TƯ DUY BIỆN CHỨNG VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG

T DUY BIN CHNG TS.
GVC Trn Nguyn K
Nhm 4
MC L
PHN M U..........................................................................................................- 1 PHN NI DUNG TI.......................................................................................- 3 CHNG 1: PHP BIN CHNG.............................................................................- 3 1.1 Php bin chng v cc hnh thc c bn ca Php bin chng.....................- 3 1.1.1 Khi nim Php bin chng...........................................................................- 3 1.1.2 Cc hnh thc c bn ca Php bin chng....................................................- 3 1.2 Php bin chng duy vt....................................................................................- 6 1.2.1 Khi nim Php bin chng duy vt..............................................................- 6 1.2.2 Gi tr ca Php bin chng duy vt..............................................................- 7 1.2.3 Tm quan trng ca php bin chng duy vt................................................- 8 CHNG 2: CC NGUYN L CA PHP BIN CHNG DUY VT...............- 9 2.1 Nguyn l v s pht trin..................................................................................- 9 2.1.1 S vn ng..................................................................................................- 9 2.1.2 S pht trin.................................................................................................- 9 2.1.3 Tnh cht ca s pht trin.......................................................................- 10 2.1.4 Tm tt ni dung nguyn l........................................................................- 11 2.1.5 Ba quy lut phn nh nhng phng din c bn, tng qut nht ca qu
trnh vn ng, pht trin xy ra trong th gii........................................................- 12 a. Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp.............................- 12 b. Quy lut chuyn ha t nhng thay i v lng dn n nhng thay i v
cht v ngc li..........................................................................................................- 19 c. Quy lut ph nh ca ph nh...............................................................- 24 2.2 Nguyn l v mi lin h ph bin...................................................................- 29 2.2.1 Mi lin h..................................................................................................- 29 2.2.2 Mi lin h ph bin...................................................................................- 31 -
T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K
Nhm 4
2.2.3 Tm tt ni dung nguyn l........................................................................- 31 2.2.4 Mi lin h ph bin c nhn thc trong 6 cp phm tr bin chng. - 31 a. Ci ring - ci chung................................................................................- 33 b. Nguyn nhn v kt qu...........................................................................- 36 c. Tt nhin v ngu nhin............................................................................- 38 d. Ni dung v hnh thc.............................................................................- 40 e. Bn cht v hin tng............................................................................- 42 f. Kh nng v hin thc.............................................................................- 44 2.3 Mt s nguyn tc phng php lun bin chng duy vt v s vn dng
chng trong qu trnh i mi Vit Nam hin nay..............................................- 46 2.3.1 Nguyn tc (quan im) ton din v phng php h thng..................- 48 2.3.1.1 Nguyn tc ton din.........................................................................- 48 2.3.1.2 Phng php h thng.......................................................................- 50 2.3.2 Nguyn tc (quan im) pht trin v phng php i t tru tng n c
th............................................................................................................................... - 53 2.3.2.1 Nguyn tc pht trin.........................................................................- 53 2.3.2.2 Phng php i t tru tng n c th..........................................- 54 2.3.3 Nguyn tc lch s - c th v phng php thng nht ci lch s v ci
lgch.......................................................................................................................... - 57 2.3.3.1 Nguyn tc lch s - c th.................................................................- 57 2.3.3.2 Phng php thng nht ci lch s v ci lgch.............................- 59 CHNG 3 VAI TR CA T DUY BIN CHNG TRONG I SNG....- 63 3.1 Vai tr ca t duy bin chng duy vt i vi bn thn mi ngi..............- 63 3.2 Vai tr ca t duy bin chng duy vt i vi vn pht trin kinh t, chnh
tr v vn ha x hi...............................................................................................- 66 PHN KT LUN....................................................................................................- 68 TI LIU THAM KHO.....................................................................- 69 -
Nhm 4
Nhm 4
PHN M U
*****
Ngy nay con ngi lun tn ti trong cc mi quan h vi cc s vt, hin tng,
vi t nhin v x hi. Bn phi sng, lm vic v tng tc vi mi ngi, s c
nhng vn , nhng xung t, nhng l do cn gii thchVy lm th no c th
nhn nhn, nh gi vn , nh gi cc s vt hin tng v gii quyt cc mu
thun trong cuc sng. iu khng d dng nu bn ch nhn mi vic mt cch b
ngoi m khng hiu c bn cht bn trong cng nh nh gi bng nhng ngh
ch quan, cm tnh. l l do m t duy bin chng s l cng c cn thit cho mi
ngi. Nhng khng my ai hiu r c t duy bin chng l g, thm ch l c nhiu
ngi c hc v n nhng vn khng th hiu c n l nh th no, vic hc y
ch hc trn l thuyt m cha c thi v hnh ng ng n, cha thc s ng
dng vo thc tin. Chnh v vy, ngy hm nay nhm s gii thiu ti t duy bin
chng mt cch d hiu nht t vic thng qua php bin duy vt chng ta cng
nm vn .
T DUY BIN CHNG V VAI TR CA N
TRONG I SNG CON NGI.
Ch trong ni dung trnh by ca nhm, nhiu bn c th cha nm vng v p
dng ngay, tuy nhin y l nhng kin thc nn tng v cn bn nht. T nhng kin
thc ny cng thm s hc hi, tch ly v trao di hn na v sau s gip cho bn
thn chng ta c mt li suy ngh t duy bin chng v c thi hnh ng mm do,
linh hot v uyn chuyn trong vic gii quyt cc vn trong i sng.
Sau bi thuyt trnh ny knh mong Thy v cc bn s c nhng kin b
sung v hon thin ti ny hn na.
Nhm 4
QUA Y EM XIN CHN THNH CM N S GIP V HNG

DN TN TNH CA TS.GVC. TRN NGUYN K TRNG B MN
NHNG NLCB CN MC LNIN CNG NHNG TI LIU TRIT HC DO
THY LM TC GI GIP NHM RT NHIU TRONG
QU TRNH NGHIN CU TI NY.
NHM CHNG EM XIN CHN THNH CM N!
Nhm 4
PHN NI DUNG TI
*****
CHNG 1: PHP BIN CHNG

1.1 Php bin chng v cc hnh thc c bn ca Php bin chng
1.1.1 Khi nim Php bin chng
Trong ch ngha Mc Lnin, khi nim bin chng dng ch nhng mi quan
h, tng tc, chuyn ha v vn ng, pht trin theo quy lut ca cc s vt, hin
tng, qu trnh trong t nhin, x hi v t duy.
Bin chng bao gm bin chng khch quan v bin chng ch quan. Bin chng
khch quan l bin chng ca th gii vt cht, cn bin chng ch quan l s phn
nh bin chng khch quan vo trong i sng thc ca con ngi.
Php bin chng va l l lun (hc thuyt) nghin cu bn tnh bin chng ca
th gii va l phng php lun (nguyn tc, hay quan im) xem xt s vt trong
mi lin h, rng buc ln nhau v trong trng thi lun vn ng, pht trin, l cch
thc t duy mm do, linh hot. Do vy, h thng cc nguyn l, quy lut, phm tr
phn nh ng n bn tnh bin chng ca vn vt tn ti trn th gii, va l h
thng nguyn tc, phng php lun ch o hot ng nhn thc v hot ng thc
tin hiu qu. Vi ngha nh vy, php bin chng thuc v bin chng ch quan, ng
thi n cng i lp vi php siu hnh phng php t duy v s vt, hin tng ca
th gii trong trng thi c lp v bt bin.
Php bi n chng = l lu n v s v n n g, pht trin v mi lin h trong th
gii.
1.1.2 Cc hnh thc c bn ca Php bin chng
Trong lch s trit hc, Php bin chng hnh thnh v pht trin qua 3 hnh
thc sau: php bin chng cht phc, php bin chng duy tm, php bin chng duy
vt.
Nhm 4
+ Php bin chng cht phc

Php bin chng cht pht thi c i l hnh thc u tin ca php bin chng
trong lch s trit hc. N tn ti trong cc hc thuyt trit hc ca cc trng phi
n , Trung Quc v Hy Lp c i.
Trong trit hc n , biu hin r nt ca t tng bin chng l trit hc ca
Pht gio nguyn thy, vi cch nhn nhn th gii theo quan im v duyn, v
ng, v thng.
i vi trit hc Trung Quc, t tng bin chng l s
thng nht, u tranh chuyn ha ln nhau gia cc mt i lp
a n s sinh thnh v bin ha ca vn vt trong v tr th
hin trong thuyt m dng v quy lut qun bnh v phn phc
Lo t
trong o gia (Lo t).
Trong c i Hy Lp, nh trit hc Xcrt v Platn, bin chng l ngh thut

m thoi, tranh lun sng to, dn dt linh hn nhn thc ca con ngi vt qua ci
ring, ngu nhin pht hin ra ci chung, tt nhin, tc n chn l th gii nim.
i vi Heraclt, ng cng cho rng bin chng l cch xem
xt s vt trong mi lin h, trong s vn ng, pht trin nhn
thc c ci logic ca s vt, bn tnh ca th gii. ng coi s
bin ng ca th gii nh mt dng chy, khng ngng hnh
thnh, bin i v chuyn ha ln nhau. ng ni rng: khng ai
Heraclt
tm c hai ln trong cng mt dng sng, mi vt u tri i,

mi vt u bin i
Tm li, c th thy cc nh bin chng c i c phng ng ln phng Ty

nhn thc c cc s vt, hin tng ca v tr lun tn ti trong trng thi vn
ng, bin i v trong nhng mi lin h chng cht vi nhau.
Nhm 4
Tuy nhin, php bin chng cht phc mang tnh t pht v mc mc, ch l kt
qu ca s quan st, trc kin thin ti ch cha phi l kt qu ca s nghin cu v
ca thc nghim khoa hc. V vy, t tng bin chng thi k ny ch yu dng
nhng nh gi v hin tng bin i, mi lin h gia cc s vt ch cha tht s i
su vo xem xt bn thn s vt c nhng nhn xt su sc v s vn ng ca s
vt. Theo Ph.ngghen, cch nhn xt th gii ca cc nh bin chng c i nh trn
l cch nhn xt cn nguyn thu, ngy th nhng cn bn l ng. Ph.ngghen nhn
xt: Chnh v ngi Hy Lp cha t ti trnh m x, phn tch gii t nhin, cho
nn h hy cn quan nim gii t nhin l mt chnh th v ng v mt ton b m
xt chnh th y. Mi lin h ph bin gia cc hin tng t nhin cha c chng
minh v chi tit; i vi h, mi lin h l kt qu ca s quan st trc tip.
T na cui th k XV, khoa hc t nhin bt u pht trin mnh, i su vo
phn tch, nghin cu tng yu t ring bit ca th gii t nhin, dn ti s ra i ca
phng php siu hnh. n th k XVIII, phng php siu hnh tr thnh phng
php thng tr trong t duy trit hc v nghin cu khoa hc. Tuy nhin, khi khoa hc
t nhin chuyn t vic nghin cu i tng ring bit sang nghin cu qu trnh
thng nht ca cc i tng trong mi lin h, th phng php t duy siu hnh
khng cn ph hp m phi chuyn sang mt hnh thc t duy mi cao hn l t duy
bin chng.
+ Php bin chng duy tm biu hin tp trung, r nt nht trong trit hc c
in c, m ngi khi u l I.Cant v ngi hon thin l Ph.Hghen. Cc nh
trit hc c in c trnh by mt cch c h thng nhng ni dung quan trng
nht ca php bin chng.
Cc nh bin chng c in c khng ch nhn th gii trong qu trnh vn
ng, pht trin, trong tnh chnh th thng nht m cn khng nh v tnh quy lut
ca s pht trin . Tuy nhin, php bin chng ny li mang tnh duy tm (t bin,
Nhm 4
thn b), biu hin vic khng nh s pht trin ca th gii xut pht t tinh thn v
kt thc cng tinh thn. Theo Ph.Hghen, s pht trin thc cht l qu trnh vn
ng, pht trin ca yu t tinh thn gi l nim tuyt i hay tinh thn tuyt i.
Trong qu trnh pht trin ca mnh, nim tuyt i t tha ho chuyn thnh gii
t nhin, x hi sau li quay tr v bn thn mnh. Nh vy, i vi php bin
chng duy tm ny, s vn ng pht trin ca gii hin thc chng qua ch l s sao
chp li s t vn ng ca nim tuyt i.
Tnh cht duy tm trong php bin chng c in c, cng nh trong trit hc
Hghen l hn ch cn phi vt qua. C.Mc v Ph.ngghen khc phc hn ch
sng to nn php bin chng duy vt. l giai on pht trin cao nht ca php
bin chng trong lch s trit hc, l s k tha trn tinh thn ph phn i vi php
bin chng c in c. Ph.ngghen t nhn xt: C th ni rng hu nh ch c
Mc v ti l nhng ngi cu php bin chng t gic thot khi trit hc duy tm
c v a n vo trong quan nim duy vt v t nhin v v lch s.
+Php bin chng duy vt :
C.Mc v Ph.Angghen gt b tnh cht duy tm, thn b ng thi k tha
nhng ht nhn hp l trong php bin chng duy tm xy dng php bin chng
duy vt vi tnh cch l khoa hc v mi lin h ph bin v v s pht trin.
1.2 Php1 bin chng duy vt
1.2.1 Khi nim Php bin chng duy vt
nh ngha khi qut v php bin chng duy vt,
Ph.ngghen cho rng: Php bin chng l mn khoa hc v
nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t
PH.ngghen
nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy.1
1 C.Mc v Ph.ngghen: TT, T.20, NXB CTQG,HN, 1994, tr 455, 201.
Nhm 4
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin cn c mt s

nh ngha khc v php bin chng duy vt. Khi nhn mnh vai
tr ca nguyn l v mi lin h ph bin, Ph.ngghen nh
ngha: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin2; cn
Lnin
khi nhn mnh vai tr ca nguyn l v s pht trin (trong c bao hm hc thuyt
v s pht trin ca nhn thc) trong php bin chng m C.Mc k tha t trit hc
ca Hghen, V.I. Lnin khng nh: Trong s nhng thnh qu th thnh qu
ch yu l php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b
nht, su sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca
con ngi, nhn thc ny phn nh vt cht lun lun pht trin khng ngng...3
1.2.2 Gi tr ca Php bin chng duy vt
Php bin chng duy vt l nh cao ca nhn loi, mang tnh t gic, tnh khoa
hc v tnh cch mng trit .
Ni dung khoa hc v ngha cch mng ca n c th hin trong h thng cc
nguyn l, quy lut, phm tr chuyn ha ln nhau, phn nh mi lin h v s vn
ng, pht trin xy ra trong th gii (t nhin, x hi v t duy con ngi). Mi
nguyn l, quy lut, phm tr trong php bin chng duy vt khng ch l s gii thch
ng n v tnh bin chng ca th gii m cn l phng php lun khoa hc ca
vic nhn thc v ci to th gii.
Trn c s khi qut cc mi lin h ph bin v s pht trin, nhng quy lut ph
bin ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca tt thy mi s vt, hin tng trong t
nhin, x hi v t duy, php bin chng duy vt cung cp nhng nguyn tc phng
php lun chung nht cho qu trnh nhn thc v ci to th gii.
2 C.Mc v Ph.ngghen: TT, T.20, NXB CTQG,HN, 1994, tr 455, 201.
3 V.I.Lnin: TT, T.29, NXB Tin B, M., 1980, tr359-360.
Nhm 4
l nguyn tc ton din, nguyn tc pht trin, nguyn tc lch s - c th,

nguyn tc phn tch mu thun, nguyn tc phn tch lng cht, nguyn tc ph
nh bin chng, nhm tm ra ngun gc ng lc, cch thc, xu hng c bn ca
cc qu trnh vn ng, pht trin xy ra trong th gii vi t cch , php bin
chng duy vt chnh l cng c hiu qu nhn thc v ci to th gii.
Php bin chng duy vt bao gm:

- Php bin chng khch quan: chi phi ton b gii t nhin
- Php bin chng ch quan: tc l t duy bin chng
1.2.3 Tm quan trng ca php bin chng duy vt
Php bin chng duy vt gip ta hiu bit v mt th gii trong s tng tc, nh
hng ln nhau v trong trng thi bin i, pht trin t hnh thnh t duy bin
chng, tc l bit nhn nhn, nh gi cc vn ng n v c thi hnh ng
mm do, uyn chuyn ch khng nguyn tc my mc, cng khng ty tin v
nguyn tc.
Nhi m v ca chng ta l tm hiu t duy bin chng php bin chng v v n dng
tt cc nguyn tc phng php lun ca php bi n chng. Bi trong mi ni dung ca
php bin chng u cha ng vai tr ca php bin chng i vi con ngi trong
vic rn t duy bin chng v gii quyt nhng vn cuc sng nh: 2 nguyn l, 3
qui lut, 6 cp phm tr.
hiu r v t duy bin chng th trc tin ta hy cng tm hiu s hiu bit v mt
th gii trong trng thi tng tc, nh hng ln nhau (tc nguyn l v mi lin h
ph bin) v trng thi bin i, pht trin (tc nguyn l v s pht trin).
Nhm 4
CHNG 2: CC NGUYN L CA PHP BIN CHNG DUY

VT
-
Nguyn l l nhng lun im xut pht (t tng ch o) ca mt hc

thuyt (l lun) m tnh chn l ca n l hin nhin, tc khng th hay
khng cn phi chng minh nhng khng mu thun vi thc tin v
nhn thc v lnh vc m hc thuyt phn nh.
Nguyn l c khi qut t kt qu hot ng thc tin nhn thc lu

di ca con ngi. N va l c s l lun ca hc thuyt, va l cng c
tinh thn nhn thc (l gii tin on) v ci to th gii. ngha
phng php lun ca nguyn l th hin qua cc nguyn tc (tc nhng
yu cu nn tng i hi ch th phi tun th ng trnh t nhm mc
ch ra mt cch ti u) tng ng.
C hai loi nguyn l: nguyn l ca khoa hc (cng l, tin , quy lut

nn tng) v nguyn l ca trit hc. Php bin chng duy vt c hai
nguyn l c bn. l nguyn l v mi lin h ph bin v nguyn l
v s pht trin.
2.1 Nguyn l v s pht trin

2.1.1 S vn ng
Vn ng l phng thc tn ti, l thuc tnh c hu ca vt cht, vn ng c
hiu nh l s thay i ni chung, c ngun gc t s tng tc ni ti trong th gii
vt cht gy ra.
Ph.ngghenvit Vn ng hiu theo ngha chung nht, tc c hiu l mt
phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht, th bao gm
tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n
gin cho n t duy.4
4 C.Mc v Ph.ngghen: TT, T20, NXB CTQG, HN, 1994, tr. 519.
Nhm 4
2.1.2 S pht trin

Pht trin l khuynh hng vn ng tin ln t thp n cao (thay i v
lng), t n gin n phc tp (thay i v cht), t km hon thin n hon thin
(thay i v lng cht), do vic gii quyt mu thun trong bn thn s vt gy ra,
c thc hin thng qua bc nhy v cht, v din ra theo xu hng theo ph nh
ca ph nh.
Pht trin cng c xem l mt khuynh hng vn ng tng hp ca mt h
thng s vt, trong , s vn ng c thay i nhng quy nh v cht (thay i kt
cu t chc) ca h thng s vt theo hng tin b gi vai tr ch o; cn s
vn ng c thay i nhng quy nh v cht ca h thng s vt theo xu hng
thoi b v s vn ng ch c thay i nhng quy nh v lng ca h thng s
vt theo xu hng n nh gi vai tr ph o, cn thit cho xu hng ch o trn.
iu ny cho thy qu trnh pht trin ca cc h thng s vt vt cht xy ra trong
th gii, khng ch l s thay i tin b m cn cha trong mnh nhng thay i
thoi b tm thi, khng ch l s thay i m cn cha trong mnh nhng s n nh
tng ina.
2.1.3 Tnh cht ca s pht trin
Pht trin l qu trnh t thn ca th gii vt cht, mang tnh khch quan, tnh
ph bin v tnh a dng.
- Tnh khch quan ca s pht trin biu hin trong ngun gc ca s vn ng
v pht trin. l qu trnh bt ngun t bn thn s vt, hin tng; l qu trnh
gii quyt mu thun trong s vt, hin tng . V vy, pht trin l thuc tnh tt
yu, khch quan, khng ph thuc vo thc con ngi.
- Tnh ph bin ca s pht trin c th hin cc qu trnh pht trin din ra
trong mi lnh vc t nhin, x hi v t duy; trong tt c moi s vt, hin tng v
trong mi qu trnh, mi giai on ca s vt, hin tng ; trong mi qu trnh bin
10
Nhm 4
i bao hm kh nng dn n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut khch

quan.
- Tnh a dng, phong ph ca s pht trin c th hin ch: pht trin l
khuynh hng chung ca mi s vt, hin tng, song mi s vt, mi hin tng,
mi lnh vc hin thc li c qu trnh pht trin khng hon ton ging nhau. Tn ti
nhng khng gian v thi gian khc nhau s vt s pht trin khc nhau. ng thi
trong qu trnh pht trin ca mnh, s vt cn chu nhiu s tc ng ca cc s vt,
hin tng hay qu trnh khc, ca rt nhiu yu t v iu kin lch s, c th. S tc
ng c th lm thay i chiu hng pht trin ca s vt, thm ch c th lm
cho s vt tht li tm thi, c th dn ti s pht trin v mt ny v thoi ha mt
khc u l nhng biu hin ca tnh phong ph, a dng ca cc qu trnh pht
trin.
Pht trin thc s xy ra khi c s thay i - chuyn ho gia cc mt i lp,
gia cht v lng, gia ci c v ci mi. Pht trin cn c th hin qua mi lin
h - chuyn ha gia ci ring v ci chung, gia nguyn nhn v kt qu, gia ni
dung v hnh thc, gia bn cht v hin tng, gia tt nhin v ngu nhin, gia
kh nng v hin thc.
2.1.4 Tm tt ni dung nguyn l
-
Do s vt, hin tng, qu trnh trong th gii lin h ln nhau m chng

khng ngng vn ng (thay i). Vn ng mang tnh khch quan, tnh ph
bin v tnh a dng.
Trong mun vn qu trnh vn ng xy ra trong th gii tn ti mt xu hng

vn ng chung, tin ln t thp n cao, t n gin n phc tp, t km
hon thin n hon thin, do vic gii quyt mu thun bn trong gy ra, c
thc hin thng qua bc nhy v cht, v i theo xu hng ph nh ca ph
nh, l pht trin.
11
Nhm 4
phn nh nhng phng din c bn, tng qut nht ca qu trnh vn

ng, pht trin xy ra trong th gii th c 3 quy lut ph bin, c bn ca
php bin chng duy vt.
Lm sng t ngun gc, c lc ca s vn ng, pht trin.
Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp ( hay cn gi l quy

lut mu thun )
Cho bit cch thc ca s vn ng v pht trin.
Quy lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v

cht v ngc li.
Cho bit khuynh hng ca qu trnh vn ng, pht trin xy ra

trong th gii
Quy lut ph nh ca ph nh.

2.1.5 Ba quy lut phn nh nhng phng din c bn, tng qut nht ca
qu trnh vn ng, pht trin xy ra trong th gii.
Khi qut v quy lut
-
Quy lut l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp

li gia cc mt, cc yu t, cc thuc tnh bn trong ca mi mt s vt, hay
gia cc s vt, hin tng vi nhau v chi phi s vn ng, pht trin ca
chng.
Quy lut l i tng nghin cu ca mi ngnh khoa hc, l ct li l thuyt

khoa hc. Quy lut v bn cht l nhng khi nim cng trnh . Quy lut l
cng c tinh thn nhn thc (l gii tin on) v ci to th gii. Da trn
ni dung quy lut, phng php lun xy dng cc quy tc, phng php
ch o hot ng ca ch th trong qu trnh nhn thc v thc tin. Mun
hot ng thnh cng phi hiu ng quy lut v lm theo quy lut, tc lm
12
Nhm 4
theo cc quy tc, phng php,... do phng php lun a ra.

Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp
Mt i lp
S vt l mt tp hp cc yu t (thuc tnh) tng tc vi nhau v vi mi
trng. S tng tc ny lm cho cc yu t to nn bn thn s vt c mt s bin
i nht nh, trong c vi yu t (bin i) tri ngc nhau. Nhng yu t tri
ngc nhau (bn cnh nhng yu t khc hay ging nhau) to nn c s ca cc mt
i lp trong s vt. Mt i lp tn ti khch quan v ph bin. Th d, in tch m
v in tch dng trong mt nguyn t, ng ho v d ho ca mt c th sng, sn
xut v tiu dng trong hot ng kinh t ca x hi, chn l v sai lm trong qu
trnh pht trin ca nhnthc,...
Bt k s vt no cng c hai hoc nhiu mt i lp; v c hai mt i lp c
lin h, tc ng ln nhau th to thnh mt mu thun bin chng
Thng nht ca cc mt i lp
L cc mt i lp khng nh nhau, nng ta vo nhau, thm nhp ln nhau,
tn ti khng tch ri nhau (mt i lp ny ly mt i lp kia lm iu kin, tin
cho s tn ti ca mnh); l cc mt i lp ng nht nhau, tc trong chng cha
nhng yu t ging nhau cho php chng ng tn ti trong s vt; l cc mt i lp
tc ng ngang nhau, tc s thay i trong mt i lp ny tt yu s ko theo s thay
i trong mt i lp kia, v ngc li.
u tranh ca cc mt i lp
D tn ti trong s thng nht, song cc mt i lp lun lun u tranh vi
nhau, tc chng lun tc ng qua li theo xu hng ph nh, bi tr hay loi b ln
nhau. Tnh a dng ca hnh thc u tranh ca cc mt i lp ty thuc vo tnh
cht ca cc mt i lp, ca mi lin h qua li gia chng, vo iu kin trong
din ra cuc u tranh ca cc mt i lp. S th tiu ln nhau ca cc mt i lp
13
Nhm 4
ch l mt trong nhng hnh thc u tranh ca cc mt i lp. S thng nht ca cc

mt i lp l c iu kin, tm thi, tng i. S u tranh ca cc mt i lp,
cng nh s pht trin s vn ng l tuyt i.
Chuyn ho ca cc mt i lp (gii quyt mu thun bin
chng)
S thng nht mang tnh tng i gn lin vi s n nh ca s vt; s u
tranh mang tnh tuyt i gn lin vi s vn ng, thay i ca bn thn s vt. Mu
thun bin chng pht trin tng ng vi qu trnh thng nht ca cc mt i lp
chuyn t mc tru tng sang c th; cn s u tranh ca cc mt i lp
chuyn t mc bnh lng sang quyt lit. iu ny lm xut hin kh nng chuyn ho
ca cc mt i lp. Khi iu kin khch quan hi , mt trong cc kh nng s
bin thnh hin thc, cc mt i lp t thc hin qu trnh chuyn ho. Mu thun
bin chng s c gii quyt khi cc mt i lp t ph nh chnh mnh bin
thnh ci khc. C hai phng thc chuyn ho:
Mt l, mt i lp ny chuyn ho thnh mt i lp kia trnh mi;
Hai l, c hai mt i lp cng chuyn ha thnh nhng ci th ba no m
quy lut khch quan v iu kin, tnh hnh cho php.
Mu thun bin chng
Tc s thng nht v u tranh ca cc mt i lp, tn ti khch quan, ph bin
v rt a dng (mu thun bn trong mu thun bn ngoi, mu thun c bn mu
thun khng c bn, mu thun ch yu mu thun th yu, mu thun trong t
nhin mu thun trong x hi mu thun trong t duy,...). Cc mt i lp nm
trong s lin h, tc ng qua li ln nhau to thnh mu thun bin chng. Mu thun
bin chng trong t duy l s phn nh mu thun trong hin thc v l ngun gc
pht trin ca nhn thc, ca t duy trn con ng nhn thc chn l khch quan.
Mu thun bin chng trong t duy khng phi l ngu nhin, ch quan, cng khng
14
Nhm 4
phi l mu thun trong lgch hnh thc. Nhng mu thun lgch hnh thc ch tn
ti trong t duy, n xut hin do sai lm ca t duy. Mu thun lgch hnh thc l
mu thun c to thnh t hai phn on ph nh nhau v cng mt phm cht ca
s vt ti cng mt thi im. Cc mu thun khc nhau c vai tr khng ging nhau
i vi s vn ng, pht trin ca bn thn s vt.
S tc ng ca mu thun bin chng ln bn thn s vt l ngun
gc, ng lc ca mi s t vn ng, pht trin xy ra trong th gii.
Tm tt ni dung quy lut
Mi s vt u lin h ln nhau v lun vn ng, pht trin. Vn ng, pht
trin do cc mu thun gy ra. Cc mu thun bin chng khc nhau tc ng khng
ging nhau n qu trnh vn ng v pht trin ca s vt.
Mi mu thun bin chng u tri qua ba giai on: sinh thnh (s xut hin
ca cc mt i lp) hin hu (s thng nht v u tranh ca cc mt i lp) gii
quyt (s chuyn ho ca cc mt i lp).
Mu thun bin chng c gii quyt, ci c mt i, ci mi ra i vi mu
thun bin chng mi hay thay i vai tr tc ng ca cc mu thun bin
chng c. Mu thun bin chng l ngun gc ca mi s vn ng v pht
trin. Vn ng v pht trin xy ra trong th gii vt cht mang tnh t thn.
Khi u tranh ca cc m t i l p ln ti nh im s dn ti s chuyn ha

gia chung. y l nguyn nhn pht trin ca s vt.
ngha phng php lun ca quy lut nguyn tc phn tch
mu thun
-
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt phi thy c ngun gc vn ng,

pht trin (tc mu thun) ca n.
Phn i s vt thnh cc cp mt i lp, kh st s thng nht v u tranh ca cc

mt i lp pht hin ra cc mu thun bin chng ang chi phi s vt .
15
Nhm 4
Phn loi v xc nh ng vai tr, giai on tn ti ca tng mu thun bin chng

(c bit l mu thun c bn, mu thun ch yu, mu thun bn trong,) ang chi
phi s vn ng, pht trin ca bn thn s vt.
Phn tch kt cu v iu kin tn ti ca s vt xc nh ng quy m v phng

thc gii quyt ca tng mu thun bin chng, d on ci mi ra i s vn ng
di s tc ng ca nhng mu thun bin chng no.
Trong hot ng thc tin, t hiu qu phi:

Hiu r ngun gc, ng lc thc y s vn ng, pht trin ca bn thn s vt l
nhng mu thun bin chng, xc nh ng nhng mu thun bin chng ang chi
phi s vt t xy dng cc i sch thch hp.
Tm kim v s dng nhiu cng c, phng tin, bin php thch hp (m trc ht l
nhng cng c, phng tin, bin php vt cht ) can thip ng lc, ng ch,
ng mc vo tin trnh vn ng, pht trin ca bn thn s vt lo li n theo
ng quy lut v hp li ch ca chng ta:
(1) Mun s vt thay i nhanh phi y mnh s tc ng ( u trranh ) ca cc
mt i lp v to iu kin thun li chng nhanh chng chuyn ha ln
nhau, mu thun bin chng sm c gii quyt, ngc li mun duy tr
s n nh ca s vt phi dung ha s xung t ca cc mt i lp trong
phm vi cho php.
(2) Khi iu kin hi v mu thun bin chng chn mi phi cng
quyt gii quyt n, m khng nn chn ch, do d hay tha hip, tc phi
gii quyt mu thun ng lc, ng ch v ng mc
Lin h thc tin:
Trong x hi cng x nguyn thy, con ngi phi u tranh vi t nhin, trnh
lao ng rt s khai. tn ti, loi ngi pht minh ra nhiu cng c: ru , lao, chn
nui..tc l gii quyt mu thun gia sng hoc cht i. Nh cng c ci tin, ca ci
16
Nhm 4
lm ra nhiu hn mc tiu th, dn n ca ci cn tha tp trung vo mt s ngi,

hnh thnh mu thun mi gia ngi c ca v khng c ca. Loi ngi bc sang
x hi phn bit giai cp (Chim hu n l, phong kin, t bn). Khi giai cp b p bc
tiu dit giai cp p bc (nhng ngi khng c ca tiu dit nhng ngi c ca) loi
ngi s bc sang x hi mi, x hi X hi Ch ngha. Hay mt v d khc: mun
thc y kt qu hc tp ca lp th phi ch trng thc hin u tranh ph bnh v t
ph bnh.
Vn dng nhng kt lun phn phng php lun vo l gii v gii quyt
nhng vn c th ca cuc sng:
Mu thun tn ti tt c mi s vt, hin tng ca th gii khch quan. Bn
thn ti ang lm vic ti ngn hng xut nhp khu, khch quan xung quanh mi
trng lm vic ca ti tn ti rt nhiu mu thun. Ti xin phn tch mt mu thun
ni ln c lin quan n cng vic ca ti trong lnh vc ngn hng.
Mt qu trnh sn xut kinh doanh bao gi cng cha ng trong n ri nhiu
mu thun nh: mu thun gia sn xut v tiu th sn phm, mu thun gia cung v
cu v sn phm, mu thun gia ch qun l vi cng nhn, mu thun gia tnh k
hoch trong x nghip vi tnh t pht ca c ch th trng, mu thun gia sc pht
trin nhanh ca cng c sn xut v cng ngh tin tin vi s cn kit ngun ti
nguyn thin nhin l nguyn liu ca sn xut, mu thun gia li nhun v ri ro....
Ti xin phn tch mi quan h mu thun gia li nhun m doanh nghip thu c vi
ri ro m doanh nghip c th gp phi.
Chng ta bit hot ng chnh ca ngn hng l nhn gi v cho vay vi mc
ch cui cng l li nhun. Mi quan h mu thun gia li nhun v ri ro l mt
mu thun bin chng, l hai mt ca mt vn . Bt c qu trnh sn xut, kinh
doanh no cng vy, li nhun v ri ro lun tn ti song song vi nhau, mu thun vi
nhau. Kt thc mt qu trnh sn xut, kinh doanh chng ta c th thu c li nhun
17
Nhm 4
nhng c khi l gp phi ri ro. Li nhun d kin mang li cng cao th ri ro nu

gp phi cng s rt ln v ngc li. Nhng mc ch ca ngi kinh doanh bao gi
cng l hng ti li nhun, v h tm mi cch hn ch c ri ro nh, ci tin k
thut v phng php sn xut., o to v o to li i ng cn b qun l nhanh
nhy v nng ng, kp thi nm bt v phn tch nhng bin ng ca th trng, d
bo tnh hnh th trng nhm hn ch ti a ri ro hoc nu c gp ri ro th thit hi
l rt nh.... Do c th ni mu thun gia li nhun v ri ro l mt trong nhng
mu thun c bn ca qu trnh sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip, v l ng
lc cc doanh nghip ngy mt pht trin v trnh qun l doanh nghip.
Trong hot ng ngn hng, li nhun ngn hng l s chnh lch gia li tc cho
vay v li tc phi tr tr i cc chi ph nghip v ngn hng s cn li gi l li
nhun. Ngn hng thu ht vn trong dn c di cc hnh thc tin gi tit kim ca
dn c, bn chng khon trn th trng chng khon, m ti khon cho cc t chc v
c nhn..... Ri dng vn huy ng cho vay v hng chnh lch li tc. Trong
qu trnh cho vay , ngn hng s thu c li nhun sau khi tr i li tc phi tr
khi vay, hoc ngn hng s gp phi ri ro nu khch hng khng c kh nng thanh
ton bi hot ng sn xut kinh doanh ca h ri ro, tht bi nn mt kh nng thanh
ton. Lm th no hn ch ri ro v i a li nhun chnh l cch thc gii quyt
mu thun gi li nhun v ri ro. Gim ri ro khng phi l ngn hng s khng cho
vay i vi nhng khch hng ln, vay tin nhiu m hot ng kinh doanh ca h tuy
mang li li nhun cao nhng ri ro ln. M thay vo ngn hng phi t i mi,
t pht trin mnh, thng qua vic hon thin cng tc o to cn b tn dng, o to
ra i ng cn b tn dng c trnh chuyn mn cao, nng ng v nhanh nhy vi
c ch th trng. Hon thin cng tc thm nh tn dng, thm nh d n trc trong
v sau khi cho vay. Trc khi cho vay th tin hnh thm nh d n mt cch cn thn,
trong v sau khi cho vay phi thng xuyn c cn b tn dng trc tip xung c s
18
Nhm 4
gim st qu trnh sn xut kinh doanh ca khch hng, xem h s dng tin vay c
ng mc ch nh cam kt khi vay khng....Lm tt cc cng vic trn, ngn hng
s khc phc v hn ch c ri ro, nh m tng c li nhun cho ngn hng,
cng c ngha l gii quyt tt c mu thun gia li nhun v ri ro, (mt i lp
ny chuyn ho thnh mt i lp kia nhng mc pht trin hn) l lm cho ngn
hng ngy mt pht trin, iu ny ph hp vi quy lut khch quan l: mu thun
l ngun gc ng lc ca s pht trin.
Tuy nhin nh trn chng ta nghin cu, khi gii quyt c mu thun ri
khng c ngha l khng cn tn ti mu thun, m ngc li, mu thun ny mt i,
mu thun khc li xut hin. Khi chng ta c mt i ng cn b tn dng vi trnh
cao, cng tc thm nh tt nhng ri ro trn thng trng khng phi l khng
xy ra na m tri la khi trnh sn xut cng pht trin th mc ri ro nu gp
phi s rt ln v thit hi cng rt nng n, do vy n li tip tc l ng lc cho
ngn hng pht trin. Nh th mi l ph hp vi quy lut khch quan.
Quy lut chuyn ha t nhng thay i v lng dn n nhng thay i v cht
v ngc li
Cht, lng, , im nt, bc nhy
-
Cht l phm tr trit hc dng ch tnh quy nh vn c ca s vt (hin tng, qu

trnh)5, c trng cho s vt l n, gip phn bit n vi cc s vt khc.
Lng l phm tr trit hc dng ch tnh quy nh vn c ca s vt, biu th v

mt quy m, tc , trnh ca s vn ng, pht trin ca s vt cng nh ca cc
thuc tnh (cht) ca n.
5 l cc thuc tnh quy nh yu t cu thnh, cu trc, nhng c tnh c bn ca s vttrong

nhng iu kin xc nh.
19
Nhm 4
Cht v lng tn ti khch quan, ph bin, a dng v tng i. Chng thng nht
vi nhau6 trong .
l phm tr trit hc dng ch gii hn m trong s thay i v lng cha

lm cho cht thay i cn bn, cht c cha mt i v cht mi vn cha xut hin.
im nt l phm tr trit hc dng ch mc (gii hn) m s thay i v lng

vt qua n s lm cht thay i cn bn.
Bc nhy l phm tr trit hc dng ch s chuyn ha v cht do nhng thay i

v lng trc gy ra. Bc nhy l s thay i gin on v th hin tnh t bin
v cht trong tin trnh thay i lin tc v th hin tnh tim tin v lng ca bn
thn s vt. Bc nhy l giai on c bn trong tin trnh pht trin ca bn thn s
vt, n gn lin vi gii quyt mu thun v ph nh bin chng. Bc nhy tn ti
khch quan, ph bin, a dng. C th chia bc nhy theo nhng cch nh sau: bc
nhy ton b v bc nhy cc b, bc nhy t bin v bc nhy dn dn, bc
nhy trong t nhin, bc nhy trong x hi v bc nhy trong t duy Bc nhy
khc nhau c vai tr khng ging nhau i vi tin trnh vn ng, pht trin ca bn
thn s vt.
Cht
trng:
thi
(lng, hi)
Lng: nhit
6 Vi mt s vt, hin tng hay qu trnh c th c kho st mt phng din c th ch c

c trng bng mt cht c th, v cht c th ny c th c th hin qua nhiu tnh quy nh v
lng khc nhau nhng khng c lp nhau.
20
Nhm 4
S chuyn ha t nhng thay i v lng dn n nhng thay i v cht

v ngc li

Mi s vn ng u lin h ln nhau v lun vn ng, pht trin. Mi s vt
nm trong qu trnh vn ng, pht trin u c c trng bng cht v lng. Cht
v lng thng nht vi nhau trong .
S vt bt u vn ng, pht trin bng s thay i v lng (mt cch lin tc
hay tim tin), nu lng ch thay i trong , cha vt qa im nt th cht khng
thay i cn bn. Khi lng thay i vt qua , qu im nt th cht s thay i
cn bn, bc nhy nht nh s xy ra.
Bc nhy lm cho cht thay i (mt cch gin on hay t bin), cht c mt
i, cht mi ra i. Cht mi gy ra s thay i v lng (lm thay i quy m tn
ti, tc , nhp iu vn ng, pht trin ca s vt).
S thay i v lng gy ra s thay i v cht, v s thay i v cht
21
Nhm 4
gy ra s thay i v lng l phng thc vn ng, pht trin ca

mi s vt trong th gii.
ngha phng php lun ca quy lut nguyn tc phn tch lng cht
-
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt phi nm c phng thc vn ng,

pht trin ca n
Pht hin chnh xc cc quy nh v cht v lng ca s vt, thy c s thng nht
bin chng gia chng xc nh ng , im nt ca s vt.
Phn tch kt cu v iu kin tn ti ca s vt xc nh ng tnh cht, quy m,

tin ca bc nhy c th xy ra.
Hiu rng, cht ch thay i khi lng thay i vt qua , qu im nt, cn nu

lng cha thay i vt qua , cha qua im nt th bc nhy cha th xy ra,
cht cha thay i cn bn c.
Xc nh c cht mi (sau khi s vt thc hin bc nhy) qua xc nh lng,

, im nt v bc nhy mi, tc nh hnh c s vt mi phi ra i thay th s
vt c nh th no.
Trong hot ng thc tin, t c hiu qu phi:

Hiu r phng thc vn ng, pht trin ca s vt l nhng thay i v lng dn
n nhng thay i v cht v ngc li t xy dng cc i sch thch hp.
nhng cng c, phng tin, bin php vt cht) can thip ng lc, ng ch, ng
mc vo tin trnh vn ng, pht trin ca s vt, lo li n theo ng quy lut v
hp li ch ca chng ta:
(1) Mun c s thay i v cht phi kin tr tch ly s thay i v lng, ngc li,
mun duy tr s n nh ca cht (s vt) phi gi c s thay i v lng trong
phm vi gii hn .
22
Nhm 4
(2) Khi lng thay i cha t gii hn khng nn vi vng thc hin bc nhy,
nhung khi lng thay i t gii hn th phi kin quyt thc hin bc nhy
Lin h thc tin
V d trong vic hc tp v rn luyn ca sinh vin trong trng i hc:
-
S vn ng v pht trin ca s vt bao gi cng din ra bng cch tch ly dn dn

v lng n mt gii hn nht nh, thc hin bc nhy chuyn v cht v vic
hc tp ca sinh vin chng ta cng s khng th nm ngoi iu . c mt tm
bng i hc chng ta phi tch ly s lng cc hc phn v hc phn c kt
qu tt chng ta cn phi tch lu s lng n v hc trnh ca cc mn hc. Nh
vy c th coi thi gian hc l , cc k thi l cc im nt v kt qu k thi t yu
cu l bc nhy, bi kt qu k thi tt - bc nhy l s kt thc mt giai on tch
lu tri thc trong qu trnh hc tp rn luyn ca chng ta. Do , trong hot ng
nhn thc, hot ng hc tp sinh vin phi bit tng bc tch ly v lng (kt qu
hc tp) lm bin i v cht (tri thc) theo quy lut. Cng nh trong hot ng ca
mnh ng cho ta chng thng c cu "tch tiu thnh i". "nng nht, cht b"
sao? Nhng vic lm v i ca con ngi bao gi cng l s tng hp ca nhng vic
lm bnh thng ca con ngi . Quy lut ny gip chng ta trnh c t tng
ch quan trong hc tp v trong hot ng thc tin hng ngy.
-
Trong ha hc; 0 + 0 02 + 0 03
Trong ton hc: c mt hnh ch nht, ngi ta c th tng v gim chiu rng. Nhng
s tng v gim phi trong gii hn nht nh th n vn cn l hnh ch nht. Nu
tng chiu rng bng chiu di th hnh ch nht s bin thnh hnh vung cht s
bin i. Hoc gim chiu rng bng 0 th hnh ch nht s bin thnh ng thng.
Trong lnh vc sn xut, cng nhn nghin cu lm ra sn phm ln th nht, rt kinh

nghim qu trnh nghin cu lm ra sn phm ln th hai cht lng tt hn. Nu cng
23
Nhm 4
nhn chu u t nghin cu th lin tc cho ra i sn phm ln sau bao gi cng cht
lng v a dng hn ln u.
Quy lut ph nh ca ph nh
Bt c s vt, hin tng no trong th gii u tri qua qu trnh sinh ra, tn
ti, pht trin v dit vong. S vt c mt i c thay th bng s vt mi. S thay
th l tt yu trong qu trnh vn ng v pht trin ca s vt. Khng nh vy s
vt khng pht trin c. S thay th c trit hc gi l s ph nh.
S ph nh
L s thay th s vt ny bng s vt khc trong qu trnh vn ng v pht
trin.
Theo quan im duy vt bin chng, s chuyn ho t nhng thay i v lng
dn n nhng thay i v cht, s u tranh thng xuyn ca cc mt i lp lm
cho mu thun c gii quyt, t dn n s vt c mt i s vt mi ra i thay
th. S thay th din ra lin tc to nn s vn ng v pht trin khng ngng ca s
vt. S vt mi ra i l kt qu ca s ph nh s vt c. iu cng c ngha l
s ph nh l tin , iu kin cho s pht trin lin tc, cho s ra i ca ci mi
thay th ci c. l ph nh bin chng.
Ph nh bin chng
L phm tr trit hc dng ch mt mt khu ca qu trnh t pht trin ca s
vt a n s ra i ca ci mi tin b hn so vi ci c li thi b ph nh. Ph
nh bin chng khng ch ph nh loi b cc yu t tiu cc, li thi (cha trong
ci c) c hi cho s tn ti tip theo ca s vt (ci mi) m n cn l s khng nh
lu gi cc yu t tch cc, tin b (cha trong ci c) c li cho s tn ti tip theo
ca s vt (ci mi). Ph nh bin chng gn lin vi gii quyt mu thun v bc
nhy v cht xy ra bn trong s vt; n mang tnh khch quan (ni ti), tnh k tha
(tin ln).
24
Nhm 4
Ph nh bin chng c hai c im c bn l tnh khch quan v tnh k

tha.
Ph nh bin chng c tnh khch quan v nguyn nhn ca s ph nh nm
trong chnh bn thn s vt, hin tng; n l kt qu ca qu trnh u tranh
gii quyt mu thun tt yu, bn trong bn thn s vt; to kh nng ra i ca
ci mi, thay th ci c, nh to nn xu hng pht trin ca chnh bn thn
s vt. V th, ph nh bin chng cng chnh l s t thn ph nh, l mt tt
yu khch quan trong qu trnh vn ng pht trin ca s vt. ng nhin,
mi s vt c phng thc ph nh ring tu thuc vo s gii quyt mu
thun ca bn thn chng. iu cng c ngha, ph nh bin chng khng
ph thuc vo mun, ch ca con ngi con ngi ch c th tc ng lm
cho qu trnh ph nh y din ra nhanh hay chm trn c s nm vng quy lut
pht trin ca s vt. Chng hn trong lch s trit hc, s pht trin ca php
bin chng l qu trnh ph nh bin chng lin tc t php bin chng t pht
thi c i qua php bin chng duy tm ca trit hc c in c n php
bin chng duy vt. S pht trin ca cc hc thuyt khoa hc l kt qu ca
nhng s ph nh lin tc nhng chi thc v s vt, hin tng hay qu trnh
ca th gii.
Ph nh bin chng c tnh k tha: k tha nhng nhn t hp quy lut v
loi b nhn t tri quy lut. Ph nh bin chng khng phi l s ph nh
sch trn ci c, m tri li ci mi ra i trn c s nhng ht nhn hp l ca
ci c pht trin thnh ci mi, to nn tnh lin tc ca s pht trin. l
s ph nh m trong ci mi hnh thnh v pht trin t thn, thng qua qu
trnh lc b nhng mt tiu cc, li thi, gi li nhng ni dung tch cc.
V.I.Lnin cho rng: Khng phi s ph nh sch trn, khng phi s ph nh
khng suy ngh, khng phi s ph nh hoi nghi, khng phi s do d, cng
25
Nhm 4
khng phi s nghi ng ci c trng v ci bn cht trong php bin chng...,

m l s ph nh coi nh l vng khu ca lin h, vng khu ca s pht
trin.... iu ni ln ph nh bin chng mang tnh k tha. Trong qu
trnh ph nh bin chng, s vt khng nh li nhng mt tt, mt tch cc v
ch ph nh nhng ci lc hu, ci tiu cc. Do ph nh ng thi cng l
khngnh.
Th d, trong sinh vt, cc ging loi u c tnh di truyn, cc th h con ci u
k tha nhng yu t tch cc ca cc th h b m. Trong lch s pht trin ca x
hi loi ngi, x hi mi ra i trn c s k tha nhng gi tr vt cht v tinh thn
ca x hi trc, ng thi b sung thm nhng gi tr mi. Trong lnh vc nhn thc,
cc hc thuyt khoa hc ra i sau bao gi cng k tha nhng gi tr t tng ca
cc hc thuyt khoa hc ra itrc...
Bi vy, tnh ph nh bin chng l khuynh hng tt yu ca mi lin h bn
trong gia ci c v ci mi, l s t khng nh ca cc qu trnh vn ng, pht
trin ca s vt.
Ph nh ca ph nh
Ph nh ca ph nh l phm tr trit hc dng ch s xc lp li ci c,
tc khng nh li ci c b ph nh, mt trnh cao hn trong qu trnh t
pht trin ca bn thn s vt. Trong s ph nh ca ph nh, ci c b ph nh
trong ln ph nh th nht a n s ra i ca ci mi; ci mi ny cha s ph
nh mnh trong ln ph nh sau . Ln ph nh no lm xut hin ci mi, nhng
trong c imi ny c s lp li (yu t) ci c b ph nh trong ln ph nh th
nht, s vt dng nh quay tr v ci ban u (ci c) nhng trnh cao hn th
ln ph nh c gi l ph nh ca ph nh. Ngoi tnh khch quan v tnh k
tha (v cng l ph nh bin chng), ph nh ca ph nh mang tnh chu k.
Qua nhiu ln ph nh bin chng (c c ph nh ca ph nh) s vt loi
26
Nhm 4
dn tnh tiu cc, tch lu dn ci tch cc, lm cho ci mi ra i quay v vi ci c,

ci khng nh quay tr li vi ci b ph nh nhng mt trnh cao hn. Pht
trin v vy m din ra theo khuynh hng xoy c tin ln.
-
Mi s vt (hin tng, qu trnh) u c lin h ln nhau v lun vn ng, pht trin.

Pht trin l mt chui cc ln ph nh bin chng c gn lin vi vic gii quyt mu
thun v thc hin bc nhy v cht xy ra bn trong s vt a n s ra i ca cc
mi (ci c khng nh) v mt i ca ci c (ci b ph nh)
L vng khu lin h gia ci mi vi ci c, ph nh bin chng lm a n s ra

i ca ci mi trn c s loi b nhng yu t tiu cc, ng thi lu gi, ci to
nhng yu t tch cc ca ci c, ph nh bin chng mang tnh khch quan (ni ti),
tnh k tha (tin ln).
Qua mt s ln ph nh bin chng xut hin ph nh ca ph nh. Ph nh ca

ph nh xc lp li ci c (khng nh li ci b ph nh) mt trnh cao hn,
ph nh ca ph nh va c tnh khch quan v tnh k tha va mang tnh chu k.
Ph nh ca ph nh vch ra khuynh hng xon c tin ln ca mi s vn

ng, pht trin xy ra trong th gii vt cht.
ngha phng php lun ca quy lut nguyn tc ph nh
bin chng
-
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt phi thy c khuynh hng pht
trin xon c tin ca n
Pht hin v xc nh ng ci mi, ci c trong qu trnh vn ng, pht trin ca s

vt, phn bit ci c vi ci truyn thng, ci mi vi ci qui d.
Coi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt l mt cuc u tranh kh khn, phc

tp, lu di gia ci mi vi ci c, ci mi c tht bi tm thi nhng cui cng n s
thng li.
27
Nhm 4
Thy c xu hng vn ng, pht trin xon c tin ln ca s vt xy ra trong th

gii.
Trong hot ng thc tin t c hiu qu phi:

Hiu r xu hng vn ng, pht trin ca s vt l mt chui cc ln ph nh bin
chng, bao gm c ph nh ca ph nh, t xy dng cc i sch thch hp.
Tm kim v s dng nhiu cng c, phng tin, bin php thch hp ( m trc ht
l nhng cng c, phng tin, bin php vt cht) can thip ng lc, ng ch,
ng mc vo tin trnh vn ng ca s vt, lo li n theo ng quy lut v hp
li ch ca chng ta:
(1) Phi ng vng trn quan im k tha xc nh ng ci mi, phi khn kho,
dng cm bo v ci mi, v to iu kin thun li cho ci mi nhanh chng ln
mnh, ng thi phi mnh dn ph php, khc phc v loi b dn ci c tiu cc li
thi, ci mi tch cc tin b sm chin thng ci c..
(2) Trnh quan im k tha ton b hay ph nh sch trn, khng bi quan, chn
chng trc s tht bi tm thi ca ci mi
Lin h thc tin
V d n gin nht:
Con g (1) ---> qu trng (1) ---> con g (2) -----> qu trng(2)
Qu trng (1) ph nh con g (1)
Con g (2) ph nh qu trng (1)
-----> Con g (2) l ph nh ca ph nh vi con g (1).
V d n gin nh:
Ht thc (1) -----> Cy la (1) ---------> ht thc (2) ----> cy la (2).
Nn nh con g (2), qu trng (2) hay ht thc ln xut hin sau khng ging vi
ln 1. Mi vt u pht trin i ln t thp n cao do vy con g (2) hay ht thc (2)
xut hin hnh thi cao hn hon thin hn.
28
Nhm 4
Nh vy sau 2 ln ph nh s vt dng nh quay tr li ci c nhng trn c s

mi hn l c im quan trng nht ca s pht trin bin chng thng qua quy lut
ph nh ca ph nh.
ngha phng php lun ca nguyn l nguyn tc pht trin
(Chng ta s tm hiu phn sau)
(Tc l sau khi tm hiu xong th gii trong trng thi pht bin i, pht trin
chng ta s rt ra c nguyn tc pht trin c s nhn thc v hnh ng c th)
2.2 Nguyn l v mi lin h ph bin
2.2.1 Mi lin h
L s tc ng (rng buc, thm nhp...) ln nhau gia cc s vt, hin tng
hay qu trnh (vn vt) m trong , s thay i ca ci ny s tt yu ko theo s
thay i ca ci kia.
i lp vi mi lin h l s tch bit. S tch bit cng l s tc ng qua li
gia cc s vt, hin tng hay qu trnh nhng s thay i ca ci ny s khng tt
yu ko theo s thay i ca ci kia. Do vy m vn vt trong th gii u lun tc
ng ln nhau, nhng c mt s tc ng dn n s thay i, cn mt s tc ng
khc cha to nn s thay i, tc cn nm trong trng thi n nh. Vn vt va tch
bit va lin h, va l n va khng l n. Th gii vt cht l mt h thng thng
nht mi yu t, b phn ca n. Chnh nh s thng nht vt cht m vn vt lun
tc ng qua li ln nhau.
Tnh cht ca mi lin h
Tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph l nhng tnh cht
c bn ca cc mi lin h.
Tnh khch quan ca cc mi lin h: Theo quan im bin chng duy vt, cc
mi lin h ca cc s vt, hin tng ca th gii l c tnh khch quan. Theo quan
im , s quy nh ln nhau, tc ng ln nhau v lm chuyn ho ln nhau ca cc
29
Nhm 4
s vt, hin tng (hoc trong bn thn chng) l ci vn c ca n, tn ti c lp

khng ph thuc vo ch con ngi; con ngi ch c th nhn thc v vn dng cc
mi lin h trong hot ng thc tin ca mnh.
Tnh ph bin ca cc mi lin h: Theo quan im bin chng th khng c
bt c s vt, hin tng hay qu trnh no tn ti tuyt i bit lp vi s vt, hin
tng hay qu trnh khc. ng thi, cng khng bt c s vt, hin tng no khng
phi l mt cu trc h thng, bao gm nhng yu t cu thnh vi nhng mi lin h
bn trong ca n, tc l bt c mt tn ti no cng l mt h thng, hn na l mt
h thng m, tn ti trong mi lin h vi h thng khc, tng tc v lm bin i
ln nhau.
Tnh a dng, phong ph ca mi lin h: Quan im bin chng ca ch
ngha Mc Lnin khng ch khng nh tnh khch quan, tnh ph bin ca cc mi
lin h m cn nhn mnh tnh phong ph, a dng ca cc mi lin h. Tnh a dng
phong ph ca cc mi lin h c th hin ch: cc s vt, hin tng hay qu
trnh khc nhau u c nhng mi lin h c th khc nhau, gi v tr, vai tr khc
nhau i vi s tn ti v pht trin ca n; mt khc, cng mt mi lin h nht nh
ca s vt nhng trong nhng iu kin c th khc nhau, nhng giai on khc
nhau trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt th cng c nhng tnh cht v vai
tr khc nhau. Nh vy, khng th ng nht tnh cht v v tr, vai tr c th ca cc
mi lin h khc nhau i vi mi s vt nht nh, trong nhng iu kin xc nh.
Mi lin h c th chia thnh: mi lin h bn trong v bn ngoi s vt; mi lin h
bn cht v hin tng; mi lin h ch yu v th yu; mi lin h trc tip v gin
tip; mi lin h trong t nhin, mi lin h trong x hi v mi lin h trong t duy;
mi lin h ring, mi lin h chung v mi lin h ph bin...
30
Nhm 4
2.2.2 Mi lin h ph bin

Mi lin h ph bin l mi lin h gia cc mt (thuc tnh) i lp tn ti trong
mi s vt, trong mi lnh vc hin thc. Chng chi phi mt cch tng qut s tn ti,
vn ng, pht trin ca mi s vt, hin tng, qu trnh xy ra trong th gii.
Tnh cht ca mi lin h ph bin
Mi lin h ph bin cng mang tnh cht khch quan, ph bin v a dng.
2.2.3 Tm tt ni dung nguyn l
-
Do s vt hin tng, qu trnh trong th gii thng nht m chng tn ti trong mun
vn mi lin h rng buc ln nhau. Mi lin h tn ti khch quan, ph bin v a
dng.
Trong mun vn mi lin h chi ph s tn ti ca chng c nhng mi lin h ph

bin. Mi lin h ph bin cng tn ti khch quan, ph bin v a dng. Mi lin h
ph bin c nhn thc trong cc cp phm tr bin chng:
Mi lin h gia ci ring - ci chung
Nguyn nhn v kt qu
Tt nhin v ngu nhin
Ni dung v hnh thc
Bn cht v hin tng
Kh nng v hin thc

2.2.4 Mi lin h ph bin c nhn thc trong su cp phm tr bin chng
nh ngha phm tr v phm tr trit hc
Phm tr l hnh thc th duy phn nh mt cch tru tng v khi qut nht
mt mt, mt thuc tnh c bn nht ca mt lnh vc hay ton b hin thc ni chung.
Phm tr c hnh thnh t trong qu trnh hot ng nhn thc ca con ngi.
Chng l nhng bc thang, nhng nt mng ca qu trnh nhn thc, m trc ht
31
Nhm 4
l ca nhn thc trit hc v nhn thc khoa hc. Chng va l kt qu, va l im

ta cho hot ng thc tin v hot ng nhn thc ca nhn loi
C hai loi phm tr
Phm tr khoa hc, c bit l khoa hc l thuyt, mang tnh khu bit, v hng phn
nh mt cch tru tng v khi quat nht mt mt, mt thuc tnh c bn nht ca
mt lnh vc hin thc nht nh m mt ngnh khoa hc no nghin cu, v chng
ch yu ch dng cho ngnh khoa hc .
V d, ton hc c cc phm tr i lng; hm s; im; ng thng,
v.v. Trong kinh t chnh tr c cc phm tr hng ho, gi tr, gi tr trao i, v.v.
Phm tr trit hc, c bit l trit hc bin chng, mang tnh c bit, v chng phn
nh mt cch tru tng v khi qut nht mt mt, mt thuc tnh c bn nht ca
ton b hin thc ni chung, chng xut hin tng cp v c dng trong mi ngnh
khoa hc.
Php bin chng c su cp phm tr: ci ring v ci chung, nguyn nhn v kt
qu, tt nhin v ngu nhin, ni dung v hnh thc, bn cht v hin tng, kh nng
v hin thc. Cc cp phm tr ny tn ti khch quan, ph bin, tng i v quy nh
ln nhau.
V d, phm tr vt cht, thc, vn ng, ng im, v.v phn nh nhng
mi lin h ph bin khng ch ca t nhin m c x hi, t duy ca con ngi.
Phm tr trit hc khc phm tr ca cc khoa hc khc ch, n mang tnh quy
nh v th gii quan v tnh quy nh v phng php lun.Phm tr trit hc l cng
c ca nhn thc, nh du trnh nhn thc ca con ngi.
Bn cht ca phm tr
Trong lch s trit hc c nhiu quan im khc nhau v bn cht ca phm tr.
C nh trit hc coi phm tr l c sn, c trc con ngi nh I.Cant - nh trit hc
ngi c. Cc nh trit hc thuc phi duy thc cho nhng khi nim (phm tr) c
32
Nhm 4
trc cc s vt ring l, c bit v quy nh cc s vt ring l, c bit . Cc nh

duy danh ngc li cho rng, nhng khi nim (phm tr) ch l tn gi, khng c ni
dung, ch c nhng s vt ring l, c bit l tn ti thc, v.v.
Nhng quan nim trn u cha ng. Theo trit hc duy vt bin chng, phm
tr khng c sn bm sinh, m c hnh thnh trong qu trnh nhn thc v hot ng
thc tin ca con ngi, bng con ng khi qut ho, tru tng ho nhng thuc
tnh, nhng mi lin h vn c bn trong bn thn s vt. Do vy, ngun gc, ni dung
phm tr l khch quan. Mc d hnh thc th hin ca n l ch quan.
Phm tr c cc tnh cht sau:
Tnh khch quan: Mc d phm tr l kt qu ca t duy, song ni dung m n phn
nh l khch quan, do hin thc khch quan m n phn nh quy nh. Ngha l phm
tr khch quan v ngun gc, v c s, ni dung, cn hnh thc th hin ca phm tr
l ch quan.
Tnh bin chng: Th hin ch, ni dung m phm tr phn nh lun vn ng, pht
trin cho nn cc phm tr cng lun vn ng, thay i khng ng im. Cc phm tr
c th thm nhp, chuyn ho ln nhau. Tnh bin chng ca bn thn s vt, hin
tng m phm tr phn nh quy nh bin chng ca phm tr. iu ny cho chng ta
thy rng, cn phi vn dng, s dng phm tr ht sc linh hot, uyn chuyn, mm
do, bin chng.
a. Ci ring - ci chung
Khi nim ci ring v ci chung
Ci ring l phm tr trit hc dng ch mt trong nhng s vt ring l, xc
nh m trong chng c cha thuc tnh hay yu t chung.
V d, mt tc phm vn hc c th, chng hn tc phm Chin tranh v ho
bnh; mt ngi nh c th, v.v.
33
Nhm 4
Ci chung l mt phm tr trit hc dng ch mt mt khng ch c trong ci

ring ny m cn c lp li trong nhng ci ring khc.
V d, thuc tnh l trung tm chnh tr, kinh t, vn ho ca c mt quc gia dn
tc ca th . Thuc tnh ny c lp i, lp li tt c cc th ring bit nh H
Ni, Ph-nm-pnh, Ving-Chn, Mt-xc-va, v.v.
Ci n nht l phm tr trit hc ch mt mt ch c trong mt ci ring no
nht nh m khng c trong nhng ci ring khc.
V d, vn tay ca mi ngi; s in thoi (k c m vng, m nc lun l n
nht), v.v.
Ci ph bin l phm tr trit hc dng ch mt mt khng ch c trong mt
ci ring ny m cn trong mi ci ring khc.
Quan h bin chng gia ci ring v ci chung
Theo trit hc duy vt bin chng:
- Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring.
V d, ci chung th ch tn ti thng qua tng th c th nh H Ni, Phnm-pnh, Ving-chn, v.v.
- Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung, v bt c ci ring
no cng tn ti trong mi lin h vi cc ci ring khc. Gia nhng ci ring y bao
gi cng c nhng ci chung ging nhau.
V d, trong mt lp hc c 30 sinh vin, mi sinh vin coi nh mt ci ring;
30 sinh vin ny (30 ci ring) lin h vi nhau v s a n nhng im chung: ng
hng (cng qu), ng nin (cng nm sinh), ng mn (cng hc mt thy/c), u
l con ngi, u l sinh vin, v.v.
- Ci chung l mt b phn ca ci ring, ci ring khng gia nhp ht vo ci
chung. Do , ci ring phong ph hn ci chung. Tuy nhin, ci chung su sc hn ci
ring.
34
Nhm 4
V d, ci chung ca th l thuc tnh trung tm chnh tr, kinh t, vn ho ca

mt quc gia. Nhng, tng th c th cn c nhiu nt ring khc v din tch, dn
s, v tr a l, v.v. Cho nn, mt th c th - vi t cch l ci ring - c nhiu c
im, thuc tnh hn th (vi t cch l ci chung). Do vy, ci ring phong ph
hn ci chung. Nhng r rng, thuc tnh trung tm chnh tr, kinh t, vn ho ca mt
quc gia dn tc su sc hn, n phn nh c bn cht su xa, n nh, bn vng
ca th , nhng thuc tnh v dn s, v tr, din tch, v.v khng ni ln c bn
cht ca th .
- Ci n nht v ci chung c th chuyn ho ln nhau trong qu trnh pht
trin ca s vt. Bi l, ci mi khng bao gi xut hin y ngay m ban u xut
hin di dng ci n nht. Dn dn ci chung ra i thay th ci n nht. Ngc li,
ci c ban u thng l ci chung, nhng do nhng yu t khng cn ph hp na
nn trong iu kin mi mt dn v tr thnh ci n nht.
ngha phng php lun
-
Trong hot ng nhn thc, mun pht hin ra ci chung phi nghin cu t ca nhng
ci ring m khng nn xut pht t mun ch quan ca mnh.
Trong hot ng thc tin cn lu , nm c ci chung l cha kho gii quyt ci

ring. Khng nn tuyt i ho ci chung (ri vo gio iu); cng khng nn tuyt i
ho ci ring (ri vo xt li).Khi vn dng ci chung vo ci ring th phi xut pht,
cn c t ci ring m vn dng trnh gio iu, my mc. Mun gii quyt hiu
qu nhng vn ring phi gii quyt cc vn chung, m trc ht l cc vn l
lun chung c lin quan n nhng vn ring . Trnh l thi ty tin, tnh trng
m mm, ch ngha kinh nghim. Phi nm vng iu kin, quy lut chuyn ha gia
ci ring hay ci n nht v ci chung hay ci ph bin vch ra i sch thch hp.
35
Nhm 4
b. Nguyn nhn v kt qu
Khi nim nguyn nhn v kt qu
Nguyn nhn l phm tr trit hc dng ch s tng tc gia cc s vt hay
gia cc yu t, b phn ca chng m c gy ra nhng bin i nht nh km theo
(tc kt qu)..
Kt qu l phm tr trit hc dng ch nhng bin i nht nh do s tng
tc gia cc s vt hay gia cc yu t, b phn ca chng (tc nguyn nhn) gy ra.
Cn phn bit nguyn nhn vi nguyn c v iu kin.
Nguyn c l nhng s vt, hin tng xut hin ng thi cng nguyn nhn
nhng ch c quan h b ngoi, ngu nhin ch khng sinh ra kt qu. V d, M li
dng nguyn c chng khng b v cho rng Irc c v kh hu dit hng lot tin
hnh chin tranh xm lc Irc. Thc cht, Irc khng c lin quan ti khng b v
khng c v kh hu dit hng lot nh thanh tra ca Lin Hp quc kt lun.
iu kin l hin tng cn thit nguyn nhn pht huy tc ng. Trn c s
gy ra mt bin i nht nh. Nhng bn thn iu kin khng phi nguyn nhn.
V d, nguyn nhn ca ht thc ny mm l do nhng yu t bn trong ht thc
tc ng ln nhau gy nn, nhng ny thnh mm th phi c iu kin v nhit ,
m, v.v.
Trit hc duy vt bin chng cho rng, mi lin h nhn qu c cc tnh cht:
-
Tnh khch quan: iu ny th hin ch, mi lin h nhn qu l vn c ca s vt,

khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi. D con ngi c bit hay khng
th gia cc yu t trong mt s vt, hoc gia cc s vt vn lin h, tc ng gy
ra nhng bin i nht nh.
Tnh ph bin th hin ch, mi s vt, hin tng trong t nhin, x hi, t duy u
c mi lin h nhn qu. Khng c hin tng no khng c nguyn nhn ca n.
Tnh tt yu th hin ch, cng mt nguyn nhn nh nhau, trong nhng iu kin
36
Nhm 4
nh nhau th kt qu gy ra phi nh nhau. Ngha l nguyn nhn tc ng trong nhng

iu kin cng t khc nhau th kt qu do chng gy ra cng ging nhau.
Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu
Nguyn nhn no kt qu ny
- Cc nguyn nhn khc nhau ( nguyn nhn c bn - nguyn nhn khng c bn,
nguyn nhn ch yu nguyn nhn th yu, nguyn nhn bn trong nguyn nhn
bn ngoi, nguyn nhn khch quan nguyn nhn ch quan,) c vai tr khc nhau
trong vic sn sinh ra kt qu.
- Trong thc hin, nhiu nguyn nhn khc nhau cng tc ng sinh ra nhiu
kt qu khc nhau. Tuy nhin, trong nhn thc, con ngi thng tru tng ha b
qua mt s nguyn nhn khng c bn, th yu hay b qua mt s kt qu khng
quan trng, khng c ngha vi mnh m xem xt mi quan h nhn qu trong nhng
trng hp c bit nh: mt nguyn nhn duy nht tc ng sinh ra mt kt qu
duy nht; mt nguyn nhn tc ng sinh ra nhiu kt qu; nhiu nguyn nhn cng
tc ng sinh ra mt kt qu.
- Nhng nguyn nh6n tc ng cng hng s tng cng tc dng ca nhau;
nhng nguyn nhn tc ng khc hng s lm suy yu hay trit tiu tc dng ca
nhau trong sn sinh ra kt qu.
V d: go v nc un si c th thnh cm, cho, v.v ph thuc vo nhit ,
mc nc, v.v.
S tc ng ca kt qu ln nguyn nhn ca n: Kt qu c th nh hng
ngc li nguyn nhn sinh ra n.
V d, ngho i, tht hc lm gia tng dn s, n lt n, gia tng dn s li
lm tng ngho i, tht hc, v.v.
37
Nhm 4
Nguyn nhn v kt qu thay i v tr cho nhau: kt qu do nguyn nhn trc

sinh ra s tr thnh nguyn nhn mi sn sinh ra kt qu mi, qu trnh c nh vy
tip din to nn chui nhn qu v tn.
V d, chm ch lm vic l nguyn nhn ca thu nhp cao. Thu nhp cao li l
nguyn nhn nng cao i sng vt cht, tinh thn cho bn thn
ngha phng php lun
- Trong nhn thc v hot ng thc tin cn tn trng tnh khch quan ca mi
lin h nhn qu. Khng c ly mun ch quan thay cho quan h nhn qu.
- Mun cho hin tng no xut hin cn to ra nhng nguyn nhn cng
nhng iu kin cho nhng nguyn nhn pht huy tc dng. Ngc li, mun cho
hin tng no mt i th phi lm mt nguyn nhn tn ti ca n cng nh nhng
iu kin cc nguyn nhn y pht huy tc dng.
- Phi bit xc nh ng nguyn nhn gii quyt vn ny sinh v cc
nguyn nhn c vai tr khng nh nhau.
- Nguyn nhn c th tc ng tr li kt qu; do , trong hot ng thc tin
cn khai thc, tn dng nhng kt qu t c thc y nguyn nhn tc ng
theo hng tch cc phc v cho con ngi.
c. Tt nhin v ngu nhin
Khi nim tt nhin v ngu nhin
Tt nhin l phm tr trit hc ch ci phi xy ra nh th ch khng th th khc
c.
Tt nhin do nhng nguyn nhn c bn, bn trong; do nhng quy lut ng lc
hc chi phi; do , ci tt nhin hay quy lut ng lc hc th hin tnh nhn qu
thng, tc tnh nhn qu n tr.
38
Nhm 4
V d, ci chung bit ch to v s dng cng c lao ng l ci tt nhin cu con

ngi. Ci chung v mu tc, mu da, v.v khng phi l ci chung tt nhin v n
khng quy nh bn cht con ngi
Ngu nhin l phm tr trit hc ch ci c th xy ra nh th ny nhng cng c
th xy ra nh th khc.
Ci ngu nhin do nhng nguyn nhn bn ngoi, do s ngu hp ca hon cnh,
do nhng quy lut thng k xc sut quy nh, do ci ngu nhin hay quy lut
thng k xc sut biu th tnh nhn qu phn nhnh, tc tnh nhn qu a tr.
V d, trng ht ng (tt nhin) phi mc ln cy ng, ch khng th ln cy khc.
Nhng cy ng tt hay khng tt l do cht t, thi tit, m bn ngoi ht ng quy
nh. y chnh l ci ngu nhin.
V d, ta tung vt g ln cao nht nh n s phi ri xung t do lc ht ca tri
t. Ci ngu nhin tun theo quy lut thng k. Ngha l quan h qua li gia nguyn
nhn v kt qu l quan h a tr. V d, gieo ng xu, chng ta kh m bit chc chn
l ng xu sp hay nga. ng xu sp hay nga sau mi ln gieo l ngu nhin
Quan h bin chng gia tt nhin v ngu nhin
Tnh thng nht gia tt nhin v ngu nhin
-
Qu trnh vn ng, pht trin ca bn thn s vt, hin tng b chi phi ch yu bi
ci tt nhin, nhng ci ngu nhin c nh hng lm cho qu trnh vn ng, pht
trin din ra nhanh hay chm.
Ci tt nhin bao gi cng vch ng cho mnh i xuyn qua v s ci ngu nhin.
Ci ngu nhin ch l hnh thc biu hin c th ca ci tt nhin.
S chuyn ha gia ci tt nhin v ngu nhin: trong nhng iu kin nht
nh, ci ngu nhin c th chuyn ha thnh ci tt nhin v ngc li, ci tt nhin c
th chuyn ha thnh ci ngu nhin. Ranh gii gia chng l tng i v ph thuc
vo iu kin tn ti c th ca bn thn s vt.
39
Nhm 4
ngha phng php lun:

Trong hot ng nhn thc: Ci tt nhin lun th hin s tn ti ca mnh thng
qua ci ngu nhin. Do vy, mun nhn thc ci tt nhin phi bt u t ci ngu
nhin, thng qua ci ngu nhin.
Trong hot ng thc tin cn da vo ci tt nhin, tuy nhin khng nn b qua
hay bt chp mi ci ngu nhin m phi bit ci ngu nhin no cn loi b, ci ngu
nhin no cn tn dng v pht huy.
Tt nhin v ngu nhin c th chuyn ho cho nhau trong nhng iu kin thch
hp nht nh. Do , trong hot ng thc tin, cn to ra nhng iu kin thch hp
ngn cn hoc thc y s chuyn ho theo hng c li cho con ngi. V d,
da trn c s quan h tt nhin v ngu nhin ny con ngi c th un cy cnh theo
con vt mnh a thch, bc s c th kp rng cho tr em rng u, p, v.v
Ni dung v hnh thc
Khi nim ni dung v hnh thc
Ni dung l phm tr trit hc ch tt c cc mt, cc yu t, cc qu trnh tn ti
theo mt hnh thc nht nh to nn s vt. Hnh thc l phm tr trit hc ch mt h
thng cc mi lin h tng i bn vng n nh, to nn cu trc ni ti ca ni
dung, l phng thc tn ti ca bn thn s vt.
V d, ch ANH c ni dung l cc ch ci A; N; H, cn hnh thc l cc ch
ci phi xp theo th t ANH; gia 3 ch ci ny c mi lin h tng i bn vng,
nu ta o phng thc sp xp th s khng cn l ch ANH na m thnh ch
khc (V d, thnh ch NHA hoc HNA).
Mi quan h bin chng gia ni dung v hnh thc
Tnh tthng nht gia ni dung v hnh thc. Khng c hnh thc no khng
cha ni dung, cng nh khng c ni dung no li khng tn ti trong mt hnh thc
nht nh. Ni dung no s c hnh thc tng ng vy. S thng nht gia ni dung
40
Nhm 4
v hnh thc cn th hin ch cc yu t to thnh s vt va gp phn to nn ni

dung va tham gia to nn hnh thc. V vy, ni dung, hnh thc khng tch ri m
gn b cht ch vi nhau.
Trong v d ch ANH trn, th ba yu t (ba ch ci) A,N,H va tham gia lm
nn ni dung, va tham gia cu thnh hnh thc. Do vy, ni dung v hnh thc ca ch
ANH l thng nht vi nhau.
Ni dung gi vai tr quyt nh hnh thc trong qu trnh vn ng, pht trin
ca s vt. Ni dung l mt ng, khng n nh, bin i nhanh; hnh thc l mt tnh,
kh ng nh, thng bin i chm hn ni dung. Do vy, hnh thc khi y s tr nn
lc hu so vi ni dung v km hm ni dung pht trin. Hnh thc s phi thay i cho
ph hp vi ni dung.Khi ni dung thay i th sm hay mun hnh thc cng thay i
theo.
V d, lc lng sn xut l ni dung cn quan h sn xut l hnh thc x hi ca
lc lng sn xut. Do vy, khi lc lng sn xut thay i th sm hay mun quan h
sn xut phi thay i theo cho ph hp vi lc lng sn xut.
Ni dung v hnh thc c tnh c lp tng i vi nhau, mc d b quy nh
bi ni dung, nhng hnh thc c tnh c lp tng i so vi ni dung nn c th tc
ng tr li ni dung. Khi ph hp vi ni dung, hnh thc s tr li thc y s pht
trin ca ni dung. Khi khng ph hp vi ni dung, hnh thc s km hm s pht
trin ca ni dung. Tuy nhin s km hm ch mang tnh cht tm thi, n mt lc no
, ni dung s t gii phng mnh ra khi s km hm ca hnh thc tip tc
pht trin.
V d, cng l qu trnh gio dc o to (gm i ng gio vin, ngi hc, c
s trng lp, v.v) nhng c th thc hin di nhiu hnh thc khc nhau ( l cch
thc t chc phn cng vic dy v hc, s dng ging ng, v.v khc nhau). Cng
mt hnh thc c th th hin nhng ni dung khc nhau.
41
Nhm 4
V d, cng mt hnh thc ging dy nh nhau nhng c thc hin trong nhng
iu kin, mi trng, khu vc khc nhau v vi nhng kt qu khc nhau.
ngha phng php lun
-
Trong hot ng nhn thc, mun hiu c thc trng ca s vt phi pht hin c
ni dung v hnh thc ca n trong s thng nht ln nhau m khng uoc tuyt i
ha ci ny, coi thng ci kia.
Trong hot ng thc tin, phi bit khai thc v s dng mi hnh thc c th c
gii quyt tt nhim v thc tin t ra, phi chng li quan im bo th, u c
th cu ch bit lm theo kiu c, duy tr hnh thc c, ln quan im ch quan nng
vi, ty tin thay i hnh thc mt cch v cn c; phi thy c vai tr quyt nh
ca ni dung, bit xy dng nhng ni dung ph hp vi hnh thc v iu kin sn c,
bit tc ng n s thay i ni dung ci bin s vt.
Bn cht v hin tng
Khi nim bn cht v hin tng
Bn cht l phm tr trit hc ch c s bn torng ca hin tng.
V d, trong x hi c giai cp bn cht ca nh nc l cng c chuyn chnh ca
giai cp thng tr v kinh t trong x hi. Bn cht ny c th hin ra di nhiu
hnh thc c th khc nhau ph thuc vo tng quan giai cp trong x hi.
Hin tng l phm tr trit hc ch s th hin bn cht ra bn ngoi.
V d, hin tng th hin bn cht ca nh nc (l cng c chuyn chnh ca
giai cp thng tr v kinh t trong x hi) nh l: n p s phn khng ca cc giai cp
i ch; li ko cc giai cp khc v pha mnh, v.v.
Bn cht l ci chung, tt yu, bn trong, kh n nh, mang tnh quy lut, quy
nh xu hng vn ng, pht trin ca bn thn s vt. Hin tng l ci c bit, ngu
nhin, bn ngoi, bt n, biu th s tn ti c th ca s vt trong iu kin xc nh.
Bn cht thng l s kt hp ca cc quy lut cng chi phi s vn ng, pht trin
42
Nhm 4
ca s vt. Quy lut v bn cht l cc khi nim cng trnh , cng biu th s nhn
thc su sc cc hin tng a dng xy ra trong th gii.
Quan h bin chng gia bn cht v hin tng
Bn cht v hin tng thng nht trong s vt. iu ny th hin: Bn cht
bao gi cng bc l ra qua hin tng, cn hin tng bao gi cng l s th hin ca
bn cht nht nh. Bn cht no th s th hin ra qua hin tng y. Khng c bn
cht thun tu tch ri hin tng, khng th hin ra qua hin tng v ngc li,
khng c hin tng no m li khng th hin bn cht nht nh. Bn cht khc nhau
s bc l ra qua cc hin tng khc nhau.
Mu thun gia bn cht v hin tng iu ny th hin ch: Bn cht su
sc hn hin tng cn hin tng phong ph hn bn cht. Mt bn cht c th
hin qua v s hin tng, trong c c cc hin tng sai lch bn cht (gi tng)
ln nhng hin tng th hin r rt bn cht (hin tng in hnh). S xung t hay
mu thun ny cp hin tng l s xung t hay mu thun gia ga tng v
hin tng in hnh.
V d, bnh cm c th hin qua nhiu hin tng: ho; s mi, nhit tng,
v.v. Hin tng biu hin bn cht di dng ci bin ch khng cn nguyn dng bn
cht na.
V d, bn cht n bm ca nh nc bc lt khng n thun th hin chnh
sch thu kho hay b my quan liu, v.v na, m c th th hin vic t chi u t
cho vn mi trng; chy ua v trang, v.v. Bn cht tng i n nh, lu bin
i cn hin tng bin i nhanh hn bn cht. Bn cht n du bn trong, hin
tng bc l ra bn ngoi. Bn cht khng c bc l hon ton mt hin tng
m nhiu hin tng khc nhau.
43
Nhm 4
ngha phng php lun

Trong hot ng nhn thc, mun hiu thu s vt phi nghin cu cc hin
tng khm ph ra bn cht ca n, khm ph ra bn cht phi phn tch iu
kin tn ti ca s vt loi b nhng gi tng, tm kim cho c hin tng in
hnh, t pht hin bn cht ca s vt, tip tc o su qu trnh nhn thc t ch
vt qua bn cht cp mt, pht hin ra bn cht cp hai, t bn cht cp hai vn n
khm ph bn cht cp ba v mi mi.
Trong hot ng thc tin, mun thnh cng phi xut pht t bn cht vch ra
i sch thch hp, ri thng qua hot ng thc tin, s dng nhiu cng c, phng
tin, bin php thch hp can thip ng lc, ng ch, ng mc vo tin trnh
vn ng, pht trin ca s vt, lo li n theo ng quy lut v hp li ch chng ta.
Kh nng v hin thc
Khi nim kh nng v hin thc
Hin thc l phm tr trit hc ch ci hin c, ang tn ti thc s.
Kh nng l phm tr trit hc dng ch ci cha c, cha ti nhng s c, s
ti khi iu kin tng ng hi .
V d, cy ng mc ln t ht ng l hin thc. Ht ng cha kh nng ny
mm thnh cy ng, khi c iu kin ph hp v nhit , m, v.v th cy ng s
mc ln. C kh nng tt nhin, v d, gieo ht ng xung t khi c iu kin ph hp
mc ln cy ng l kh nng tt nhin (do nguyn nhn bn trong ht ng quy nh).
Trong kh nng tt nhin li c kh nng gn, kh nng xa. Kh nng gn l kh nng
c gn nhng iu kin tr thnh hin thc. V d, hng nm nc ta u t
tng trng GDP kh trn 7%/nm. Theo ny, kh nng nc ta thot khi nc
km pht trin (t 1000USD/ngi/nm) l khng xa. Kh nng xa l kh nng m
iu kin tr thnh hin thc cn cha . V d, kh nng chng ta hon thnh s
nghip xy dng c ngha cng sn l cn xa. Nu ht ng gieo xung do kh hn,
44
Nhm 4
nng, v.v m khng ny mm c gi l kh nng ngu nhin (do nhng nguyn nhn
bn ngoi ht ng quy nh).
Mi quan h bin chng gia kh nng v hin thc
Tnh thng nht ca kh nng v hin thc: hin thc sinh ra nhiu kh nng c
mc tt yu hin thc ha khc nhau. Khi hin thc bin i s lm bin i
cc kh nng.
S chuyn ha gia kh nng v hin thc:
-
Khi iu kin hi , kh nng bin thnh hin thc mi; hin thc mi sinh ra cc kh
nng mi hay thay i mc hin thc ha ca cc kh nng c, Qu trnh c th
tip din mi. Do vy, pht trin l qu trnh chuyn ha gia kh nng v hin thc.
iu kin tc ng n qu trnh hin thc ha kh nng: Trong t nhin, qu
trnh hin thc ha kh nng c th xy ra hon ton khch quan nhng c trng hp
vn c s can d t nhiu ca con ngi. Trong x hi, qu trnh hin thc ha kh
nng i hi c iu kin khch quan ln ch quan, tc kh nng s khng bao gi
c thc hin ha nu khng thng qua hot ng thc tin c thc ca con ngi.
V d, khi chng ta thi i hc v theo hc mt trng i hc no th
chng ta c kh nng tr thnh k s, c nhn. Nu kh nng tr thnh k s, c nhn
tr thnh hin thc th s xut hin kh nng c vic lm tt. Nu kh nng c vic lm
tt c thc hin th s lm ny sinh kh nng c thu nhp cao, v.v.
ngha phng php lun
Trong hot ng nhn thc, mun hiu thu s vt phi ly hin thc lm i
tng nhn thc; phn tch iu kin tn ti ca hin tng thc pht hin ra nhng
kh nng tim n trong hin thc; xc nh ng cc kh nng c mc hin thc ha
cao thy c xu hng vn ng, pht trin ca bn thn s vt.
Trong hot ng thc tin, mun thnh cng phi xut pht t hin thc, phn tch
hin thc thy c s hnh thnh, bin i, chuyn ha thnh hin thc ca nhng
45
Nhm 4
kh nng; phi nm vng cc iu kin hin thc ha kh nng, pht huy hay hn ch
vai tr ca chng, vch ra i sch thch hp, ri thng qua hot ng thc tin, s
dng nhiu cng c, phng tin, bin php thch hp can thip ng lc, ng ch,
ng mc vo qu trnh chuyn ha kh nng hin thc lo li s vt vn ng
theo ng quy lut v hp li ch chng ta.
ngha phng php lun ca nguyn l nguyn tc ton din ( tc sau khi tm
hiu th gii trong trng thi tng tc nh hng nhau chng ta s rt ra c nguyn
tc ton din )
2.3 Mt s nguyn tc phng php lun bin chng duy vt v s vn dng
chng trong qu trnh i mi Vit Nam hin nay.
Khi qut v phng php v phng php lun
Phng php l h thng cc yu cu m ch th phi tun th ng trnh t t
mc ch t ra mt cch ti u. T hiu bit v thuc tnh, quy lut ca s vt, hin
tng thuc cc lnh vc khc nhau m cc phng php khc nhau c xy dng v
vn dng vo qu trnh nhn thc v thc tin ci to th gii. Tnh a dng ca s tn
ti i tng trong hin thc i hi tnh a dng ca phng php c dng
nghin cu hay ci tin chng: da theo phm vi p dng, phng php c chia
thnh phng php ring (p dng cho tng ngnh khoa hc), phng php chung (p
dng cho nhiu ngnh khoa hc), phng php ph bin (p dng cho mi ngnh khoa
hc, cho ton b hot ng nhn thc v hot ng thc tin ca con ngi). Da theo
lnh vc p dng, phng php c chia thnh phng php ch o hot ng thc
tin (trc ht l thc tin cch mng ci to th gii) v phng php hng dn hot
ng nhn thc (trc ht l nhn thc khoa hc hin i). Nhng phng php nn
tng m ch th phi tun theo (khng la chn) c gi l nguyn tc hay quan
im.
46
Nhm 4
Phng php lun l l lun v phng php, n vch ra cch thc xy dng v ngh
thut vn dng phng php; phng php lun cng l mt h thng cc quan im,
nguyn tc xut pht, nhng cch thc chung thc hin hot ng nhn thc v thc
tin ca con ngi. Da theo phm vi p dng, phng php lun c chia thnh
phng php lun b mn (phng php lun ca khoa hc chuyn ngnh gip gii
quyt cc vn c th ca tng ngnh khoa hc), phng php lun chung (phng
php lun ca khoa hc lin ngnh gip gii quyt cc vn chung ca mt nhm
ngnh khoa hc) v phng php lun ph bin (phng php lun trit hc c s
xy dng phng php lun b mn v phng php lun chung).
Phng php lun bin chng duy vt
L mt h thng cc quan im, nguyn tc xc nh phm vi, kh nng p dng
cc yu cu, phng php mt cch hp l v c hiu qu. Do , php bin chng duy
vt khng ch l l lun m cn l phng php lun ph bin. N khng ch a ra
hng nghin cu chung, a ra cc nguyn tc tip cn s vt, hin tng nghin cu,
m ng thi cn l im xut pht nh gi nhng kt qu t c. Mi ni dung
l lun ca php bin chng duy vt u c ngha v mt phng php lun. Chng
cho php rt ra cc yu cu (nguyn tc, quan im) ch o hot ng nhn thc v
hot ng thc tin ca con ngi.
Cc nh phng php lun mcxt a ra s lng v tn gi c th ca tng
nguyn tc, quan im c th khc nhau nhng yu cu c th th ging nhau (v chng
tot ra t ni dung l lun ca php bin chng duy vt). Trong qu trnh hot ng
nhn thc (nht l nhn thc khoa hc hin i) hay hot ng thc tin (nht l
thc tin cch mng ci to th gii), cc nguyn tc phng php lun ca php
bin chng duy vt c vn dng phi hp vi nhau to nn phong cch t duy
bin chng. iu ny c th lm s cng t duy bin chng t duy vn dng tng
hp cc nguyn tc bin chng ch o hot ng ca ch th trong nhn thc v ci
47
Nhm 4
to th gii. Nhng cch lm ny gip chng ta hiu thc cht ca cc nguyn tc hay
yu cu phng php lun ca php bin chng duy vt hn. Sau y l mt s nguyn
tc hay yu cu c bn v mt phng php lun ca php bin chng duy vt. Ngy
nay, qu trnh tch hp khoa hc, nghin cu l thuyt din ra mnh m, nhiu ngnh
khoa hc c lnh vc nghin cu rng ln xy dng nhng phng php rt tng
qut, c p dng hiu qu trong nhiu lnh vc nghin cu khoa hc. Nhng phng
php ny c mi lin h kh mt thit vi cc nguyn tc ca trit hc. Chng khng
ch xy dng t nhng c s l lun khoa hc m cn da trn nhng nn tng l lun
trit hc.
2.3.1 Nguyn tc (quan im) ton din v phng php h thng
2.3.1.1 Nguyn tc ton din
C s l lun ca nguyn tc ton din l ni dung nguyn l v mi lin h ph bin.

Nhng yu cu c bn:
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt cn phi:
-
Tm hiu, pht hin cng nhiu mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht,
yu t,) ang chi phi s tn ti ca bn thn s vt cng tt. Xem xt s vt t khp
cc gc , t nhiu phng din cng hay.
Phn loi xc nh nhng mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht, yu
t,) no l bn trong, c bn, tt nhin, n nh; cn nhng mi lin h, quan h
(hay nhng c im, tnh cht, yu t,) no l bn ngoi, khng c bn, ngu nhin,
khng n nh,..
Da trn nhng mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht, yu t,) bn
trong, c bn, tt nhin, n nh, l gii c nhng mi lin h, quan h cn li.
Qua xy dng mt hnh nh v s vt nh s thng nht cc mi lin h, quan h
(hay nhng c im, tnh cht, yu t,); pht hin ra quy lut (bn cht) ca n.
48
Nhm 4
nh gi ng vai tr ca tng mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht,

yu t,) chi phi s vt.
nhng cng c, phng tin, bin pho vt cht) bin i nhng mi lin h, quan
h (hay nhng c im, tnh cht, yu t,) ca bn thn s vt, c bit l nhng
mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht, yu t,) bn trong, c bn, tt
nhin, quan trng ca n.
Nm vng s chuyn ha cc mi lin h, quan h (hay nhng c im, tnh cht, yu

t,) ca bn thn s vt; kp thi s dng cc cng c, phng tin, bin php b
sung pht huy hay hn ch s tc ng ca chng, nhm cho li s vn ng, pht
trin theo ng quy lut v hp li ch chng ta.
Qun trit v vn dng sng to nguyn tc ton din s khc phc c ch ngha
phin din, ch ngha trit chung, ch ngha ngy bin, trong hot ng thc tin v
nhn thc ca chnh mnh:
Ch ngha phin din l cch xem xt ch thy mt mt, mt mi quan h, tnh cht no
m khng thy c nhiu mt, nhiu mi quan h, nhiu tnh cht ca s vt; ch
xem xt s vt mt gc hay t mt phng din no thi.
Ch ngha trit chung l cch xem xt ch ch n nhiu mt, nhiu mi lin h ca
s vt nhng khng rt ra c mt bn cht, khng thy c mi lin h c bn ca
s vt; m coi chng nh nhau, kt hp chng mt cch v nguyn tc, ty tin.
Ch ngha ngy bin l cch xem xt qua nh tro ci c bn vi ci khng c bn,
ci ch yu vi ci th yu,.. hay ngc li nhm t c mc ch hay li ch ca
mnh mt cch tinh vi.
V.I.Lnin cho rng: Mun thc s hiu c s vt, cn phi nhn bao qut v nghin
cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin tip ca s vt , phi
tnh n tng ha nhng quan h vui v ca s vt y vi nhng s vt khc. Tuy
49
Nhm 4
nhin, cng theo V.I.Lnin, chng ta khng th lm c iu hon ton y (bi

v s vt lun thay i; hn na, cc mt, cc mi lin h cng ch biu hin ra trong
nhng iu kin nht nh, v nng lc nhn thc ca mi con ngi lun b ch c
bi nhng iu kin lch s c th,) nhng s cn thit phi xem xt tt c cc mt s
phng khng phm sai lm v cng nhc. Nu cc nh bin chng xut pht t ni
dung nguyn l mi lin h ph bin, xy dng nguyn tc ton din p dng vo
hot ng nhn thc v thc tin; th cc nh khoa hc xut pht t hot ng nghin
cu khoa hc ca mnh xy dng phng php h thng tip cn tinh thn nguyn l
v mi lin h ph bin v nguyn l v s pht trin.
2.3.1.2 Phng php h thng
C s l lun: nu ch ngha c gii (t duy siu hnh) tha nhn s tn ti ca nhng
ci b phn (/n gin) tuyt i, t ci to nn ci ton th (/phc tp) di
dng tng nhng ci b phn (/n gin) tuyt i kh; th khoa hc hin i ph
nhn iu v xy dng quan nim v khch th - h thng mang tnh chnh th: Tnh
chnh th ca khch th - h thng l mt thuc tnh tng hp pht sinh t phng thc
tn tai ca nhng ci b phn cu thnh ci ton th; l mt c trung ring ca khch
th - h thng vi tnh cch l ci ton th ni ln n l n, ng thi phn bit n
vi nhng ci khc n. H thng l ci ton th c to thnh t nhng yu t (ci b
phn) v gi cho cc yu t nm trong mt trt t xc nh, ci ny tc ng qua li vi
ci kia. Yu t l ci b phn tng i bn vng nm trong mt trt t (cc mi quan
h, lin h tng i n nh quy nh s tc ng qua li gia cc yu t ca h thng,
a n s hnh thnh tnh chnh th ca khch th h thng nht nh), tc cu trc
to nn mt h thng. Khi phm vi ca khch th - h thng c xc nh ri th
tt c nhng g bn ngoi n v c tc ng n n c gi l mi trng ca n.
Khch th ca h thng khng ch chu s tc ng bn tng ca cc yu t to nn n
m cn chu s tc ng bn ngoi gia n v mi trng ca n. Nhng s tc ng
50
Nhm 4
ny gp phn to nn tnh chnh th ca khch th - h thng. V vy, h thng bao gi

cng l h thng chnh th. Chc nng ca h thng l s tc ng gia cc yu t bn
trong ca h thng hay s tc ng gia mt s yu t hay c h thng vi mi tng
ca n, nhm m bo cho h thng tip tc tn ti v pht trin, tnh chnh th ca n
c cng c v hon thin. Cu trc ca h thng c th xt theo chiu ngang hay
theo chiu dc. Cu trc dc phn nh tnh trt t xp cp ca h thng. M x cu trc
dc ca h thng cho php chng ta pht hin ra cc h thng trong h thng. Cu trc
v chc nng l nhng phng tin yu t thng nht vi nhau v vi h thng,
ng thi cng l phng tin cho khch th h thng ni chung, mi yu t ca h
thng ni ring ha hp vi nhau v vi mi trng. Cu trc quy nh v tr ca mi
yu t, xc nh chc nng, tnh cht v phng hng tc ng ni ti trong h thng
hay gia h thng vi mi trng bn ngoi. Cn s tc ng ny s lm bin i cc
yu t, lm bin dng cc chc nng, lm bin ng bn thn cu trc m cui cng
lm cho tnh chnh th ca h thng thay i; ngha l lm cho bn thn h thng chnh
th dch chuyn ra khi trng thi ban u, a n s xut hin mt h thng chnh
th mi. S thay i khch th - h thng l s thay i tnh t chc, tc thay i trt
t ca bn thn khch th h thng t kiu ny sang kiu kia to nn tnh hng ch
(xu hng vn ng, pht trin) ca n. Mc d c xy dng trong khoa hc, nhng
nguyn l tnh h thng nhanh chng c c tnh ph qut nh mt lun im trit
hc vi nhng lun im sau:
-
Mi khch th (s vt, hin tng, qu trnh) tn ti trong th gii u c coi nh

nhng h thng; mi khch th h thng l mt tp hp gm nhiu yu t c mi lin
h vi nhau v vi mi trng xung quanh to nn mt trt t - t chc nht nh, c
cu trc n nh v lun thc hin nhng chc nng xc nh nhm duy tr s tn ti v
pht trin ca chnh mnh; s tc ng qua li gia cc yu t ca h thng to nn
nhng thuc tnh tng hp tnh chnh th - c trng cho h thng; trong h thng
51
Nhm 4
chnh th, ci ton th bao gi cng ln hn tng s hc cc b phn hay yu t hp

thnh.
-
Bn thn mi khch th h thng va l mt h thng va l mt yu t hay b phn

ca mt h thng khc ln hn; trong th gii tn ti tnh xp cp ca h thng; khch
th l h thng hay l yu t ch mang tnh tng i.
Khi khch th l h thng c xc nh, s tc ng qua li gia cc yu t vi

nhau hay vi mi trng l nguyn nhn ca mi s bin dng, thay i ca khch th
h thng theo mt xu hng nht nh tnh hng ch ca h thng; tnh hng ch
ca h thng lm cho trt t - t chc ca h thng khng ngng c i mi; khch
th h thng v vy khng ngng pht trin.
Nhng yu cu c bn ca phng php h thng:

Trong nhn thc khoa hc phi:
Phn chia khch th h thng (i tng m hot ng nhn thc hay thc tin tc
ng n) ra thnh cc yu t, xc nh mi trng m khch th tn ti.
Pht hin c nhng mi quan h, lin h tt yu, n nh gia cc yu t; xc nh

cu trc, vch r chc nng, lm sng t trt t - t chc ca khch th.
Xc nh cc thuc tnh tng hp; pht hin ra tnh chnh th ca h thng; vch r cc
mi lin h, tng tc gia h thng v mi trng.
Pht hin ra tnh hng ch ca h thng v xu hng pht trin ca khch th h

thng.
Mc d mi khch th tn ti trong th gii u c coi nh nhng h thng nhng

phng php h thng ch p dng c hiu qu nghin cu nhng khch th th hin
r tnh h thng.
52
Nhm 4
2.3.2 Nguyn tc (quan im) pht trin v phng php i t tru tng n
c th
2.3.2.1 Nguyn tc pht trin
C s l lun ca nguyn tc pht trin l ni dung nguyn l v s pht trin.

Nhng yu cu c bn:
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt cn phi:
-
Pht hin nhng xu hng, kh nng bin i, chuyn ha, nhng giai on tn ti ca
bn thn s vt trong s t vn ng, pht trin ca chnh n.
Xy dng c hnh nh v s vt nh s thng nht cc xu hng, nhng giai on

thay i ca n; t , pht hin ra quy lut vn ng, pht trin (bn cht) ca s vt.
Ch trng n mi iu kin, kh nng tn ti ca s vt nhn nh ng cc xu

hng, nhng giai on c th xy ra i vi n.
nhng cng c, phng tin, bin php vt cht) bin i nhng iu kin tn ti,
pht huy hay hn ch nhng kh nng ca s vt nhm cho li s vn ng, pht
trin theo hng hp quy lut c li cho chng ta.
Qun trit v vn dng sng to nguyn tc pht trin s gip ch th khc phc c
quan im (t duy) siu hnh, li xem xt cng ngc, u c bo th, gio iu,
trong hot ng thc tin v nhn thc. Nguyn tc pht trin i hi ch th phi s
dng cc nguyn tc khc km theo mi lm sng r bn tnh vn ng, pht trin t
thn ca s vt nh nguyn tc (phn tch) mu thun, nguyn tc phn tch lng
cht, nguyn tc ph nh bin chng,
Nu cc nh bin chng xut pht t ni dung nguyn l v s pht trin, xy dng
nguyn tc pht trin p dng vo hot ng nhn thc v thc tin; th cc nh
53
Nhm 4
khoa hc xut pht t hot ng nghin cu khoa hc ca mnh xy dng phng php
i t tru tng n c th lm sng r tin trnh hnh thnh, pht trin ca k thuyt
khoa hc v tip cn tinh thn nguyn l v s pht trin.
2.3.2.2 Phng php i t tru tng n c th
C s l lun ca phng php i t ci c th n ci tru tng: ci c th l phm
tr dng ch s tn ti trong tnh a dng; n bao gm ci c th khch quan (s tn
ti ca s vt trong nhng mi quan h, lin h vi nhng s vt khc nhau trong hin
thc) v ci c th ch quan (s phn nh ci c th khch quan vo trong qu trnh
nhn thc). Ci c th ch quan li bao gm ci c th cm tnh (ci khi u ca nhn
thc di dng mt biu tng hn n v s vt, v ci c th khch quan) v ci c
th trong t duy (kt qu ca qu trnh t duy nhn thc s vt di dng mt h thng
cc khi nim, phm tr, quy lut, phn nh tnh quy nh v quan h ca ci c th
khch quan). Ci tru tng l phm tr dng ch kt qu ca s tru tng ha
tch mt mt, mt mi lin h, no ra khi s vt nh ci tng th phong ph a
dng; n l s phn nh mt b phn, mt mt ca ci c th khch quan. T nhng
ci tru tng ny t duy tng hp chng li thnh ci c th trong t duy.
-
Nhn thc xt n cng u phn nh ci c th khch quan, nhng li xut pht t

nhng ci c th cm tnh tin n xy dng nhng ci tru tng, c bit l nhng
ci tru tng khoa hc. Nhn thc khoa hc bt u t vic xy dng nhng ci tru
tng khoa hc (mi khi nim, mi tin , mi nh l, mi nh lut, mi lun im,
) phn nh mt kha cnh ca bn cht s vt. y mnh nhn thc khoa hc thng
qua tip tc o su nhng ci tru tng xy dng thm nhng ci tru tng mi;
sau cng tng hp tt c nhng ci tru tng khoa hc xy dng thnh ci c th
trong t duy, - ci c th phn nh c ci bn cht su sc v y ca hin tng
i tng ang nghin cu.
54
Nhm 4
Ci c th l tnh khng phi l tng s tri thc v nhng mt, tnh cht ca s vt, m
l tri thc su sc, tng i y v i tng ang nghin cu nh mt ch th c
nhng yu t, nhng mt, nhng mi quan h tc ng qua li ln nhau. Do , phi
tng hp nhiu ci tru tng c c ci c th trong t duy phn nh s thng
nht trong tnh a dng ca i tng tn ti trong hin thc c v s mi lin h, quan
h vi nhng s vt khc v ng thi c mun vn mi lin h, quan h bn trong ca
n, vi nhng tnh cht khc nhau, lun vn ng pht trin. V vy C.Mc vit: Ci
c th s d l c th v n l s tng hp ca nhiu quy nh, nh vy, n l s thng
nht ca nhiu mt khc nhau. Cho nn trong t duy, ci c th biu hin l qu trnh
tng hp, l kt qu ch khng phi l im xut pht, mc d n l im xut pht
thc s v do cng l im xut pht ca trc quan v ca biu tng.7
Qu trnh nhn thc khoa hc da trn ci c th cm tnh xy dng nhng ci tru

tng l tnh; v t nhng ci l tnh tru tng tng hp thnh ci c th trong t duy.
Qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc khoa hc dng nh quay v vi ci ban
u, v vi ci c th, nhng khng phi l quay v vi ci biu tng ca ci ton th
cm tnh m l quay v vi ci tng ha nhiu ci quy nh, nhiu mi quan h ca t
duy.
Nhng yu cu c bn ca phng php i t tru tng n ci c th: Nhn thc

khoa hc phi thng nht hai qu trnh nhn thc vn ng i lp: t c th (cm tnh)
n tru tng v t tru tng n c th (trong t duy).
-
T c th (cm tnh) n tru tng i hi phi da vo nhng ti liu cm tnh thng

qua phn tch xy dng cc khi nim, nhng nh ngha, nh l, nh lut, n
gin, tru tng phn nh tng mt, tng thuc tnh ca i tng ang nghin cu. T
nhng ci tru tng ban u xy dng nhng ci tru tng tip theo
7 C.Mc, Gp phn ph phn chnh tr-kinh t hc, NXB ST, HN, 1971, tr296
55
Nhm 4
T tru tng n ci c th (trong t duy) i hi phi d trn nhng khi nim,

nhng nh ngha, n gin, tru tng thng qua tng hp bin chng xy dng ci
c th (trong t duy) l thuyt (h thng nhng hiu bit su sc v i tng ang
nghin cu).
Phng php i t ci tru tng n ci c th cho php i su vo bn cht ca i

tng nghin cu, hnh dung tt c cc mt v cc mi quan h tt yu ca i tng
trong mi lin h, tc ng ln nhau. Theo yu cu c bn ca phng php ny th s
nghin cu khoa hc tht s bt u t vic xy dng nhng ci tru tng (khi nim)
phn nh cc mt, cc mi quan h n gin, c bn, ph bin nht ca i tng nhn
thc. T nhng ci tru tng chung nht thit phi chn cho c ci tru tng
ban u l khi nim chung phn nh nhng mt, nhng mi quan h c bn, quyt
nh ca i tng lm khu xut pht. Sauk hi tch mt quyt nh, c bn ra, chng
ta phi nm bt n trong s pht trin ngha l phi nghin cu xem xt n pht sinh
nh th no, tri qua nhng giai on no, v c nh hng nh th no n tt c
cc mt, cc quan h khc ca i tng nghin cu. Qu trnh ti hin i tng nh
th trong t duy cho php xy dng hnh nh tinh thn phn nh nhng mi lin h,
quan h, nhng mt quan trng ca i tng trong nhn thc. Kt qu l trong t duy
xut hin hnh nh r nt v su sc v i tng, tc bn cht ca n. Tuy nhin, ci
c th trong t duy ny cng khng phi l ci cui cng ca qu trnh nhn thc. Ci
ct h l l tnh ch l kt qu ca mt chu trnh nhn thc. Sau , cn phi vt
qua chu trnh hon thin b dung thm tnh c th ca n bng nhng ci quy
nh, tnh cht, quan h trong qu trnh nghin cu tip theo. Nh vy, ci c th l tnh
khng ch l kt qu ca mt giai on nhn thc nht nh m cn l ci khi u
xut pht, ci c s l lun ca qu trnh nhn thc tip theo, ngha l nhn thc ni
tip t ci c th l tnh cp mt n ci c th l tnh cp hai v tip tc mi, tng
ng vi qu trnh nhn thc vt qua bn cht cp mt chinh phc tip bn cht cp
56
Nhm 4
hai, cp ba v mi mi. Nh vy, ci c th l tnh trong t duy lun c i mi,

c b sung, tin ti ci c th y nht chn l tuyt i. Tng ng vi qu
trnh nhn thc nh th l qu trnh thay i cc l thuyt, hc thuyt trong khoa hc i
t chn l tng i n chn l tuyt i.
2.3.3 Nguyn tc lch s - c th v phng php thng nht ci lch s v ci
lgch
2.3.3.1 Nguyn tc lch s - c th
Nguyn tc lch s - c th c coi l linh hn phng php lun ca trit hc McLnin. N c hiu theo hai ngha. Tho ngha rng, nguyn tc lch s - c th tng
hp trong mnh nhng nguyn tc (quan im), yu cu mang tnh phng php lun
ca ton b trit hc Mc-Lnin, m ct li l php bin chng duy vt. Khi n
c ng nht vi phng php (lun) bin chng duy vt. Theo ngha hp, nguyn
tc lch s - c th tng hp trong mnh nguyn tc ton din v nguyn tc pht trin.
y, chng ta tm hiu theo ngha hp.
C s l lun ca nguyn tc lch s - c th l ni dung nguyn l v mi lin h ph

bin v nguyn l v s pht trin. Do mi s vt (hin tng hay qu trnh) va c
to thnh t nhng yu t, b phn khc nhau; c mun vn s tng tc (lin h, quan
h) vi nhau v vi cc s vt (hin tng hay qu trnh) khc; va nm trong tin
trnh pht sinh, pht trin v tiu vong ca chnh mnh. iu ny ni ln tnh c th v
tnh lch s ca s tn ti s vt trong nhng iu kin, hon cnh, quan h khng gian,
thi gian xc nh.
Nhng yu cu c bn:
Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt cn phi tm hiu qu trnh hnh thnh,
tn ti v pht trin c th ca nhng s vt (hin tng hay qu trnh) c th trong
nhng iu kin, hon cnh, quan h c th. Ngha l:
57
Nhm 4
Phi bit c s vt ra i v tn ti nh th no, trong iu kin, hon cnh

no, b chi phi bi nhng quy lut no.
Hin gi s vt hin ang tn ti nh th no trong nhng iu kin, hon cnh ra sao,

do nhng quy lut no chi phi.
Trn c s , phi nm bt c s vt s tn ti nh th no (trn nhng nt c bn),

trong iu kin, hon cnh, quan h no trong tng lai.
Trong hot ng thc tin, t c hiu qu phi xy dng c nhng i sch c

th, p dng cho nhng s vt c th ang tn ti trong nhng iu kin, hon cnh,
quan h c th m khng nn p dng nhng khun mu chung chung cho bt c s
vt no trong bt k iu kin, hon cnh, quan h no.
Nguyn tc lch s - c th c V.I.Lnin c ng trong nhn nh: Xem xt mi vn
theo quan im sau y: Mt hin tng nht nh xut hin trong lch s nh
th no, hin tng tri qua nhng giai on pht trin ch yu no, v ng
trn quan im ca s pht trin xt xem hin nay n tr thnh nh th no8.
Nguyn tc lch s - c th c cc lnh t ca giai cp v sn vn dng: Xut pht
t tnh hnh c th ca ch ngha t bn giai on tin c quyn, t do cnh tranh
m C.Mc cho rng, cch mng x hi ch ngha ch c th thng li cc nc t bn
ch ngha tin tin. Sang th k XX, ch ngha t bn chuyn sang giai on c
quyn, quc ch ngha. Khi vn dng nguyn tc ny vo xem xt tnh hnh th gii
lc ny c nhng thay i ln m V.I.Lnin i n kt lun ng n l cch
mng x hi ch ngha ch c th thng li vi nc, khu yu nht ca ch ngha
t bn. Ngy nay, ng Cng sn Vit Nam, ng Cng sn Trung Quc cng ang
qun trit v vn dng sng to nguyn tc ny vo thc tin cch mng mi nc
xy dng cho quc gia mnh mt con ng ring i ln ch ngha x hi.
8 V.I.Lnin: TT, T.39, NXB Tin B, M., 1984, tr78
58
Nhm 4
Nguyn tc lch s - c th i hi chng ta phi bao qut c cc iu kin xy ra

trong nghin cu khoa hc hay cc bin c xy ra trong cc tin trnh lch s nhn loi.
Tuy nhin, n khng cho php chng ta kt hp cc s kin khoa hc nh nhng ci
ngu nhin thun ty ca t nhin hay m t cc bin c lch s nh nhng ci vn vt
n l ca x hi; m n i hi chng ta phi ti hin chng, m t chng trn c s
vach ra c ci tt yu lgch, ci chung (quy lut, bn cht) ca chng, ch ra c
nhng trt t nhn qu quy nh chng. Nguyn tc ny i hi chng ta phi xy dng
c bc tranh khoa hc v th gii, qua chng ta phi xy dng c nhng
bc tranh khoa hc v th gii, qua chugs ta nhn thc c tnh mun v ca t
nhin, tnh phong ph ca lch s trong s thng nht.
2.3.3.2 Phng php thng nht ci lch s v ci lgch
C s l lun ca phng php thng nht ci lch s v ci lgch: Ci lch s l phm
tr dng ch qu trnh pht sinh, pht trin v tiu vong ca s vt trong tnh a
dng, sinh ng ca n. Ci lgch l phm tr dng ch tnh tt yu, quy lut, bn
cht ca s vt (lgch khch quan) hay mi lin h tt yu gia cc t tng (lgch
ch quan). Ci lgch l ci phn nh ci lch s, do , n phi ph thuc vo ci lch
s; nhng n khng phi l s sao chp my mc, gin n ci lch s m l phn nh
ci lch s di dng rt gn, sng to. Ci lgch chng qua l ci lch s nhng
thot c khi hnh thi ngu nhin, vn vt ca ci lch s. Nhn thc khoa hc l s
thng nht ca hai phng php nhn thc i lp b sung nhau: phng php lch s
v phng php lgch.
-
Phng php lch s i hi phi ti hin li trong t duy qu trnh lch s c th vi

nhng chi tit ca n, ngha l phi nm ly s vn ng, pht trin lch s ca s vt
trong ton b tnh phong ph ca n. Phng php lch s c gi tr to ln v quan
trng trong cc khoa hc lch s. Khng c phng php lch s s khng c khoa hc
59
Nhm 4
lch s. Tuy nhin, khng phi vi mi i tng vic p dng phng php lch s
u mang li hiu qu.
-
Phng php lgch i hi phi vch ra bn cht, tnh tt nhin quy lut ca qu trnh
vn ng, pht trin ca s vt di hnh thc tru tng v khi qut ca n, ngha l
phi loi b ci ngu nhin, vn vt ra khi tin trnh nhn thc s vn ng, pht trin
ca s vt. Phng php lgch i hi phi ti hin li ci lgch khch quan trong s
pht trin ca s vt; i hi qu trnh t duy phi bt u t khi im ca lch s
nhng tp trung nghin cu s vt di hnh thc pht trin tng i hon thin ca
n. N c gi tr to ln v quan trng trong cc khoa hc l thuyt. Bi v, u th ca
n l ch n khng nhng phn nh c bn cht, quy lut ca s vt m cn ti
hin c lch s ca s vt mt cch khi qut, trn nhng giai on ch yu; n kt
hp vic nghin cu kt cu ca s vt vi vic tm hiu lch s ca bn thn s vt.
Phng php lch s v phng php lgch l hai phng php i lp nhau nhng
thng nht bin chng vi nhau gip xy dng hnh nh c th v su sc v s vt.
Bi v, mun hiu bn cht v quy lut ca s vt th phi hiu lch s pht sinh, pht
trin ca n; ng thi c nm c bn cht v quy lut ca s vt th mi nhn thc
c lch s ca n mt cch ng n. Khi nghin cu ci lch s, phng php lch
s cng phi nm c si dy lgch ca n thng qua phn tch cc s kin,
bin c lch s. Cn khi tm hiu bn cht, quy lut , phng php lgch cng khng
th khng sa vo cc ti liu lch s un nn, chnh l chng. Tuy nhin, ty theo
i tng v nhim v nghin cu m nh khoa hc c th s dng phng php no
l ch yu. Song, d trng hp no cng phi qun trit phng php thng nht
lgch v lch s v khc phc ch ngha ch quan t bin, cng nh ch ngha kinh
nghim m qung.
Nhng yu cu c bn ca phng php thng nht ci lch s v ci lgch: Trong qu

trnh nhn thc i tng, lgch pht trin ca t tng nht thit phi trng lp mt
60
Nhm 4
cch c bn, tng qut vi lch s pht trin ca i tng. Lgch nhn thc phi ti
hin li lgch khch quan ca s vn ng, pht trin ca hin thc.
Phng php thng nht ci lgch v ci lch s khng yu cu ci lgch l thuc
hon ton vo ci lch s, khng buc cht ci lgch vo mi din bin ca lch s m
lm mt i tnh c lp tng i ca n. Ci lgch l ci lch s nhng khng phi l
ci lch s trn tri, m ci lch s c rt gn, c khi qut, c gii
phng ra khi mi ci ngu nhin, vn vt, th yu. Ci lgch cha ng ci lch s
c gt da, chnh l, l ci lch s mang tnh quy lut, ci lch s di dng tinh
thn. Ci lgch un nn ci lch s, ch khng phi thot ly khi lch s, khi hin
thc, ri vo th gii lgch thun ty. Khi ci lgch ph hp vi ci lch s th
trong cc khi nim, phn on, lch s hin thc ca i tng nghin cu c ti
hin. V nh th, tin trnh t duy ph hp vi tin trnh lch s v pht trin ca i
tng, cho d n l s ph hp khng hon ton, khng y . Nu mun ti to nhn
thc tt c cc chi tit lch s th buc chng ta phi ch n nhiu ti liu khng
quan trng, v nh th s lm ngt qung qu trnh t duy, bi v khng phi mi mi
lin h m ch c nhng mi lin h tt yu, mang tnh quy lut mi c phn nh
trong ci lgch ca t duy, trong cc khi nim, phn on.
Phng php thng nht ci lgch v ci lch s m bo cho ci lgch khng tch
ri hin thc, khng ri vo th gii nim tuyt i hay th gii lgch thun l, th
gii tinh thn phi hin thc. Tuy nhin, mt yu cu khc cng khng km phn quan
trng ca n l tin trnh t duy phi ph hp vi tin trnh ca lch s. V iu ny,
Ph.ngghen vit: Lch s bt u t u th t duy cng phi bt u t , v s tip
tc vn ng ca n s khng c g khc l s phn nh qu trnh lch s di mt hnh
thc tru tng v nht qun v l lun; l s phn nh c chnh l nhng chnh
l theo nhng quy lut m bn thn qu trnh lch s hin thc cung cp. Nh vy,
Ph.ngghen i hi, phi bt u nghin cu t ci u tin xt v mt lch s, v s
61
Nhm 4
vn ng ca t duy t phm tr ny ti phm tr khc cn phi phn nh cc quy lut

pht trin ca qu trnh hin thc.
62
Nhm 4
CHNG 3 VAI TR CA T DUY BIN CHNG TRONG I SNG

3.1 Vai tr ca t duy bin chng duy vt i vi bn thn mi ngi
Ton cu ho v hi nhp quc t l xu hng tt yu, chnh v vy mi ngi
khng phi ch t trang b cc tri thc khoa hc, m phi bit kt hp nng lc l lun
vi thc tin, gn hc vi hnh, cn phi c nhiu bin php tch cc v ng b, c
bit l vic bi dng cho bn thn nng lc t duy bin chng duy vt.
Th nht, t duy bin chng duy vt mt mt gip khc phc c li t
duy siu hnh, phin din, chit trung, ngu bin; mt khc, xem xt nh gi vn
mt cch ton din, ng n.
Quan im duy vt bin chng khng nh rng, mi s vt v hin tng a
dng, phong ph trong th gii khch quan lun c mi lin h bin chng, c nh
hng, tc ng qua li v nm trong mt chnh th thng nht; nhn thc ch t n
chn l khi n phn nh ng n bn cht ca th gii khch quan. Bn thn cc s
vt, hin tng rt phc tp, chng l kt qu do nhiu nguyn nhn gy ra v vn
ng, bin i qua nhiu giai on khc nhau m ngi ta thng ch quan st c
kt qu cui cng. Trn thc t, khi nhn nhn, nh gi cc vn cuc sng mt cch
ng n, khoa hc chng ta cn siu hnh, cng nhc, thng qu cao hoc tuyt
i ho lnh vc ny, xem nh lnh vc khc.
Thm vo , trong iu kin kinh t th trng v xu th ton cu ho ang tc
ng n cc quc gia, cc mt ca i sng x hi, vic khng bit chn lc, tip thu
nhng gi tr tch cc, ch thc t cc lung vn ho bn ngoi nn b li ko, sa
ng.
Trc y, V.I.Lnin tng khng nh: Mun thc s hiu c s vt, cn
phi nhn bao qut v nghin cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin
tip ca s vt . Chng ta khng th lm c iu mt cch hon ton y ,
nhng s cn thit phi xt tt c mi mt s phng cho chng ta khi phm phi sai
63
Nhm 4
lm v s cng nhc. Vic hnh thnh t duy bin chng duy vt trong qu trnh nhn
thc, nghin cu gip con ngi bit i thng vo vn , xem xt v phn tch i
tng mt cch chnh xc, y , ton vn; khc phc c cch nh gi n gin,
mt chiu.
Thng qua con ngi su chui vn , pht hin s lin h gia chng ch
khng nh gi s vt, hin tng mt cch ri rc, l t v bit lp khi cc mi quan
h a dng vn c; t , tm ra c ct li, bn cht v nhng mi lin h c bn
nht tp trung gii quyt mt cch c hiu qu.
Th hai, t duy bin chng duy vt gip cho con ngi khc phc c t
tng bo th, tr tr v thi nh kin vi ci mi.
Vic hnh thnh t duy bin chng duy vt gip con ngi hn ch c vic ri
vo duy tm, siu hnh, khng thy rng ng lc ni ti ca s pht trin chnh l s
gii quyt mu thun bn trong ca s vt v hin tng. Thng qua gim thiu vic
tin vo s phn, bi ton, m tn d oan; cha c nng lc lm ch nhn thc v hnh
ng nn khi gp phi nhng kh khn trong cuc sng, trong nghin cu khoa hc, h
thng ri vo tnh trng bi quan, chn nn v li cho hon cnh hoc th ng
chp nhn hon cnh. V.I.Lnin tng khng nh: ...lgc bin chng i hi
phi xt s vt trong s pht trin, trong "s t vn ng", trong s bin i ca n.
Tht vy, ch khi nm c nguyn tc pht trin ca t duy bin chng duy vt, chng
ta mi c th xem xt v hiu ng bn cht ca vn , mi c th tm v phn tch
cc mu thun bn trong ca n c cch gii quyt ph hp, ng n. C nh vy,
h s s dng phng php lun, c s khoa hc hiu rng s pht trin ca cc s
vt, hin tng khng din ra theo ng thng tp m theo xu hng quanh co, phc
tp, i lc c bc tht li tm thi; rng, chng phi c s tch lu dn v lng
dn n thay i v cht. T duy bin chng duy vt gip chng ta chng t tng
64
Nhm 4
nng vi, ch quan duy ch, hoc t tng hu khuynh, bo th, khng mnh dn t
b ci c, li thi n nhn ci mi, tt p.
Th ba, t duy bin chng gip con ngi nhn nhn vn mt cch c th,
trnh nhng s sai lm, m mm, phng on thiu c s khoa hc v nguy c ri
vo o tng.
Khi cha c trang b t duy bin chng duy vt, nht l nguyn tc lch s c
th, chng ta thng nhn nhn v nh gi s vt mt cch chung chung, hoc tuyt
i ho nhng kt lun no m khng gn vi nhng iu kin, hon cnh thc tin
x hi c th; h d ri vo tnh trng th ng, thiu sng to trong hc tp v hot
ng thc tin.
Nhng sai lm m con ngi thng mc phi l qu cao, l tng ho nhng
kt qu t c dn ti ch quan, kiu ngo, thiu khim tn, khng c thi hc
hi v cu th. iu ny nh hng xu n nhn thc v hot ng thc tin tip theo.
Nguyn tc lch s c th i hi ch th trong qu trnh nhn thc v nghin cu phi
i tm ngun gc, nguyn nhn ca qu trnh vn ng v pht trin ca s vt trong
nhng hon cnh, iu kin c th; phn tch v nm bt c nhng c tnh vn c,
cng nh s thay i ca tng thuc tnh trong nhng tnh hung nht nh nhn
thc xu hng vn ng, bin i, pht trin ca s vt mt cch chnh xc. Tm li, t
duy bin chng gip ngi ta c ci nhn ng n v nghim tc, trnh tuyt i ho
tri thc khoa hc c trong mi hon cnh; ngc li, lun b sung nhng tri thc
mi ph hp vi s vn ng ca thc tin cuc sng.
Th t, t duy bin chng duy vt gip chng ta nhn nhn s vt, hin
tng mt cch khch quan v khoa hc, khc phc sai lm ch quan.
Thiu nguyn tc khch quan ca t duy bin chng duy vt, vic nhn thc trong
hc tp v nghin cu ca chng ta s gp nhiu hn ch. Vic nghin cu v gii
quyt vn phi xut pht t bn thn s vt, quan st t m chnh xc nm bt cc
65
Nhm 4
thuc tnh ca s vt v i su phn tch, kho st, khi qut ho rt ra nhng kt lun
khoa hc; ng thi b sung v kim nghim kt qu ca qu trnh nhn thc qua thc
tin.
Th nm, t duy bin chng duy vt gip to kh nng gn kt l lun vi
thc tin, gn hc vi hnh.
N mang li phng php nhn thc khoa hc, cho php tip cn v nm bt cc
tri thc mt cch tinh t, su sc v linh hot hn. Qua , chng ta c rn luyn
nng lc vn dng sng to nhng tri thc khoa hc lun gii nhng vn thc
tin mt cch c hiu qu, kch thch kh nng gn l lun vi thc tin, hiu su sc
hn cc vn c hc tp, khc phc tnh trng hc my mc, ch thuc lng cu
ch.
c hc tp v trang b phng php t duy bin chng duy vt, chng ta khng
ch hnh thnh cho mnh bn lnh khoa hc, nguyn tc, phng php nhn thc khoa
hc, m cn c kh nng vn dng tri thc chuyn mn vo cuc sng, bit tu dng
v rn luyn bn thn pht trin ton din. ng thi, t duy bin chng duy vt cn
gip chng li quan im duy tm, siu hnh, m tn d oan; c lng knh khoa hc
ng n nhn thc v gii quyt cc vn m thc tin cuc sng t ra.
3.2 Vai tr ca t duy bin chng duy vt i vi vn pht trin kinh t,
chnh tr v vn ha x hi.
Khi gii quyt cc vn v kinh t chnh tr v vn ha x hi chng ta cn c
t duy bin chng phn bit c u l li ch quc gia giai tng- dn tc v u
l li ch c bn sng cn t hnh thnh cc thi bin php i sch hnh ng
thch hp v khng sa vo ch ngha bnh qun quan im dn u tc khng thy
c trng tm, trng im v iu ct li trong cuc sng v cng phc tp.
Nhn nhn vn theo t duy bin chng trong tnh hnh chnh tr kin kt quc t
hin nay nhn bit xu th pht trin ca dn tc v xu th pht trin ca thi i
66
Nhm 4
ra cc k hoch ng li chnh sch trung v di hn thch hp v kp thi iu

chnh nu c thay i.
67
Nhm 4
PHN KT LUN
*****
Th gii xung quanh ta lun tn ti nhiu vn phc tp v cn nhn nhn mt

cch su sc mi c th tm ra c ngun cn ca vn . Nh t duy bin chng,
vic nh gi mi s vt trn mt gc tng qut hn. Trn c s khi qut cc mi
lin h ph bin v s pht trin, nhng quy lut ph bin ca cc qu trnh vn ng,
pht trin ca tt thy mi s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy, php
bin chng duy vt cung cp nhng nguyn tc phng php lun chung nht cho qu
trnh nhn thc v ci to th gii. Vic tm hiu v t duy bin chng thng qua tm
hiu cc khi nim lin quan n php bin chng v cc cp phm tr nguyn tc
mang li cho nhm tc gi nhng hiu bit v s vn ng v quy lut vn ng ca
th gii xung quanh. Qua , nhm tc gi nhn ra vai tr ca cc vn trn v hiu
thm v s vn ng v pht trin ca cc s vt trong x hi thc ti. ri t
thng qua t duy bin chng gii quyt cc vn mt cch trit nht c th. Bn
cnh vic tm hiu quy lut chuyn ha t nhng thay i t lng dn n thay i
v cht v ngc li cho thy: S vt bt u vn ng, pht trin bng s thay i
v lng (mt cch lin tc hay tim tin), nu lng ch thay i trong , cha vt
qa im nt th cht khng thay i cn bn. Khi lng thay i vt qua , qu
im nt th cht s thay i cn bn, bc nhy nht nh s xy ra. Bc nhy lm
cho cht thay i (mt cch gin on hay t bin), cht c mt i, cht mi ra i.
Cht mi gy ra s thay i v lng. Chnh v vy ta c th vic nghin cu v s
dng t duy bin chng v php bin chng ang c vai tr ngy cng quan trng
trong cuc sng hin nay.
68
Nhm 4
TI LIU THAM KHO

(1) TS. Trn Nguyn K, 2014, Trit hc, sch lu hnh ni b,TP.HCM, tr.
375.
(2) TS. Trn Nguyn K, 2014, Trit hc, sch lu hnh ni b,TP.HCM, tr.
207.
(3) Tc gi iu tra 4 trng i hc S phm H Ni, i hc M - a cht,
i hc Giao thng vn ti H Ni, i hc Ngoi ng H Ni trong qu trnh nghin
cu nm 2004.
(4) Tc gi iu tra 5 khoa Sinh, S, Vn, Vt L, Ton - Chng ta nm th 2, sau
khi hc trit hc Mc - Lnin ca trng i hc S phm H Ni trong qu trnh
nghin cu nm 2004.
(5) V.I Lnin. Sd., t. 42 tr.364.
(6) Nguyn Duy Bc (ch nhim ti). Vn dy v hc cc mn khoa hc
Mc - Lnin, t tng H Ch Minh trong cc trng i hc H Ni. Thc trng v
gii php. H Ni, 2003, tr.234 239.
(*)Hong Thc Ln(*)
Ngun: Tp ch Trit hc, s 4 (191), thng 4 2007
(7) Tc gi iu tra 4 trng i hc S phm H Ni, i hc M - a cht,
i hc Giao thng vn ti H Ni, i hc Ngoi ng H Ni nm 2004.
(8) V.I.Lnin. Ton tp, t.42. Nxb Tin b, Mtxcva, 1981, tr. 364.
69

TƯ DUY BIỆN CHỨNG VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TƯ DUY BIỆN CHỨNG VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T DUY BIN CHNG TS.

GVC Trn Nguyn K

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

QUA Y EM XIN CHN THNH CM N S GIP V HNG

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

CHNG 1: PHP BIN CHNG

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

+ Php bin chng cht phc

trong o gia (Lo t).

Trong c i Hy Lp, nh trit hc Xcrt v Platn, bin chng l ngh thut

tm c hai ln trong cng mt dng sng, mi vt u tri i,

Tm li, c th thy cc nh bin chng c i c phng ng ln phng Ty

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy.1

1 C.Mc v Ph.ngghen: TT, T.20, NXB CTQG,HN, 1994, tr 455, 201.

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

Cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin cn c mt s

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

l nguyn tc ton din, nguyn tc pht trin, nguyn tc lch s - c th,

Php bin chng duy vt bao gm:

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

CHNG 2: CC NGUYN L CA PHP BIN CHNG DUY

Nguyn l l nhng lun im xut pht (t tng ch o) ca mt hc

Nguyn l c khi qut t kt qu hot ng thc tin nhn thc lu

C hai loi nguyn l: nguyn l ca khoa hc (cng l, tin , quy lut

2.1 Nguyn l v s pht trin

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

2.1.2 S pht trin

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

i bao hm kh nng dn n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut khch

Do s vt, hin tng, qu trnh trong th gii lin h ln nhau m chng

Trong mun vn qu trnh vn ng xy ra trong th gii tn ti mt xu hng

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

phn nh nhng phng din c bn, tng qut nht ca qu trnh vn

Lm sng t ngun gc, c lc ca s vn ng, pht trin.

Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp ( hay cn gi l quy

Cho bit cch thc ca s vn ng v pht trin.

Quy lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v

Cho bit khuynh hng ca qu trnh vn ng, pht trin xy ra

Quy lut ph nh ca ph nh.

Quy lut l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp

Quy lut l i tng nghin cu ca mi ngnh khoa hc, l ct li l thuyt

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

theo cc quy tc, phng php,... do phng php lun a ra.

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

ch l mt trong nhng hnh thc u tranh ca cc mt i lp. S thng nht ca cc

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

Khi u tranh ca cc m t i l p ln ti nh im s dn ti s chuyn ha

Trong hot ng nhn thc, hiu ng s vt phi thy c ngun gc vn ng,

Phn i s vt thnh cc cp mt i lp, kh st s thng nht v u tranh ca cc

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

Phn loi v xc nh ng vai tr, giai on tn ti ca tng mu thun bin chng

Phn tch kt cu v iu kin tn ti ca s vt xc nh ng quy m v phng

Trong hot ng thc tin, t hiu qu phi:

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

lm ra nhiu hn mc tiu th, dn n ca ci cn tha tp trung vo mt s ngi,

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K

nhng c khi l gp phi ri ro. Li nhun d kin mang li cng cao th ri ro nu

T DUY BIN CHNG TS.GVC Trn Nguyn K