VAN DE NGUON GOC AN DUONG VUONG QUA TAI LIEU NGON NGU DAN TOC HOC VCONG HOANG TUYEN pi nhitu nim nay cdc nha sit hoc & mién Bac niée ta trong dé cd cic déng chi lam cong tac khéo cd quan tam nghién ctru dén vn dé Hing Vuong — An Duong Vwong — vin dé ngudn géc dan toc — dé gop phan lam sang to nhiéu vin dé vé giai doan khéi ditu cita lich si dan toe Vigt Nam ta. Nhiing ngwoi lam céng tac sir hoe noi chung — cae nha khio cd hoc ndi riéng, sau nhiu nim nghién ciru di di dén mot s6 két Juan — mot sé thanh tu nhat dinh chung quanh vin dé do. Qua 3 in hoi hop vé dé tai Hang Virong — An Dwong Virong do Vien Khao cB hoc chit tri, ching ta thy cé nhi&u van d? quan trong cé thé di dén mot kt luan théng nh&t ma may hom nay da duge trinh bay — Tuy nhién con ton tai mot s6 vain d8 theo chung ta cling kha quan trong chwa cé thé di dén mot két luan dirt khoat duoc. Trong hoi nghi ting két nay, ching toi xin luu ¥ hoi nghi quan tam dén mot trong nhitng vin d2 dé: vin d2 ngudn gée toc danh An Duong Vuong va vin dé thanh C3 Loa. Theo ching toi, vin dé nay cin phai dure tiép tue nghién citu voi tit cd sur nghiém tuc — than trong va trung thie — didi anh sing cia khoa hoe lich sir mac xit ma Ding da timng soi dung chi Idi. I. VAN DE NGUON G6C TOC DANH CUA AN DUONG VUO'NG Ve ngudn géc ciia toe ngwoi ma cae nha nghién ciru thong goi ld «ew dan thoi An Dong Virong » hién nay céy kién khac nhau — nhwng co mot ludn thuyét kha phé bién cho ring An Dwong Vuong 1a nguoi Tay & Cao Bang bing ctr vao trayén thuyét Chin chia trank cua hoje cho An Duong Vuong thude vé nhom Ai Lao Di — cing cd ngwoi cho An Duong Virong 1A ngudn gic ‘ Thai mot vai cir ligu nhw: & khu vie Cd Loa ngay nay va cé tix « ving » -~ co nghia la « thanh », vv. Tom lai, An Dirong Virong g6c tc danh la Tay — Thai la mot quan didm dang lu y.398 HUNG VUONG DUNG NOC GV) Bang cir vao ngOn ngit dan téc hoc so sanh dé tim hiéu vin dé nay trong nhiing nim qua, ching toi da tién hanh khéo sat dién di tai the dja & khu vure nay gdm co: — Khu vire xf Cd Loa ngay nay vA mot s6 xd lan can nhu Uy Né, Ha Né, Cuong N6, Kinh Né, (huyén Dong Anh, Ha N — Khu vue xf Cd Loa xua kia gdm co 3 lang chia thanh 6 giap: — Lang Dong c6 4 xom: Xom Chg, Xom Thirgng, Xom Vang, Xom Bai. — Lang Doai gdm co: Lan Tri, X6m Ga, Dong Tren va Dong Duéi. — Lang Chia gdm c6: Nhdi Trén, Nhdi Dudi, Xom Thueng, Xom Chia, Xom Mit. Nhan dan Xém Ga van ty haola mot x6m cd xwa nhét cé tirthoi An Duong Vuong xay thanh C8 Loa. ‘Truée khi thong bao nhieng két qua thu thap duoc & thye dia, chung toi thay cin thiét xin phép duge nhic lai déi di8u: Mot khi mudn van dung nhitng tai liéu ye ngon ngit dé xac dinh vé ngudn géc cia mot tée ngwdi thi phai mat nhigu cong phu 42 tim ra nhitng quy luat cia ngir am va quy luat cia ngit phap cia ngon ngit duge néu ra dé so sanh; ddng thai cing plrdi xc dinh duoc nhiing dic tinh cing quy luat cia ngon ngit ay trong dang cd xwa cia no, néu chi bang ctr vao mét vai tir don doc & dang hign dai ma két ludn thi hau nhu khong co y nghia gi v8 mat gid tri khoa hoe. Cai khé khan nifa 1a trong mot sd ngén ngit & Dong Nam A noi chung, & khu vire Dong Duong noi riéng, co cfu qua don gidn dén mite gay ra nhidu kho khan cho viéc so sanh vi nhirng cir ligu ding 48 phan loai cha yéu phai dya mOt cach don ddc vao tt vi — do dé nhitng két lugn rit ra cfing rét bi han ché v8 mite do chinh xéc, Va lai chi riéng ve tir vi ding lam ctr ligu d& so sénh thi & mot sé ngon ngt & khu vire Bong Dwrong va Viet Nam, yéu t6 qua lai vay mvon kha dam da dén mite nhi8u khi khé xéc dinh ngudn géc cia mot s6 te dau 1a bin dia hay 1a vay mugn — Vi du nhur trong ngon ngit Tay rit khé ma phue hdi lai ngon ngit Tay—Thai & dang cd xwa cia nd, ngay nay cac nha ngon ngir hoe cfing chwa biét duge nhigu lim ve ngon ngit nay dé phuc hdi lai ngon ngit Tay—Thai cd. Chi riéng ve mat ty vi ma noi, cdc tién té di ngay mot gidm di trong ngon ngit Thai hién dai — cdc tir d8u la don am va do qua trinh cOng cu ma ngon ngit Tay—Thai di vay mugn kha nhidu tir & nhitng cw dan khac, nhit la é nhing cw dan é trinh dé vin minh phat trién: ngdn ngir Tay—Choang & nam Trung Quéc yay muon nhidu tt Han, Tay—Thai & Viet Nam vay mugn nhiéu tir Viét, ngon ngit Khin Ty & A-xam yay muon nbigu tir Ban-ga-li, ngon ngit Thaéi—Ban vay mugn nhitu tir Mién, ngon ngit Lao va Thai vay muon nhiéu tir gdc Kho-me, mat khac do tiép thu nén vin hoa ngoai.An hoac Phat gio nén ngon ngit Tay—Thai tt dau Cong nguyén da vay magn nhién tir gc Pa-li, VE mat chit viét cing v 6 ¥, kién cho ring vin ty thoi Hing Vuong giéng nhw chit Thai (nhu y cia Lé Trong Khanh ch&ng han) ching toi xin thura rang kigu van ty Thai chi la tiép thu 1iVAN DE _NGUON GOC AN DUONG VUONG... 399 ¢ dong Pa-li — chung cho e& khéi Woe ngwoi thude nhom Mién. Vin ty nay co rit mugn & ete We ngwoi noi tren — ia bia ky c} nhl la tir thé k¥ thir 7 sau Cong nguyén. y thoi Hing Virony ngwrdi Thai cura e6 vain ur thi lam sao ma e6 kidu van r thoi Hing Virong Li vin ty giéng nhwr vain ty Thai F hit khoa hoc. gon ngit Tay—Thai hin dai ma xét né da phire gi vé mat cd sua nia. VE mit ngon ngie Tay—Thai thoi 5 lwong dwong voi giai doan Hing Vwong—An Duung \ Vuong thi cho dén nay cae nha ngon ngit hoe thé gidi cing hiéu biét i so ring néu nur cic ¥ kién di néu ra trude diy trong cae tia nh «ving», chai men», « din yong» dé k ina Dirong Vuong la géc Tay—Thai e ring né som qua va don gidn qual Bang cir vio ngon ngit dan toe hoc so sanh dé tim hidu van dé nay ya xin trinh y mot cach tom tit nhirng ket ludn rut ra duge qua mot sé tai ligu v8 ngon ngit dia danh & khu ve CO Loa (Tai ligu cu thd, ching toi xin cong bé trén thong bao khoa hge cita Khoa Sit, Trudng dai hge Tong hop, vao nhiing nim ti). ring An Ket lugn so bo: Vo ngudn goe toc danh. — Tiéng noi & khu vue xi Cd Loa va khu vere phy can, ngay nay d&u co nhing dic tinh phd bién cia tiéng Viet nhu & tat cA cdc khu vire khéc & ding bing Bic Bo: — Mot ngdn ngir don am cé thanh diéu; — Cae ti8n t6 déu khong con lai — chi con la nhitng dau yét rét mo nhat khé phan bit. — Cac im h,s, 1, r & tan cing déu mit di, it ci cdc tir vay muon déu co thanh diéu tuy theo géc tir, hin chung vé tir vj: mot ti vung co bin ma trong do nhiéu tt gdc Mon—kho-me xen nhidu tr géc Thai: mot dic tinh chung cita tiéng Viet & khip noi (ddng bing Bic Bo va Bic Trung Bd). — Vé cfu tric: ngon ngit khu vue C3 Loa khong cé gi khde voi cae vang cilia ngudi & ding bang Bie Bo va bic Trung Bo — Ciing xin nhée thém la & khu vie CS Loa khong ett tir «vigng» dd chi cai thanh, con nhieng tir nh «dng vong », « bai men», «edn vue» thi nd khong nim ra ngoai quy luat chung ciia tiéng Viet vé dia danh. Khong tim thay dae tink gi cé the chitng minh réng ngén ngit cia cw dan khu virc C6 Loa ngay nay la -Thai di 6 trang thai tan div. Mot vai suy nghi ve két luan tren: Trwée hét, ¥ kién cho ring An Dwong Vong v8 mat toc thude la Tay — Thai thi khong 6 co sé khoa hoc — Vé ngon ngit dan toc hoc: khu vue C3 Loa va phu can ngay nay khong thay con chirng cur gi e6 thé ching minh cho luan thuyét nay.400 HONG VUONG DUNG NUOC (IY) Ching tdi tin ring nhizng két luan v8 mat ngon ngir dan toc hoe & khu vee nay la chinh xae va chée chiin ring cic nha ngon ngit hoc & Vien Ngon ngir hay git—Truong dai hoc Tong hgp néu tién hanh nghién ciru 6 day ciing dé dang nhit tri voi chiing toi. Hy vong trong twong lai gain day sé cé cac nha ngon ngit hoe lén tigng cho. . é n thuyét «Chin chita tranh vua» thi sau khi tim hidu, xc minh, no la hw edu — khong c6 eo sé khoa hoc, Il. DIA DANH & KHU VUC THANH CO LOA Khao sat tai thre di két Iuan so bo nhwr sa Thit nhdt, cic tie c6 lién quan dén thanh CS Loa hién con dén ngay nay dug ding trong tiéng noi cia dan dja phuong thi hau nhu la Han—Viet, khong thay tir nao gde Tay—Thai. Ta thit néu ra mét vai vi du trong 1258 tir due phan tich nh: Ngo Thi — iu — Quan Ké — Vien Loi Thugng, Vien Loi Ha, Huong Nhai, Hoang ich, Bai Ngx Thuyén, viv... u ta so sanh dia danh & khu vie cée ctr din thude ngdn ngir Tay—Thai nhu Viét Béc, Tay Bac, ta thy con tn tai kha nhidu tén nh: Ky Cing, Ky Lita, Na Phac, Na Tiu, Na Ri, Na Sim, Nam Cay, Nam Rém— Ling Vai, Ling chung quanh khu vire thanh C3 Loa ching toi cd mot Nhirng dia danh con mang diy di géc Tay—Thai: na: 1a rudng nam: 1a nuée — chi con sudi, con song. Tint hai, cdc tir c6 lién quan dén thanh Cd Loa du la Han—Viet & dang hign dai, 14 nhiing tir cla ngon ngit Viet di don Am hoa, da dn dinh, nghia 1a da & dang hoan chinh, Am Han—Viét d8 chi cic dia danh & thanh C3 Loa la am Han—Viet hign dai, it nat la tigng Viet sau giai doan trung dai (thé ky thir 10-15). Mot vai vi du: «Thanh Noi» voi eae ten nh: Cung Cim, Ng Triéu Di Quy, Héa Hi, Ngoc Tinh, Ngoc Béi, Bn Thuong, Hoa Am Cong Chia, Tén Cung Dién Tuy, Loa Khu. «Thanh Trung» voi cac cia nh: Tén Nam Mon, Ngu Xa Dai. «Thanh Ngoai» véi cic tén: Go Phao Bai, co lién quan d€n viée thy «Thin Nd» ma cdc xf con mang fén Han nhw: Uy Né, Cuong Né, Ha Né, Kinh Né, cd lin quan dén sy tich né thin «Linh Quang kim trio thin né » Con song chiy quanh thanh voi cai ten Han 1a: Hoang Giang. Mot vai suy nghi ve két Ingn trén: Tai ligu v8 ngon ngit dan toc hoc va dia danh hoe la nhiing tai ligu c6 mot gid tri khoa hoe nhil dinh vin duge cac nha nghién ctu tren thé gidi sit dung va thira nhan gia tri cia n6VAN DB NGUON GOC AN DUONG VUONG... “404 Mot vin dé cin duoe dat ra la: v8 thanh C3 Loa tai sao nhiing dia danh con mang nhiing Ur Han ya Han—Viét mot céch qua dim ya qua hién dai nhw thé. Ching ta mong céc nha nghién ctru vé cd sit va khdo cd hoe sé gitp ching ta Lim sang 16 vain dé nay, Trong mét hdi nghi cé tinh chat ting két ve viée nghién ciru dé tai Hang Vuong—An Duong Vuong — ching toi hoan nghénh nhitng két luan di duge nit tri ddng thdi ciing can néu len phuong hong md dong cho nhirng vin dé tén tai dé mong cdc nha khio cd sé tiép tuc 1am sang td thém. Voi hy vong do, chung tdi xin trinh bay thong bao nay gop phin nhé bé vao nguén tu ligu cho cdc nha khio cd.