H Huy Ton - Nho Gio: Mt h t tng

nguy him
Nho gio (cn c gi l Khng gio m theo ting Anh gi l Confucianism) l mt h
t tng ly Nho gia hoc Nho s lm cn bn cho mnh, bao gm cc chun mc v o
c, trit l v tn gio, c thc hnh nhm bo tn mt nn chuyn ch bn vng, theo
c ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh php v t php, u c tp trung vnh
vin vo mt c nhn duy nht c gi l Vua hoc Thin t.
Theo Hn t, ch Nho () c to thnh bi ch Nhn (, tc l Ngi) ghp vi
ch Nhu (, tc l Cn thit hoc Nhu cu). Chuyn dch y , Nho c ngha l
ngi cn thit cho vic g hoc ngi cn c dng vo vic no . T suy ra
rng, Nho c ngha l con ngi cng c hoc con ngi c dng lm phng tin
(cho ngi khc s dng). Qu tht, thc t x hi chng thc rng, nho s (hoc nh
nho theo Vit ng) chng qua ch l ngi cn thit cc vua cha tr nc m thi, tc
l tng lp c o to lm tay sai hoc u sai cho vua cha cai tr tt c cc tng
lp di (v tng lp nho s c hc hoc ch lm vic bng u c nn ni u sai s
chnh xc hn ni tay sai). Vy Nho gio ( ) chnh l mt h t tng vong thn,
tc l ci h t tng lm cho ngi ta b mt mnh [1].
Khng T ch l mt trong nhiu ngi tham gia pht trin Nho gio nhng ng
gp nhiu nht khin Nho gio c hiu thnh Khng gio nh thy v thut ng
trn.
Nho gio rt pht trin ng chu, bao gm nc Tu, Vit nam, Triu tin, v Nht
bn. , nhng ngi chuyn thc hnh cc chun mc tn iu c xc lp bi Nho
gio c gi l Nho s, hoc nh Nho theo Vit ng.
Vit Nam hin nay c khong t 60% n 70% dn s theo Nho gio, cha k mt s
ng k tn thuc v cc tn gio khc tuy tng nim kinh bn theo cc tn gio khc
nhng vn suy ngh hoc hnh x theo Nho gio nh mt tp qun lu i. chnh l
lc cn ln nht i vi cng cuc dn ch ha ti Vit Nam. Ngi ta c th d dng
nhn thy Ch ngha Marx Lenin tai c nh th no khin ngi ta d dng t b Ch
ngha Marx Lenin nhng tht kh m nhn thy Nho gio tai c nh th no khin ngi
ta rt kh t b Nho gio.
Ni n Nho gio, phi ni n Nho gia. Nho gia cu thnh ct li cho Nho gio ly qun
t lm trung tm. t chc x hi theo Nho gio, nht thit phi o to bng c
ngi cai tr kiu mu c gi l qun t. Qun tc l k lm vua, cn qun t l tng
lp trn trong x hi, phn bit vi tiu nhn hoc nhng ngi thp km v a v x
hi. S th ny cho thy Nho gio ly nhng ngi cm quyn lm i tng trung tm
cho mnh.
tr thnh qun t, trc ht ngi ta phi t o to hoc phi tu thn theo Tam
Cng. Tam Cng c ly lm im xut pht cho qu trnh tu thn ng thi cng
c ly lm im hi quy cho qu trnh . Trong qu trnh tu thn, nam gii phi t
c Ng Thng khin n gii phi Tam Tng t c T c. Xong qu trnh tu
thn, qun t phi hnh o, tc l hnh x theo o.

o khng n gin ch c o l, Nho gia hnh dung c v tr c cu thnh t cc

nhn t o c khin o y bao hm c nguyn l chung cho v tr vn hnh,
nguyn l c xc lp bi Nho gia (hoc nh h t xc quyt mnh pht hin c)
i hi phi c hiu theo ngha nho gio ng thi cng i hi mi ngi phi tun
theo t c o. o vn hnh trong v tr khi ging vo nhn loi s biu hin
thnh Mnh hoc Mnh Tri lm cho mi ngi c mt s mnh. Tri ch ging mnh lm
vua cho k no c o, tc l k no nm c o tri hoc bit s mnh tri s c
mnh lm vua. Vy v mt chnh tr, o biu hin c th thnh nguyn tc chuyn ch.
Tu thn
l qu trnh gio dc bt buc mi ngi phi hc tp Tam Cng nam gii t
c Ng Thng khin n gii phi Tam Tng t c T c. Nho gio ly Tam
Cng, Ng Thng, Tam Tng, T c, lm chun mc nn tng cho mi sinh hot x
hi: t chnh tr n c kinh t ln t tng. Tam Cng cng vi Ng Thng l l o
c i hi nam gii phi tun theo bo m mt x hi n nh. Tam Tng cng vi
T c l l o c c p t cho n gii phi tun theo cng ch bo m mt x
hi n nh. Khng T cho rng nu mi ngi u gi c Tam Cng, Ng Thng,
Tam Tng, T c, th x hi c an bnh.
1/ Tam Cng: Tam l Ba, Cng l Ging mi. Tam Cng tc l ba mi quan h bn
vng: qun thn (quan h gia vua cha vi ti t), ph t (quan h gia cha vi con),
phu ph (quan h gia v vi chng); trong ti t phi phc tng vua cha, con phi
phc tng cha, v phi phc tng chng. C ba trng hp u ch c s phc tng
tuyt i, tc l s phc tng v iu kin. Trong x hi chuyn ch ly Nho gio lm h
t tng chnh thng, cc mi quan h ny c xc lp theo nhng nguyn tc cht
ngi. (a) Qun thn: qun x thn t, thn bt t bt trung, c ngha l d vua cha c
bo ti t cht, ti t cng phi tun lnh; nu ti t khng tun lnh th ti t khng trung
thnh vi vua cha; ti t phi trung thnh tuyt i vi vua cha. Trong quan h vua ti,
vua cha thng pht lun lun cng minh, cn ti t lun lun trung thnh mt d. (b)
Ph t: ph x t vong, t bt vong bt hiu, c ngha l cha khin con cht, con phi
cht; nu con khng cht th con khng c hiu vi cha. (c) Phu ph: phu xng ph ty,
ph bt tu bt ngha, c ngha l nu chng ni ra iu g th v phi tun theo iu ,
nu v khng theo th v khng c ngha vi chng. X hi vn d c cu thnh bi
nhiu quan h khc nhau nhng Nho gio khi qut tt c cc quan h thnh Tam
Cng [2].
2/ Ng Thng: Ng l Nm, Thng l Hng c. Ng Thng l nm iu hng c
i, bao gm: Nhn, Ngha, L, Tr, Tn. (Nhn: lng yu thng i vi mun loi hoc
vn vt. Ngha: c x cng bnh theo l phi vi mi ngi. L: tn trng ngi khc hoc
ha nh trong khi c x vi mi ngi. Tr: thng hiu l l hoc bit phn bit thin vi
c, hoc bit phn minh ng vi sai. Tn: gi ng li hoc ng tin cy).
3/ Tam Tng: Tam l Ba; Tng l Theo. Tam Tng l ba iu i hi n gii phi tun
theo, bao gm: ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t (Ti gia tng ph: n
gii khi cn nh phi theo cha. Xut gi tng phu: n gii ly chng phi theo chng.
Phu t tng t: nu chng qua i th n gii phi theo con trai), ri mi c th t
c T c.

4/ T c: T l Bn; c l Tnh Tt. T c l bn tnh nt tt i hi phi c n

gii, bao gm: Cng, Dung, Ngn, Hnh, (Cng: kho lo trong vic lm. Dung: ha nh
trong sc din. Ngn: mm mi trong li ni. Hnh: nhu m trong tnh nt).
Trong qu trnh tu thn, ngi qun t phi t c ba iu:
a/ t o. o y c ngha l con ng hoc phng cch ngi qun t ng
x trong cuc sng. t o trong thin h c nm iu: o vua ti, o cha con, o
v chng, o anh em, o bn b (sch Trung Dung), tng ng vi qun thn, ph
t, phu ph, huynh , bng hu. chnh l Ng Thng hoc Ng Lun. Trong x hi,
cch thc c x tt nht l trung dung. Tuy nhin, n Hn Nho, Ng Lun c quy
tp li thnh Tam Cng hoc Tam Tng ch cn bao gm ba mi quan h quan trng
nht nh thy: qun thn, ph t, phu ph.
b/ t c. Qun t phi t c ba c: Nhn Tr Dng. Khng T ni: c ca
ngi qun t c ba m ta cha lm c. Ngi nhn khng lo bun, ngi tr khng
nghi ngi, ngi dng khng s hi (sch Lun Ng). V sau, Mnh T thay Dng
bng hai c khc: L v Ngha, lm cho ba c tr thnh bn c: Nhn, Ngha, L,
Tr. Hn Nho xc lp thm Tn c tt c nm c hp thnh Ng Thng nh
thy trn: Nhn, Ngha, L, Tr, Tn.
c/ Bit v Thi, Th, L, Nhc. Ngoi cc tiu chun thuc v c o ln c, ngi
qun t cn phi thnh tho v thi, th, l, nhc, tc l ngi qun t cn phi c vn
vn ha ton din theo Nho gio.
Hnh o
Sau khi tu thn, ngi qun t phi hnh o, tc l phi lm quan hoc lm chnh tr theo
nguyn tc chuyn ch, theo nu k no c mnh lm vua cha th lm vua cha hoc
nu k no khng c mnh th phi lm u sai hoc tay sai cho vua cha mi t c
o vn ch c th phi c hiu thnh o Nho gio, tc l o N l hoc o Vong
thn, lm cho ngi ta b mt mnh hoc b ho tan thnh nguyn tc chuyn ch vn
nghit ng cng cc. Nguyn tc ny c cng thc ha thnh t gia, tr quc, thin h
bnh, tc l phi hon thnh t nhng vic nh gia nh, cho n vic ln tr quc, ri
cui cng phi bnh thin h (thng nht thin h). Kim ch nam cho ngi qun t hnh
x trong vic cai tr bao gm hai phng chm: Nhn tr cng vi Chnh danh. Nhn tr
l cai tr bng tnh ngi, trong : nhn c xc nh l tnh ngi, l yu ngi hoc
coi ngi khc nh chnh mnh. Khi tr li Trng Cung hi th no l nhn, Khng T
ni: k s bt dc, vt thi nhn, tc l nu mnh khng mun iu g th ng lm iu
cho ngi khc (sch Lun Ng). Nhn c coi l iu cao nht cho lun l hoc o
c. Khng T ni: nu ngi khng c nhn th l m lm g, nu ngi khng c nhn
th nhc m lm g? (sch Lun Ng). Chnh danh l mi s vt phi c gi theo ng
ci tn c t cho n, theo mi ngi phi lm ng chc phn c quy nh
cho mnh. Nu danh khng chnh th li khng thun, li khng thun tt vic khng
thnh (sch Lun Ng). Khng T ni vi vua T Cnh Cng: qun qun, thn thn,
ph ph, t t, tc l vua cha phi ra vua cha, ti t phi ra ti t, cha phi ra cha,
con phi ra con (sch Lun Ng). chnh l nhng iu quan trng nht cu thnh cc
kinh sch cho Nho gio, chng c c kt thnh chn ch: tu thn, t gia, tr quc, bnh
thin h. n lt mnh, chn ch ch nhm phc v vic cai tr m thi.

Lc u qun t c ngha l ngi cai tr hoc ngi c o c (theo quan im nho

gio) ng thi cng thnh tho v thi, th, l, nhc. V sau, qun t cn c dng
ch c phm cht o c: nhng ngi no c phm cht cao thng hoc phm cht tt
p theo quan im nho gio s c gi l qun t, phn bit vi tiu nhn bao gm
nhng ngi no thiu o c hoc c o c cha hon thin (cng theo quan im
nho gio). C tiu nhn ln qun t u cho thy Nho gio ly s khc nhau gia
ngi vi ngi lm phng php lun cho mnh, tc l xut pht t s khc nhau
bo tn s khc nhau ng thi lp lun bng s khc nhau t c mc ch
, Nho gio b qua hon ton m khng h thy s ging nhau gia ngi vi ngi.
Mun hiu c ng n v Nho gio hoc mun xc nh c gi tr ch thc cho
Nho gio, nht thit phi hiu c ng n nhn loi c bn cht nh th no ng thi
phi hiu c ng n v i sng chnh tr. Mt l thuyt khoa hc v i sng chnh
tr s soi sng tt c nhng gi tr nn tng cu thnh Nho gio [3].
Va nghin cu l thuyt va tri nghim thc t, ti nhn thy nhn loi bao gm tt c
cc c nhn va khc nhau va ging nhau: khc nhau v c th cht ln tinh thn nhng
ging nhau v bn nng sinh tn, tc l bn nng ham sng hoc bn nng s cht, biu
hin c th qua mi c nhn nht nh thnh bn tnh v k. Bn tnh v k ch tt p khi
thc y ngi ta lm iu tt p hoc ch xu xa khi thc y ngi ta lm iu xu xa.
iu xu xa gy hi cho nhn loi i lp vi iu tt p lm li cho nhn loi. Nho gio
ch c th thy c s khc nhau v c th cht ln tinh thn gia cc c nhn m khng
h thy s ging nhau v bn tnh v k gia h, li cng khng thy c bn tnh v k
c tnh cht hai mt nh trn. l mt khuyt tt nghim trng lm cho Nho gio tr
thnh mt trong nhng trit l phin din nht.
Bn tnh v k biu hin thnh xu hng tm l ly mnh lm mc ch ng thi ly mi
th khc lm phng tin tho mn mnh; xu hng biu hin thnh ba phm cht
c bn: ch k, t li v tham lam. Nho gio khng bao gi thy c ci s tht hin
nhin nh th. Khng thy c ci s tht hin nhin t s khng trnh khi s m lm
di tr. Khng trnh khi s m lm di tr ng nhin phi tr thnh mt h t tng
vong thn, tc l ci h t tng lm cho ngi ta b mt mnh.
Vi bn tnh v k: ch k, t li v tham lam, ngi ta sn sng lm hi ln nhau i hi
phi c php lut ngn nga mi c nhn nht nh gy nn tn tht cho cc c nhn
khc trong khi theo ui mc ch ring: tm kim phng tin ring tho mn nhu cu
ring; ng thi khuyn khch mi c nhn sn sng phc v cc c nhn khc mnh
cng c tho mn nhu cu ring.
Php lut (hoc lut php) l nhng quy tc x s theo nguyn tc bnh ng mang tnh
cht bt buc i vi mi c nhn cu thnh x hi c quy nh chung ng thi c
bo m thc hin bi ch chung biu hin thnh nhng chun mc c th v quyn li
km theo ngha v tng ng vi quyn li: c lm g, ng thi phi lm g.
Nho gio thy c ci tt yu v s cn thit phi c php lut nhng v khng thy c
ci s tht hin nhin ni trn nn n khng th hiu c rng php lut c th nghim
minh nhng cng c th m qung. Nho gio bt u gy ra tai ho t chnh im ny.
Mun c php lut, trc ht phi lm ra php lut; lm ra php lut ri li phi s dng
php lut; trong khi s dng php lut li phi gi gn hoc bo v php lut. Nhng mun
lm c ba vic li i hi phi c ba quyn lc tng ng: quyn lc lp php,

quyn lc hnh php v quyn lc t php; trong quyn lc lp php bao hm c

quyn lc hnh php ln quyn lc t php hoc nu khng c quyn lc lp php th
tuyt i khng th c c quyn lc hnh php ln quyn lc t php; chnh v bao hm c
quyn lc hnh php ln quyn lc t php nn quyn lc lp php c hai chc nng i
lp nhau: chc nng quy nh i lp vi chc nng ngn cn; chc nng quy nh l chc
nng t mnh ra lnh hoc t mnh sa li quyt nh c a ra bi ngi khc; chc
nng ngn cn l chc nng lm v hiu ho quyt nh c a ra bi ngi khc,
nhng nu c th ngn cn c th cng c th ph chun c, m ph chun tc
l li khng ngn cn na [4]. Mi quan h gia ba quyn lc s cu thnh ba trt t
khc nhau t chc x hi.
Trt t th nht c gi l chnh th chuyn ch, theo c ba quyn lc khc nhau: lp
php, hnh php v t php, u c tp trung c vo mt c nhn duy nht hoc mt s
t c nhn no c chung c quyn li ln , trong li ch c mt c nhn duy nht
lm th lnh nm quyn quyt nh, tc l xt n cng chnh th chuyn ch ch tp trung
c ba quyn lc vo mt c nhn duy nht m thi. C nhn c gi l nh c ti
(dictator), tc l mt ngi quyt nh mi vic. Nh c ti tp hp mt m tay chn
thn tn thnh nh nc chuyn ch hoc nh nc c ti; trn c s , nh c ti ch
lm ra mnh lnh ri li s dng mnh lnh ng thi bo v mnh lnh m khng th lm
ra php lut ri li khng th s dng php lut ng thi cng khng th bo v php
lut. Mnh lnh biu hin thnh vi ba quy tc c on, cc quy tc ch biu hin
ch ring cho chnh nh c ti ng thi ch bo m li ch cho mt s t c nhn no
(mt s t c nhn bao gm nh c ti cng vi m tay chn thn tn lm tay sai cho
chnh nh c ti). Theo bn tnh v k thc y, nh c ti s ch lm ra mnh lnh bng
cc phng php ngu hng, ri s dng (thi hnh) mnh lnh bng cc phng php tu
tin ng thi bo v mnh lnh bng cc phng php xiu lch, hy nh li cu chuyn
d ngn v chic Nhn Thn s hiu c ngay v ci tt yu [5]. Chnh v ch c mnh
lnh m khng c php lut nn chnh th chuyn ch ch tn ti c vi ba iu kin c
bn: bo hnh, cp bc v di tr. Ba iu kin b sung cho nhau ng thi dn n
ba h qu tng ng: khip s, bt cng v ngu dt. S th nh sau: bo hnh gy nn s
khip s (nh c ti phi bo hnh vi dn chng lm cho dn chng khip s m phc
tng nh c ti, nu nh c ti khng bo hnh vi dn chng th dn chng s khng
phc tng nh c ti), cp bc gy nn s bt cng (nh c ti phi cp bc dn
chng lm cho nh c ti tr nn giu c nhng dn chng li tr nn ngho kh, nu
khng cp bc th nh c ti s khng c phng tin cai tr dn chng), di tr gy
nn s ngu dt (nh c ti phi di tr vi dn chng lm cho dn chng ngu dt m chp
nhn lm ti t cho nh c ti, nu nh c ti khng di tr vi dn chng th dn chng
s ch i hi quyn li cho mnh m khng mun phi thc hin ngha v i vi nh c
ti, tc l dn chng s i hi c bnh ng vi nh c ti). Mnh lnh nhm bo tn
mu thun i khng gia ngi cai tr vi ngi b cai tr vn ch biu hin thnh cc
quy tc c on khng ch gy nn xung t gia nh c ti vi dn chng m cn gy
nn xung t gia c nhn ny vi c nhn khc, t gy nn xung t gia nhm ngi
ny vi nhm ngi khc, lm cho mi c nhn u b au kh nh nhau; tc l cc quy
tc khng ch ngn cn ngi ta lm iu tt p m cn thc y ngi ta lm iu
xu xa lm cho bn tnh v k tr thnh bn tnh xu xa. Bng mnh lnh, chnh th
chuyn ch g p mi c nhn nht nh vo mt khun kh bit lp phi sng bng kinh
t t tc lm cho mi c nhn tr thnh mt phn t c lp hoc mt c nhn phi x hi
[6]. H qu ny cho thy mnh lnh khng nhng khng nhm n m cn i ngc li
mc ch chn chnh c ra t trc cho php lut, tc l chnh th chuyn ch
lm cho php lut tr thnh con s khng vi cc iu lut loi tr nhau, theo cc iu
lut cng bng b v hiu ho bi cc iu lut xiu lch hoc cc iu lut bt cng. Hy

lm mt php ton n gin hiu bit c ng n s th : a a = 0 hoc a + ( a)

= 0, t suy ra rng chnh th chuyn ch khng c php lut hoc php lut khng th
tn ti c vi chnh th chuyn ch. Nu nh nc chuyn ch (nh c ti cng nh
vua cha) by t php lut th php lut phi m qung cng cc vi cc iu lut loi
tr nhau nh ni trn kia ri tr thnh php lut m qung hoc php lut t ph
nh chnh mnh. Chnh v khng c php lut hoc ch quy php lut v bo lc nn chnh
th chuyn ch lm cho nh nc chuyn ch hoc nh nc c ti tr thnh nh nc
bo quyn, tc l nh nc ch tn ti bng bo lc: c thit lp bng bo lc ng
thi c bo tn bng bo lc cng nh ch qun l bng bo lc ng thi b qun l
bng bo lc. Bo lc lm cho a s dn chng khip s m phc tng thiu s ci tr.
y chnh l nguyn tc c bn cho chnh th chuyn ch [7]. Vit nam hin nay, bo
lc thng c gi bng mt danh t c th l Lut Rng lm cho ngi ta hiu c
rng nh nc bo quyn c th c hn c mt Rng Lut nhng nh nc ch c th
phi s dng Lut Rng m thi. Chng no mi c nhn nht nh vn c th t tho
mn c mnh trong khun kh bit lp, chng chnh th chuyn ch cn c th yn
tm tn ti c. Nhng nu nhu cu m m rng hn khun kh khin mi c nhn
nht nh phi tho mn mnh bng nhng phng tin cn thit bn ngoi khun kh
mi tn ti c th chnh th chuyn ch s b e do bi cc nguy c thm kn n t
mi c nhn nht nh, mi c nhn s t pht ph v ci khun kh bit lp ang giam
hm mnh: c nhn ny s trao i hot ng vi cc c nhn khc tho mn mnh, kinh
t i chc s thay th kinh t t tc.
Trt t th hai c gi l chnh th qu tc, theo ba quyn lc khc nhau: lp php,
hnh php v t php, c phn chia cho hai c quan khc nhau: c quan lp php thc
hin quyn lc lp php ng thi thc hin c quyn lc t php i lp vi c quan
hnh php thc hin quyn lc hnh php ng thi cng thc hin c quyn lc t php,
lm cho c quan ny c th b xt x bi c quan kia. Chnh v cng thc hin quyn lc
t php lm cho c quan ny c th b xt x bi c quan kia nn c quan lp php ch
thc hin c na vi quyn lc lp php cng nh c quan hnh php ch thc hin
c na vi quyn lc hnh php m thi. C ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh
php v t php, u ch c thc hin na vi lm cho chnh th qu tc cng khng c
php lut, y nh chnh th chuyn ch, m ch c cc quy tc na vi. Cc quy tc ny
lm cho mi c nhn u phi hnh x theo danh din (bao gm c danh d ln th din),
theo mi ngi phi bit hnh x theo mt chun mc ring c quy nh cho mnh
phi lm m khng c hnh x theo cc chun mc khc c quy nh cho ngi khc
phi lm, tc l chnh th qu tc ch c th tn ti c bng danh din. Danh din ch
i hi mt iu kin duy nht, l s iu , theo ci g cng phi iu . Nhng
v c nhn no cng c bn tnh v k: ch k, t li v tham lam, nn tuyt i khng th
c ci g lm tiu chun hoc c s cho s iu . S iu khng c c s no hoc
tiu chun no hin hu lm cho chnh th qu tc ch tn ti mp m m thi, tc l
ch c xc nh tng i. Thc t cho thy chnh th qu tc ch lm bc qu gia
chnh th chuyn ch vi chnh th dn ch. Chnh v ch lm bc qu nh vy nn
chnh th qu tc cn c th biu hin thnh chnh th qu hoc chnh th na vi.
Chnh th na vi ch c th tn ti mp m vi nhiu hnh thi khc nhau nhng c l
chnh th ny biu hin r rt nht thnh nn chuyn ch giai cp hoc nn dn ch giai
cp, nh nn dn ch t sn cng nh nn dn ch ch n, v. v.. Nn chuyn ch giai cp
i hi phi tp trung c ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh php v t php, vo mt
giai cp nht nh giai cp ny thng tr tt c cc giai cp khc. Vic tp trung c ba
quyn lc khc nhau: lp php, hnh php v t php, vo mt giai cp nht nh li i
hi phi phn chia ng u c ba quyn lc kia cho tt c cc c nhn khc nhau hp
thnh giai cp , tc l phi p dng chnh th dn ch cho giai cp , nn chuyn

ch giai cp phi biu hin tri ngc thnh nn dn ch giai cp. Do c tnh cht na
vi: va chuyn ch va dn ch, hoc ch bo m quyn li cho giai cp thng tr ng
thi p t ngha v cho cc giai cp b thng tr nn chnh th qu tc khng th c php
lut theo ng ngha ch thc cho khi nim vn c nh ngha trn kia m
ch c cc quy tc na vi: va c on va nghim minh, biu hin thnh cc o lut
na vi: va m qung va nghim minh. Chnh cc quy tc gii thch c ti sao
li xy ra cuc Ni chin M t nm 1861 n nm 1865 hoc ti sao nn dn ch ch
n c Hy lp ln La m vo thi i c xa phi b suy vong sau khi pht trin cng
cc bng tinh lc hn ch c to ra bi mt s t quy tc nghim minh trong cc o
lut na vi [8].
Trt t th ba c gi l chnh th dn ch, theo ba quyn lc khc nhau: lp php,
hnh php v t php, c phn chia c lp vi nhau cho ba c quan khc nhau: c
quan lp php thc hin quyn lc lp php, c quan hnh php thc hin quyn lc hnh
php v c quan t php thc hin quyn lc t php; ba c quan cu thnh nh nc
dn ch, tc l nh nc dn ch phi c t chc theo quy ch phn lp tam quyn
ngn nga quan chc nh nc lm dng quyn lc nh nc [9]. Do quyn lc lp php
c hai chc nng i lp nhau: chc nng quy nh i lp vi chc nng ngn cn, nn
c quan lp php phi c phn chia thnh hai thit ch khc nhau: Thng Ngh vin
phn bit vi H Ngh vin v c s lng thnh vin ln nhim k hot ng. ngn
chn s lin kt bt chnh gia ba c quan , chnh th dn ch phi c nguyn tc a
nguyn bnh ng biu hin thnh nhiu ng phi khc nhau hot ng bnh ng theo
nguyn tc a nguyn nu mt nhm ngi no m nm c c ba quyn lc kia
th nhm ngi s phi b kim st cht ch (kim tra kt hp vi gim st) bi tt c
cc nhm ngi khc, lm cho ba c quan kia phi tht s c lp vi nhau cng nhau
thc hin ch chung. Tip theo, mun cho nguyn tc a nguyn bnh ng c thc
hin trit , chnh th dn ch phi c ch bu c t do ngn nga c t nn
quan liu trong nh nc dn ch hoc bo m c s bnh ng tht s gia nh nc
dn ch vi ton th nhn dn bao gm mi c nhn u c quy nh thnh cng dn;
ch bu c t do lm cho ngi ta la chn c nhng ngi c c ti nng ln c
hnh lm ngi lnh o ng thi cng lm cho ngi lnh o ch ph thuc vo nhn
dn m phi phc v nhn dn, tc l lm cho nhn dn tht s lm ch i vi c ba c
quan khc nhau cu thnh nh nc dn ch. Vy xt n cng, chnh th dn ch lm
cho mi c nhn u c c ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh php v t php. Mi
c nhn u lm ra php lut ri li u s dng php lut ng thi u bo v php lut.
Theo bn tnh v k thc y, mi c nhn u phi lm ra php lut bng cc phng
php cng bng, ri s dng (thi hnh) php lut bng cc phng php t do ng thi
bo v php lut bng cc phng php bc i. Mt ln na cu chuyn d ngn v
chic Nhn Thn li th hin gi tr hin thc y (xin hy xem li ch thch 5). Chnh
v phi c php lut ri mi c nh nc dn ch nn chnh th dn ch ch tn ti c
vi ba iu kin c bn: 1/ Nh nc dn ch phi c t chc theo quy ch phn lp
tam quyn, theo nh nc ny phi c phn chia thnh ba c quan khc nhau thc
hin c lp ba quyn lc tng ng: c quan lp php thc hin quyn lc lp php, c
quan hnh php thc hin quyn lc hnh php v c quan t php thc hin quyn lc t
php; s phn chia quyn lc nh vy lm cho cc nh cm quyn khng th lm dng
c quyn lc nh nc; 2/ Nh nc dn ch phi c lm ch theo nguyn tc a
nguyn bnh ng bi ton th nhn dn, theo nh nc ny phi b kim st cht ch
bi nhiu t chc c lp ngn nga cc iu lut bt cng dn n tai ho cho dn
chng, cng nh phng tin giao thng phi c phanh hm tht tt phng trnh tai
nn giao thng; 3/ Nh nc dn ch phi c bo tn theo ch bu c t do hoc
phi hot ng theo nhim k; sau mi nhim k nht nh, nh nc ny phi thay i

nhn s thng qua bu c t do, theo mi c nhn u phi c tham gia la chn
nhng ngi c c ti nng ln c hnh lm ngi lnh o ng thi cng u phi
c ng c lm ngi lnh o, nhng ch c ng c vo mt trong ba c quan khc
nhau: lp php, hnh php v t php, nu ng c vo c quan ny th khng c ng
c vo hai c quan kia hoc nu c c vo c quan ny th phi t b chc v hai c
quan kia ngi c c ch nm c mt trong ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh
php v t php. Quy ch phn lp tam quyn ngn nga c cc nh cm quyn lm
dng quyn lc nh nc. Nguyn tc a nguyn bnh ng bo m cho nhn dn lm
ch c cc nh cm quyn. Ch bu c t do lm cho nh nc dn ch phi ph
thuc vo nhn dn m phc v nhn dn; ch bu c phi tun th c quy ch phn
lp tam quyn ln nguyn tc a nguyn bnh ng thc hin c trit c hai thit
ch , tc l ba iu kin b sung cho nhau ng thi cng nhau bo tn php lut.
Php lut ch c th phi bao gm cc quy tc nghim minh biu hin thnh cc iu lut
nghim minh, cc iu lut ny bo tn t do bnh ng bc i. T do l tnh trng
c lm tt c nhng g c li cho mnh ng thi cng c li cho c ngi khc biu
hin thnh ton b cc quyn lm ngi thuc v mi c nhn nht nh hoc nhn quyn
nh vn thng gi. Bnh ng l nh nhau hoc ging nhau v c quyn li ln ngha v.
Bc i l yu thng ngi khc nh yu thng chnh mnh. Php lut bao gm cc quy
tc nghim minh ngn nga s xung t gia ngi vi ngi lm cho mi c nhn u
c hnh phc nh nhau; tc l php lut khng ch ngn cn ngi ta lm iu xu xa
m cn thc y ngi ta lm iu tt p lm cho bn tnh v k tr thnh bn tnh tt
p, hoc ni c th hn: php lut thc y ngi ta hnh x theo O C, tc l kh
nng lm theo ci THIN hoc kh nng chng li ci C [10]. Bng php lut, chnh
th dn ch t mi c nhn nht nh vo mt khun kh lin i ch sng bng kinh t
i chc lm cho mi c nhn tr thnh mt c nhn x hi. H qu ny cho thy php
lut lun lun nhm n mc ch chn chnh c ra t trc cho chnh n, tc l
chnh th dn ch bo m cho php lut tn ti hoc php lut ch tn ti c vi chnh
th dn ch m thi. Cng chnh v bo m cho php lut tn ti nn chnh th dn ch
lm cho nh nc dn ch tr thnh nh nc php quyn, tc l nh nc ny ch tn ti
bng php lut: c thit lp bng php lut ng thi c bo tn bng php lut cng
nh ch qun l bng php lut ng thi c qun l bng php lut.
Nh vy, v mt l thuyt, ch c ba trt t khc nhau t chc x hi: chnh th chuyn
ch, chnh th qu tc v chnh th dn ch. Ngoi ba trt t s khng cn mt trt t
no khc. X hi bt c u vo bt c thi i no cng phi c t chc theo mt trt
t nht nh trong ba trt t , nu khng phi trt t ny th cng phi trt t khc ch
trong ba trt t thi [11].
Nho gio khng th no hnh dung ni li c th c ba trt t khc nhau nh th c th
t chc x hi theo ba nguyn tc khc nhau m v khng thy c bn tnh v k hin
hu mi c nhn nn Nho gio t phi gi nh mc nhin rng ch c th c mt trt t
duy nht m thi: chnh th chuyn ch tp trung c ba quyn lc khc nhau: lp php,
hnh php v t php, vo mt c nhn duy nht (Vua cha) hoc mt s t c nhn no
c chung c quyn li ln (qun t) nhng trong li ch c mt c nhn duy
nht nm ton quyn quyt nh, tc l xt n cng ch c mt c nhn duy nht (Vua
cha) nm c ba quyn lc ni trn nh c trnh by trt t th nht. Ri theo gi
nh , Nho gio dn ht mi u t trit hc vo cng c chnh th chuyn ch bng Tam
Cng.
Do Tam Cng ch c s xiu lch hoc s bt bnh ng i hi ti t phi phc tng
vua cha, con ci phi phc tng cha m, v phi phc tng chng bng Tam Tng, nn

Ng Lun cng nh Ng Thng (Nhn, Ngha, L, Tr, Tn) cng vi T c (Cng,

Dung, Ngn, Hnh) u b tha ho (chuyn ho thnh ci i lp th ch vi mnh bn
ngoi mnh chng li chnh mnh) ri b vong thn (b mt mnh).
Qu tht, bn tnh v k vn c mi c nhn (c vua cha ln ti t, c cha m ln con
ci, c chng ln v, v. v.) lun lun thi thc mi c nhn sn sng lm dng mi th
lm cho Ng Thng cng nh T c m c p dng s b lm dng, Ng Thng
cng nh T c m b lm dng s chuyn ho thnh cc gi tr tri ngc vi chng
ri ch c tc dng tri ngc vi chnh chng, tc l b tha ho, theo Nhn tha ho
thnh Bt Nhn, Ngha tha ho thnh Bc Ngha, L tha ho thnh V L, Tr tha ho
thnh Lon Tr, Tn tha ho thnh Bi Tn, Cng tha ho thnh Ln Cng, Dung tha ho
thnh Ln Dung, Ngn tha ho thnh Lng Ngn, Hnh tha ho thnh V Hnh, ri tt
c cc gi tr u ch c tc dng tai c ri b vong thn. Hy chng minh bng thc t.
Bn tnh v k kch thch vua cha lm dng Nhn hm hi ti t nhm bo tn mnh
lm cho Nhn ch c hi cho ti t: ti t cng Nhn vi vua cha s cng b hm hi
bi chnh vua cha. Nhng bn tnh v k cng kch thch ti t lm dng Nhn
chng li vua cha nhm bo tn mnh lm cho Nhn cng ch c hi cho vua cha: vua
cha cng Nhn vi ti t s cng b hm hi bi chnh ti t. Vy c vua cha ln ti t
u chuyn ho thnh k bt nhn; c th m rng cho tt c cc gi tr khc trong tt c
cc quan h khc lm cho tt c u tr thnh nhng k bt nhn, nhng k bc ngha,
nhng k v l, nhng k lon tr, nhng k bi tn, v. v., tc l tt c u b tha ho. Theo
s tha ho, tt c u hnh x bng cc th on thm c: ngoi mt phi t ra Nhn
Ngha L Tr Tn, nhng trong lng li ch p Bt Nhn Bc Ngha V L
Lon Tr Bi Tn. n mt mc no , s tha ho s t n s vong thn biu hin
thnh chin tranh vi cht chc, au thng, th hn, v. v.. Nh vy Tam Cng khng
th mang li s n nh cho x hi m ch c th gy nn s hn n cho x hi, tc l
Nho gio cng c mu thun gia mc ch vi phng tin lm cho Nho gio tr thnh
mt h t tng vong thn. Ngay t th k XVIII, gii thc gi Ty phng bit c
nhng h qu au n nht c to ra t Nho gio, nh cha phi em bn con gi hoc
qung con ra ng, v. v., c nc Tu ln Vit nam [12]. S vong thn nh vy cho
thy Tam Cng ch c dng lm ba ci xing xch chc chn nht tri cht cc X
hi Nho gio vo ch n l: tri chn, tri tay, v tri c u na! Tam Cng cng lm
cho cc X hi Nho gio d dng tip nhn Ch ngha Marx mt h t tng khc cng
mang tnh cht vong thn y nh Nho gio. Ch ngha Marx khng khc phc c s
vong thn m ch lm trm trng thm s vong thn: ch phong kin ch lm cho cha
phi em bn con gi hoc qung con ra ng, v. v., nhng ch cng sn li lm cho
cha m phi n tht con ci [13].
(cn tip)
_____________________

Ghi ch:
[1] Xin hy xem thm H Huy Ton: Cn cnh gic vi Hc vin Khng T bt c u. Vit
nam Thi bo (http://www.ijavn.org/2015/01/can-canh-giac-voi-hoc-vien-khong-tu-o.html). Do
m x trng ch quan trng nn bi vit c ng ti li trn nhiu trang mng khc
nhau. Bch khoa Ton th M bng Vit ng ni v Nho gio
(https://vi.wikipedia.org/wiki/Nho_gio) nhng khng chit t cho ch Nho () khin c gi
khng th hiu ng hoc rt kh hiu ng v Nho gio m thng hiu sai lc v Nho gio. Ni
v nh hng ca Nho gio i vi Cng gio, trang ny cn trnh by rt m m khin c gi

cng khng th hiu ng v mi quan h thc t gia Nho gio vi Cng gio. Xin hy xem ch
thch 2 di y.
[2] Ch nn nh ng Tam Cng thuc v Nho gio vi Mu nhim Ba Ngi (Trinit) thuc v
Cha gio (Cng gio, Chnh gio, Tin lnh, v. v.). Trong Php ging tm ngy c vit bi
Alexandre de Rhodes, tc gi ny vit mt on vn nh sau: By gi ta phi c ba ng b
trn c gi l ba cha, ta phi th, ng no cho nn ng y. ng di l cha m sinh thn
xc cho ta; ng gia l vua cha tr nc; ng trn tc l c cha tri t, lm cha tht trn
ht mi s. C ba ng ny ta mi c sng, c . V chng ta c cha m, nn mi c thn
xc tht ny sinh ra m ch Vua cha cng c gi l cha c v nc cng cc dn. Chng c
vua cha, th nc chng c an lnh t tht thng ph l cha c, cha c trn ht mi s,
c thng c pht trng. on vn cho thy A. Rhodes khng h xc nhn Nho gio c nh
hng tt i vi Cng gio m ch vn dng Nho gio truyn b Cng gio. Trong Php
ging tm ngy, A. Rhodes khng h tip nhn Nho gio m ch bc b Nho gio thi. C l ng
hiu r s xung khc v logic ni ti gia Nho gio vi Cha gio. Th nhng Bch khoa Ton
th M bng Vit ng ni v Nho gio (https://vi.wikipedia.org/wiki/Nho_gio) trch dn on
vn trn ri din dch theo mt cch thc mp m lm cho c gi d ng nhn rng A. Rhodes
tip nhn Tam Cng xc lp thn hc v Ba Cha (Tam Ph), t lm cho ngi ta c th d
dng ng nhn rng Tam Cng ng nht vi Mu nhim Ba Ngi. Tht ra, Tam Cng xung
khc vi Mu nhim Ba Ngi y nh nc xung khc vi la vy! Tam Cng p t s bt bnh
ng cho cc quan h x hi, i lp vi Mu nhim Ba Ngi xc lp s bnh ng cho cc quan
h (xin hy xem ch thch 7). Khi vit rng: Cc qun t c l t nhin suy n s y
k php nht phu, nht ph trong ba ging mi can h nht trong thin h quen gi l Tam
Cng V bng ngi ta cn thn gi cho phi min trong vic nht phu, nht ph th cc vic
khc lin c an, Gim mc Hermosilla (Lim) cng khng h xc nhn Nho gio c nh
hng tt i vi Cng gio m ch vn dng Nho gio truyn b Cng gio. Tng t A.
Rhodes, Gim mc Hermosilla c l cng hiu r s xung khc v logic ni ti gia Nho gio
vi Cha gio. Nho gio chp nhn ch a th, i lp hn vi Cha gio vn ch trng mt
v mt chng! Nhng Bch khoa Ton th M bng Vit ng ni v Nho gio
(https://vi.wikipedia.org/wiki/Nho_gio) cng din dch mp m rng Gim mc Hermosilla
vn dng c Tam Cng ln Ng Thng hng dn tn sng o theo tn l cao hn
nhn mt v mt chng lm cho c gi c th d dng ng nhn rng Cng gio tip nhn quan
im tin b v hn nhn t Nho gio. Xin nhc li rng s xung khc gia Nho gio vi Cha
gio gii thch c ti sao cc Hc vin Khng T ang b ty chay hng lot Ty phng.
[3] Qu c gi c th s thc mc rng: ang ni v Nho gio ti sao tc gi li chuyn sang ni
v mt l thuyt khoa hc v i sng chnh tr? Ti xin tr li ngay rng v bt c h t tng
no cng nh bt c l thuyt no cng c th t bin minh cho mnh nn theo nh l bt ton
(Incompleteness Theorem), nu ch nhn thc hoc tm hiu mt h t tng no bng chnh h t
tng th khng th nhn thc ng v h t tng , tc l khng th nhn thy h t tng
sai lm hoc tiu cc ch no m ch nhn thy h t tng ng n hoc tch cc bt
c ch no. Vy cn phi tm hiu Nho gio bng mt l thuyt khoa hc v i sng chnh tr
mi c th hiu ng v Nho gio ri mi c th xc nh c gi tr ch thc cho Nho gio.
[4] C. S. Montesquieu pht hin c quyn lc lp php c hai chc nng i lp nhau: chc
nng quy nh i lp vi chc nng ngn cn, nhng ng khng gii thch ti sao quyn lc
lp php li c hai chc nng i lp nhau nh th (Charles de Secondat Montesquieu: De l'Esprit
des Lois. Bn dch Vit ng c thc hin bi Hong Thanh m: Tinh thn Php lut. Nh
xut bn Gio dc, H ni 1996. Quyn XI: Cc lut to ra t do chnh tr trong mi quan h vi
Hin php, t trang 98 n trang 117. Chng 6: Hin php Anh quc, t trang 100 n trang
113. Xin hy xem trang 106. Nh xut bn L lun Chnh tr trc thuc Hc vin Chnh tr Quc
gia ti H ni cng ti xut bn bn dch ny vo nm 2006. Xin hy xem thm n bn .
Quyn XI, t trang 103 n trang 125. Chng 6, t trang 105 n trang 121. Xem im nhn
trang 113). y ti gii thch nguyn nhn lm cho quyn lc lp php c hai chc nng i
lp nhau nh trn bng bn tnh v k vn c mi c nhn sng vo mi lc.

[5] Cu chuyn d ngn v chic Nhn Thn a ra mt cu hi trit l vi nhiu cu tr li

khc nhau s lm cho ngi tr li t ra thin cn hay uyn bc: nu may mn m nht c mt
chic Nhn Thn c g c ny th bn c mun iu g u tin? Ngi thin cn s ch c
mun cc gi tr kinh t, nh thc phm ngon, y phc p, nh lng ly, v. v., nhng ngi
uyn bc s phi c mun cc gi tr chnh tr, rng chic Nhn Thn s mi mi thuc v
mnh phc v mnh. Cu chuyn d ngn ny khng ch ni v bn tnh v k m cn phn bit
ngi thin cn vi ngi uyn bc na, theo nu ngi thin cn chim u th trong x hi
th x hi ch c th c t chc theo chnh th chuyn ch nhng nu ngi uyn bc chim u
th trong x hi th x hi li c th c t chc theo chnh th dn ch. Xin xem cu chuyn
ng ngn v Chic Nhn Thn ti Bch khoa Tri thc
(http://www.bachkhoatrithuc.vn/encyclopedia/1747-1550-633466395663437500/Truyen-co-tichnoi-tieng-The-gioi/Chiec-nhan-than.htm).
[6] Khun kh bit lp thng ch tn ti v hnh i vi c nhn no chp nhn chnh th chuyn
ch nhng s tn ti hu hnh i vi c nhn no chng li chnh th . Vi trng hp ny,
khun kh bit lp s hin hu c th thnh c ngc tht ln ao ph.
[7] C. S. Montesquieu pht hin c rng s khip s lm ng c cho chnh th chuyn ch.
Nhng ng li cho rng s khip s a n chnh th chuyn ch, tc l ng quy nh mt trnh
t tri ngc gia hai ci (Charles de Secondat Montesquieu: De l'Esprit des Lois. Bn dch
Vit ng c thc hin bi Hong Thanh m: Tinh thn Php lut. Nh xut bn Gio dc, H
ni 1996. Quyn III: Bn v nhng nguyn tc ca ba loi chnh th, t trang 54 n trang 57.
Chng 9: Nguyn tc ca chnh th chuyn ch, trang 56. Nh xut bn L lun Chnh tr, H ni
2006. Quyn III, t trang 55 n trang 58. Chng 9, trang 58). Thc t, chnh th chuyn ch
a n s khip s, nu khng c chnh th chuyn ch th ng nhin khng th c s khip
s, chnh th chuyn ch lm cho hu ht mi ngi u khip s nh nhau. y ti o
ngc ci trnh t tri ngc c thit lp bi C. S. Montesquieu. y cng l mt im khc
bit phn bit ti vi ng.
[8] C. S. Montesquieu pht hin c rng danh din lm ng c cho chnh th qu tc.
Nhng ng li quy nh rng danh din a n chnh th qu tc (Charles de Secondat
Montesquieu: De l'Esprit des Lois. Bn dch Vit ng c thc hin bi Hong Thanh m:
Tinh thn Php lut. Nh xut bn Gio dc, H ni 1996. Quyn III: Bn v nhng nguyn tc
ca ba loi chnh th, t trang 54 n trang 57. Chng 7: Nguyn tc ca chnh th qun ch, t
trang 55 n trang 56. Nh xut bn L lun Chnh tr, H ni 2006. Quyn III, t trang 55 n
trang 58. Chng 7, trang 57). Thc t li tri ngc nh vy: chnh th qu tc a n danh
din (xin hy xem thm ch thch 7). y cn ch rng c l v nhn thy chnh th qu tc c
cng bn cht vi chnh th chuyn ch nn i khi C. S. Montesquieu nh danh cho chnh
th qu tc bng chnh th qun ch lm cho c gi d b nhm ln chnh th chuyn ch vi
chnh th qu tc. Mun hiu c y hn v chnh th qu tc, qu c gi nn xem thm
H Huy Ton: Nhn xt khi qut v Hin php M. Bauxite Vit nam
(http://www.boxitvn.net/bai/32571).
[9] Vic lp lun bng bn tnh v k cho php ti pht hin c ngha su xa trong Mu
nhim Ba Ngi c xc lp bi Cha Jesus, tc l vic cho php ti hiu c ti sao Cha
li th hin mnh thnh ba ngi: Cha Cha (ng Ton nng hoc o V tr), Cha Con (Cha
Jesus) v Cha Thnh thn biu hin c th thnh Gio hi Cha gio vi nhiu hnh thc khc
nhau; t ti xc lp cho mnh mt nim tin rng Cha gio (Christianity), bao gm Cng gio
(Catholicism), Chnh gio (Orthodoxism), Tin lnh (Protestantism), vn vn, l Tn gio V nn
Cng ha (nn dn ch vi nh nc php quyn c t chc theo quy ch phn lp tam quyn,
c kim st theo nguyn tc a nguyn bnh ng v c bo tn theo ch bu c t do).
Ti khng h i tin phong trong vic xc lp mi lin h thc t gia Cha gio vi chnh th
dn ch. Trc ti, c Alexis De Tocqueville (1805 1859) ln Friedrich August von Hayek (1899
1992) lm vic rt thnh cng. A. De Tocqueville gii thch c ti sao cch mng
dn ch xy ra trc ht cc nc no theo Cha gio (Alexis De Tocqueville: De la

Dmocratie en Amrique. G. F. Flammarion, 1981. Bn dch Vit ng c thc hin bi Phm

Ton: Nn Dn tr M. Nh xut bn Tri thc, H ni 2013. Phn III, t trang 469 n trang
557). F. A. von Hayek chng minh c rng ch ngha c nhn, vn phi lm nn tng tinh
thn cho chnh th dn ch, ch c th xut sinh t chnh Cha gio (Friedrich August von Hayek:
The Road To Serfdom (Con ng Dn n N l). Bn dch Vit ng c thc hin bi Phm
Nguyn Trng: ng V N l. Nh xut bn Tri thc, H ni 2008. Trang 71). Ti ch khi
qut su rng hn ngi i thy c r rng hn v mi lin h thc t gia Cha gio vi
chnh th dn ch. V tn gi cho tn gio ny, ti xin gii thch r rng hn nh sau: v Kinh
thnh ni Cha mi ni vo mi lc nn Christianity trong Anh vn cn phi c chuyn dch
sang Vit ng thnh Cha gio mi tht st ngha, nu chuyn dch Christianity thnh Thin Cha
gio th Thin Cha gio khng th hin c ht ngha ch thc cho Christianity; v Thin
Cha ch c ngha l Cha Tri nn danh xng ny d lm cho ngi ta hiu sai rng Cha ch c
trn Tri, hiu nh vy rt sai lc so vi Kinh thnh. Tc l trong quan h ngha vi
Christianity, Cha gio st ngha hn nhiu so vi Thin Cha gio: nu Thin Cha gio ch cho
thy Cha trn Tri th Cha gio li phi cho thy Cha mi ni vo mi lc (c trn Tri
ln di t, c trong Ta ln ngoi Ta, c Khng gian ln Thi gian, v. v.). chnh l l do thc
t ti ch ni Cha gio m khng ni Thin Cha gio nh nhiu ngi vn ni sai nh vy,
ni nh vy va sai lc va di dng, tha ch nhng thiu ngha.
[10] Charles de Secondat Montesquieu: De l'Esprit des Lois. Bn dch Vit ng c thc hin
bi Hong Thanh m: Tinh thn Php lut. Nh xut bn Gio dc, H ni 1996. Quyn III:
Bn v nhng nguyn tc ca ba loi chnh th, t trang 54 n trang 57. Chng 3: Nguyn tc
ca chnh th dn ch, t trang 54 n trang 55. Nh xut bn L lun Chnh tr, H ni 2006.
Quyn III, t trang 55 n trang 58. Chng 3, t trang 55 n trang 56. y, C. S.
Montesquieu pht hin c rng o c lm ng c cho chnh th dn ch. Nhng ng li
quy nh rng o c a n chnh th dn ch trong khi thc t chnh th dn ch a n o
c (xin hy xem thm c ch thch 7 ln ch thch 8).
[11] C. S. Montesquieu pht hin c ba chnh th khc nhau: chuyn ch, qu tc v dn
ch, nhng ng khng gii thch ti sao li ch c ba chnh th m khng th hn cng nh
khng th km (Charles de Secondat Montesquieu: De l'Esprit des Lois. Bn dch Vit ng c
thc hin bi Hong Thanh m: Tinh thn Php lut. Nh xut bn Gio dc, H ni 1996. T
Quyn II n Quyn XI, t trang 47 n trang 117. Nh xut bn L lun Chnh tr, H ni 2006.
T trang 46 n trang 125). Lp lun bng bn tnh v k, ti gii p c vn ny. S kin
ny c mt ngha c bit. Th nht, n cho php chng ta t nim tin vo quan nim cho
rng i sng x hi (social existence) cng tn ti theo cc quy lut t nhin nh bao thc ti
khc nh rng cc quy lut t nhin trong i sng x hi ch biu hin qua hot ng sng c
thc hin hin thc d t pht hay t gic, d v thc hay c thc, d khng tr nh trc
hay c tr nh trc bi mi c nhn. Th hai, n cng cho php chng ta pht hin c nhiu
thiu st trong tt c cc h t tng khc nhau, bao gm c ch ngha c nhn ln ch ngha x
hi, c lu hnh t trc n nay theo mt tin trnh phc tp vi v s s kin lm trng ti
trong cuc u tranh gia cc h t tng ; thiu st chung cho tt c cc h t tng th
hin qua tnh trng b giam hm vo v s nh kin c hu v bn tnh v k khin cc h t
tng tr thnh ng lc mnh m thc y nhn loi lao vo cc cuc xung t khc lit. Th
ba, n cho php chng ta xc lp c mt h t tng thng nht c th thng nht t tng
vn rt cn thit cho cng cuc thng nht th gii vo mt trt t u vit nht hoc mt trt t
thch hp nht vi mi c nhn.
[12] Charles de Secondat Montesquieu: De l'Esprit des Lois. Bn dch Vit ng c thc hin
bi Hong Thanh m: Tinh thn Php lut. Nh xut bn Gio dc, H ni 1996. Quyn XXIII:
Php lut trong quan h vi dn s, t trang 168 n trang 174. Chng 16: Cc quan im ca
nh lp php trong vn sinh si ni ging, trang 169. Nh xut bn L lun Chnh tr, H ni
2006. Quyn XXIII, t trang 184 n trang 191. Chng 16, t trang 185 n trang 186. Ti au
n tm can khi c chng ny. C. S. Montesquieu bc u nhn thy mi lin h thc t gia
chnh th chuyn ch vi s bng n dn s hoc nn nhn mn.

[13] Tn T Lng: Mao Trch ng Ngn nm cng ti. Bn dch Vit ng. Thng tn x Vit
nam, H ni 2008.
- See more at: https://www.danluan.org/tin-tuc/20150810/ha-huy-toan-nho-giao-mot-he-tu-tuongnguy-hiem-1#sthash.3fHIi51n.dpuf

H Huy Ton - Nho Gio: Mt h t tng

nguy him (tt)
Khng T nh con voi nm trong phng
Khng T dy rng: vua cha phi yu thng dn chng cng nh dn chng phi
yu thng vua cha. Nhng nu vua cha khng yu thng dn chng th dn chng
phi lm sao? Tic thay! Khng T khng tr li cu hi . Mnh T cng dy rng:
dn qu m vua khinh. Nhng nu vua bo rng: vua qu m dn khinh, th dn chng
phi lm sao? Tic thay! Mnh T cng khng tr li cu hi . chnh l t
huyt cho Nho gio. Trong kho lun trit hc v o c v Lun l ng Ty c
xng ngn ti Si gn vo ngy 19 Thng Mt 1925 [14], Ch s Phan Chu Trinh ch
ra khuyt tt cht ngi trong Nho gio.
Nho gio ch trng xy dng mt x hi n nh bng Tam Cng, tc l ly n nh x
hi lm mc ch ng thi ly Tam Cng lm phng tin thc hin hoc theo ui
mc ch. Nhng v khng lng c bn tnh v k vn c mi c nhn sng vo mi
lc khin Tam Cng ch gy nn s hn n cho x hi, tc l phng tin mu thun
vi mc ch, nn Nho gio khng nhng khng t c hoc khng thc hin c mc
ch m cn to ra h qu tri ngc vi mc ch b vong thn, tc l mu thun gia
mc ch vi phng tin lm cho Nho gio tr thnh mt h t tng vong thn. Vy
theo qu trnh vn hnh bng Tam Cng, Nho gio ch to ra kt qu thc t tri ngc
hon ton vi mc ch l tng; thay cho vic a x hi vo trt t n nh, Nho gio
li ch y x hi vo tnh trng ri ren m thi. Mun duy tr s n nh nht thi cho x
hi, Tam Cng i hi phi c bo m thc hnh bng bo lc lm cho Nho gio c
tnh cht hung bo c ngy trang tinh vi bi ci v b ngoi ht sc tao nh y nh qu
m thp bc nhung! Tin L Hu Binh, tc l trc mt un li gio hot nhng sau
lng li th sn nm m lm cho Nho s rt d tr mt mi khi bt mn.
Vic sinh vn d ch c tc dng bo tn lm cho nhn loi t bo tn mnh, theo
cha m sinh ra con ci chng qua ch nhm bo tn mnh m thi, ch khng h c bt c
cng lao g v o c. Nhng Nho gio gn ghp khin cng mt cng lao to ln
nht cho vic sinh lm cho vic sinh min cng phi tr thnh cng lao sinh thnh
bt buc con ci phi phc tng cha m bng ci c gi l Hiu, ri m rng Hiu
bt buc ti t phi phc tng vua cha bng ci c gi l Trung, Trung cng nh Hiu
li i hi v phi phc tng chng bng ci c gi l Ngha tt c ti t u phi
phc tng vua cha. Ti t phc tng vua cha da vo Ba nn tng cn bn: con ci ph
thuc vo cha m, ti t ph thuc vo vua cha, v v ph thuc vo chng, cu thnh
logic ni ti cho Tam Cng. Tam Cng tn ti bng chnh cng lao sinh thnh vn ch
c gi tr ngoi lai c gn ghp khin cng cho vic sinh lm cho vic sinh c
mt ngha m h (y t bin hoc khng th kim chng c bng thc nghim).
ngha lm cho Nho gio c mt nim tin m qung cho rng: nu c th sinh c
th s c Hiu (cng lao to ln!?) nhng nu khng th sinh c (tuyt t) th s khng
c Hiu (bt hiu, ti li ty tri!?). Nim tin ny c th mang li li lc cho ngi no c

th sinh c nhng chc chn s mang li tai ho cho ngi no khng th sinh
c; hn na, v Nho gio i hi v phi ph thuc vo chng dn n trng nam
khinh n nn nim tin ny c th mang li li lc cho ngi no sinh c nam nhi
nhng li c th mang li thua thit cho ngi no ch sinh c n nhi thi. Vy rt r
rng, ci cng lao sinh thnh vn d ch c gi tr ngoi lai c gn ghp khin cng cho
vic sinh mang li tc dng tai c nht cho Nho gio. V cu thnh c s ni ti cho
Tam Cng nn ci cng lao m b lm cho tiu tan bi nhn thc ng n s lm cho
Tam Cng b mt cng (ht thing!).
Mun bo tn c mnh, cha m cn phi khai minh cho con ci ch khng c p t
cho con ci, tc l phi gio dc con ci bng kin thc ng n ch khng c gio
dc con ci bng kin thc sai lm, lm cho gio dc ch nhm khai minh ch khng phi
nhm p t. Nhng Nho gio li lm cho gio dc khng phi nhm khai minh m ch
nhm p t, theo : cha m t u, con ci phi ngi y, ri dn n: qun x
thn t, thn bt t bt trung; ph x t vong, t bt vong bt hiu; phu xng ph ty,
ph bt tu bt ngha, tc l nu vua cha bt buc ti t cht th ti t phi cht, nu ti
t khng cht th chng t ti t khng trung thnh (Bt Trung) vi vua cha; nu cha bt
buc con cht (i li cng lao sinh thnh!?) th con phi cht, nu con khng cht th
chng t con khng c hiu (Bt Hiu) vi cha; nu chng bt buc v theo th v phi
theo, nu v khng theo th chng t v khng c ngha (Bt Ngha) vi chng. i vi
Nho gio, ngha v ch c mt chiu bt buc ngi ny phi thc hin ngha v vi ngi
kia m khng bt buc ngi kia phi thc hin ngha v vi ngi ny, tc l Nho gio
hon ton khng c nim g v ngha v vi nhau (ngha v thng nht vi quyn li)
hoc khng h i hi ngi ta phi thc hin ngha v vi nhau (ngha v song hnh vi
quyn li) lm cho gio dc ch nhm p t m khng phi nhm khai minh. Chnh v
ch nhm p t cho con ci phi phc tng cha m, v phi phc tng chng, ti t phi
phc tng vua cha, nn gio dc bng Nho gio ch cng c Tam Cng y a
ngi ta n s vong thn m thi. Vy Nho gio khng th bo tn nhn loi m ch c
th hu dit nhn loi hoc t nht cng ch c th lm cho nhn loi b au kh thi.
Nho gio c tnh cht him c th hin n ngm qua vic gn ghp khin cng cng lao
to ln nht cho vic sinh lm cho vic sinh min cng phi tr thnh cng lao
sinh thnh ri dng quan h gia nh vo vic cng c chnh th chuyn ch bng chnh
Tam Cng vn ch tn ti c bng cng lao sinh thnh lm cho ngi ta b tha ho
ri b vong thn. Khng hiu c tnh cht ny s khng hiu c ng n v Nho
gio.
Khng T sut i h ho vn ng ngi ta thc hnh Nho gio bng nhiu gio hun
hoa m. Nhng khi ni rng: k s bt dc, vt thi nhn, tc l nu mnh khng mun
iu g th ng lm iu cho ngi khc (sch Lun Ng), Khng T khng th
hnh dung c rng: nu mnh khng mun iu g m ngi khc li mun iu th
mnh c th nn lm iu cho ngi khc! Vy Khng T ch bit mnh mun g m
khng bit ngi khc mun g, hoc thm ch ng ch bit mnh khng mun ci g m
khng bit ngi khc li c th mun ci , su xa hn na ng khng h bit bn tnh
v k hin hu mi c nhn. Cha k Khng T khi hnh ngh cng bi thng khc lc
thm thit i vi nhng ngi qu c thuc v tng lp qu tc nhng li thn nhin nh
khng c chuyn g i vi v s n l b chn sng theo ch nhn qu c. Phi chng
thi o c gi cc X hi Nho gio bt ngun t ?
V ch ly qun t lm cn bn cho mnh (khng thy c s ging nhau gia ngi vi
ngi m ch thy c s khc nhau gia ngi vi ngi) nn Nho gio bo v chnh

th chuyn ch bng mt h thng gi tr ht sc nghit ng nh c trnh by trn.

Chnh th ny vn ch c mu thun i khng m khng h c mu thun thng nht lm
cho Nho gio cng bc l r rng mu thun i khng vn c ngay t ni ti.
Nu cha tnh n Nho gio vo cc giai on sau, nh Hn Nho hoc Tng Nho, v. v., th
Nho gio Nguyn thy cha ng rt nhiu mu thun i khng v nguyn tc lp
lun; v d, Khng T ch trng ly dn lm gc nhng li t dn thnh tiu
nhn, v. v.. Do ch c mu thun i khng nh vy ng thi ch c dng vo vic
bo v chnh th chuyn ch vn cng ch c mu thun i khng nn theo qu trnh vn
hnh bng Tam Cng, Nho gio lun lun gy nn s tha ho: qun t tha ho thnh tiu
nhn, trung thnh tha ho thnh phn trc, chnh danh tha ho thnh lon danh, v. v., lm
cho cc X hi Nho gio lc no cng ln xn cng cc vi nhiu tai ho khng khip.
c bit n lm cho ngi ta khinh b nhau hoc thm ch th ght nhau ri trit h ln
nhau bng nhiu th on thm c nht. Qu tht, ci mu thun i khng ngay t ni
ti gii thch c ti sao Nho gio d dng c dng lm nn tng t tng (h t
tng chnh chng) cho chnh th chuyn ch vn ht sc nghit ng mt s nc thuc
v ng chu vi hnh mu in hnh nht thuc v nc Tu, chnh th ny li lm cho
cc nho s tranh nhau lm y t hng nht cho Vua cha hoc cc nh cm quyn
chuyn ch ri y cc nho s vo cc cuc u ch cht vi nhau trong cuc tranh
ginh khin h phi dng cc th on thm c nht trit h ln nhau. Chnh h
qu ny lm cho ngi ta thng ni rng: thm nho hoc thm nh nho!
Mt s chun mc o c, bao gm c Ng Thng ln T c, c th tt nhng li ch
c dng lm phng tin chnh tr bo tn c Tam Cng ln Tam Tng, tc l ch
phc v vic cai tr hoc bo v cc quan h bt bnh ng m thi. Chnh v ch c
dng lm phng tin chnh tr bo v cc quan h bt bnh ng nn cc chun mc
o c ni trn b mt ht ni dung thc cht ri ch lm ci hnh thc tri ngc cho cc
chun mc phn o c. Nhn ch Bt Nhn, Ngha ch Bc Ngha, L ch V
L, Tr ch Lon Tr, Tn ch Bi Tn; hoc Cng ch Ln Cng, Dung ch Ln
Dung, Ngn ch Lng Ngn, Hnh ch V Hnh, v. v.. Chng hn, vua cha c th
cng yu dn chng nhng chng qua cng ch nh ch chn yu n cu m thi: nui
cu ch n tht cu! Chnh Mao Trch ng cng nh cc vua cha trc nc
Tu chng t r rng nh vy. Do c mu thun i khng ngay t ni ti nn d c
p dng vo bt c nc no, Nho gio cng ch gy nn tai ho cho nc . Qu tht,
c dng lm nn tng t tng cho ch chuyn ch, Nho gio lm t lit kh nng
nhn thc ri dn dt ngi ta i t tai ho ny n tai ho khc. Nht bn thay th kinh t
t tc bng kinh t i chc hoc kinh t th trng nh vn thng gi t khong gia th
k XIX nhng vn gi nguyn ch chuyn ch ly Nho gio lm nn tng t tng.
Chnh v ch ci cch kinh t m khng ci cch chnh tr hoc khng xo b ch
chuyn ch nn Nht bn pht sinh nh nc qun phit ri lao vo mt cuc chin
tranh t hu dit t nm 1941 n nm 1945 vi mt kt cc bi thm: hai qu bom nguyn
t c nm xung Nht bn bi Qun i M. Ch n lc Nht bn mi tht s thc
tnh hoc c gii thot khi Nho gio. Nc Tu vn cha c gii thot khi ci vng
lun qun theo cch mng bo lc t nn chuyn ch ny n nn chuyn ch khc,
nn chuyn ch cng sn v b ngoi c v i nghch vi nn chuyn ch nho gio nhng
v thc cht li tng ng vi nn chuyn ch nho gio hoc c hai nn chuyn ch
u chuyn ch nh nhau, ng Cng sn Tu ang t b dn dn Ch ngha Marx
(Marxism) quay tr v Nho gio, h ang xy dng rt nhiu Hc vin Nho gio trn
khp nc Tu; s th ny cho thy nc Tu t nm 1978 n nay ang ti din Nht
bn t gia th k XIX n u th k XX, vic ny ang lm cho c th gii lo s, Khu
vc ng chu ang nng ln tng ngy. Bc Triu tin phi lm mt v s bt c d

cho nc Tu. Cn Vit nam ang b li cun theo nc Tu v c ba mt: kinh t, chnh
tr v vn ho t tng, nhng chng nhng khng e do c ai m cn b e do bi
chnh nc Tu!
Cc chun mc o c ni trn, bao gm Ng Thng cng vi T c, ch tht s c
gi tr tch cc trong chnh th dn ch m thi: php lut nghim minh bt buc mi c
nhn u phi bit hnh x theo o c lm cho Nhn phi thnh Nhn, Ngha phi
thnh Ngha, L phi thnh L, Tr phi thnh Tr, Tn phi thnh Tn, v. v.. Thc t sinh
ng xc nhn s th ny. Qu tht, chnh nh c chnh th dn ch t nm 1946 n
nay m Dn tc Nht bn bit hnh x thun thc theo ng cc chun mc . Mt s
dn tc khc, nh i loan cng nh Nam Triu tin, cng ch nh c chnh th dn ch
m ang tin trin nhanh chng theo chiu hng nh vy, nu khng b hm hi bi ch
c ti nc Tu cng nh Bc Triu tin th cc dn tc cng s thng hoa nh
Dn tc Nht bn.
Lm nn tng t tng cho chnh th chuyn ch, Nho gio t phi mang nhng c im
c bn sau y:
Mt, sng bi bo lc th hin qua Dng, mt trong ba c phi c ngi qun t.
Tuy nhin k no c Dng m ght cnh bn hn tt s lm lon nh c xc quyt
chc chn bi chnh Khng T, lm cho cc X hi Nho gio phi thng xuyn tri
nghim cch mng bo lc.
Hai, lp trng quc th hin qua thi t tn i vi chnh mnh hoc thi coi
khinh i vi cc dn tc khc. Khng T ni: cc nc Di cng nh ch d c vua
nhng cng khng bng Hoa h (Trung hoa) khng c vua. Lp trng ny c dng
lm nn tng t tng cho chnh sch bnh trng.
Ba, n dch n gii th hin qua vic t n gii vo a v ph thuc, t dn n
thi khinh b i vi n gii: ch hng n b cng nh tiu nhn thng kh dy
bo, gn h s lm cho h nhn, xa h s lm cho h on hn (Khng T), lm cho n
gii thng c o tng thm hi v chnh mnh. C lng l quan st cc nc chuyn ch
ly Nho gio hoc mt t tng tng t lm h t tng chnh thng, s thy nhiu ph
n b au kh cng cc nhng vn c tin tng rng mnh ang c sung sng nht
trn i!
Bn, thi bt dung th hin qua nguyn tc c on; do lm cng c t tng cho mt
ngi cai tr mi ngi theo nguyn tc chuyn ch nn Nho gio khng chp nhn cc
quan im khc bit vi mnh ng thi ch trng trng pht nghim khc i vi mi t
tng khc.
Nm, tiu dit s sng khng ch th hin qua vic p bc nghit ng i vi tng c nhn
nht nh m cn th hin qua vic ngn cch ph hoi i vi s giao kt hi ha gia
nam gii vi n gii, s giao kt vn tuyt i cn thit bo tn nhn loi nhng li
b ngn cch ph hoi bi mt quan nim tai c nht: nam n th th bt thn!? Quan
nim ny khng ch chng li nhn loi m cn chng li c t nhin na, khng ch
chng li o ngi m cn chng li c o tri na. Tht mu thun quay qut: mt h
t tng nhn danh o tri li chng li c o tri!
Vn vn.

Vi cc c im , Nho gio cng ch thuc v t tng vong thn nh ni trn

lm cho mi nho s u c th b bc i nh mt h qu tt yu t logic ni ti cho Nho
gio. Ngay c Khng T cng khng ngoi l.
Qu tht, Nho gio c trng dng nhng Khng T li b bc i. Khng T b bc i
th hin ci tt yu ni ti cho chnh Nho gio. V Nho gio lm nn tng t tng cho
chnh th chuyn ch vn ch tp trung c ba quyn lc khc nhau: lp php, hnh php
v t php, vo mt c nhn duy nht hoc mt s t c nhn no c chung c quyn
li ln nn theo bn tnh v k vn c mi c nhn, nu Nho gio m c trng
dng th Khng T t phi b bc i: Khng T c trng dng t s tr thnh
vng lm cho k no trng dng Khng T hoc a dua theo Khng T s phi lm n
l cho Khng T. Lm n l b git d hn lm ch n! Chnh v hiu c r rng nh
vy nn tt c cc vng u bc i Khng T: h cng trng dng Nho gio, h s
cng bc i Khng T. Cha k Khng T cao Nh Chu lm cho cc vng cng
bc i Khng T. Khng T ch c th c trng dng sau khi cht. V ng gp
cng lao nhiu nht vo vic pht trin Nho gio lm nn tng t tng cho chnh th
chuyn ch nn Khng T khng th c trng dng khi ang sng m ch c th c
trng dng khi cht lm phng tin tinh thn bo v chnh th chuyn ch. Cc
vng ch c th trng dng Khng T cht m khng th trng dng Khng T ang
sng. Lu Hiu Ba t ra tinh t c bit khi hnh dung Khng T nh mt con ch lang
thang khng nh khi ang sng nhng li tr thnh mt con ch gi ca khi cht [15].
Nho gio rt d dng xm nhp i sng thc t khng phi nh c din dch cng phu
nh y m ch nh c n gin ha th thin thnh mt nguyn tc n gin nht:
lm g ty nhng con phi phc tng cha, v phi phc tng chng, dn chng phi
phc tng vua cha bt k vua cha ng n hay sai lm!? Nguyn tc ny him c
cng cc ng nhin khng cn ngi tip nhn phi thng minh uyn bc m ch cn
ngi tip nhn phi ngu sy tr n k no cng ngu sy tr n s cng d dng tip
nhn Nho gio.
Tuyt i khng c ng nht Tam Cng vi Mu nhim Ba Ngi vn ch thuc v
Cha gio m phi thy c s xung khc nh nc vi la gia Tam Cng vi Mu
nhim Ba Ngi: nu Mu nhim Ba Ngi ch trng mt trt t cn bng bo tn
trt t th Tam Cng li ch trng mt trt t xiu lch cng c trt t (xin
hy xem li ch thch 2). Mun lm cho Tam Cng dn n mt trt t cn bng, nht
thit cn phi lm thay i trit Tam Cng v c ni dung ln hnh thc, theo
ngi lnh o phi c ng chun bi ngi b lnh o thng qua bu c t do cng
nh con phi bnh ng vi cha ng thi v phi bnh ng vi chng. Nhng lm nh
vy s khng cn Nho gio na. Vy cn phi t b Nho gio nh ngi ta phi vt qua
giai on tr th trong cuc i vy.
Ni n Nho gio li cn phi ni n Php gia. Php gia cng xut sinh ti nc Tu gn
nh cng thi vi Nho gio. B ngoi Php gia rt khc bit vi Nho gio nhng thc cht
li rt tng ng vi Nho gio: Php gia cng ch trng tp trung c ba quyn lc khc
nhau: lp php, hnh php v t php, vo mt c nhn duy nht nm ton quyn cai tr
ri cng dn n tnh trng vong thn y ht nh Nho gio. Php gia nhn mnh u th
cho nh nc so vi c nhn bt chp c nhn phi lm ht nhn cho nh nc vi mi
hnh thc. Theo Php gia, mi c nhn ring bit khng c cc quyn c nhn hoc bt k
quyn no thuc v c nhn cng phi b hn ch tng cng sc mnh cho vua cha
cai tr. c bit, Hn Phi T, rt nghim khc i vi nhng khi nim v quyn c nhn.
T mt quan im nn tng nh vy, Php gia gn s ngu ngc cho nhng ngi bnh dn

ng thi gn tc hi cho nhng hnh ng ca h. n nh x hi t nc php gia c

ngha rng ngi dn khng bao gi thot khi s trng pht. V d, nh Tn s dng
dn chng vo gim st ln nhau nu nh ny xy ra chuyn g th tt c cc nh khc
u b lin quan. Chnh sch ny cui cng cng lm cho php gia cn x ln nhau.
Thng ng ng h quyn cho php nh nc trng pht c th t cui cng khi th
t ln ngi vua lm Hu Cng cho nh Tn (r. 338 311 BC) quay li chng i ng.
ng tng dng quyn lc trc xut nhng k i nghch (nhm ngn chn cc ch
trch c nhn) ra nhng vng bin gii nhng ri cui cng chnh ng b x ra tng mnh
bng xe nga bi chnh vua cha. Tng t nh th, Hn Phi T cng b p buc phi
ung c dc bi chnh ng mn c l L T. Nhng n lt mnh, L T cng b git
bi Tn Nh Th theo ci lut php m qung c thit t bi chnh L T. Trc
, chnh L T a Tn Nh Th ln ngi vua.
Php gia c nim v s cng bng nhng cha c nim v s phn quyn, cng tc
l cha c nim v chnh th dn ch. Chnh v Php gia cha c nim v s phn
quyn nn s cng bng theo Php gia ch biu hin s cng bng trong xing xch v n
l. N ch trng php lut m qung hoc php lut cha t to ra c c ch tn ti
cho mnh. N i lp hn vi ch ngha php quyn Ty phng vn ch trng php
lut nghim minh hoc php lut theo chnh th dn ch.
H HUY TON
Tiu lun ny c cng b nhm k nim: 70 nm kt thc Chin tranh Th gii Ln th Hai; 70
nm Cch mng Thng Tm 1945; 40 nm kt thc Chin tranh Vit nam.
Ghi ch:
[14] Ngy 19 Thng Mt 1925 c th c din t thnh 19/11/1925. Trong tiu lun ny, tc
gi gi thng th mi mt trong nm bng Thng Mt cng nh gi thng u tin trong nm
bng Thng Ging, ng thi cng gi thng th mi hai trong nm bng Thng Chp.
[15] Lu Hiu Ba: Hm qua ch nh tang, hm nay ch gc ca bn v cn st Khng T hin
nay. Nguyn tc: , c ng ti trn
mng boxun vo ngy 2 Thng Chn 2007. Bn dch Vit ng c ng ti ln u tin trn
mng Procontra (http://www.procontra.asia/?p=1225).
- See more at: https://www.danluan.org/tin-tuc/20150810/ha-huy-toan-nho-giao-mot-he-tu-tuongnguy-hiem-2#sthash.4xnqhf2d.dpuf