Professional Documents
Culture Documents
GIO TRNH
TM L HC I CNG
(Dng cho cc trng i hc S phm)
Nguyn Xun Thc (Ch bin)
LI M U
Ngy nay, kin thc Tm l hc cn thit cho
mi lnh vc ca i sng x hi v c ging dy
trong cc trng i hc thuc cc nhm ngnh, ngh
khc nhau. Mn Tm l hc i cng l mn hc
chung nht cung cp nhng kin thc c bn nhn
dng khoa hc tm l v l tri thc nn tng tip thu
cc kin thc tm l hc chuyn su v tm l hc lin
ngnh. Mn Tm l hc i cng l mn hc c bn
trong chng trnh o to i cng cc trng i
hc v cao ng.
Gio trnh Tm l hc i cng c b mn
Tm l hc i cng - Khoa Tm l gio dc bin
Chng 1: TM L HC L MT KHOA HC
Chng 2: HOT NG, GIAO TIP V S HNH THN
H, PHT TRIN TM L
Chng 3: S HNH THNH V PHT TRIN TM L,
THC
Chng 4: HOT NG NHN THC
Chng 5: TN H CM V CH
Chng 6: NHN CCH V S HNH THNH NHN
CCH
Created by AM Word2CHM
Chng 1: TM L HC L MT KHOA
HC
GIO TRNH TM L HC I CNG
I. I TNG, NHIM V CA TM L HC
II. BN CHT, CHC NNG, PHN LOI CC HIN
TNG TM L
III. PHNG PHP NGHIN CU TM L
IV. V TR, VAI TR CA TM L HC TRONG CUC
SNG V HOT NG
CU HI N TP
Created by AM Word2CHM
I. I TNG, NHIM V CA TM L
HC
GIO TRNH TM L HC I CNG Chng 1: TM L HC L MT KHOA HC
- C th nu ln cc nhim v c th ca tm
l hc nh sau:
+ Nghin cu bn cht ca hot ng tm l
c v mt s lng v cht lng.
+ Pht hin cc quy lut hnh thnh pht trin
tm l.
+ Tm ra c ch ca cc hin tng tm l.
Trn c s cc thnh tu nghin cu, tm l
hc a ra nhng gii php hu hiu cho vic hnh
thnh, pht trin tm l, s dng tm l trong nhn t
con ngi c hiu qu nht. thc hin cc nhim
v ni trn, tm l hc phi lin kt, phi hp cht ch
vi nhiu khoa hc khc.
3. Cc quan im c bn trong tm l hc hin i
3. 1. Tm l hc hnh vi
Ch ngha hnh vi do nh tm l hc M J.
Oatsn (1878 - 1958) sng lp. J. Oatsn cho rng
tm l hc khng m t, ging gii cc trng thi thc
m ch nghin cu hnh vi ca c th con ngi
cng nh ng vt. Hnh vi c hiu l tng s cc
S-R
(Stimulus - Reaction)
Kch thch - Phn ng
Vi Cng thc trn, J. Oatsn nu ln mt
quan im tin b trong tm l hc: coi hnh vi l do
ngoi cnh quyt nh, hnh vi c th quan st c,
nghin cu c mt cch khch quan, t c th
iu khin hnh vi theo phng php "th - sai".
Nhng ch ngha hnh vi quan nim mt cch c
hc, my mc v hnh vi, nh ng hnh vi ca con
ngi vi hnh vi ca con vt, hnh vi ch cn l nhng
phn ng my mc nhm p li kch thch, gip cho
c th thch nghi vi mi trng xung quanh. Ch
ngha hnh vi ng nht phn ng vi ni dung tm l
bn trong lm mt tnh ch th, tnh x hi ca tm l
con ngi, ng nht tm l con ngi vi tm l ng
vt, con ngi ch phn ng trong th gii mt cch c
hc, my mc. y chnh l quan im t nhin ch
ngha, phi lch s v thc dng.
V sau ny cc i biu ca ch ngha hnh
vi mi nh: Tonmen, Hulo, Skin... c a vo cng
thc S - R nhng "bin s trung gian" bao hm mt s
Created by AM Word2CHM
1. Bn cht ca tm l ngi
Ch ngha duy vt bin chng khng nh:
Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan
vo no ngi thng qua ch th tm l ngi c bn
cht x hi - lch s.
1.1. Tm l ngi l s phn nh hin thc khch
quan vo no ngi thng qua ch th
Tm l ngi khng phi do thng , do
tri sinh ra, cng khng phi l do no tit ra nh gan
tit ra mt. tm l ngi l s phn nh hin thc
khch quan vo no con ngi thng qua,"ng knh
ch quan".
Th gii khch quan tn ti bngcc thu
tnh khng gian, thi gian v lung vn ng. Phn
nh l thuc tnh chung ca mi s vt, hin tng
ang vn ng. Ni mt cch chung nht, phn nh l
qu trnh tc ng qua li gia h thng ny v h
Created by AM Word2CHM
yu t ngu nhin.
Thc nghim gm c nhiu loi bao gm
thc nghim trong phng th nghim v thc nghim
t nhin.
Thc nghim trong phng th nghim: l loi
thc nghim c tin hnh trong phng th nghim
iu kin khng ch mt cch nghim khc cc nh
hng bn ngoi tc ng n hin tng tm l c
nghin cu. Loi thc nghim ny thng c s
dng nhiu nghin cu cc qu trnh tm l, t dng
nghin cu cc thuc tnh tm l ngi v c bit
mang tnh ch ng cao hn thc nghim t nhin.
Thc nghim t nhin: l loi thc nghim
c tin hnh trong iu kin bnh thng ca cuc
sng v hot ng. Trong thc nghim t nhin c
bao hm c quan st. Nu trong quan st nh nghin
cu ch thay i cc yu t ring r ca hon cnh th
trong thc nghim t nhin nh nghin cu c th ch
ng gy ra hnh vi biu hin v din bin ca hin
tng tm l cn nghin cu bng cch khng ch cc
nhn t khng cn thit cho vic nghin cu, lm ni
bt cc yu t cn thit trong hon cnh gip cho vic
Created by AM Word2CHM
Tm l hc v gio dc hc
i tng ca gio dc hc l qu trnh dy
hc v gio dc con ngi cc la tui khc nhau.
i sng tm l con ngi rt phong ph, phc tp
va mang ci chung ca c cng ng ngi chu s
quy nh ca cc iu kin lch s x hi c th, va
mang ci ring ca mt la tui, ci ch th ca mt
ngi c th.V vy, mun thnh cng trong dy hc v
gio dc th phi hiu tm l con ngi c hng
tc ng cho ph hp. Tm l hc l c s cho gio
dc hc, cung cp nhng tri thc v tm l ngi, vch
ra c im tm l, quy lut hnh thnh, pht trin tm l
con ngi vi t cch va l ch th va l khch th
ca gio dc.
Ngc li, nhng nghin cu l lun v thc
tin ca gio dc hc l cc minh chng cho s ng
n, khoa hc ca cc kin thc tm l, lm phong ph
thm cho khoa hc tm l, to ra iu kin cho s ng
dng ca tri thc tm l vo cuc sng v phc v cuc
sng x hi.
Ngoi ra, tm l hc cn c mi quan h mt
thit vi cc b mn khc ca khoa hc t nhin v
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
e. C 4.
6. Sinh l c nh hng r rt n tm l nh:
a. Lnh run ngi.
b. Bun ru lm ngng tr tiu ho.
c. Tuyn ni tit lm thay i tm trng.
d. n ung y lm cho c th kho mnh.
e. C 4.
7. Nm 1902, cc bc s Cpenhaghen
(an Mch) lm mt thc nghim c mt khng hai
trn th gii nh sau:
Mt phm nhn b kt n phi x bn. Do yu
cu ca cc bc s v c s ng ca chnh ph,
chnh n tuyn b rng n x bn c thay th bng
cch ct mch mu cho mu ra ht. n ngy thi hnh
n, cc bc s bt mt phm nhn li v ct mt lp da
mng nhng cha chm n mch mu. Cng lc
bng mt h thng ng dn, nc m c chy lin
tc vo vt ct
Tin chc l mnh b ct t mch mu,
phm nhn t t nm xung v sau cht tht. Ton
Created by AM Word2CHM
I. HOT NG
II. GIAO TIP
III. TM L L SN PHM CA HOT NG V GIAO
TIP
CU HI N TP
Created by AM Word2CHM
I. HOT NG
Mc ch
Phng tin,
iu kin
Hot
ng c
th
Hnh ng
Thao tc
ng c
Hnh
ng
Mc ch
Thao
tc
Phng
tin,
kin
iu
h gn b mt thit vi nhau.
Created by AM Word2CHM
Created by AM Word2CHM
Hot ng c i tng
Hnh 2. S tng qut v s hnh thnh tm l
con ngi
Tm li, nh c s tc ng qua li gia
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
vi cc bn ti.
25). Ti mun thnh tch thuc v ti nhiu
hn l thuc v cc bn ti.
26). Ti tin vo s nhn xt ca ti v mt
ngi no hn l vo nhng kin ca ngi
khc.
27). Ti cho rng s giu c v vt cht v a
v c ngha hn so vi nim vui c giao lu vi
nhng ngi m mnh yu thch.
28). Ti thng cm vi nhng ai khng c
ngi thn.
29). Nhng ngi khc thng l v n i
vi ti.
30). Ti thch nhng cu chuyn v tnh bn
v tnh yu khng v li.
31). V bn, ti tham gia nhng nhm tr
con m chng ti lun lun c gn b bn
nhau.
32). Nu ti l mt nh bo th ti s thch vit
v sc mnh ca tnh bn.
Created by AM Word2CHM
S sinh
Thi k
T 0 2 thng
Hot ng
ch o
Tui "n ng"
phi hp vi
phn x
ng t
12
Hi nhi
thng
Vi tr
T 12 thng
n 2 tui
Giao tip cm
xc trc tip
Hot ng
vt.
Cng s
ng t
- Bt c
vt
- Tm t
Mu gio
T 3 6 tui
Chi vi bn
(c bit l
tr chi sm
vai)
- thc
- Rung
- T du
- Lnh
phng
Hc tp
- Hiu
- Hay tm
- Dy th
Thiu nin (11
- 12 tui ni4-
- Quan
Hc tp, giao
Tui hc sinh
15 tui)
tip nhm
- Ci t
bn ng
- Mun
- Hnh t
Thanh xun 15
- 18 tui
Hc tp, hot
ng x hi
- nh
nghip
- Ham h
- Tnh
tnh u
Thanh
Tui
thnh
trng
nin,
Lao ng
trung nin
Gi lo
Ngh ngi
Created by AM Word2CHM
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc ch
r: trc ht l lao ng, sau lao ng v ng thi vi
lao ng l ngn ng. l hai ng lc ch yu
bin b no con vn thnh b c con ngi. y
cng chnh l hai yu t to nn s hnh thnh thc
ca con ngi.
a. Vai tr lao ng i vi s hnh thnh thc
- iu khc bit gia con ngi v con vt
(ngi kin trc s vi con ong, ngi th dt vi con
nhn) l trc khi lao ng lm ra mt sn phm no
, con ngi phi hnh dung ra trc m hnh ca ci
cn lm ra v cch lm ra ci trn c s huy ng
ton b vn hiu bit nng lc tr tu ca mnh vo .
Con ngi c thc v ci m mnh s lm ra.
- Trong lao ng con ngi phi ch to v
s dng cc cng c lao ng, tin hnh cc thao tc
v hnh ng lao ng (cch lm ra ci) tc ng
vo i tng lao ng lm ra sn phm. thc
ca con ngi c hnh thnh v th hin trong qu
trnh lao ng.
- Kt thc qu trnh lao ng, con ngi c
thc i chiu sn phm lm ra vi m hnh tm l ca
i hi mt s n lc nht nh.
Ch c ch nh xut hin do nhn thc ca
bn thn ch th cn thit ch ti i tng. N c
cc c im c bn sau: - C mc ch t gic, c k
hoch bin php ch . - C lin quan cht ch vi
h thng tn hiu th hai, tnh cm, hng th ca c
nhn.
- Tnh bn vng cao.
i hi s n lc ch nht nh ca ch th khc
phc nhng tr ngi bn ngoi hoc bn trong ca
ch th.
V th mt hn ch ln nht ca ch c ch
nh l ch lu s sinh ra mt mi, cng thng thn
kinh, gim hng th hot ng.
c. Ch sau ch nh, loi ch ny vn l
ch c ch nh nhng khng i hi s cng thng
v ch, li cun con ngi vo ni dung v phng
thc hot ng ti mc khoi cm, em li hiu qu
cao ca ch . V d khi bt u c sch cn ch c
ch nh, nhng cng c b ni dung cun sch thu
ht hp dn khng cn phi c gng bn thn na,
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
ton hc.
c. Mt a tr kho mnh th ngay sau khi
sinh ra nm cht c ngn tay ca ngi ln,
hoc ci bt ch, nu nhng vt chm vo lng bn
tay n.
2. Con kh c hun luyn, hoc do bt
chc, c th bit cm chi qut nh, cm ba p v
gch, hoc eo knh ln mt, v.v.. a. Nhng hnh ng
ca con kh v bn cht c khc g vi nhng vic
lm tng t ca con ngi hay khng? b. Ti sao li
nh vy?
3. Phn tch hnh vi ca ng vt v xc nh
kiu hnh vi ca chng trong cc v d sau:
a. Ngi ta t 2 qu trng g li rng vo
con g li vng (mi). Khi trng n, ngi ta t g li
vng bn cc g con g m chm sc con ca
mnh. Sau mt lc, g m ch n s khc bit
no u con g rng, n hng v con g li
rng v nh m. Nhng ri iu khng xy ra,
g m li qun qut vi cc con g con.
b. Ngy nay, ngi ta c th dy c heo nh
ghi tng s.
a ra cho hc sinh xem 3 hnh hnh hc
khc nhau c ghi cc ch s trong , v d cc hnh
v s sau:
Created by AM Word2CHM
1. Cm gic
1.1. Khi nim cm gic
Trong cuc sng thng ngy con ngi lun
b tc ng bi cc s vt hin tng v cng a dng
v phong ph. Cc s vt hin tng bng cc thuc
tnh ca mnh nh mu sc, m thanh, hnh dng, khi
lng, tnh cht... tc ng vo cc gic quan ca con
ngi, t trong u c con ngi c c hnh nh
v cc thuc tnh ca cc s vt hin tng. Qu trnh
phn nh mt cch ring l tng thuc tnh, b ngoi
ca s vt, hin tng ang tc ng vo cc gic
quan ca con ngi, nh vy gi l cm gic. Cm
gic l mt qu trnh nhn thc phn nh mt cch
ring l tng thuc tnh, b ngoi ca s vt hin
tng ang trc tip tc ng vo cc gic quan ca
con ngi.
Con ngi c th phn nh c cc thuc
tnh ca s vt hin tng l do n c mt h thng
mt lc ln c quan cm gic.
2. Tri gic
2. 1. Khi nim v tri gic
Khi cc thng tin v cc thuc tnh ca s vt,
hin tng c c nh cm gic c chuyn ti v
no th ngay lp tc chng c t chc sp xp to
nn mt hnh nh y c ngha v chnh s vt,
hin tng ang tc ng vo cc gic quan ca
chng ta. Nh vy, chng ta khng ch thy mu xanh
n thun m thy mu xanh ca c, khng ch nghe
thy mt m thanh m nghe thy ting nhc hay ting
bi ht. Qu trnh t chc sp xp, l gii v xc nh
ngha ca hnh nh v s vt hin tng chnh l tri
gic.
Tri gic l s phn nh mt cch trn vn cc
thuc tnh b n ngoi ca s vt hin tng ang trc
tip tc ng vo cc gic quan.
Nh vy, hnh nh trn vn ca s vt c
c l da trn c s ca cc thng tin do cm gic
em li, da trn vic t chc, sp xp cc thuc tnh
bn ngoi ca s vt thnh mt th thng nht theo
ca cc qu trnh c th (thng c gi l ng h
sinh hc). Trong nhp ca h tun hon v nhp h
tiu ho ng vai tr quan trng. Cc nghin cu cho
thy rng khi dng mt s thuc lm thay i nhp sinh
hc, s dn ti s thay i ca tri gic thi gian.
Cc nhn t nh hng ti tri gic thi gian.
+ Tui v kinh nghim: Tr em cha bit phn
bit thi gian, dn dn tr mi hc c cch tri gic
thi gian.
+ ng c, trng thi tm l.
d. Tri gic chuyn ng
Tri gic chuyn ng phn nh s bin i v
tr ca s vt. Bao gm s thay i v tr, hng, tc .
+ Chuyn ng tng i: i xe nhn bn
ngoi, vt gn chuyn ng nhanh, vt xa chuyn ng
xa chm (th a ngn tay trc mt v nga u ra
xa).
+ Chuyn ng ra xa (Radial motion): Lut xa
gn trong hi ho.
+ Tri gic m thanh trong khng gian: Nh
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
2. Hy tm ra trong cc v d di y, nhng
v d no m t s th hin cc cm gic? Ti sao?
a. Mt em b gi 4 tui i n tm lch bn.
Khi ch vo s 6, b ni: "Ch Giang k tn ch ny".
Sau , trong cc s 16; 26 b li tm ra s 6 v li ni:
"Ch Giang k y na. c y na".
b. nh tr, ngi ta a cho cc chu mt
s vt c hnh dng ging nhau nhng mu sc
khc nhau. Sau gi ln mt ci c mu xanh
dng, ri bo cc chu tm cc vt ging nh th.
c. nh tr, cc chu c chi l t: trn cc
tm ba nh c v 10 vt. Cc chu phi tm trn
tm ba ca mnh hnh v ca mt vt no m c
gio a ra.
d. Trong mt lp mu gio, ngi ta tin
hnh mt lp hc nh sau: a cho cc chu 5 con
lc c hnh dng ging nhau, nhng m thanh khc
nhau. Tng chu s lng nghe m thanh ca mt con
lc no v phi tm ra ng con lc c m thanh .
e. Gio vin cho hc sinh lp 1 hai s 5 v 3.
Mt hc sinh tr li: "5 khng bng 3, 5 ln hn 3 hai
n v, 3 nh hn 5 hai n v".
g. Hc sinh ang chm ch lm bi kim tra.
Bng ngoi ca s c ting ci t vang ln. Nhiu
hc sinh dng bt li.
3. Khi nghin cu kh nng nghe cc m cao,
ngi ta pht hin ra rng, nhy cm vi nhng
khc bit nh v cao cc nhc cng pian v
vilng l khng ging nhau.
a. nhy cm ngi no cao hn?
b. Gii thch iu nh th no?
4. Quy lut no ca cm gic c th hin
trong mi v d di y?
a. Mt mi kh chu tc ng lu s khng
gy cm gic na.
b. Sau khi nhng tay vo nc lnh, mt vt
nng 30oc c cm nhn nh mt vt m, mc d
nhit ca n thp hn nhit bnh thng ca da
tay.
c. Sau khi kch thch nh (gn ti ngng) vo
mt bng mt mu no , th nhy cm ca mt
Created by AM Word2CHM
1. T duy
Cm gic, tri gic em li cho ta nhng hnh
nh c th v Cc thuc tnh b ngoi ca hin thc
khch quan, nhng ci ang trc tip tc ng vo cc
gic quan. Qu trnh nhn thc cm tnh ht sc quan
trng. Chng l nn tng, l c s xy dng nn
lu i nhn thc ca chng ta.
Mc d ht sc quan trng, nhng n cng
cn nhng hn ch nh: ch phn nh c nhng ci
hin ti, nhng thuc tnh b ngoi, phn nh mt
cch trc tip... nhn thc v ci to th gii, i
hi con ngi khng ch nhn thc nhng ci hin ti
m cn phi nhn thc c nhng ci din ra trong
qu kh v nhng ci s din ra trong tng lai,
khng ch phn nh nhng thuc tnh b ngoi m
quan trng hn phi phn nh c nhng thuc tnh
bn cht. nhng mi lin h, quan h c tnh quy lut
ca s vt hin tng. chnh l qu trnh nhn thc
ci o.
Quan im ca thuyt hnh vi li ng nht t
duy vi ngn ng. Nhng ngi theo trng phi ny
cho rng ngn ng l t duy pht ra thnh li.
Theo quan im ca tm l hc duy vt bin
chng th t duy v ngn ng l hai qu trnh c mi
quan h cht ch vi nhau. Chng thng nht vi nhau
nhng khng ng nht. l mi quan h gia ni
dung v hnh thc. C th.l. nu khng c ngn ng
th sn phm ca t duy khng c g biu t v
ngi khc khng th tip nhn, cc thao tc ca t
duy cng khng th din ra c. V d, mun phn
tch phi dng ngn ng m x s vt hin tng...
Ngc li, nu khng c t duy (vi sn phm ca n)
th ngn ng ch l mt chui m thanh v ngha,
khng c ni dung, ging nh nhng tn hiu m
thanh ca th gii ng vt. T duy v ngn ng l hai
qu trnh tm l khc nhau, chng c sn phm khc
nhau v tun theo nhng quy lut khc nhau. T duy
bt u khi xut hin tnh hung c vn . Nhng nh
c ngn ng m con ngi nhn thc c tnh
hung c vn . Nh c ngn ng m ch th tin
hnh c cc thao tc t duy kt thc qu trnh t duy
bit.
c. Tru tng ho v khi qut ha
Tru tng ho l dng tr c gt b
nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h quan
h th yu, khng cn thit v ch gi li nhng yu t
cn thit cho t duy.
Khi qut ho l qu trnh dng tr c hp
nht nhiu i tng khc nhau thnh mt nhm, mt
loi theo nhng thuc tnh, nhng lin h, quan h
chung nht nh.
Nhng thuc tnh chung l nhng thuc tnh
bn cht, ging nhau c trng cho hng lot s vt
hin tng cng loi.
Mi quan h gia tru tng ha v khi qut
ho cng ging nh mi quan h gia Phn tch v
tng hp nhng mc cao hn. Khng c tru
tng ho th khng th tin hnh khi qut ho.
Nhng tru tng ha m khng khi qut ho th hn
ch qu trnh nhn thc, thm ch s tru tng ho
tr nn v ngha.
Tm li: Gia cc thao tc t duy u c mi
tiu chun.
2.2. Vai tr
V.I.Lnin cho rng, tng tng l mt nng
lc c bit qu gi, mt phm cht cc k qu bu...
C th ni tng tng cn thit cho bt k hot ng
no ca con ngi. (Tng tng cho php ta hnh
dung c kt qu cui cng ca mt hot ng.
Tng tng to nn hnh mu ti sng, rc r v
hon ho m con ngi mong i vn ti - hnh nh
l tng)
Tng tng nng con ngi ln trn hin
thc, lm nh bt nhng nng n c kh khn trong
cuc sng, gip con ngi hng v tng lai, kch
thch con ngi hnh ng t c nhng k qu
ln lao.
Tng tng c nh hng r rt n vic
hc tp ca hc sinh, n vic tip thu v th hin cc
tri thc mi, c bit l trong vic gio dc o c v
pht trin nhn cch hc sinh.
Trong cng tc gio c, cn rn luyn cho
hc sinh c tng tng phong ph, chnh xc v thit
hc k thut.
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
Created by AM Word2CHM
vit ra).
b. Ngn ng bn trong
y l mt dng c bit ca ngn ng, n
hng vo bn thn ch th. Ngn ng bn trong l v
t ng ca t duy, ca thc, gip con ngi t iu
khin, t iu chnh mnh. Ngn ng bn trong c th
biu hin qua ngn ng thm, khng pht ra m
thanh, rt gn v c ng. Nhiu thnh phn trong cu
b lc i, thng ch cn li nhng t ch yu nh
ch ng hoc v ng, tng t nh vn phong ca
in bo. Ngoi ra ngn ng bn trong tn ti nh
nhng hnh nh th gic, thnh gic v vn ng - ngn
ng ca cc t m con ngi hon ton khng ni ra.
tr em, ngn ng bn trong c hnh
thnh trn c s ngn ng bn ngoi do qu trnh ni
tm ha hot ng tm l.
Tr em 3 tui sau khi nm c mt s t v
cu, thng t ni thnh ting vi mnh. l biu
hin ca bc qu chuyn ngn ng vo bnh din
bn trong. Sau tr c kh nng chuyn ngn ng
bn trong thnh ngn ng bn ngoi din t
ngh v tnh cm ca mnh. Khi chuyn t ngn ng
Created by AM Word2CHM
IV. TR NH
Mc ng n, su sc v bn vng ca tr
nh mt phn ph thuc vo ni dung, tnh cht ca
s vt hin tng, ti liu cn nh. Mt khc cn ph
thuc vo ch th ca hot ng nh. Nhng s vt
hin tng, ti liu c lin quan nhiu ti nhu cu,
hng th, tnh cm... ca con ngi, c ghi li, gn
gi v nh li su sc, y hn.
T nh ngha v tr nh cng cho thy tr nh
l mt hot ng tm l phc tp bao gm nhiu hnh
ng: ghi nh, gn gi, nhn li v nh li. Cc hnh
ng ni trn c quan h mt thit vi nhau trong mt
chnh th, to nn kho tng tr nh ca con ngi.
1.2. Vai tr ca tr nh
Trong cuc sng ca con ngi tr nh c vai
tr rt quan trng. Tr nh l iu kin khng th thiu
c con ngi c i sng tm l bnh thng v
n nh. Nh c tr nh m con ngi tch lu vn kinh
nghim v em nhng kinh nghim vn dng vo
cuc sng. Nh vy khng c tr nh th khng c kinh
nghim, khng c kinh nghim th khng th c bt c
mt hnh ng no, khng th pht trin tm l, nhn
cch con ngi. I.M.Xtrenp cho rng tr nh l "iu
1.3. C s sinh l ca tr nh
C s sinh l ca tr nh l s hnh thnh, gi
li v gi li nhng ng lin h thn kinh tm thi
v s din bin ca cc qu trnh l ho trong v no v
phn di v. Nhng ng lin h thn kinh tm thi
c cng c tng i vng chc nh c s lp
i lp li nhiu ln v c thi gian nht nh cng
c. Khi ta nh li, nhn li mt s vt, hin tng no
cng c ngha l ta phc hi nhng ng lin
h thn kinh tm thi c thnh lp trc y. S
hnh thnh v gi gn cc ng lin h tm thi, s
dp tt v lm sng li chng chnh l c s sinh l
ca cc lin tng, ca tr nh. I.P. Paplp vit:
"ng lin h thn kinh tm thi l mt hin tng
sinh l ph cp trong th gii ng vt v c trong bn
thn chng ta. ng thi n cng l hin tng tm l
ci m cc nh tm l gi l lin tng" (I.P. Paplp
ton tp-trang 325).
Tr nh l mt qu trnh phc tp, cho n nay
cha c mt l thuyt thng nht v c ch ca tr nh,
trong thuyt t bo thn kinh c nhiu nh khoa
hc quan tm. Thuyt ny cho rng cc t bo thn
kinh to thnh nhng chui v theo nhng chui
- Cn c vo tnh mc ch ca tr nh ta c:
tr nh khng ch nh v tr nh c ch nh.
- Cn c theo thi gian cng c v gn gi ti liu ta c:
tr nh ngn hn v tr nh di hn.
- Cn c theo gic quan ch o trong tr nh
ta c: tr nh bng mt, bng tai, bng tay...
Theo cc tiu ch trn chng ta c cc loi tr
nh di y:
4.1. Tr nh ging loi v tr nh c th
Tr nh ging loi l loi tr nh c hnh
thnh trong qu trnh pht trin chng loi, mang tnh
chung cho c ging loi v c biu hin di hnh
thc nhng bn nng, nhng phn x khng iu
kin. Cn tr nh c th l loi tr nh c hnh thnh
trong qu trnh pht trin c th, khng mang tnh cht
ging loi, m mang tnh cht c th. ng vt loi tr
nh ny c biu hin nhng k xo, nhng phn
x c iu kin. con ngi, tr nh c th c biu
hin kho tng kinh nghim c nhn phong ph ca
mi chng ta.
4.2. Tr nh vn ng, tr nh cm xc, tr nh hnh
nh v tr nh t ng lgic
a. Tr nh vn ng
Loi tr nh ny phn nh nhng c ng v
nhng h thng c ng. ngha to ln ca loi tr
nh ny l ch: n l c s hnh thnh nhng k
xo thc hnh v lao ng khc nhau: i ng, vit
lch, v.v... s "kho chn kho tay", nhng "bn tay
vng" l nhng du hiu ca tr nh vn ng tt.
b . Tr nh cm xc
Loi tr nh phn nh nhng rung cm, tri
nghim ca con ngi. Nhng rung cm, tri nghim
c gi li trong tr nh bc l nh l nhng tn hiu
hoc kch thch hnh ng, hoc km hm hnh ng
m trc y gy nn nhng rung cm dng tnh
hoc m tnh. Kh nng ng cm vi ngi khc, vi
cc nhn vt trong sch... u c da trn c s
ca tr nh cm xc.
c. Tr nh hnh nh
l loi tr nh phn nh nhng hnh nh,
biu tng th gic, thnh gic, khu gic, v gic ca
cc s vt, hin tng tc ng vo ta trc y.
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
Dy t no s c hc sinh ghi nh tt
nht? Ti sao? Mi lin h c to ra trong vic ghi
nh dy t gi l g?
2. Trong mt thc nghim, ngi ta c
cng mt mu chuyn nh nhau cho hai nhm hc
sinh. Nhm th nht c giao nhim v: Hy k li
mu chuyn cng y bao nhiu cng tt by
nhiu. Nhm th hai khng c giao mt nhim v
c bit no c.
Nhm no k li y hn? Ti sao? Trong
trng hp loi ghi nh no din ra?
3. Ngi ta yu cu hc sinh hc thuc lng
ln lt (sau vi tun) hai mu chuyn c kh
ngang nhau. Vi cu chuyn th nht, ngi ta dn
hc sinh l s phi k li vo ngy hm sau; cn vi
cu chuyn th hai ngi ta dn cn phi lun lun
ghi nh n. Sau 4 tun l, khi hc sinh hc thuc
lng, ngi ta tin hnh kim tra li.
Hc sinh ghi nh v k li mu chuyn no
tt hn? Yu t tm l no gi vai tr quyt nh y?
4. Ngi ta a ra cho hc sinh mt s mnh
li.
Hy xc nh xem mi lin tng trn thuc
loi lin tng no? Tng loi lin tng c vai tr
nh th no trong dy hc?
8. Hai nh son kch ni chuyn vi nhau:
- Khi ti vit mt cnh no , ti nghe thy
n. Ti nghe thy ging ni ca tng nhn vt ang
hnh ng.
- Cn ti li nhn thy ci cnh , nhn thy
cc nhn vt ang i. ang hnh ng... Anh c bit l
ti ang u khng? gia tng cui cng.
y mun ni n cc kiu tr nh no?
9. Hy kim tra tr nh my mc th gic v
thnh gic ca hc sinh bng phng php ca
A.P.Nhechaiep.
Phng tin cn thit:
1) Vi tm ba c 40 x 20cm c ghi mt lot
cc s gm 2 ch s, mi tm ba gm 12 s c
ghi m, r rng. C th l nhng s nh sau:
64 28 83 57 87 68 46 37 39 52 74 49
73 67 91 43 81 62 32 27 53 85 17 94
54 93 71 58 35 82 61 47 97 21 19 34
C th ly bt k s no t 21 n 94, khng
chn cc s nh 20, 30, 22, 33 v nhng s tng t.
2) ng h bm giy.
Cch tin hnh: C th cho hc sinh xem (th
gic) hoc nghe (thnh gic) cc s phi ghi nh mt
ln hay nhiu ln. Tt nht l phi hp vi c hai.
Nu c cho hc sinh nghe, th ni: "By gi
ti s c cho cc em nghe 12 s c hai ch s.
Khng c ghi chp g c. Khi no ti c xong v ra
hiu th cc em bt u ghi li nhng s m mnh
nh c, khng cn theo ng th t. No, ch
nh? (c thong th, r rng, lot s n cch lot s
kia 30 giy).
Nu a cho hc sinh xem cc s th ni: "Ti
s cho cc em xem cc tm phiu c ghi sn 12 s.
Cc em hy nhn k v c ghi nh. Khng c ghi
chp g c. Sau 30 giy ti s ct i v theo lnh ca
ti, cc em hy ghi ra giy nhng s nh c
Created by AM Word2CHM
Chng 5: TN H CM V CH
I. TNH CM
CU HI N TP
II. CH
CU HI N TP
Created by AM Word2CHM
I. TNH CM
ng c ca con ngi.
- Th ba: Xt v phng thc phn nh th
nhn thc phn nh hin thc khch quan di hnh
thc nhng hnh nh (cm gic, tri gic; nhng biu
tng, tr nh, tng tng), nhng khi nim (t
duy); cn tnh cm phn nh hin thc khch quan
di hnh thc nhng rung ng, nhng tri nghim.
- Th t: Mc th hin tnh ch th trong
tnh cm cao hn, m mu sc c nhn hn so vi
nhn thc.
- Th nm: Tnh cm so vi nhn thc kh
hnh thnh, hnh thnh lu di, phc tp hn v c
din ra theo nhng quy lut khc vi qu trnh nhn
thc.
T s khc nhau chng ta ch trong khi
ra nhng con ng, nhng bin php xy dng,
gio dc tnh cm ng cho hc sinh, trnh s dng
nhng bin php hnh thnh tri thc vo vic hnh
thnh tnh cm. "Dy khoa hc t nhin, ta c th dng
nh l, dng cng thc. Nhng xy dng con ngi,
xy dng tnh cm khng th theo cng thc c".
Tnh cm
- Ch c con ngi
xc Cm
- C c Con ngi v
ng vt
- L mt thuc tnh tm l
- L mt qu trnh tm l
- C tnh cht xc nh v
n nh
- Thng hay trng
thi tim tng
- Xut hin sau
- Thc hin chc nng
x hi (gip con ngi
nh hng v thch nghi
vi x hi vi t cch
nh hng v thch
mt nhn cch).
ng vi mi trng bn
ngoi vi t cch mt
- Gn lin vi phn x c
iu kin vi ng hnh
thuc h thng tn hiu
th hai.
c th).
- Gn lin vi phn x
khng iu kin, vi
bn nng.
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
p - S cng tm S khm phc Tnh cm bi ly Tnh cm trch nhim S hoi nghi S ma mai - S xu h
Tnh tn c - Tnh ghen t
Tnh cm vui nhn - Lng trc
n 2. Cn c theo thi gian
tn ti v cng , ngi ta
phn chia cc th nghim
cm xc thnh nhng loi
no? Theo cc du hiu ,
hy phn chia cc th nghim
di y: Tnh yu bn vng
vi ngh thut B kch thch
Bun ru - Trng tri Gin d Lo s
au kh - Say m khoa hc Khip s - c
c Trm ut
3. Hin tng no trong lnh vc tnh cm
c th hin trong v d di y? N c gi l g?
"Ti khng bit - mt thiu n vit - ti yu anh
hay l cm gin anh. C l nhng tnh cm trong ti
6. Th nh gi cc phn ng xc cm v cc
trng thi c biu hin hc sinh trong mt hot
ng no (hc tp. lao ng, hp lp...) bng
phng php quan st ca Platnp v Dinchenc.
Dung c cn thit
- Mt bng nh gi gim nh cc th hin
ca cm xc (theo mu 1).
- Mt phiu nh gi gim nh (theo mu 2).
Cc ch s bn ngoi
TT
n v
im s v
Xc cm m tnh
mnh
Xc cm m t
yu
Ming
Gc ming sa
xung nhiu
Gc ming s
xung t
Mt
Ci nhn rt
khng hi lng
Ci nhn l v
khng hi ln
Lng my
Nhn nhm n
li
Sc mt
ln hoc ti i
Hi ti, hay h
C ng ca
Rt cng, rt
khng t nhin,
Hi cng, kh
t nhin ho
tay
Ging ni v
ni dung pht
biu
Rt mnh, rt
khng hi lng
hi hn lon,
mnh m
Hi mnh, h
kh chu
7
Ru mau, ri
H hp
Hi mau, thn
thong nn th
im s
Nhn xt
1. Ming
2. Mt
3. Lng my
4. Sc mt
5. C ng ca
tay
6. Ging ni v
ni dung pht
biu
7. H hp
Tng s im
im
trung
bnh
Created by AM Word2CHM
II. CH
1. ch
1.1. nh ngha v ch
ch l mt nng ng ca thc, biu hin
nng lc thc hin nhng hnh ng c mc ch,
i hi phi c s n lc khc phc kh khn bn
ngoi v bn trong.
Nng lc ny khng phi t nhin ai cng c
nh nhau - ni cch khc, ch l mt phm cht tm
l ca c nhn, mt thuc tnh tm l ca nhn cch.
Ngi ta thng ni: Anh ny khng c ch; Ch ny
c ch cao; Ch kia km ch,...
L mt hin tng tm l, ch cng l mt s
phn nh hin thc khch quan thng qua mc ch
ca hnh ng, nhng mc ch khng c sn m
c con ngi nhn thc mt cch t gic, mc ch
y do cc iu kin ca hin thc khch quan quy
nh.
ch l mt nng ng ca thc, ch l
hnh thc tm l iu chnh hnh vi tch cc nht ca
con ngi, l nng lc tm l cho php con ngi vt
qua mi kh khn, tr ngi thc hin n cng mc
ch xc nh. "S d nh vy l v ch kt hp
c trong mnh c mt nng ng ca tr tu ln mt
nng ng ca tnh cm o c. " ch - l mt
hot ng ca tr tu v tnh cm o c".
Nng lc kim sot, iu chnh hnh vi mt
cch c thc ny sinh trong hot ng lao ng.
ng vt khng c ch. ch l mt c trng ca
tm l ngi, bi v con vt ch thch ng mt cch th
ng vi thin nhin, cn con ngi bng lao ng mt loi hot ng c thc - chinh phc v ci
bin thin nhin. ch con ngi c hnh thnh
trong qu trnh lao ng. Ngay c hot ng lao ng
n gin nht (v d, vic sn bt nguyn thu...) cng
i hi con ngi phi c phm cht ch nht nh,
n hnh thnh nn con ngi nhng phm cht ch
nht nh, Ph. nghen ni: "Loi ngi cng cch
xa loi vt th tc ng ca con ngi vo gii t nhin
cng mang tnh cht ca mt hot ng c tnh ton
trc, tin hnh mt cch c phng hng vo
cng ca hnh ng - N lc ch ch cn th
hin ch c th chuyn t trng thi hnh ng sang
trng thi khng hnh ng v ngc li v.v....
Khi xt, nh gi s n lc ch ca mt
ngi th bao gi ngi ta cng xt ni dung o c
ca hnh ng y. iu ni ln rng hnh ng
ch no ph hp vi s pht trin ca x hi th hnh
ng ch chn chnh v ngc li.
Hnh ng ch c th gm ba loi:
+ Hnh ng ch n gin: l nhng
hnh ng c mc ch r rng.
Loi hnh ng ny cn gi l hnh ng c
ch nh, hay hnh ng t .
+ Hnh ng ch cp bch: l hnh ng xy
ra trong mt thi gian ngn, i hi phi c s n lc,
s quyt nh chp nhong.
+ Hnh ng ch phc tp: y l loi hnh
ng ch in hnh m trong n th hin tt c cc
c im ca hnh ng ch.
2.2. Cc giai on ca hnh ng ch
+ Mc nh l nhu cu c thc
mt cch y , con ngi xc nh c mc
ch ca hnh ng. Chng hn khi ta ni nh lm
vic g ngha l ngi ta sn sng hnh ng.
Nhng con ngi ta c nhiu nhu cu khc
nhau cng mt lc, do cng mt lc phi ra
nhiu mc ch khc nhau cho hnh ng ca mnh.
Thc t con ngi khi hnh ng ch c th thc hin
mt hay hai mc ch no . Chnh v vy trong qu
trnh ra mc ch hnh ng tt yu phi din ra
cuc u tranh bn thn chn ly mt trong hai
mc ch. Nhu cu mt khi thc mt cch su sc
n s tr thnh ng c ca hnh ng. V vy m s
u tranh bn thn cn gi l u tranh ng c.
S u tranh ng c c c din ra di
nhiu hnh thc nh u tranh gia nhu cu c nhn
v nhu cu tp th, gia tnh cm vi l tr; gia ci
sng v ci cht.
Trong u tranh ng c th vn hiu bit, vn
kinh nghim kh nng nhn thc v tnh cm ca
nhn cch gi mt vai tr quan trng. S khuyn co
ca ngi ln, ngi c uy tn c ngha nht nh
qu t c vi mc ch nh. S nh gi c th
xy ra hai trng thi: nh gi xu thng km theo
nhng rung cm xu h, hi hn, cha tho mn;
nh gi tt xy vi nhng rung cm tho mn, hi
lng, sung sng.
S nh gi hnh ng c ngha thc tin
to ln trong hot ng ca con ngi. N c th tr
thnh ng c, kch thch i vi hot ng tip theo:
nh gi xu dn n vic nh ch hoc sa cha
hnh ng hin ti, nh gi tt s kch thch vic tip
tc tng cng hnh ng ang thc hin.
Qua s phn tch mt hnh ng in hnh
thy trong giai on u tin c s tham gia ca nhiu
yu t tm l, t duy c vai tr v cng quan trng, giai
on (thnh phn) th hai th cc k nng, k xo, nng
lc t chc gi vai tr quyt nh. Khi gp kh khn, tr
ngi th vai tr tch cc li thuc v t duy. V khc phc
kh khn l gii quyt vn . Mun gii quyt vn
cn n lc ch. Sang giai on th ba (thnh phn
th ba) ca hnh ng ch lin quan n t duy, cm
xc, xu hng v tnh cch ca con ngi. Tm li,
nhn cch ca con ngi c bc l r rng trong
cc giai on ca mt hnh ng ch.
3. Hnh ng t ng ho
3.1. Hnh ng t ng ho l g?
Trong cuc sng hng ngy ca con ngi th
hnh ng ch c vai tr quan trng, thiu n s
khng c v nh vy con ngi s khng c mt
hnh ng no.
Tuy vy, khng c ngha ton b hot ng
ca con ngi lc no cng phi c ch. Bn cnh
con ngi cn phi c loi hnh ng khc phi hp,
h tr cho hnh ng ch. l hnh ng t ng
ho.
Hnh ng t ng ho l mt hnh ng c
thc, c ch nhng do c lp i lp li hay do
luyn tp m v sau tr thnh nhng hnh ng t
ng ngha l khng cn c s kim sot trc tip ca
thc m vn c thc hin c kt qu.
V d: Ban u mi hc an len, th hnh
ng an len l hnh ng c thc, nhng khi thnh
tho th n tr thnh hnh ng t ng ho. Lc by
gi c th va ni chuyn va an len.
C hai loi hnh ng t ng ho: k xo v
thi quen.
S ging nhau v khc nhau gia k xo v
thi quen:
K xo
-Mang tnh cht k thut
- c nh gi v
mt thao tc
- t gn vi tnh hung
- C th t bn vng
nu khng thng
xuyn luyn tp cng
c
- Con ng hnh
thnh ch yu ca k
xo l luyn tp c
mc ch v c h
thng
Thi quen
- Mang tnh cht nhu
cu, np sng
- c nh gi v
mt o c.
- Lun gn vi tnh
hung c th.
- Bn vng, n su
vo np sng.
- Hnh thnh bng
nhiu con ng
nh rn luyn, bt
chc
ng l s lp i lp li mt cch n gin cc c
ng v hnh ng khng ch nh c ny sinh
trong cc trng thi tm l nht nh ca con ngi.
Chng hn c nhng hc sinh hay "ni leo" trong lp,
hay c em hay ngm bt trong mm khi suy ngm
iu g - hoc c ngi hay dng nhng ngn tay
"g trng" trn mt bn - c ngi hay vo trn giy
hoc di chuyn vt t ch n sang ch kia khi ang
st rut; hoc c ngi c thi quen khi ni chuyn
hay vung tay v.v...
Nhng thi quen ny do lp i lp li nhiu
ln nhng c ch, hnh ng khng ch nh. C
nhng thi quen do bt chc trong qu trnh sng.
V d: Tr em bt chc ngi ln ung c
ph, ht thuc... dn dn tr thnh thi quen c hi
cc em.
Nhng c con ng th ba l thi quen
c hnh thnh - do s gio dc v t gio dc.
Nhng thi quen ny tt - c li cho hot ng hc tp,
rn luyn ca hc sinh. Mun gio dc - hnh thnh
thi quen tt bn thn mi hc sinh phi t mc ch
khi hnh thnh thi quen. l hnh thnh thi quen c
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
1. ch l g? Y ch c quan h vi cc chc
nng tm l khc nh th no?
2. Hnh ng ch l g? c im ca hnh
ng ch. Th phn tch mt hnh ng ch ca mt
nhn vt no trong mt tc phm vn hc nu r
c cu trc ca mt hnh ng ch in hnh.
3. Phn tch s khc bit gia k xo v thi
quen. Nu cc quy lut hnh thnh k xo v ngha
ca vic hiu bit quy lut trong dy hc.
Bi tp
1. Hy nh du "x" vo bn cnh nhng c
im ca hnh ng ch m bn cho l ng.
Mt hnh ng ch l mt hnh ng c
mc ch a) c mc ch;
b) mi m, khc thng;
c) chnh xc, hp l;
d) c s khc phc kh khn;
e) c s la chn phng tin, bin php;
g) t ng ho;
h) c a, d v e.
2. on trch di y ni ln Phng Vn
Bng ang giai on no trong hnh ng ch.
a) hnh thnh mc ch;
b) u tranh ng c,
c) quyt nh;
d) thc hin.
ng, Anh ng nhn anh . Anh va bo
anh khng nhn cng c c m.
Bng ly bn tay to v th ca mnh chi chi
m tc ri bi ca v
- Thi ng khc na. i gc n c lm sao u m
em khc gm th ny.
Ming ni vy, nhng thc ra chnh Bng
L tui
8 9 tui
Em gi
28,4
18,8
10 11 tui
35,6
Created by AM Word2CHM
1. Khi nim
Nhn cch l mt trong nhng t ch con
ngi v cng ch ni v con ngi c pht trin
ti mt trnh nht nh. Do yu cu, mc ch v ni
dung nghin cu ca mnh, cc nh tm l hc s
dng cc thut ng khc nh c nhn, c tnh hay ch
th ch con ngi. Nhng mi khi nim c ni
hm ring. hiu nh ngha nhn cch, trc ht
cn phn bit cc khi nim nu trn.
1.1. Khi nim con ngi
Con ngi va l mt thc th t nhin, va
l mt thc th x hi. V mt sinh hc, con ngi
thuc lp ng vt c v, c dng ng thng, c i
bn tay l cng c nhn thc v lao ng, c b c
ngi pht trin cc k cao v tinh vi. L thc th sinh
vt, con ngi chu s chi phi ca quy lut t nhin.
Nhng ci sinh vt trong con ngi khng
2. Cc c im c bn ca nhn cch
Hin nay, trong cc ti liu, gio trnh tm l
hc thng nu ln bn c im c bn ca nhn
cch: tnh n nh, tnh thng nht, tnh tch cc v tnh
giao lu ca nhn cch.
a. Tnh n nh ca nhn cch
Di nh hng ca cuc sng v gio dc,
tng thuc tnh to nn nhn cch c th c bin
i, c chuyn ho, nhng trong tng th th chng
to thnh mt cu trc trn vn ca nhn cch. Cu
trc ny tng i n nh ni ln b mt tm l - x hi
ca c nhn y trong mt khong thi gian no ca
cuc i con ngi. Nh c tnh n nh tng i ny
ca nhn cch, ngi ta c th nh gi c gi tr
x hi ca mt nhn cch no thi im hin ti
v c th d on trc c hnh vi ca n trong
nhng tnh hung nht nh.
b . Tnh thng nht ca nhn cch
Nhn cch l mt chnh th thng nht ca
cc thuc tnh hay cc phm cht v nng lc ca con
ngi. Cc thuc tnh c lin quan, kt hp cht
Nng lc (Ti)
- Phm cht x hi (o
c, chnh tr) nh: th
gii quan. l tng. nim
tin, lp trng, thi
- Nng lc x hi ho:
kh nng thch ng. ho
nhp, tnh mm do c
ng, linh hot trong
cuc sng
- Nng lc ch th ho:
kh nng th hin tnh
(o c t cch: ci
nt. thi quen. cc ham
c o, c sc, kh
nng th hin ci ring,
mun)
ci bn lnh ca c
nhn
kh nng hnh ng c
mc ch, ch ng tch
cc c hiu qu
- Cung cch ng x: tc
phong, l tit, tnh kh
ngi khc
4. Cc kiu nhn cch
Kiu nhn cch c hiu l loi nhn cch
c nhng c trng ring bit phn bit nhn cch
ny vi nhn cch khc. C nhiu cch phn loi khc
nhau tu thuc vo quan im l thuyt v vo tiu ch
phn loi. C th nu ra mt s loi kiu nhn cch
sau: 4. 1. Phn loi nhn cch theo nh hng gi tr
- Cn c vo cc nh hng gi tr trong h
thng sng ca c nhn c th phn ra nm kiu nhn
cch c bn cua con ngi: + Ngi l thuyt + Ngi
chnh tr
+ Ngi kinh t
+ Ngi thm m
+ Ngi v tha.
Trong cch phn loi ny, tc gi mi ch m t cc
biu hin c trng ca cc loi nhn cch, nhng
cha l gii c s ho nhp ca cc loi nhn cch
vo x hi cng nh v tr, vai tr ca tng loi nhn
cch.
Created by AM Word2CHM
1. Xu hng
1.1. Khi nim v xu hng
Con ngi va l mt thc th t nhin va l
mt thc th x hi. Vi t cch l mt thc th x hi,
con ngi lun c mi quan h tch cc, qua li vi
mi trng xung quanh - ni con ngi sng v hot
ng. Trong mi trng x hi phong ph v a dng
con ngi bao gi cng hng ti mt mc tiu
no c ngha i vi bn thn mnh. S hng ti
mc tiu din ra trong mt thi gian tng i lu
di v kh n nh do c th tr thnh ng lc thc
y con ngi hnh ng nhm chim lnh mc tiu
, quy nh phng hng c bn trong hnh vi, quy
nh b mt o c ca c nhn, quy nh mc ch
ca c cuc i. l xu hng ca c nhn Trong
cuc sng v hot ng, mi c nhn t ra cho mnh
nhng mc tiu v vin cnh khc nhau, c thi la
chn khc nhau vi nhng gi tr x hi xung quanh.
Do ngha v c bit do s hp dn ca i
tng m c nhn lm vic say sa, do dai, bn b,
kh nng khc phc kh khn ln.
- Hng th lm ny sinh kht vng hnh ng v hnh
ng sng to.
Khi hng th, con ngi khng ch dng li
ch tch cc tm hiu, thng thc, chim ngng v
p ca i tng m cn tch cc hot ng theo
hng ph hp vi hng th . Hng th khng ch
dng s thch th v b ngoi, s t m mang tnh
hiu k. Hng th chn chnh lun thc y con ngi
hnh ng, hnh ng sng to chim lnh i
tng .
c. L tng
* Khi nim
Khi ni n l tng trong i sng c nhn
ngi ta thng ngh ti l mt mc tiu cao p,
c phn nh vo u c con ngi di hnh thc
mt hnh nh mu mc v hon chun c tc dng li
cun mnh m ton b cuc sng ca c nhn trong
mt thi gian tng i lu di vo hot ng ti
mc tiu .
Theo cc nh duy tm: l tng l l tng,
cuc sng l cuc sng, l tng khc cuc sng, tch
ri khi cuc sng.
Theo cc nh duy vt bin chng: l tng cao
hn hin thc, i trc hin thc nhng xut pht t
hin thc cuc sng, l hnh nh ca hin thc.
* c im ca l tng
L tng va mang tnh hin thc va mang
tnh lng mn.
- Tnh hin thc: Mc tiu ca l tng c
nho nn t nhng cht liu c trong hin thc cuc
sng. Khi xy dng l tng, c nhn u cn c vo
nhng iu kin ch quan v khch quan. L tng l
hnh nh ca hin thc.
Tnh lng mn: Mc tiu ca l tng bao gi
cng thuc v ngy mai, thuc v tng lai. L tng
th hin mun ca con ngi vn ti mt ci g
hon chnh v mu mc nhng cha t ti c. Ci
m c nhn t c trong hnh ng th ci
khng cn l l tng na m l hin thc. T hin
cm xc tiu cc
+ Hay nng ny d s nng ny qua i nhanh
+ Nhanh nhn, c ngh lc, kin quyt.
+ Khi vui sng hay au kh u rung ng
mnh lit, su sc
- Kiu Mlangclic (kiu u t):
+ Cm xc mang tnh mm yu. Bt k tht bi
no cng gy c ch, lun u su;
+ Mi rung ng din ra chm chp nhng
kh su sc; + Thng l , th ng.
Khoa hc pht trin ln gt b kin cho
rng kh cht ph thuc vo quan h, vo t l gia cc
cht dch trong c th nhng cho rng chia bn kiu
kh cht trn l kh chnh xc, ng n v mt tm l.
Do cch phn chia trn vn gi nguyn ngha.
Sau c t tng cho rng kh cht ca con
ngi ph thuc vo cc c im sinh hc (hot
ng ca h tim mch, th tng...).
Thuyt thn kinh do nh sinh l hc v i
ngi Nga I.P. Pplp gii thch mt cch thc s
+ Kiu yu.
b . Cc kiu kh cht in hnh v c im
- Kiu hot (kiu Xnganh) (mnh, cn bng,
linh hot): + Kiu ngi linh hot, hng hi, si ni.
tho vt v y sng to (nhng ch lc no ngi
hng th) + Lun hng v tp th.
+ Lun sng lc quan, vui v, ci m, thin
ch v a d dm + Tch cc hc tp, lao ng v cng
tc x hi + Lun mun thay i n tng, khng chu
c nhng hot ng n iu ko di.
+ Tm tnh thng hay thay i nhng ch
yu l trng thi thoi mi, cn bng.
+ D quen, d thch nghi
+ Nhng tht bi v nhng iu kh chu i
vi h c tnh cht nh nhng.
Nhng i in: Naplng, Lcmantp,
Mda.
Nhng hc sinh thuc kiu kh cht ny l
nhng hc sinh: + C tc phong nhanh nhn, hot bt,
vui v, d ham m, lc quan + Quan h rng ri, d
thn, d gn
+ Trong hc tp cc em tip thu nhanh. mnh
dn pht biu kin, rt ni trong tp th, thch tham
gia hot ng, d di chuyn ch ; + D nhn thy thiu
st v d tip thu ph bnh Nhc im ca nhng
hc sinh c kiu kh cht ny l: nhn thc rng m
khng su; thiu kin tr, bn b, chng chn, d phn
tn sc lc.
Kiu trm (kiu Phlmatic) (mnh, cn bng,
khng linh hot):
+ Thng bnh thn v thng bng. Lun
thong th, ung dung, nh c, khng bao gi hp tp.
+ Chn chn, t b kch ng. Lun bnh tnh
gii quyt kh khn trong cuc sng. Thc hin mi
vic chu o, thn trng. + Thch trt t, ngn np v
hon cnh quen thuc + t ci m, t biu hin r rt
cc cm xc v trng thi tnh Cm Nhc im ca
kiu kh cht ny l: c tnh v khng linh hot. Thch
nghi chm vi mi trng.
Nhng i din: M.I. Cutudp, I. Niutn, nh
th A.Crlp.
Created by AM Word2CHM
nhn cch.
a. Hot ng ca c nhn
- Hot ng l phng thc tn ti ca con
ngi. Hot ng ca con ngi l hot ng c mc
ch, mang tnh x hi, mang tnh cng ng, c
thc hin bng nhng thao tc nht nh vi nhng
cng c nht nh. V vy, mi loi hot ng c nhng
yu cu nht nh v i hi con ngi nhng phm
cht tm l nht nh. Qu trnh tham gia hot ng
lm cho con ngi hnh thnh nhng phm cht . V
th, nhn cch ca h c hnh thnh v pht trin.
Thng qua hai qu trnh i tng ho v ch
th ho trong hot ng m nhn cch c bc l v
hnh thnh. Con ng lnh hi kinh nghim x hi v
lch s bng hot ng ca bn thn hnh thnh
nhn cch. Mt khc, cng thng qua hot ng con
ngi xut tm "lc lng bn cht" (sc mnh ca
thn kinh, c bp, tr tu, nng lc,...) vo x hi, "to
nn s i din nhn cch ca mnh" ngi khc
trong x hi. y l s sng to, l nhng ng gp
ca nhn cch vo s pht trin ca x hi.
- Hiu c mi quan h gia hot ng v
Created by AM Word2CHM
CU HI N TP
Bi tp
1. Hy xc nh xem nhng c im no
c k di y l c trng cho mt c th, nhng
c im no di y l c trng cho mt nhn
cch? V l gii ti sao?
Tn tm, th l, tc phn ng vn ng cao, tc
lnh hi cc k xo cao, khim tn, ngay tht, mm
mng, bng bnh, hay phn ng, t nhy cm vi s
nh gi ca x hi, linh hot, nhp hot ng
nhanh.
2. Ct bn tri lit k cc thuc tnh ca mt
c th v ca mt nhn cch, cn ct bn phi lit k
cc du hiu c bn ca chng.
a) Hy tm nhng du hiu ct bn phi c
trng cho nhng thuc tnh tng ng bn tri.
b) Nhng thuc tnh no ct bn tri c
trng cho mt c th, v nhng thuc tnh no c
trng cho mt nhn cch?
1 Li bing
3. Phn nh quan h i
4. c th hin trong n
5. Khng th nh gi nh
6. Phn nh quan h i
7. Khng ph thuc vo
10. Gi di
c th c ca con ngi.
b. Ngun gc c bn ca tnh tch cc ca
nhn cch l h thng cc ng c v thi c
thc, c hnh thnh tu thuc vo cc quan h x hi
v cc iu kin gio dc.
c. Ngun gc c bn ca tnh tch cc ca
nhn cch l nhng tc ng vn ho v x hi, chng
hnh thnh nn con ngi mt cch t pht nhng
kch thch v thc nht nh; nhng kch thch ny
gip cho con ngi thch ng c vi nhng i hi
ca x hi.
4. Phn tch nhng lun im c bn ca tm
l hc mcxt v s hnh thnh nhn cch trong hai cu
th ca H Ch tch: Hin d phi u l tnh sn
Phn nhiu do gio dc m nn
(Na m)
5. Trong nhng c im sau y, c im no thuc
v kh cht, thuc v xu hng, thuc v tnh cch v
thuc v nng lc: khim tn, ti nng, cn thn, nht
nht, nng ny, u t, c nim tin, v gii, ht hay, d
thch nghi vi mi trng mi, say m ngh nghip,
vy khng?
15) Em (bn) thch c sch hn l tr chuyn vi
ngi khc phi khng?
16) Em (bn) c d pht khng?
17) Em (bn) c thch thng xuyn c mt
trong nhm, hi ca mnh khng?
18) Em (bn) hay c nhng ngh m em
(bn) mun giu khng cho ngi khc bit phi
khng?
19) C ng i khi em (bn) l ngi y
nhit tnh vi mi cng vic, nhng cng c lc hon
ton chn chng, u oi phi khng?
20) Em (bn) c thch th rng c t bn
nhng l bn thn hay khng?
21) Em (bn) c hay m c khng?
22) Lc ngi ta qut tho em (bn), th em
(bn) cng qut li phi khng?
23) Em (bn) c thy mnh day dt mi khi c
sai lm khng?
khng?
44) C ng em (bn) l ngi thch ni
chuyn n mc khng bao gi b l c hi ni
chuyn c vi nhng ngi khng quen bit khng?
45) C ni au no lm em (bn) lo lng
khng?
46) Em (bn) c cm thy mnh rt hnh phc
nu nh trong mt thi gian i khng c tip xc
rng ri vi mi ngi khng?
47) Em (bn) c th gi mnh l ngi d xc
ng, d phn ng khng?
48) Trong s nhng ngi quen, c ngi
m em (bn) khng a thch mt cch cng khai phi
khng?
49) Em (bn) c cho mnh l ngi hon ton
t tin khng?
50) Em (bn) c d pht khi mi ngi ch
ra nhng li lm ca mnh trong cng tc hay cc thiu
st ring t ca mnh hay khng?
51) Em (bn) cho rng kh c c nim vui
Created by AM Word2CHM
Created by AM Word2CHM
MC LC
tr ca tm l hc trongcuc sng
v hot ng
1. V tr ca tm t hc trong h thng
khoa hc 2. ngha ca tm t hc
tronglcuc sng v hot ng ca
con ngi Cu hi n tp
Bi tp
Chng hai: HOT NG, GIAO TIP V S HNH
THNH, PHT TRIN TM L
I. Hot ng
1. Khi nim hot ng
2. Cc c im ca hot ng
3. Cu trc ca hot ng
4. Cc dng hot ng
II. Giao tip
1. Khi nim giao tip
2. Phn loi giao tip
III.Tm ml l sn phm ca hot ng v
giao tip
1. Mi quan h gia hot ng v
giao tip 2. Vai tr ca hot ng v
giao tip trong s hnh thnh v pht
trin tm l Cu hi n tp
Bi tp
Chng ba: S HNH THH V PHT TRIN TM L,
THC
I. S hnh thnh v pht trin tm l
1. S ny sinh v hnh thnh tm l v
phng din loi ngi 2. S pht
trin tm l v phng din c th
II. S hnh thnh v pht trin thc
1. Khi nim chung v thc
2. Cc cp thc.
3. s hnh thnh v pht trin thc
4. Ch - iu kin tm l ca hot ng c
thc Cu hi n tp Bi tp
Chng bn: HOT NG NHN THC
3. Hnh ng t ng ho
Cu hi n tp
Bi tp
Chng su: NHN CCH V S HNH THNH, PHT
TRIN NHN CCH
I. Khi nim chung v nhn cch
1. Khi nim 9
2. Cc c im c bn ca nhn
cch 3. Cu trc tm l ca nhn
cch 4. Cc kiu nhn cch
II. Cc thuc tnh c bn ca nhn cch
1. Xu hng
2. Tnh cch
3. Nng lc
Kh cht
III. S hnh thnh v pht trin nhn cch
1. Cc yu t chi phi s hnh thnh
v pht trin nhn cch 2. S hon
Created by AM Word2CHM