhng quan im sai lm
v chng b che ph bi mu sc ca ci ght, ci a do o tng v Ng to
ra. l iu quan trng cn ghi nh. Quan im, kin thng dn n
tranh lun, sn hn, lo lng, s hi, to ra k th, m cha chc rng chng
ng. Lm sao chng c th hon ton ng khi chng ta cn cha t c
Gic Ng.
Ni th khng c ngha l chng ta khng th c kin hay quan im.
Nhng nn nh: kin, quan im ch l nhng thi quen suy ngh ca ta
v mt vn g , nhng nh kin v th gii ta ang sng. Chng ta
khng th khng c kin, quan im nhng cn nh rng chng khng
phi l chn l tuyt i. Do , ta c th chp nhn quan im ca ngi
khc, m khng phi a n nhng cuc tranh ci ginh phn thng v
mnh. Chng ta c th ni: y l quan im ca ti, v l kin ca
bn. Hai quan im c th tri ngc nhau, nhng khng c ngha l
chng ta phi tr nn gin d, ci c v ngh rng ch c quan im ca
mnh l ng.
Th d: C bn ngi bn i qua mt khu rng, trong bn h, c mt ngi
l nh thc vt hc. Anh ta i, tay mang s, vit ghi xung tn cc loi
cy, phc ha cc dng cy. Anh t v rt thch th trong cng vic . Mt
ngi khc li l ngi chm sc bo v rng. Anh ta ch chm ch xem
nhng gc cy no b h hoi anh t i, hu trnh lan bnh sang cc
cy khc. Ngi th ba li l mt nh bo v mi trng, trong u anh
phc ha ra nhng kin ngh bo v rng cho nhng th h tng lai. V
ngi th t l mt nh chn nui b sa. Trong u anh y nhng toan
tnh xem anh cn phi n bao nhiu cy lm chung cho n b ca
anh. Cng mt cnh rng, nhng mi ngi c mt ci nhn ring. Nu mi
ngi h u cng quyt bo v cho quan im ca mnh l ng, th chc

15

h s kh l bn ca nhau lu di. Mi ngi u cho quan im ca mnh

l ng, trong khi c bao nhiu cch nhn khc nhau v khu rng, v h
cng ngh rng h ng theo cch nhn ca h. Tht ra ai cng c ci l ca
mnh, nhng khng c ai l hon ton ng c. Mi quan im c to nn
bi ci yu, ci ght ca ring mi ngi.
Chnh kin ca c Pht l samma ditthi, tam mui. Chnh kin l bc
u trong Bt chnh o, nhng cng khng th thiu cc phn tu tp
khc. L bc khi u, chnh kin dn dt ta vo con ng o, giai
on cui cng, chnh kin tr thnh chnh nh, tc l tr tu ca chn l
tuyt i. Nhng trc khi n c nc thang cui cng, ta phi tin tng
rng tm cu u c th c thanh tnh ha, rng tt c nhng phin no,
kh au khng ngoi ta, khng phi l do li ca th gii bn ngoi.
Chnh kin ban u l vin gch lt ng ta i vo con ng tm
linh. Gio l ca c Pht chia lm ba phn: sila, samadhi v panna. Sila l
gii lut, samadhi l nh v panna l tr tu. Nhng Bt chnh o bt u
bng tr tu nh cnh ca vo cc ca khc.
Mt kha cnh khc ca chnh kin l nghip. Tt c nhng vic ta lm, ni,
ngh suy u to ra nh hng ln nhau. Khi ta c ngh thin, li ni lnh
s theo sau, v t li ni lnh, s dn n hnh ng tt. Nghip qu tc
thi (vipaka)ca nhng hnh ng, li ni, ngh ny l s bnh an, h lc
trong tm, gip cho s thin nh ca ta c d dng, tri vi tm thin
nh trong bt mn, kh au. Thin nh mang li cho ta s bnh an, hnh
phc, nhng ta s khng th ta thin nu nh ta trong trng thi tm kh
au, bt mn. V ch c tm an lc mi c th thc tp hnh bung x.
Nghip qu ca tm ta nh hng rt ln n vic thin qun ca ta. Nn
nh mi khi ta c vng tng hay hnh ng g, l ta ang to ra nghip
qu cho mnh, m chng ta th khng ngng vng tng, ngh suy sut
ngy m. Cuc i y nhng chuyn bnh thng. Lu lu ta mi gp
phi mt vi thng trm, bin c ln lao. Thng ta ch phi tr li nhng
cu hi khng quan trng lm nh: Ti s phn ng th no trong hon
cnh ny? Gii quyt nhng i hi kia ra sao? Lm sao ti vt c hon
cnh n? Tm ti ang ngh g? Nhng suy ngh ca ti c ch li g khng?
Tt p khng? Tt c nhng s la chn ny, t sng n ti, gp phn to
ra cc nghip qu ca ta. Du chng khng to ra nhng hu qu trm
trng, nhng chng cng nh hng n cc trng thi ca tm khin vic

16

thin nh ca ta kh c kt qu. Nn nh rng mi la chn ca ta u

quan trng v l quyt nh ca chnh ta. ng ta phi lm n l cho
nhng tnh cm ca mnh hay b tri buc bi cc hnh ng ca mnh. S
la chn no cng to ra nghip.
Trong phm vi ca cc nghip qu, ta chng c nhiu s la chn. Nu cc
quyt nh ca ta cng khn kho, th ta cng c nhiu c hi. Nu mun
vic hnh thin ca ta c c kt qu, ta cn phi lun tnh thc trong mi
ngh suy, hnh ng. Chnh kin gip ta hiu rng ta l ch nghip ca
mnh, rng cc kin ca c nhn ta khng th l chn l tuyt i. Ai cng
c quyn c kin, ch nn nh khng phi lc no ta cng ng. Nu bit
suy ngh nh th, ta s t xung t vi ngi khc khi quan im, kin ca
h khng ging ta. l nhng bc u trn con ng o. Con ng
dn ta n s tht tuyt i v con ngi m ta gi l ti, vi nhng kh
khn, nim vui, ni kh, hy vng, c mun, hoi c ring. Dn dn ta s
nhn ra rng con ngi ny c nhng tnh cm, suy ngh hon ton khc vi
ci nhn ca chnh kin v n, v c qu nhiu phin no trong tm tr n.
Mun c c tm an lnh, ta phi thay i bao quan nim ca mnh. V
c th hiu r c chnh mnh, ta cn tm tnh lng, tm c kim ch
c th xoay chuyn n ra khi nhng thi quen, nh kin v con ngi ca
mnh.
Tt c chng ta u c nhng suy ngh v chnh bn thn mnh - v kh
nng, u im hay khuyt im ca mnh. Tt c ch l nhng quan im,
khng phi l chn l tuyt i. So vi th gii tng i ta ang sng,
chng cng c ci ng, ci sai. Nhng trn bnh din tuyt i, ci tuyt
i bao trm v tr, th tt c u khng c ngha l g. Chn l tuyt i l
mi th u bin i (v thng). Tt c chng ta ch l hin thn ca
nhng bin i khng ngng thn, tm. Bn yu t (t, nc, gi, la)
cu to nn chng ta, khng c yu t no l chnh yu. Tuy nhin tm
kh chp nhn nhng iu ny tr khi thin nh c th mang li cho ta
nhng an lc, hnh phc hon ton khng ph thuc vo cc yu t bn
ngoi. Tm phin no khng th no chp nhn rng khng c mt thc th
no ang hng chu nhng kh au.
C hai cch hiu Pht php: mt cch tuyt i hay tng i. Mt cch
tng i l tt c chng ta u phi c gng t c tm nh. Trn bnh

17

din tuyt i, th chng c ai, thc th no c gng. t c tr tu

tuyt i, ta phi da vo thc t tng i ca mnh. Nu ti khng c
gng, khng th no ti t c chn l tuyt i. C giai on ca suy t
v nhn thc. Chng ta s khng t c mc ca tm linh su lng tr
khi ta tri qua giai on u.
giai on u, chnh kin ch c tnh cch tng i: ta nhn thc c
rng ta c th tu sa bn thn, c hiu bit v nghip qu, hiu bit rng tt
c mi quan im ca ta u ch c gi tr tng i. Thc hnh Bt chnh
o dn dn s gip ta n c mc th hai, t c chn l tuyt i.
Mt phn khc ca Bt chnh o l chnh t duy. iu ti quan trng trn
con ng tm linh l cn phi c s suy ngh ng. Ban u, c th ta s
bt u bng mt mc ch ch k, ch quan tm cho s gii thot ca chnh
mnh. Ta c th tm n o v mt mc ch sai lm. Nhng iu c
th thay i.Qua thc hnh, t duy ca ta c th thay i cho ph hp vi
o php.
c Pht c ngi em b con l ngi A-nan. Ngi A-nan khng th quyt
nh l nn xut th i tu hay li th gian lp gia nh nh bao ngi khc.
V c Pht, ngi anh b con ni ting ca mnh, ngi Anan cng mun i
tu. Nhng theo s thch ca mnh, th ngi mun lp gia nh. Cha m ca
ngi Anan qu mt mi v s lng l ca Ngi. H i hi v v nh ngy
ci g cho ngi Anan. c Pht c mi lm khch danh d. Sau bui
th trai, trc khi m ci bt u, c Pht ni vi Ngi Anan rng:
"Anan, hy n, mang bnh bt ca ta v tu vin". Ngi Anan khng dm t
chi, v c Pht l khch mi danh d, v l ngi c tn knh nht
trong h tc. Du khng my sn lng, ngi Anan vn bng bnh bt theo
sau c Pht. Khi h v n tu vin, c Pht bo ngi Anan ngi xung
mt lt. Ngi Anan tr li l Ngi rt bn, khng th li. c Pht li hi
ti sao ngi Anan li phi vi v th. "Ba nay l ngy ci ca con. Th tn
n d tic ri". c Pht ni: "Ti sao ngi mun lp gia nh? C g
quan trng trong vic kt hn? "Ngi Anan tha: "C y rt p. Con
thng c y v mun lp gia nh vi c y. Con phi i y, bch Th
tn". c Pht tr li: "Nu ngi y vi ta, tu tp theo li ta ch dn,
ngi c th c nm trm ngi n b p hn th na. Ngi Anan hi:
'Tht sao?" c Pht tr li: "ng vy". V th ngi Anan li tu vin

18

vi c Pht. Thnh thong, ng li n hi c Pht: "Nm trm c gi

p c Pht ha vi con u?" c Pht tr li: "Ta ni ri, khi no
ng tu chng c, ng s c gp thi. Gi th tr v tu tp thm". Ngi
Anan tr v, tin gi gii lut, chng c, v khng cn hi v nm trm c
thiu n p na. Tht ra iu m c Pht ha vi ngi Anan l nu ng
tu hnh chng c, ng s c gp cc v ch thin p gp bao nhiu
ln nhng ngi n b p th gian. R rng y khng phi l l do
chnh ng i tu, nhng thi im , i vi ngi Anan th ch c ni
th mi gi c ng li. Qua bao cng phu tu luyn, ng thay i
quan nim ca mnh. Tm li, ngi Anan khng c ng lc chnh ng
lc ban u, nhng sau ng t c kt qu chnh ng.
Chnh t duy phi i i vi ch gng cng tu tp, trong lc thin nh
cng nh trong i sng hng ngy. Hai phn ny: chnh kin v chnh t
duy l nhng bc u trn con ng Bt chnh o.
c Pht so snh chng sanh vi bn loi thuyn. Mt loi di y c l
hng. Chng ta mun ch bao nhiu nc vo y cng c, v n li chy
ra ngay. i vi loi ngi ny, khi h nghe Pht php, h nghe tai ny v
ra tai khc. Loi thuyn th hai c nhng vt rn. Khi ta chnh php
vo , n t t, t t r ra cho n khi trn thuyn li trng khng nh lc
trc. Loi thuyn th ba th cha nc bn thu ln n mn thuyn. Ta
khng th ch thm nc trong sch vo , v tt c u tr thnh l nc
t ao. Chic thuyn c ch duy nht l chic thuyn th t, khng c l
hng, khng c vt rn v hon ton trng khng. S trng khng y
khng c ngha tiu cc, nhng hm l ni v tm khng lo lng, s hi
hay u phin, tm rng m n nhn Pht php vo lng. Tm
khng cha ng cc nh kin v con ngi v th gii mnh ang sng.
Nu nhng quan im, suy ngh ca ta khng em li hnh phc, an
bnh trong i sng hin ti ca ta, th tt nht hy bung b tt c lm
chic thuyn trng m ch Pht php qua sng. Khi tm trn y chnh
php, ta s dn dn thay i cch suy t c c chnh kin.
Khi c gic ng, gii thot, c ngha l ta khng thy c g quan trng
na. Khng c g ng bm cht, cht cha trong tm tr. Khi tm khng
c nh kin, n c th quan st s vt bng con mt ca a tr. Th d nu
nhn mt ci cy vi tm nh kin, ta s thy ch l mt cy trong ci

19

nhn xa c, quen thuc ca ta. Ta khng thc s thy s sng trong cy .

Chng ta c th thch n v ngh l cy mang li dng kh cho ta, hay
khng thch v ngh kin c th lm t trn . C th ta chm cht cy v n
sinh qu cho ta. Hay n b cy, v bng cy khng cho rau c mc ln,
nhng ta chng bao gi thc s nhn thy n l g.
Khi tm khng cn nhng nh kin, th ta c th nhn th gii quanh ta
di mt kha cnh khc. Hon ton khc vi by gi. Mi th u lun
thay i. Nh khi ngi trn xe la, ta c cm gic nh cnh vt chung quanh
ta di chuyn. Tht ra l xe la ang chuyn ng nhng ta khng th thy
iu . Chng ta cng th, ang ngi trong mt chic xe la i chuyn
ng, nhng ta tng mnh bt ng. l mt ci nhn sai lch. Nhng
nu ta c th nhn mi vt quanh ta, v k c chnh ta na, bng con mt
khng c nh kin, ta c th n gn vi thc ti tuyt i, t pht trin
chnh kin, tr tu ni tm. iu ph hp vi nhng iu c Pht dy t mnh phi thc hnh, m khng nn tin mt cch m qung. Ch khi no
ta c kinh nghim ca bn thn th ta mi c th tin gn n chn l, khng
k l kinh nghim g. Cn nu nh ta ch ni v nhng iu ta ngh, ta
tin, th ta ch pht biu kin, trnh by quan im. V cng c nhiu kin,
ta cng kh c ci nhn ng v th gii quanh ta, hay c c s thanh tnh
thit yu cho thin nh.
Tht th v nu nh ta bit rng mt ch thy hnh th, mu sc, tai ch nghe
m thanh. Tt c mi th cn li u l sn phm ca tm. Khng c mt
thc ti tuyt i no ng nh nhng iu ta nghe, hay thy, nhng ta
lun phn ng theo cc cn trn. Khi ta nghe ting chim ht hay ting ch
sa, thc ti ch l ting ng, nhng tm ni "ch sa. n o qu, sao
chng khng im i, ti ang cn im lng to thin". Hay "May m ti
khng nui ch". Tt c nhng th l phn ng ca tm. Khi mt nhn
thy mu sc, hnh th, n gii m chng qua nhng thc da trn k c.
Tht sai lm khi chng ta nm bt mt tng ri cho l ca mnh, cho
l chn l. Th d, ci ta nhn l mt khi, a tr c th coi mt to
nh. iu khc bit l do mc trng thnh khc nhau. S suy ngh ca
ti khng cn phi l chn l. Chng ch l khi nim, c th sai cng nh
cm gic ca ta. Th gii bn trong v th gii bn ngoi khng ging nhau.
Hy nh rng quan im ch l quan im, v trn mt bnh din tuyt i,
c th gii ny, k c chng ta, khng ging nh ta ngh.

20

21

Chng 4:
iu Phc Tm
Phin no i khi dy khi l do thn t i bt n, nhng phn ln l do
tm. Tm to ra bao au kh cho ta, nn ta cn phi bit iu phc tm.
Chnh tm khin ta cm thy hnh phc hay au kh - ch khng do
nguyn nhn no khc. Ta thng phn ng theo bn nng trong mi hon
cnh, v th ta cn theo di tm tng gi tng pht.
Mi trng tt nht lm iu l lc hnh thin. Trong thin, c hai
trng thi: thin nh (samatha) v thin qun (vipassana). Nu ta c th t
c thin nh, d ch trong mt thi gian ngn, iu chng t vic ta
thin ca ta c nhiu tin b. Nhng nu tm nh khng c dng
thin qun, th cng ch lm lng ph thi gian. Nu tm ta c nh, h lc
s pht trin, nhng ta nn nh rng nim h lc ch thong qua. Ch c
thin qun th khng thay i. Khi nh cng su, ta cng c th chu ng
c bao phin no, chng ngi. Lc ban u bt c ting ng, s kh
chu hay vng tng no cng c th lm ta b li cun, nht l khi tm
khng c an nh sut trong ngy.
Lc no ta cng cn nh r v tnh v thng (anicca) ca vn php, khng
ch trong lc to thin. Chnh nim l trung tm im trong lc to thin,
i vo thin nh. Chng ta ch c th dnh mt t thi gian cho vic ta
thin, nhng ta c th dnh tt c thi gian cn li qun st tm mnh.
l ni khin mi vic trn th gian ny xy n cho ta. Khng c g c th
hin hu ngoi tm.
Cng qun st tm v thy c nhng g tm c th mang n cho ta, ta
cng cn phi chm cht cho n hn. Mt sai lm ln nht ca chng ta l
coi thng tm. Khng bit rng tm c kh nng mang n nim vui hay
phin no cho ta. Ch nhng khi ta c th gi vng bnh tnh, an lc, du cho
bt c hon cnh g xy ra cho ta, lc ta mi c th ni l ta phn no
kim sot c tm. Nu khng, c ngha l tm nm ngoi vng kim sot
ca ta, v lc ta ch l k n l cho t tng ca minh.
Ci hi ca k th gy cho k th

22

Hay oan gia i vi oan gia

Khng bng ci hi ca tm nim hnh c
Gy ra cho ta.
Chng phi cha m
Hay thn bng quyn thuc
Nhng chnh tm nim chnh thin
Khin ta thm tt hn.

Dhammapada 42.43 (Kinh Php C 42 - 43 -TTS)

Theo li dy ca c Pht, khng c g quan trng hn l lm ch c

tm. Tuy nhin ta khng phi ch c iu phc tm trong lc ta thin -
ch l mt trong nhng cch thc tp c bit. Ging nh khi bn hc nh
tennis. Bn thc hnh vi hun luyn vin ngy ny, qua ngy n, cho n
khi bn c th tm thy s thng bng, bn lnh t u mt mnh.
Chin trng ta luyn tm chnh l cuc sng hng ngy - bao gm tt c
mi hon cnh ta phi ng u.
Chnh nim l phng tin h tr c lc nht ca ta, ngha l ta cn phi
c mt trong tng giy pht sng. Nu tm lc no cng b theo di, n
khng th to ra nhng chuyn phin no v th gii hay bn b quanh ta,
hay khin ta mong cu th ny, th kia. Tt c nhng s suy tng trong
u ta c th xy ra trin min, nhng khi mt khi ta chnh nim th tt c
u ngng bt. C chnh nim ngha l c mt tng giy pht, khng cha
mt k h cho bt c t tng no c th len li vo. Lc no ta cng c mt
giy pht hin ti, bt c l g - lc i, ng hay nm ngi, cm thy
hnh phc hay kh au - v ta duy tr thi bit m khng c s phn
on, phn bit, 'ch bit'.
C ch ch r rng hm mt s nh gi: th d ni chng ta hiu c
mc ch ca t tng, hnh ng hay li ni ca mnh, nghi l chng ta
bit l mnh c hnh x kho lo khng, c t c nhng iu mnh
mong mun khng. Ta cn to cho mnh mt khong cch ta c th nh

23

gi mnh mt cch khch quan, v nu ta t gn mnh vi mt s kin no

, th ta kh th gi c s khch quan. Chnh nim i i vi ch ch
r rng to c cho ta khong cch cn thit .
Bt c s au kh no xy n cho ta, du ln hay nh, trin min hay
thong chc u do tm to tc. Tt c nhng g xy ra cho ta u do chnh
ta to cho mnh, khng c ai khc. Tt c chng ta u vo vai trong v kch
'cuc i'. i khi ngi khc tnh c c mt cnh ta, th l ta ngh l h c
trch nhim v s bt hnh ca mnh. Thc t l tt c nhng g ta lm u
do tm hnh ca ta iu khin.
Cng qun st tm trong lc to thin, ta cng d i vo nh. Khi ta quan
st tng trng thi ca tm lc vng tng dy khi, hay khi ta ngng
khng ui theo chng, ta s d c thi bng quan hn. Vng tng
khng ngng n ri i, ging nh hi th vo ra ca ta. Nu ta bm vu
vo chng, phin no s lp tc pht sinh. Khi ta tin cc vng tng ny l
ta, nht l nhng suy tng tiu cc, ta s tm cch phn ng, chng c
li. Hnh ng ny to ra phin no, kh au.
Phng chm ca c Pht v t v lng tm ng cho ta ghi nh:
"Khng c tm pht khi, nu n cha pht khi. Khng duy tr xu
nu n pht khi. Pht khi thin tm nu n cha pht khi. Duy tr
thin tm nu n pht khi".
Ta cng nhanh chng thc hnh c nhng iu trn, ta cng thm c li
lc. Nhng l mt phn ca nhng g ta c th thc hnh c khi ngi
thin. Khi ta c th thc tp bung b c cc vng tng dy khi khi ta
ang to thin, th ta cng c th hnh ng nh th i vi cc t tng
bt thin trong i sng hng ngy. Khi ta c th ngng cc t tng lo ra
ch ch tm vo hi th, th ta cng c th s dng phng php
bo v tm ta trong bt c lc no. Chng ta cng c kh nng khp cnh
ca tm li i vi nhng suy tng khin tm au kh, th cuc sng ca
ta cng thm d chu. Kh nng nhn bit v bung b khng ng ngha
vi s nn. Tm an lc l tm trn y lng t bi.
au kh l do t chnh mnh gy ra cho mnh. Nu chng ta thc s mun
trnh khi nhng kh au, ta cn phi lun qun st tm. Ta cn phi quay
tr vo thc s hiu tm ta mun g? ng lc no khin ta phn ng?

24

Ta phn ng nh th no? C trm ngn ng lc, nhng ch c hai phn

ng. Mt l thi h x, hai l chp cht, tham m.
Bt c hon cnh no cng c th l mt bi hc tt cho ta. Hm nay ta phi
ng ch hi lu ngn hng, th l bi thc tp tnh kin nhn ca ta.
Du s thc tp c thnh cng hay khng, khng quan trng. Ci chnh
l kinh nghim hc tp ca ta. Tt c mi vic ta lm u l mt s thc tp,
v th thch i vi ta. l mc ch sng ca tt c nhn loi, l l do
hin hu ca ta. Ta dng thi gian sng t i trn mt t ny l hc hi,
v trng thnh. Ta cn nhn cuc i ca mnh ging nh mt lp hc b
tc. Tt c nhng mc ch khc u l sai lm.
Chng ta ch l nhng ngi khch y, vi nhng hn ch ca mt ngi
khch. Nu ta bit s dng thi gian ca mnh tm hiu ni tm ca
chnh mnh - v nhng g ta yu, ta ght, nhng s lo lng, s hi ca chng
ta - th ta sng mt cuc i rt xng ng. Mt cuc sng nh th i
hi ta phi c nhiu ngh thut sng. c Pht gi l 's nn nng'
(samvega), khin ta cm thy phi thc hnh iu ngay by gi, m
khng th ch i tng lai, hay mt ngy no khi ta c thm th gi. Tt
c u l nhng kinh nghim hc hi, v thi gian bt u l ngay by gi.
Khi ta gp kh au ngi bn thn thuc ca mi ngi - ta hy hi: "Bn t
u n? "Khi c tr li, ta phi gn hi li na, v tip tc o su thm
na. Ch c mt cu tr li ng s tht, nhng khng phi ta d tm thy
n ngay. i khi ta phi i qua bao cu tr li trc khi ta n c ch
cui cng, nhn ra c l do ci Ng ca ta. Khi i n cu tr li ,
ta bit l ta khng cn phi hi thm na, v l s bt u ca tr tu. Sau
ta c th qun st ti sao t Ng ca ta li to ra au kh cho ta. Chng ta
lm g? phn ng nh th no? Khi tm ra nguyn nhn, ta c th
bung b nhng ci nhn sai lm. Lc ta s t thy nhn qu tc thi ca
hnh ng mnh, v ta s khng bao gi qun iu . Tng git nc c
th lm y thng, tng sa i nho nh gip ta thanh lc c tm. Tng
giy pht u xng ng cng lao ca chng ta.
Ta cng nghim thy tng giy pht u ng cho ta ch tm, tm cng
thm s tinh tn. Khng c giy pht no tri qua v ch, mi giy pht u
quan trng, nu ta bit s dng chng mt cch kho lo. Tm ta tr nn

25

mnh m hn. V ch cn nhng giy pht nh nhoi gp li thnh

mt cuc i thc s ng sng lm sao.

26

Chng 5:
V Minh
V minh khng c nghi l chng ta khng c kin thc.V minh trong
ngn ng Pht gio ch c mt ngha duy nht - v minh v T Diu .
V minh l khi u ca bnh xe sanh t (samsara), khin lun hi chng
th dng dt. T diu l ct ly ca Pht gio. Nu l Pht t m khng
nm r ngha ca t thnh ny, th chng ta b qua ci ct li.
C th chng ta bit v vi kha cnh ca gio l c Pht, thy chng
cng thng, khng c g qu kh hiu. C th khi nghe v s Gic Ng gii
thot, ta cng thy hng th. Hoc ta cng cm thy th v khi khm ph ra
rng ta khng cn phi phn ng, khi c ai ni vi ta nhng li bt lch
s. Hay ta cng hy vng c vo nh sau nhng gi ta thin di lu.Tt
c nhng iu ni trn u nm trong nhng li gio hun ca c Pht.
Nhng nu chng ta khng th nm vng c ci cn bn, th chng ta ch
i quanh qun bn nhng ci vi diu ca Pht php. Ri t li sinh tm
nghi hoc. Li khin chng ta bt u t hi khng bit c nn tip tc hnh
thin, tip tc tu tp hay i tm mt cch sng vui v, d chu hn.
Bn cht ca cuc i, nh ta bit trong ci ngi ny, l s bt nh
(dukkha). Khng c g hon ton i, ngc li, cuc i lun y nhng
th phin no ca thn tm. c sinh ra cng kh, ng ra l bt u
ca mi ci kh khc. Nu vi tt c nhng g ta bit, c, kinh qua
m ta vn thy khng c bnh an, trn y ni tm, th ta c con ng
no khc khng? Con ng no c th m ra cho chng ta?
Cu tr li ca c Pht l s bt t, hay Nit bn, ngha l khng cn c
lun hi tr li. Hay mc ch ca ta l c ti sinh trong nhng iu kin
hon cnh tt hn, nhiu ca ci vt cht hn, nhiu b bn, nhiu sc khe,
nhiu tr tu hn? Hay l ta mong c sinh ln ci tri? l iu mong
c ca nhiu ngi. H tin mt th gii khc lun tt p hn th gii h
ang sng. C th cng ng. Cng c nhng iu ngi ta c c ci
tri rt hp dn. Nhng nu ta bit s tht rng sinh l kh, th d sinh ci
no th cng l kh.

27

Lm th no c ci 'khng cht'? l Nit bn, v khng cn ti sinh na

, v khi khng cn sinh th lm sao c t? Nu c ci bt t, khng hoi
dit, v chng ta bit rng sinh l au kh, ta u cn la chn no khc
hn l con ng n bt t? Nhng nu ch hnh thin khng ngng ngh,
vi hy vng t c s may mn kia, cng nh ch hc hi phn no v
gio l ca c Pht th cha . Ch khi tn trong tim ta tht ln li ni:
"Khng c la chn no khc hn l t c Nit bn gii thot'.
V chng ta khng th c c s tin tng mnh m nu nh ta
khng tng tri qua mi iu kh au. D nhin ta khng cu mong iu
s xy ra cho ai, nhng ta bit ch c nhng kinh nghim au thng mi
c th chuyn i c con ngi. C rt nhiu cu chuyn thi c Pht
cn ti th v bao ngi ph n phi chu qu nhiu au kh khi mt
mt ngi thng, gia nh, n ni h khng cn la chn no khc. Ngy
nay, trong x hi ca chng ta li c qu nhiu la chn. Ta c th chn la
i bin, hay du lch qua n , tm mt mi quan h mi. Xt v cc s la
chn ny, i khi ta thy ngi ngng, v ta thy mi s la chn u em li
cm gic xc chm (cn trn), c ngha l rt ph du, thong qua. Ta cn c
nhn thc r rng nh th, nu khng s pht trin tm linh ca ta s gp
tr ngi. Trong thin c cu ni rng: "Khi i, bn i. Khi chy, bn chy.
Nhng ng c i ng nghing th kia". V th nu ta chn la mt con
ng i, hy i ng hong, vng vng n ch.
Ngoi s gii thot, s chn la duy nht cn li l cc cm xc. c Pht c
rt nhiu li khuyn co v s nguy him ca lng ham mun nhc dc. Ta
c th t kim chng nhng li ni ca c Pht xem l ng nh s
tht hay ch l nhng cu chuyn th v ta cha tng c nghe qua. Con
ng o ch hin hu trong ni tm chng ta. Pht php khng th ch
sng ng trn cc trang sch hay trong li ni ca ai ; chng phi sng
trong lng chng ta. Ta phi suy xt xem c ng tht l cc nim vui ca ta
l do s xc chm mang n, v tt c nhng au kh ca ta l do s thiu
vng ca chng hay do xc chm vi ci m ta khng thch.
Chng ta c hai la chn. Mt l ta c c cc nim vui ca s xc chm,
hay l chn con ng o vng chc gip ta thot ra khi sinh, gi, bnh,
cht, thot ra khi mi kh au. iu ng ngc nhin l rt t ngi chn

28

la iu th hai. S au kh cng l mt cch gip ta t chun b chn

con ng o, v nguyn c gng thc hnh.
Chng ta cn c can m chn con ng o php. V nu ta chn con
ng thot ra khi mi kh au, ta cn phi t b bao tham m, bao th
vui nht thi li ng sau. iu i hi can m. Chng ta phi bung
b rt nhiu th m trc ta ngh l s em li hnh phc, s trn vn
cho ta. Ta cn can m ri xa chng t ng mt mnh. iu khng
c ngha l ta phi kh chu vi cc bn b c ca mnh hay phi xa lnh
ngi thn trong gia nh. Nhng m l ta bt u ni lng cc si dy rng
buc, bm vi vo h. Khi chng ta nhn thc r rng khng c g quan
trng hn l i theo con ng a n gii thot. Lc tt c nng lc,
u tin ta dnh cho mc ch ny.
Ta ch c th thnh cng khi dn ht mi tm sc vo mt vic. Lc tt
c cc kinh nghim ca ta - lc th, kh th hay khng kh khng vui - ta
u bit l mt phn ca vn php, v cng l mt cch thc tp. Nu
mt kh th no dy khi, ta nhn bit ngay: "y l mt cm gic kh
chu, ti ang phn ng li n y, nhng ti khng cn phi lm th, ti c
th bung b c phn ng". Tri li, nu lc ta vn cn m theo cc cn
trn, th iu kh th thc hin c. Khng th va c Bt chnh o,
li vn cn m m trong ham mun nhc dc. Hn th na, Bt chnh o
c th cn mang n cho ta mt s nhng xc cm kh chu v n i hi s
t k lut, t lm ch mnh, c ngha l phi g p thn xc.
Ngoi ra ta cng khng th mong t c kt qu chp nhong. Nhng ta
bit ch ti ca mnh. Mt khi c phng hng, ta khng cn phi la
chn, khng lo lng v cc li hng dn, m trn y lng t tin. Lc ta
c th hon ton da vo tr tu v lng ca c Pht, m khng cn phi
tm ti, khm ph con ng a n s tnh thc tm linh. Ta c
tha hng nhng li gio hun r rng ca ch Pht li trong i.
C l vic kh nht cn li cho ta l lm sao bit c iu g l ng cho ci
m ta gi l 'ti'. Chng ta c bit v g? C nm ci kh - mt l thn kh
v bn ci kh cn li thuc v tm. C bn yu t v ba mi hai phn ca
thn th. Khng c g, khng c ai c bit hn ai, ai cng ging nhau. Mi
c nhn chng ta khng cn phi xem th g l thch hp cho mnh. Tt c

29

nhng g ta cn lm l la chn gia nhng th vui ca cc cn trn hay s

on dit ca kh au. S quyt nh s thay i cuc i ta.
Nu ta khng cn l l vi T diu na m coi chng l trng tm trong
cuc i ta, th v mnh s dn dn b dp tt. Ri hon ton bin mt khi ta
t c s tht th ba: Dit . l lc ta t c gii thot, Nit
bn, chm dt mi kh au. Nhng trc khi n c ni y, ngay by gi
t nht ta c th gim bt v minh ca mnh bng cch xt li ngun gc ca
v minh, l chp Ng, coi Ng l ta.
Tt c mi gio l ca c Pht u nhm gip ta vng bc trn con
ng o. Trong mt bi ging, Trng lo X Li Pht ni n nhiu
phng cch gip ta tng trng chnh kin nhm gip cho tr tu ca ta
thm pht trin. iu quan trng nht, ta cn phi xem coi ng lc no
thc y ta ni, suy ngh, hnh ng nh ta lm. Khi s lin h ca ta v
ngi khng c m thm, khi chng khng ho tan vo nhau nh nc
vi sa, ta cn phi nhn li ng lc no thc y ta lm th. Khng phi
tm li ca ngi khc. ng lc ging nh mt tng bng , ta ch c
th thy nhng phn ni. V th nu ta khng thc tp tm hiu chnh mnh
mt cch cn k, ta s khng th bit c mi hnh ng l do Ng thc
y. Ta cn phi xem xt li cc ng lc hnh ng ca mnh thanh tnh
ho tm mnh. Hy t hi: Ta hnh ng nh th ny l v ch li ca k
khc hay v ci Ng ca ta? Chng bt ngun t lng t tin hay s s hi?
Ta phi suy xt li cc ng lc, mc ch ca mnh v chnh ta to ra nghip
cho mnh. "Ti lm ch nghip ca ti, tha hng nghip ca ti".
Nn tng o c ca ta cn da trn chnh ng, chnh nghip v chnh
mnh. Khng c nhng thc o mu mc ny, tt c mi n lc c nhn
u v ch. Sc mnh ca chng ta khng phi thn th, nhng ty thuc
vo lng tin trong ta. Lng tin ny ch c th c c khi ta bit mnh trong
sch, khng ti li. Da vo k khc ch khin ta sinh ra yu ui, mt vic
lm nguy him. V k khc cng khng n nh, lun thay i nh ta. M,
cha, chng v, con ci, s thy - tt c u s ra i, thay i hay khng bn
cnh khi ta cn n h. Ta cn lm ngi bo v ca chnh mnh, t trng
coi tng bc i ca chnh mnh.
Chnh tinh tn, chnh nim v chnh nh cn c bm tr vng chc
trong ta. Chnh tinh tn c ngha l lun p dng nhng iu ta hc

30

khng ch trong lc ta thin m trong mi hon cnh, mi lc, mi ni.

Nu trong mt ngy m ta khng hc c iu g mi, hay khng gip
c ai, khng thng yu ai, th l mt ngy lng qua. Thi gian rt qu
bu, mi ngy qua i khng th tm li c. Qu kh th qua, tng lai
th cha ti. Chuyn bay ti c th khng h cnh, chuyn xe ti c th
khng bn. Ngay gi pht ny l gi pht tu tp. V ta thot qua
c bao tai nn, khng c ngha l ta s thot khi him nguy. V th, nu
ta khng s dng mt ngy ca mnh trn vn, mt ngy hc hi, qun
st ni tm, tm hiu gio l, th ta khng th c chnh tinh tn. Chnh tinh
tn cn c pht trin thnh mt thi quen tt cho mi ngi .
C c chnh nim trong tng giy pht l mt l tng c th ta cha
ngh n. Nhng nu ta khng c quyt tm pht trin chnh nim tng
giy tng pht, ta s d dng qun mnh ang tu, ang cn hnh php.
Chnh nim khng phi ch l nhng li ni hay mt bi ging sun ca
c Pht, n l mt trng thi tm y ngha. N c ngha l ta phi c
mt ngay by gi, trong giy pht ny, bit rt r nhng g ang xy ra
bn trong hay bn ngoi ta. N c ngha l cnh gic v cc ng lc hnh
ng ca mnh, thc hnh sa i nhng t tng, tnh cm xu, khng
lnh mnh thnh cc t tng lnh mnh. Chnh nim l mt tm hnh m
vi thi gian n s gip ta on dit c mi kh au.N cho ta thy r
rng khng c g xy ra ngoi s vn hnh ca nm un - sc, th, tng,
hnh v thc. Ban u nh c chnh nim ta khng cn lo lng, s hi qu
kh, tng lai, v gip ta tr vng trong hin ti. Dn dn chnh nim gip
ta c ci nhn ng v Ng.
V chnh nh, tt c nhng g ta c th lm c l c gng ht mnh. Mt
phn ca nh l s bung b, khng chy ui theo cc m thanh, mu sc
quyn r, mi thm, xc chm v t tng. Trong khi thng thng ta rt
thch cc cm gic xc chm, v eo bm vo chng mnh lit. Ta cng cn
c t tin trong kh nng thin nh ca mnh. Ta cn phi t c iu
tng nh kh c th t c ny.
Tm li, ta cn chun b mt ni tm vng chi chp nhn T Thnh
v Bt Chnh o nh l trng tm im trong i sng ca ta. Mi th
khc ch l th yu. Nu ta khng ch tm hiu gio l ca c Pht v s t

31

m, th ta cn phi dc ht tm lc sng, hnh cc chn l , nhng

chn l m ta tin tng chc chn rng s gip ta n Nit Bn, gii thot.

32

Chng 6:
L Duyn Khi
Thp nh nhn duyn (paticcasamuppada) c bt u bng V minh
(avijja), qua n hnh, thc, danh sc, lc cn, xc, th, i, th, hu, sanh ri
kt thc bng t. c sinh t phi c dit. Trong sut qu trnh sinh dit
, ch c mt li thot: gia xc v th. y l cc nhn duyn sanh t lun
hi ca chng sanh.
Tuy nhin c Pht cng dy v nhng l nhn qu siu vit, cao thng
hn. Bt u bng kh (dukkha). l s tnh thc, tri kin v nhng
au kh khng th trnh c trong ci nhn sinh. Kh cn c nhn
thc ng nh thc tng ca n, l bc khi im ca cuc hnh trnh v
tm linh ca ta. Nu cha tng tri qua kh au, ta khng c l do g tu
tp. Nu ta khng nhn thy kh au hin hu trm ph trn tt c vn vt,
ta s khng c mun thot ra khi s tri buc ca kh au.
Khi nhn din c kh au, ta khng cn tm cch trn chy chng
trong nhng hon cnh ca thng tnh th tc. Ta s khng ham mun
c giu sang hn, c nhiu kin thc hn, s hu nhiu ca ci hn,
hay kt thm bn b. Thm na, bit rng ta khng th trn trnh kh au v
n i i vi s hin hu trong cuc sng, ta s khng thy b n ch ng.
V nh ta chp nhn sm st nh mt hin tng khng th trn trnh bit rng phi c ma, c sm st, ta mi c th trng trt - v th khng th
vt b chng. Cng th, ta khng th trn trnh kh au. Khng c kh
au, con ngi khng th hin hu. S khng c ti sinh, hoi, lo v t.
Hiu c nh th, ta s khng cn tm cch chy trn kh au. Do ta s
bt kh au. S trn trnh, chng i khin ta khng th chp nhn kh
au, v nh th li cng lm ta au kh thm bi phn.
C kh au, ta mi c duyn tm n chnh Php, kinh in Pht gio. Tht
vy, l do duyn lnh ca ta. C bit bao nhiu chng sanh chng bao gi
c bit n Pht php. Ngay c khi h c sinh ra nhng x s Pht
gio, h cng chng c dp nghe c Php. Li cng c ngi khng tm
n Pht php v h vn tin rng c th tm ra li thot trong ci th tc,

33

nhng l mt phng hng sai lm. Nhng ngay i vi nhng ngi

khng tin rng c th tm c chn hnh phc trong ci th tc, chnh h
cng cn phi c duyn lnh, mi c th c nghe chnh Php. C c
nh th, tn tm mi c th thnh tu.
Tn tm phi da trn s tin tng, y thc. Nu khng, con ng o s
b bt li. Chng ta tin tng, nh a tr nm tay ngi ln bng qua
ng. a tr tin rng ngi thn ca mnh s trng chng xe c, trnh
tai nn c th xy ra. V a tr cha kh nng phn on lc no an
ton qua ng, n tin tng vo ngi c kinh nghim, tng tri hn.
i vi c Pht, chng ta cng ging nh a tr kia. Vi tm hn ngy
th, trong sch ca a tr, chng ta hon ton da vo gio l, phng
php tu hnh, nm bn tay ca Chnh php du dt ta i. Cuc sng v
s tu tp ca ta s tr nn n gin hn khi ta khng mi lng l, cn
nhc: "Chc ti phi i ni khc xem ngi ta tu cch no". C la chn, cn
nhc mi gii php, cng cha chc l ta s tu tp tt hay s thot khi kh
au. Lng tin chn thnh ni chnh Php s gip cho tm ta thm kin nh.
Ri qua thc hnh, ta mi c th chng nghim c li Pht dy. Nu
khng, ta s khng bao gi bit c s tht.
Nu ta c c chp xem au kh nh mt tai ha, trong ta s khng cn ch
cho lng tin. V lc no ta cng y au kh, phin no, ta qun rng tt c
l do nghip qu ca ta mang n, khng c g hn. Lm chng sanh l phi
th nghip bo ca mnh.
Phi thu hiu bn cht ca kh au tht r rng, ta mi c th tin vo
nhng gio l m ta cha tng thc hnh. Nim tin s mang n cho ta
an lc, tri li con ng tu s y kh no. L mt yu t quan trng trong
i sng tm linh, nhng an lc y khng c ngha l khoi lc, hng
phn, rn rng. An lc em li nim vui, t ti, v bit rng ta tm ra con
ng gii thot mi kh au. i khi ngi ta lm tng rng ngi thnh
thin, sng o phi c v mt bun no, dng i thiu no. Vy m khng
c ai ghi li l c Pht tng khc, tri li Ngi lun c minh ha vi
n ci lun trn mi. "Thnh thin'khng c ngha l su no, m c
ngha l 'trn vn'. Khng c nim vui, th kh c th c t ti, trn vn.
Nim vui ni tm hm cha lng tin tng rng con ng chng ta chn

34

khng sai lm, con ng s mang n thnh tu o qu qua cc

phng php chnh ng.
Chng ta cn phi ngi xung chiu thin vi nim vui trong lng. Nh th
th tt c qu trnh hnh thin s c kt qu tt p. S mang n cho
chng ta s t ti, v ta khng cn n o tm kim hnh phc bn ngoi
ta, m nng tr ni chnh bn thn. Khng cn phi tm kim ni u,
khng phi nhc sc lm g, tt c u trong ta. S bnh lng mang n
cho ta cm gic c mt ng lc, ng ni. N khin tm an tnh, v t
dit b c lng hoi nghi (vicikiccha).
S bnh lng khin cho tm d nhp nh. Chnh kh au gip ta tm c
ng mc thin qun, nu ta thc s hiu c tnh cht ca kh au. Ta
khng nn trn chy kh au, coi n nh mt s phn nghit ng hay on
trch ngi khc gy ra au kh cho mnh. Chnh nh gip tm thm
rng m. Trong khi tm c chp, nh hp, nhim kh th thm nhp php
vi diu. N c th linh cm c ci g siu vit hn ci ang c, nhng
khng th no n c . Tr khi tm c an nh.
Tm nh lc c th "tri kin c th tnh nh nh ca s vt", mt cu
ni c Pht thng dng din t mt cch nhn s vt rt khc vi ci
nhn s vt bng con mt xt on hay bng s ao c chng phi nh th
ny, th kia. Cho n gi pht ny, chng ta c khi nim r rng v
nhng iu ta khng thch, nh nhng lc s vic xy ra lm sp nim
tin v t ng, nhng lc ci ta khng mun li xy ra cho ta. Nhng khi
bit nhn v hiu s vt bng chnh bn th ca n, tr tu ca ta s tr nn
su xa hn. Chng ta s nhn ra rng trong th gii ca v thng, kh au
v v ng, ta khng th nm gi iu g, khng c g bn vng mi, v c
th em li hon ton tha mn cho ta. Khng c ai, khng c ca ci, khng
c suy tng, khng cm th no c. Tt c khng c g bn vng, chc chn
ta c th nng ta vo.
l chnh kin, khc hn vi ci nhn bnh thng hng ngy. N l kt
qu ca chnh nh, t thi khng coi au kh nh th ch, tiu cc. V
khi ta tm cch thot khi au kh bng cch c qun n, trn chy n, li
cho ngi khc, bun phin v n, hay t trch mnh, chng ta ch to thm
au kh. Tt c nhng cch u ch l t di mnh. "Nhn s vt ng

35

nh bn th ca chng" l bc khi u trn con ng o ca ni tm;

cn li tt c ch l nhng cng tc chun b.
i khi s hiu bit ca ta c th v nh nhng bc tranh b mt tr con
thng chi. C lc bn thy n, c lc khng. Khi c c tri kin v bt c
kha cnh no ca Php, ta phi thng qun chiu tr li tri kin . Nu
tht s c c tri kin , au kh khng cn lm au n c ta, ta chp
nhn chng nh mi vic khc xy n cho ta. S lo hoi, bnh hon,
cht chc khng cn lm ta phi s hi na. Cn g na s khi ta bit
rng tt c vn vt u hoi dit khng ngng. Thn ta ngy mt hoi, tm
th thay i tng pht giy.
Khng c tri kin v thc ti ny, vic thc hnh ca ta khng c d
dng. Ngc li vi tri kin sng sut, vic thc hnh ca ta tr nn l iu
duy nht ta thy cn phi lm. Mi th khc u tm b, u lm ta sao
lng vic thc hnh. Nh c tri kin sng sut , ta mi khi c lng
nhm chn i vi mi quyn r ca cuc i. Tt c nhng ho nhang ch
l thi vng tm thng ca k ngu, em li hnh phc cho ta pht ny, th
pht sau em n bt hnh. Cc cnh trn trong th gii d nh la ta,
nhng ta vn eo bm theo chng, do tp kh lu i m ra. V th ta s tip
tc chu kh au cho n khi ta nhn ra c s tht.
c c mt tm bin : "Cuc sng: Hy ha nhp vo ". C l tt hn
nn : "Cuc Sng: Hy xa ri n". Cuc sng v s hin hu ca ta b tri
buc bi nhng chuyn bin khng ngng ca cc trn cnh - khi cn tip
xc vi trn: nghe, thy, nm, xc, tng. Ch khi no ta c c ci nhn
r rng v s vt, ta mi bit nhm chn, khi y d cho cnh trn c tuyt
vi n u, cng khng lay chuyn c ta. Qu Ma Vng, k d ta lm
iu ti li, s phi b tay, v ta ui c hn ra khi ca. Nhng hy
nh, hn s i ngoi ca ng, rnh ch c hi u tin c th xut hin
tr li, iu y c th lm ch, nhng chc rng hn s khng bao gi c th
ung dung t ti bc vo nh ta na.
Tri kin ny mang n cho ta bao nhiu nim tin, khin lng ta cm thy
mn nguyn nhng bao. Ta s kh th b li ko khi con ng tu tp ca
mnh. Khi Ma Vng cn bn cnh ta, ta cn cha c hon ton bnh
an. Ta cn phi lo s vi nhng iu mi l khc c th tr qun c ta.
Tuy nhin khi c c ci nhn r rng v s tht ca mi vt, ta s c

36

c lng nhm chn, ta s nhn ra con ng c Pht dn dt ta n t

ti, bnh an, tn dit mi kh au.
Thc ra kh au chnh l ngi bn thn thit nht, trung thnh nht. Ta
kh lng tm c ngi bn no c th gip ch c ta nhiu nh th, nu
ta c ci nhn ng n v kh au, khng chng c, khng phn khng li
n. Lc y ta c th dng kh au lm lc y ta tu tp, trn trng, bit
n mi khi n dy khi. iu khin ni au ca ta khng cn sc bn, m
kh au c chuyn ha thnh nhng kinh nghim qu bu nht ca
chng ta.

37

Chng 7:
Tm D Un Nn
Trong cc bi ging ca c Pht, ta thng nghe thy rng 'tm d un
nn, d thay i, d s dng nhng cng rt kin nh". Lm sao tm li c
th c nhng c tnh nh mu thun nhau? Tm ca k phm phu, khng
bit tu li c c tnh c chp. Lc no n cng nh v nhng tn thng,
au kh, lc no cng so snh qu kh vi hin ti, v lun chp cht vo
cc kh au. Hn th na, chng ta phn ng u tin vo nhng suy ngh,
cc d tnh trn y trong tm. Tm chng ta ging nh b ro b trong mt
ci khung, trong cha ng tt c nhng hiu bit ca chng ta.
C bao gi ta ngh ra c iu g mi m khng, iu g cha tng i qua
tm tr ta? C ln no ta chim nghim c mt chn l v tr? Nu khng
c nhng s kin , tm ta khc no mt cy kim quay mn trn ci a ht
c, c chi mi mt iu nhc nhm chn ngy ny qua thng n.
Khi ta c th ch tm, ngng suy ngh lung tung, ta mi c th bit c s
trong sng ca tm. Lc tm c th c un thnh mt hnh dng mi
thay v ch cng nhc mt khun mu c. Ch khi no ta pht hin ra c
iu g hon ton mi trong tm, ta mi bit c rng tm c kh nng suy
ngh khc trc.
Ta nn thn trng i vi nhng suy tng din ra sut ngy trong tm, v
chng khng c nn tng ch thc; chng ch l nhng bng nh ca bn
ng, ca lng tham mun, v thi quen t bao i ca ta. Chng khng da
vo chn l tuyt i. Ni th khng c ngha l ta c th vt b chng
ngay, nhng ta cn thn trng i vi chng. Chng ch l nhng thi quen,
chng tt p g, chng dn a ta n bnh an, hnh phc.
Khi chng ta chnh nim hn vi nhng suy ngh ca mnh, ta s kinh
nghim c th no l s kim sot nhng ci ta nghe, ta nhn, ta cm xc ta c s khm ph ca tr th, di tr tu ca ngi ln. Tm tr con khng
hon ton trong sch nh ta ngh, nhng chng cm nhn s vt trc tip,
khng b nh hng ca nhng suy ngh nh ngi ln. Mt khi trng
thnh, ta vn c th cm nhn s vt nh tr con, nh th ta cha tng

38

nghe, cha tng thy, nm, xc chm hay ngh tng v iu bao gi.
Vi cch nhn hon ton mi m v cc xc cm ca mnh, ta c th nhn
chn c s tht nh nh - du ch l trong thong chc.
Khi chng ta ch tm, chnh nim, ta c th nhn thy rng tm b chi phi
bi cc thi quen thng nng ni, thiu trng thnh, ngy ng ch khng
phi ngy th. Ta cng s nhn thy l tm c kh nng thay i, d un
nn. Bit c nh th l ta bit c con ng tr v vi ni tm.
c Pht so snh tm vi vng. Khi cn trng thi th rp, cha qua toi
luyn, trong kim loi bng vng ny cn c nm th kim loi khc. Nhng
cn b ny lm cho n dn, d v, v th ngi th trang sc trc ht phi
un nng vng ln, nhng cht cn b c th c chit lc ra. Ri nhng
th s dng cc dng c ca mnh un nn vng thnh loi trang
sc. c Pht dng truyn ng ngn ny ch v nm chng ngi hay
ng un trong tm ta: l tham, sn, tro c, hn trm v mn nghi.
Tm c th gip ta t c Gic Ng, nu n dit tr c nm un ,
v tr nn trong sch nh vng rng. Lc ta s tm c s bnh an cho
tm, v sng ha hp vi mi ngi chung quanh.
Qu trnh tu tp thin nh c th gip ta kinh nghim c nhiu trng
thi ca tm thc, khng ging nh tm bnh thng ta hng bit. nim v
v ng hn l rt khc vi nhng nim ta tng bit. Nu ta c nghe
ni nhiu v v ng, ta c th tm bit v n, nhng s khng c g thay i
ni tm nu ta khng thc s thc tp v ng. Nu bt c iu g pht
khi trong tm, ta u i mt vi n nh th ta cha tng thy hay nghe
v iu trc y, th - d ch trong pht chc, khi tm hon ton chm
su trong thin nh - mi tp kh c s tiu tan.
Nu ta khng th chuyn ha, lm mi tm, th sut i ta ch ln qun vi
tm cn ct. N cng ch lun l "ci ti v nhng g ti mun", hay 'ci ti
v nhng g ti khng mun'. Tm hn hp, tham lam khng li ch g
cho hnh phc v an vui. V ci ti mi nh b lm sao! So vi v tr bao la
ny, n cha bng mt u kim. Hy lun nh nh th hn ch s bnh
trng ca ci ng.
Khi no ta c mt sng kin hon ton mi, mt iu ta cha bao gi ngh
n, tm ta theo cng c pht trin. S mi m c coi l tri kin.

39

Tuy nhin nu iu ta tri kin c khng nh hng g n hnh ng, t

tng ca ta, c ngha l ta khng thc s hiu ngha ca n, hay c
hiu cng ch l mt tri thc v dng.
Tm phng khong c th quan st mi s vt quanh mnh mt cch khch
quan. Phin no, v thng v v ng l nhng nh lut t nhin trong v
tr, cng nh i v cc chp th khc. Khi chng ta nh c iu ,
nhng g ta tri qua khng cn l ca ring ta, khng cn y kch tnh
na. Tri li, ta cn nh n s trm ph ca vn php, n thc ti tng
i m ta sng trong . Cho n lc - cho n khi ta c th nhn bit v
chuyn ha cch suy ngh, hnh ng ca ta - nu khng ta kh th bc
chn vo th gii ca cc chng nghim mi.
Tm d chuyn ha phng khong, c th thay i, d dng chp nhn tt
c php. Mi khi ta nhn bit c mt chuyn i mi no trong tm, ta
cn phi duy tr, ghi nh c th bin chng thnh qun tnh, mt bn
nng. Mt trong nhng du hiu ca cc chuyn i l s bt i hi cc
tin nghi, bt quan tm ti ca ci, bt ham mun hay c chp. Thay vo
ta li suy ngh xem c th b th nhng g, lm sao pht trin o tm,
to cc nghip thin. Tin su hn na, ta c th tp t b lm mt c th
ring bit, m hy l mt phn ca vn vt quanh ta, d ch trong chc lt.
V khi ta cn b vng mc vo s phn bit thn tm ca mnh, ta kh tm
c chn hnh phc. L ta t giam mnh trong ngc t ca 't ng', ch
i ai gii thot cho chng ta. Trong khi cha kha nm trong lng bn
tay ca ta.
Cc phin no rng buc tm ta bng nhng cu u rn chc, nhng nu
chnh ta khng t nhn bit nh th, th s khng c s thay i no c th
xy ra. Chng ta khng th ch i ngi khc gii phng cho tm tr mnh.
S gii thot (mobbama) v bnh xe lun hi (samsara), c hai u trong
tim ta. i khi, trong nhng giy pht ta tm qun ci ng ca mnh, khi ta
hon ton khng quan tm lo cho chnh mnh, ta c th kinh nghim thong
qua ci trng thi ca Nit bn: l lc 'ci ti' ca ta khng cn quan
trng na, khi ta khng c mt nh kin no trong u, khi ch c s tnh
thc m khng c cht tham i no. Lc c th ta mi thc t ng
khng phi l ci g ta tng ngh, v dit b n.

40

i vi a s chng ta vic dit b ci ng khng phi l chuyn d lm, v

ta s ngh rng chng ta t nh mt mnh khi khng c t ng. Trong khi
thc ra l chng ta c c tt c - mi gio l tm linh u ng trn
im . Bt c th g ta s dng xc nh mnh u l t ngc ca chnh
ta. Bung b l gii thot. Khi chng ta kinh nghim i pht giy ca
bung x, ta thng nhm ln l do hon cnh hay ngi no em
li cho chng ta. Thc ra, bt c khi no chng ta dit b c cc chp th,
ta s c gii thot. Hy nhng nhn i cht, hy bung b i iu,
l nh sng le li cui ng hm, bo hiu cho ta bit s t do, gii
thot l c tht.
Nit bn v lun hi u trong tm. Lun hi kh i c mt khi ta cn c
thc v ng, v Nit bn, chn hnh phc s pht khi khi ta c th dit tr
ng chp. Khng c g trn th gian ny - ca ci vt cht, vinh quang, s tn
thng, danh vng, ting tm hay tr tu - c th mang n cho ta s t do
v bnh an v hn nh th.

41

Chng 8:
Sng Ha Hp
Khi hp ca, chng ta phi gi ng nhp, ha hp vi nhau. Chng ta phi
ch tm n thi im, n cc bn trong ban hp ca, nu khng tt c s li
nhp, sai li. Khi chng ta sng chung vi nhau cng th. Ta phi , quan
tm n ngi khc, phi thc v s chung sng to nn mt mi
trng sng chan ha. l nn tng cho ngh thut sng ha hp.
Ngh thut sng ny i khi b ph v v mi c nhn khng bit ha hp,
chi bit c mnh, khng ch tm n ngi khc. Nhng g chng ta to ra
chung quanh, phn nh nhng g bn trong chng ta.
V th bc u tin to lp s ha hp, cn phi bt u t bn trong ta.
Khng cn phi c mt mi trng l tng, m chng ta c th lm iu
bt c ni no: Khi ta ang ngi trong thin ng, ang cho thuyn,
ang nu n, ang c sch hay lm vic trong vn. Trng thi cn bng
ha hp trong ta, ty thuc vo mc an nhin, t ti trong tm ta. Nu
khng, ch c ri lon.
S an nhin, t ti khng th ty thuc vo nhng hon cnh bn ngoi ta,
v chng s khng bao gi hon ton theo mun ca ta. Th d trong
nhng thng ma kh, ai cng than phin phi ra cng ti cy. Ngc li,
ma ma th ta than phin t t, ng x ly li. Lm sao ta tm c ni
no hon ton trn th gii ny?
V th, nu chng ta nhn ra ngoi tm s an nhin, t ti cho tm hn, th
ch ung cng thi. Chng ta cn phi quay vo bn trong mi mong tm
c nhng iu c th mang n cho ta s an nhin t ti. Mt trong
nhng iu ny l s c lp - khng phi l c lp v vt cht, v iu ny
c th gy mt s kh khn cho ta, m l mt s c lp v tinh thn, khng
ph thuc vo nhng khen ch ca ngi khc. iu c ngha l, khi ta
bit mnh c ht sc lm g , nhng nu ngi khc khng va , ta
cng nh chu thi. u phi tt c mi ngi u tn thnh nhng vic
lm ca c Pht, nhng c Pht ch ni rng: "Ti khng tranh ci vi ai.
l ngi ta mun gy chuyn vi ti". c Pht chp nhn vic ngi ta

42

chng bng Ngi hay cc gio l ca Ngi. c Pht hon ton hiu l
khng th bt tt c mi ngi u ng theo mnh.
Ngi c tnh c lp cng khng i tm s che ch, ngi khen ca ngi
khc. Khng phi tt c nhng c gng ca ta u mang li s thnh cng.
Chng ta phi sn sng chp nhn iu . Khng th mong i ai ch che.
Nu i khi ta khng th thc hin iu g ng nh ta mong i, th
cng khng h hn g, khng c l do g phi su kh cho nhng vic nh
th.
Mun c lp v tnh cm (tinh thn) i hi ta phi c mt tri tim thng
yu. Tri li nu chng ta i tm s thng yu, ta phi ty thuc vo tnh
cm ngi khc, ta d b tht vng v khng toi nguyn hoc ngi khc
khng p ng nh lng ta mong mun. M du ngi khc c ban tng
ta y tnh thng, h cng khng th tha mn ht nhng i hi ca
ta. Chy ui theo tnh thng yu ch hoi cng, l mt vic lm hon ton
tht bi. iu thnh cng, ngc li, l yu thng k khc. Lm c iu
s khin ta c c lp trong tnh cm v an nhin t ti. V khi ht lng
yu thng tha nhn, ta khng i hi h phi p tr. Tnh thng yu
tht s khng ph thuc vo ngi khc m ch l tnh cch ca con tim.
S an nhin, t ti ty thuc vo vic hnh thnh nhng cnh ng thanh
bnh trong tri tim ta - mt cnh ng rng m, y bng hoa, y thng
yu, c lp v tinh thn v bit chp nhn mnh. Chng ta khng chy ui
theo tnh thng yu hay s tn thnh, nhng li ban pht chng mt cch
ho phng. n gin nhng hiu nghim. Vic i hi ta phi c tri tim
rng lng. Thng thng khi c ai i hi ta mt iu g , t ng ca
ta b e da, v bao ni lo s bng pht sinh. iu ny rt r rng trong lnh
vc ca ci vt cht, v ta lo s phi mt ca ci. Khi ai i hi c ta
thng yu, ta cng thy b e da. Ngc li nu ta ban tng tnh thng,
li ng vin, ta s khng cm thy b e da hay e da ai. Yu thng l
cch duy nht khin ta c th sng t ti vi chnh mnh.
i khi thn ta c bnh. cng l iu ta khng nn qu bn tm. "C thn
th c bnh", c Pht lun nhc nh ta iu . Nhng Ngi u c ni ta
phi kh s, tht vng v n. Ri cng c lc tm ta pht khi lng tham i.
Ta cng khng th ngn cn iu , nhng ta khng cn phi chy theo
chng. Nu chng ta c phi kh s v cc nghip ca thn tm, th ta kh

43

th c c s an nhin, t ti. Vy bit tm chng u? D nhin khng

phi l cc ngi nh s, khung cnh thin nhin hay ngi khc.
Chng ch c mt ni an tr: chnh l trong tim ta. Ni cha ng
s hiu bit l qu tng ca tnh thng v s tn thn to nn nhng cnh
ng ha hp chung quanh ta, cng chnh l ni rn luyn nn ta.
l trng hun luyn cch sng ha hp, v chng ta c th tm thy
chnh mnh ni k khc. Chng ta cn nhn r ci bng ca chnh mnh ni
ngi khc, nhn r bn thn hn. Khi c s xung t vi ngi khc,
cng chnh l tm gng phn chiu chnh ta. Nu ni tm ta an nhin t
ti, ta s khng thy kh khn vi ngi. Tm gng phn chiu khng th
di gt ai. Mt trong nhng bi ging ca c Pht c k v ba v tu s
sng vi nhau chan ha nh nc vi sa. kin ca h, tm tnh ca h
hon ton ph hp vi nhau. S d c s ha hp hon ton l v khng
ai mun ci g theo ring ca h. iu cng ch r cho ta thy sng ha
hp, vui v l chuyn c th lm c, nu khng ta tip tc cho rng thi
tiu cc ca chng ta l c th chp nhn c.
'S ha hp' c th hiu theo nhiu ngha. Tu trung, l ct li cn bn
sng yn vui, hnh phc. i khi chng ta b nghip lc dn dt. iu
cng d hiu thi, nhng sau , khi chng ta thy c s kh di ca
mnh, ta cn phi chm dt. Tt c mi loi chng sanh u mun c an
n, hnh phc, khng ch ring loi ngi. Chng ta thin nh c
hnh phc hn, nhng ta khng th ngi thin sut c ngy di. i khi,
thin nh li khi m nhng au kh, phin no ta chn giu, khng
mun ngh n. iu khin ta c cm tng vic hnh thin cn mang
n nhiu kh au hn trc . Tht ra khng phi vy, m l v nh thin
nh ta c th nhn thy kh au ca mnh tn mt hn c th chp nhn,
i mt vi chng. iu cng d khin ta sinh tm t bi i vi mi
ngi, v ta nhn thy rng thn phn con ngi cha y nhng kh
au. C nhiu giai on trong qu trnh pht trin tm linh, lc bt u
chng ta ging nh nhng a tr con. V du ta ang lp nm, su hay
by, tt c chng ta u l nhng a tr ang ln.
C ngi chp nhn nghip ca mnh d hn ngi khc. Nhng chy trn
nghip khng phi l cch tr nghip khn ngoan. Du chng ta chy trn
u, nghip cng s ui theo. V nghip khng phi mt ni chn hay

44

hon cnh no , m n ng tr trong tri tim ta. N theo ta ln tri, xung

bin, ta u, n c , bt c ni no. Trn trnh nghip bng cch chy
trn l iu khng th thc hin c.
Cn mt cch tr nghip khng kho na, m tt c chng ta u tng
th qua, l trch c, tha cho ngi khc, hay cho hon cnh, s vic.
Hnh ng nh th tc l ta khng nhn trch nhim cho chnh hnh
ng, cch sng ca mnh. Cch tr nghip khng kho th ba l tr nn
chn nn, au kh v nghip qu ca mnh. Hu ht chng ta u nh th.
Sau l bung xui tt c ch i mt may mn, mt nim vui no
n vi ta, gip ta thot ra s kh au - nh l mt mn qu, mt phn
thng hay mt li khen ngi no - v ri ta li thy yu i tr li.
Tt c nhng cch tr nghip nh trn khin chng ta nh th trn u
ngn gio ca hy vng v tht vng. Cch i ph vi nghip khn kho
nht l hy coi nh l mt kinh nghim, v hy nh rng c Pht
dy kh au l s tht u tin trong t . R rng c Pht rt hiu ni
kh au ca chng sanh.
S tht th hai l nguyn nhn ca kh au, l i dc: mun iu ta khng
c hay mun dt b ci ta ang c. Ngoi ra khng cn g c th khin ta
kh au. Nu ta nhn ra c s kh au trong ta, nhng khng n tc
ng ta, m chp nhn n nh l mt thc trng, mt phn ca cuc sng,
ri t c th nhn ra c ngun gc ca n chnh l bn trong ta. Lc
ta c th ni: 'ng ri, chnh l n'. Bng nhng cch , ta c th
chng nghim c hai trong T Diu , v nh th c ngha l th
ba v th t khng th sai c. S tht th ba l ta c th on tr mi kh
au, t ti Nit bn, hon ton gii thot. V s thc th t l o , l
Bt chnh o, con ng a ta n s gii thot hon ton. Hai s thc
u tin th d chng nghim ri - hng ngy ta c th kinh nghim v
chng bit bao ln. Ch cn chnh nim mt cht l ta c th nhn ra chng
ngay.
au kh s tip tc hin hu, khng bao gi chm dt cho n khi ta c th
dit tr c mi i dc, nh l mt v A-la-hn, hon ton Gic Ng. Ti
sao ta li ngc nhin khi au kh pht sinh? Nu au kh khng pht sinh,
ta ngc nhin mi ng ch. Nu cn ngc nhin, l ta hy vng c th
tm c s hon thin, hon m trn th gii ny.

45

 tm c an nhin t ti, ta phi bit chp nhn kh au nh mt phn

khng th tch ri ca kip con ngi. Nu ta khng bit chp nhn, th s
chng i, phn khng cng khin ta thm au kh, ri phi tm cch trn
trnh. Trn chy kh au c ngha l c gng thay i ngi khc, thay i
hon cnh, cng vic lm, hay l bt c th g m ta ngh l nguyn nhn
khin ta au kh. Hnh ng nh th khng th no gip ta dit tr c
kh au. Ch c mt cch duy nht l bung b c lng i dc - l
nhng iu c Pht dy. Ngay hin ti, ta ch c th da vo cc gio l
ca c Pht thc hnh. C nhiu hy vng l ta c th chng nghim
c phn no nhng li dy , cn li ta c th chng nghim bng lng
tin ca mnh.
Khi au kh pht sinh, ta c th thy r l c mt ao c, ham mun no
khng thnh hin thc. Tm cho ra i dc , ri quyt bung b n i, v
khng c cch no khc thot khi kh au. Chng ta cng c th bung
b c nhiu i dc, chng ta cng d tm c nim vui ni tm, v i
dc ph v s t ti trong ni tm ta. Hy tng tng chng ta ang ht
mt bi ng ca, v bng ai , mun vt tri ln tt c, t c ging ht ca
mi ngi, v ngi khc na li mun ht vi nhp nhanh hn. R rng l
s khng th c s ha hp no trong .
S t ti trong tm hn khin ta d c s c lp trong tnh cm, khin ta
mun b th, mun tn thn ngi khc hn l khao kht kim tm n cho c
nhn mnh. Chng ta cn phi nhn bit r rng tt c mi kh au u do
tham i, v th ta cn dit tr tham i. l con ng o, l gio l c
Pht. ng tic, chng ta thng d qun nhng s tht cn bn .
Sao ta c th qun d dng th? Chnh l v s bm vu vo ng, lm ta thy
mi th khc u l th yu, khng quan trng nh. Tm ta lun nh
ngh v 'ti', 'ci ca ti', v v tt c mi ngi u suy ngh nh th, m x
hi tr thnh hn lon. Ch c chng ta mi c th tm c s t ti trong
chnh ni tm mnh, khng ai gip ta tm ra n c. c Pht ch cho ta
con ng bng t bi qun, bng cc hnh ng t bi, thin nh v thin
qun. Tt c u l nhng phng tin t c gii thot, ch chng
khng phi l cu cnh cui cng. Mc ch ca chng ta l c gng thm
nhun c tnh v thng, au kh v v ng - hiu c vn php u
thay i khng ngng, hiu rng cuc i lun gn b vi kh au, bit

46

c bao hnh tng ca ng, khin cho s ha hp, hnh phc b xo trn.
Khi cn c ng, c ci ti, th nhng au kh cn, nu khng c ci ng,
khng c ci ti, th lm g c ai kh au?
S ha hp l ha ng vi ngi khc, nhng cng phi c ha hp trong
chnh ni tm mnh. Tr thnh mt ngi thnh thin s em li s ha hp
. Ch 'thnh' c gc t ch 'thnh thin'. Tuy nhin, ta khng cn phi
lm thnh, ch cn sng lng thin, an nhin vi chnh mnh. l vic
kh khn nht, nhng cng ng thc hnh nht. Khi ta nhn thc c
rng trong ta c y cc cn tnh thin, khng cn phi tm kim bn
ngoi, th s an nhin, hnh phc s trn y trong tri tim ta.

47

Chng 9:
Giao Tip Vi Ngi
Tm s vng lng cho tm, thay v giao tip vi ngi khc, em li cho ta
nhiu ch li hn. c Pht nhiu ln nhc n chnh ng: trong Bt
Chnh o, trong nm gii v c trong Kinh Phc c Ti Thng
(Mahamangala-The Great Blessing). Ni li t t, ha nh cng c nhc
n trong cc kinh Pht khc. Trong bi Lun v S Ha hp (Exposition of
Nonconflict), c Pht cng ch cho ta thy rng li ni c th to s chia r,
nu khng c s dng ng.
Nhiu ngi lm ngh rng v h hot bt, bit cch n ni, th h bit th
no l chnh ng. Tht ra chnh ng l mt ngh thut cn phi hc hi. Li
ni ty thuc vo qu trnh suy t v c cc phn ng tm l. Khi ang
trong trng thi gin d, ta kh m s dng c chnh ng. Nu chng ta
mun t ra quan trng - mt kha cnh tm l ca ng tng - li ni ca ta
s y t mn. V th ta cn phi kim sot khng ch m cn c th na.
Ch c bc Gic Ng hon ton, bc A-la-hn mi c th lun lm ch li
ni, lun s dng chnh ng. Nhng iu khng cn tr ta thc hnh, v
hc s dng chnh ng cng nhiu cng tt.
Khng nn ni li tng bc, ngt ngo qu ng. Nhng li ni l t ng,
nhng nhiu ngi vn quen s dng chng. H lun tn ng, ng h mt
cch thi qu. Nhng du h c c t ra t t, li ni h vn khng chn
tht.
Mt iu th v v ngn ng, cn c nhc y, l du ngn ng l
phng tin chnh yu ta s dng trong giao tip, n ch ng gp khong
by phn trm trong vic giao t gia con ngi vi nhau. D kin ny
c mt ph n ph trch v cc hi tho giao t tit l - chuyn chng ta
cn nhng hi tho nh th cng cho ta bit rt nhiu v chnh bn thn
mnh. Cng vic ca ngi ny rt n khch. C l v con ngi khng bit
cch giao t, ni chuyn vi nhau - c bit l nhng ngi sng gn bn
nhau. C rt nhiu iu xy ra ngoi phm vi ca by phn trm ngn
ng. V chn mi ba phn trm cn li khng thuc v ngn ng, do ta

48

cn cn phi cn trng hn v v cc cm xc ca mnh. Chng ta khng

th che giu hay coi chng nh l b mt ca ring mnh. Chng ta thng
ngh rng mnh mun ngh hay cm xc th no cng c, v khng ai bit
c, nu ta khng ni vi h. iu hon ton khng chnh xc.
T tng, tnh cm chng ta cng d b ngi khc nhn bit vi cht ch
tm. Ngi ta thng suy on tnh cm n giu sau li ni. V th m
thng a n nhng s hiu lm. C ngi ni iu g , v ngh rng
mnh khng c n g, nhng ngi nghe th cm nhn tnh cm g
ng sau cu ni, nn hiu cu ni hon ton khc. D nhin l ngi nghe
c th trao i vi ngi ni trnh s him lm. Nhng thng ngi ta
khng cht vn, m ch gi s hiu lm, ri sinh ra him khch, lt lo tnh
cm, ght b nhau.
Tnh cm su kn ca ta cng c th c biu l qua c ch. Nu tm, ta
c th hiu c nhiu th qua thi , nt mt, ging ni ca ngi khc.
Tri li ngn ng v cch din t bng ngn ng th hn ch hn nhiu.
Chng ta c th c mt t bo bng bt c ngn ng no, nu ta bit c
khong hn ngn t vng. Khng nhiu lm. V trong ngn ng hng ngy,
ta cng s dng ch tng y t ng. Chng ta khng c kho lo lm
trong vic s dng ngn ng mt cch thm su.
Li ni, tnh cm, c ch nh hnh s lin h gia con ngi vi nhau. Khi
sng chung trong mt cng ng, ta khng nn ch lin h vi mt s t
ngi, m nn lin h vi tt c mi ngi. Nu ta ch chn la mt vi
ngi m ta ngh d lin h, gn b v mc k nhng ngi khc, th
khng phi l sng ha hp vi cng ng. Mt cng ng phi bao gm tt
c mi ngi, v mi thnh vin phi c bn phn, c quyn c lin h
vi tt c mi ngi.
Chng ta phi lm sao cuc sng chung ng t sinh ra nhng hiu lm,
s chung sng mang li thoi mi cho nhau? Mt trong nhng c
tnh c nhc n trong Tm kinh (Metta Sutta) l 'd cho ngi
ta trao i, ni chuyn'. iu c ngha l phi sn sng t b quan im
ca mnh, chia s quan im ca ngi khc. Bit sn sng nhn li, bit
ni li xin li mt cch chn thnh. Ta khng p tr li khi ai ni li xc
chm n ta, m tht s lng nghe iu h ni. V iu ni v iu nghe
nhiu khi khng ging nhau. Nghe v lng nghe cng l hai vn khc

49

nhau. Lng nghe gip ta bit r nhng g ang xy ra. T phc ha ra trong
u nhng kin, quan im ring ca mnh l li lm nghim trng nht
m ta thng mc phi, khi ta ngh rng ta ang lng nghe, v nht l khi ta
t cho mnh l k bit lng nghe. Bit lng nghe c ngha l hon ton khng
c ng chp, bit cm thng vi tt c nhng g ta lng nghe. l mt ngh
thut, mt kh nng cng ging nh ni vy. N i hi ta phi hon ton
ch tm vo ngi ni. Ch chm ch lng nghe nhng g c ni ra,
m khng thm tht g vo , khng suy ngh thm v iu g, l mt
biu hin ca lng nhit tm. l cng l lng t bi. Nu li ta ni khng
pht xut t tm t, ta rt d b hiu lm.
Trong bi Lun v S Ha Hp nh ni trn, c Pht cng khuyn
chng ta khng c cao thi qu, cng khng c h xung tn cng;
c hai u l li ni khng chn tht. Th d, nu ch c mt ngn ri
ngi n d mt bui l no , nhng ta li ni l c mi lm ngn,
tng thm s quan trng ca mnh, l ta khng thnh tht. Ni phng i
nh vy c v qu ng, nhng thc t th con ngi thng ni nhng
chuyn trn tri di t. Th d, ti c th bp mo s tht bng cch ni:
"Khng bao gi bn cho hi ti trc". Cng c th bn khng hay cho hi
ti, nhng ni 'khng bao gi' th c l khng ng s thc. V th ta cn
suy ngh trc khi ni. Khi chng ta ni khng suy ngh, ta t khi ng, m
sai th hn nhiu hn. Ta khng nn iu xy ra. Ta khng thiu th
gi suy ngh, cn nhc.
Cng c khi ta cn nhc nh ngi khc v vic h nn lm hay khng nn
lm. Th d nh: 'Ti khng th ng khi ca s m', hay 'Bn ng p
ln chn ti'. Ni nhng iu khng c g l sai, nhng ta cn bnh tnh,
khng nn ni theo phn ng. Trc ht ta cn pht khi tm h x. Khi
bnh tnh tr li, ta nn nh n nhng im tt ca ngi m ta nh khin
trch, khi chng ta cm thy t ti, ta c th ni iu mnh ngh. Cn phi
nh thc t tm, v nu trong li ni ca ta khng phn nh c t tm,
th c ngha l ta cha bit giao t, i thoi vi ngi. Chng ta s khin
cho ngi nghe hiu lm, chng i ta hay t nht cng lng tng, kh x.
Khi li ni ca ta gy bt mn cho ngi nghe, l ta lm vt thng au
n hai ln.

50

C mt cng thc rt hu dng trong bi Lun v S Ha Hp: Nu bn

ni iu g c th gy au kh, m khng ng s tht, th khng nn ni.
Nu bn mun ni iu g hu ch, m khng ng s tht, th cng khng
nn ni. Nu bn mun ni iu g c th gy au kh, nhng ng vi
s tht, th cng ng nn ni. Nu bn ni iu g em li li ch, v ng
vi s tht, th hy i ng lc mi ni. ng lc c th l mi pht,
mi ngy hay mi thng sau .
C nhng lc bn cm thy hay m h cm thy ngi khc ang thay i,
chuyn ha tt hn. Th c l khng cn nn ni iu g c. Ai cng c li
lm, khng th ni ht nhng iu y - c l ta s chng bao gi ht chuyn.
C lc ta cng cn ni ln iu ny, iu n, nhng thng th cng khng
cn phi ni g c, v mi th u s phi i thay. Li ni chn tht, li ch
cho ngi khng cn phi l nhng li tn thn, khen ngi h, nhng tt c
u phi l nhng li cha ng t bi. C l thi im tt nht khuyn
nh, dy d l lc chng ta hon ton bnh tnh, ngi kia cng khng
trong trng thi bt n, v h sn sng nghe ta. Nu ta ang cn nng
gin, th khng phi lc ri. l s qun st cn thn v li ni c chnh
nim. Nu khng thc tp nhng kh nng ny, th chng ta s to ra nhiu
lm li trong khi giao tip vi mi ngi. Chng ta khng th sng ba,
sng i, m phi sng mt cch chnh nim, phi gi thn, khu v sut
ngy. Nhng i khi chng ta khng th 'ln lch' mi khi ni; li ni ca ta
c ni dung v thi im ca ring n. Quan trng l phi nh t ng l g,
v chng ta lng ph bit bao thi gian bn chuyn ny, chuyn n.
Nu , ta s thy rng, ngoi tr lc ng, v nhng lc ch tm, chnh
nim, thi gian cn li, mi lm, mi su ting mi ngy l trao i,
tr chuyn. Vy ti sao ta khng kho lo hn khi ni nng?
Ngh thut giao tip khng phi d hc nh ta tng. C x t nh ch l
mt phn ca n. Ngay khi chng ta mun khen ngi, tn thn ai , ta
cng cn phi xt xem ng lc no thc y ta lm nh th. Ta tht s
mun khen ngi ngi khc hay ang a ta ln? Ta cn phi bit lm th
no l kho lo nht. Nu chng ta tht lng mun khen ngi ngi khc th
khng sao. Nhng nu tht s l ta mun cao mnh, th ta nn cha b
tnh , nn xt li ng lc chnh ca cc hnh ng ca ta. Nu ta khng
thc hnh li ni c chnh nim, ta d bung ra li ni thiu suy ngh, theo

51

bn nng, nht l khi ta ang cng thng, khng c bnh tnh. V th,
khng th coi thng li ni.
Mi ti khi ln ging, thay v suy ngh v nhng kh khn hay sung sng
vt cht, hy ngh v nhng ci thin, ci c ta to tc trong ngy. Li ni
ca ta c em li li ch g khng? Hay c ngy ta b nm un lm ch?
Tham sn, si, mn nghi, tro c, hn trm c dy khi khng? Chng ta
lm g chng khng th tc ng n ta? Lm th no ta c th mang
t, bi, h x n cho ngi khc? Mi ti ta nn lm mt bng lit k nhu th.
Nu trong ngy, ta ni iu g khin ta gi phi hi tic, l v ta thiu
ch tm, chnh nim. Lm vy khng phi t trch mnh, m ch nhn
bit c nhng thiu st ca mnh.
"Nhn bit, khng buc ti, v thay i" - vi cng thc c v xo mn, c
k nhng xc thc ny, ta soi ri tm, v chuyn ha tm. Vo bui ti, sau
mt ngy y hot ng, ta c th thy i khi li ni ca ta khng chn
thc, khng ch li cho ai. Ta c th chp nhn iu vi thi x b,
nhng quyt tm phi sa i ngy mai lm tt hn.
Khng bao gi c qun xt li ng lc hnh ng ca mnh.Ngi lm
thin khng phi c th thc hin iu thin khp mi ni. M trc ht
tnh thin phi xut pht t tim ta. Ri tm t, tm thnh thin mi c th
xut pht t . V nu trong ta khng c nhng iu tt y, th lm sao ta
ban pht cho ngi khc. Nu tim ta trn y tnh thng trong sch, iu
s phn nh ra ngoi, v li ni khng cn gi vai tr quan trng na.
Li ni khng phi ong o bng s lng, m l tnh cm ng sau .
Nu khng lun xem xt li ng lc ca li ni, ta thng d mc li. Ri
chng s m nh tm tr ta, khin vic hnh thin ca ta b nh hng. Vy
th ai l nn nhn? Chnh chng ta l k lnh hu qu ca li ni sai ca
mnh, ch khng phi ai khc.
Li ni quan trng n ni, khi La Hu La ch mi by tui, c Pht
ging cho La Hu La nghe v li ni. l lc c Pht va tr li nh sau
khi chng c. V cng l ln u tin Ngi gp li con trai nh ca mnh.
c Pht ging rt k vi con v hu qu ca vic ni di. c Pht
nhn mnh rng t ng s khin ta mt tt c mi thnh qu tm linh.
S d c Pht phi thuyt ging nhiu v li ni, v chng sanh thng
mc phi li lm trong li ni. Li ni ca h thng thiu s thn mt, m

52

p, khng phi v nhng iu h ni, m chnh l v tnh cm trong lng h.

c Pht dy ta cch i tr l hy khi tm yu thng ng loi khng c
iu kin, mt tnh thng khng phi ch dnh cho ngi d thng. Ch
c bc A-la-hn, bc hon ton Gic Ng - l ngi c th hon ton d
thng. Ngoi ra, ai cng c tnh xu no . Khng ch li g ch ngh
n nhng tnh xu ca tha nhn; tnh xu cn c n l tnh xu
ca chnh bn thn mnh. Mi tnh xu u ging nhau, ci khc l s
lng.
T ng khng ch l li chi mng; m c th l li khng t t, li chm
chch, li t cao, t i. Tt c u l t ng. Bng cch lun t xt mnh, ta
c th dit b chng, thanh tnh ha tm.
Chnh ng c ngha l khng ni di, khng ni sau lng ngi, khng ni
li c hay chi ra ngi, khng thc mch, khng ni chuyn v ch,
khng xi ngi ny chng bng ngi khc. Tr khi ta c nng khiu c
bit v ngn ng, cn li ta cn phi trao di li ni sao cho c hiu qu, m
khng xy ra nhng iu bt nh , nu khng, chng t l ta cha hiu
c nhng li dy ca c Pht v li ni. Nhng iu dy ny ca c
Pht rt quan trng cho tt c chng ta.

53

Chng 10:
Bit Chp Nhn Mnh
Rt l l c nhiu ngi khng bit thng chnh bn thn. C l do h ngh
rng thng yu chnh bn thn l iu d lm nht trn i ny, v ai cng
lo cho mnh l trc nht. Tht vy, lc no m ta khng lo xem ta c bao
nhiu ca ci, cng vic ca ta th no, sc khe ta ra sao. c Pht ni
rng: "Ch ng c tn' m. Vy ti sao y ta li ni yu thng mnh l
kh?
Bit yu thng mnh khng c ngha l d di vi chnh mnh. Nhiu
ngi khng th chu c mt s tnh nt tri khoy ca chnh bn thn
h. Trong mi ngi chng ta u c bit bao tnh kh ring, c ci a, c
ci ght cn phi c bung b. Tuy nhin khi t xt mnh, ta thng bng
lng vi nhng ci tt ca mnh, v che du i ci xu. Khng mun chp
nhn chng. D di vi bn thn nh th s khng gip ta tin xa c trn
con ng tm n chn nh.
Mt hnh ng sai lm na l t dn vt mnh v nhng li lm mnh to
ra, khin cho tnh th cng thm xu. iu ny ch mang n cho ta s s
hi, i khi dn n s ri lon, mt thng bng. Nu chng ta mun nhn
mnh mt cch chn thc, th cng khng nn t coi mnh nh hon ton,
khng h c mt tiu cc no - nhng tnh nh ln lt, sn, tham dc, hay
di gt. Khng dm nhn vo nhng tnh xu ny, khin ta xa ri thc t,
tr nn gi di, hai mt. Chng ta vn thng gp nhng ngi c v qu
lch s, t t nhng y gi to, che giu b mt tht ca h.
li cho ngi khc cng khng c, v ngi ta cng c th lm th vi
mnh. Ta thng trch nhng yu km ca ngi khc - d c thc hay
khng, hay khng coi h cng l con ngi nh ta. Chng ta ai cng sng
trong mt th gii khng thc, y ng tng, nhng th gii ca phn xt,
trch mc cng khng thc hn na, v n coi mi th hoc l qu hon m,
hoc qu gm gh.
S thc l mi ngi chng ta u c lc cn: ba cn lnh, ba cn c. Cn c
l tham, sn v si, ngc li l lng, t bi v tr tu. Nu trung thc, ta

54

c th d dng nhn thy chng trong ta v tha nhn. Mi hnh ng ca

ta u do lc cn chi phi. Hiu c nh th ta c th soi li mnh mt cch
trung thc hn, khng dn vt mnh v nhng tnh xu, cng khng t
cao nhng tnh tt, ch chp nhn s c mt ca chng trong ta. Nh th ta
cng d dng chp nhn ngi khc, thng cm vi h hn.
Mt th gii phn chia rch ri gia trng en, gia ngi tt, k xu thc
ra khng th c; ch c bc A-la-hn l hon ton thnh thin. Cn chng
sanh th ty vo mc tt xu khc nhau. S khc bit gia chng ta v ci
xu, ci tt rt t, khng ng k. Ai cng phi thc hnh ging nhau, vung
trng nhng tnh tt v nh b nhng ci xu.
Chng ta c v khc nhau, nhng ch l o tng. Tt c chng ta u
i mt vi nhng vn chung, cng c nhng kh nng gii quyt ging
nhau. Ch khc nhau trong qu trnh luyn tp. Khi tu tm trong mt s
kip, ta c th nhn c iu r hn.
Tm sng sut c c l do thanh lc c cc cm th, l iu khng
d thc hin. Chng ta ch c th thc hin c, khi khng ng ha mnh
vi nhng tnh cm lc vui, lc bun. Khi chng ta c th thu sut cc cm
th ca mnh, coi l mt trong nhng phn s ta phi thc hin cho
chnh mnh, lc nhng si dy bm vu c tho g, nhng ngh nh
'Ti tht tt", hay "ti tht t" c th c dp tan. Mi ngi l mt chng
sanh vi y nhng trin vng cng nh tr ngi. Nu chng ta c th chp
nhn, thng yu 'con ngi ny' vi nhng u v khuyt im ca n, th
chng ta cng c th chp nhn, thng yu k khc mt cch trung thc,
v li ch. Nhng nu chng ta c tm phn bit, ch bit yu nhng u
im m khng chp nhn nhng th khc, th chng ta mi mi xa ri thc
t. Mt ngy no , chng ta s phi chp nhn mi th nh chng hin
hu. Chng ta l 'mi trng o to' (kammatthana) ca chnh mnh.
Nu chng ta cng bit nhn bng con mt nh th, ta s bit thng yu
bn thn mt cch trn vn - nh chng ta hin hu - ging nh c Pht
dy, 'mt ngi m khng k n tnh mng mnh, thng yu, bo v
con'. Nu chng ta mun c ci nhn trung thc v mnh, vn ln, th
chng ta cn phi l ngi m hin ca chnh mnh. Mt ngi m c thc
c th phn bit hnh ng tt, xu ca con, nhng b vn khng ngng
yu con, du khi n khng phi l a tr ngoan. y c th l iu quan

55

trng nht ta cn phi lu tm. Tt c mi ngi, cng c nhng lc, phm

phi sai lm thn, khu, - nhiu nht l , trung bnh l khu, hnh
ng li t hn. Trong nhng trng hp chng ta lm g? Ngi m s
lm g? Ngi m s khuyn con ng tip tc hnh ng nh th, khng
nh tnh thng ca mnh lun dnh cho con, nhng kt qu th no, cui
cng vn tip tc bn phn lm m ca mnh, nui dng con ci. C l
chng ta cng nn bt u t nui dng thn.
Tt c qu trnh ny l d dy d a con trng thnh. C trng thnh
mi c tr tu, l iu ri thay khng quan h g n tui tc. Nu khng, th
d lm ri, s thnh cng l mt bo m ca tng lai. Nhng trn thc t,
ta cn phi phn u rt nhiu mi t c tr tu, v iu i hi s
phn u ca tng c nhn. Trc ht ta bt u bng luyn tp nhn thc,
sau l s chp nhn chnh mnh, khng nh gi, kt ti. Bc th ba l
sa i. C l i vi nhiu ngi, vn nhn thc l gian kh, kh khn
nht - khng phi d bit nhng g ang din bin bn trong ni tm ta.
l im quan trng nht v th v nht trong thin qun.
Chng ta cn sng mt cuc i y qun chiu, nhng khng c ngha l
chng ta phi ngi thin sut c ngy. Mt cuc sng qun chiu c ngha l
ta xem tt c nhng g ang xy l mt phn ca kinh nghim sng, cn
c hc hi. Trong tt c mi trng hp ta lun quay vo, i mt vi ni
tm ca chnh mnh. Khi chng ta hng ra ngoi - khi ta dy y 'sc sng
tr' nh c Pht nhc n, v c thn, khu v ca chng ta vo
nhng chuyn th gian, ta cn phi t thc tnh, quay li tr vo trong.
Mt cuc sng qun chiu i vi mt vi tn gio l cuc sng hon ton
hng n tn gio. Trong o ca chng ta, l s kt hp gia o v
i. Mt cuc sng qun chiu khng bao gi ngng ngh. B ngoi, ta vn
hnh ng bnh thng, du c hay khng c s kim ch. S trm ngm,
lng ng l yu t quan trng nht ca qun chiu ni tm. Khng cn phi
ngi yn c ngy, theo di hi th. Nhng mi hnh ng, mi ngh,
mi li ni u c thc.
Lm c nh th s gip ta c mt ni tm vng chc, nhng khng xa ri
thc t. Nhiu ngi ao c, mong mun c c s vng chi ny, nhng
khng bit lm th no din t, ni g n chng nghim n. Sng trong
mng o, sng trong s hi, hoi vng khng bao gi ngng, khng cho

56

php ni tm ta c trng thnh. Cm gic an ton s pht sinh khi ta c

th i din vi chnh mnh mt cch trung thc, nhn ngi khc mt cch
trung thc, v bit chp nhn tt c.
c Pht ni tt c chng sinh u c by c tnh: tham dc, sn, t
kin, mn nghi, t cao, chp ng v v minh. Khi nhn ra s hin hu ca
chng trong ta, hy t nh: Ta bit ngi ri, ta s t sa i.
Cuc sng trm t thng c v nng n, u ut. Khng c nim vui, ta
thng b p bng cch hng ra ngoi. Nhng lm th khng c. Tri
li, ta cn tm nhng ngun vui nh nhng hn cho ni tm. Khng c g
ng phi lo u, s hi, khng c g qu kh khn. Php c ngha l lut t
nhin, v chng ta lun chu nh hng ca chng trong cuc sng. Du
u, ta cng l Php, ta l v thng (anica), l kh (dukkha) v v ng
(anatta). Du ang ngi y hay trn cung trng, cng ging nhau c.
Chng ta khng nn nghim trng qu nhng vn ca mnh hay ca
ngi khc. Khng cn phi bc l ra bn ngoi, nhng lun suy gm bn
trong vi mt cht khi hi. C l l cch tt nht. Nu chng ta th t
ch giu mnh, hn l ta s d chp nhn chnh mnh hn. V cng d chp
nhn ngi khc hn.
M, trc kia c chng trnh TV gi l "Con Ngi Tht Bun Ci"
(Funny People). ng l chng ta c nhng phn ng k d nht. Khi nhn
li, phn tch ra, i khi ta thy chng tht l k quc. Chng ta c nhng
c mun l k, nhng hnh nh thiu trung thc v chnh mnh. Con ngi
tht bun ci - ng l c vy - th th sao ta khng nhn thy nhng kha
cnh ca mnh? Nh th s khin ta d chp nhn nhng g ta thy kh
chp nhn trong ta v tha nhn.
Mt c tnh ca cuc i l ta khng th thay i n: cuc i c tip tc
din ra. Tt c chng ta hnh thin y mt thi gian (ND: Ch nhng
ngi n hc tu vi Ni S). Nhng th gii bn ngoi c ai bit n? Cuc
i vn c i ti. Ch c tm ta l bit n, l b tc ng. Khi c s lo lng,
xo trn, o tng, th ng thi cng c kh au. Nhng khng cn phi
nh th. Hy c mi chuyn nh nh. Nu chng ta c th thay i
nhn mi vic xy ra vi tm h x, th vic thanh tnh ha tm ta s d dng
hn. l vic ta cn lm, l s thanh tnh ha ca chnh mnh, mi
ngi phi t thc hin ly.

57

Nu chng ta c th nh mnh lm g, ngy ny qua ngy khc, khng

sao lng, kin tr hnh thin m khng k vng vo nhng kt qu to tt,
dn dn tm thanh tnh s n vi ta. Cng nh mi th, hy s thanh
tnh cng nh nh. Khi chng ta bt dn cc thi h tt xu, ta s cng nhn
thy rng chng khng mang n cho ta s tt p, sung sng no. u c
ai khng mun bung b kh au. V dn dn, ta khng cn thy cn phi
lm g hn l lo vun trng tm. Khi , ta bit rng s chuyn i tm
dn hnh thnh. iu c th khng d dng xy ra, nhng nu ta sinh
dit qua bao nhiu kip sng, th mt ngy, mt thng, mt nm hay mi
nm na c l bao?
Khng cn phi lm g hn th na, khng cn phi chy tm kim lng
xng. Tri t vn chuyn ng theo mt qu o, cng nh cuc i ta
chuyn dch t sinh n t. Tt c u xy ra du ta c mun hay khng.
iu duy nht ta cn phi lm l nhn ra v hiu c thc ti . C nh
th ta mi cm thy d thng yu chnh mnh v tha nhn, v l cng
vic ca con tim - thng yu. Ngoi ra, nu ta cng nhn ra c nhng
kha cnh cn yu km ca mnh sa i, thanh tnh ha tm, th ta
khng cn phi c mt n lc no khc, ci p ca ni tm cng pht sng
ra ngoi.
Quay tr vo bn trong l mt c tnh quan trng ca cuc sng trm t
qun chiu. Bt c iu g xy ra bn trong tm ta u nh hng n tt c
nhng g xy ra ngoi ta. Ngn n ni tm v s trong sng bn trong
khng th che giu c, cng nh cc tnh xu ca ta.
i khi chng ta ngh rng mnh c th t ra l mt ngi khc. u bit
rng ch l hoi cng. c Pht dy rng ch cn nghe mt ngi ni
nhiu chuyn hay sng vi h mt thi gian, ta s bit r h l ai. Con ngi
thng c t ra l mt ngi tt hn con ngi thc ca h. Ri khi tht bi,
h tht vng vi chnh mnh v ngi chung quanh. Hiu c bn thn
mt cch chn tht, t bi s khin lng ta thy nh nhng, em li nim vui
cho ni tm. Chp nhn mnh v k khc ng nh bn th ca ta, s khin
cho vic thanh tnh ha tm, on tr cu u, tr nn mt cng vic d dng
hn nhiu.

58

Chng 11:
L Tng C c
Trong kinh Nipata, c bi ging v Ci Sng Con T Gic (Rhinoceros
Horn), trong c Pht so snh v thnh sng mt mnh vi chic sng
ca cc con t gic. c Pht tn thn cuc sng mt mnh, v lp li
mi on ca bi kinh ip khc: "Chic sng t gic, lang thang mt mnh".
C hai loi c c, mt v tm (citta-viveka), v mt thuc v thn (kayaviveka). Ai cng bit v s c n ca thn. l khi ta mt mnh trong
phng hay trong hang, hoc khi ta bo vi ngi thn ta cn c mt
mnh. Nhiu ngi thng thch c mt mnh trong khong thi gian
ngn. Nhng khi phi mt mnh lu hn, do ta kh ha ng vi ngi
khc hay s i mt vi ngi khc v ta khng yu thng h, ta thng
thy c n trong nhng trng hp nh vy.
Khi ta sng trong gia nh hay trong cng ng, ta kh c yn thn mt
mnh. Nhng mi ngy, ta cn tm thi gian c c nhng gi pht tht
s mt mnh. cng l mt loi tnh lng. Tm tnh lng gp phn khng
nh vo s tu tp ca ta. Nu khng c tm tnh lng, ta kh c th bit ta
cn phi thay i nh th no khi qun st ni tm.
Tm tnh lng trc ht v quan trng hn ht l khng c ty thuc vo
ngi khc c chp nhn, c c mt ch da, mt lin h tnh cm
no . Nhng cng khng c ngha l ta phi quay lng li vi mi ngi,
n ch c ngha l ta cn c c lp v tinh thn. Tm tnh lng l tm
mnh m, v ngi c tm c th gi cho n khng xao ng. Ngi y
c th sng mt mnh, quay tr vo ni tm, m vn c th thng yu
ngi khc. Nu tha nhn c t t vi h, cng tt. Nu ngc li, cng
c thi. Ngi c tm tnh lng du ang gia m ng cng vn nh
ang mt mnh. Du m ng c hn lon, hung d, ta vn c th
quay tr vo trong ta, vn c th yu thng h m khng b m ng lm
xao ng.
Chic sng trn u con t gic thng ng, cng chc kh th b cong
c. Tm ca ta c c th khng? Tm tnh lng gip ta dt b c

59

nhng cuc m thoi v ch. Nhng cuc m thoi khng c ti, cng
ging nh hi bc ln t l nu, rt tai hi n s pht trin tm linh. Khi
chng ta khng th gi hi nng trong cc ni nu, th thc n kh th c
nu chn. S tu tp ca ta cng ging nh vic gi cho hi nng khng b
bc hi. Nu hi nng c b tt i, tt li, th qu trnh hot ng ca ni
tm s b gin on. Tt hn ht l hy gi cho sc nng ng lan ta. C l
l iu chng ta cn lm nht.
i khi ta lo s "Ngi ta ang ni xu ti! "iu khng quan trng chng ta l ch ca nghip mnh m. Nu ai ni xu ta, l nghip ca
h. Nhng nu ta ni lng sn, th l nghip ca ta. Nu cn quan tm
n nhng iu ngi khc ni v mnh, tc l ta cn ty thuc vo s khen
ch ca ngi. Nhng ai khen ch ai y? Khng l l nm un - sc, th,
tng, hnh v thc - khen ch? Hay tc, hay rng hay da?
Nu ta khng th tm c s tnh lng ni ni tm, ni khng c my may
xao ng no, th ta s chng bao gi thy yn n, t ti. Khng c ai, ngay
c c Pht, u c tt c mi ngi yu mn. V chnh t ta cng y
cu u, nn chng ta cng lun i bi tm ci xu ca ngi. Nhng th
chng ng ta quan tm. iu quan trng hn l cn phi c chnh nim,
tnh gic vi nhng g chng ta ang lm, ang ngh, ang cm th. Nhng
iu d qun lm sao! Lc no cng c nhng cng vic khc li ko
chng ta nh l chuyn tr vi b bn, hay nhm nhi bn tch tr. V cuc
sng, v th gii l nh th , nn con ngi sng trong th gii cng
lun kh au. Tri li con ng o ca c Pht dn dt chng ta ra khi
th gii n c chn hnh phc.
i sng tm linh c c l mt i sng khng ph thuc vo qu kh v
tng lai, ch c ng thng ngi v bc ti mt mnh. Nu bm vu vo
tng lai, ta sinh ra lo u. Cn eo ui qu kh, li sinh ra tham i hay sn
hn.
S n c ch thc s c chp nhn khi ni tm ta c an bnh. Nu
khng s c n s khin chng ta i tm ci kha lp ni trng khng,
lc lng. "Mi ngi bin u ht c ri? Lm sao ti chu ni nu khng c
bn b? Ti cn chia s, tm s vi ai ". Chnh nim s khng nhng
t tng nh th xy ra trong u ta, v chnh nim gi ta trong gi pht
hin ti, nn ta chng th ngh ti tng lai, hay qu kh. Chnh nim khin

60

ta khng li lng, gip ta trnh bt li lm. Cng c nhiu chnh nim, tai
nn cng t xy ra. Nhng li lm vn vt s bin mt trn con ng tm
linh. Nhng khi thiu chnh nim ta s gy ra nhiu kh au cho chnh
mnh, ta li tm kim ai li hay gii su.
S c n l tng c th pht khi khi ta mt mnh hay gia m ng m
vn gi c tm bnh lng, khng b nhng phin no ca ngi khc nh
hng n mnh. Chng ta c th phn ng ty theo hon cnh, nhng
khng b xao ng. Tt c chng ta u c i sng ni tm ca ring
mnh, nhng ta ch nhn ra c iu khi tm dng ht nhng lng
xng, ta c th hng vo bn trong. Mt khi ta nhn ra c nhng g
xy bn trong ta, chc chn ta s mun thay i chng. Ch c bc i Gic
Ng - mt v A-la-hn- mi c tm hon ton khng cn phi chuyn ha.
Tm cng thng, thiu tnh lng s khin ta phi chy tm ai gii thot ta
ra khi kh au, u hay rng ch c ta mi t cu c bn thn.
Tm c lp cng khi sinh c nhng tng c o, su sc, trong khi
tm bm vu ch c nhng suy ngh theo c l, v loi tm ny rt cn c
khen tng, chp nhn. Tm trn tc ch c th hiu nhng iu tm thng,
khng th no hiu c gio l su xa ca c Pht.
Gi tr ch thc ca tm c lp l khng i di. Nh mt cy i th, n
chng th lung lay, v cng khng cn da vo ai mi c th ng thng.
Nu tm thiu sinh lc, thiu sc sng c lp ca ring mnh, th tm
cng kh c sc mnh, s quyt tm hnh theo Pht php. Tm t ti,
khng s kh au, c thm mt li im na l tr nh tt, n c th nh rt
nhiu th.
Mi ngy ta cn thc hnh bng cch dnh thi gian cho ring mnh soi
ri li ni tm, suy gm. c sch bo, chuyn tr hay nghe ngng u l
nhng hnh thc ca s trao i, nhiu khi cng cn thit. Nhng thit yu
l phi c thi gian t vn mnh: iu g ang xy ra trong ti? Ti ang
suy ngh g? Tt hay xu? Ti c th t ti vi chnh mnh khng? Ti c lo
ngh v ci ti ca mnh nhiu qu khng? Ti c sng theo Pht php hay
sng theo bn nng?
Sc khe, ca ci, tui tr khng gip ta thot khi kh au. Nhng chng
c th kho che y kh au hn. n lc tui gi, sc yu hay ngho kh,
ta mi thy r hn nhng au kh ca kip con ngi. Khi mt mnh, l

61

lc ta t tm hiu v mnh. Ta c th suy gm v nhng php c

nghe, c th thc hnh nhng g m ta thy c ngha nht cho chnh
mnh.
Mt cng ng c nhng ngi hiu Php l mt ni l tng tu tp.
Trong cng ng cng c nhng sinh hot tp hp, cu nguyn. Nhng
tt c phi do v lng t bi, ch khng phi v ta mun chy trn nhng kh
au. Ln sau, khi bt chuyn vi ai, ta hy trc ht t hi: Ti sao ti mun
c cuc ni chuyn ny? C tht s cn thit khng hay ch v ti bun, ti
mun chy trn nhng vn ca mnh?
Tr tu sng sut l mt yu t tinh thn cng vi chnh nim s gip chng
ta bit c mc ch v hng i ca mnh. Chng ta s bit xt xem li
ni hnh ng ca mnh c ng mc ch khng, xt xem chng ta ang
s dng nhng phng tin thin xo hay chng ta t c nguyn
vng ban u ca mnh. Khng c ng hng, mc ch r rng, s sinh
ra ni chuyn phim, tn gu. Ngay trong khi ngi thin, tm cng 'tn gu',
l v tm thiu c luyn tp. Khi chng ta thc hnh vi tr tu sng
sut l chng ta bit ngng li, qun st v hon cnh, d kin trc khi bt
tay vo vic g. iu c th gip ta c c mt thi quen thin xo, kh
th tm thy trn i.
Mt kha cnh ni bt ca gio l c Pht l s dung ha gia s hiu bit
rt ro v chnh nim. c Pht thng ni n hai yu t ny nh mt liu
thuc chng kh au, nhng chng ta cn thc tp bng nhng vic lm
nh mn hng ngy nh: hc mt iu mi, nh li mt cu php, hc thuc
mt cu kinh, c c ci nhn mi v chnh mnh; nhn thc c nhng
kha cnh cuc i. Mt tm nh th chc chn s c thm sc mnh v s
t tin.
Bung b l cch tt nht c c t tin. Ta bit rng ta c th tn ti m
hu nh khng cn n bt c th g, k c thc n, trong mt khong thi
gian no . C ln c Pht n mt lng ni khng ai c lng tin vo
c Pht. Khng ai trong lng n Ngi, v vy Ngi khng nhn c
thc cng dng no c. c Pht i ra xa khi lng, xp m c, ngi
thin. Mt o s khc, thy c Pht khng nhn c g, nn an i Ngi:
"Hn Ngi bun lm v khng c g n.Cng khng c ch tt ng".

62

c Pht tr li: "Ta sng bng nim vui. Nim vui ni tm c th gip ta no
nhiu ngy".
Chng ta cng c th sng khng cn rt nhiu th, nu chng ta t
bung b chng. Nu ai mun chim ot s hu ca ta, ta s chng tr,
l kh au. Nhng khi chng ta thc hnh hnh x b, tm ta s mnh
m ln, khng d b xao ng. Lng t tin thc s gip ta d x b hn.
c Pht khng khuyn chng ta nn theo nhng hnh thc kh hnh cc
oan. Nhng chng ta c th bung b nhiu th - th d thay v bui chiu
ngi ni chuyn phim, ta dng thi gian tnh tm. Khi lm c
nhng iu , tm thy hoan h v s n lc ca mnh. Cng nhiu n lc,
cng c thm nhiu nim vui.

63

Chng 12:
Tm Bnh An
Hnh phc cng c ngha l bnh an, thanh tnh, nhng thng t ai ngh
n iu . Tri li trng thi bnh an, thanh tnh li b coi l "nhm chn",
'khng c g xy ra', s vng mt ca pht trin, sinh ng. M u phi
bnh an, thanh tnh c mt khp mi ni. Trng thi rt kh c c,
nhng cng khng my ai b cng kim tm. V c l s bnh an thanh tnh
ta nh thiu sc sng, nh ph nhn ci ng ti thng ca con ngi. Ch
c cc hnh gi tha thit vi i sng tm linh, mi quan tm, mi tm kim
s bnh an, thanh tnh.
Bn nng t nhin ca con ngi l tm cch tn vinh mnh, tri ngc vi
mt cc oan khc l lng t ty. Nhng k giu lng t cao, th kh th tm
c s bnh an. Lc no h cng phi tranh hn thua vi mi ngi chung
quanh: "Ai lm c iu g, th ti cng lm c tt hn nh th". Nhng
khi thy thc t khng phi l th, th i li l: "Bt c chuyn g bn lm,
ti cng khng th lm tt bng". Trong cuc i, c ai, khng c lc phi
tha nhn rng c nhng vic mnh phi thua km ngi khc, du l
qut ng hay vit sch.
Mc cm t tn hay t ti, u khng mang li s bnh an. S ph trng ti
nng hay mc cm thiu st, km ci ti nng, u khin lng ta khng yn.
Lc no ta cng cm thy phi tm kim, ch i mt kt qu no , qua s
tn thng khen ngi hay ch bai ca ngi khc. Khi b ch bai, trong ta
dng nh c c mt cuc chin tranh, nhng vi li khen ngi, th ta li
nh mt k thng trn.
Trong chin tranh, khng bao gi c ngi chin thng, ch c nhng k tht
bi. Khng cn bit ai l ngi phi k bng ha c trc, c hai phe u
thua trn. Cng th, nu bn cm thy mnh l ngi chin thng, k mnh
hn, ngi hiu bit hn, thng minh hn, bn cng khng th tm c s
bnh an, v chin tranh v ha bnh khng i i vi nhau.
Cui cng ngi ta t hi rng: C ai thc s mun tm s bnh an? C ai
thc s tm c n khng? Ta cn phi quay vo bn trong, soi r tm mi

64

c th tm c cu tr li. Hnh ng t vn ny khng phi d lm. i

vi nhiu ngi, dng nh c mt cnh cng st nng n ng kn ca ng
tm. H khng bao gi bit c iu g ang xy ra bn trong h. Nhng
tt c chng ta u phi c gng t vn xem tht s mnh mun g.
Trong nhng cn hon nn, khi chng ta khng thit g v mc cm t tn
hay t ti, nhng lc chng ta thc s ch cu mong c bnh an. Khi
lng xao ng hay mc cm t tn t ti bin mt, th iu g s xy ra? C
phi lc thc s chng ta ch mong c bnh an? Hay chng ta mong
c tr thnh mt nhn vt c bit, mt ngi quan trng, ng knh?
L mt 'nhn vt' th s chng bao gi c bnh an. C mt giai thoi th v v
cy xoi nh sau. Mt v vua khi ci nga qua rng, Ngi trng thy
mt cy xoi tru qu. Ngi ra lnh cho qun hu: "Ti nay hy tr li y
hi tt c xoi cho ta". Qun lnh ra i v tr v tay khng. H tha: "Tu
B h, tt c mi qu xoi trn cy u b hi, chng cn g trn cy c".
Nh vua cho rng qun hu li bing chng mun tr li khu rng kia,
nn Ngi t thn hnh ci nga tr li . V nh vua thy thay v mt
cy xoi ti p tru qu, gi ch l mt thn cy xc x n ti. Ngi ta
b c cc cnh cy hi qu. Khi nh vua dong nga i xa hn t na,
ngi gp mt cy xoi khc xanh ti p vi l cnh xum x, nhng
khng c qu tri g trn cnh. Chng c ai n gn cy xoi ny. V khng
c tri, nn cy xoi c yn thn. Tr v cung in, nh vua trao o m,
ngai vng li cho cc quan thn v ni: "Cc ngi hy gn gi quc gia ny,
cn ta, ta s vo sng n dt trong rng kia".
Khi ta khng l ai c, v khng c g c, ta s khng s b tn cng, mt mt,
ta s c c s bnh an. Cy xoi tru qu khng c c mt pht yn n,
v ai cng mun hi c qu ca n. V th, nu tht s mun c bnh
an, hy khng l ai c. Khng phi ngi quan trng, cng khng thng
minh, p , ni ting hay gi chc quyn g c. M hy l ngi khim
tn, t ph trng, khng c nhiu c tnh cng tt. Hy nh cy xoi khng
tri c ng bnh yn, c gi li nhng cnh l xanh ti ca mnh
ta bng mt cho ngi. Khng l ai c, khng c ngha l khng lm g
c. Chng ta vn hnh ng nhng khng ph trng t ng, khng mong
mun li lc. Cy xoi cho bng mt, ch lng l ta bng mt, u c cn ai
bit n. l mt c tnh rt cn thit cho tm tnh lng. Nhng kh c

65

c, v phn ng chng ta hoc cc oan ny hoc cc oan khc,

hoc khng lm g c, vi ngh rng: "Khng c ti, xem h xoay s th
no", hoc phi nm quyn lnh o, pht biu kin ny n.
L mt ai , c v quan trng v n su trong suy ngh ca ta hn l c
c s bnh an. V th ta cn phi qun st tm cn thn bit tht s ta
tm kim iu g. Ta mong mi iu g trong cuc sng? Nu chng ta mun
lm ngi quan trng, mun c knh trng, mn yu, th cng phi bit
chp nhn ci gi phi tr. Mi vic u c mt tch cc v tiu cc ca n,
ging nh mt tri th c bng. Nu mun c ci ny, th phi chp nhn
ci kia, ng than th.
Nu chng ta thc s mun tm c bnh an, mun c ni lc vng chi,
th chng ta phi t b mun tr thnh mt nhn vt, mt ai . Nhng
khng phi v th m ta phi nh mt thn tm, ci ta mt l lng ham
mun chng t s quan trng, s cao siu ca con ngi c bit m ta gi
l "ci ti'.
Tt c mi ngi u t coi mnh l quan trng. Nhng trn tri t ny, c
hng t con ngi khc, vy th c ai l ngi ngh n chng ta? Hy th
m xem. Su hay tm, hay mi hai, mi lm trong nhng con s t ny.
C l chng ta phng i qu tm quan trng ca c nhn mnh. Hiu
c nh th, s gip ta thy cuc i d sng hn.
Mun c l ai rt nguy him. Ging nh chi vi la, s khng trnh
khi b phng tay. Ngi khc khng phi lc no cng ng h ta. C ngi
thnh cng trong vic tr thnh mt ai , v d nhng nguyn th quc
gia, nhng h phi nh n cc chin s bo v, v mng sng ca h lun
b e da.
Gia bao nhiu th trn i - tha nhn, cm th, vt dng thin nhin hay
nhn to - ch c mt th ta lm ch c l tm ca ta. Nu bn tht s
mun tr thnh ai , hy tr thnh con ngi him c l ngi c th lm
ch tm mnh. Tr thnh mt ngi nh th khng ch l c bit m cn
mang n cho ta nhiu li lc nht. Mt ngi nh th s khng th ri vo
by ca ti li, cu u.
C cu chuyn v Ngi Achaan Cha, mt v lo thin s ni ting min
ng Bc Thi Lan. C ln Ngi b ph bnh l cha cht nhiu sn hn.

66

Ngi Achaan Cha tr li: "Cng c th ng, nhng ti t s dng chng

lm". Mt cu tr li nh th phi xut pht t mt con ngi hiu rt r v
c tnh ca mnh. l mt ngi khng cho li ni, ngh, hnh ng
ca mnh tr nn bt thin. Mt ngi nh th mi ng l mt nhn vt,
mt ai . Ngi khng cn phi chng t, hay thanh minh vi ai, nu khng
mun ni l Ngi khng cn phi chng minh iu g, v iu qu r
rng. Ngi ch c mt c mun khng di dch, l tm bnh an.
Khi chng ta t s bnh an ca tm ln hng u, lm iu tm huyt, th
tt c mi ngh, li ni hay hnh ng, u hng v . Tt c nhng g
khng em li s bnh an cho tm u b hy b. Tuy nhin ta ng lm ln
iu ny vi vic lc no cng phi l ngi ng, l l phi. C th ngi
khc s khng ng vi ta. Nhng tm bnh an l ca ring ta. Ta s t
c iu , nu ta c gng tu tp.

67

Chng 13:
Chin Tranh V Ha Bnh
Chin Tranh V Ha Bnh - thin s ca ca nhn loi - l tt c nhng g
cha trong cc s sch, v cng l nhng g c cha cht trong lng ta.
Nu bn tng c qua Don Quixote, bn s nh rng anh ta ch chin u
vi cc chic ci xay gi, vi nhng k th tng tng ca mnh. Don
Quixote t cho rng mnh l mt chin s ti gii. Anh ta tng tng rng
k th l nhng chic ci xay gi m anh i qua, v quay ra nh nhau vi
chng. cng chnh l nhng g ang xy ra trong ni tm ta, v cng v
th m cu truyn ny c lu truyn mi sau ny. l cu chuyn
ca chnh chng ta. Cc nh vn, nh th lun tm cch th hin nhng c
tnh ca con ngi. Nhng ta no c lng nghe, v c ai mun nghe nhng
s tht khng tt p v mnh. Chnh ta phi t khm ph ra s tht thi,
nhng cng khng my ai lm c iu .
Chin u vi ci xay gi, c ngha l g? Ngha l chng ta u tranh vi
nhng g khng quan trng hay khng thc c, ch l nhng k th, nhng
chin trn trong tng tng - nhng chuyn vn vt m ta t bin thnh
quan trng, v gi mi trong lng. Ta t nh: "Ti khng th chu ng ni",
th l ta phi phn khng; "Ti khng a hn", th l mt cuc chin tranh
xy ra; "Ti bt mn", th l mt cuc chin si sc khi ln trong lng ta.
Trong lc chng ta cng cha thc hiu mnh khng va lng vi iu g.
Thi tit? Mn n? Tha nhn? Cng vic? Th vui? Ni chn? C l l bt c
l do g cng c. Ti sao iu li xy ra cho ta? Tt c l v chng ta
khng mun bung x tr thnh con ngi tht s ca mnh, l khng
l g c. Nhng c ai mun lm th u.
Ai cng mun mnh phi l ngi quan trng, ngi hiu bit, ngi c
kin quan im th ny, th n, du tt c cng ch ging nh chng Don
Quixote vi nhng chic ci xay gi. Chng ta i khi cn khng khng eo
bm c nhng t kin, ch v iu khng nh c mt ci 'ti' to ln.
Chng ta ngh rng khng l ai c, khng c g c, th cuc i ng bun
bit bao. u bit rng, khi t khm ph ra s tht, ta s thy rng lm

68

c nh th, ta cm thy hnh phc, t do bit bao. Nhng ch v chng ta

s b nhng chic ci xay gi tn cng, chng ta chng mun bung b
nhng o tng ca mnh.
Ti sao chng ta kh tm c cuc sng bnh an trong i? Tha, v khng
ai mun bung b kh gii c. Khng c t nc no sn sng k hip c
bung b v kh hon ton. Ai cng trch c s kin , nhng chng ta c
t xt li xem chnh mnh c bung b v kh cha? Nu chnh chng ta cn
cha th lm c, trch g ai? Khng ai mun lm ngi u tin bung b
v kh, v s b ngi khc tn cng. C vy, th sao? Nu khng c ci
ng, lm g c s chinh phc? Lm g c s chin thng trc ci v ng?
Hy nhng ai thch gy chin, thng cuc, vic quan trng l ta c c
tm bnh an.
bn ngoi ta nhn bit chin tranh v s bo ng, hung hn, tn st ln
nhau. Nhng lm sao ta nhn bit chin cuc trong lng ta? Mi chng ta
cha mt kho v kh bn trong: l lng sn hn, on th, tham i. Chng
ta t lm tn thng mnh bng chnh nhng v kh . Bng c l ta kh
tm c s bnh an trong ni tm. i khi ai n gn ta, trong tm n
v cng b thng tn; i khi mt tri bom no n bn trong ta, to ra
bao iu tn.
Chng ta hy c t xt li xem ta c thc s cm thy trong lng bnh an,
vui v khng. Thiu vng nim vui ni tm, nhiu ngi tm kim chng
bn ngoi. l l do dn ti chin tranh. Lc no cng l do li ca nc
khc, hoc nu khng tm ra li, th cho nhu cu phi m mang, nhu cu
phi c t ai tr v. i vi c nhn, th ngi ta i tm kim thm th
tiu khin, thm cc tr vui, nhng s hng th. Nu khng tm c mc
tiu li, th ta tin rng l nhng nhu cu khng c tha mn.
Rt t ngi trong chng ta bit rng nhng chic ci xay gi ta ang chy
ui theo ch l o nh, chng s tan bin i ngay nu ta khng dung dng
cho chng thm sc mnh, thm quan trng. Rng ta c th m rng lng
khoan dung, khng s hi, dn dn bung b, bt chp cht vo quan im,
kin, thi quen, hnh ng. Khi tt c nhng th phai nht, ta cn
li g? Mt khng gian rng ln trn y ta c th cha ng nhng g ta
mun c. Nu khn ngoan, ta s cha ng trong nhng t bi h x.Vy
l ta s khng cn g phi tranh u na. Ch cn c nim vui v an bnh.

69

Nhng iu ta khng th tm kim th gii bn ngoi. Tt c u phi

c bt u t bn trong ni tm chng ta v lan ta ra ngoi. Khng th
c trng hp ngc li. Nu ta khng hiu r iu , ta s mi cn lang
thang trn ng vin chinh.
Hy tng tng ra nhng ngy thng ca cc cuc vin chinh thp t!
c bao hip s ht c ca ci vo vic trang b cho mnh nhng v kh ti
tn nht, sm sa nhng chin m v qun lnh thin chin nht, rao
truyn tn gio n nhng k v o. C nhiu ngi b mnh ngoi
chin trn hay v kit sc, nhng ngi cn li, du c t chn c n
t thnh, cng khng mang li kt qu g, ngoi mm mng chin tranh.
Ngy nay, nhn li, ta thy nhng vic lm tht l in r, nc ci.
Vy m ta cng lm nh th ngay trong cuc sng ca mnh. Th d, nu c
ai c li nhng dng nht k ca mnh, vit v nhng tht vng, kh au
ca chnh mnh trong vi ba nm trc, gi hn cng thy t bun ci.
Chng ta khng th nh ti sao lc chng li quan trng n th. Nhng
chng ta vn khng ngng lm nhng vic ngc nghch i vi bao
chuyn vn vt hng ngy, chng ta vn bao sc lc c gng un nn
mi th theo mun ca mnh. Nu ta c th b qua tt c cc tm hnh
dc sc vo nhng vic tht s quan trng khng tt hn sao? Ch c mt
iu quan trng i vi tt c mi chng sanh, l tm bnh an, hnh
phc. l th khng th mua, khng th kim tm hay ban tng. Ramana
Maharshi, mt v thnh min Nam n , ni: "Khng phi ai sinh ra
cng c bnh an, hnh phc.Mun c nh th, con ngi cn phi n
lc kin tr".
Nhiu ngi lm tng rng bnh an, hnh phc ng ngha vi khng phi
lm g, khng eo gnh trch nhim hay bn phn g, v lun c ngi
chm sc mnh. l li bing. Trong khi mun t c s bnh an, hnh
phc chng ta phi n lc chuyn ha ni tm khng ngng ngh. Chng ta
s khng c c s bnh an, hnh phc bng cch tch ly thm ca ci, ti
sn, m phi bt lng tham mun, tm thm trng tri cho n ngy tt
c ch cn li l mt khng gian trn y hnh phc, bnh an c th ng
tr ni . Khi tri tim ta cn y ci yu, ci ght, thi cn ch no cho bnh
an, hnh phc len vo?

70

D bt c hon cnh no, bt c u, lc no, ta cng c th tm c s

bnh an cho tm hn, nhng phi bng chnh n lc ni tm, ch khng
phi bng s trn trnh. Th gii bn ngoi c tr chng ta tiu khin,
cc sc dc, y quyn r. Cng bm vu vo nhng th , tm ta cng xao
lng, ta cng t c c hi nhn nhn ra nhng kh au ca chnh ta. Nu
c th gi v c hi soi ri li ni tm, ta s nhn thy mt thc ti ni
tm hon ton khc vi nhng g chng ta tng tng. a s khng dm
chp nhn s tht - h lng nhn ni khc. Kh au khng phi l do li
ca ai to ra. Ch c bit bung x l phng cch cha tr kh au hu hiu
nht. iu qu n gin, khin t ai tin tng lm theo.
C mt chuyn ng ngn ni ting v mt ci by kh Chu - l mt
ci hc bng g c khe h nh, bn trong ng ko. Khi con kh mun ly
ko, phi b tay vo ca nh ly. Khi tay y ko, kh khng th rt
tay ra, th l kh b mc kt , cho n khi g th sn n bt i. Con kh
khng ng rng, thot c khi ci by, n ch cn th tay khng, b
ko ra.
Cuc i ta cng nh th. Ta b dnh mc vo , v ta mun hng nhng
v ngon ngt ca cuc i. Khng bit bung b, ta vng mc vo ci vng
ln xung ca hnh phc v kh au, hy vng v tht vng. Chng ta cha
bit t gii thot mnh bng cch bung x; ngc li chng ta cn phn
khng, chng c, nu c ai bung li khuyn nh th. Du rng tt c chng
ta u ng rng ch c s bnh an, hnh phc trong mt tm hn t ti
mi l iu ng qu nht trong i.
C mt cu chuyn k rt hay v Nazrudin, lo ph thy, c ti k chuyn
k quc. Chuyn rng, c ln ng sai t ra ch mua mt bch t. Ngi
t lm theo ng, mang v bch t cho Nazrudin. ng cm t ln n, ht
tri ny qua tri n. Chng bao lu, mt ng bt u ln, nc mt, nc
mi chy ra rng rng, ho sc sa. Ngi t y kinh hong, nhn s ph
mnh, sau tha: "Bch thy, mt thy , nc mt, nc mi th kia,
li sc sa. Sao thy khng ngng n t?" Nazrudin tr li: "V ta ang ch
i mt tri t ngt".
ng l bi hc ca nhng tri t! Chng ta cng th, ch bit ch i mt
iu g , mt ni no , s mang n cho ta s bnh an, hnh phc. Cn
trc mt th ch c kh au. Nc mt, nc mi chng ta cng ang rn

71

ra, nhng chng ta khng mun b qua nhng o tng ca mnh. Chng
ta ch i v ngt di y bch t chng? Nu ch suy tng, c hay
nghe v nhng iu ny, tt c u chng li ch g: chng ta phi tch cc
soi ri, qun st li lng mnh tm ra thc ti ni tm ca mnh. Tm ta
cng c nhiu ham mun, tham i, th cuc i ta cng c lm kh au.
Ti sao li phi chy ui theo nhng chic ci xay gi ? Chng ta t
to ra chng, th cng phi chnh ta hy dit chng. Bit c tri tim ta
vng vn nhng g, cng em li cho ta nhiu li ch. Ta s thy tt c ch
l nhng cm th, ht lp ny n lp khc, x ui nhau. Nhng thay v
tm l do bin minh cho chng, ta cn phi bit rng chnh chng to nn
nhng cuc chin tranh trn i. Hy bung b kh gii, th s gii tr
qun b s tr thnh hin thc.

72

Chng 14:
Nhiu Git Nc S Lm y H
Chnh tinh tn trong Bt Chnh o, rt quan trng trong cc hot ng i
thng cng nh trong s thc tp cho i sng tm linh. Nhng ta thng
hiu sai v chnh tinh tn, gy ra nhiu tr ngi. Phn ng chng ta mt
thi cc khc l qu t tinh tn.
Chnh tinh tn c ngha l dc ht c thn tm vo vic g. Mi chng ta u
c nhng kh nng khc nhau, nn ch c ta mi bit r kh nng hon thin
nht ca mnh. Mi ti, trc khi vo ging, ta hy n li nhng vic xy
ra trong ngy, v t hi mnh: Hm nay, lm vic y, ti c c gng
cha? c gng ht sc mnh hay ch lm cho c l? Hm nay ti t k
lut mnh, khe khc hn hm qua khng? Ti c c gng dy sm hn
thng l vi pht khng? c hc thm hai cu k? c ngi yn hay
qun tng lu hn khng? Hm nay ti c gng gim bt nhng ngh
bt thin khng? Chng ta khng cn phi hi ai l nhng c gng ca mnh
c ng khng. T chnh ta phi bit r iu .
Nhiu git nc lm y h, cng nh cuc i l nhng chui s c nh.
Nhng bin c trng i ch xy ra mt i ln trong i, nhng c bao
nhiu vic nh vn xy ra sm ti mi ngy. S n lc ca ta cng ging
nh nhng git nc lm y h: rt nh nhoi nhng mi ngy li hn hm
qua mt t. Dn dn h nc s y. S c ngy vi n lc cui cng, ta c
th hon ton bung b cc o tng v ng. Nhng iu s chng bao
gi xy ra, nu mi ngy ta khng c gng thm cht t, d ci thm rt
nh nhoi.
Chng ta rt thch tm kim cc lc th, lun i hi s thoi mi. Tri li
khi phi n lc, c gng hn ta khng thy thoi mi. Lo lng lm sao
c thoi mi khng em li iu g li ch. Khng quan trng g c.
Ngc li, n lm gim lng tinh tn ca ta. Nu thnh thong, ta khng bit
hy sinh nhng s thoi mi, tin nghi ca ring c nhn mnh, dn dn ta s
nh mt ht mi cm hng, khng cn ng c thc y ta hnh ng na.
Nu khng bao gi ta mun vt ln gii hn ca mnh, cui cng ta s

73

nh mt mc ch, v ch mun i tm s tin nghi. Tut dc bao gi cng

d hn tro ln cao. Lut t trng khng ch chi phi thn m c tm ta na.
S n lc, d nh, cng mang n cho ta nim vui ln. Hy th nh li mt
ngy m ta bng lng vi mi th, chng phi c gng g, vi mt ngy ta
c nhng n lc v thnh cng. Khng nn mt ngy tri qua m
khng qun xt li. Nu khng, lm sao ta c th bit c g l quan trng
v g l khng?
Ch c giy pht ngn ngi ny hin hu, v l hin ti.Cn tng lai ch
l ci bng ca tr tng tng. V khi tng lai xy ra, n tr thnh hin ti.
Tng lai chng bao gi xy ra nh ta mong mun v ngi tng tng ra
n v ngi thc s kinh nghim n, khng phi l mt. V vi vi tng
lai hay m chm trong qu kh, u l nhng vic lm mt thi gian. Qu
kh qua ri khng tr li. Nu ta lm l trong qu kh, th hy hc t
kinh nghim m khng ti phm - c l l s hi tng ng lm
nht.
Chng ta ch c th sng ngay gi pht hin ti. Khi bt u mt ngy,
ging nh ta c c cuc i trc mt. Mi bui sng, chng ta nh va
c ti sinh, ti tr, sng sut, v qua sut mt ngy, chng ta sng vi
th loi tnh cm trong i - yu, ght, lo lng, phin no, s hi, nhn
nhc, bi thng. Tt c mi th xy ra ch trong mt ngy, v nu trong
ngy ta khng n lc lm g c, th ta phung ph thi gian bit bao.
Nu tt c thnh thi quen nh th, dn n s phung ph c mt kip
con ngi qu bu.
Theo li c Pht dy, ci Ngi l ci thch hp nht t Gic Ng.
ci ny, c kh au nhc nh con ngi tu tp, nhng cng c c cc dc
lc (sukkha) lm cn bng cuc sng. Nhng cc dc lc cng d a con
ngi n nhng suy ngh sai lm, nh nu kho xoay s, h c th i t lc
th ny n nim vui khc m khng phi nm tri kh au. l t kin.
Du g, y cng l ci thch hp nht t c Gic Ng tm linh, v
tm chng ta c th c gii thot khi mi cu u. Nhng nu khng c
s tinh tn, n lc th iu kh th xy ra.
i khi c nhng n lc lm kit sc con ngi nhng li khng ng, v
qu chp vo kt qu. Mong cu t c kt qu em n s lo u, cng
thng, khin ta b nhc du, au lng, lo u v tro c. Lng mong mun

74

thng dn n tht vng. Nu trong u ta, lc no cng ngh n kt qu,

ta s khng ch tm vo cng vic ang lm. Nhng nu ta bung b,
khng n nhng g ta s t c, m dc ton tm ton tri vo cng
vic phi lm, n lc khng ngng th ta s d thnh cng m khng to ra
cng thng.
Nhiu ngi b nhc u lc ngi thin, lin kt lun rng ngi thin khng
tt. Nhng h qun ngh rng c th do h n lc khng ng ch. C th
do s qu mong cu c nh, khin h khng thoi mi, v khng t
c tin b no trong thin nh.
S n lc c phn thng ca ring n: lng vui mng v mnh c c
gng, v iu em li cho tm thm sc mnh. Nh chng ta bit, khi
luyn tp thn th, ta vn ng c bp, tp cho thn th chng li mi mt,
kt qu l ta c nim vui v c th thc hin c nhng vic kh thc
hin. i vi tm cng th. Ta vn ng tm, bng cch bt n phi n lc
thm tng cht mi ngy, v nu c tip tc nh th, tm ta s lun vng
mnh. Nu ta bung th sau , th tm nh mt si dy thun, li rt v ch
c. Nhng nu c tip tc thc tp, s c ngy tm s khng n hi na.
N tr thnh mm nhuyn, d iu phc, lng v bt u c th nhn
thu sut, bao trm cc kinh nghim v tr, hn l ch chm chm chp vo
ci khng gian nh b m mi c nhn ca chng ta chim hu.
N lc phi kin tr, v khng c thay i ngy th qu sc, ngy th
khng lm g c. Thiu s kin tr, d khin ta nn lng, chn nn, thng
thn. Kin tr n lc - ngy qua ngy, pht ny qua pht khc, v t xt li
mi ngy xem minh c tin b hn ngy hm trc khng - lm c nh
th mang n cho ta nim vui. Nu chng ta hc mt vi ch mi ngy, dn
dn ta s thuc c bi kinh tng. Mt pht thin nh mi ngy kt qu
c mt gi thin nh trong hai thng.
Tr ngi chnh l lng tham mun lc th, nht l dc lc. Cc cm th ny
lc c, lc khng. Cn bn l c ba loi cm th: vui, kh v khng vui,
khng kh. (Du khng vui, khng kh, nhng cm th ny cng nghing
v lc th, v n khng khin ta au kh). Bn nng sinh tn khin ta bm
vu vo cc lc th v xa lnh, trn trnh kh th. Nhng v khng th ko
di cc lc th, lng ham mun khin ta bn rn ui tm chng sut cuc
i, v l l do dn ta trong lun hi sinh t. l mt cuc kim tm v

75

vng, v th nu ta cng sm nhn bit iu , bung b, ta cng sm c

th t ho ni rng mnh ang sng theo chnh php.
Qua nhng n lc khng ngng, ta cm thy mnh m hn v cm nhn
c nhng nim vui trong ni tm v bit rng mnh dc ht sc lc vo
vic tm kim Gic Ng gii thot. Khng c g so snh c vi chng
trong i ny. Tt c nhng th khc ta lm ch v mc ch sinh tn, du c
cn thit, nhng khng em li nim vui.
Du lm g, vit sch hay gt mt c c-rt, iu quan trng l chng ta
thc hin chng nh th no. a s cho rng vit sch th quan trng hn
gt rau c nhiu. Nhng bt c khi no chng ta hnh ng vi tt c tm
chnh nim, khng mong cu kt qu - iu ny d lm vi c c rt hn l
vit quyn sch - l chng ta hnh ng theo li dy ca c Pht.
khng phi l Ti ang lm g , ch l c nhng vic cn c thc hin.
l mt mu mc o lng hu ch i vi tt c mi vic. Mt khi c 'ci
ti' bc vo sn khu l c chuyn, l to nn bao sng gi cm xc, khin
tm kh c th bnh an, tnh lng.
Nu chng ta qun st cc hnh ng ca mnh, ta s nhn thy tt c l do
thi quen. Thi quen to nn bi bn nng, bi tham i, v cng bi lng tin
kh lay chuyn vo ci ti ca mnh. Nhiu ngi o tng rng h lm ch
cuc i ca h, v h c t duy v tm tr h sng sut. Thc ra tt c ch l
nhng phn ng. Nu chng ta thc s lm ch, nh mt v A-la-hn, th
chng ta chng bao gi thy au kh, lo lng, s hi hay tc gin. Nu t
, t ch hnh ng nh th th tht l ngu si.
Khi chng ta tr nn tnh gic hn, ta s nhn thc rng cc phn ng ca ta
l t pht, t khi, khng v l do g c. Nhng khm ph ny s khin ta
ngc nhin v chnh mnh, v nht nh ta s khng chng tip tc xy
ra.
S tnh gic ny i hi ta phi n lc mi ngy, c gng tng pht giy,
lm sao hm nay phi nhch hn hm qua mt t. Dn dn c ngy l mt
chui n lc ng tn thn, ch khng phi l nhng bn phn b buc.
Mt khi ta cm thy hng phn, ta s i ti ging nh chic xe bao ngy b
ngng tr li ln bnh i ti. Lm sao n khng b ngng tr na, mi
l iu kh, nhng mt khi bnh xe bt u ln, th tc s y n ti
mi. ng c thc y phi n t bn trong, v nu chng ta c tri gic,

76

chng ta s t nh l: "Ti thnh tm mun c gii thot khi kh au",

ch khng phi l "Ti cu lun c sung sng". Cu nh th s khng
bao gi c toi nguyn, v lm sao lc no cng c sung sng, v ch
mong cu c s tin nghi, d di cng lm nhc ch phn u ca
ta. Mun c gii thot khi kh au, i hi ta phi nhn ra c iu
v thay i. Nhng iu ny em li cho ta nim vui v ta t bit mnh ang
chin u cho nhng l tng cao p nht.
Nu chng ta suy ngh, hnh ng, ni nng vi tm chnh nim, lun ch
tm n thn v tm, l chng ta t cng c thm s hnh thin ca
mnh, bt u thu hiu c cc o tng v mnh. Chng ta bt u hiu
c cc hnh ng m khng c ngi hnh ng. Ch c hnh ng l
ng k - ng lc chn chnh ca ta - ch khng phi l cc kt qu.
Khi chng ta bit t hi mnh: "Ti sao ti au kh? iu g lm ti tht
vng?" ch khng vi vng phn ng, th mi ngy u l mt ngy vui
sng. Nu khng, ta suy ngh sai. Mi ngy l lm mi n lc chin
thng ci ng. Nng hay lnh, t hay kh, ngon hay d - khng c g khc.
Tt c mi n lc u dn cho mt mc ch: hiu thu c cc o tng
v mt ngi ch ca thn v tm.
Mi chng ta phi t nh gi s tinh tn ca chnh mnh. Chng ta khng
th bo vi ngi khc rng: 'Anh khng n lc ' hay "Anh c gng
nhiu ri". Tt c chng ta u c nhng kh nng, khuynh hng, nhng
tr ngi, nhn qu khc nhau, nhng ta cn pht huy cc kh nng ti u
ca mnh. Thng con ngi cha s dng ht cc n lc ca mnh.
Cc kha cnh tm v sinh l ca chng ta gn b vi nhau. Th d, ta
thin, ta ngi xung, l mt ng tc ca thn cng c cho cc n lc tinh
thn ca ta. Chnh nim gn b thn v tm vi nhau. V c thn v tm, ta
thng o tng rng chng l 'ta'. Tuy nhin khi chng ta nhn thc c
rng 'ci ng' l nguyn nhn ca kh au, ta s tht vng v s c mt ca
n, v s khng mun bm vu vo n. "Ci ti' lun suy t, lun to ra
cc cm th, lm xo trn tm ta.
Bt tn vinh 'ci ti' l bc u a n s bung x ng chp, l mt n
lc ln. Ch cn c n lc thi, ta cng trn ng tin ti mc ch .
Khi no ta dn ht tm sc vo vic thin, 'ci ti' thng phi ci u.

77

Hy nh mi ti kim tra li ta sng nh th no trong ngy hm .

Chng ta c n lc lm vic tt khng, hay ch thi gian qu bu tri
qua? C tng nh n Php thng hn khng? Tuy nhin, ng c thi
li, buc ti ai hay hon cnh no, nu ta c thiu st. Ngy hm sau,
mt bt u mi, ta c th lm li t u.
Sng nh th, mi ngy l mt nim vui. Ta s khng cn cm gic chn
nn, ch mong ngy mau qua i. V mi gi, mi pht giy qua i, u mang
li li ch v nim vui cho ta.
Nim vui l mt yu t quan trng trong i sng thnh thin, ging nh
bt ni vi bnh m. Khng c nim vui, i sng thnh thin ca ta s kh
th vn ln tuyt nh. V th, hy s dng tng giy pht, v tng n lc
trong chnh nim.

78

Chng 15:
Bt Nh Nguyn
Chn l gi mt v tr quan trng trong gio l c Pht. Gio l Bn S
Tht Cao C (T Diu ) l trc ca bnh xe Php, v chn tht (sacca)
cng l mt trong mi iu thin vung trng cho cy thanh tnh. Nu
chng ta mun tn dit kh au, ta cn phi tm ra c chn l tuyt i v
kh au. Gii lut, k c 'khng ni di', l nhng iu cn bn gip ta thc
tp bung x, l iu ta cn phi thc hnh, nu nh ta mun t c chn
l tuyt i ca vn php. iu c ngha l bung x mi s bm vu,
chp cht, du l c nhiu ci chp ta cn cha thc c.
c th t n s tn cng, tuyt i ca chn l, ta cng phi suy xt
n tn cng trong ni tm ta. iu khng d thc hin, v chng ta
khng bit yu thng chnh mnh. L do ti sao chng ta khng bit yu
thng chnh bn thn, v l do ti sao ta mun bit cch thng yu chnh
mnh tt hn l v trong lng ta y nhng sn hn, chng ta ght c chnh
bn thn mnh, v v chng ta vng mc trong th gii ca nh nguyn.
Khi no cn sng trong th gii nh nguyn, chng ta cn sng xa ri chn l
tuyt i. Trong kinh Nipata, c li khuyn nh rng, mun khi bm vu,
ta khng nn c lin i. Nh th ta s khng c yu hay ght, m ch c
tm bnh ng - n vi mi loi chng sinh - l cn tn ti. Vi tm bnh
ng (x) chng ta khng cn vng mc gia hai ci tt v xu, yu v
ght, bn v th, nhng c th bung x tt c, t n ci tn cng, ni
chn l tuyt i hin hu.
Hy ngh n mt bin rng mnh mng, su thm. Nu chng ta bm vu
vo ci g , ta s khng th no ln xung n tn lng bin c. Nhng ci
chp ca chng ta - v ngi, quan im hay kin, m ta t cho l ca
mnh, v t cho rng chng l ng, l li ch - s cn tr chng ta n c
vi chn l tuyt i. Cch ng x ca ta, yu v ght, khin ta vng mc.
Du rng nu chng ta thch iu g hay ngi no y, cm th a thch
s d chu hn. S yu ght ca chng ta l nhng ci chp. Cng nh
cc o gic chng ta cm nhn khi ngi thin. Chng ta c th chp vo mn

79

ngon cho thn, th ta cng c th bm vu vo cc mn ngon tinh thn.

Chng ta suy ngh vic ny, vic n, nht nhng nhng th mnh thch th.
Chng ta nhy t t tng ny n hi th v li tr v suy ngh, vng
mc trong th gii ca nh nguyn, v s khng bao gi vi ti s tn cng.
Tr tu su sc gip ta bit rng vic gii thot khi kh au l vic c th
thc hin c. Khi chng ta vo su trong thin nh, v khng bm vu
vo bt c iu g, ta s bit bung b c n nhng ci chp tinh t, su
thm nht. Du nhng g ta bit v mnh c lm chng ta thy kh chu hay
vui mng, u khng c g khc nhau. Tt c cc trng thi tinh thn m ta
ngh l ca mnh v trn qu, u gi chng ta li trong nh nguyn, trong
l lng, trong s bt an, v khng th no gip ta chm dt c kh au.
Pht trc , ta c th bng lng vi tt c, thng yu tt c, nhng ch
nm pht sau, ta c th o ngc li hon ton.
Du chng ta c tin li Pht dy, c tn thn Pht php, nhng nu khng
t chng nhng iu , Php Pht cng chng ch li bao nhiu. t
chng c, ta phi nh hn kia, khng tri buc vo bt c th g, t
th mnh xung y bin su ca mi chng ngi. nhn ra c s tht,
ta cn c tm dng mnh, tm kin c. Khi no tm cn vng vo nhng
ci vn vt tm thng, tm s khng c sc mnh t c tri kin.
Tm chng ta a s u yu t nh mt v s hng bt. Ci m ca mt v
s thng hng hn l mnh m hn nhiu. Tm ca k yu ui bm vu
vo rt nhiu th, vo ngi, vo kin ca h, vo khng gian, vo s
phn bit phi tri, tt xu.
Ti sao ta c chp mi th vo ta, m khng coi ch l nhng hin tng
trong v tr? c th l s khc bit ln nht gia mt ngi sng vi tm
an bnh, d di v mt ngi c chp vi mnh, vi ngi. Sn hn, tham i,
khng phi l tm hnh ca ring mt c nhn no, khng ai lm ch chng,
chng l bn tnh ca tt c chng sanh. Nu chng ta bit bung th, khng
qu bm vu vo cc trng thi ca tm, l ta hy dit c mt chng
ngi trng i nht. Khng th ph nhn s c mt ca tham i v sn hn.
Ngc li v sn, v si cng hin hu. Ta c lm ch tt c cng mt lc
khng? Hay ta ch c th lm ch tng th, tng th, pht ny qua pht
khc? Ti sao li mun lm ch ca nhng cm th ny? Chng c mt, v

80

ch c th. Khi nhn ra c nh th, l chng ta bc su vo th gii

Pht php.
Chn l thm su nht trong nhng li dy ca c Pht l khng c mt c
th ring bit no hin hu. Chng ta c th chp nhn iu ny trong t
duy, v t chng chng mc tnh cm no , nhng mt khi chng ta
cn cha bung b ngh thn v tm thuc s hu ca ta, th ta cn tip
tc coi mnh l quan trng. iu ny i hi mt qu trnh khc phc lu
di.
Trong thin qun, chng ta thc tp bung b cc suy ngh, cc vng tng,
ch ch tm n ti thin qun. Nu khng bung x, ta khng th i
su vo thin nh. Trong trng hp ny, tm cng phi l mt v s nng
cn. Tm ca ngi tm thng nhy lng xng trn cc ngn sng ca
vng tng v cm th, du ang trong thin qun. Nu khng thc tp
thin qun sut trong ngy, vic hnh thin ca ta s gp tr ngi, v trc
khi ngi xung chiu thin, tm ta khng t th sn sng. Nu sut trong
ngy, ta lun bit bung x, tm c chun b, khi ta thin, tm cng
d dng bung x, c th tm c hnh phc, s trong sng cho tm.
i lc ngi ta ngh n Pht php nh l mt phng php tr liu, iu
hn nhin ri, nhng khng phi l mc tiu ti hu. Mc ch ca
Pht php l gip chng ta dit tr c kh au, mt ln v mi mi,
ch phi ch l nhng gii php tm thi khi i mt vi kh au.
c kinh nghim bung x, du ch mt ln, chng t l ta cht cha
trong lng nhng gnh nng ca sn hn, tham i. Trt b c gnh nng
, ta t gii thot mnh khi s phn on tt xu, hay d ca nh nguyn.
Tht l thoi mi, khi tm khng phi suy t, v tm hnh ch mang li kh
au.
Nu mi ngy, ta c th tp b c mt hay hai cc phn on, khen ch, l
ta tin mt bc kh xa. Ta s nhn bit vi lng khoan khoi rng khi
mt cm th dy khi ln, ta khng cn phi mang n theo ta sut ngy. S
nh nhm, khoan khoi trong lng chng t rng ta thc hin c mt
cuc khm ph ni tm v i v s gin n ca tnh bt nh nguyn dn ta
n vi chn l.

81

Chng 16:
Tim Thc
Nhiu ngi c thi quen t trch mnh hay ngi khi gp nhng iu bt
nh . C ngi thch trch ngi khc, k li thng t trch mnh khng
c thi no l ng hay c th khin tm yn n.
Tuy nhin nu chng ta c th nhn bit c cc bn nng v thc, su
lng ca mnh, c l ta s hiu c tm l nhn loi. Nu chng ta bit rng
tt c chng sanh u c nhng bn nng ny, c l ta s bt sn hn, li
cho ngi v d dng chp nhn nhng g xy n cho ta vi lng thanh
thn. Chng ta s d sa i bn thn hn khi hiu rng nhng bt thin
ca mnh cng l bn tnh ca nhn loi.
Nhng bn nng tim n ny vi t hn l ng un. Chng ta d dng nhn
ra ng un v chng th, l liu nh: tham i tha mn cc gic quan; sn
hn, gin d, bc tc; gii i, hn trm, thiu ngh lc (gii i ch v
thn, v hn trm ch tm); tro c, lo lng, khng an n, bt an; nghi hoc,
khng bit phng hng. Nm chng ngi ny rt d nhn bit chnh
bn thn ta v tha nhn. Nhng cc bn nng nm trong tim thc, th vi t,
kh nhn bit hn nhiu. Chng chnh l gc r ca ng un, kh nhn bit,
nn khng d dit tr. Mun tiu tr chng, ta cn c tm tinh tn chnh
nim v s nhn thc su sc.
tu tp tiu tr nm un, ta c th bt u ch tm vo cc bn nng
tim n ny. Hai bn nng u tin, dc v sn, l gc ngun ca i dc v
sn hn trong nm un. Ngay chnh khi ci ngn ca i dc v sn hu
nh c tiu tr, th ci gc ca chng trong tim thc ca ta vn cn
nguyn.
Dc vng pht khi khi chng ta bm vu, chp vo nhng iu ta thy,
nghe, ngi, nm, xc chm hay suy tng. Chng ta lo lng v cc cm th,
khng bit rng chng v thng n, ri i. Khi khng c s nhn thc su
sc ny, chng ta thng coi cc cm xc ny rt quan trng. Chng ta chy
ui theo chng, tm ngun lc th ni chng. Tt c cc chng sanh u
tham dc. Ch c cc thnh tng l c coi nh nhng ngi dit tr

82

c i dc hon ton. Trong Kinh lun v Lng T Bi t mt v tng l

tng nh l ngi hng phc c cc dc. V trong nhiu bn kinh,
c Pht ni rng dit tr c ht i dc l con ng a n Nit
bn.
Phi cn n lc tinh tn v tri kin su xa mi mong thng c dc vng.
Khng th hng phc c dc vng bng ch nhng li ta thn nh: "Dc
vng l bt thin. Ti s bung b chng" .Ta cn phi tri kin su xa rng
cc cm th do gic quan mang n t chng khng c gi tr g. ch l
kt qu ca cc cn (mt, tai, mi, li, thn, ) xc chm vi cc trn (sc,
thanh, hng, v, xc, gic). Ch c th. Nu chng ta cn phn ng, xem cc
duyn ny l quan trng, th dc vng v sn cn dy khi - hai th tnh ny
lun i chung vi nhau. Dc vng c tha mn khi cc duyn trn tt
p. Ngc li th sn ni ln. Sn khng cn phi biu l bng gin d, la
ht, ght b, chng i. N c th ch l mt cm gic kh chu, khng va
lng, bt n. N l bn tnh ca chng sanh y dc vng.
Ch c cc bc chng A-na-hm (Anagami), qu v cui cng trc khi
Gic Ng, khng cn lun hi, Gic Ng trong ci thanh tnh, mi c th
dit tr ht cc tham sn. Ngay chnh cc v chng cc qu v nh Tu-hon (sotapanna) hay Tu--hm (sakadagami), l qu v th nht v th
hai ca Gic Ng thanh tnh, cng vn cn b kh v tham sn.
Mt khi ta cn ngh rng cc ng lc thc y tham sn bn ngoi chng
ta, th con ng n vi o hy cn xa ta. Chng ta phi thc rng cc
hnh nghip l do ta ch ng; ch khi y ta mi bt u tu sa ngay ni
bn thn mnh. Nu khng bit cc hnh nghip t u n th lm sao
chng ta bit phi lm g? V chng xy ra lin tc, ta s c bit bao l c hi
thc c nhng g ang xy ra ni ni tm.
Nhng ch c bit cc phn ng, hnh ng ca ta do u m ra cng khng
th gip ta b c chng. Ta cn phi hiu rng bc tc vi cc phn ng,
hnh ng ca ta ch l v ch, bt thin. Khi nhn thc c rng tham
sn l nhng bn nng v thc to nn i dc v sn, tri kin ny s gip ta
c th chu ng c nhng kh khn, khim khuyt ca mnh v tha
nhn. Nh th cn g ta phi bc tc na? Vic duy nht cn lm l
chuyn ha cc tm hnh bng cch coi chng nh l cc ti thin

83

qun, soi ri li mnh. Coi nhng kh khn, vng mc ca mnh nh l

mt cch thanh lc tm.
Cc bn nng v cc chng ngi (nm un) u tng quan vi nhau. Nu
ta c th sa i th ny, th th kia cng bt chng ngi, gim sc mnh,
khng cn ng s na. Ngi ta thng s chnh nhng hnh ng ca
mnh. V th h thng cm thy b k khc e da - chng ta t s k khc
lm g hay ni g hn l s mnh s phn ng, hnh ng nh th no.
Chng ta khng t tin, s rng mnh s qu gin, s tn cng, do s lm
ng hnh nh ca 'ci ti'.
T ng l mt chng ngi ca ni ti, v n c hnh thnh trn o tng
ca s thng hng. Trong khi tt c php u thay i, k c chng ta, th
t ng hm cha mt s thng hng, vnh cu. Pht ny ta l ngi
tham dc, pht khc ta li sn si. C lc ta t ti, lc li bt an. Vy ta l ai?
Mt hnh nh bt bin v chnh mnh khng th da c trn nn tng no.
Hnh nh s ngn tr ta soi ri li cc bn nng v thc, a ta n
nhng nhn thc sai tri mt cch m qung.
Bn nng v thc th ba l hoi nghi hay do d. V hoi nghi, nn ta do d.
Ti s phi lm g y? Lo lng v kh nng, v con ng ta chn, khin
ta lng ph thi gi v ch hay theo ui nhng hot ng khng em li ch
li g. S khng chc chn v bt n bao trm chng ta. Ta lo s cho s an
ton ca mnh. Nhng khng u l hon ton an n ch tr Nit bn. V
th nu ta c th qun st s s hi, bt an ca mnh, chng ta s vt qua
c tt c thnh tu c nhiu hn.
Cc v chng c qu v Tu--hon u l nhng ngi dit b c
lng hoi nghi, do d. H l nhng ngi t c qu v siu phm
u tin, khng cn c lng hoi nghi. t chng c chn nh, mt
thc ti khc hn thc ti tng i ni chng ta ang sng, v chng Tu-hon c th xng ti m khng lo lng, s hi. Khng th hoi nghi mt
kinh nghim t chng. Th d, nu nh ta bo mt a b: "Con ng s
vo la, s b bng y", vy m n vn lm s. Nhng mt khi s, b
au v phng, chc chn l n s khng bao gi lm th na. Kinh nghim
thc chng xa tan i ni hoi nghi, do d.
Bn nng v thc k tip l t kin (ditthi) v mt ci ng. a s chng ta
u khng trnh khi iu ny. Rt t bit rng: ' ch l tm s', nhng li

84

tin 'Ti ngh th ny, th n'. Khi c th bt an, rt t ngi ni: 'Ch l mt
cm gic kh chu', nhng li cho rng: 'Ti khng khe", "Ti b au". S
miu t ca bt c vic g xy ra u xoay quanh mt ci 'ti' l mt bn
nng tim n su xa m mun bng c gc r ca n cng phi cn bit
bao n lc.
Mun bung b t kin v 'ci ti' khng phi ch thun c tri thc hiu bit
rng ci ti khng thc c l c. N i hi ta phi c s hiu bit t ni
tm rng s kt hp gia thn tm khng g hn l nhng hin tng khng
do ai lm ch. Ngi c chnh kin v ci ng, t c qu v u tin, qu
d lu, nhng ch c cc v A-la-hn mi hon ton dit tr ht mi vng
mc v t ng.
K tip l ng mn, hay t cao (mana), y cng hm cha ngha ca
khi nim v ng, nh l nam hay n, gi hay tr, xu p. Chng ta c
nhn thc v nhng ao c, cm th, suy ngh, hiu bit hay cc hnh ca
chnh mnh. Tt c nhng khi nim to nn ng s, v chng ta tr nn
t ho v nhng s hu, v tr tu, kh nng, cm gic, cm thy mnh c
bit hn hn ngi khc. Lng t ho ny c khi rt kho c che y,
phi cn nhiu qun chiu, soi ri li mnh mi c th bit c, v n chnh
l s hin hu ca ta. Khi ai ni vi chng ta: "Hy cho ti bit khi nim
v n gii", cu tr li ca ngi ph n thng l: "Ti l mt ph n,
cha? "Nhng khi cn ngh ta l g - nam, n, tr, gi, khn di- th Nit
bn cn xa thm thm. Cc khi nim v t ng l chng ngi cho ng
tu ca ta.
Ch c cc bc A-la-hn mi dit tr c bn nng v thc v ng mn, t
cao t i. Bn nng ny khng c s lin h trc tip, r rng vi nm un,
nhng cng nh t kin (ditthi), n l biu hin chnh ca vng tng, l
ngun gc ca bao phin no, cu u ni ta.
K n l s bm vu vo hin hu (bhavaraga). l bn nng sinh tn ca
ta. Chng ta chp cht vo ci sng, khng mun ri b, khng bao gi sn
sng cht ngay by gi. Nhng ta phi tp sn sng cht ngay gi
pht ny - khng c ngha l mun kt thc s sng ngay, nhng l chp
nhn ci cht nh mt vic c th xy ra bt c lc no. Mun c cht l
mt thi cc ca mun c sng mi. l mun hy dit 'ci ti' v cuc
i qu au kh. Nhng vic sn sng chp nhn ci cht ngay by gi c

85

ngha l ta thy c ci gi di trong vic bm vu vo ci ng v ta

bung b n.
Bm vu vo s sng khin ta phi ph thuc vo n. Chng ta mun mi
vic u xy ra theo mnh mun, nu khng c, ta sinh kh au. T
a n tham sn. Chng ta thng d qun rng mnh ch l nhng ngi
khch trn tri t ny. Cuc ving thm ca ta ngn ngi v c th chm
dt bt c lc no. Bm vu vo s sng khin ta phi toan tnh cho tng
lai, v th khng th sng giy pht hin ti. Trong tng lai, khng c s
sng, tt c ch l tng tng, phng on, mt nim hy vng, mt c
nguyn. Nu ta tht s mun sng, mun kinh nghim mi th trong i,
th ta phi c mt ngay by gi, tnh thc tng pht giy. iu gip ta d
bung b vic chp vo nhng g s xy n cho ta trong tng lai, nht l
cu hi khng bit ta s tip tc hin hu khng. Hin hu, sng ngay giy
pht ny l . Lm c th ta s c c chnh nim mnh m, ch tm
tht s v tri kin sng sut.
Bm vu vo s sng cng khin ta c mong ch mt ci g tt p hn s
xy ra nu ta bit ch i, khin ta thiu s n lc. N lc phi c thc
hin ngay by gi. Lm sao ai bit tng lai s mang n cho ta iu g?
V ci cui cng trong by bn nng l v minh (avijja): khng bit n T
Diu . Chng ta ph nhn thc t bng v minh, khng bit rng mi kh
au u t lng ham mun m ra, du iu ta ham mun khng phi l bt
thin. Nu chng ta tip tc u m v hai s tht u tin (kh , tp ),
cha ni n s tht th ba l o , th ta s mi mi trong kh au. Bn
nng v thc ca v minh cng a ta n t kin v ng - khi nim v mt
t ng - m nu khng c n, s khng c tham sn, khng c hoi nghi, do
d, khng c t kin, khng ng mn, t cao, cng nh khng c vic bm
vu vo s sng.
Theo kinh nghim tu tp ca chng ti, nu ta c th bit c bn nng v
thc no gy cho ta nhiu tr ngi nht, hy ly n lm trng tm tu tp ca
ta. V mi bn nng u tng quan mt thit, nn gim c mt bn nng
no, th cc bn nng khc cng c gim thiu.
nhn ra c cc bn nng v thc ny trong ta, i hi rt nhiu ch
tm rt ro, c ngha l i hi ta phi c thi gian v khng gian. Khng
th thc hin c nu ta phi bn rn tip xc vi tha nhn. Nu tm

86

thanh tnh, chng ta c th thc hin c iu trong lc ta thin hay

qun chiu.
Qun chiu l mt hnh ng h tr c lc cho tnh tm ta thin, mt
ngi bn quan trng trong vic hng ta n tri kin, trong khi thin qun
th hng n s tnh lng. Qun chiu l nhn vo bn trong, tm xem cm
th no va dy khi. Xem iu g khin ti hnh ng th ny, th n?
Nu thc hin c rt ro, vi s chn tht tt cng, qun chiu s gip ta
nhn bit c cc bn nng v thc ca mnh; nhc nh ta rng tt c
chng sanh u c cc bn nng ny, v s khin ta t hi mnh: chng
nh hng n ti nh th no? Khi khm ph ra c iu , chng ta
c th qun tng su hn: lm th no bung b bn nng ny, hay t
nht l gim thiu n? Mi ngy nn dnh ra t thi gian qun chiu.
Nh th, khi ngi xung chiu ta thin, chng ta s thy d dng i vo
nh hn.

87

Chng 17:
V Kh, V Nhim & T Ti
V Kh, V Nhim v T Ti l ba c tnh ca cc v A-la-hn. V kh c
ngha l gii thot khi kh au; v nhim l khng cn cu u, nhim
v t ti, khng s hi. R rng l cc c tnh ny rt ng trn trng, v
chng mang n cho ta s bnh an, hnh phc. Nhng khi nghe ni l
c tnh ca cc v A-la-hn, hn l ta khng dm c m mnh s thc hin
c. Hnh nh chng qu xa tm tay chng ta.
Tt c chng ta ai cng nm bit su kh, cng tng b cu u, cng lun lo
lng. Kh au lun quanh ta. Cn khi ta cm thy bc tc, lo u, bn chn,
ganh ght, hay t nnh, l ta b phin no, u nhim. V tt c chng ta
cng u bit qua lng lo lng, s s hi; s chnh ci cht ca ta hay ca
ngi thn thch, s b ngi ght hay b ch bai, chng bng, s khng t
c nhng g mnh mong c.
Tuy nhin ta cng c bit n s i nghch ca ba iu bt thin ny.
Nu trong ta khng c ht ging thin, th c l Gic Ng gii thot ch l
chuyn vin vng. Khng c s cu u no c th len vo tm ang ch tm
- khng phi ch tm n nhng iu cu u m n nhng ch thin
qun - d ch trong mt giy, cng l tt. Lc , s khng c lng s hi
v khng c g lo. S ch tm trong thin qun em li nim vui, nim
hnh phc ni ti m khng lin quan g n nhng yu t bn ngoi; ch
l nhng trng thi ca tm. Chng ta khng th vun trng c cc trng
thi ny, nu trong nhng gi pht khng ngi thin, ta chng oi hoi chi
n chng. Chng ta cn phi lun cnh gic bo v tm khng b u nhim
bi cc ngh bt thin.
Nu ta c th tri qua nhng trng thi tm khng phin no, khng cu u
v bt an, cng nhiu th chng cng d tr thnh thn thuc vi ta.Khi ta
nhn thc c rng ta c th thc chng c nhng kinh nghim , du
ngn ngi th no, chng cng tr thnh mt phn ca ta. Hy nghim xem
lng s hi - s hi khng c chp nhn hay ngng m - nh hng
n tm l ca ngi thiu t tin nh th no. Nhng ngi nh th khng

88

cn phi lm g, lng s hi cng t ng khi ln. Cc trng thi tm an lc

cng th. Do ta c th tn hng chng, vui mng khi bit rng ta c th
t c cc trng thi . Sau , bn nng t nhin s khin ta thng hi
tng n nhng giy pht t ti, do gip ta tin trn con ng o.
Mi giy pht tnh thc khi hnh thin l mi pht giy khng nhim,
khng phin no v khng s hi. Khi cc kinh nghim ny c nhn ln,
c lp i lp li l ta cng c, thm sc mnh cho cc trng thi ca
tm gii thot. Ta nh rng ta c th lm ch tm, hnh ng vi ch tm
d trong hon cnh no.
Khng phi trong ta lc no cng y nhng bt thin, cu u. Cng c
nhng lc ta khng sn gin, m ch c lng t bi, khng i dc m ch c s
lng, bung x. Tt c chng ta u c nhng giy pht khng kh no.
Trong khong thi gian , chng ta v nhim, v kh v t ti. Chng ta
cm thy d chu, an tm. Du bao nguy him vn chc ch, e da s sng
cn ca ta, nhng khi tm tr ta trn y s bnh an, thanh tnh th s hi
khng c c hi pht khi.
Khi ta c c nhng giy pht ca tm thanh tnh, ng ngh l do nhng
yu t bn ngoi mang n. V nu nh ta khng th li cho hon cnh
bn ngoi khi tm bt n, th cng ng tn thn hon cnh khi ta c an
vui. Cc yu t bn ngoi khng ng tin cy, li khng trong vng kim
ta ca ta. Da vo nhng g khng ng tin cy th tht l u m. Hnh gi
thc hnh, tu tp l pht trin tm thanh tnh, dn n thin nh, gii
thot. Khi tm v nhim, khng c nhng t tng phn bit ri rm, khi
tm ch n gin bit, trong sng, t ti, th hnh phc v an bnh s khi
ln. Nhng giy pht , du ngn ngi, cng ging nh nh sng cui
ng hm en ti, t tng v dng nh bt tn. Nu hnh gi tip tc
vun trng, nui dng nhng giy pht , th con ng hm en ti
dng nh c li ra.V ri tm ta s trn y an lc.
c Pht ch cho chng ta con ng trung o, l gip ta thy c
chn l, bit rng kh au khp mi ni, nhng khng phi tuyt vng,
m nhn ra rng c con ng gii thot ra khi kh au. Nu chng ta
qu nng lng vi nhng kh au, ngh rng kh au l con ng ta phi
i sut cuc i, th cc hnh ng ca ta cng ph thuc vo nhng ni
kh au . kh au ph trm ly ta, th hnh thin cng khng ch li,

89

v cng kh th sng ha hp vi ngi. Nhng nu ta nn hay trn

trnh kh au th l khng dm i mt vi thc t. Tri li nu ta c th
nhn thc rng kh au l bn cht ca nhn loi, ng thi c gng
thot khi kh au, l ta bit sng mt cch hi ha. Ta cn c s hi ha,
thng bng c th tu tp thnh cng.

90

Chng 18:
i Vi Bn Thn
Kinh lun v Lng T Bi ch cho hnh gi bit phi i x vi tha nhn
nh th no -phi thng yu h nh thng ngi thn. Nhng kinh ny
khng dy chng ta phi i vi bn thn phi nh th no. D nhin l ta
phi i vi bn thn ging nh ta i vi tha nhn.
V tt c chng sanh ai cng u lo cho chnh bn thn trc ht, nn iu
quan trng l ta cn phi bit vn mnh ang i u l g. Vi s c mt
ca tha nhn chung quanh, ta c o gic mnh ang phi i u vi th
gii quanh ta. Trn thc t, chnh l chng ta lun lun phi i mt vi tm
bt tnh, hay thanh tnh ca mnh. Tt c nhng ngoi cnh din ra quanh ta
ch l mt chui nhng cht xc tc lm ngi n cho cc hnh ng ca
mnh.
Th gii quanh ta c th l cc hon cnh, kinh nghim hay con ngi m ta
tip xc qua cc gic quan. Mt trong nhng gic quan nhy bn nht l tm
vi kh nng suy tng ca n. Tic thay, tm tng li c khuynh hng
bay khi tm kim sot ca ta. Chng ta thng khng n ci trc
mt m ngh tng ci c th l. Chng ta mt l lo s cho tng lai, hay l
mong mi nhng iu tt lnh nht. S mong mun ch l o tng, cn ni
s hi ch l nhng lo lng khng u. C hai u dn n phin no, rc
ri. V c mong mun, nn ta sinh lng s hi - s hi rng nhng mong c
ca ta s khng thnh tu. Ngc li v s hi, nn ta c c mong - mong
rng nu ta hnh ng khn kho th nhng lo u, s hi ca ta s khng
bin thnh hin thc. Hn na, ta cn lo s rng mnh khng sc chu
ng nhng g s xy ra cho ta.
Do ta t cm thy lo lng, bt an, nhng kh th m ta trn trnh bng
nhiu hnh thc nh: n ung, tiu khin, chuyn tr, ng ngh, c bo,
xem truyn hnh, dng in thoi - bt c th g trong tm tay ta. Nu
khng tm c g, ta tr nn trm ut hay sn gin.
Trn thc t tt c nhng bin thi ny (papanca) u do tnh cht khng
th kim sot ca tm. Chng ta n i tn lon, ngh v tng lai vi hy

91

vng v u lo, nh tng qu kh vi nim hi tic, xt thng, thay v tp

trung tt c ch tm vo nhng g ang xy ra trc mt.
Ch tm vo ngay giy pht hin ti, l ngha ca chnh nim. Kh c
th c c tm chnh nim hon ton v tm thng lng xng. Nhng nu
chng ta hon ton ch tm tng pht giy, th lm sao lng xng xut
hin. Nhng ch t nhc nh mnh phi c chnh nim khng thi th cha
. Ta cn cn phi c cc s h tr khc. Bit chp nhn, bit nh gi cao
chnh bn thn l mt s h tr tinh thn khng th thiu. khng phi l
s t cao, lit k tt c nhng kin thc mnh c. Gia hiu bit n hnh
ng c th cch nhau mt khong xa. Nhng nu ta c th t nh gi
c nhng vic mnh lm th rt hu ch. Khng c g ng k ngoi cc
hnh ng ca ta. Nhng hiu bit ca ta nh th no khng thnh vn ,
nhng nhng g ta thc s lm s em li hu qu. Nu cn pht trin cch
nh gi cao v mnh, ta cn phi nh n nhng nghip thin ca mnh.
Ngoi ra, ta cng cn bit t bng lng vi chnh mnh, nu khng ta s
khng bng lng vi bt c iu g, bt c ai hay u. Trong hon cnh
hin ti, ta nh chp nhn cn phi bm vu vo 'ci ti' ny - bm vu vo
ci va l thy mnh, m cng va l k ph hoi mnh. iu quan trng
nht l ta phi t bng lng vi mnh, t c th nhn ra c nhng
bn tnh thin cn bn ca nhn loi. iu ny c trnh by rt r
trong kinh T Bi. Kinh ni rng chng ta cn phi bit bng lng v d dng
chp nhn. Kinh ni n mi lm iu kin c th mang n cho ta s bnh
an. Nu chng ta khng th tm thy nhng c tnh ny trong ta, th s
bnh an trong ni tm khng th c c.
Bit an vui ngha l bit bng lng vi nhng g ta c, bit chp nhn hnh
dng, cch ni nng, cch sng, cch x s ca mnh. iu y khng c
ngha l ta s khng phi sa i cho tt hn. Nhng nu ta lun mc cm
v con ngi mnh, th s nh hng n thi , cch c x ca chng ta.
Ngi ta thng c c mun c hn ci mnh c. Cng b c cc c
mun ny, ta cng bt kh. Nhng mun thc hin c iu , ta cn
phi bit bng lng vi ci trc mt, du cho khng phi hon ton nh
ta mong mun. Chng ta thng c nhng mong mi, i hi ni chnh
bn thn mnh v tha nhn, du nhng iu khng thc t. V ta
thng qun vn php u v thng. Tt c vn vt u lun thay i. C

92

nhng iu hm qua hon ton ng, th hm nay li sai. Lm sao sng

an vui trong nhng hon cnh ta cho l kh chp nhn? Trc nht, ta phi
xt hon cnh cho k cng? Ti sao kh chp nhn n? N sai st u?
Khng tha mn bn ng chng? Khng phi iu ta mong i chng? Mt
khi hiu r ti sao mt vic g khng ton ho, ta s thy n qu nh
mn, khng ng tm.
Khi c nhng vic lun to kh au trong ta, khin ta khng toi nguyn
c m, th ta hy t nh: "Ta ri cng cht, ta khng th thng c s
cht". Ti sao khng lun ngh v s cht? Qun tng v ci cht s khng
mang n cho ta s bi thng hay trm ut, nhng n mang ta n gn hn
vi thc t. Liu chng ta c cau c, bc bi khi bit mnh ch cn mi pht
na sng? Nu tht s ta ch cn sng c thm mi pht na, th
khng ai trong chng ta cn bc bi, kh chu. C th do ght, ta sinh lng
s hi, nhng ti sao phi ght iu ta khng th trnh khi? Ti sao ta li
phi ght ci iu chc chn s xy ra, v n s xy ra? l mt trong
mun vn ci v minh ca ta.
Bng lng cng hm cha ngha chp nhn, chu n chnh bn thn mnh.
Khi tt c mi th quanh ta dng nh o in, hn lon, chng ta vn c
th quay v vi ni tm ca s thnh thin, hon m. Nu chng ta khng
c nhng s thun khit cn bn trong ni tm, th khng c l do g ta
tip tc tu tp na. Tuy nhin, ta c th nui dng, vung trng cho ni tm
trong sch ln mnh thm, v pht trin s nhn thc v n. Bt c khi no
c kh khn, s hi, bt nh hay kh au v nhng c mun khng
thnh tu, chng ta u c th quay vo bn trong ta, ni an vui tr ng.
Chng ta thng lm tng rng s an vui ca mnh ty thuc vo hon
cnh hay con ngi no . Lm sao n c th ty thuc vo mt iu g
bn ngoi chng ta? Nu chng ta mun c s an vui tht s, th phi ty
thuc vo nhng g bn trong ta. Nh th ta c th pht khi s an vui lin
tc. Tri li nu phi ty thuc vo ngi hay hon cnh c c s an
vui, th ta c khc no l n l cho chng. Trong khi con ng o ca c
Pht l con ng dn ti t do, gii thot.
Cng ging nh s an vui, lng bit n cng gip rt nhiu cho cuc sng
ca chng ta. Lng bit n khng cn phi nhm vo mt ngi no hay
mt iu g c bit. C th l lng bit n i vi nhng duyn nghip

93

khin cho cc n lc ca ta c thnh tu, hay c c mt c th kh tt.

N gip cho ta khng coi nh nhng g mnh c c. Ngi cng giu
sang, cng coi nhng th h c c l chuyn ng nhin. Cng c sc
khe hay nhiu may mn, ta cng coi thng chng. Thi s khng
gip ta bit an vui, bng lng. Ch c lng bit n mi em n an vui.
Nu khng c thi ng, bit t bng lng, bit lng thanh thn,
khng vng bn, ta s khng tm thy t m d bt c ni no. S yn
n, t m l ni tm, ch khng phi bn ngoi. Khi ta bit m lng ra,
c lng bit n, cm nhn, bng lng vi chnh mnh th ta c th tm thy
t m, d ang bt c ni no trn tri t hay trong v tr ny.
Mt cn nh ch l mt ni chn vi bn bc tng bc quanh.Nhng mt
cn nh l tng th phi c s m cng, nht l khi th gii bn ngoi y
lnh gi. S m cng t u ra, nu khng t nhng tri tim chng ta? l
ni ta cn to ra s thoi mi, hnh phc, an bnh kh nm bt m ta lun
tm kim. Tri tim l trung tm. Khi mi vic m thun, ta coi nh l
chuyn phi th, nhng khi gp tr ngi, i u vi kh khn, th ta li
quay ra tm s gip bn ngoi ta, u bit rng ch c th tm c li
gii ni tri tim mnh. Nu chng ta to ra c mt nn tng vng bn,
m p, y thng yu ni tm, th ta lun c th nng ta vo .
Phi da vo ngi khc c c hnh phc, th qu di kh; da vo h
c bo v, ch che th tht k quc. Lm sao ta c th da vo h, khi
chnh h cng ang i tm hnh phc v s ch che? Ch c nhng ngi
tm c kho tng ni ti mi l ngi tm c mi m ca mnh. Da
vo chnh hnh phc, s ch che ca bn thn, mi c th gip ta chu ng
c mi th thch, kh khn trong i. Khng c ai trong th gii trnh
khi kh au, nn khi c mt mi m ni tm, ta s bit tm v ni u
trong nhng khi cng thng. Nhng cng thng ny c th mc nh
nh khi ai i hi mnh iu g hay khi nhng mong c ca chng ta
khng thnh hin thc. Lc ta bc vo mi m tri tim ca mnh, ni ta
s tm c s m p, lng bit n, cm nhn v hoan h. Bng cch l dit
b tt c mi tng bt thin, ch cn c t tng tt p, hu ch, tch
cc ng li. Cng cht cha nhiu t tng u, th mi m tri tim ta
cng hi hm, nhim. Mi khi ta hy dit c mt t tng bt thin, ta
s c thm sc mnh b n ln sau, ln sau na. Bng cch y ta t

94

dn sch ngi nh tm ca mnh. Mi ngy ta u qut phng, qut ng.

Hy qut dn tm ta mi ngy nh th!
Mi khi ta dn sch ci g - mt khu vn c di, mt nh bp, qun o dta cng nh dn sch tm mnh cng lc. Khi tm ta thanh tnh, bn
vng, ta s trn y tnh thng cho chnh mnh, cho mi ngi chung
quanh. Lc ta khng cn c gng thng yu tha nhn; lng thng
thnh qun tnh do ta bit yu thng chnh bn thn mnh.Nhng
khng c ngha l t d di vi chnh mnh. M ch l s vung trng tnh
yu thng cho bn thn, ri ta c th d dng thng yu ngi khc.
Tha nhn cng c hng li lc do s vng chi ca chng ta. Ta l ci
neo, l hn cho ngi khc ta vo. V du cho c g xy ra, chng ta
vn lun cng rn, khng lung lay.
Khi tnh thng, s vng chc y trong tim, th s hnh thin ca ta cng
c tt p v cuc i ta cng thay i. Chng ta s cm gic ging nh
trc cuc sng ca ta khng trn vn, nhng gi ta cm thy ton vn
hn, gii thot hn. V cuc sng thnh thin u c g hn l c sng
trn vn, trn y.

95

Chng 19:
Tnh Thng Yu
Bn c tng nghe ni n tnh thng yu chm sc cha? Tr em s khng
th sng ni, nu thiu tnh thng yu chm sc, c chng ta cng th. Khi
tr thiu tnh thng yu chm sc, th d c c nui bng thc phm
dinh dng tuyt ho nht, c cha tr bng cc loi thuc hay nht, cng
khng th ln ln mt cch bnh thng. Cc mi lin h gia con ngi vi
nhau cng ly tn, nu thiu tnh thng yu. Thin nh cng khng l
mt ngoi l. Thin nh kh th pht trin nu thiu tnh thng yu chm
sc.
Trc ht, chng ta cn phi thng yu chm sc tm mnh. ng n
bin thnh mt ch b hoang lc vo thnh ph, m ch cn mt hnh ng
theo bn nng, khng kim sot l s to ra bao ra hn lon. Nhng hnh
ng thiu chnh nim, d rt nh, cng l biu hin ca s thiu thn lng
thng yu. Bt c khi no ta khng gi c cc gii lut, d l trong
nhng iu tng nh rt nh nht, cng chng t l ta khng bit
thng yu chm sc chnh bn thn.
Cc gii lut khng phi t nhin m c by ra. Mi gii lut u c
t ra v mt mc ch. Mc ch chnh ca cc gii lut l gip chng ta
khi chm m trong nhng lo ngh tm thng, quay vo qun st ni
tm mnh. Nu ta coi thng mt gii lut no , th cng phu tu tp thin
ca ta s b gin on. Du l mt li nh trong gii lut cng th, cng
chng t l ta tm chy theo tp kh khng vng li, d di ca ta.
Tm s khng pht trin c tnh thng yu i vi tha nhn, do
thin nh ca ngi cng s b nh hng. V nu sut ngy, ta tm
tn lon, th lm sao ta i hi n phi bit ch tm trn chiu thin? Cng
phu tu tp thin ca ta ch c th em li kt qu nu nh ta c th lm ch
c tm, s dng tm ng n trong ngy, v c lng tin yu, chm cht
n s hnh thin ca bn thn. Khi ngi xung chiu thin, trong mt t
th nh c, vi mt tm lng thng yu n vi tt c chng sanh.

96

Nghi thc hnh thin mt s ni l trc khi ngi xung, thin sinh ci ly
trc chiu thin ca mnh, cng nh ngi ngi i din. C ch lch s
biu l lng cung knh v quan tm i vi ngi v vt quanh mnh, vi tt
c nhng g trong tm quan st ca ta. Chng ta cng c th hng nhng
t tng thng yu, trn trng n vi hi th ca mnh trc khi bt u
thin qun.
Tm nghi hoc, trch c, chng i, lo u hay xt on kh th tr trong
thin qun. Khng ch v ngi xung chiu thin l chng ta s c th
chm dt, bung b c chng.
Ch c mt phng cch duy nht ngi thin cho tt l: Hy dp b
nhng lo ngh tm thng th tc. Thin l mt hot ng tm linh siu
vit, khng th chp nhn cc tm trn y th tc. Khi m nhng lng
xng, lo ngh v chuyn th tc cn r qun c ta, cn em n cho ta lc
th, th ta khng th no t c tm siu vit. Trong ngy, mi khi cc t
tng th tc khi ln, ta cn qun st xem chng c bao gi em n cho ta
nhng nim vui thng hng khng. Nu cu tr li l khng th ta c th
d dng bung b chng.
Du lm bt c cng vic g, ta cng c th coi l mt cch thc hnh
thin, nu nh ta lm vi tm hon ton chnh nim, ch ch tm vo vic
trc mt, v bung b tm phn bit, phn on. Ta khng cn phi xt
xem cng vic c cn thit, c quan trng khng; c kh khn, phc tp,
hay nhm chn? iu duy nht ta cn lm l ch tm vo cng vic trc
mt, v hy thng yu chm sc bn thn v ang c gng ht sc mnh.
Th d nh cng vic dn dp v sinh. Nu chng ta c th lm cng vic
vi s cn trng, chm cht cng nh vi tt c nhng cng vic hng ngy
khc, th khi ngi xung chiu thin, ta cng c th hnh thin vi cng tm
lng thng yu, chm cht . Hai vic lm ny th c khc g nhau?
Tm ta cht cha bao thi quen t nhiu kip. Nu ta c th nhn bit
c chng thay th nhng ci xu, ci d bng nhng ci hay hn, tt
hn. Chng ta c th lm c bng tnh cm thng yu, phc v ngi
khc. Chng ta c th t nhc nh mnh nh n nhng au kh ca nhn
loi, nh n tnh v thng ca vn vt. Nu ta c th lun tng nh n
nhng li dy ny trong tm, tc l ta dn dt tm i ng hng, gip
n thot ra khi c nhng li mn xa c.

97

Khi hnh thin, nu ta c c cm gic thch th th cng phu mi c

kt qu, nu khng th ta kh c c hi thnh cng. Lng nghi hoc, chn
ght, hay th , lng m, u cn tr con ng ta i. V th khi quyt
thc hnh thin, ta cn phi chn thi ng n, vi tr tu v lng t bi
i vi bn thn.
Tm u tr, cha trng thnh th cng ging nh mt a tr. N cn c
dn dt cn thn. Khi chng ta cn cha t c gii thot - Nit bn - ta
cn cn phi chm sc ci tm mong manh, d v ca mnh. Chng ta
khng nn nhim n bng lng sn hn, chng bng, ght b, lo u, s hi,
hay nghi hoc; m ta cn phi chp nhn mi kha cnh cuc i, du l
iu ta mong mun hay khng trng i. Nu ta khng chm sc tm k
lng, n s ngng pht trin, trong khi ta tu tp, thc hnh l ch tm
c pht trin, trng thnh. Tm trng thnh khng ty thuc vo tui
tc nhng ty thuc vo s tu tp, thc hnh ca ta, trn chiu thin cng
nh ngoi i (lm sao m tch hai th ra c ch?)
Nu khng dc c tm tr vo chuyn mnh ang lm, l ta cha thc s n
lc ht mnh. Khng th c chn la. Nu ta ch chn th ny, v b qua th
khc, ta to nn s chia r. Chng ta khng c la chn ngi
thng yu, khng c la chn gio php nh, hay gii lut gi.
Mi khi ta chng i, b qua hay l l vi mt ai, vi iu g , ta cn
tr vic hnh thin ca mnh. Phi thng yu tt c mi ngi, phi ch
tm n tt c mi cng vic phi lm, phi gi tt c mi gii lut.
Nu ta khng th dc tm vo mt vic, mt cch tuyt i, th tm ta ch c
th hnh ng na vi. C th n ch chu c hai mi pht thin qun
u tin, m chnh mnh vi bn mi pht cn li. C th n ch thch ch
tm vo hi th, v khng th chu c khi c ai gy ra ting ng.
Mt bui hnh thin tt p l mt khch l, nu khng mun ni l ng
lc: "Nu ti c th sng tt p trong ngy, ti s hnh thin tt ti nay".
Khng ai bit tm hot ng nh th no. Ch bit l n din tin ng nh
th. Tm l dng c duy nht khin mi th u l iu c th, t nhng
c mun, hnh ng thp hn nht, n nhng thc cao c nht. Ta cn
phi nh th thng yu, chp nhn tt c nhng g xy ra nh mt phn
trong qu trnh tu tp thc hnh.

98

Nu chng ta thch th, th ta d dng tr vo . Nhng g ta thch c kh

nng lm sc ht. Nhng g ta khng mng n, khng to ra hng th g
trong ta. V th ta c th quan tm n hi th ca mnh v l ch
qun tng ca ta hay ch tm n ta c v n nng ta khi ta ngi thin.
Chng ta cng cn tm, thng yu ngi ngi thin quanh ta, v th n
h. Tnh thng yu, chm cht c th khin mi th u m hoa kt qu,
t nhng ht mm nh b n tm chng t thin qu rng ln, hon ton
bung b ng chp.

99

Chng 20:
Hy Lm iu Kh Th Lm c
Chng ta thng t hn ch trong nhiu cng vic bng cch ngh rng vic
ny, vic n khng th thc hin c hay kh nng chng ta ch c gii
hn. Nht l trong lnh vc tm linh. Tht ra, nu chng ta c th b qua
ngh v cng vic kh khn khng th thc hin, b qua nhng n o vn
vt - ci ta thch hay khng thch, nhng lo u, s hi, bt mn - chng ta c
th tip thu c bao bi hc mi.
Chng ta tht s ch bit rt t v nhng g hin hu trn th gii. Nhng g
chng ta cm nhn c qua cc gic quan ch l mt phn rt nh trong ci
tng th. Cc ch ong c th nhn thy c nh sng ca nhng tia cc tm,
trong khi ta khng thy c. Cc ch ch c th nghe c nhng m
thanh m tai ta khng th no tip nhn. l nhng sinh vt km hn ta,
nhng c nhng gac quan vt tri hn ta. V cng ch l mt vi th
d trong bit bao iu c th xy ra trong v tr m ta khng h bit ti. S
thiu hiu bit khin chng ta t hn ch mnh bit bao.
Chng ta cm thy gn gi vi cc pht minh tin b khoa hc, hn l
nhng tin b tm linh. Mi ngi u c hng ch li t cc tin b
khoa hc. Nm mi nm trc ni n vic ln mt trng l iu khng
tng, mt tr a. (Nhng nu cc nh khoa hc khng ngh iu c
th thc hin c, h khng tm ti nghin cu cui cng lm ra
c cc ha tin phng ln cung trng). Vy m by gi, cha ht mt i
ngi, ta coi vic thm him khng gian l iu t nhin. Mt iu tng
chng khng tng thnh hin thc.
Nhng iu tng t cng c th xy ra trong lnh vc tm linh v thin
nh. Khng ai c th gii hn nhng g ta c th t c trong thin nh,
trong vic vung trng ngi vn tm linh hay lng tin ca chng ta. Khng
c g c th ngn tr chng ta thc hin iu g - tr s ngn tr t chnh
chng ta khi ngh rng c bao chng ngi khng th vt qua ang ba
vy ta. Nhng nu ta c th thay i cch nhn, dm ngh n nhng iu
chng ta c th thc hin c, th khng tng c th tr thnh hin thc.

100

Trong cuc i, cng nh trong thin nh, khng c g vt qu kh nng

ca ta. Ta c th nhip tm, i su vo nhiu trng thi thin nh, mt khi
ta c th vt qua nhng chng ngi.
Chng ta cn bit chp nhn nhng g ang c, bit t b nhng thi quen
c. Bit ty duyn, bit bung x l nhng yu t quan trng gip ta thin
qun thnh cng. Chng ta nng theo hi th, bung b nhng suy ngh
theo th tc, l nhng suy ngh t n cng khng tht. Trong khi s tht l
v thng, kh v v ng. Tt c nhng th khc ch l t duy, kin c
nhn. Nu tm ta lun cha y tt c nhng g ta suy ngh, ni nng
trong ngy, th cn ch no cho s nhip tm, cho thanh tnh, v tri kin?
Nu ta c tm lun phng theo iu ny, n, thi lm sao ta c th t
nhin bt n ngng li, mi khi ngi xung chiu thin?
C th chng bao gi chng ta c th gii thch c. Nhng chnh lng
thit tha c t o s hng dn chng ta tm n s hon m. Nu
khng c lng thit tha ny, ta s khng bao gi c th chu ng ni nhng
au n, kh chu ni thn m tip tc hnh thin. Khng cn ai phi nhc
nh ta vn bit rng c nhiu th ta cha c nm tri trong cuc sng. Ta
t bit rng cn c s thanh tnh, bnh an su thm ca ni tm m ta cha
t n c.
Chng ta cn phi pht huy tm ti a. Cn t n mt th gii hon ton
khc, ni m tt c nhng lo toan ca cuc sng th gian khng c mt. Ni
th khng c ngha l ta phi dp b tt c mi cng vic, bn phn, trch
nhim hay sinh hot hng ngy ca mnh, nhng ta khng c chng
nh hng n ta. Chng ta vn c th tip tc chm sc hoa c trong vn,
vn nu n, may mc, lm vic. l nhng vic cn phi lm trong cuc
sng, chng ta vn lm nh thng nht, nhng hy gi tm trong sng,
khng vng mc. Hy tm khng bun gin, thc mc hay bung lung.
Kinh i Phc din t cc v A La Hn nh sau: "Du trong cuc sng
th tc, tm ca cc v khng h b nhim. Khng vng bn, khng lo
bun, lun vng chi, l nhng phc bu cao c nht". iu khng
c ngha l ta khng c tm n chuyn th tc, nhng phi c tm
phng khong, khng b chng ngi, ta s c ci nhn ni tm hon ton
khc vi ngi i. C c ci nhn i hi nhiu cng sc, v chng ta
cn c kh nng x b mi th. C th chng ta cng nghe ting pho,

101

nhng x b khng ngh n ting pho. Mun lm c nh th, cn phi

c sc mnh tm linh, mt ch cng rn. Do , ta cn phi pht trin
nhng sc mnh - v c lng tha thit, tin cy vo s tu tp ca mnh nu khng, ta ch lng ph thi gian, v s hnh thin ca ta cng ch l hy
vng, cu mong.
Khi dn gii v cc trng thi thin nh (Jhana), c Pht lun nhc n
tm thanh tnh. S thanh tnh l bo v, gn gi tm, to cho tm mt
khng gian pht trin, rng m. Nu khng c che ch c th pht
trin, trng thnh, tm kh th n a hoa hu ch.
Chng ta cn chm cht cho ni tm, bo v n nh mt vin ngc qu,
n khng b ry st, st m. Ngi ta kh th thin nh vi tm u, st
m. Nu ta bo v c tm khng khi c, trnh xa nhng hnh ng xu,
khng cn thit, th vic hnh thin ca ta tr nn d dng hn. i vi
thn, ta c ht sc mnh bo v n, n khng b phng, b nh, b
thng, b au n. Khi tai nn xy ra, ta vi v cp cu, i bc s, bnh
vin. Nhng li tm ta b un nng, ry xt bng ng chp, ng s;
n b u nhim vi nhng t tng th tc ca yu, ght, nng gin, hn
ly. Nhng suy ngh ny lm nhim s trong sch ca tm. V khi ta tip
tc lm tn thng n nhiu ln - iu ny khng ngoi tr ai - th nhng
vt ry xt s thnh nhng vt so su, kh th lnh. Nhng vt so ny l
bng chng ca cc khuyt tt ca ta. Tm ta l vin ngc qu, p trong
sut. Lm ry xt tm s ch mang au kh n cho ta.
Nhng ch c ta mi c th bo v c tm mnh. Ch c ta mi ngn c
cc t tng u khng lm ry xt s trong sng nh vin qu ca
tm. Khi chng ta thc s tu tp c c ni tm thanh tnh, chng ta
khng cn phi tha hon cnh bn ngoi bin minh cho cc hnh
ng ca ta. T chng ta phi l ngi bo v, vung trng tm. Tm ta v
nh mt cnh ng bao la, cha c khai khn g ngoi mt vi ht ging
c m mm, mt vi ry xt to nn nhng rnh su. Khi chng ta
tm ra c cc ht ging tt, ta s bt u vun trng.
Nui dng, vung trng tm i hi thi gian, lng kin nhn, thin nguyn
v quyt tm. Nu khng nui dng tm, ta s khng tin b, s mi l
trong mt hon cnh, s ch c suy tng m khng c thin nh. Chng ta
s tip tc bc tc v mi th chuyn, m i lc khi nhn li, ta thy tht

102

l nh mn. Chng ta hon ton l l, lng qun s hin hu ton din, s

ch ng ca thn cht, s gic ng ca tm bt nh nguyn, v s gii thot
khi nhng kh au l iu c th thc hin c.
Tm m ch ch trng n nhng vn th tc tm thng l tm nh hp,
thng c nhng ci nhn nng cn. Chng ta cn c tm nhun nhuyn, d
un nn, c th chp nhn mi hin hu. Qua bao nhiu kip, nm ny qua
nm n, ngy ny qua ngy kia, chng ta rp khun tm theo nhng quy
trnh ca th tc - nhng ta khng th tip tc th mi. Chng ta may mn
c y kh nng t lo cho bn thn, c kh nng lm vic kim
sng. Chng ta khng cn phi pht trin nhng kh nng ny thm na.
Gi l lc phi rn luyn tm gii thot, dp b mi tr ngi, dn ta n
hnh phc bnh an khng gii hn. iu cn nhn mnh y l s bung
x. Khi tt c mi suy ngh, vng tng khc c bung b, tr tu s
pht sinh, s bnh an s trn y tri tim ta.
S phin mun, au kh, than th u l cu u. Khng c l do g phi
trong nhng tnh trng . Khi c Pht sp tch, Ananda, th gi ca Ngi,
ch mi t c Qu A-na-hm, l o qu thp nht trong bn qu d
lu. Ananda khng giu c ni kh au. Trong khi cc huynh , tt c
t c qu v A-la-hn, ch ngi im lng, chp nhn s vic s xy ra.
c Pht gi Ananda n, v hi ng: "Ti sao Thy than khc? Thy khc
v ci thn xc gi nua, ng b vt b ny sao?" Thy Ananda tr li: "Con
khc v sp mt mt ngi thy, ngi tn ty ch cho chng con con
ng phi i". c Pht p, "Ta ch cho Thy tt c nhng g cn lm
t c gii thot. Khng cn g phi thc mc. Thy ch cn tinh tn tu
tp".
c Pht mun truyn dy mt iu rng chng ta khng cn phi lo lng
v nhng la chn ca mnh.Chng ta thng lng ph thi gian tm xem
tu hnh cch no th tt nht. iu dn n nhng tranh lun, bn ci,
nghi ng, lm lnh ph nng lc ng l ra ta c th dng cho tm linh
mt cch hu ch hn.
Nu chng ta ngi xung gi thin vi tm ca mt a tr th, ta s thy
c th d dng qun th gii bn ngoi hn. i khi i vi nhng vic
chng nh khng th thc hin c, ta cn c lng tin ca mt a tr. Tr
con tin vo ng gi Noel, vo cc chuyn thn tin, vo nhng sinh vt b

103

nh, vo tt c nhng th dng nh khng th c. l lng tin ta cn c

khi tu thin. Ta cn trnh nghi ng, trnh tm nhng cu tr li hp l, trnh
t ra mnh thng thi. Ch c tr tu tht s mi ng k, v iu th ch
c th xut pht t mt tri tim v nhim. Tht s, khng c g quan trng
ta phi ghi nh. Nu c g quan trng, ta c th vit xung ghi nh,
xong ri th hy tr v vi hi th, vi s ch tm vo giy pht hin ti.
Khi chng ta c th bt u hnh thin vi tm hon ton ci m, khng b
chi phi bi th gii bn ngoi, vi lng tin rng ta c th lm c iu ,
th tm ta cng s hng ng theo mt cch tch cc nh th. T , ta c
th bc vo th gii ca cm thng, chnh nim; c th pht trin nhng
kh nng cn thit cho cuc sng tm linh. Thm na, chng ta cn hon
ton tin tng vo tm thanh tnh ca chnh mnh, m khng cn phi dy
v t vn hay mong ch thi qu.
i khi ta c th nghi ng kh nng ca chnh bn thn, ca ngi chung
quanh, nh thy ta, cc gio l hay cch thc tu hnh. Trong v thc, hnh
nh c ting ni: "Ti c th lm tt hn". Nu th, th hy bng mi cch
lm tt hn. Hy t tin v trn trng nhng n lc ca chnh mnh.
Thin c th l iu tuyt vi nht xy n cho ta, nhng chnh ta phi c
s n lc ring. Gio l ca c Pht i vo ng ngch tm hn ca con
ngi mt cch thm su; tm bnh thng kh th nm bt ht mi ngha
ca Pht php. Tr khi tm ca ta cng tr nn siu vit qua thin nh, c
l chng bao gi ta hiu c ht nhng diu php ca c Pht. Tm bnh
thng khng c chiu su, khng uyn chuyn, phngkhong chp
nhn tr tu siu vit .
Hon ton th nhp thin nh l cu cnh a ta ti mc ch ca Gic
Ng. Nu tm tn lon, khng th tr vo u th kh th t c Gic
Ng. Tm s tip tc b chi phi, u n, tr ngi bi nhng th thch. Khi
chng ta c th iu khin tm bt c lc no theo ta mun, ch khi ta
mi c th pht huy tt bc tt c nhng kh nng ca mnh. Ch c lc
th bao au kh, v thng, ng u tr thnh mt thc ti ni tm.
Ch tr khi mi phn ng, mi chng ngi c dit tr khi tm, th
mi c ch cho nhng khm ph, nhn thc mi thnh hnh trong tm. S
hiu bit Pht php ca chng ta b tr ngi bi chnh nhng ro cn do
chnh ta dng nn. Thin nh gip chng ta ph b nhng ro cn , rng

104

m nhng chn tri mi cho ta, o su theo nhng nhn thc ca mnh.
Chng ta cng c th t nim tin vo nhng iu khng c th nh tr con
vn lm, v hy tin tng vo mm Gic Ng c sn trong tm ta.

105

Chng 21:
Bung X
c th hon ton hng v con ng tm linh, thong dong bc trn
con ng o vi lng t tin, ta phi bit bung x. Bung x khng i
hi l ta phi mc o nu sng, phi co tc. M ch c ngha l ta cn phi
bung b mi suy tng, mi c m m tm ta mong cu, bm vu, chp
cht. Tm khng bao gi tha mn vi ci n ang c. Lc no n cng
mun c thm. Khi khng c nh , n t v vi o tng, v sng trong
th gii huyn hoc . Nhng tm s chng bao gi c hnh phc, an
nhin t ti thc s, nu khng bit bung x. Bung x, dp b tm tham
m l nt chnh yu ca Pht gio. Chng ta cn nhn thc r rng, dt
khot rng, c nhiu hn cha hn l tt hn. S khng c im dng khi
cn mun c hn. V lc no ta cng phi tm kim thm na. Tri li t c
lng ham mun hn s khin ta c lc cng thy , thy c im dng.
Th hi ti sao ta phi ngi thin ni vng v, b qua bao nhiu c hi,
th vui m cuc i c th dnh tng? Ta c th i du lch, m nhn nhng
trch v quan trng, gp g, lm quen vi ngi tm giao, vit th t hay
c sch bo, theo ui nhng cuc vui u , tht s tha mi, hay theo
ui mt con ng tm linh khc. Khi chng ta ngi thin m khng c kt
qu g, ta li khi tng: "Ti ang lm g y? Tu tp nh th ny c tht
s ch li g cho ti khng? Ti khng th tu thin c, chc l ti phi tm
php tu khc". ng l th gii ho nhng ny ha hn vi chng ta rt
nhiu iu, nhng chng bao gi thc hin li ha . Tt c chng ta u
tng chy ui theo nhng quyn r ca cuc i, nhng chng c g
tht s em li cho ta hnh phc hon ton. S tha mn hon ton - mt s
bnh an tuyt i, hon ton cm thy y - kh th tm thy trong cuc
i ny. Khng c g trong cuc i ny c th hon ton tha mn tham
vng ca chng sanh. Tin ti, vt cht, ngi yu, tt c u khng th em
li cho ta s bnh an . Vy m lc no chng ta cng hy vng: C th ti
s tm c iu g d chu hn, ngi no d thng hn v tt c s
mi m, p hn.

106

Chng ta cn phi nhn nh r rng tm, cng ch l mt trong nm un.

Cn ca tm l no b, cng nh cn ca sc l mt. Khi tm xc chm vi
cc trn, th n pht khi cc tng, nhng chng ta li tin vo cc tng
, cho chng chnh l mnh. Chng ta rt coi trng nhng suy ngh ca
mnh. Bo v chng nh bo v ca bu, du rng chng chng bao gi
mang li hnh phc cho chng ta. Chng ch mang li o vng, lo u v
nghi ng. i khi chng gii su cho ta, nhng nhiu khi cng khin ta su
no khn lng.
Khi tm nghi hoc khi ln, nu ta bm theo, chng c th khin ta b c con
ng o. Trong khi cch duy nht chng nghim rng s bnh an,
hnh phc m i sng tm linh c th mang n cho chng ta, l phi thc
tu, phi x b nhng hy vng, mong cu n ta khng cn thy c g
thiu thn, c g cn phi lp y. Mun bit ming bnh c thc ngon
khng th phi t n. Mong mun mt iu g m khng thc chng l mt
quan nim sai lm.
Mong mi tm c s tha mn bn ngoi chng ta cng l mt t kin:
"Ti cu c c tr tu, hiu bit, c yu thng, thng cm. Ti cu
c gic ng". Nhng chng ta s chng nhn c g ngoi nhng li
dy, nhng phng php tu hc. Chnh ta hng ngy phi tu tp, th mi
c kt qu thanh tnh. Chng ta khng th b khuyt cho s thiu st,
tht bi ca mnh bng s mong mi iu g mi l khc s xy ra? iu
s t u m ra? T c Pht? Hay Php? Hay thy tng ca chng ta? Hay
t thin nh, t cc kinh sch?
Nhng y, iu chng ta ang bn, khng phi l c c thm iu
g m l dp b cc chng ngi. Ta cn dp b iu g trc ht? C l
chnh l tm lon ng ca ta. Ci tm lun th thm vi ta v nhng
chuyn khng tng, kh t c. Nhng mt khi ta nghe, ta thng
d tin vo chng. C l cch tt nht kim sot chng, khng t lng tin
vo chng, l hy vit chng xung giy. Khi nhn thy chng trn giy
trng mc en, ta s nhn ra chng tht l khng tng. Tm ta lun c kh
nng sng tc ht chuyn ny n chuyn khc, khng lc no dng ngh.
V th bung x, dt b l cha kha ca vn . Hy t b. Hy bung x.
Bung x cng ng ngha vi chp nhn rng cch sng theo th tc khng
phi l li thot, chng ta cn phi tm mt phng thc khc. Thay v lm

107

cho cuc i ca ta thm nng n bng nhng ham mun, ta nn hn ch

tham cu. (Nu cuc i ta khng thay i, m ta li mun eo thm nhng
ci mi, th lm sao ta c th ci thin hon cnh?) Gim bt ham mun c
ngha l chp nhn rng cch suy ngh c ca chng ta khng em li kt
qu g. M ch c au kh trin min. i khi ta ngh rng: "Ti au kh nh
th ny l do anh y (ch y)" hay "C l v thi tit". Nhng khi thi tit
thay i, ngi gy chng ngi cho mnh ra i, nhng au kh vn cn
nguyn vn. Th l ta li phi cho mt nguyn nhn no khc. Thay v
tn ph thi gian mt cch v ch nh th, ta cn phi tr nn uyn chuyn,
ci m hn tht s xt li nguyn do chnh ca mi kh au, m khng
tt c nhng ni kt, nhng hoang tng ca tm dn dt. Tm ta c lc
thanh khit c lc y cu u, v th ta cn phi bit cch iu khin n. Mt
khi ta bt u bin h, l gii cho cc tm hnh, th ta kh chp nhn mt
phng hng khc. Chng ta khng nn ngh rng mnh cn phi c thm
iu g mi c th tr nn mt ngi hon ton. Tri li ta cn phi on
dit cc chp. Lc ta s tr nn mt ngi hon ton.
Chng sanh lun tham cu: "Ti cn c thng cm, c bit n, c
thng yu, c tn thn". Hay "Ti cn phi mua ci ny, phi s hu th
kia, phi nm tri th n". Cn ham mun l cn kh au. T lc c mt
trn ci i ny, c lc no chng ta ngng i hi u. Du khng bao gi
ta tho cc nguyn c ca mnh, ta vn kin tr theo ui chng. Tuy
nhin, nu t b c lng ham mun, dn dn ta s tm c s bnh an.
Hy bung x, khng chp c vo nhng suy ngh, nhng kin ca c
nhn mnh. ng chp vo con ngi m mnh t nhn l mnh, con ngi
thnh hnh trong qu trnh khng nh ci ti ca mnh: "n c thi. Hy
nhn xem. Ti vn bnh thng". Vng, c th chng ta vn bnh thng, i
sng vn tin trin tt p, nhng mt khi m hnh phc, s bnh an tuyt
i cn vng mt, th vn cn thiu mt ci g . Khi chng ta khng nh
rng chng ta vn bnh thng, hnh nh trong ngm che giu mt iu
g . Nu khng, ta khng ni nh th bao gi.
Khi ngi xung chiu thin, ta cng cn bung x, nu khng ta kh th c
c kt qu g. Chng ta phi hon ton qun mnh, ch bit c vic
mnh ang lm th mi mong c c kt qu m mn. Khng th cho
lng hoi nghi khi ln rng, khng bit c vic g tt p hn, ng lm
hn khng. Nu ta khng dc lng, dc sc, th vic hnh thin ca ta tr

108

nn nng n. Dc lng, dc sc c ngha l ta b hon ton thi gian, tnh

thng yu, n lc vo khng n o, hn ch. Nu khng ta ch lm cho
c vic. Dc tm vo vic hnh thin cng c nghi l ta ch bit c thin
qun, m b qua nhng suy ngh nh phng php ta thin, hay cc thy,
cc sch ni g v thin. Tt c nhng th phi c qua mt bn
th ta mi c th hon ton chm m trong thin nh. Lm c nh th
th ta s cm thy t ti, ch bit ngay gi pht hin ti , v ch bit c
nhng g mnh cn qun chiu trong tm. Khi c s ch tm su xa th nh
su lng mi c th pht khi, ri kh au mi c th chm dt.
Nhng khng ch c dc lng, dc sc trong lc hnh thin, m c trong
nhng khi sinh hot hng ngy, khi quan tm chm sc ngi khc, khi ch
tm trong cng vic mnh ang lm. C th mi vic ta lm s d c
thnh tu. Nhng c th nhip tm c nh th, ta cn phi bit bung
b ng chp ca mnh. Khi cn lo ngh n ci ng, th khng th hon ton
dc tm vo mt vic g khc. S dc tm tuyt i cng ging nh sa ha
tan trong nc - khng th cn c s tch bit. Ng chp khng th no ha
tan trong thin qun; n lun tch bit rch ri.
Chng ta cng cn phi bung b nhng suy ngh nh hnh phc c th tm
u, phi sng i sng tm linh nh th no, phi hnh thin lm sao,
cc bc Php s phi hnh ng, ni nng, c x nh th no. Chnh nim
l bit m khng phn on. C ln ti c nghe mt v s ngi Thi, v
s hn ch trong ngn ng, ni: 'Ch bit, ch bit", lc u ti khng hiu
ng mun ni g, cho n lc ti cht hiu ra ng mun ni v s chnh
nim hon ton. "Ch bit", hm ch mt s bung x, chp nhn. Ngc li
chp cht vo suy ngh, quan nim, kin ca mnh ch to ra tr ngi.
Khng g c th thnh tu c, nu khng c s ton tm, ton tr. Cn
phi c s hiu bit cng nh lng thng yu. S khng c thin nh, nu
khng c mt ca c tm v tr. Ta c th ta thin nm ny qua thng n,
m chng c kt qu g. Phi dn sn tm kin quyt bung x trc khi
hnh thin. Nu khng ci ng s cn tr vic thin qun ca ta. N s nga
nguy ln ting: 'Ti bit hn. C nhiu cch hnh thin khc na". Hay
than phin: "Ti khng thy tha mi, chc cch tu ny khng ng ri. Ti
thy kh chu qu".

109

Nu ta khng th bung b c nhng ham mun, dit ph c nhng

chng ngi mi khi to thin th con ng tm linh mi mi s ch l mt
iu b mt i vi ta. Tt c nhng iu Pht dy ch dn ta v mt hng l dp b mi ng tng. Mun n c ni , ta cn phi lun lun
sa i chnh bn thn tng cht, tng cht.
Bung x c nghi l bung b nhng suy tng, bung b tm t cao, t
i, lc no cng cho l mnh hiu bit. C ai bit ngi ang bit
u? Tt c ch l nhng suy tng qun quanh, khi ln, ri dit. Bung x
khng phi l mt php hnh bn ngoi ta. N tht s l mt chuyn bin
ca ni tm, m ta cn phi thc tp. Thiu n, s khng c thin nh.

110

Chng 22:
Dn Nh Tm
Mt trong nhng iu chng ta thy kh lm nht, d ni ra th nghe c v
rt d dng, l thng yu chnh bn thn mnh. Phn ng chng ta
nhn thy mnh c nhiu im rt kh thng. Tr tru hay ta li d nhn
ra nhng c tnh ngi khc, khin ta thy kh chu, kh chp nhn,
dn n bt mn vi cuc i. Khng chp nhn tnh ny, tt n ca ngi
khc, khng ch li g, m ch khin ta thm bc bi, kh chu trong lng.
Cc loi tnh cm ny ch c hi cho ta. Ch lm cho mi lin h gia ta v
ngi xu i - s chng bao gi em li cho ta hnh phc hay chnh nim.
Nhng cch gii quyt tt nht khng phi l i tm bn mi, hay che giu
tnh cm ca mnh, m l phi thay i cch suy ngh, cch nhn ca ta v
tha nhn. c Pht c gi l v Thy ca nhng chng sanh c th ,
c th c iu phc. Ci kh th hng phc nht l ci ng ca chng ta.
Ngi cha bit tu, s khng th nhn thy h lun biu l iu h thch
hay khng thch. H lun nghe theo nhng chp kin ca h, khng cn bit
n iu g khc. K khc th li c th bit rt r v ng chp ca mnh,
nhng khng th lm c g v cha qua qu trnh chuyn i tm. Du h
bit rt r v nhng tnh cha iu phc c - nhng phn ng bn nng
lin tc - h vn khng th kim ch chng. Ri cng c nhng ngi bit t
bt u sa i. V th khng nn xt on ngi khc mt cch ch quan,
coi nh c tnh ca con ngi cng nhc, khng th thay i. Tt cc chng
sanh, ngoi tr cc bc A-la-hn, u ti li, nhng tt c cng u c th
chuyn i, nu h thnh tm. V th i vi tha nhn, ta cn phi xem nu
h c mun sa i hay khng, cn nhng ngi khng mun sa i, th
ng n h.
Chnh s i hi, mong i khin ta c nhng phn on tiu cc v bn
thn cng nh vi ngi khc. Chng ta khng mong mi phi l ngi
hon ton tt p, thng mnh, p , giu sang, thanh tnh, thnh thin,
nhng chng ta li i hi ci ng ca ta phi cng rn, hon ho, vng bn.
l l o ti sao chng sanh mun tch t ca ci vt cht. V cng c

111

nhiu ca ci, ta cng ngh mnh c bit, nh th rng s hu v hin hu

l mt. Nhng iu ta tht s kim tm l s bnh an, khng lo s, v th, khi
khng t c mc ch, ta sinh ra phin no.
Ngoi ra ta cn tm s tho mn khi chp vo hnh tng nam, n, lm m,
lm con, lm thin sinh, hay l ngi thng minh, danh gi, p , vn vn
v vn vn. Du ta khng ngng tm kim s t tin, tha nhn cng khng
th ng h ta, v h u c bit tht s ta mun g. V v ngi khc khng
th ng h, chp nhn ta, lng mong mi, ch i ca ta khng th c
tha mn. Do , ta sinh ra tht vng, v ta cng thy kh chp nhn bn
thn hn.
Thm na, ta cng mong mi c tr nn mt ngi xng ng hn,
thnh thin hn con ngi hin ti ca mnh. Lng hy vng ty thuc
vo tng lai, v th hin ti cha th kh thi, cng l c hi phin no
bc vo tm ta. Tm li bt c iu g ch nhm mc ch cng c thm
ng chp ca ta, s khng th thnh tu c, v chng c mt pht ny,
pht sau bin mt. V th, thay v c hnh phc, bnh yn, ta ch gt
hi s s hi, u lo - s khng t c iu mong mun, lo u, tm mi
cch t c iu mong mun.
Khi chng ta cn chp vo ng un - thn, th, tng, hnh v thc - chng
ta cn au kh. Tuy nhin, ng un cn c hnh tng, cn hin hu. Tt c
cc tng chp khc nh s hu, c danh gi hay g , ch l o tng,
hu nh khng hnh tng. Do , nhng ni kh au do chng mang li
cho ta cng su m hn nm un. Chng ta cng chp vo chng, m
khng thc c iu , cng kh rn luyn c tm bit thng yu.
V s bm vu, c chp to ra ngn cch, phn on, chia r, ngn tr lng
h x, ci m. M khng c tnh thng, lng h x, ta cng thm kh au,
thiu sng sut - mt tri tim bit thng yu v mt ci u sng sut
thng i i vi nhau. Khi no ta cn kch bc, khng chp nhn chnh bn
thn v tha nhn, khi ta cn thy kh au. Ta kh th bit th no l s
bnh an thanh tnh.
Thanh tnh, bnh an khng phi l s vng mt ca in o. Sc kho thc
s khng phi l s vng mt ca bnh hon. Thanh tnh l trng thi ni
tm trn y, khng c ch cho ng chp, tham mun, hay lo u, s hi
khng t c nhng g mnh mong mun, l khi ta nng tr ni chnh

112

ta. Pht gio hng ta n bung x, con ng tu tp ph chp - khng

tham, khng chp, khng s hu.
Tm thanh tnh khng phi t nhin m c c. Phi tu tp, rn luyn cng
phu mi c c. Chng ta sinh ra mang theo nhng ht ging ca tham
sn, nhng cng khng thiu cc ht ging lng, nhn t. Chng ta cn
n lc vun trng cc ht ging thin, o b cc ht ging xu. N lc ny
khng th c l l pht giy no c.
Khi c tm t, ta s thy li ch ca tha nhn cng l li ch ca bn thn.
Nu lc no ta cng ch bit c 'ci ti' v 'ci ca ti', th vic rn luyn
khai m lng t, cng quan trng hn na, v khi tm ta hp hi, cht cha,
th tr ta cng hoang mang, u ti. Tm v tr khng phi l hai c quan c
lp (trong ting Pali, c hai u c gi l Citta). Nu khng b cng rn
luyn c hai, s rng ta b qua mt phn quan trng ca trong gio l ca
c Pht. Thanh tnh c cc cm th gip u c ta thm sng sut. Ta
cng cn thanh tnh ho nhng tnh cm chp ng, mun nhn vo, nhng
khng mun cho ra, dit b nhng cu u trong ta.
Kh th chp nhn, thng yu ngi khc cng ging nh kh th chp
nhn, thng yu chnh bn thn. Nhng thng yu bn thn khng c
ngha l t tn, cm thy mnh hn ngi, cao ngo hay hoang tng v cc
kh nng ca mnh. Tht ra l mt tnh cm t bi, tnh cm ca ngi m
thng yu con mnh. Nh khi ngi m khng qun thn mng thng
yu, che ch cho con mnh, a con duy nht ca mnh. . . , nh c Pht
dy trong Kinh T Bi. Nu chng ta c th pht khi tnh yu thng
i vi bn thn, ta cng c th nhn rng n vi ngi chung quanh, v
tnh cm ha i s pht khi trong ta. Khi c hai, i sng tm linh v
cuc sng i thng, thun theo mt dng chy. Khi ta theo di nhng
bin chuyn trong tm khng ch bng con mt hiu bit v s sinh dit ca
chng, m cn bng lng chm cht, ch tm su lng, ta c th tiu gim
c nhng cu u, ti li ca mnh. c nh vy, ta s bt tr ngi trn
bc ng tu ca mnh.
Ta cn phi t nhiu bung b nhng tham cu, bm vu. V tham mun l
gc ca kh au. Nn nu ta thc s mun gim bt kh au, ta phi bit
kim ch lng ham mun. Con ng tm linh l con ng ca n lc ni
tm; khng ch l vic ngi xung chiu thin. Cuc hnh trnh tm linh ch

113

tht s bt u khi ta c th thc c nhng g ang dy khi trong ni

tm, v c th bung b chng.
Thng chng ta c th d dng nhn ra cc ng lc hnh ng ngi
hn l ca chnh bn thn. Tuy nhin, nhng g chng ta thy ngi khc
ch l s phn chiu ca bn thn, nu khng lm sao ta c th hiu c
ngha ca nhng g ta quan st thy. Do , thay v trch c, ght b ngi
khc, chng ta bit mnh phi lm g: Hy coi tha nhn l tm gng soi ca
chnh mnh. Nu ta c th nhn bit nhng g xy ra cho ngi khc l v
chng ta cng tng tri qua nhng kinh nghim .
Hnh phc v bnh an ng ngha vi nhau. Nhng hnh phc v dc lc
th tri ngc nhau. Dc lc ch xy ra trong thong chc, do nhng xc
chm nht thi mang n, trong khi hnh phc hay bnh an l mt trng
thi ca bn th. Nu tm ta khng c bnh an, ta s khng cm nhn c
hnh phc. V th ta cn tm hiu ti sao ni tm mnh khng c t ti. Ta
c mun iu g, m khng c tha mn? Ti sao nhng hy vng ca
ta khng thnh hin thc? Ta bm vu vo g t ng v tha nhn? Ta lo
s mt mt iu chi? C phi v ta lun nh bng ci ng ca mnh, nhng
khng c ai ng h? S khng th c bnh an, hnh phc trong nhng
trng thi tm k trn.
Nu khng c trc gic v nhng ni kt ny, chng ta khng th sa i
c g. Trc gic ch c th c c bng cch qun xt ni tm, tc l
sati, hay l chnh nim. Mt ch ngn gn bao gm c con ng, o v
qu. Chnh nim quy thng vo ni tm, bng s nhy bn ca knh hin
vi, khng phi bng s ch tm hi ht m ta thng c i vi nhiu vic
khc. S tht c bc l r rng, hin nhin i khi lm ta au kh, v
nhng iu ta khm ph ra c th khng p cht no; ta au kh v s
phn on ca chnh mnh, v ta khng th chp nhn mt kha cnh no
ca bn thn. Nu khng tu tp c thanh tnh ha, ta cn phi chu
nhiu au n hn th na.
Trong gio l ca c Pht ni r phin no, cu u l bn tnh ca
chng sanh, nhng chng sanh cng c th tu tp , rn luyn c thanh
tnh ha. Nhng mun c bc trn con ng thanh tnh ha, ta cn
qun xt li lng ham mun ca mnh. Hy vit chng xung giy, t hi
xem mnh c thc s cn chng khng. C th ta cn c thng yu,

114

ngng m, mang n; c th ta cn s thng minh, gic ng hay ch cn

cht thanh tnh. Sau , hy t hi tip: Lm sao ta c th tm c bnh an
trong ni tm? Khi chng ta vit xung nhng kinh nghim ca mnh, ri
qun xt chng, chc rng ta s nhn ra s thanh tnh, an bnh l kt qu ca
vic t b cc ham mun.
Ni th khng c ngha l chng ta c th ngay lp tc t b mi ham
mun, bm vu, nhng c ngha l ta c th bt u con ng ca bung
x, chuyn i. Khi lng ham mun ni ln, hy qun st n, hy mm ci
ri n s bin mt, v thay vo l tm lng s pht khi trong ta. Khi
tm ta khng cn y dy nhng ham mun, ta c th lp y tm vi tnh
thng yu.
Tnh thng yu chnh l tm lng. Chng ta khng th lm g vi tnh
thng yu, ngoi vic ban pht chng cho mi ngi. Khi lng ham mun
gim bt, th tnh thng yu, lng lng tng trng. Chng ta cn nh
l tnh thng yu chn tht khng ty thuc vo s d thng ca ngi
khc. Nu ta ch thng yu mt ngi v ngi t t vi ta, th loi tnh
thng cng ch l mt hnh thc ca chp ng. Tnh thng yu l c
tnh ca tri tim m khng ty thuc vo c tnh ca ngi mnh yu.
Bung x - khng chp - gip chng ta c th thng yu chnh mnh v tha
nhn d dng hn, a ta n s bnh an, t ti. Tham mun, ngc li, v
lun khin ta phi tm kim, chy ui khng ngng, nn ch to ra nhng
cuc chin trong tm tr ta. Khng c lng ham mun, s khng sinh ra s s
hi v khng t c hay khng gi c iu mnh mong mun. Tm s
khng pht khi u lo, do ta c th tr ngay trong gi pht hin ti.
Nu s bnh an t ti ca tm hn l mc ch sng ca ta, th bung x l
con ng phi chn - khng th c la chn no khc. Hy dp b trong
tm tr ta nhng tham luyn, ng chp, mong cu, v thay vo bng lng
lng, th cnh ca ca lng t bi s c m ra. Nu ta khng lm c
nh th, th lng t bi s mi mi ch l lng hy vng, mt c mun chng
bao gi thnh tu.
c Pht khng bao gi p buc ai phi theo gio l ca Ngi, nhng ch
khuyn ta hy thc hnh theo li hng dn ca Ngi t chng li dy
. l phng php ca c Pht: r rng, thng thn v c bao
nhiu ngi tin theo qua hng bao nhiu th k.

115

Chng ta khng phi l nhng b my, v b c con ngi khng phi l

chic my vi tnh y logic. Tm ta c nhng tnh cm m ta gn b mt
thit vi chng. Khi ta c nghe nhng li dy ca c Pht, tm ta cm
thy xao ng. T thm su, du cha t chng c kt qu, ta cng hiu
rng chnh l chn l.

116

Chng 23:
Gii Thot Ngay trong Gi Pht Hin Ti
Khi ta nghe hay c c hai ch 'gii thot' (Nit bn), ta thng ngh rng
l iu khng th t c. iu thuc v mt th gii no khc, ch
c nhng bc thnh mi c th chng c, cn phm phu nh chngta th
kh th t c. Tuy nhin ta khng cn phi ngh v Gii thot nh th.
Hy th xt v ba th gii thot: v tng, v tham v khng. s gii thot
v hnh tng c th t c bng cch qun v v thng (anica), gii
thot v tham bng cch qun v phin no (dukkha) v gii thot v ci
Khng bng cch qun v ng (anatta).
Tt c chngta u quen thuc vi khi nim v thng, nhng gii thot
v tng l g? Gi th nh chng ta cm thy quyn luyn, trn trng mt
ngi, mt ni chn hay mt s hu no . Chngta c th dt b s bm
vu khng? Cu tr li l chng ta c th dt b tt c mi bm vu, du
vi t ti u. Bng cch nhn mnh vo yu t l mi th u qua i trong
thong chc. Chng ta qun s tht trn tt c mi sinh vt, nhn ra c
tnh v thng ca vn vt, th chng ta mi c th dt b c lng tin vo
s thng hng ca mi vt. T c th dt b c lng bm vu. Nu
chng ta c th qun chiu nh th vi bt c iu g, bt c ai, du ch
trong chc lt, l ta t c giy pht gii thot v tng - giy pht
ca trc gic bit rng khng c vt g trn th gian c gi tr vnh cu, tt c
ch l nhng giy pht thong qua.
Bit c nh th, d ch trong giy pht ngn ngi, cng ta nghim
c ci m c Pht gi l t do gii thot. T do thng c hiu lm l
kh nng lm bt c iu g ta mun lm. C l chng ta cng tng th qua,
v bit rng khng phi l s tht. Ngay nu nh ta c t do theo
ui tt c nhng ham mun ca mnh, chng bao lu ta cng sinh chn, v
cm thy mun phin. T do y khng c ngha l khng bm vu, th
m l ta tm c n s tht tuyt i. c th hiu r hn, hy th
trong mt pht, t b tt c nhng g ta coi l s hu ca mnh, nhng g ta
coi l ca bu, quan trng nht trong i. Ta qun chiu v chng cho n

117

khi tnh cht hoi dit ca chng tr nn tht r rng. Giy pht gic ng s
n khi ta c th ni: 'Ti khng cn phi s hu vt , ti c th sng
khng cn n". l giy pht ca s tht. Ta c th t c nhng giy
pht , nhng chng khng n mt cch t nhin. Chngta phi thc tp
qun chiu v s bm vu ca mnh v c rn luyn ci b chng ra.
Bung x, nghe th d lm, v c th cng d tht, sau khi n xy ra.
Nhng trc , n hi chng ta phi t soi ri li mnh.
Giy pht gii thot v sc tng cng c th t c bng mt hnh thc
khc. Gi d, c th ta c cm gic kh chu ni thn, khin ta mun n bin
mt i. Khi ta thc s qun v tnh v thng ca cm th ny - khi ta nhn
thy c n chng c mt thc th hay tht s nghim trng, ta c th
bung x, khng phn khng, du ch trong giy pht, v ni: "Khng sao.
Ch l mt cm gic thi" - lc , ta bit th no l gii thot khi sc
tng. Khi chng ta thy rng khng c g trng tn, tt c u ch thong
qua, tri i, chuyn i tng giy pht, chng ta s khng cn thy b tri
buc. Chng ta c th p dng cch thc hnh ny i vi suy ngh, cm th
hay nhng cm gic ni thn.
Bc u, ta c th tp nhn thc v s bm vu ca ta vi thn. Th d ta
thng quan tm xem b ngoi ta c d nhn khng, c n mc ng hong,
c khe khon, n ngon, c thoi mi khng. nhng khi ta qun n bn
cht thng hoi dit ca thn, s bm vu ca ta c th bt dn i. Thay
vo l cm gic ca x. Ta s khngcn quan tm, lo lng nu ta cn hay
mt thn ny. mi thc s l giy pht ca t do, gii thot, nhng giy
pht t n khngth xy n cho ta. Ta phi lun t nh mnh, tng giy
tng pht rng s sng khng phi vnh hng m ch c khi no nghip lc
ta cn (kamma-vipaka), v nghip lc c th b ta i bt c lc no. l l
do ti sao c Pht khuyn ta hng ngy phi t qun rng: "Bn cht ca
thn l t hoi dit". Chngta lun sng trong trng thi hoi dit, ngay giy
pht ny, ch khng phi i n hai mi nm sau hay khi no ta
chun b sn sng.
Mi ngi u bit mnh phi cht - khng c g l ht. c Pht chng bao
gi dy chng ta iu g khng tng. Ch c iu l Ngi khuyn chng
ta hy qun st nhng vic bng con mt khc. Phi qun st tht su
lng v s tht l thn ny khng th tn ti mi, d chng ta c c gng gn

118

gi n n u, nhng c gng ny cng v ch, hoi cng. D nhin iu

khng c ngha l ta khng nn chm sc, bo v thn. Ta vn cn phi tm
ra, gi gn n sch s, nui dng n, thuc thang n, nhng chng ta
cng ch c th lm c n th. V thn hoi cng l chuyn bnh thng.
Giy pht ca tri kin thc s l gii thot. Cm gic c bung x, gii
thot c tc dng tht tuyt vi. N gip ta tu tp rt ro hn v hiu rng
thi gian thi thc sau ta - khin ta khng bung lung, do d v ngoi cnh
hay v nhng li bn ra tn vo ca ngi chung quanh. t c gii thot
khng phi l mt vic ngoi tm tay ca nhng k phm phu nh chng ta.
Nu khng, th gio l ca c Pht s chng gip c ai.
bit th no l gii thot v tham cu, ta c th qun trn cc phin no,
kh au pht khi trong tm tr ta mi khi ta mong cu iu g . Nhng
khi ta dt b c lng tham cu, ta s cm thy nh nhm. Tuy nhin au
kh khng ch xy ra khi ta khng t thnh c nguyn, nhiu khi l ngc
li. Ngi xa ni khi ta tht s mong mun iu g , ta s t c.
Nhng vn l chng sanh phn ng khng bit h mun g, khng bit
iu g tht s mang li hnh phc cho h. Tht ra kh au m mm
trong i dc, khin ta phi lo u, s hi.
Lng tham cu cng to nn mt qu trnh t duy khng nm trong giy
pht hin ti, m tng lai, vi nim hy vng lng mong cu c th c
tha mn. D nhin l tng lai t khi tr thnh iu ta mong mun, nhng
v phin no l ngay lng tham cu, cha cn bit n kt qu ra sao, nn
ch cn dt b c lng tham cu l c coi nh gii thot.
Khi chng ta quyt ch bung b lng ham mun vt cht, cm gic thoi
mi, nh nhm s lm gia tng sc mnh ni tm. Tm ta s tr nn thun
thc hn, bit quay lng li vi nhng thi quen bung lung c, do to
ra trong ta mt cm gic hon ton t tin ni chnh bn thn. Chng ta cng
bung b c nhiu tham cu, tm ta cng thm mnh m. 'Sc mnh'
y hon ton khng hm cha ngha c sc mnh hn ngi khc, y
ch l s mnh m hn i vi bn thn. iu khin ta hiu v sao t con
ngi ca c Pht pht ra bao sc mnh, nhng mi ngi vn thy mun
n gn vi Ngi. iu c th v nh mt nh my pht in, t
pht ra nng lng cho mi ngi. Chng ta cn thc tp nhng giy pht
gii thot khi tham cu, i dc. C th l n ung, gii tr, mua sm, du

119

lch, tri thc hay phim lun. Bt c l g, ta c gng bung b chng, nhn
thc c rng ta thc s khng cn n chng. Hnh ng bung x cc
tham cu i hi chng ta rt nhiu ch, quyt tm. Nhng khi thc hin
c, tm ta s cm thy tht an lc.
Mun c c s gii thot ca tnh khng, ta cn dt khot dn sch mi
cht cha trong lng, bit rng chng chng c gi tr tuyt i no. Tm
cng bt cht cha, cng c thm sng khoi. Thng trong u ta cha
y p bao nhiu th, khin cuc sng ca ta thm nng n, phin no. Tm
khng, khng c mt ca cc hnh (suy ngh v toan tnh). Trong mt pht
giy no , hy th bung b mi tm hnh, ta s cm gic nh nhm lm
sao, v l cm gic ca s gii thot ca tnh khng. Ri hy cc suy
ngh toan tnh tr li trong u, ta s thy r rng c s khc bit l th
no. Lp tc bun bc ni ln, m thng thng ta s khng thc c v
qu quen thuc vi tm cht cha cc tm hnh. Ta ch bit c s
khc bit ny nu nh ta c th nhn thy c s nng n, vng bn,
chn rn ca cc suy tng, snh vi nhng giy pht vng bt vng tm.
c th l ln u tin ta mi cm nhn c bao nng n ta vn cu
mang.
Tt c mi chng ngi d vi t n u cng u do vng tng pht khi.
Chng ta t ng ho vi qu trnh t duy lin tc ca mnh, ri t pht
sinh ra hnh ng. Tuy nhin khng phi tt c mi suy tng ca ta u
dn n hnh ng. Nu ta ngm v p ca bui hong hn hay lng nghe
m nhc du m, ta khng cn phi hnh ng hay phn ng, m ch cn
tip nhn chng. Khng cn phi c phn ng hay hnh ng g vi cc t
duy ca ta, nu khng, iu li to ra nhng vn mi na. Du trong
tnh hung no, nu ta ng ho vi qu trnh t duy ca mnh, ta d to ra
xung t, ni kt. V mt khi ta bt u c kin, lp trng, k vng, lp
tc s c kin phn bc ta, tranh ci s khi ln ri nc mt s ri v
nhng chuyn khng u.
Tt c mi thin sinh u bit rng cc vng tng khi ln trong tm chng
c gi tr g. Khi ta cn ch tm qun nim, cc vng tng ch gy chng
ngi cho ta. Nhng ngay c khi ta khng ang hnh thin, chng cng gy
chng ngi. Khng c g khc bit. Tm l tm. Ta c th chng nghim
cm gic gii thot ca tnh khng bng mt phng php khc na. Khi

120

qun v cc lin h gia kh, v thng, v ng, ta s nhn ra c tng

khng ca tt c mi hin hu. Th d khi ta thy my bay trn bu tri hay
gi thi trn cc cnh cy, cng nh khi ta cm thy nhp p ca tim, hi
th ra vo. Tt c v tr cng bin i khng ngng. Trong qu o ca
mun bin chuyn , ta s khng th tm thy g bm vu, nm gi.
Khng c g c nh bt c ni no. Nhn thc c nh th s gii thot
ta khi ham mun, bm vu, khi lun hi, nghip qu kh au. Chng ta
bm vu v s mt mt, i dc v s khng c hay khng hin hu. S lo u,
s hi l bn tnh thng hng ca kip con ngi tm thng. Ch khi
trong nhng iu kin cao hn, con ngi mi khng c s hi, v khng
cn c g c hay mt na.
Chng ta tham m, bm vu vo nhng g ta coi l quan trng, qu bu.
Gii thot khi i dc, bm vu, khng c ngha l ta tr nn v tnh i vi
tha nhn. Nh tr tu gii thot gic ng, c Pht y lng t bi i vi
chng sanh. Ngi nhn thy tt c chng sanh u kh au v lng tham
m, bm vu. Trong khi c Pht tn dit c mi i dc, lng t bi
ca Ngi khng th b chi phi bi nhng ch li ca bn thn, v th ngi c
th ban tng tt c cho mi ngi. Chng ta c th bt u tin bc n s
hon thin ny, c c nhng giy pht an nhin t ti. iu c th
thc hin c.
S gii thot khng th c ban pht n cho ta bi mt ng ti thng
no nh th mt huy chng vng ca s gia h. Tri li mun c c gii
thot, i hi chng ta phi chnh nim tng pht giy, phi thanh tnh ha
mi nhim n tn cng. Khi t c nhng giy pht khng c i dc,
tham cu, ta phi trn trng, chm cht tng giy pht , chng tr
thnh thn thuc, ta c th lp li nhng giy pht thng hn. Mi
khi ta khng hon ton lm ch tm mnh, cc iu c li c c hi lm ch
n. C l v th ta thy rt t ngi c hnh phc trn ci i ny. V hnh
phc khng phi l iu t nhin m c, n i hi rt nhiu n lc vun
trng.
Nu hnh phc l mt iu kin ca ni tm, th s bnh an t ti cng
khng phi l iu d tm bn ngoi. Nu c th, c l tt c mi chng
sanh u c t ti. Ta ch c th c t ti nu bit bung x. Vn ca
chng ta l phi qun st xem ta chp vo ci g, c th tu sa v iu ,

121

d l g. i vi a s chngta, chnh l thn. Tt c chng ta u

phi ri b n mt ngy no . C l tt hn ta nn tp chun b cho ngy
, ngay giy pht ny phi bit bung x c nh nhng, thanh thn,
thay v ch i n giy pht cui cng. Chng ta t chun b bng cch
thc tp c c nhng giy pht gii thot. c c giy pht gii
thot v tng, ta phi chng nghim nhng giy pht ca v thng,
khng c trn trnh iu . c c giy pht gii thot v tham
cu, ta c th t gic rng mi ham mun u a n kh au, phin no,
c th dit b tng ham mun. Nu chng ta c th mi ngy dit b mt
ham mun trong mt nm, ta s thay i bit chng no. Khi b c
mt ham mun, ta cng c th lm th vi mi ham mun khc. Nng thc
hnh s khin ta thm hon ho. Vn s khi u nan.
c c giy pht gii thot ca v thng, ta c th qun chiu rng
mi tm hnh u l s bng n ca nhng bn nng v thc. i khi cc
bn nng nay i theo nhau, kt hp mt cch v ngha. Nu ta tin ni chng,
coi chng l mnh, ri em chng vo trong lm tiu chun i x vi
ngi chung quanh, ta s phi than van: "Ti sao h li c th ngh nh th
ch?" Tt nht l chng ta dng mi phn on li, ch cn bit c nhng g
ngay trc mt c gii thot t ti.
Nu ta nhn c tnh v thng v tnh kh au trong vn php, th ta d
dng tm c s gii thot ca tnh khng. Nu khng c g bn vng,
khng c g em li chn hnh phc, th tt c ch cn l nhng hnh nh
thong qua pht khi do dc vng. Th d, ta c c thin ng ny v c
ngi mun c ni ngi thin. Ngi kia c mt v mun c mt a con.
Nghip ti sinh khin a b mun c sng. Tt c mi hin hu u
pht khi do lng ham mun, m cn ham mun l cn kh au.
Lc u khi qun v kh au, c th khin ta c phn ng: "C ch li g khi
ta lm nh th? Ti c mt y lm gi? " L do ca s c mt ca chng
ta l qun chiu v s tht ca v thng, kh v v ng, thot khi
lun hi sanh t. Chng ta c thc s mun bt u li cuc sng, vi hy
vng c th lm tt hn? Hay ch tip tc sai lm cho n khi chng ta hc
c bi hc. Khi ta c th bung b mi vng tng, c t do, gii
thot, ta s bit rng khng th c g xy ra nu khng c i dc. V ta nm
tri c nhng giy pht ca tnh khng bng qun chiu v tu gic.

122

Chng ta khng cn phi quan tm n iu g s xy ra sau khi ta mt. Ta

ch cn chnh nim ngay gi pht hin ti v lun tinh tn tu tp. Ai cng
cn tu sa, v th nu ta khng dng thi gian ca mnh vo vic , ta
sng phung ph thi gian, khng c mc ch sng. Ta tng ch sng
m sng. Trong khi tt c cuc i ca ta l phi dnh pht trin tr tu.
Mi ngy nh th cho sut cuc i.

123

Chng 24:
o Qu
Bn tnh con ngi y tham vng. Ngi mun giu c quyn th, danh
vng. K mong c nhiu kin thc, cp bng cao. Ngi khc na li mun
tm c mt ngi tnh l tng, cng hon ho cng tt. Cng c ngi
ch mong c mt t m nh, an phn vi cuc sng mi ngy nh mi ngy,
khng thay i.
Ngay khi sng trong cc tu vin, chng ta cng mong mun t c cc
thin qu, c hon ton thanh tnh, mong cuc sng tu hnh ca ta t
c nhiu kt qu m mn. Lc no cng k vng mt iu g . Thay v
ch tm sng vi hin ti, ta li hoi vng mt iu g tt p hn s n,
vo ngy mai, trong tng lai. Th nhng khi ngy mai n, ta li tip tc
hy vng cho ngy k tip . Nu ta c th thay i thi quen t duy
ch tm vo hin ti, c l ta s cm thy an nhin t ti hn. Tri li nu ta
c chy ui theo mt tng lai tt p hn, hon ho hn, nh hn thc
ti ang c, ta s ch tm c s tht vng. V ta hoi cng i tm ci
khng c thc.
c Pht ni v hai hng ngi, ngi tm thng (phm nhn, puthujjana)
v ngi cao thng (thnh nhn, ariya). D nhin mun c tr thnh
thnh nhn, l mt c mun ng khch l, nhng nu ta ch mong cu
iu s xy trong mt tng lai no , ta s khng bao gi c tha
nguyn. S gii thot ch c th t c trong tng pht giy sng vi hin
ti. Thnh nhn v phm nhn ch khc nhau s thc chng v o v
Qu (magga phala). o qu u tin khi tm thc t c trng thi
siu vit c gi l Qu D Lu (sotapatti) v v chng qu c gi l
D Lu Nhn (sotapanna).
V chng c Qu D Lu l ngi dit c ba th kit s m v
chng, ta c mi sinh t lun hi. Ba kit s ny l : thn kin, hoi nghi v
gii cm th. Ngi cha phi l bc D lu th vn cn b tri buc vo ba
loi t kin ny, v hnh ng sai lm khin h cng xa ri t do gii thot,
i vo tri buc hn.

124

Trc ht, hy th xem xt v lng hoi nghi. l nhng tng vn vt

c lun qun trong u: Mt php tu no khc, chc d dng hn, C l
mt ni no khc, ti s c an lc hn". Khi no ta vn cn nghi ng v
con ng gii thot khi th gian; cn tin tng rng ta c th tm c
iu nh th gian, th khi ta cn kh c c hi c thnh qu, v ta
i lm ng.
Trong th gii ny: con ngi, vt cht, quyn li, thin nhin, cm th,
khng c g m ta cha tng bit n. Nu cn c g khc, ti sao chng ta
li khng bit n, li cha tm ra? Nhng iu phi tht hin nhin ch.
Vy ta ang tm kim iu g?
D nhin l chng ta nh mi ngi khc, ang tm kim hnh phc v an
bnh. Anh chng Hoi nghi, lun d bo rng: Ln sau, nu ti khn ngoan
hn, ti chc l s thnh cng. Cn bao nhiu th ti cn cha nm tri. C
th ta cha c li chic my bay ring ca mnh, cha th sng trong
hang ng Hy M Lp Sn, cha dong thuyn chu du khp th gii, cha
vit c quyn tiu thuyt bn chy nht; tt c nhng iu k th ny u
ng c thc hin trong i, nhng chng ch lm lng ph thi gian v
nng lc ca ta, m chng gip g c trong vic em li s thanh tnh cho
ni tm.
Lng hoi nghi s l din khi ta khng c mc ch, phng hng, khng
bit r mnh phi lm g: Ti i v u? Ti phi lm g?". Ta cha tm
c phng hng. Lng hoi nghi l mt kit s pht khi trong tm khi
s thng sut - s thng sut ca giy pht chng qu - vng mt. Tm thc
khi sinh trong giy pht chng c o qu s hy dit mi hoi nghi v
lc , ta t chng c o. Cng nh khi ta cn qu xoi, ta t bit
c mi v ca qu xoi. Khi y ta khng cn phi c gng, lng hoi nghi
cng b hy dit. Cn g phi nghi ng na, khi chnh ta thc chng? Nh
khi ta t ng ba vo tay, ta bit c ci au ngay, khng nghi ng g c.
l s hiu bit do kinh nghim mang n.
Nhn thc sai lm v t ng l mt chng ngi gy nhiu tai hi nht m
phm nhn b tri buc vo. T kin ny cha ng thc su thm v s
hin hu ca mt ci ng. y l ti, l 'mt ai ' ang hnh thin. Ri 'ci
ti ' cng mun c gic ng, mun c qu D Lu, mun c hnh
phc. T kin v t ng ny l nhn ca mi phin no.

125

V cn c ng, cn c ai , nn ngi vn cn phin no. Nu khng cn

c ai, th lm g c vn phin no? T kin v t ng l gc r to ra bao
au kh, phin no cng nh s hi, lo lng: Khng bit ti c c bnh
an, hnh phc? C t c iu ti tm kim, mong mi? C c khe
mnh, giu c, khn ngoan?". Nhng ni lo lng, s hi ny c h tr
thm bng cc kinh nghim c nhn trong qu kh. Trong qu kh, khng
phi lc no ta cng c kho mnh, giu c, khn ngoan, an nhin t ti,
hay lun t c iu ta mong mun. Do , khi t kin v t ng vn cn
trm ph, ta vn cn c l do lo u, s hi.
L nghi, cng t t chng khng sai quy, nhng chp rng chng l con
ng a n Nit bn th rt tai hi. Chng cng khng nht thit mang
tnh tn gio, du ta vn thng ngh chng l th - th d nh dng hng
hoa ln bn th, t ly hay t chc cc bui l, v tin rng lm nh th s
gip ta tch ly cng c ln c ci tri. Tuy nhin, chnh s thnh
tn, knh trng v bit n i vi Tam bo (Pht, Php, Tng) mi l iu
quan trng. Nhng cc nghi thc, l nghi u ch gii hn trong cc hot
ng tn gio. Trong cc mi tng giao gia con ngi vi nhau, chng ta
c nhng quy nh trong i x vi cha m, con ci, v chng. Ta c x nh
th no vi ng nghip, vi bn b, vi ngi xa l; ta mong ngi khc
i x vi mnh nh th no - tt c u ty thuc vo nhng nh kin v
ci ng, ci chun mc trong mt vn ha, truyn thng no . Khng c
mt cn bn chn l no trong cc quy c , v tt c ch l sn phm do
tm to ra. Cng c nhiu l nghi, ta cng xa ri thc t. Cng tin tng vo
cc phong tc, cc truyn thng c h, cng kh b, khi chng khng cn
thit thc. Khi ta ngh mnh l mt loi ngi no , ta s c cch ng x,
giao t nh th trong mi tnh hung. Do nghi thc, l nghi khng ch l
vic chng hoa trn bn th. N cn sai s ta phi giao tip, ng x nh th
no, nu nh ta ch bit hnh ng theo khun php nh sn, ch khng
phi bng tm phng khong, ci m.
Ba kit s trn s b tiu tr khi ta chng c o Qu. S c mt s thay
i r rng ni v chng c , du rng khng th nhn thy bn ngoi.
Khng c ho quang, khng c nh sng, nhng s thay i ni tm thc
s xy ra. S thay i khin cho mi lo u v cuc i tan bin. Trng
thi ny hon ton khc hn vi mi kinh nghim bit t trc, n ni,
ngi y thy nhng g to ra trong i, cho n gi pht y u tr

126

thnh v ngha. Khng c g trong qu kh cn quan trng na. iu quan

trng duy nht l tin bc vi cng phu tu tp c: ti nghim v cng
c kinh nghim ca giy pht t c o qu u tin. Ta cn lm sng
li giy pht chng qu u tin , tip tc nghim chng cho n khi t
c o qu th hai. Ta cn phi ti lp, v cng c cc kinh nghim ny
ca tm.
Cc v Nhtlai (sakadagami), Btlai (anagami) v A-lahn (arahant) li s
c c nhng giy pht ca tm chng c o Qu. Mi ln nh th, cc
tm chng cng thm su hn. C th so snh s kin ny vi cc k thi
i hc. Th d, nu ta chn mt chng trnh hc bn nm ly bng cp.
Mi nm ta phi qua cc k thi cui kha. Ta phi tr li c cc cu hi
trong mi k thi, da trn cc kin thc m ta tch ly. Qua cc k thi, cc
cu hi ngy cng tr nn su sc hn, kh khn hn. Du cng ch lin
quan v mt mn hc, cc cu hi i hi ngi sinh vin phi c kin thc
su rng hn. C th cho n khi ngi sinh vin tt nghip ra trng. S
pht trin tm linh ca chng ta cng th. Mi giy pht ca tm chng ny
l da vo tm chng trc, lin quan n cng mt ch , nhng ngy
cng thm su hn. Cho n khi ta vt qua k kho hch cui cng,
khng cn bao gi phi quay tr li lun hi ti sinh.
Tm chng c khng c t duy hay cm th trong . Khng ging nh
cc tng qu ca thin-na (jhana), du rng n cng phi da vo cc tng
thin qu (v ch c tm nh mnh m mi c th chng o). N khng c
cng cc tnh cht. Cc tng thin trong cc giai on u y tnh h
lc, an tnh. cc giai on sau, tm tr nn bao la, trng rng, c s thay
i v nhn thc. S chng c tri li khng bao hm cc trng thi tm
ny, m trn y tnh v ng. N n nh mt s gii thot, thay i hon
ton ci nhn ca v thnh chng v th gii chung quanh, n i gi th v
y c th hiu c ti sao c Pht dy v s khc bit r rng gia mt
phm nhn v thnh nhn. Trong khi cc tng thin qu mang n cm gic
nht nh, nht th, tm chng o b cc cm gic li. Nhng giy
pht tip theo ca tm chng c, l mt chng nghim v mt ci nhn
hon ton mi.
S hiu bit mi m ny gip ta nhn thc c rng mi suy tng, mi
cm th u l kh (dukkha). Du cho l tng cao qu, cao thng

127

nht cng mang tnh kh. Ch khi no khng c g na c, mi khng cn c

kh. Tnh Khng - khng c ci trong, ci ngoi - mi mang tnh cht hon
ton nh nh. Mt khi ta nhn thc c r rng nh th, ta s khng
cn lng ham mun v bt c iu g. Ta nhn mi th nh bn th chn
tht ca chng, v bit rng khng c g c th mang li nim hnh phc ca
s tu tp chng c.
Yu t Nit-bn tht s khng th din t nh l an lc, v an lc hm cha
ngh phn khch. Ta dng t ng ny cho cc tng thin qu, bi trong
cn c s vui thch. Yu t Nit-bn khng hm cha an lc v tt c nhng
g khi sinh u c xem l kh. Cm t Nit-bn an lc c th khin ta
c cm tng rng ta c th tm thy hnh phc tuyt i, tht ra l iu
ngc li. Ta s tm thy c tnh Khng - khng cn au kh, ch c an tnh.
Nu ch mong mun, ao c, o Qu s khng t tm n vi ta, m ch c
s tnh gic chnh nim tng pht giy mi gip ta chng c. S chnh
nim ny dn dn s a n trng thi tm nh, gip ta c th x b mi
suy tng, hon ton trong nh. Lc , ta c th b c thin qun, khng
bng mt c gng no, m n t bin mt, nhng ch cho tm nh tnh
hon ton. Nu cn phi c mt tham vng no trong i sng, th y l
mt tham vng duy nht c gi tr. Khng c tham vng no khc c th
em li cho ta s vin mn.
Ngi t c qu D Lu, s khng cn chp th vo l nghi v gii
cm, v mt ngi chng c khng l g phi chp vo hnh thc. Mi
hnh thc u l gi to. V y c th vn tun theo cc hnh thc l nghi ca
tn gio v tnh cht trn trng, hm n, thnh tn trong . Nhng v y
khng cn giao tip vi con ngi hay buc mnh trong nhng hon cnh
y l nghi, y hnh thc do con ngi t ra rng buc nhau. Thay vo
, v y s sng vi mi ngi bng tri tim ci m, khng tri buc.
Bun b t kin v t ng d nhin l s thay i quan trng nht. i vi v
D-lu, t kin v t ng khng bao gi cn khi sinh na, nhng vn cn
cc cm xc v ng, v giy pht chng c rt him hoi v nhanh chng
qua i. Do cha th to nn mt tc ng su xa, tuyt i. Nu khng,
v y c gi l bc Gic Ng ri. C bn qu thnh u c th c
chng c (nh ghi trong cc kinh Pht) ngay khi ta va c tip xc
vi Pht php.

128

iu cn lm l ta phi lun t nhc nh trong mi giy pht thc tnh rng

sc, th, tng, hnh, thc u v thng, khng c bn th nht nh, lun
thay i. Du ta c mt trc kin v v ng (anatta) hay ch c kin thc v
iu , ta phi lun duy tr iu trong tm, sng vi n tng pht giy.
Nu tip tc c nh th, dn dn cc vn trong cuc sng s khng
cn tr ngi chng ta. Nu ta lun gic nim v tnh v thng ca mi hin
hu, nhng kh au ca ta dng nh khng cn quan trng na v ci
nhn v t ng s dn thay i.
Ci nhn v t ng chnh l k th nguy him nht ca ta. Mi ngi t to
ra cho mnh mt c tnh, mt mt n mang, m khng mun nhn thy
nhng g pha sau chic mt n . Cng khng cho php ngi khc
c bit. Sau khi t c tm chng, ta khng cn thy cn thit phi duy
tr mt c tnh no c. Tuy nhin, khi cha c nh th, nu c ai t m
mun nhn thu sut n nhng g pha sau chic mt n, th s ch thy
s s hi, chng i. Cch i tr hu hiu nht l lun nh rng tht s
khng c ai , ch c cc hin tng m thi. Cho d ci nhn ca ni tm
cha pht trin chng minh iu , s khng nh ny gip chng
ta bt cc chp th, khng qu bm vu vo s vt.
Mc ch ca s tu tp chc chn l hng v qu D-lu. Tuy nhin,
khng c g chng c, m cn phi x b tt c. Nu ta c th dit b
c tt c mi bm vu, th s gii thot, chng thnh qu mi c th c
thnh tu, nu khng ta li tip tc sng nh trc: b kh no hnh h,
rng buc, qun quanh trong ci c mt, ting khen ch, sang hn, hnh
phc hay kh au. Cc phin no trong cuc sng - tt c to ra bi ci
ng - s c ti din. S thay i tht s ch bt u khi no c c mt
thay i dt khot trong ci nhn ca ta v t ng. Nu khng phin no
vn tn ti, v chng c to ra bi con ngi c, khng c g thay i.
Chng ta c th c c rng s x b, i dit l nhng nc thang trn con
ng i n gii thot v t do. Tuy nhin nhng iu ny khng th c
ngha hay tc ng g, nu nh ta khng c ci nhn v mt thc ti hon
ton khc bit, mt thc ti khng cha mun dng v th gian. Khi ta ngi
thin m tm bt u vng tng, l cc tng tm, l s phng tm
(papanca).Yu t Nit-bn l nht th, khng a dng. C th ni n bt tt
c nhng g m ta bit. Nu khng thy c nh th, ta vn cn o

129

in trong th tc. Nhng ta cng khng cn phi tin vo tt c nhng g ta

thy, ta ngh. iu ny khng d lm, v th chng ta cn phi lun t nhc
nh khng b cm d dn dt.
D nhin l cc gic quan cng c th mang n cho ta cc khoi lc.Nu c
cc nghip thin, chng ta s c nhiu c hi nh th: c n ngon, tham
quan cnh p, gp ngi d chu, c thng thc m nhc thnh thot,
c nh p, c c sch hay, khng b thn hnh kh. Nhng tt c
nhng th ny c mang li cho ta hnh phc tuyt i khng? Trong qu
kh chng khng mang n cho ta hnh phc, th tng lai lm sao c
th khc hn? Nhng o Qu c th mang li hnh phc tuyt i v
chng vng bt cc hin tng. Tnh Khng khng thay i, khng tr nn
kh chu m cng khng thiu vng s bnh an, v khng c g lm xao
ng n.
Khi nghe hoc c v Nit-bn, ngi ta hay phn ng rng : Lm sao
m khng ham mun g c?. Tuy nhin, khi ta nhn ra rng mi ham mun
ch l kha lp s trng vng, tht vng trong lng, l lc ta s khng
cn ham mun g na. t c tnh khng, l mt bc trn c tnh khng
ham mun, v by gi con ngi chp nhn ci thc ti l khng c g ng
i hi, mong mun.Tnh khng khin ta c th chng nghim rng thc
s c ci khng - c thanh tnh.
Sng chnh nim d lc ta ngi thin hay khng l phng php tu tp hu
hiu nht gip ta t c kt qu. C ngha l lm tng vic tng lc, lun
chm cht n thn tm. Khi nghe php, ch chuyn tm nghe. Khi ngi
thin, ch ch tm vo mc thin qun. Khi trng cy, ch bit trng cy.
Khng v vi, khng phn xt. iu gip tm quen sng trong tng giy
pht. Ch c nh th tm mi chng c c ngay trong hin ti, ngay ti
y. Khng c l do g m mt thin sinh c tr khn, khe mnh v
quyt tm nh th, li khng th t c o Qu bng lng kin nhn, tr
ch ca mnh.

130

Ph Lc:
Mt Ni Vin (Sandy Boucher)
Bui chiu ni vin l thi gian ng ngh, tu hc hay tnh l. m trc
, Ni s Ayya Khema bo chng ti th tng tng ra mnh sp cht
khm ph ra nhng th mnh bm vu trong cuc i ny. Nu phi cht,
ti thy bun v khng cn c hi c Gic Ng, gii thot. ng vy,
ti c m c nh th. Nu khng ti n y lm g?
Chng ti l by ph n t nhiu t nc n ni vin Nuns Island Sri
Lanka tu hc vi ni s ngi c tn Ayya Khema. Chng ti khng
phi l n tu s nhng pht nguyn mc o tu (mu trng) v gi theo tm
gii: 1) Khng st sanh .2)Khng trm cp. 3) Khng t dm. 4) Khng ni
di. 5)Khng ung ru. 6) Khng n qu ng. 7) Chng nm ngi ta cao,
ging rng. 8) Chng nhy ma, n ht, thoa hng thm vo thn.
Qun chiu v s ci Cht ca mnh, ti cng thy nui tic phi nh mt
cc gic quan, cc cm th nh n ung, s cm nhn c ngn gi nh
a trn mt h, c nhn cc qu mn tru cnh; c nghe ting xe la
chy dc theo b h, bi bin; s tng tng, iu hc hi c, nhng
khm ph. V tnh yu, s n lc, tr t m. . . . Tt c, ti khng mun nh
mt g.
Ni s Ayya Khema hi: Nhng con c mun ti sinh khng? Hy tng
tng con phi lm li t u: Li hc i, hc n, hc ni. Li phi sng tui
thiu nin ln na!. Ti ku ln: Tha khng! Cm gic mnh sn sng
bung b tt c mi tham cu. Nhng ri trn tr, li thy mnh ging anh
chng Gulliver vi hng trm nhng si dy tri buc vo th, tng, hnh,
vo c mun c hin hu.
C nhiu lc ti ngc nhin cht nhn ra mnh ang ng mt hn o
nh Sri Lanka, n Dng. Trong khi ng l ra ti phi c mt mt
th gii khc, Oakland (ND - thuc tiu bang California, USA), ni ti vit
vn, dy hc, sng mt cuc i vi bao ri rm phc tp. in thoi, my
vi tnh, xe hi l nhng th gn gi, thn thit nht vi ti. Cn ni y

131

th khng in, khng c n c mt con ng ng ngha mt con ng.

Hn o nh n ti c th i vng ht o trong mi pht.
4: 15 sng. Ting chic ng h bo thc bn ti mang t Oakland ku bp
bp mt cch yu t. Vn ngi trn ging, chng ti vn n pin ln, soi
di nn t cnh gic my con b cp. Mi pht sau, y o chnh t, chng
ti tin n Thin ng. C Vasantha, ngi Sri Lanka, dn u. Thin
ng nm trn i cao, ca m ra ba hng v pha b h, v rng da v
v mt ngn i dc, c t im bng nhng chu king.
Bui ta Thin bt u t 4:30 v chm dt lc 6 gi. Khi chng ti n, Ni
s Ayya Khema c mt, ngi trc in. Chng ti bc vo theo th t
tui tc. Chng bao lu sau chng ti l nhng bng trng ngi xp bng
chn bt ng, trong nh sng l m ca ngn n du treo trn cao. Bn
cnh mi ngi li sng mt cy nhang mui.
Lc u, tm tr ti mi lo n nhng th thc dng nh: chn ti xp c
vng khng, ta c c ngay ngn khng, lng c thng mt gc chnh
xc gip ti c th ngi yn t nht l bn mi lm pht. Lt sau, thn
ti mi bt u yn. Ti cm nhn c sc nng ca thn trn gi, cm
gic ca i bn tay chng ln nhau. Ri n lt tm ti bt u nhy nht,
nh tm vn. Lc th ti hi tng v qu kh, lc m tng chuyn
tng lai. Nhng ti vn c gng kin tr theo di cc vng tng ny,
ko chng tr v vi hi th.
Gi th nh sng mt tri bt u ln trn nhng rng da. Dn dn tm ti
cng lng du. Ri chn ti bt u au, nhng tm ti vn an tnh.Tm an
tnh, l iu khin ti c mt ni ny.
Bui im tm gm c bnh bt chin, mt ming u vng nh, mt tch
tr m pha vi sa v mt t nc ra tay. Sri Lanka, ngi ta khng
dng a mung m n bng tay (tay mt). Chng ti dng ba trong im
lng. Tri bt u nng n ni ngay sau khi ung tr ti thy c ngi
nng ln nh st, m hi tun trn trn.
Sau l n gi lm vic v ngi khc. Hai ngi bn ti o t, nh
c, trng hoa v rau ci. Ngi khc chi nh hay sa cc vt b h hng.
Chng ti d kha tu Thin ny vo ma ma, theo truyn thng an c
trong thi c Pht 2500 nm trc. Cc v tng ni thi nguyn thy khng

132

c nh ca, h i kht thc khp ni, v ta Thin bt c ni no cho

php. Nhng trong ba thng ma ma, c Pht dy cc tng ni phi mt
ni tu tp. Ni Vin Nuns Island, kha an c ma ma bt u t
thng by n u thng mi, l khong thi gian nng nht, m t nht
trong nm Sri Lanka.
10 gi, chng ti vi v tr li Thin ng nghe Ni s Ayya Khema
ging kinh. B c tng on trong kinh Trng b, dng li nhng im
kh hiu hay khi cn nhn mnh nhng im trng yu. Ging sang sng,
dng ngi trang nghim, i mt sng r, b khin chng ti cm thy phn
chn ly.
11:15 chung th trai vang ln, l bui n cui cng trong ngy ca
chng ti. n phng n, chng ti thy mt nhm Pht t cc vng
ln cn mang thc n n cng dng cho chng ti. Hnh ng cng
dng, mt hnh thc b th n tng ni, to nghip Thin cho h hay
cho ngi thn sp qua i.
Cc v Pht t gng mt rng r, mt s mc qun o p. H mang n
cho chng ti c, cri chay, cm, m, bnh tri cy, trng ming tri cy
vi nc ct da. Tht l mt ba n thnh son. Nhng nhn vi qun o
ca cc ph n, nhng chic o st cc ca cc c gi, ti on bit h rt
ngho. Ti cm thy khim an khi h trn trng mc thc n vo bt a ca
chng ti. phng Ty chng c phong tc no ging nh th ny c.
Cm ng nht l c nhn thy khun mt rng ngi hnh phc ca h.
p l, Ni s Ayya Khema ging mt thi php ngn. Khi Ni s ni bng
ting Pali cu Chc cc Pht t c bnh an ngay trong i sng hin ti,
cc v Pht t chp tay ci ly t lng bit n. Lng tay h m rng t trn
chiu, u ci ly st chiu. Ti b chong ngp bi s hin din l lng ca
mnh ni ny. Khi tr v phng, ti khng cm c nhng git nc mt
cm ng.
(Theo The Nuns Island: Seven Sisters On Retreat)

133