Không Thể Chuộc Lỗi - Allen Hassan

http://www.sachhiem.
us/
ALLEN HASSAN
David Drum
KHNG TH
CHUC LI
FAILURE TO ATONE
S Tht cha tng c tit l ca mt bc s

tnh nguyn ngi M ti Vit Nam
Bin dch:
L NH B (M.A.)
NGUYN VN PHC (M.S.)
First News
NH XUT BN TR
http://www.sachhiem.us/
LI GII THIU
CON NG CUN SCH

"KHNG TH CHUC LI" N VIT NAM
Ti hi trng 8 Hi ch sch Quc t Frankfurt c nm 2006, gia cc khu
vc trng by sch rng ln v khng kh giao dch bn quyn no nhit ca cc tp
on xut bn hng u th gii l mt gian hng nh vi mt im c bit c mt
khng hai: Gian hng ch trng by v giao dch bn quyn duy nht mt cun sch c
ta Failure To Atone - Khng Th Chuc Li - vi mt poster ln: "Nc M
khng th chuc li v nhng g gy ra trong cuc chin tranh Vit Nam!
S tht cha tng c tit l ca mt bc s tnh nguyn ngi M ti Vit
Nam". Tc gi cun sch l mt bc s phu thut ngi M, tin s Allen Hassan,
nguyn l qun nhn thuc binh chng Thy qun lc chin ca qun i M, tng
qua Vit Nam cha tr cho nhng nn nhn chin tranh. i din cng ty First
News tham d hi ch lm vic vi i din bn quyn ca bc s Allen Hassan.
Pha bn rt vui v xc ng khi Vit Nam l ngn ng u tin mua bn quyn cun
sch. ng lin lc ngay vi tc gi M thng bo v cho bit bc s Allen Hassan
s sn sng bay qua TP. HCM d l ra mt n bn ting Vit cun sch ca mnh
Vit Nam vo dp 30/04/2007.
Khi chng ti hi v sao li ly tn l Khng Th Chuc Li t cho cun sch, i
din bn quyn ca bc s Allen Hassan tr li: "Mc ch ca bc s Allen Hassan khi
vit cun sch ny l mun nhng ngi lnh tng tham chin ti Vit Nam v
chnh quyn M tht s hiu r nhng g m nc M gy ra cho ngi dn Vit
Nam l ln hn rt nhiu nhng g m ngi M tng ngh. Nc M nh rt k nhng
g ngi khc gy cho h nhng li qun rt nhanh nhng g h gy ra cho nhng
ngi khc. Ngi cht khng th sng dy, ngi tn tt mi mi tn tt, v ni au
mi mi l ni au Khi c xong cun sch ny, mi ngi s hiu by gi d lm
bt c vic g, nc M cng khng th chuc li li ca mnh i vi ngi dn Vit

Nam!.
NHNG M NH KH QUN
L mt trong nhng bc s ngi M him hoi cha tr cho nhng ngi b

thng c hai pha, nht l vng bom n c lit trong cuc chin ca M ti Vit
Nam nh Qung Tr, bc s Allen Hassan rt phn n khi chng kin tn mt nhng
thm cnh au thng do cuc chin gy ra, c bit l v thm st tr em Qung
Tr - mt s kin cha h c cng b. n ni ang hng tun trng mt m ng
cng khng th gc c ni m nh v cn c mng . Trong tun trng mt
Rome v Majorca nm 1974, v ng a cho ng cun sch c ta Home From The
War (Tr v t cuc chin) ca tc gi Robert J. Lipton. Cun sch khi dy nhng
k c v Vit Nam, khin ng vit ngay vo bn l trang sch ang c: "Vic chng
kin ci cht ca nhng ngi gi v tr em khc ghi vo tm khm ti. B bn vo
u! Ti sao? C l ti khng bao gi c th qun c nhng iu y".
Nhng iu cha h c tit l v cuc chin cn l tnh cnh thng tm ca
nhng thng binh hng nng ca M c tp trung trong cc ln tri ng H.
H khng c a v M cha tr hay c c nim an i cui cng l cht
trong vng tay thn i ca gia nh, bi c my chin tranh ca M lo s rng nhng
hnh nh ca s tht tn khc ny s gy ra ln sng phn i chin tranh. Tc gi
vit: "Gi nh lc , ngi dn M bit v nhng g ang xy ra vi con ci ca h
Gi m h bit n phm vi rng ln ca cc hnh ng tn c in r din ra khp
mi ni".
V ri ng chng kin phong tro phn chin ngay ti chin trng Vit Nam:
"Trong nhng ngy cui cng Si Gn, ti rt kinh ngc pht hin ra rng, Vit Cng
khng phi l nhng ngi duy nht sng di ng hm Vit Nam. Erhart yu cu
ti - vi t cch l mt bc s - i cng anh ta n mt khu vc c nhiu binh lnh Hoa
K o ng hoc vng mt bt hp php. Nhng ngi ny r rng l ang sng di

cc ng hm. Cng vi mt ton quay phim ca h thng truyn hnh - ti khng
chc l i no, nhng c l l i truyn hnh NBC - chng ti tm thy nhng binh
lnh M o ng ang sng trong ng hm ngay di lng t Si Gn".
Tn mt chng kin nhng iu au lng nh th, nhng bc s Hassan phi

im lng sut mt thi gian di v nhng phn ng ca ng lc - v v thm st tr
em - b Cc Tnh Bo Trung ng M (CIA) ti Nam Vit Nam theo di v sut na
th ng phi tr gi bng mng sng ca chnh mnh trong mt m n ti Qung
Tr. V sau ny, ng cn bit thm rng, trong chin tranh, c khong 40.000 ngi
Vit Nam b chnh quyn Nam Vit Nam v M b mt theo di v st hi trong cc
chin dch Phng hong do CIA ch o.
NI AU CN
Chin tranh qua i hn 30 nm nhng nhng di chng ca n vn cn tn ti

khng nhng trn t nc Vit Nam, m cn mang theo n tn bn kia Ty bn
cu. Ti Hoa K, bc s Hassan vn tip tc cha tr cho nhng qun nhn M tng
tham chin Vit Nam, vn tip tc cng nhng ngi khc u tranh cho ng i
ca mnh c hng nhng phc li m h ng c chm sc do hu qu c hi
ca cc loi ha cht - c bit l cht c da cam - m Hoa K tng s dng ti chin
trng Vit Nam.
Trong khi , ngay trn mnh t au thng hng chu ton b bom n, ha
cht trong cuc chin, chnh quyn cng nhn dn Vit Nam tip tc khc phc nhng
hu qu nng n ca cuc chin. Nhng c gng ca chnh quyn cc cp, nhng t
chc t thin, nhng tm lng nhn i rng m i vi nn nhn cht c da cam
phn no lm du bt ni au, nhng tc hi ca n ln qu, lu di qu v nn nhn
th ng qu. Trong Khng Th Chuc Li, bc s Hassan cp n cht c da

cam, nhng c bit, trong n bn Vit ng, ng vit thm mt chng v nhng
hu qu v di chng nng n ca cht c da cam m qun i M s dng ti Vit
Nam. Chng ti cng trch dn mt s ti liu, hnh nh lin quan bn c tham
kho. Nhn y, chng ti xin cm n Hi Nn nhn Cht c Da cam/Dioxin Vit Nam
cho php chng ti c trch dn nhng s liu, hnh nh trong hai tp t liu "V
ni au da cam" v "Cht c da cam - Lng tm v trch nhim".
MT TM LNG NHN I
Nhng trn tr ca bc s Hassan v cuc chin tranh Vit Nam c mi m nh

ng. Mc d tip tc thnh cng phng mch v vn phng lut s Sacramento,
California nhng ng vn kh s vi nhng cn c mng trin min v Vit Nam.
Nhiu thng, nhiu nm sau khi tr v nc, gic ng ca ng vn b gin on v
nhng hnh nh hi hng. ng tng thc hin nhiu chuyn i tr li Vit Nam, tr li
vng t Qung Tr vi mong mun lm sng t v ci cht b n v man r ca hng
chc sinh linh nh b m ng tng tn mt chng kin.
Sau chin tranh Vit Nam, nhng cu binh M tr v qu nh, k nhng cu
chuyn mt thy tai nghe, nhng h b pht l, b c lp, b t chi nhng phc li
ng ra h c hng, thm ch b a vo nh thng in. Cng nh trng hp
ca bc s Hassan, ngi ta ni vi nhiu cu binh rng nhng vic m h thy
v lm trong chin tranh l khng th xy ra, v nc M khng cho php nhng
vic nh th, v rng dn chng M khng mun nghe nhng iu kinh hong nh
th. H phi l nhng "anh hng chin u v chnh ngha". Do , bc s Hassan tip
tc mong mun lm sng t v vic.
Bc s Allen Hassan cho bit, trong hn 30 nm qua, ng thng dnh khong
mt ting ng h mi ngy theo di tin tc th gii, c hn 200 cun sch
vit v Vit Nam v cn s c tip nhng cun xut bn sau ny. Ging nh nhiu
ngi tng chng kin cuc chin Vit Nam, ng lun quan tm n nhng thng
tin lm r s dnh lu ca M vo cuc chin tranh ny. ng mong mun chnh quyn
M phi nhn trch nhim v nhng g gy ra. Bc s Hassan dn li ca Richard
Hughes, mt ngi bn v l ngi qun l mt t chc nhn o nh mang tn
Shoeshine Boys of Vietnam.
Richard Hughes tuyn b vo nm 1976 khi t Vit Nam tr v M: "Ti ngh
s c vic bnh thng ha mi quan h hai bn S c m phn v trch nhim, v
nn chng chng ta hy nhn ly phn trch nhim y v mnh. Chng ta c sc
mnh, v khi chng ta s dng sc mnh bt k u th chng ta cng phi c
trch nhim. Chng ta , vi tm nh hng qu ln. V gi y c rt

nhiu vic chng ta c th lm v cn phi lm. Chng ta c kh nng. Chng ta c
th lm iu g gim bt nhng au thng, gip h ci thin cuc sng; v
ngc li, h c th gip chng ta thot khi nhng ni m nh, day dt trin min".
Bc s Allen Hassan vit cun Failure To Atone - Khng Th Chuc Li trong
ba nm v kp xut bn mang sang gii thiu ti Hi sch Quc t 2006. Cun sch
l mt li ku gi chng li bo lc, chng li bt cng ca con ngi i vi con
ngi v i vi nhng sinh vt khc trn tri t. ng cng lp ring mt trang
web vi tn cun sch: www.failuretoatone.com gii thiu vi c gi th gii v
dnh 10% li nhun c c t cun sch gip nhng nn nhn chin tranh.
Chng ti xin trn trng gii thiu cun Failure To Atone - Khng Th Chuc Li n
bn c Vit Nam.
LI NH XUT BN
Chng ta cha chuc li vi nhng thit hi m bom n v ha cht
ca chng ta gy ra ti Vit Nam. Ti hy vng rng mt nga no ,
chng ta c th gip t nc ti p ny ty xa ht nhng ha cht c
hi, nhng bom mn cha n, v ri t li cng nhn dn Vit Nam v tt c
nhng g chng ta gy nn. Ti hy vng l chng ta s khng qu kiu
hnh v ngo mn c th tht ln bng ting Vit CHNG TI CHN
THNH XIN LI!
Trn y l nhng nhn nh trong phn kt v nhng bi hc chin
tranh trong tc phm t co ti c chin tranh ca M ti Vit Nam vi ta
: KHNG TH CHUC LI ca bc s Allen Hassan.
Nm 1968, bc s Allen Hassan l mt trong s gn 200 bc s M
hng ng li ku gi nhn o ca Hip Hi Y hc M trong chng trnh
bc s tnh nguyn cho Vit Nam. Ln ng n vit nam vo thi im vi
thng sau cuc tng cng kch v ni dy ca qun v dn Vit Nam trong
Tt Mu Thn, khi m nhng cuc tr a ca chnh quyn Vit Nam Cng
Ha v qun i M lm cho chin s ngy cng mt c lit hn, bc s
Allen Hassan n Qung Tr vi nhim v ca mt bc s dn s chm sc
v iu tr cho dn thng trong Tnh.
Tnh l Qung Tr ch cch v tuyn 17 khong 35 km tr thnh
vng tm im ca cuc chin t hai pha. Do vy m tuy dn s th x
Qung tr thi by gi ch c khong 35.000 dn nhng c n hn
87.000 lnh thy qun lc chin thuc Qun on I tr ng ti trung tm
th x v cc khu vc ln cn. V hin nhin, ni y tr thnh vng
giao tranh c lit c ngy ln m vi xe tng, xe bc thp, phi pho, bom
n ri thm khng ch nhm vo i phng m phn ln ngi dn
thng phi gnh chi nhng hu qu tn khc ca chin tranh. Bnh
vin tnh Qung tr tr thnh ni thng xuyn tip nhn binh lnh, cc
nn nhn chin tranh gm ph n, ngi gi v tr em b thng vong bi
bom n v cc cuc giao tranh , cn qut khc lit, m mu ca qun lc
Vit Nam Cng ha v qun i M.
c nhng trang vit m bc s Allen Hassan hi tng li thi im
lm nhim v cha tr, cu ngi ti bnh vin tnh Qung Tr, chng ta
lun bt gp nhng cm xc thng cm, bt lc xen ln nim cm phn
tt vi t cch mt con ngi, mt bc s vi li th Hippocrates trc
ni au ca ng loi v ti c chin tranh do ngi M nhn danh t do,
nhn danh nim kiu hnh ca nc M gy nn cho dn tc v t nc
Vit Nam vn nh b v hin ha ny.
Khng c nhiu thi gian suy ngh v nhng thm kch m ng nhn
thy hoc u lo v nhng ngi m mnh s cha tr trong ngy, m n
Allen Hassan thng xuyn khng ng c v lun trn tr C qu nhiu
thng dn v ti b thng. Ngi gi, ph n, tr em, nhng nn nhn v
ti ca cc v nm bom t, tn nhn ca M. Suy tng v tt c nhng
nn nhn cht v b thng lm cho ti xc ng su sc, m thm, lng l
khc mt mnh vo nhng gi sng sm.
Trng thi bun b, mt l, khc trong au n thng xuyn
hin hu trong sut ngy thng bc s Allen Hassan phc v ti Vit Nam.
V khng nhng th, n tr thnh cn c mng eo ui v m nh sut
cuc i ng cho n hn 40 nm sau.
Trc mt ti l khong 40 em b Vit nam ang qun qui giy cht.
a s cn rt b, a ln nht c l ch chng nm tui. Tt c cc b u
mang bng buc cnh tay v ang c chng chi vi ci cht. Nhiu b c
ca quy chn tay trong khi mu vn r ra t nhng vt thng trn, nh
trn u nhng vt thng khng c cha tr, v c th khng cn cu
cha c na. Chng b bn ngay vo u! Ti hnh dung ngay ra cnh

nhng em b ny b sp thnh hng ri b bn nh kiu hnh quyt
c nhng dng m u tp sch: Mt bui chiu thng nm

Nhng chic cng cht y xc tr th, bn c t hn cng nh ti, s
lin tng ngay n s kin thm st M Lai ( Qung Ngi) ngy 16/3/1968
( trc thi im thm st tr em do bc s Hassan k li ny gn hai
thng) vi 500 ngi b git cht: n ng, n b, tr em khng v
kh, mt s b dn xung mt h su v b bn cht, xc chng ln
nhau.
Nhn danh mt nc ln, nhn danh cho ci gi l ch ngha t do,
cng l nhn quyn, nc M lun mun th hin vai tr ca ngi ng ra
sp t, dn xp trt t th gii v sn sng tr a, trng pht ngay c
bng nhng v thm st rng rn nh th - vi nhng g gi l lch
chun theo quan im, gc nhn ca chnh quyn M.
Trong nhng nm thng chin tranh v sau khi ha bnh lp li, ti c
v bi hc v cuc chin tranh ca M ti Vit Nam tip tc c che giu,
bng bt. V vi bt c ai, bt c t chc no c tnh iu tra, phanh phui,
a ra nh sng, th: HY COI CHNG! H phi tr gi bng nhng n
trng pht thng thng hay b mt. Tuy rng nc M lun t ho v dn
ch, t do, nhn quyn song nc M sn sng lng qun, xa b nhng
g m h gy ra cho ngi khc nh nhng ti c trong cuc chin tranh
Vit Nam.
Ngay sau khi hon thnh nhim v ti Vit Nam, tr v nc, trong ni
m nh v ti c do ngi M gy ra ti Vit Nam, bc s Allen Hassan
bn b, lin tc i tm cng l, i hi s chuc li, v hnh trnh ny gp
nhiu gian trun. Sau cng, ng dnh ra khong thi gian rng r hn ba
nm vi s hu thun ca nhiu ng nghip hon thnh cun sch

FAILURE TO ATONE. Nhn danh ngi M nhn i, trung thc, tc gi thay
li sm hi ng thi cng l li ku gi nhn loi chng li bo lc, chng
li
ti
gy
chin
tranh.
Xin c ghi nhn tm lng nhn i v ngha c cao p ca bc s Allen

Hassan khi ng ku gi nc M phi SM HI, phi CHUC LI.
Ch bng nhng n lc hnh ng hn gn vt thng chin tranh, xoa

du ni au ca nn nhn bom mn v cht c mu da cam m M gy
ra cho hng vn gia nh Vit nam, nc M mi c th thot khi ni m
nh ti c v qu bo nhn tin. chnh l thng ip m chng ti tm
thy s trung thc, long t trng v tm lng nhn i ca tc gi FAILURE
TO ATONE dnh cho t nc v nhn dn Vit nam m ng tng xem
nh
qu
hng
th
hai
ca
mnh.
Xin trn trng gii thiu n bn c cun sch c bit ny.

Tin s QUCH THU NGUYT
Gim c Nh Xut Bn Tr.
1
MT BUI CHIU THNG NM
NHNG CHIC CNG CHT
Y XC TR TH
Ti b mt gic m v qu kh hnh h dai dng. ng hn, l mt

cn c mng. Khi l vo khong h tun thng Nm nm 1968 v ti
ang l bc s Nam Vit Nam, gn khu vc giao tranh d di v khu phi
qun s. Hm y, ti nghe thy m thanh quen thuc ca my bay trc
thng p xung mt sn bnh vin tnh Qung Tr, ni ch c mt mnh ti
l bc s.
t nhin, ba vin phi cng trc thng trong b bay chy vi vo
hi trng ca bnh vin, mang theo nhiu ci cng cht y tr con. C ba
hay bn em b cht trn mt cng v h c tip tc khing cng vo, ci
n tip theo ci kia cho n khi nhng nn nhn nh b cui cng c xp
hng trn nn cm thch.
Bn chng y, bc s!, mt vin phi cng ni, mt lic nhanh qua
ti khi h b i.
Ti l bc s. Ti bit ni y l Vit Nam. Ni y l chin trn. Nhng
cho n khi ting trc thng bay xa, ti vn khng th tin vo cnh
tng hi hng ang by ra trn nn nh quanh ti.
Trc mt ti l khong 40 em b Vit Nam ang qun qui giy cht.

a s cn rt b, a ln nht c l ch chng nm tui. Tt c cc b u
mang bng buc cnh tay v ang c chng chi vi ci cht. Nhiu b c
ca quy chn tay trong khi mu vn r ra t nhng vt thng trn, nh

trn u - nhng vt thng khng c cha tr. Chng b bn ngay
vo u! Ti hnh dung ngay ra cnh nhng em b ny b sp thnh hng
ri b bn nh kiu hnh quyt.
Ti l bc s ngi M duy nht bnh vin tnh Qung Tr. Xung
quanh ti, cc em b v ti ang cht dn. Ti la ht nh trong gic m, gi
y t mang nhanh Gelfoam, mt cht ht nc c th cm mu c. Cn
nc cn tt, ti vi nht y Gelfoam, bt kn cc vt thng trn u, c
cu sng cc chu trong tuyt vng. Mt s b cht. S khc ang th
nhng hi th cui cng trc mt ti. Sau mt hi c gng, ti bit l
khng mt a b no c th cu cha c na.
Ti mi mi ghi nh khonh khc tuyt vng , khonh khc m mi
bc s u cm thy khi tn tnh cu cha m buc phi nhn con bnh
ca mnh ra i. Ti mt n 40 bnh nhn ch trong mt lc, v khng
th cu ly, d ch l mt ngi. Ti khng ch l mt bc s, ti cn l mt
cu binh Thy qun lc chin. Ti nhn vo di bng trn tay mt em b.
Di bng c in hng ch Thy qun lc chin M thm vn.
Ton thn ti rng ng. L no Thy qun lc chin M li c hnh
ng thm st nh th ny? Nhiu cu hi dy ln trong u, ti nh mun
pht in ln v c cm gic nh th mnh ang b tn cng, nh th l i
bc ang n ngay trn mi ca bnh vin.
Cnh tng hng chc em b b hnh quyt y mi mi in su trong
tm khm ti. Khi chu b cui cng lng l la i, ti t ngh l s khng
th no chuc ht ti li cho hnh ng v nhn o ny.
2
NHNG NM THNG U I
Ti khng sinh ra i tr thnh mt bc s phu thut ti mt trn,

lm vic ngy m cu sng con ngi trong rng nhit i Vit Nam.
Ti cho rng khng mt ai ni chn nhau ct rn ca ti vng Red Oak,
tiu bang Iowa li bit n Vit Nam.
Trong gia nh ti, cha tng c ai l bc s. S phn ti c nh
ot tr thnh v bc s u tin, lut s u tin v cn l v bc s th
y u tin ca gia nh. Khi ti ra i, ngay gia thi k i khng
hong(1), th Red Oak ch l mt th trn 7.500 dn nm trn cc ngn i
bao quanh thung lng Nishnabotna, tri tim ca vng nng thn Hoa K.
H ca ti Hassan l mt h him hoi vng Trung Ty. Mc d
m ti sinh trng Iowa, l hu du ca nhng ngi di dn Thy in v
Ireland, nhng cha ti li sinh ra khng phi trn t M m l B Ty
(West Bank), ni m sau ny gi l Bethlehem thuc Palestine. Cha ti l
mt ngi Hi gio nhp c chu thng chu kh. Khi gp g b ngoi ti thnh thong b vn t li my bay t Red Oak n Chicago mua sm cha ti c mt ca hiu bn thi trang cho n gii Chicago. Mt
trong nhng ln i shopping , b ngoi gp cha ti, mt doanh nhn
thnh cng, li p trai. Ngoi ti khng th hiu v sao anh thanh nin
bnh trai, ho phng ny li khng ly v. Cha ti ni rng ng mun ly
mt ph n c cuc sng thanh bch, khng ung ru v phi tun th
gio l o Hi. ng khng th kim u ra mt ph n nh th trn t
M. Trc khng lu, b ngoi ti a con gi mnh - tc m ti, mt
c gi tnh tnh si ni ang tui cp k - ln hc ti Hc vin M thut
Chicago. Khi cha m ti gp nhau, h nh b st v t chc m ci sau
mt thi gian ngn tm hiu, nhanh nh mt cn lc.
Sau c nhiu s c xy ra. M ti khng th hon tt vic hc.

B cng khng hon ton t b ru ch, v d nhin l ngi cha Hi gio
ca ti khng chp nhn iu ; nhng ti khng hiu iu g tht s
xy ra gia hai ngi. M ti t st khi mi 21 tui bng cch bn vo
u mnh ngay cnh quy tnh tin trong hiu thi trang ca cha ti. C l
m b trm cm sau khi sinh ra ti. Mc d khng cn k c g v iu ny,
ti c k li rng mnh c mt ti ni m t st. ng ngoi ti, gii
quyt vn theo bn nng, mang ti v ch ti v qu ngoi Red
Oak.
Hai ch em ti hu nh c ng b ngoi ng Pete v b Milly Tuttle
- nui nng. Ti ln ln trang tri rng gn 100 hec-ta ca ng b. Ti
tri qua nhng ngy th u lm vic sing nng ni min thn d. Gi y,
mi khi hoi nim v Red Oak, n thng gi ln trong ti mt ci g t
t v rt M, ging nh mt bc tranh ca Norman Rockwell(1). Thi trung
hc, ti thc dy vo lc 4 gi 30 sng vt sa b, thu gom trng g,
cho nga v b n ri bt u nhng cng vic thng nht khc. Ti l
nhn vin thuc t chc Nhng Nh nng Tng lai ca Hoa K (Future
Farmers of America vit tt l FFA) vi c m tr thnh ch mt trang
tri sn xut b sa c khi Iowa. L mt thanh nin tho vt v trn y
sinh lc, ti cng thng c nhng chuyn i vo thnh ph. Ni tm li, ti
Red Oak, chng ti n nhiu, lm nhiu v ti ln ln vi cm gic c yu
thng, vi nhiu th ang trng i ni ti, mt con ngi lm lng ra tr
trong tui thanh xun ca mnh.
Ngi c nh hng quan trng nht i vi ti chnh l ng ngoi Clarence

Pete Tuttle, ngi gc Ireland. Tnh cch ca ti c hnh thnh di ci
bng v i ca ng. L mt ng vin ng Dn ch thi k New Deal(1),
mt nh ton hc li lc v l mt doanh nhn, ng ngoi ti l mt con s
t y quyn lc v t tin. Ch cn vi ting ni bng mt ging trm v

mnh l ng c th lm cho c cn phng yn lng tr li. c lc ng
mun tr thnh mt mc s, nhng ng li qu yu ph n nn hn l ng
khng thch hp vi cng vic . L ngi c tm nhn i trc thi i,
ng tng c ln c ngh ra tranh c chc thng c bang Iowa, nhng
ngoi ti t chi v ng tng t vi ln do ti bn ru lu trong thi
k Prohibition(2). Vi ti, ng ngoi vng chc nh mt tng i.
ng ngoi ti hot ng tch cc trong thi k s khai ca ngnh hng
khng. ng l mt phi cng nho ln v s hu nhiu my bay biu din cng chnh l tm bnh phong cho hot ng bn ru lu ca ng.
Trong s nhng vic lm tch cc, ng thnh cng trong vic vn ng
hnh lang Quc hi quyt nh lp t n trn tt c cc phi trng, to
iu kin cho my bay c th ct cnh, h cnh ban m. Nhng ng gi
t ngh nho ln my bay khi vin phi cng ng s cht th thm trong
mt tai nn.
ng b ngoi ti xem vic li my bay nh l mt phn trong cuc
sng ca h. C ng v b u c th nhy ln mt chic my bay ri li i
mua sm Chicago hoc ln tn New York xem mt trn u bng chy.
ng ngoi ti rt c ti trong vic pht hin, nm bt v nh hng
th hiu ca th trng. ng thnh lp i pht thanh KICK Red Oak,
mt trong nhng i pht thanh u tin ca Hoa K. ng phc v trong
Hi ng Truyn thng Lin bang ch mt nm sau khi ti ra i, nhm
qung b cho mt trn quyn Anh vn khng bao gi din ra. ng cng l
ngi xy motel(1) u tin Red Oak. Ngoi ra, ng cn s hu ba nh
my sn xut nc gii kht c ga, nh my p trng g, v nhiu ti sn
khc.
Trong Th chin th II, ng xy dng 400 cn h nh Downey, bang

California m ng khn kho t tn l Tuttleville. Mc d ng dy bo ch
em ti l phi lun lun ni s tht, nhng ng li ti khai gian tui
c th ghi danh hc cng lc vi ch. ng ngoi ti thng xuyn i y i
v lm mi vic, khin ti tin chc rng ch em ti ri cng s ging
nh ng. Ti cn nh nh in vic ng bo v ch em ti bng ging ni
quyn lc, tnh tnh d di vn c ca ngi gc Ireland v tri tim rng m
ca ng. ng thng yu chng ti nh th khng ai trn tri t ny c
th yu thng chng ti nh th.
Ln ln, vi ln da mu -liu, tc en v mt cng en, nhng ti c
chp nhn nh nhng c dn mt xanh gc Scandinavia Red Oak. Chng
ti i l Congregational Church v theo hc trng cng lp. Tuy nhin c
mt ln, khi ti ln chn, ti cm nhn c s phn bit khi mt s ngi
nhn mu da sm v cho rng ti l ngi Do Thi. S vic xy ra khi ti i
mua mt thanh ko trm xng gn nh. Ngi bn hng khng chu bn
ko cho ti; hn th na, anh chng ny cn git li thanh ko trong tay ti
v tuyn b cc lc: y khng bn cho ngi Do Thi!.
Ti tiu nghu tr v nh vi v mt ngng nghu. ng ngoi ang c
bo khi ti bc vo.
- Ngi Do Thi l g h ngoi? - Ti hi.
- Ti sao chu li hi th? - ng h thp t bo xung, hi li.
Ti k u ui cu chuyn va xy ra. ng lng l gp t bo, ko ti
ra xe v li thng n trm xng. ng vo ni chuyn vi ngi ch trm
xng trong khi ti ch trong xe.
Ti khng bit nhng g din ra bn trong trm xng, nhng khi tr ra,
ng ni: Chu c th mua ko . Chu s khng bao gi gp rc ri na
u.
Ba tun l sau, mt tm bin treo ln bn ngoi trm xng: Ngh bn. Ti

lun t hi khng bit ng ngoi mnh lm iu g vi h, nhng khng
dm ni ra.
Mt ma h n, ch em ti i cm tri bn h Okiboji pha Bc Iowa.
Chng ti th b dc theo b h. Ch ti lc 13 tui, c th bt u
pht trin, v c th s ot vng min trong mt cuc thi sc p vo
mt ngy no vi mi tc en hp cng ln da mu ng vng. Chng
ti i gia mt nhm con trai, bng mt a ln ting: Mt con nhc da
en ka!.
Khi nhng a khc nhp cuc, thm li bn ra tn vo mt cch th
tc, ti mi nhn ra l bn chng ang nhm vo ch ti. Ti thy ch
Miriam s cng ngi. Ch rt nhy cm vi ci h Hassan ca chng ti
v sau ny ci h. Ti nhn thy Miriam rt xu h trc nhng li th l
ca chng. Ti ht to mt ting ri nhy bt ln, ng chn gia ch Miriam
v bn chng. Chc khng th trnh khi mt cuc nh nhau. Nhng may
mn thay, c mt ngi ln tui i qua v ngn chn cuc u . Tuy
nhin, ti hc c bi hc v s tn nhn v hp hi ca t nn phn
bit chng tc. V cc bi hc theo ti sut i.
ng ngoi Pete Tuttle ca ti cng ght s hp hi. Ti nhn ra iu
trong cch sng ca ng. ng thng gip nhng k thua thit. S
ho phng ca ng vn c truyn tng Red Oak. Tng tri qua thi k
khng hong kinh t, ng ngoi ti rt qu tin bc, nhng ng xem trng
con ngi hn. Mt cu chuyn m ng k li l sau cn i suy thoi, rt
nhiu nng dn mc n khi mua g con ti l p trng ca ng. Nhng
sau , hu ht cc tri ch nui g u b ph sn v mt kh nng chi
tr. Pete Tuttle b qua tt c. ng ch yu cu h tr li tin khi h c

th.
Ti tri qua mt cuc sng lao ng chn tay ti trang tri Red
Oak. T lc cn nh, ti lm nhng cng vic nh vt sa b, chm nom
n heo, n nga, by g. Ti li my ko ra ng trng bp v la mch.
Ti ct c, ct thnh kin c kh dnh cho b, nga. Ti li xe ti nh chy
khp nng trang trng coi gia sc v v ma. Tm li l ti c th t ho
rng mnh l con nh nng tiu biu Iowa. Ti bit cch qun l nng
trang. ng ngoi ti ci vui khi nghe ti ni rng sau ny, khi ln ln, ti
mun tr thnh mt qu trang ch nh ng.
Tuy nhin, vo nm 14 tui, i ti r sang mt bc ngot khc khi
ti b Jeannie ch nga m ti yu thch nht vo u mt c ch
mng. Ti b v xng s, chn thng s no v cn nh nh in cnh ng
ngoi ti khc khi trng thy ti.
Cu b ny s lm vo tnh trng chm pht trin tr tu, hng mt
phi v khu gic cng khng th hot ng. l li d on kinh khng
ca vin bc s bnh vin v tnh trng ca ti lc y.
Mt bc s phu thut thn kinh Omaha ly i mt mu xng s
c bng ng tin 50 xu pha trn mt phi. ng cng ly c ht phn
mu bm phn trc no b ca ti.
y l mt cuc phu thut tinh vi vo thi im , trong iu kin
khng c chn on tt. Nhng may mn thay, ti vt qua c. Cc
gio trnh y hc cho rng, mt chn thng no nh th thng dn n
hu qu khin nn nhn b chm pht trin tr tu. V cho d c hi phc
th vn li mt s di chng nh: cu gt, tnh tnh hay thay i, tin
trnh suy tng, tranh lun kh khn v c th b mt tr nh lu di hay
ngn hn.
Th nhng ti cn tr v c sc khe tt. Ti n khe v tri qua thi

gian phc hi chm nhng tht diu k. Sau tai nn, im s ca ti lp
ri t A v B xung C v D, li nhn c im F trong mn i s. Ti t duy
mt cch kh khn v bit rng tin trnh hi phc no b cha c tt.
Nhng ri ti cng hi phc hon ton, mt s hi phc phi thng, n
c mt bc s ni vi ti rng, trng hp ca ti nn c vit bi ng
trn tp ch y hc.
Sau cuc phu thut, ng b ngoi rt lo lng nn hn ch nhiu hot

ng ca ti. Ti trng, ti l mt hc sinh c chiu cao 1,7 m v ang ln
nhanh, tr m vi th trng 66 kg. Nu khng c s c ni trn, c l ti s
l mt vn ng vin in kinh. Nhng nay th phi trnh xa cc mn th
thao nh bng chng hn. Trong sut thi gian hc bc trung hc, d
lm tt cng vic trang tri, ti vn khng c php tham gia vo cc
i chi th thao. Thay vo , ti c sp xp tr thnh nh qun l
cc i th thao v c v cho ng i.
V cui cng, nh p li s mong i, im s ca ti kh ln. Ti
tt nghip trung hc ph thng tui 16 ri cng ch Miriam theo hc Iowa
State University Ames. Ti theo chuyn ngnh chnh l nng nghip, c
bit ch trng v qun l nng tri sn xut b sa. Thi trung hc, ti
lun c gng kim tin v dnh c mt t nh cng vic bn thi gian
l vt sa b nng tri nh trng, nhng n lc ln i hc tui 17 th
khon tin tit kim cn kit. thi im y, vic vay tin chnh ph
theo hc i hc chng d dng t no v ti kh t ho l mnh c th
tm s tr gip ti chnh t gia nh. Nhng ti khng mun ni vi ng
ngoi l mnh ht tin m to nh vi Miriam v bit ch s c gip mnh.
Ri ti gia nhp lc lng Thy qun lc chin tui 18 m khng hi

kin bt c ai trong gia nh. Bn b ti i hc Iowa e rng nu gia
nhp lc lng ny th ti s chng cn c hi tr li ging ng. Nhng
ti khng tin h. Ti ri trng vi 22 -la trong ti v tr thnh mt
anh lnh Thy qun lc chin.
L do gia nhp Thy qun lc chin l v ti mun chng t rng mnh
cng c th t khng nh bn thn trn th gii ny. Ti nhn ra mnh
khng thch tiu ph cuc i nng trang. Thy qun lc chin ni ting l
binh chng och nht ca qun i v ti mun b khuyt cho nhng nm
thng mnh b loi ra khi tnh ng i trong cc i chi th thao
trng trung hc. Ti cng bit mt s ngi c t tng k th vi ngi
gc Rp nn ti mun chng t mnh khng thua km bt k ai.
Khi cn l mt cu b, ti ghi nh bi ni chuyn ca Tng thng
Franklin Roosevelt ln n Nht Bn nh bom Trn Chu Cng, gi l
mt ngy sng trong ni nhc. Cng ging nh mi ngi M thi y,
ti chng kin nhng n lc anh hng ca qun i Hoa K chin thng
trong cuc chin ny. Ti thng nghe ng b ngoi nhc n mt ng ch
ca ti l Mortimer M. Marks, mt s quan Thy qun lc chin m mi
ngi tin l cht khi c mt trong s c Bataan Death March(1). Mt
ngy n, gia nh nhn c tin ng y vn cn sng v b Nht bt lm t
binh. ng sng st sau ba nm trong tri t ca Nht. Khi tr v M,
ng c xem l ngi hng v c vinh thng Trung t Thy qun lc
chin. Trong trng hp ca mnh, ti cng bit c d lut v qun nhn
M c th gip ti trang tri mi th cho vic hon tt i hc sau vi nm
phc v trong qun ng.
Ti thch Thy qun lc chin theo cch m ch c gii tr mi hiu
c. Ti thch tc phong k lut, nim kiu hnh, nhng tiu chun cao v
thanh danh c rn luyn khi phc v trong qun i. Ti c cm gic v
nh hnh trong u l Thy qun lc chin ko mnh ra khi cuc sng

lao ng nng trang v hng cho ti con ng i n vinh quang v
phng s. L mt qun nhn gia nhp Thy qun lc chin M nm 1954,
ti c hun luyn v t v v nh qun ch trong sut 12 tun l cc
k gian kh Trung tm Hun luyn Thy qun lc chin Camp Pendelton,
bang California.
Cc hun luyn vin ht thng vo mt, nh m chng ti ti bi d
ch vi nhng vi phm nh nht. Ti cng nhng tay lnh mi khc phi
vt qua mi trng khc nghit, cng thng ca Trung tm Hun luyn.
Chng ti phi dy sm, lm vic c ngy ri ng m mt nh nhng khc
g. Chng ti phi mang vc nhng khu sng my nng 55 kg, eo cp s
n vng quanh bng ri leo ln tt xung cc ngn i quanh Camp
Pendelton, li phi thc tp np n v bn 550 vin mt pht. Mi khi cm
thy b hnh h, b s nhc qu mc v mun b cuc, chng ti li tm
cch t kim ch cm xc trong lng v tip tc tin bc. Vic gia nhp
binh chng Thy qun lc chin hnh thnh tnh cch ca ti, tp cho ti
tnh k lut, s dng cm, gan d, bn nng t bo ton tnh mng v tnh
trung thc.
Sau hai tun trong Trung tm Hun luyn, hm n, mt hun luyn
vin i n, ch thng vo ngc ti khi chng ti ang ng trong hng
qun. Vo thi im , ti cao 1,83 m v nng n 82,5 kg.
- Ny! Cu bao gi u quyn Anh cha? - Hun luyn vin hi.

- Tha, cha. - Ti tr li.
- Tt. By gi cu l tay m bc ca trung i ny.
Ti suy ngh rt nhiu v vic ny. Ti c th hnh tt do tng lm vic

nhiu nm nng tri. Nhng i th ca ti trong trn so gng u tin li
l mt tay quyn Anh tng ot gii Gng tay Vng. V li xt mnh tng
b thng nng u do b nga , ti vi i gp ring v hun luyn vin
ti vn phng ca ng.
- Tha ng, ti khng th u quyn Anh c. - Ti ni.

- Ci g? Anh mun ni g? Anh khng th nh bc h? C in khng?
- Tha ng, ti tng b ly i mt phn v no. Nu ti b nh trng ngay
, ti c th b cht.
- Anh nht gan h? lim t! Anh gi nai h?
- Khng, tha ng.
- Th anh gia nhp vo Thy qun lc chin?

- Vng.
- Anh c man khai gia nhp Thy qun lc chin khng?
- Khng, tha ng.
- H nhn anh vo Thy qun lc chin?
- Tha, vng.
- Ri th anh l mt qun nhn Thy qun lc chin?
- Vng.
- Ct ra khi phng ti ngay!
May mn thay, cc tay m bc trong lc lng Thy qun lc chin

c mang m bo h. May mn na l ming da ca m bo v li n
khp vi im mm v no ngay trn mt phi ca ti. Mc d tp dt

c thng tri, ti vn cm thy yu hai u gi khi bc ln v i vo
vng u vi tay m bc Gng tay Vng. Tay ny cng chng kh hn
ti. Chng ti ghm nhau, cng th qua li kh p mt v d khng ai
c nhn cp v th hin s dng cm trong thi u quyn Anh, nhng ti
c cng nhn l ngi chin thng.
Ti cng t c im s cao nht cha ai tng t trong mn bn
sng lc 45 ly, hng nh trong mn on ng chin binh v gip cho
trung i ca mnh t danh hiu trung i xut sc. Bng nhiu cch, binh
chng Thy qun lc chin ch cho ti thy l mnh c th lm c
nhiu hn l mnh ngh.
Ti phc v trn chic USS Toledo, tu c ca hm i 7, lnh
nh trn bin mi t 4 thng vi b phn b gm 45 tay sng Thy
qun lc chin lun tc trc, sn sng chin u. Trn bin c thi chin,
Thy qun lc chin l nhng tay sng c nhim v trc tin l bn h cc
phi c tn cng ca i phng. Vi nhim v l n v b, cc tay sng
cng phi tip tc tp dt hng ngy, su ngy ri mt tun. ng gc 4
ting ng h d cch nht th tht l kh, c bit nu nh bn ng
gc t na m cho n 4 gi sng sau khi lm vic mt ngy.
L qun nhn Thy qun lc chin, ti chun b cho vic b ln
bi bin Hn Quc khi hu s. Ti cng sn sng hnh ng khi chin
hm chng ti nh neo hng v Cairo vo nm 1956 trong cuc khng
hong knh o Suez. Sau khi tuyn b quc hu ha, Tng thng Ai Cp
Gamel Abdul Nasser cho qun i chim quyn kim sot knh o t
tay ngi Anh v Php. C kh nng M s a qun chim li knh o.
Tuy nhin, trc khi chin hm chng ti n Cairo, Tng thng Eisenhower
hy b lnh tn cng. ng quyt nh khng gip Anh v Php tr li vai
tr ca nhng cng quc thc dn.
i nghch vi ng ngoi mnh l mt ngi trung kin vi ng Dn

ch, ti ng h Tng thng Eisenhower. Khi ti cho ngoi xem chic nt
c dng ch Ti thch Eisenhower, ng bo ti qung n i, hoc l
bc ra khi nh ng. i vi ti, y l c hi th hin tnh c lp ca
mnh. D vy, trn chuyn i n Ai Cp, Hm trng chic USS Toledo
chm trn ti.
- Hassan! Anh l mt Thy qun lc chin hay l mt ngi Rp? - ng

hi ti.
- Tha, trc tin ti l mt Thy qun lc chin, sau , l mt ngi
Rp. - Ti tr li.
- Tt. Chng ti s n anh. - ng ni tip. - Anh t cch tr
thnh ngi ch huy tiu i nn ti hy vng, nh mt Thy qun lc chin
xut sc, h s Hassan, anh bit anh s phi lm g khi chng ta t chn
n a Trung Hi.
Ti xem y l mt c hi cng c s t tin ca mnh, nhng sau ny, ti t

hi ti sao ng y khng nhc n chuyn na.
Trong mt chuyn i khc, vo thi im xy ra cuc khng hong
hai hn o Quemoy v Matsu, chng ti chun b chin u, trc chin
24 gi mt ngy sau khi c ng 6 ting ng h. Tt c chng ti u
mang theo lu n y v trng ch nhng chic thuyn c bng cc
chic Volkswagen Beetle cp vo boong chin hm. Dn chng ang tm
cch chy thot khi o, thot vng kim sot ca chnh quyn, v nhim
v ca chng ti l gip a h ln tu ch ra i Loan.
Tu ca chng ti neo Hng Kng, Trung Quc, Hn Quc v cc hi
cng ca Nht nh Kobe, Nagoya, Sasebo v Yokusuku. Chng ti cng c
cp bn Bataan v Corregidor thuc Philippines cng nh t chc t

vng hoa tng nim ti Surabachi trn o Iwo Jima. Ti l mt chuyn
gia v sng trng, mt tay bn ta, nhng ti c nhiu vic khc phi lm
trn tu, k c vic hnh x nh mt qun cnh. Ti c giy chng nhn l
mt thin x sng lin thanh c nng 50 ly, v theo , ti hng dn k
nng cho Thy qun lc chin Hn Quc Chin Hae. Ti cng vinh d c
cho n cc v hm trng, cc c v lm ti x phc v cho cc cp
ch huy ny trn bn cng. Thnh thong, ti cng lm ti x a n con
gi ca h. Ti c nhiu k nim ng nh vi nhng nh i quc ng t
ho ny.
V c bn, ti rt tn tin v sing nng. Ti ht tc hay git, i
cho ng i ch vi mt hoc hai -la. Trong khi mt s chin hu ca ti
vui chi trn cng, ch chn say sa cc qun ru, b kh bn cc c
gi th thnh thong ti li lm nhim v canh gc ni vui chi ca h
nhn khon tin th lao 20 -la mt m. Ti c dnh dm cng nhiu
cng tt khon tin lng 75 la mt thng ca mnh. Ti bt u cc
bui l cu nguyn trn tu, ni chng ti khng ch nghin cu Kinh
Thnh, m c kinh ca Do Thi gio cng nh tn gio ca nhiu khu vc
khc. Mt m n, s quan ch huy tin hnh mt cuc kim tra bt thn
sau khi cho tt n vo lc 9 gi v pht hin ra rng ti ang theo hc
hm th trng lut. im s trn mt trong nhng bi tiu lun ca ti
gy n tng mnh v vin s quan cho php ti c s dng phng
khm bnh pht thuc trn tu nghin cu bi v sau khi n tt cc
phng khc.
Trc ht, ti l mt Thy qun lc chin trung thnh. Ti c bt
ln h s, ri trung s. Nhng nm thng phc v trong lc lng Thy qun
lc chin l nhng ngy ng t ho trong i ti. Ti thch phng chm
Semper Fidelis lun lun trung thnh. tng v mt chin binh sn
sng hy sinh mng sng bo v t quc l mt khi nim y t ho v

hnh din i vi ti.
Mt ngy n, Hm trng Thomas cho gi ti vo phng lm vic ca
ng trn chin hm USS Toledo v tin hnh mt cuc thi vn p ngn
trc khi bt ti mang qun hm trung s. Hm trng Thomas a cho
ti gii quyt mt tnh hung.
- H s Hassan ny, ti s hi anh mt vi cu v ti d nh gi anh i hc

Annapolis. y l mt cuc thi vn p. - ng y ni.
Ti cc k kch ng xen ln cm gic t ho. C th y l nim vinh d
ln nht trong i binh ng ca mnh.
- Vng, tha Hm trng. - Ti tr li, d cha hnh dung c nhng g
sp din ra.
- By gi, anh ang Hn Quc v ang gi ngn i 827. Anh c 14 binh
s thuc quyn v c lnh c th. Qun gic mun chim ngn i. H
ang tn cng ln i v s dng chin thut l la tr em v ph n i
trc. Anh phi x l th no?
- Tha Hm trng, ti s yu cu cc tay sng, cc tay bn ta ca mnh

nhm bn vo cc cp ch huy, cc s quan, nhng nhn vt chu trch
nhim v cuc cng kch.
- Chng vn tip tc tin ln.
- Tha Hm trng, ti s s dng n t sng ci. Chng ta s cho n n
ci vo pha sau m tr em, ph n. Cng lc , ti cho lnh thit lp
chin ly phng ng.
- H s Hassan, chng vn c tin!
- Vng, tha Hm trng, nu chng trn qua chin ly, ti s ra lnh

mang sng ba-z-ka ra v cho rp li l vo sng cn chin. Chin
tranh l a ngc m.
Ti tng nghe cu ni Chin tranh l a ngc (War is hell) trong
mt b phim no v cu tr li ca ti phn nh ng tnh trng chin
tranh qua nhn quan ca mnh: mt trn chin sng cn, i u trc din
ca cc tay sng v s dng bt c phng tin no. V nu dn chng b
la i lm l chn nh trong tnh hung gi nh m Hm trng a ra
ti gii quyt th phi tm cch hn ch ti a tn tht sinh mng cho
h. Nhng cu tr li ca ti phi thuyt phc c Hm trng Thomas v
c vin s quan gim st ti, i y Thy qun lc chin Thompson. Vo
cui chuyn hi trnh , ti cc k hnh din khi c c i hc Hc vin
Hi qun Hoa K Annapolis v l ngi duy nht c chn trong s
190.000 Thy qun lc chin trn hm i 7. C hai v s quan ni trn u
ni vi ti rng y l mt c hi him c trong i binh ng. Ti cng cm
thy nh th.
Ti Hng Kng, ti tm bit Hm trng Thomas v gii thiu vi ng
ngi yu ca ti Monica Thirwell mt c gi tr p mi 17 tui.
Monica bit 5 th ting v ti ngh, c nng kho lo, khn ngoan hn mnh
v nu ci nhau, chng ti chc s c nhng a con ng nghnh, d
thng. Nhng vin Hm trng vi ko ti ra khi tm nghe ca Monica v
ni ngay l ng mun ti i Annapolis ch khng nn m ci m kic g
ht.
- Trung s Hassan ny, nu cu ci c gi tr p ny, ti s x xc cu ra

y! - ng rt ln bn tai ti.
- Tha Hm trng, ti hiu.
Ti khng ci Monica m sm xut hnh i Annapolis vi nim t

ho xen ln cm gic c n.
Ngay trc khi ln ng i Annapolis, ti c tin ng ngoi b bnh
bch cu. Ti bay v Iowa thm ngoi v bo cho ng bit tin mnh c
chn i hc Annapolis tr thnh s quan Thy qun lc chin. Trc
y, ngoi tng ni l ng ngh ti s l mt bc s gii, v ln ny ngoi
nhc li iu . Ti bit ng ngoi ang bnh, truyn mu ti 18 ln,
nhng ti khng hiu c tm h trng ca vn v chnh ngoi ch
thn li xe ch ti ra phi trng.
Trn ng tr li Hn Quc, ti ng qun v l chuyn bay cn c
khng qun Travis. Ti c chy theo cho kp my bay ang chuyn bnh,
nhng b ngn li.
Ti th hn hn la ln:
- Ti khng th tr chuyn i n chin hm c. l mt ti danh ca
ta n binh. Nhng ti tr chuyn bay.
Sau , ti hay tin chic my bay ny b nn gn o Wake, Thi
Bnh Dng, khin 69 lnh Thy qun lc chin v qun nhn khc t nn.
Xc my bay khng tm thy c.
Sau mt lot cc s c, k c mt thng lm vic nh mt nhn vin

a th v lnh gc Hn Quc, cui cng ti cng c ln tu i
Annapolis. Annapolis ch mi c mt thng, ch Miriam gi in bo
tin l bnh tnh ca ng ngoi tr nn trm trng. Ch ni ng ang nm
vin, ang cht dn vi chng bnh c qu nhiu bch huyt cu. Mc d
ti c i chuyn bay sm nht tr v Red Oak nhng khng kp na.
ng ngoi ra i - tui 73. Ti cm thy n hn v cng. Ti khng
c thi gian tr chuyn cng ng, ni cho ng bit l ti yu ng bit

dng no. Nhiu nm sau, hng ngy ti vn ngh v ng nh th.
- ng ngoi con trng ch con v giao cho vic qun l nng trang. Mt ngi d ni vi ti, chng khc no m mt nht dao vo tim ti. - B
ngoi con th ngh rng con git ng ngoi khi ni vi ng l con s
khng tr v nng tri na.
Nhng li lm ti thm hi hn. Ti li Red Oak mt thi gian
ngn gip b ngoi Milly Tuttle bn bt gia sn. Ti l ngi duy nht
trong gia nh bit r ngun gc v gi tr ca tng con vt trong nng
trang nn ti khng mun thy cnh b ngoi bn bn tho. Ti gip b
bn i by gia sc Black Angus v Brown Swiss, nhng ch cu Duroc, g
Th Nh K Beltsville, ch nga Morgan m chng ti mua ca mt gnh
xic rong, nhng con nga ci Des Moines m ti v ng ngoi tng chm
sc d thi ti hi ch tiu bang Iowa. Lng ti trn ngp ni n hn khi
bn i nhng con vt ny, bi ng ngoi ht lng dy d ti tr thnh
ngi qun l nng trang nhng ti khng theo nguyn ca ng.
n khi tr li Annapolis th ti b kh nhiu mn hc. Nh trng
bo l ti phi bt u hc li vo nm sau, vo hc k ma Thu, hc k
duy nht dnh cho cc sinh vin mi nhp trng. Trong khi ch i, ti
vn li Annapolis nhng khng trong hc vin. Ti nh ng i ca
mnh trn chin hm. Ti thng nh ng ngoi v cm thy cuc i mnh
nh b tc.
Khi cn Red Oak, anh Richard Houck, chng ch Miriam v cng l mt

bc s th y, c gi l ti nn tr v Red Oak hon tt i hc.
- Em nn tr thnh mt bc s th y th tt hn l i hc Annapolis. - Anh
Richard ni. - Nn nh em xut thn l mt cu b nng trang.
Gi y, khi ang nn nng vi thi gian Annapolis th nhng gi

ca anh Richard cht tr li trong suy ngh ca ti. Ti ch mi 21 tui m
hi st rut. Ti gi in ngay cho trng Iowa State University. V vi
s gip ca anh Richard, trng chp nhn cho ti theo hc, mc d
cc lp khai ging t hai tun trc . Cho d ti c xut ng,
vinh d lm trn trch nhim trong lc lng Thy qun lc chin, nhng
ti lun hi tic vic t b Hc vin Hi qun Annapolis. Ti cm thy mnh
ph lng nhng ngi tin c v tin tng vo mnh.
Ti khp khing tr v Red Oak trn i nng v mt tai nn khi ln
di h bi. Ngoi mn tin 3.500 -la tit kim c v khon tin 3.000
-la ng ngoi li, ti c nhn thm 110 -la mi thng theo quy
nh dnh cho qun nhn xut ng. Do nhp hc tr, im s gia hc k
ca ti tht t v hu nh ti thi hng tt c cc mn. OMara, mt gio s
tc do di truyn ngi c ch s thng minh (IQ) 187, cao nht trong
trng i hc khuyn ti nn t b vic hc ny v s cch bit qu
ln so vi cc bn ng hc. Ti cn thn lng nghe nhng g gio s ni.
- Allen ny, anh b tt li qu xa. D anh thng minh nhng ti khng

ngh l anh c th san bng khong cch. Trong mn ca ti, im s ca
anh tht l t hi.
Ti ngh gio s OMara cho ti c hon tt hc k v cm thy rng,

cho d c nhng im s th thm nh th, nhng tia sng bt u
le ln trong ti.
- c ri. Nhng anh cn phi c mt phng php hc tp tht tt mi

vt qua c v tr n im s vi ti cng nh vi cc v gio s khc. Gio s OMara ni.
Ti lao vo vic hc. Hc v hc lin min. Cc bn cng lp r ti vo
nhm hc tp, ch gip cho ti cch hc v nhng thiu st trong kin thc
ca ti. Nh , im s ca ti c ci thin ng k. Vo cui hc k, ti
nhn c im B trung bnh. Ti c tn trong danh sch tuyn chn ca
trng Th y trc khi vo lc lng Thy qun lc chin, v th gi y h
d dng chp nhn cho ti theo hc.
Hc ngnh Th y kh vt v nhng ti c th vt qua. Ti tng
qun l nng trang ca ng ngoi. Ti yu cc con vt v bit cch chm
sc chng. Nhng nhng sinh vin khc thuc ngnh ny cng xut thn l
nhng cu b xut sc nng trang nn tt c u cn phi tht kin tr,
bn b mi mong vt qua c nhng thch thc. Chng ti c dy rng
c th phn on mt nn vn minh qua phng cch m x hi c x
vi loi vt. Chng ti hc thuc lng tt c cc loi vi khun cng bnh tt
c th truyn t gia sc qua con ngi v ngc li. Chng ti hc tt c
triu chng bnh trn gia sc v thc hnh nhiu, rt nhiu ca phu thut
trn cc loi ng vt ln, nh. Cng vi nhng kin thc khc, s kho
tay, chun xc trong nhng ca phu thut ny v sau gip ti cha tr
vt thng cho ngi dn Vit Nam.
Trong trng Th y, cng vi nhng bn tay vng Jimmy Higa,
Richard Okey v cc thnh vin khc trong i phu thut, chng ti tin
hnh nhng th thut tinh t trn ch v mo. Chng ti kho lo gii phu
cc b phn ng rut, ko chng ra, tch cc b phn ring ra ri cn
thn t chng tr li trong khi con vt c gy m v vn cn sng.
Nhng th thut kh khn v nhy cm ny cho ti kinh nghim v gi
khi ti n phc v ti Vit Nam. Chng ti ct b l lch, thn, bung
trng, t cung, mt phn l gan, mt phn ty tng v nhiu phn na ca

nhng con ch trong phng th nghim.
C mt ln, mt sinh vin c ct b khi u thi ra trn mi ca mt
con vt bng in v kt qu l con chim b cht ngay lp tc. Ti cn nh
c ln mnh thc dy vo sng sm trn bn m, k bn l xc con nga
m ti phi phu thut cho k thi ngy hm y. Ti cn nh l cc gio s
bo m rng sau khi ra trng, chng ti s nm vng chuyn mn
hn bt k bc s th y no trong nc. Ngoi ra, chng ti cng c rn
luyn mt phong cch nh nhn v nghim tc hn nh trng Th y l mi
trng khng ru ch.
Trong khi theo hc tr thnh bc s th y, ti c kt np vo Hi
sinh vin Hc bng Acacia, mt hi on uy tn ca trng. Sau khi ti c
bu lm Ph Ch tch v hun luyn vin ca Acacia, mt trong nhng
nhim v ca ti l thuyt phc cho c Jesse Owens tham gia vo Hi.
Jesse Owens l ngi da en, l anh hng ni ting th gii ca Th vn hi
v c rt nhiu ngi nh gi l vn ng vin v i nht ca Hoa K.
Trn ng tr li trng, Owens hi ti c trong Hi sinh vin khng v
ti ni l c, ti ang l thnh vin Hi Acacia.
- L ngi c h Hassan, l ngi Rp, anh khng nn vo hi sinh
vin. Cc hi sinh vin khng cho php ngi da en ng chung hng ng
vi h. - Jesse Owens ni. - Anh khng bit cc hi sinh vin chnh l thnh
ly ch cht ca ch ngha phn bit chng tc ti Hoa K hay sao?
Ti suy ngh v li ni ca vn ng vin ni ting ny trong my tun
l k tip. Sau , ti gii thiu mt cu th bng da en, mt ngi bn
ca ti c im s hc tp kh cao gia nhp hi. Ti kinh ngc khi thy mt
s cc thnh vin nng n b phiu chng li vic gia nhp ca anh
chng thng minh ny, vin dn l h tng c ln nghe anh ta chi th.
Thi o c gi ny lm ti tht xu h v ti nhiu ln nghe cc

thnh vin ca hi cng dng ngn t thiu lch s nh th. Lc , ti mi
thy mt in hnh v t phn bit chng tc m Jesse Owens ni.
Ti gin d phn i v bc ra khi ta nh ca hi sinh vin, bt u
vn ng nhng thnh vin ci m hn nhm xa b s bt cng trong th
tc bu chn. Cui cng, mt nhm ng thnh vin i n cn h ca ti
v thng bo rng v gim st hi sinh vin ng sa i iu l. H
ngh ti tr li cng v Ph Ch tch hi, nhng ti ni l s khng tr li
cho n khi ngi bn cu th ca ti c n cho ging nh ti. Ti chc
rng mnh lm mt iu ng n.
Mc d sp tr thnh bc s th y, nhng ngi m ti knh trng li xem

ti nh l mt bc s y khoa. M Dinsmore mt M gim th k tc x tt
bng ca Acacia thng hay quan st ti. Mt ngy n, M ko ti sang
mt bn v ni rng M ngh nhng k nng ca ti s hu dng trong vai
tr mt bc s y khoa hn l mt bc s th y. Li M ni chm vo su
thm tim ti, bi n chnh l nhng li m ng ngoi yu qu ca ti
tng ni.
- Con c nhiu kh nng phc v cho con ngi hn l phung ph cho loi
vt. - M Dinsmore ni vi ti.
- Nhng con yu cc con vt cng nh yu con ngi. - Ti tr li.
- Hy yu ht thy sinh vt ca to ha, - M ni. - Nhng phi ti u ha
tim nng ca mnh. Phi pht huy ht u im ca mnh.
M Dinsmore gip ti vo trng Y. M gi in n trng i hc v

ni vi ban gim hiu rng ti va tt nghip hng u trng Th y, rng
ti l mt ngi ht sc ng yu, v theo suy ngh ca M, ti s thnh
cng trong vai tr mt bc s y khoa hn l mt bc s th y. Ti np n v
theo hc trng Y ca Iowa State University, trong khi vn lm vic bn
thi gian nh l bc s th y thuc Chng trnh Trit tiu Bnh Gia sc ca
B Nng nghip Hoa K. Chng trnh hc gm 50% l nghe ging v c
sch, ti liu; thi gian cn li l hc cch khm cha bnh qua vic tip
xc vi bnh nhn. Vy l ti lm theo nguyn ca ng ngoi.
C mt thi gian, ti c mun tr thnh bc s gii phu thn kinh.
Nhng mt phn trong chng trnh phu thut hon chuyn, ti n lm
vic nhiu phng cp cu ca bnh vin thuc tiu bang California, t cc
bnh vin ni Oakland cho n cc bnh vin cha tr cho ngi da
thuc khu Hoopa, ht Humboldt. Khng k n rt nhiu ca phu thut m
trc y ti tng thc hin ti trng Th y, gi y ti phi tham d hng
trm ca phu thut khc nhau trn c th ngi, t vic gii phu ct b
khi u cc loi, n m bng v ngc trong cc trng hp cp cu, gy
xng, ct b t chi Ti cng gip vi ca .
Ti tin ngh y l mt ngh cao qu. Ti rt thch mt cu trch dn ca
nh vn Robert Lewis Stevenson, ngi tng b bnh lao v tip xc vi rt
nhiu bc s. Stevenson vit: C nhng ngi v tng lp ngi c
xp trn nhng th bc bnh thng: binh lnh, thy th v nhng ngi
chn cu l lp ngi bnh thng; ngi ngh s kh him hoi; gio s cn
him hn; v bc s th hu nh l ngoi l. Ngi bc s l tinh hoa, l nh
cao ca nn vn minh chng ta Lng qung i ca ngi thy thuc, s
thn trng c c kt bng c trm b quyt, c trm cch lm m nhiu
ngi khng bit, ti x tr c ti luyn qua hng ngn tnh hung kh
x, v quan trng hn ht l s can m v tm lng sn sng gip . R
rng ngi bc s mang li sinh kh cho phng bnh, mang li s hi sinh

cho ngi bnh.
Sau thi gian th thch vi k lut nghim khc ca trng Y v thi k

ngoi tr khoa thn kinh, ti quyt nh theo chuyn khoa bnh hc thn
kinh. Ti ni vi cc bn ng hc rng bnh hc thn kinh l mt lnh vc
m ti c th nghin cu v con ngi m khng phn xt h. V mt l
thuyt, chuyn khoa ny c phng php rn luyn tinh thn nh nhng m
ti cm thy thch hp nht. Ti c bit quan tm n bnh hc thn kinh
xuyn vn ha, mt ngnh ca bnh hc thn kinh khng ch nghin cu
cc nhm v thnh nin trong t m cn tm hiu nn vn ha, phong tc
ca cc dn tc trn th gii.
Ti c m c th hp nht s hiu bit da trn kinh nghim vi l
thuyt thnh mt tng th, phc v cho s nghip y t cng ng trn
ton th gii. Nm 1966, ti chuyn n sinh sng khu vc Bc California
theo quy trnh ni tr lun chuyn, phc v ti bnh vin Mount Zion San
Francisco, v theo mt chng trnh hun luyn ti ch v bnh hc thn
kinh ti Mendocino State Hospital, mt bnh vin tm thn gn San
Francisco. Nhng tri nghim khng my tt p California cui cng
khin ti tnh nguyn n Vit Nam.
Ti lm vic phng cp cu bnh vin Mercy San Juan Sacramento
vo nhng ngy cui tun. Ti cng tin hnh mt vi nghin cu c lp
ti cc trng i hc ln cn nhng hu ht thi gian ti c mt ti bnh
vin tm thn. Ti chi u vo sch v nghin cu v bnh thn kinh, hc
hi tt c nhng g v cc loi bnh tm thn. Ti cho rng, cc bc s bnh
thn kinh c th lm nhng iu tt p nht khi phc v cho ngi ngho,
nhng ngi thit thi v cha tr nhng bnh thn kinh ngt ngho nht.
Th nhng, mt trong s nhng bc s bnh vin Mount Zion ni

vi ti rng, tr phi ti c phng mch Nob Hill, San Francisco, nu
khng, ti khng c xem l mt bc s thn kinh gii. Sau khi nghin cu
bnh vin Mendocino hai nm ri, ti mi tnh ng t mi trng khng
my thn thin m nhn vin bnh vin ny to ra i vi ngi bnh. C
bn m ni, ti cm thy chng ti l nhng ngi lu kho v khng ai
trong s nhng bc s ni tr chng ti c hng dn, ging gii tng
tn nn sau khi ri bnh vin Mendocino, nhiu ngi phi nghin cu
thm mt nm na mi theo kp nhng g mnh cha c ging dy.
Thng thng, mt bc s ni tr s phc v vi t cch l bc s cho
c mt phng bnh vi nhng bnh nhn lon thn kinh. Ti c phn
cng lm bc s ph trch mt phng bnh gm nhng ngi tr tui lm
dng thuc gy m trong 6 thng. Lnh o ca bnh vin dng nh ch
quan tm ch yu n vic kim sot bnh nhn, vic s dng cc loi
thuc thn kinh liu nng nh Thorazine v Mellaril cng cc kiu hnh h
gn nh ging vi thi trung c.
Ti tin rng, nhim v ca mnh l phi hiu ngi bnh m mnh ang
chm sc, phi iu tr cho h ch khng phi l ph bnh, phn xt h.
Chnh thi ny ca ti gy nhiu phin h cho bn thn v ti ng
chm n nhng nhn vt c trch nhim gim st ti, nhng ngi m ti
khng bao gi knh trng. Mt trong s nhng ngi cho 3 trong
s nhng con nga nui ca ng ta cht i. V tng l bc s th y, hn
na, l mt ngi ln ln t nng trang rt yu qu gia sc, vic b b v
tn nhn vi th nui nh th lm ti thy tht kinh khng.
Nhng v gim st khc cng c mt s vn vi ti. C ln, ti cho
m tr b nht trong mt phng bnh c ra khi phng, a chng ln
y mt xe ri ch ra b bin gn bnh vin Mendocino. Bn nhc sinh hot
vui v m khng cn dng n thuc tc ng thn kinh. Chng ti chi d
cu, nng bnh m kp xc xch. Sau , ti lin h vi nhn vin cu h

b bin bn tr c th bi li tha thch trong sng nc Thi Bnh
Dng. Ti dng tin ring ca mnh t chc, v bit rng nhng sinh
hot ngoi tri nh th s c li cho bnh nhn, ng nh hng dn trong
cc ti liu chuyn ngnh bnh hc thn kinh.
Khng lu sau , bc s John Gonda, mt chuyn gia thn kinh ca

i hc Stanford v l gio s thnh ging ca chng trnh, gh bnh
vin Mendocino v ni vi ti l ng nghe k mi chuyn. ng ni rng
chnh ti l ngi m tung nhng cnh ca s cho nh nng trn vo
bnh vin Mendocino vi nhng hot ng nh th. Hy c th m lm,
ng ni. Ri anh s tr thnh mt chuyn gia thn kinh c khi cho m
xem.
Nhng khng phi mi ngi u nhn nhn nh vy v vic lm
ca ti. Khi cc nh qun l bnh vin Mendocino hay bit s vic, h
a vo h s ca ti mt bn ghi nh vi nhn xt l hnh x khng
chuyn nghip. Mt ln khc, sau khi ti dn mt a b ra khi bnh vin
Mount Zion cho chu n mt cy kem, th li thm mt bn ghi nh na
c a vo h s ca ti.
Mi chuyn khng phi ht. Ti tht s kinh hong khi thy cch h
x s vi mt c gi v thnh nin thuc phng bnh lon thn kinh, v ti
buc phi hnh ng cu c b. C b c a ti bnh vin vi
ngy trc v chng lo u thi qu cng thi bc l ra bng hnh
ng. Hai ngy sau khi nhp vin, ngi ta pht hin c quan h tnh dc
vi mt bnh nhn khc di cc bi cy. trng pht, h a c vo
phng lon thn kinh vi nhng bnh nhn nng thuc la tui trn 60.
Mt cch x l tht l kinh khng! Nhng bnh nhn chi th lin

tc, li thng tn cng, nm phn ngi vo nhau. khng phi l ni
dnh cho c b. Ti yu cu a c sang mt phng bnh khc thch hp
hn, vi nhng bnh nhn cng tui v cng triu chng. Ngi ta bo
khng phi l vic ca ti. Th l ti tr v phng ca mnh, tm mt ci
ru ri n trc ca phng bnh kia v tuyn b: Nu cc ng khng a
c b ra khi phng ny ngay, ti s ph ca phng!.
Vy l thm nhiu li ph bnh, khin trch nng n c ghi vo h s ca

ti. Nhng vic nh th khin ti phi t hi mnh c lm ng vai tr ca
mt bc s v mt chuyn gia tm thn? Ti hon tt 13 nm mit mi
hc tp v nhn c hai bng cp y khoa. Ti c gio dc n
mc m c ngi i. Lc y, ti cm thy bun chn v khng ngh l mnh
lm c iu g xng ng cho cuc i ny. Ti ao c c p tr
cho i.
Mt thi im c ngha trong cuc i ti n. Bn ngoi ci th
gii nh nhoi ca bnh vin Mendocino, tin tc v cuc chin Vit Nam
ang nng ln. Ti c nhng mng thng tin chin s, v ring c nhn
mnh, ti phn i cuc chin, cho d ti tin tng mnh m vo lng tt v
s cao thng ca Hoa K. Ti ho hc mun bit nhiu hn v Vit Nam
nn khi c li ku gi, ngi cu binh Thy qun lc chin trong ti p
li ngay.
3
NHNG BC S TNH NGUYN N VIT NAM
Vo thng Ging nm 1968, ti ch n mt mu qung co ngn

trn t tp ch uy tn Journal of the American Medical Association (Tp ch
ca Hip hi Y hc M).
Qung co vit: Chng ti cn nhng bc s tnh nguyn n Vit
Nam Cng Ha (Nam Vit Nam) chm sc sc khe cho dn chng.
Chng trnh c Hip hi Y hc M u.
Nm , ti l mt trong s khong 200 bc s M p ng li ku gi
nhn o ca Hip hi Y hc M. Chng trnh Bc s tnh nguyn cho Vit
Nam (VPVN) bt u 3 nm trc , do Hip hi Y hc M qun l v
hnh chnh v c s h tr v ngn sch ca C quan Pht trin Quc t
M (USAID)(1). C rt t bc s tr tham gia chng trnh ny m hu ht l
nhng v tui trung nin, mt vi ngi trn 70 tui.
Vo thi im , dn chng Vit Nam ang rt cn y, bc s. Cho n
khi Chng trnh Bc s tnh nguyn cho Vit Nam kt thc vo thng
6.1973, c mi hai thng, Vit Nam cn thm 32 bc s tnh nguyn v rt
nhiu bc s M tnh nguyn phc v. Tng cng, c 774 ngi tnh
nguyn phc v thi hn hai thng khng lng, ch nhn tin chi ph 10
-la mi ngy v chnh sch bo him 50.000 -la. Ti t ho l mt
trong s bc s tnh nguyn n Vit Nam v nm trong s 17% tr li Vit
Nam phc v t hai. Trong qu trnh chun b cho cun sch ny, ti
vit th cho nhiu bc s tng tham gia chng trnh v nhng v
phc p km theo nhng li bnh lun su sc, c trch dn trong sch.
Mt trong nhng bc s tnh nguyn u tin n Vit Nam l bc s William
Shaw, 72 tui khi ng n Vit Nam vo nm 1965. Mc d bc s Shaw

mt nm 1973 sau khi c vinh danh trong vai tr bc s gia nh v
bc s phu thut trong qun i, ng ghi li nhiu con s thng k, ti
liu v thc hnh ngnh y trong chin tranh Vit Nam. Vo lc , min
Nam Vit Nam vi 17 triu dn nhng ch c 700 bc s c giy php hnh
ngh. Trong s ny, ht 500 bc s phc v cho qun i Nam Vit Nam,
li hng triu c dn cho ch 200 bc s tr liu. Mt s bc s t cc nc
nh c, New Zealand, Philippines, Hn Quc, v Iran hin din ti y
lp bt khong trng khi ng Shaw n Vit Nam. Theo cc ti liu ca
bc s Shaw th ti cc thnh ph Vit Nam, mt bc s phi chm sc cho
25.000 ngi, cn vng nng thn th mt bc s phi lo cho gn 100.000
dn. Trong khi vo thi im , t l M l 1 bc s/700 ngi v Nht
l 1 bc s/920 ngi.
Khi tnh nguyn tham gia chng trnh, ti khng nhn thc c rng
mt cng vic ngn hn Vit Nam nh th li tr thnh mt giai on c
ngha quan trng trong cuc i mnh. Vn l lnh Thy qun lc chin, ti
sn c nim yu thch i vi vng Vin ng - chin hm ca chng ti
tng cp bn Hng Kng, Ma Cao, Nht Bn, Hn Quc cng nh cc hi
cng khc ca Thi Bnh Dng. Ngoi ting Anh, ti ni c mt t ting
Trung Quc, ting Nht, ting Hn Quc. Do mi lin quan cht ch ca
nhng ngy phc v trong lc lng Thy qun lc chin trn chin hm
USS Toledo, Vin ng l mt vng hp dn i vi ti. Nhng c l l do
trc ht ca vic tnh nguyn i Vit Nam l v lc ti cc k chn ngn
cng
vic
ca
mt
bc
ni
tr
ti
bnh
vin
Mendocino.
Cui cng, quyt nh i Vit Nam gip ti chm dt chng trnh ni tr

ch mi ko di c 3 thng ti khoa bnh hc thn kinh. C th ti
hnh ng mt cch bc ng nhng ng l ti ang rt cn mt s i
thay. Ti b cun ht v pha cuc chin ny khng ch v bn thn l cu
qun nhn Thy qun lc chin, m cn v ti l mt bc s ang mong

mun c lm nhng cng vic hu ch.
Nhng bc s gim st ti ti bnh vin Mendocino t v khng hi
lng v vic ti b d thi gian lm bc s ni tr. H t chc mt cuc hp
v ph quyt vic ti tnh nguyn i Vit Nam phc v. Nhng cui cng ti
thuyt phc c cc bc s gim st rng chng trnh nghin cu ca
ti s cng tng gi tr mt khi ti vit lun vn v phng php cha tr
bnh thn kinh Vit Nam. Sau , ti xin ngh php khng lng v chun
b cho chuyn i Nam Vit Nam.
Vo thi im , Vit Nam l mt t nc b chia ct, l ni din ra
cuc chin gia chnh quyn Cng sn min Bc Vit Nam vi chnh quyn
Nam Vit Nam do M hu thun. Vit Nam l mt t nc nng nghip m
sn phm ch yu l go v cao su, vn c trng trong h thng n
in do ngi Php qun l cho n khi chin tranh ng Dng kt thc
nm 1954. Khi ngi Php rt lui, Hip nh Geneve tm thi chia ct Vit
Nam lm hai phn. H Ch Minh mt anh hng yu nc nhanh chng
thit lp chnh quyn Cng sn min Bc Vit Nam. Gn mt triu ngi
Thin Cha gio di c vo Nam. Chin tranh li tip din v dn chng
sng vng nng thn min Nam Vit Nam b buc phi tn c, buc phi
v sinh sng cc khu vc thnh th, hnh thnh s chuyn ng dn c t
nng thn ln thnh th. Khi cc c vn, ri k n l qun i M trn vo
gip Nam Vit Nam trong cuc chin tranh ko di, qun i Bc Vit Nam
hp lc vi du kch qun thuc Mt trn Dn tc Gii phng min Nam
Vit Nam chin u ti thng nht t nc. Cuc chin m mu vi
tn tht sinh mng ngy cng cao, cho n khi lnh ngng bn c thc
hin vo thng Ging nm 1973.
Hip hi Y hc M gi nhng ti liu hng dn cho cc bc s tnh
nguyn ca mnh qua mt lot cc bc th ngn. Nhng bc th ny gii
thch r rng v nhng loi vc-xin hay dc phm no s nhn, ch dn

cch thc xin h chiu v.v. C mt bc th yu cu chng ti hc nhanh
mt s vn t ting Vit v ting Php. Chng ti cng c cnh bo l s
phi i ph vi nhng bnh tt min nhit i m chng ti cha tng
thy Hoa K, chng hn nh bnh dch hch, s rt v st thng hn
trn lan trong nhiu lng xm. Chng ti cng phi chun b cha tr
nhng ca nhim trng, b thng v bom n vn l hu qu tt yu ca
chin tranh.
Ti tht s ho hc khi i n mt vng t l, hn na li c thot
khi cng vic nhm chn bnh vin tm thn. Ti cng tht s ho hc
mun ng gp nhng g hu ch cho ng loi trong chc nng mt bc s
y khoa. Nhng ti cng phi chun b k cng v ti bit l mnh s khng
c c iu kin lm vic nh mt bc s Hoa K khi hnh ngh trong
hon cnh ca Vit Nam.
Ti mang theo mt s sch v, ti liu y khoa lin quan n bnh nhit
i, phu thut chn thng, phu thut chnh hnh, lm th no duy tr
cn bng cht in gii trong phng cp cu. Cun sch hu dng nht
trong s ny l cun sch nh, mng c ta Emergency War Surgery NATO Handbook, Department of Defense-United States of America m ti
mua vi gi 2,25 -la ti mt hiu sch San Francisco, gn bnh vin
Mount Zion. Ti ngy th ngh rng mnh c th c nhng quyn sch y
hc ny vo chiu ti, sau mt ngy lm vic. Ti khng nhn thc c
cng vic cp cu lin min trong ngy vt kit sc lc ca mnh n ni
khng cn mt cht thi gian v sc lc c, ngay c nhng g cn thit.
Ti khng nh gi n mc hn ch ca n cy trong hm tr n,
khng lng c vic s dng n ban m c th lm mc tiu cho cc
cuc pho kch. Ni chung, ging nh nhiu bc s tnh nguyn khc, ti
cng c mt s iu ngy ng v iu kin thc t Vit Nam.
n Nha Trang mt mnh vi mt cht s hi, bc s William P.

Levonian nh li tnh hung lc ng n phc v ti mt trong nhng bnh
vin tnh ca Vit Nam. Khng c ai n mnh phi trng. Cng khng
chc l mnh p my bay xung ng thnh ph nh. Khng ai
quanh mnh bit ni ting Anh nn chng th bit li no v thnh ph. i
nh xe t n bnh vin tnh m khng bit ai l Vit Cng, ai l k th
ca h. Bnh vin th ngh l ti s n vo ngy k tip.
Bc s William Shaw ghi li suy ngh ca mnh Nha Trang: Trong
mt thng bnh vin, c qu nhiu bnh tt nh vim gan, vim a-mian, bnh bch hu, bnh giun a, bnh phong, vim no, bnh dch
hch, bnh c, bnh l, suy dinh dng v bnh dch t. Trong khu phu
thut ca ti c 30 bnh nhn th c n 13 ngi b thng tch do chin
s. Nhn chung, 50% bnh nhn ca chng ti l nn nhn ca cc cuc
giao tranh, nhng rt nhiu ln, chng ti phi chng kin cnh nhng nn
nhn ny cht trc khi c nhp vin. Chng hn trong mt ln, c 4
trong s 6 thng dn b thng cht trc khi c th tin hnh phu
thut cu cha.
Ngy u tin l ngy kh khn nht i vi ti, bc s Carnes Weeks
nh li. Khng may khi n Phan Rang, ng b mt cn au bng d di.
Trong khi cn vim d dy v vim rut cp tnh ca ti cng t hi hn
vi mi kh chu ca bnh vin ng ngi, th c mt dng bnh nhn
chen chc, tri di ra c 3 khu nh ca bnh vin (nhiu bnh nhn i chn
khng hoc i bng xe b sut m n c bnh vin). Trong ngy
hm , ti tht dim phc v xin cm n tc l a phng v gic ng
tra trong mt bui tra nng nng nh th. Ti tranh th nm c vi
ting ng h v tr li ti tnh sau khi ung nc v ngh ngi. Trong
thng k tip, chng ti tr nn nhun nhuyn hn trong vic ng bin,
nhanh chng nhn bnh v phn loi bnh, cng nh cm thng vi ngi
bnh hn. Chng ti tr liu cc chng bnh m ti ch nu ra mt s nh

bnh dch hch, dch t, bnh un vn, bnh bi lit tr em v bnh lao.
Bc s Bill Owen nh li n tng mnh nht i vi anh khi c phn
b ti bnh vin tnh Bc Liu: Bnh vin khng c nc my. Heo v d
th chy loanh quanh trong cc phng bnh b trng. Ti thy khong 120
tr em trong khu khm bnh dnh cho bnh nhn ngoi tr u tin ca
mnh. Mt b m i vo v trao cho ti a b cht trn tay.
Bc s phu thut Marvin H. Lottman nh nh in ln ng n G Cng tr

gip cho mt nhm bc s Ty Ban Nha m ng cho l mt thi im bun
t nht trong i hnh ngh thy thuc ca ti. Khi n bnh vin, ng
nhn trc ng sau v nhn ra rng Nhng dng c duy nht cn c th
dng c u c k, hoen g v thiu kh trng. Nhng g c th dng cho
phu thut vng bng ch l mt s dng c dng cho trc trng, c quan
sinh dc v tit niu. Chng c ly dng c chnh hnh, cng chng c dng
c ko tay, ko chn no c. Khng c hoc c rt t ch khu. Thuc khng
sinh duy nht dng c l nhng g ti mang theo bn mnh. Khng c
dng c lc mu, khng ngn hng mu, khng truyn mu qua tnh mch,
khng hp v sinh. Cng quan st, ti cng pht hin thm nhiu vn ,
nhiu tr ngi t hi.
Ti Qung Ngi, bc s Gilbert Lee cho bit, bnh vin phi chm sc
600 bnh nhn mi ngy, trong khi c s vt cht thiu thn, khng c h
thng thot nc v cht thi, nc my th chy nh git, bng n th
chng c chp n t sng. ng vit thm: Ti b sc trong cnh khn kh
ny. Hng dng ngi bnh v b thng vo bnh vin cng vi dng
ngi tn c, lnh nn chin tranh. Vo cui tun l u tin Vit Nam,
ti mi tin chc l vic hnh ngh thy thuc Vit Nam khc xa vi nhng
g ti lm Hoa K.
Vo thi im , ti sn sng gia nhp hng ng nhng bc s tnh
nguyn v chun b cho chuyn bay n Vit Nam.
4
N SI GN
Ti ln my bay San Francisco ngy 3.5.1968 v n Hng Kng

ngy 5.5. Ngy 7.5, ti ri khch sn Peninsula, p chuyn bay thng
mi i Vit Nam. My bay ch hn 10 bc s tnh nguyn v nhiu binh lnh
bay thng n Si Gn, th ca Nam Vit Nam.
Khi chng ti vo khng phn Vit Nam, my bay bt u bay chch
hng t bn ny qua bn kia, theo cch bay ngon ngoo, bay hnh ch
chi trnh b bn h. Mt c tip vin hng khng ni vi ti l c 4
chic b bn h trong vng hai nm qua.
Ch mi vi thng trc y, cuc Tng cng kch v ni dy Tt Mu
Thn lm o ln tnh hnh chin cuc Vit Nam. Cc lc lng Bc Vit
Nam cng Vit Cng(1) ng lot tn cng vo nhng thnh ph Nam
Vit Nam. Cc lc lng ny b y lui vi tn tht nng n. Vo thi im
my bay chng ti chun b p xung Si Gn, th mt cuc Tng tn cng
khc -- vi quy m nh hn cuc Tng cng kch Tt Mu Thn - ang din
ra thnh ph ny, trong c cuc tn cng vo khu vc Ch Ln.
T trn my bay, ti c th nhn thy nhng cnh rng, nhng
cnh ng ti tt b ct bng mt m cung vi nhng con sng un khc
chy ra bin ng. Khung cnh bn di chng ti tht l hin ha, ging
nh mt tm bu thip v i chp cnh tri quang my tnh. Th nhng
my bay h cnh chng an bnh cht no.
Cch thc my bay h cnh xc nhn l chng ti ang trong
vng chin s. Trn bu tri Si Gn, vin phi cng bt thnh lnh cho my
bay m b xung, tc h cao mt cch cc nhanh, ri h cnh vi ting
rt bnh my bay trn ng bng m ti tng nh th my bay c th

quay ngot li, lt nho t ng mi. Chng ti nhanh chng ri khi my
bay chy vo nh n khch ca phi trng Tn Sn Nht. R rng chng
ti ang trong vng chin s. Nhiu my bay h hng nm trn ng
bng cng nh trong cc nh cha my bay. C phi trng ln nh ga u
c quy xung quanh bng loi vng km gai concertina. Cc bao ct
phng v c thit lp cch nhau chng 15m. Khu vc quanh sn bay
c phong ta, bo v ngn chn s xm nhp ca Vit Cng.
Khi ln xe but i v khch sn, chng ti mi bt u m hi v
thi tit nng v m cao ca kh hu Vit Nam. Nhng th u tin m
ti ch l cc tm li bng kim loi mng c thit k ca s xe but,
nhm chng li vic nm lu n vo xe. Sau ny, Vit Cng tm cch
ph hng k hoch bo v xe nh th bng cch s dng lu n tn cng
vi cht liu l inh, mnh kim loi.
Si Gn th ph cp tnh p nh tranh t thi Php tr thnh th
ca Nam Vit Nam. Thnh ph c ny hu nh hon ton c xy dng
trong thi Php thuc vi sc quyn r ring ca n. ng ph y ngi
i b, i xe hi, xe p v xch l. Dn chng mc qun o vi sc mu
nh, thanh thot. Nhiu ngi i chic nn l che nng c trng ca Vit
Nam. Nhiu lu i, bit th mang dng dp ca thi thc dn Php. Nhng
ti v nhng bc s ng nghip khc cng nhn ngay ra mt Si Gn khc,
vi nhng cuc chm sng lc c: Si Gn l mt pho i qun s.
Chng ti nhn thy nhiu h bom trn ng ph cng mt s ta nh
tan tc v bom n. Du kch qun Vit Cng chim nhng cnh rng v
ngn i ln cn thnh ph, gy p lc bng cc cuc tn cng vo ban
ngy.
Chng ti i qua nhiu cng s, boong-ke, nhiu v tr t sng my
vi bao ct v dy km gai bao quanh. Ti cc v tr , nhng binh lnh
thuc qun i Nam Vit Nam mang knh rm, tay lm lm sng lin thanh.
Cuc Tng tn cng t hai bt u vo ngy 7 thng 5, tc ngay ngy
chng ti n Si Gn. Giao tranh ang din ra Si Gn v tip tc gn
mt thng khp min Nam Vit Nam. V tht l nh c ngi khi n
c Caravelle mt khch sn c v thanh nh thi Php, c t lm
tng hnh dinh ca cc bc s tnh nguyn Vit Nam. Ti khch sn
Caravelle, chng ti gp mt b ch khch sn Vit Nam tuyt p, mt
ngi hin lnh ng mn, tuy khng bao gi ci nhng tip i chng
ti nh nhng ng hong trong hai ngy.
Trong thi gian ngn ngi Si Gn, chng ti c thng bo ba l
do cho s hin din ca mnh y, bc s Victor S. Falk ngi c
phn b i Vnh Bnh nh li. Trc ht l tc ng tm l, c i vi
ngi Vit Nam v qu nh. Th n l vic hun luyn ngi Vit cc
bnh vin tnh, ni chng ti s c phn cng n lm vic. C l mt vi
phng php hoc cch thc khm bnh ca chng ti c th lm mu mc
cho nhn vin Vit Nam. Th ba l cng vic chm sc y t cp thi. Cng
vic cui cng ny l quan trng nht v chim ht thi gian ca chng
ti.
Gp g mt s bc s tnh nguyn trong khch sn Caravelle, ti bit
rng khng mt ai trong chng ti c bit trc a im phn cng
nhim s ca mnh. Chng ti tho lun v tnh hnh Vit Nam v v kh
nng cng vic cn b ng. Ch trong vi ngy, tt c chng ti u c
phn b i cc ni, hu ht l ri Si Gn n mt ni no Nam Vit
Nam.
Ti hm y, chic ging m m v an ton ca ti ti khch sn
Caravelle b rung ln do nh hng ca nhng v nm bom gn .
Trong chuyn tham quan Si Gn vo hm sau, ti c th nhn tng tn
cuc chin din ra quanh mnh khi ng trn mi nh ca khch sn.
S l trong ba n sng, ti tnh c gp Jim Cavanaugh, mt bc s tnh

nguyn ln hn ti 10 tui m ti lm bn t lc cn qu cnh Hng
Kng. Lc , chng ti nhanh chng kt thn vi nhau bi l Jim l mt
cu binh Nhy d v ti l mt cu binh Thy qun lc chin Hoa K. Ngi
ta khuyn l nn li khch sn, nhng chng ti quyt nh l phi xem
xem vic g xy ra ti qua. Chng ti leo ln mt chic taxi i n ch b
nh bom ti hm trc, vn chng xa khch sn l my. Trn ng i,
Jim cho ti xem khu sng ngn m anh mang theo t M.
- Anh chng bit lc no th phi cn n th ny Vit Nam u! - Jim

ni, tay v v vo khu sng 45 ly.
Jim l mt cu binh a mo him v nghin ru nng, mt lnh Nhy
d trong cuc chin Triu Tin v l mt bc s thch sng trong nhng tnh
hung nguy him. Khi n Vit Nam, anh i vo nhiu vng hoang vu, nguy
him cng vi lc lng c bit M. Anh ta l nhn vt c bit v l bc s
M tnh nguyn duy nht b trc xut khi Vit Nam, nhng chng ti vn
gi tnh bn v sau khi tr v Hoa K, chng ti cn c mt thi gian ngn
cng hot ng chung vi nhau trong ngnh y.
Bc ra khi xe taxi, ti v bc s Cavanaugh cng quan st khu vc
Ch Ln, ni va b nh bom ti hm qua. Nhng chic my bay phn lc
bay thp bn ph, di bom vo nhng a im c xem l ni tr n ca
Vit Cng. Khu vc ny vn cn m hng ca v nh bom, cn hi nng
v cn nhng ni m chy. l ln u tin chng ti nhn thy s tn
ph ca chin tranh Vit Nam.
Mt khu vc ca thnh ph b nh bom. Vt u tin m ti thy
l mt chic nm ang chy m , bc ln mt mi kht l l m sau ny ti
mi bit l ca bom na-pan. Mc d khng nhn thy bt c mt thi th

no, nhng l bc s, chng ti cm nhn c mi t kh bc ln trong
khng kh v ngh rng, nhng nn nhn cht v b thng c ch i.
i vi ti, vic nh bom vo khu dn c ng c ca mt thnh ph ln
nh th l ba bi, khng th chp nhn c. Ti t hi: Ai lm vic
ny? Vi mc ch g? V sao h c th liu lnh nh th? Nhng tr li
nhng cu hi i loi nh th ny th tht l kh trng hp ca Vit
Nam.
Ti v Jim tr v khch sn v thy rng mnh ng l cu chin
binh hn l bn thn cm nhn trc .
Trong my ngy khch sn Caravelle, nhng bc s tnh nguyn
chng ti gp nhau mt cch t nhin tm hiu v cng chia s, trao
i tng cng nh thng tin cn thit. Nhiu ngi l nhng nh phu
thut ti ba. Rt nhiu ngi l bc s gii phu thn kinh, bc s chuyn
khoa chnh hnh cng nhng chuyn gia giu kinh nghim khc. Hu ht
trong tui 40, 50, mt s tui 60. Ti l bc s tr nht trong nhm
v iu lm cho ti th v. Tng phn r nt vi nhng bc s quanh
mnh, ti l mt thy thuc chuyn v thn kinh vi rt t kinh nghim v
phu thut v sp c b nhim trong chc nng mt bc s y khoa mt
ni no trn t nc Vit Nam. Nhng tt c chng ti u c iu g
chung nht, ci iu a chng ti n Vit Nam.
Ti khng tin chc vo quyt nh tnh nguyn i Vit Nam ca mnh,
bc s William P. Levonian nh li. C quan Pht trin Quc t thuc B
Ngoi giao ln k hoch gip thng dn Vit Nam v ti ch ngh l
mt vic lm ng n. Ti t hi l mnh c quyn lm tn thng n
hnh phc cng nh tng lai tt p ca c gia nh mnh hay khng khi
a tay vy cho tm bit qua ca s my bay. Tuy nhin, vic v v cc
con ti ng vy cho gi bit cho ti cu tr li xc ng v quyt nh

ca mnh.
C th ni l c rt nhiu l do phc v trong vai tr mt bc s
tnh nguyn Vit Nam, William J. Rogers III, mt bc s tnh nguyn
Nng nhn xt. Khi chuyn tr vi nhng bc s M tnh nguyn, ti pht
hin ra rng, nguyn nhn a h n y chng h d dng din t.
Nhng ngi ny hon ton khc bit nhau. Tt c u ni l h mun lm
mt ci g , cn phi lm, phi cng hin m khng th ni l ti sao. H
khng th kim nn ng c thc y bng nhng vic n gin nh li
chic xe hi mt v sang trng nht, hoc gi l c k i tng lng, c
ct nhc ln mt a v cao hn v c ngn l mt s vic no m thnh
thong c v nh l mc ch cui cng ca cc y bc s.
B Ngoi giao M cung cp ti liu tm tt, hng dn cho chng
ti v lch s, tnh hnh kinh t v qun s ca Vit Nam. Vic phn nhim
cui cng c giao cho bc s Charles H. Mosley, lc l gim c khu
vc ca chng trnh Si Gn. Mt trong s nhng ni cn mt bc s dn
s l tnh Qung Tr xa xi cc Bc ca Nam Vit Nam. Qung Tr cn mt
bc s a khoa. Qung Tr l mt tnh khng an ninh nm gn vng phi
qun s, v l trung tm ca cc cuc giao tranh d di, c th ph nm
cch ng phn chia ranh gii Nam - Bc Vit Nam ch chng 40 km.
Ngi ta thng bo cho chng ti bit l v bc s c phn b i phc v
ti bnh vin tnh Qung Tr cn phi l ngi c kinh nghim v qun s,
tt nht tng phc v trong cc n v nhy d hoc n v chin u
no khc, ch khng lu n mt chuyn khoa ngnh y no c.
- Ti i Qung Tr. - Ti ni v gi tay ln. - Ti tng phc v trong lc
lng Thy qun lc chin. Ti c th t lo cho mnh c.
Cc ng nghip quay nhn ti chng chc, iu m vo thi im
ti chng my quan tm. Khng cn mt ai khc xung phong nhn v tr
ny nn nhim v hu nh c giao cho ti ngay vo lc y. V tng

l lnh Thy qun lc chin, ti ngh l mnh c th xoay x trong bt k
tnh hung no, d khng chc chn lm. Ti cn c thn, l mt li
th na. Hu ht cc bc s tnh nguyn khc u c phn b i nhng
ni tng i t nguy him hn v ti tr thnh bc s tnh nguyn u tin
i Qung Tr. Sau ny, trong nhng ngy thng Vit Nam, nhiu ln ti
vn ghi nh v hnh ng theo phng chm ca nhng bc s tnh nguyn
Nu
vic
vi
bn,
hy
tip
Thi tit nng v m khi ti leo ln my bay ri Si Gn.
nhn
n.
5
PHU THUT TIM M HU
Con ng Quc l 1 Vit Nam cng cn c bit di ci tn

Street Without Joy (Con ng kh i) l con ng nguy him, l trc
l chnh chy di t Bc vo Nam do ngi Php xy dng v t cho mt
ci tn bun La Rue Sans Joie(1).
Chy di t Si Gn ra Hu, Qung Tr v tip tc qua bn kia vng
phi qun s, Quc l 1 l con ng huyt mch m cc on xe qun s
M v Nam Vit Nam thng xuyn b cc tay sng bn ta ca i phng
tn cng c ngy ln m trong chin tranh Vit Nam. Ri Si Gn, my
bay a ti n Ph Bi, mt phi trng nh c cn c an ton ca Thy
qun lc chin nm cch thnh ph Hu khong 10 km. Ti Hu, ti gp vi
bc s tnh nguyn trc khi leo ln xe Jeep chy thng n Qung Tr.
Ti cn nh cnh mnh ri khi chic my bay nh, loi 10 hnh khch,
bc xung ng bng en nhnh, ang bc hi. Khu rng bao quanh sn
bay Ph Bi c pht quang mt phn bng bom v bng nhng cht
lm cy rng l, nhng ng bng vi nha ng en th vn cn mi
tinh v khng b h hng. Ti mang ci ba l cha mt s linh tinh nh
bn chi, kem nh rng, b dao co ru, ba ci o thun ngn tay, mt
qun jeans, cun cm nang phu thut ca NATO, mt cun sch v bnh
nhit i, hai tri to, mt tri cam v mt tri chui. Vin i t dn ti
xem qua bnh vin qun s mt tng, nh nhng sch s, ngn np trong
mt khu nh tin ch(1) Ph Bi. Ti nh r s yn ng cng mi kh
trng bnh vin qun s nh ny. Nhng dy ging sch gn, v trn
mi ging l mt thng binh thuc Thy qun lc chin hoc mt qun
nhn thuc binh chng khc. Mt vi ngi b thng chn c treo chn
ln, nhng hu ht l nhng vt thng khng nhn thy c di lp
chn qun i mu xanh nu.
- Cho bc s, ti y ny! - Mt ging nam ct ln.

Ai y m bit ti l bc s vy? Cch ch ti ng khng xa l mt
khun mt ru ria sch nhn trn i vai rng, cp mt m bun v mi
tc hi cua theo tiu chun qun i l ln khi chic chn. l mt g
p trai, cm vung m ti ch bit tn l Jerry, mt trung y Thy qun lc
chin. Trc my thng, chng ti c gp nhau ti qun ru
Shadowbox ni thnh thong cc bc s ni tr t tp, gn bnh vin
Mount Zion San Francisco. Lc , Jerry trong b qun phc Thy qun
lc chin v ti cho anh bit mnh cng tng l lnh Thy qun lc chin.
Chng ti chuyn tr, tn gu v ung vi nhau mt vi cc trong khi ch
cc c gi nhy. Ti c nhng nghi ng ca mnh v cuc chin. Jerry cng
c s ng vc ca anh nhng anh ni, v l mt trung y Thy qun lc
chin trung thnh nn anh chp hnh lnh iu ng i n bt c ni u.
V nay th anh ang ti mt bnh vin Vit Nam.
- Xin ch ti mt lt. - Ti ni vi vin i t v i ti bn cnh ging

Jerry.
- Tri t, Jerry! Anh lm ci qui g y th?
Jerry cho ti bit l ch mi vi tun trc y, tc khong u thng
5, anh ng H trong t hai ca cuc Tng cng kch Tt Mu Thn.
ng H l th trn nm cch th ph Qung Tr - ni ti c phn b chng 12 km v pha Bc. Jerry m t nh l mt ha ngc vi qu
nhiu k th v qun i M khng th gi ni chin tuyn. Jerry nhy
vo mt h bom trnh n nhng mt qu n pho ci bm theo v

pht n. Gi y, cc bc s vn cn tip tc gp nhng mnh n gm trn
lng anh. Jerry b t lit t tht lng tr xung v cnh tay cng c ng
kh khn.
- Nhng trng anh kh lm. - Ti ni.

- Ti khng kh u. - Va ni anh va ko chic chn ln mt cht.
Vin i t bc n v ni rng n lc phi i. Ti ni cho ng y
bit l chng ti lm quen vi nhau lc San Francisco. Ti cng an i
Jerry rng cc bc s ca qun i rt gii v anh s nhanh chng hi phc.
Jerry ni c l sau ny anh ch c th ung ru c vi ti thi, cn vic
khiu v th chc l khng th ngh ti c na.
Cuc hnh trnh ngn t phi trng v thnh ph Hu bng xe Jeep l
mt chuyn i sn tc gy. Tay ti x ni l phi chy nhanh trnh cc
nng sng bn ta ca Vit Cng, vn thng nhm vo tn cng cc xe
qun s M. Xe phng xung Quc l 1 ri qua con sng Hng tuyt p.
Con sng c t tn theo nhng loi hoa thm ngt mc xanh tt hai bn
b sng.
Hu l thnh ph vn hin vi hn 100.000 dn. y c nhiu kin
trc truyn thng ca Vit Nam, k c cung in, lu i, lng tm nguy
nga, nhng nhiu kin trc b ph hy trong chin tranh. Vit Nam l t
nc c 4.000 nm vn hin v Hu l mt trung tm vn ha v hc
thut, l c ca cc hong phong kin Vit Nam. Trung tm ca
thnh ph l T Cm Thnh. Qua triu i ca 13 v vua, Hu tr thnh ni
quy t nhng hc gi, ngh s, trit gia v bc s hng u Vit Nam. Trong
khi s chim ng ca ngi Php ng Dng t 1889 n 1954 b xem
l bc lt, tn c v duy tr tnh trng ngho i cho hu ht dn chng
Vit Nam th h vn c c mt vi ng tc nhn o ni bt. l vic

xy dng hai Vin Pasteur u tin bn ngoi Paris Vit Nam vo cui th
k 19.
Hu cng l ni c mt bnh vin i hc ln, c l l bnh vin tt
nht Nam Vit Nam. Bnh vin 1.000 ging do ngi Php xy dng vi
mc ch gim thiu bnh tt bng cng tc v sinh, hun luyn k nng
chuyn mn cao cho cc bc s ngi Vit tin hnh mt s cng trnh
ng k ng Nam .
Ti Hu, ti gp nhiu bc s ngi M, trong c bc s Howard
Detwiler, mt ngi b v, chuyn gia v tai mi hng v l c vn dy dn
kinh nghim ca ti trong my hm sau . ng Detwiler tt bng 65
tui v gn ngh hu khi ng ri phng mch ca mnh Michigan tnh
nguyn n Vit Nam. i ng bc s Hu cn c thm ba ngi khc l
bc s X-quang Grant Raitt, bc s nhi khoa Ralf Young v bc s phu thut
chnh hnh Joe Nettles.
ng l c t hai n ba bnh nhn nm trn cng mt ging trong
ci bnh vin c ngn ging ny, nhiu nm sau ny, bc s Nettles vit,
k c trong mt khu dnh cho bnh nhn b bnh phong. Bnh vin an
ninh vo ban ngy nhng m n th n pho n nhiu ln quanh .
Chng ti c khuyn l hy ng trong khu bnh nhi v phi mang theo
sng M-16 cng lu n phng vic Vit Cng trn vo ln na. Mi
bui sng, nhng nn nhn ca cc cuc di bom bng B-52 trong m li
nm sp lp trc cng bnh vin. Nhng vt thng khng khip kh m
m t v chc chn l rt kh iu tr. Hng ngy, ti bn rn t sng n
ti mt v ch nh mt iu l khi thi tit tr nn nng bc sau bui tra
th ti ri bnh vin, chy bng qua ng ri nhy o xung dng sng
Hng. Ti bi mt hi tha thch cho n khi thn th mnh chm vo mt
dng nc m m m ti bit l dng nc t ng cng bnh vin chy ra

sng.
Trong my ngy u tin Hu, ti nm mi nhng g s ch i
mnh Qung Tr. l mt kiu ri lon tm thn, mt tr nht thi m
ngi ang phi i ph lc y l bc s Detwiler.
Ti bt gp bc s Detwiler ang trn chui trn nhi bn di mt gm
ging. Mt binh s Nam Vit Nam gin d, tay cm khu M-16 ang i lng
sc khp cc ta nh ca bnh vin tm kim ng ta. Tay sng ny gin
d ht ln l s bn cht Detwiler, mt bc s gi, tt bng m anh ta cho
rng git cht con trai ca mnh. S l bc s Detwiler tin hnh phu
thut v mi st mt d tt rt ph bin Vit Nam cho a b trai con
ca ngi lnh chin kia. Nhng thng b li c mt ci rng long, c th ri
ra bt c lc no. Sau khi v mi xong v c chuyn xung phng hu
phu, thng b ht bt hi lm sao chic rng long ra, lt vo kh qun,
khin cu b t vong v ngt th. Ci cht ny mt phn l do cc y t
khng chm sc cn thn. V bc s cn nng gn 110 kg thot cht
bng cch trn di gm chic ging nh trong mt phng b trng ca
bnh vin, v rt cuc, ngi lnh kia bnh tnh tr li.
Ba ngy sau, ti v bc s Detwiler chy ra khi trng thy mt binh s
Vit Nam nm gc trn thm tam cp bnh vin. C mt vt nh mu
trn ngc anh ta v mu tro ra t m b qun phc. Ch thu trn qun
phc cho bit anh ta l h s Bnh. Ngi lnh tr ny xem ra gn cht v
bc s Detwiler ch n nhng tnh mch c sng phng ca anh ta.
- Chng ta c mt ca p tim do trn dch ngoi mng tim.

- Bc s Detwiler ni.
-a ngay anh ta vo phng phu thut cp cu!
Ti cng ng Detwiler mt khong mt pht khing anh lnh tr cn

nng chng 55 kg ny t ln bn m. y cng chnh l ci phng c
dng m cho cu b trai va t vong ni trn.
- Mang cho ti dao m! Cho ti dch truyn, mu v tt c nhng g cc anh

c, nhanh ln!
Bc s Detwiler ku ln. Bc s Nettles cng n nhp vo ton phu
thut cng vi nhiu y t ngi Vit.
- M ngay tnh mch bp i bnh nhn, - ng Detwiler ni,

- c i phi ln i tri. Chng ta cn truyn dch ngay cho anh ta. Anh ta
mt kh nhiu mu. Hy chun b m lng ngc.
Chng ti cn ln ngc ri buc cht c th ngi lnh trn bn m.
Mc d anh ta trong tnh trng na hn m, nhng bc s Detwiler khng
mun ngi lnh ng y trong khi ang tin hnh phu thut. ng yu
cu mang -te li, vn l tt c nhng g chng ti c dnh gy m,
ngoi tr cht Pentothal c th lm cho bnh nhn b m su hn. Chng
ti c lp hai tnh mch i v t ng dn truyn mu v tim. Tht
may mn, nn nhn khng b mt mu qu nhiu.
Vic ti quan trng l t bnh nhn nm ng v th, nm nga, u
hi cao anh ta khng b cht ngt. Chng ti t mt ng dn, thng t
l mi xung kh qun anh ta d th.
- Anh c bit l nn m u khng? - Bc s Detwiler hi ti.

- Ti ngh nn nh th ny.
Ti ni v rch gia xng sn s 6 v s 7, mt ng rch di t

nh xng c xung tn na nch. Ti nh li bi hc trng y: dy thn
kinh, ng mch, tnh mch, ti cng nh l nhng dy thn kinh, nhng
ng mch v tnh mch u nm bn di mp xng sn, v nu khng
kho tay m lm tn thng n chng th bnh nhn c th xut huyt
cho n cht hoc tn hi dy thn kinh trm trng. Trong ngy , v mt
s l do, ti lin tng n s kt hp ca cc t N, V v A vi nhng t
North Vietnamese Army(1). Ti ct v m lng ngc ca bnh nhn ri t
mt ci kp banh ming vt m. Khi m lng ngc, mt vi mu bn pht
ln trn phng m. V trong sut thi gian chng ti lm vic, mu ca
ngi lnh c tip tc nh git.
Vic mu bn pht ra nh th chng t rng tri tim m chng ti ko
ra khi lng ngc vn cn sng v cn mnh hi phc. Chng ti
ng n mng bao quanh tim, vn cha y mu v lm cho tim ngng
p, dn n vic tnh mch c ca bnh nhn sng phng ln, m ngay
lc u bc s Detwiler nhn nh l mt ca p tim do trn dch ngoi
mng tim.
Mc d bnh vin Hu c xem l c c s vt cht tt nht Vit
Nam, chng ti vn khng c mt my theo di quan st chc nng ca
tim, cng khng c thit b quang in o lng oxy trong mu. Cng ging
nh cch nhng bc s thng hnh x Vit Nam, chng ti hnh ng
da vo trc gic v kinh nghim. Bc s Detwiler ra lnh cho truyn nhiu
hn dch truyn vo tnh mch i nhm b sung cho lng mu m ngi
lnh b mt, ng thi lm gim kh nng b sc.
Trong khi bnh nhn ang tip nhn dch truyn th bc s Detwiler yu
cu cho thm -te. Chng ti lo lng, c trnh cho bnh nhn khng b sc
v l nguyn nhn chnh d dn n t vong trong nhng tnh hung nh
th ny. Lt ngi bnh t bn ny qua bn kia trong thi gian phu thut
cng c th gy sc hoc lm tnh trng xu hn. Sc c th xut hin ngay

lp tc hoc m . l mt phn ng t v lm gia tng nhp tim v lm
suy yu hiu qu ca s tun hon mu, lm bnh nhn ti nht, mt triu
chng thiu oxy no b v ngn chn cc chc nng ca c th. Trong
trng hp b sc nng, ngi bnh c th b try thn, gan, dn n t
vong.
Chng ti thm d v pht hin ra mt vt thng 3 cm xuyn qua tim
ca anh ta. R rng, ngi lnh ny lnh nguyn mt li l vo gia
xng sn th 6 v 7. l mt vt thng gy ra bng mt nht m c
tc chm v khng nguy him nh nhng vt thng sau ny ti thng
gp, vn gy ra do n, mnh bom, mn, n i bc. Tuy nhin, u ca
li l xuyn thng qua tim ca anh ta, xuyn qua mng ngoi tim, c
hai tm tht, m c gian tm tht v kha vo c honh. V lc qu tim
trn mu ca anh ta ngng p.
- Ti lo phn bn phi, cn anh lo phn bn tri. - Bc s Detwiler ni.

- Ti nn dng loi ch no, 4-0 crom chng?
- Khng, hy ly loi 3-0 crom. - Bc s Detwiler hng dn ti dng mt
loi ch phu thut dy v chc hn.
gi mng sng cho ngi lnh, chng ti phi khu cc l thng ca
tim anh ta. Chng ti tin hnh tht nhanh. Nu nn nhn qua khi ca m
ny, chng ti cn ni lo nhng bin chng v sau nh ht vch ngn tm
tht hay s bm dnh hnh thnh xung quanh mng ngoi tim. Hai chng ti
khu l thng trn tim trong khi mu vn r ra t hai vt thng.
K diu thay, khi chng ti ang khu l thng t hai pha ca tri tim,
th tim ca ngi lnh tr bt u p tr li. Do tri tim lm vic, chng
ti phi ch i khu theo nhp p ca tri tim. Khi tri tim anh ta p,
chng ti mc mt mi ri c tht li, tim p, c mc v tht mt mi

khc v c th tip tc. Cng vic ny ging nh ta ang c gng khu cho
mt con ch cn sng, m, t nhn, lc l v chc ch nhy ra khi lng
bn tay mnh. Trong khi , mu t tim vn tip tc r ra.
Vi tng nhp p ca tri tim ngi lnh, ti cm nhn s thnh cng
ti cng gn hn, kh nng cu mng ngi lnh r rng hn. Chng ti
ngh l ngi lnh c th sng st mt khi chng ti ng c l thng trn
tri tim anh ta.
Chng ti lm vic nhanh chng v cn thn. Chng ti truyn cho
anh ta lng dch truyn bnh thng. Nn nhn mt t nht 3 lt mu v
c l lng hng huyt cu gim cn 6, tc t hn mt na so vi mc bnh
thng. Chng ti khng c mu thay th v vic quan trng l lm sao
duy tr mng sng cho anh ta.
Trong vng 10 pht k t khi bt u, tm tht v vt thng tim
c ng kn. Ch c 10 pht m ging nh hng gi ng h. Ht mt
hi th su, chng ti tin hnh bc k tip mng bao ngoi tim. Bc s
Detwiler ni:
- Ti khng phi l chuyn gia phu thut tim, nhng ti ngh l chng ta
phi n m.
- Chc l vy. - Ti p.
Chng ti t nhng ng dn nh bn tri v bn phi, s dng
nhng ming gc st trng c 1cm x 6 cm cho mu c th thot ra khi
mng ngoi tim trong khi ch i vt thng tim lnh ln. Chng ti phi
lm tht cn thn, v nu mu r ra m khng c li thot th chng ti buc
phi lm li t u, v ngi lnh li phi tri qua mt cuc phu thut ln
th hai.
Chng ti bt u ng lng ngc. Ti thy bc s Detwiler m

a m hi v khun mt ng ti nht.
t nhin, -te ht tc dng v ngi lnh tr tnh dy. Anh ta c ngi
ln v rn r. May thay, anh ta vn cn vng vt do hu qu ca -te v
yu sc v mt mu nn nhng nhn vin y t v h l gi c anh ta
nm yn cho n khi chng ti hon thnh cng vic.
Ngi lnh mun ngi dy v i tr v nh ngay khi cuc phu thut
va hon tt, c y t ngi Vit thuyt phc v nh nhng v v anh ta
li bnh vin. Ti ht mt hi th su v th gin trong chc lt. S vic
n v ti hon thnh. Tuy nhin, vo sng hm sau, khi ti v bc s
Detwiler tr li bnh vin, chng ti pht hin ra l bnh nhn phu thut
tim m u tin ca chng ti b i. Vic bnh nhn t ri khi bnh
vin sau khi phu thut xong nh th khng phi l iu bt thng Vit
Nam.
Nhng chuyn i kim tra vo bui sng s pht hin nhiu bnh nhn
mt tch, Carnes Weeks mt bc s tnh nguyn phc v Phan Rang
nh li. Nu h cht, h s c em v qu chn ct. Ngc li, nu nh
cm thy bnh tnh kh hn th thn nhn ca h s tm cch gip h
t xut vin v nh. Chng ti phi hi y t trc v tnh hnh din bin
trong m.
Theo thi quen, nhiu thnh vin trong gia nh lun bn cnh bnh
nhn, bc s R. B. Richards tng phc v tnh nguyn ti Ban M Thut hi
tng. H c th nu nng mt bp nh trn sn bnh vin. Nhng khi
i kim tra, ti thng pht hin ra l mt hoc hai ngi bnh rt nng
khng cn trong phng iu tr. Ti hi y t th c cho bit l gia nh
a bnh nhn v nh v theo h, th cht nh cn hn l cht trong

bnh vin.
Sau vi ngy tp hun vi cc ng nghip ngi M Hu, ti ln xe
Jeep hng v bnh vin tnh Qung Tr. Chng ti phng xe theo hng
Bc ca Quc l 1. Ti s hp lc vi mt bc s qun i ang lm vic ti
Qung Tr. Cc ng nghip Hu cho l ti in nn mi tnh nguyn ra
Qung Tr, ni chin s nng n vy quanh. Ngh li, c l ti hi qu
nhit tnh khi hm h ri Hu nh vy. Sau khi t chn n Qung Tr, ti
bit rng ni y c th l mt trong nhng ni nguy him nht trn hnh
tinh ny.
6
BNH VIN QUNG TR
Ti n Qung Tr bng xe Jeep v ngc nhin mt cch th v trc

cu trc bng gch v g ni bt ca bnh vin tnh. Bnh vin gm nhiu
ta nh c ngi Php xy dng, theo kiu mu kin trc thi thc dn
Php vi nhng cu thang p v cng vm to ln, trang tr cng phu.
Khch c cho n bng mt hi qun hp dn vi nn bng cm
thch lun c lau chi sch bng. Trung t Hi qun M Robert Hurst l
bc s gii phu ca bnh vin tnh l ny. Trung t Hurst hng dn ti
xem ton bnh vin vi 80 ging bnh, v c hai lu bt ln bn ngoi c
th gip m rng bnh vin ln 350 ging khi cn. Hai lu tri ch dnh
cho nhng trng hp qu ti v vn cn trng vo thi im ti n.
ng Hurst gii thiu ti vi ton b nhn vin gm vi y t Hi qun M
cng nhng y t, h l ngi Vit Nam.
Phng m xy bng gch v c nhiu ca s ly nh sng, l ni
lm vic kh lch s. C phng m ln cc phng bnh u khng c my
iu ha khng kh, cng chng c ca li ngn chn mui mng. Tuy
nhin, bnh vin c h thng nc my v h thng cng rnh tt. Theo
cch nhn ca ngi Vit Nam, trung t Hurst bo m vi ti rng, bnh
vin tnh Qung Tr l ni c iu kin thun li nht cho vic hnh ngh y
v l nim hy vng ln lao ca dn chng a phng, nhng ngi lun
c ao c cha tr hiu qu trong khu vc chin s din ra hng ngy
ny.
H chng cp mn cho ti m ch pht mt ci chn len chng mui
ti ng trong mt phng nh ca bnh vin. Ngay sau khi n Qung Tr,
ti b st nng v sa st hn vi chng bnh m sau ny c chn on l

st rt khi ti tr v Hoa K. Trung t Hurst n thm ti trong cn phng
nh v ti bo vi ng rng mnh t chch ly vo mng nhiu liu ln
penicillin hi phc cho nhanh. C l nh s ni n ca trung t Hurst, ti
ung li chloroquine phosphate hai ln mt tun chng st rt v
c th tr li lm vic nhanh hn d on. Trc , ti ngng dng
thuc ny mt thi gian v nhng tc dng ph ca n.
Ri thay, khi ti bt u hi phc th trung t Hurst li suy sp vi
chng vim gan m nguyn nhn c th l do ng khng dng gng tay
cao su khi gii phu. Gng tay cao su khng phi lc no cng c hay cng
c s dng khi phu thut Vit Nam. Nh vy, ch vi ngy sau khi ti
t chn n Qung Tr th trung t Hurst li ra i. C l ng c a n
USS Sanctuary mt tu bnh vin u ngoi khi, cch b bin Qung Tr
vi dm. L bc s dn s u tin trong bnh vin vi chc nng nh mt
bc s a khoa, gi y ti li tr thnh bc s duy nht c s cha tr ny
v s phi ng mi chu so trong cc ca phu thut.
Ti vn l v bc s duy nht thng trc ti bnh vin tnh Qung Tr
trong hai thng ti. Thnh thong c nhng ton y bc s ngi c v
Canada tt qua, v c mt bc s qun i M lm vic y hai tun.
Trong hu ht nhim k, ti l bc s dn s duy nht lm nhim v. Nh l
mt bc s ni tr, ti c mt nhm y t tr gip. l 8 y t Hi qun
M lm vic lun phin v ng tin cy. Ngoi ra cn c mt nhm y t Vit
Nam chng ng tin cy l my.
Qung Tr thuc khu vc rng nhit i, nhng khng phi l rng rm
dy dc nh lu vc sng M Kng. Mt s vng t ca Qung Tr c
trng la hoc cc loi hoa mu. Nhng cnh rng Qung Tr cng ging
nh nhiu thnh ph khc ca Nam Vit Nam, c mt h thng chng cht
ng hm su, ni lc lng qun i Bc Vit Nam v Vit Cng n nu

v tung ra cc cuc tn cng bt thn.
Th x Qung Tr c dn s khong 35.000 ngi khi ti n y,
nhng c rt nhiu c dn sinh sng min qu, cc lng mc xa xi ho
lnh. Trong khu vc ny c n 87.000 lnh Thy qun lc chin thuc
Qun on I. Vo ng thi im ti nhn nhim v Qung Tr, th cch
khong 150 km v pha Nam, thuc khu vc ca Qun on II, v B trng
Ngoi giao tng lai ca Hoa K ng Colin Powell ang phc v vi vai
tr s quan thng tin trong v thm st 500 thng dn Vit Nam M Lai.
Hng chc ngn binh lnh Thy qun lc chin tr ng ngay trong th
x Qung Tr v khu vc ph cn. y l vng chin s v bo v, ngi
ta tng vin rt nhiu xe tng, c bit l nhng chic xe bc thp c
thit k 2 khu 40 ly, rt thch hp hot ng nhng vng c rng
nhit i nh y. Xe tng v xe bc thp ch y lnh M v lnh Nam
Vit Nam chy sut ngy trn cc ng ph Qung Tr.
Khng lu sau , ti c cp cho mt xe Jeep v mt khu M-16.
Qung Tr khng xa vng phi qun s nn chin s din ra thng xuyn
quanh chng ti. Mt ln c tin tnh l c th b i phng trn vo, ti
thy nhiu trc thng qun s u sn ngoi sn bnh vin, sn sng di tn
chng ti trc khi i phng tn chim.
Tnh hnh hu nh chng thay i bao nhiu k t khi ngi Php
mun ti chim ng Dng. Trong chin tranh ng Dng, tng Php
Pellet c nhn nh nh th ny: K th hin din khp ni. Khng c
chin tuyn r rng, khng c ho ly kin c binh lnh chng ta c th
pht huy ht hiu qu ca v kh hin i. Mi gc tre, mi chi l u c
th l ni n nu ca i phng. Chng trch binh lnh chng ta b cng
thng khi c ngy ln m phi trc din vi k ch khi n khi hin tt c

mi ni.
Hu nh mi ngy u c hng chc binh lnh v thng dn cht v
b thng. Chin trng m mu, trong tn tht nhn mng nhiu nht
li xy ra cc vng oanh kch t do(1), tng l khu vc sinh sng ca
dn chng min qu, nn nn nhn c th l nhng nng dn tr v lo cho
n tru, n b ca h; c th l ph n hoc tr em tr v nh t nhang
trn nhng nm m ng cha. Mc d hu ht ngi Vit Nam sng quanh
qun lng qu, c i t khi i xa khi bn knh 10 km, nhng hng triu
ngi phi chy lon khp ni trong chin tranh. V ngi M xem
ngi Vit Nam l gi chiu no ng theo chiu , ngha l s trung
thnh ca h thay i ty thuc vo ai ang kim sot c khu vc h
ang sinh sng.
Chin s din ra c lit. Trong tun l ti n Vit Nam, qun i M
chu tn tht nng n hn bt c tun l no trong sut cuc chin. C 713
qun nhn M thit mng trong tun t ngy 3 n ngy 10 thng Nm,
tc hn 100 ngi mi ngy. Cuc Tng cng kch Tt Mu Thn khi pht
t 31.1.1968 li tip din t hai sau 4 thng. Trong thng Nm,
tng cng c n 2.370 qun nhn M t trn Vit Nam. Chin tranh Vit
Nam ang leo thang n nh im ca n v cha c du hiu chm dt.
Sau t Tng cng kch Tt Mu Thn v s tr a qu mnh ca M,
bt u c nhng suy lun cho rng, hoc l Vit Cng b nh bi
bng lc lng qun s, hoc l M mt ht kin nhn do con s thng
vong kinh hong. V d nhin trong tnh hnh , hu ht bc s Vit Nam v
bc s M Vit Nam u c tng cng phc v cho qun i. Do , rt
nhiu thng dn cht v b thng mi ngy li thiu y bc s cha tr. Bn
cnh nn nhn thng vong v bom n, cn c nhiu bnh nhn mc cc
chng bnh nhit i vn nh hng n Vit Nam hng th k nay.
Ti n phc v Qung Tr khi mi 32 tui, l mt bc s cn kh tr

v cha c nhiu kinh nghim, tuy c o to v y khoa tng qut, v
nhi khoa v v th y. Mt nm lm vic ti cc phng cp cu ca bnh
vin California cho ti mt s kinh nghim ng ph vi nhng ca chn
thng. Khong thi gian lm tr l phu thut gip ti c th cm nhn
c nhng vn phu thut phc tp m ti phi ng ph khi trc tip
ng m Qung Tr. Kh nng lm vic nhanh v nng, tnh k lut v t
lc m ti rn luyn c t lc cn nin thiu nng trang cng nh
thi gian phc v trong lc lng Thy qun lc chin gip ti rt nhiu
khi i ph vi nhng th thch hin ti, trong iu kin lm vic kh khn
vi qu nhiu bnh nhn ngi Vit.
Ngnh y mt nc thuc th gii th ba hon ton khc bit vi
nhng g m nhiu bc s c th hnh dung, nht l s thiu thn v y c
hin i. Mt s bc s c bit phi n phc v trong mi trng y t th
s nh th yu cu c tr li Si Gn hoc chuyn i phc v Nht
Bn, ni c y y c hn. Trc khi n Qung Tr, ti khng h bit l
mt mnh bom n nh c bng mng tay cng c th d dng gy t
vong cho con ngi khi xuyn thng mt c quan trng yu ca c th. Ti
cha thy nhng nn nhn mnh y thng tch nhng vt thng nh
xu c th nhn r c bng mt thng s cht trn bn m ca mnh.
Lm vic vi dn chng trong tnh hung c nhiu ng vc nhau khi m
mt bc s c th l anh hng ngy hm nay, nhng li c th b bn cht
ngy mai do mt bt cn trong iu tr khin bt c v bc s no cng
phi cn trng khi lm nhim v. H phi nhanh chng thch nghi v xy
dng nim tin vi nhng ngi cng lm vic, cng nh vi cng ng dn
c ni mnh hot ng.
Ti nhanh chng c nhn mt phng trong mt cn h Qung Tr,

chung nh vi mt gia nh truyn gio ngi M. Cn nh cch bnh vin
mt qung ngn nn mi ngy ti c th i b n bnh vin c.
Qung Tr cch Hu khong 60 km nn ch trong vng vi tun l, ti
d dng c mi quan h vi nhng bc s Hu, thnh thong thm
ving h, hoc i lc ph gip h trong cc ca phu thut. Chng ti lun
thc rng mnh ang trong mt x s nhit i vi nhng vn v v
sinh cn phi ci tin lin tc. Vit Nam l ni c m lun mc cao,
khong t 75% n 80%. Nhit trung bnh hng nm min Nam Vit
Nam khong 290C, nhng Qung Tr th nng hn.
Ngay c mi v ca cc bnh vin Vit Nam cng khc hn so vi
v trang trng, sch s ca bnh vin M. l mi cn hng hng trn
ln mi kh trng. Clyde Ralph - mt bc s tnh nguyn khc - nh n
bnh vin vi in m m m, c k Nha Trang nh l mt bnh vin
ca nhiu th mi ta ra. Bc s Ralph m t: Bnh vin c nhiu mi hi.
Phn v nc tiu c khp mi ni v hnh nh ngi ta sng nh th
quen ri nn chng c thi g t ra kh chu c.
Ngi thng dch vin cho ti Qung Tr l mt thanh nin 17 tui d
mn, h Nguyn. Nguyn l mt h ph bin Vit Nam, nhng anh chng
ny khng l ngi bnh thng cht no. Nguyn c i mt en sng
quc, mi tc en, v l con trai ca v quan u tnh. Cu ta lun n n
ci cho d TS ca mnh chng c g ngoi bom n chin tranh. L ngi
lc quan, khng giu gim tnh cm ca mnh, Nguyn biu l v thn phc
i vi ti. Nguyn thng i vi ti khp bnh vin, quan st v c hc hi
cng nhiu cng tt. Bn cht tt p nht chng trai ny l s khao kht
c gip nhng ngi quanh mnh, v ti thy r iu ny mi khi i
cng Nguyn. Nguyn ni vi ti l cu mun tr thnh bc s, v gn nh
ngy no cu cng nhc i nhc li li yu cu l nh ti gip cho cu c

i M hc tr thnh bc s. Nguyn gip ti tht nhiu vic Qung Tr.
Mi sng, Nguyn xut hin vi o trng, qun di en, chn i xngan v ming ci vui v:
- Bc s, hm nay ti c th gip g cho ng no?

Thng tho c ting Anh ln ting Vit, Nguyn gip ti giao tip vi
bnh nhn cng nh vi cc y t hoc nhn vin ngi Vit khc. Ngoi ra,
cu ta cn dy ti hc ting Vit v gip ti tm hiu c nn vn ha v lch
s ca t nc Vit Nam.
Khng lu sau khi ti n Qung Tr, Nguyn b bnh v n gp ti
nh ti tr bnh vi mt thi ht sc tin cy. Cu c triu chng st, b
run, lnh v mt nc. Ti chn on l b nhim trng thn, nhng do
khng c th nghim nc tiu xc nhn chn on ca mnh nn ti ghi
toa a cho Nguyn i nhn thuc v ni l cu hy ngh nh 5 ngy.
Nm ngy sau, Nguyn tr li v ni: Ti vn cn bnh. Ti cha th

c.
n lc , ti hiu bit thm v cch cha tr bnh ca dn chng
a phng. Th d, ti bit l c mt s ngi Vit Nam t thuc ln trn
bp t bng than ci, mt nghi l m h tin rng s gip h ht bnh
nhanh hn l ung bng ming nh thng thng.
- Ti khng mun cu t thuc trn bp l ci. Ti mun cu ung thuc. Ti ni nhanh.
- Khng, khng. - Nguyn lm yn lng ti. - Ti l ngi Vit Nam c hc.

Ti ung thuc ch!
Nguyn cho ti bit l khi thy bnh tnh khng hn, cu i
khm mt ng y s ngi Hoa v nhn thuc ng y tr chng st rt.
Khi ti khm li cho Nguyn, th cu c nhng tn hiu cho thy hi phc
tt, d chm nhng chc chn. Mc d ti chn on sai mt chng
bnh nguy him c th gy cht ngi, Nguyn khng bao gi nhc n
chuyn na.
Ti nhanh chng nhn ra rng chng trnh y hc ca Hoa K khng
dy cho mnh nhng iu cn phi bit trong mt x s nhit i nh
Vit Nam. V y s ca Nguyn cho anh ung ng dc ca ngi Trung
Quc, vn c dng tr chng st rt t nhiu th k nay ng
Nam . Nhn thc c hiu qu ca ng dc, ti ni Nguyn mang vo
bnh vin mt s thuc ng y loi ny. Chng ti gi trong t thuc
phng tr bnh st rt.
Tr lc cho ti cn c 8 y t Hi qun M, lm vic theo ch lun
phin. Nhng ngi ny tht dng cm, lch s v ht lng i vi bnh
nhn ngi Vit.
Vo nhng ngy ngh, h thng y bnh xng chic xe Jeep m
thnh thong c s dng nh l xe cu thng. H cht thuc men cng
dng c y t cn thit ln xe v gi ti:
- Bc s i, chng ta i vo trong xm tr bnh cho dn ch!

Vy l chng ti ln ng, i su vo nhng lng mc xung quanh th x
Qung Tr. Chng ti khm bnh cho dn chng - vn rt mong i chng
ti n - chch thuc v pht cc loi vitamin. Chng ti cng s dng chic
xe Jeep ny n cc im chch vc-xin cho tr em a phng. Thnh

thong cng i su vo nhng vng nng, ang c giao tranh.
Cc y t Hi qun tht ng tin cy. H n lm vic ti bnh vin bt
k c tin Vit Cng tn cng hay khng. H lun lun c mt, d l trong
tnh th t hi i na. Nhng h khng bao gi li bnh vin sau 6 gi
chiu v h c lnh phi tr v trc khi tri ti.
Ngc li, nhng y t ngi Vit thnh thong vng mt, ngay c trong
ngy lm vic ca mnh. Y t l ngi cung cp chm sc ban u cho bnh
nhn ti bnh vin. H cng chnh l ngi sn sc ngi bnh vo ban
m. Nhng h li khng ng c tin cy. H khng c o to chnh
quy, khng c ng k hnh ngh chuyn nghip nh M, m thng
l nhng ngi y t bn chuyn nghip, hc hi ln nhau trong cng vic
ch rt t khi c hun luyn chnh thc. Khi cuc chin tr nn c lit, ti
pht hong khi bit rng ch cn mt tin n nh l bnh vin s b tn
cng th i ng y t s b chy ht. S vic ny din ra nhiu ln trong
thi gian ti lm vic ti bnh vin. Ngi bnh, ngi b thng b b mc,
chng h c tim, truyn tnh mch hay nhn c thuc men, thit b
duy tr s sng. Mt s bnh nhn t vong v khng c y t lm vic.
Ti c hi nhng bc s khc l phi hnh x ra sao trong trng hp ny.

- Hy c lm nhng vic trong nhim v ca mnh. - Mt bc s khuyn.
- Hy lm nhng g tt nht m mnh c th lm. - Mt bc s khc th di.
Khi nhng y t Vit Nam bin mt, ti cng cc y t Hi qun M i
kim tra bnh vin vo sng hm sau. Chng ti kim tra xem nhng chai
truyn tnh mch no cn, nhng bnh nhn no cht trong m. Vi
ln chng ti pht hin c nhng tr em cht trong m. iu ny tht
ng nn lng. Nhng ri qua thi gian, ti tr nn chai sn hn i vi ci
cht ca nhng a tr m ng ra l c th c cu sng. Mc d tnh

trng ny gn nh qu sc i vi ti lc , ti quyt nh l phi lm ht
sc mnh cho dn chng vng t m mnh t nguyn n gip .
Ti Vit Nam, ti thy nhng ln dch bnh d di m trc y ti cha

h thy mi trng sch s v thuc men y nh Hoa K. Bnh bi
lit tr em hu nh b xa s M bng vc-xin chng nga vo thi
im vn cn ph bin Vit Nam. Bnh st rt, bnh l, bnh than,
dch t v st thng hn l mt trong s nhng bnh c trng Vit
Nam.
Ti bnh vin tnh Qung Tr, ti khng nh l c bao nhiu bnh nhn
m ti phi b tay v nhng bnh nhit i, trong khi l nhng bnh c
th ngn chn hoc tr liu d dng Hoa K. Ti phi chng kin nhiu
bnh nhn cht v dch hch v st thng hn. Ti Hoa K, ti s phi c
lp nhng ngi bnh ny trong mt phng bnh vin trong vng 6
thng. Nhng Vit Nam th khng th. Chng ti iu tr cho h nh
nhng bnh nhn ngoi tr. Ti ch c th chch mt mi thuc, cho h vi
vin thuc v bo h tr li ti khm trong vng 10 ngy vi nim hy vng
l h s kh hn.
Chng ti chng kin nhiu ca st thng hn, dch hch v bi
lit. H n bnh vin v c tr liu thnh cng. Chng ti c thuc
khng sinh i ph vi st thng hn, v nhng bnh nhn ny c th
c chuyn n iu tr ti mt khu c bit thuc bnh vin i hc Y
khoa Hu. Bnh dch hch cng thng trn lan khp Vit Nam vo ma
ma v ti pht hin ra rng mnh ang mt khu vc ca Vit Nam vn
c mnh danh l th bnh dch hch ca th gii. Mc d ti n
trc ma ma, nhng c nhiu du hiu v s quy ph ca l chut.

Chut mang b cht, vn l cha khun que truyn bnh dch hch. Dch
hch l mt trong nhng cn bnh thuc loi d dng cha tr hoc l
cht ca chng ti, vi vic bnh nhn c cho dng thuc khng sinh
liu cao v c cha tr ngoi tr. t nht 80% ngi mc bnh ny c
cu sng. Chng ti hiu y l mt t l qu tt. Chloramphenicol v
penicillin l nhng g chng ti c i ph vi tt c cc loi bnh do
nhim khun nh dch hch. Nhng cng c nhng bnh nhn m chng ti
ch c th dnh cho h s chm sc h tr, chng hn nh trong cc trng
hp bnh bi lit tr em chng ti khng th tr liu.
Sau khi xem xt nhiu ca bi lit tr em, ti c lu vi mt trong
s nhng y t Hi qun gip vic cho mnh rng vc-xin phng chng bi
lit ca M c th ngn chn s bng pht ca chng bnh nguy him ny.
Trong vng ba ngy, bnh vin chng ti bt ng nhn c kin hng vcxin phng chng bnh bi lit gi bng ng bin. Ti chc rng vin y t
Hi qun dn xp vic ny.
Ti bt u nghin cu tt c cc loi bnh tt bt c khi no c cht thi

gian rnh ri, bng cch tham kho sch chuyn khoa, tho lun vi cc
ng nghip v quan st nhng g bnh nhn Vit Nam m t v cc triu
chng bnh. Vi Nguyn lm thng dch vin lun bn cnh, chng ti
cu c nhiu sinh mng. Loi ng dc m Nguyn mang vo bnh vin
chng t s hu dng i vi chng st rt. Nhng cng c rt nhiu
vn v y hc m ti cha bao gi bit n M.
Nhng bc s tnh nguyn khc cng tng i din vi nhng cn
bnh nhit i ny. Bc Liu, bc s tnh nguyn Tom H. Mitchell nh li:
S hin din ca qu nhiu ca bnh lao lm chng ti sng st trc thc
t l chng ti ch c rt t v thng l khng c thuc cha tr cho

ngi bnh. Cng d di ca bnh tiu chy v hu qu ca s mt
nc tht l kinh hong, nht l i vi tr em. C ngy ti c bo l c
n 5 ca t vong khoa nhi. Tht l ng bun. Nu nh c tip t y
v tip cn bnh nhn d dng th nhng ca cht ngi ny u c th
ngn chn. Bn ch lm c nhng g tt nht c th v vi nhng g mnh
c.
Bc s Gilbert Lee cng c k nim ca ring mnh: Khi i t Si Gn
n cc vng chu th, ti thy cc bnh vin u qu ti. Ti cng ch
n mt ta nh vi cc phng bnh b trng. Ti em thc mc ca mnh
hi th c mt c y t ko sang mt bn ri bo cho ti bit rng ma
ma sp n. Khi bc s Lee cm n c mt cch ma mai v thng tin d
bo thi tit th c y t kin nhn gii thch cho ng r l khi ma
ma n, hng n chut s ua nhau trn vo nh, mang theo b cht
truyn bnh dch hch. V ng nh d on ca c y t, sau tt c cc
ging trong nhng phng bnh b trng y ry bnh nhn dch hch.
By mi hai gi sau cuc ni chuyn vi c y t, nhng cn ma bt
u ri tm t, ng Lee nh li. Hai tun sau, ti thy nhng din bin
ca chng dch bnh ph bin ny trn nhiu phn lnh th Vit Nam.
Trong khi , c ti ln nhng cun sch gio khoa ca ti u chng c
thng tin g v nhng vic nh th c.
Khong mt tun ri trong chuyn i Nha Trang ca mnh, ti
chng kin mt trn dch t bng pht v cnh hn lon khng th kim
sot ni, bc s William P. Levonian - ngi b li phng mch ca mnh
Santa Cruz, California, tnh nguyn phc v ti Vit Nam - k li.
Nhiu bnh nhn nm la lit trn nn nh cc phng bnh, trong hi
trng, ngoi hnh lang hoc bt c ni u trong bnh vin. My pht in
ca bnh vin thng xuyn khng hot ng. Khng in m, khng
nc my. My bm nc ging th l thuc vo in. Bnh nhn nn ma

v tiu chy ba ln khp mi ni, trn ging, trn chiu, trn nn nh.
Cc ca s ca bnh vin hon ton khng c mn che v rc rn, rui
nhng y dy xung quanh. Ti phi vit nhanh bng ting Php cc toa
thuc cng nh phiu cp dung dch truyn tnh mch v in gii. Gia cn
khng hong, ti li suy t v iu dn mnh n ni chn xa l v hn
n ny.
Mt trong nhng ca phu thut u tin ca ti Qung Tr l m cho
mt ngi n ng Vit Nam 44 tui b thng nm ngoi ng rung sut
c 4 ngy. Ti nhn ra ng l ngi thnh thong ti vn nhn thy trn ph
khi i b n bnh vin lm vic. Khi tip nhn ca bnh, ti mi bit l ng
b thng v mnh bom. ng cng b bng mt mng ln quanh vt thng
khin li c xng sng ra.
Vt thng ca ng rt nng v ti s l ng khng th sng qua vi
ngy. D nhin, khi tin hnh m, cc ca s c m toang khng kh
c thng thong. Rui nhng bay khp ni. Vt thng mng m v
nhiu t xng sng tr xng ra ngoi. Ti ct b nhng m hoi t,
nh nhng ra vt thng v quan st nhng dy thn kinh khi chng chm
vo trong cc bp tht quanh ty sng.
T lc chng ti cha tr cho ng vi thuc khng sinh, vt thng
ngng nhim trng. Vn chnh yu cn li ca ca ny l chng un vn,
do khun clostridium tetani k kh c th sinh si ny n gp bi trong vt
thng khi c s hin din ca nguyn t st trong mnh bom. Cc bo t
un vn hnh thnh trong t v trong rut ca ng vt, ngay c con
ngi. Nhng vi khun ny c th xm nhp vt thng ri sinh sn nhanh
chng ti v tr nhim trng khi c st hin din.
Do bnh nhn nam ny khng chch vc-xin nga un vn chng

c my ngi Vit Nam c chch loi vc-xin ny v chng ti cng
khng c huyt thanh khng c t iu tr, nn ti bit l ng ta s
cht. Do c th sn xut ra c t un vn nn ng run lp cp sut ngy
m. Nhng ng thi co git thnh lnh mt cch v thc hay cn gi l
nhng cn kch pht y chnh l nh im ca bnh un vn, khi vi khun
sinh sn v trn lan. Ti bit bnh nhn au n kinh khng v ti cng
bit l ng y nhn thc c nhng g ang din ra xung quanh.
Ti thm bnh mi ngy, cho ng dng thuc chng un vn ly l v
chch morphine gim au. Chng ti ra vt thng nhiu ln vi cht kh
trng l nc oxy gi nhng chng hiu qu. Ti c gng mm ci v t v
hn h khi khm bnh v mun c v v cho ng hy vng sng. Thi gian
c tri i, ti ui rui v ct b nhng m hoi t ca vt thng dc theo
ty sng ca ng, dng nc ra sch m trnh nhim trng. Nhng khi
ti ra khi phng, rui nhng li bu quanh vt thng ca ng.
Ti hc c mt s t ting Vit v mun ng y thoi mi nn khi
khm bnh, ti ni vi ng bng ting Vit: Ny ng bn, ti mn ng
lm. ng p li bng n ci nh nh, mt nh ln khi bit l c ngi
chm sc mnh.
Ti bnh vin tnh Qung Tr, vi nhng cnh ca s m rng cho
hi nng, rui nhng v bi thi cun vo, vt thng ca ng ging
nh nhiu trng hp khc bin thnh mt vi khun un vn khng l.
n ngy th tm th bnh nhn t vong. Sau khi s dng ht mi
phng cch, ti ch cn cch gi cho ng mt n ci hin lnh, lch s v
n nhn li cui cng ca ngi n ng: Cm n bc s.
Ti khng bao gi tm hiu v khuynh hng chnh tr ca ng ta, v
ti cng khng quan tm n vn . Tht kh xc nh ngi no thuc
phe no trong chin tranh v chng ti cha tr cho bt c ai cn n s

chm sc y t ca bnh vin. Ti bit l nu nh ng c chng nga vcxin phng un vn, hoc nu nh chng ti c y thuc men, ng y s
khng cht cho d vt thng rt nng. Sau khi ng ta cht, ti t mt
tm th ln thi th ca ng vi dng ch: Mt con ngi k diu ca th
gii.
7
NHNG CA PHU THUT NG NH
Trc khi kp hiu cng vic, ti lao vo lm khng ch nh mt bc

s a khoa m cn l mt bc s gii phu, tin hnh nhng ca m cp cu
cho nhng ngi b thng do chin trn.
Bnh vin ca chng ti l con ng duy nht i vi dn chng
Qung Tr chng may b thng v bom n chin tranh, bi khng cn ni
no gn hn cp cu nn nhn trong tnh trng thp t nht sinh.
Con s thng dn thng vong dao ng ty theo tnh hnh chin s.
Nu nh c mt t tm ngng bn, mt thi gian tm lng chng mt hai
ngy, th s c hng on ngi n trc cng bnh vin xin cha tr.
Nhng li truyn ming nhanh chng lan ra l c mt ng bc s y v
s lm vic ngy m cha bnh v cu thng.
Bc s M, h cho ti vi v knh trng, hoc Bc s Number One.

iu kin phu thut ti bnh vin tnh Qung Tr rt th s, iu kin
v sinh ti t, trong khi thuc men cng nh y c cn thit khng phi lc
no cng c.
Cha kha cu sinh mng bnh nhn l mau l, mau l v mau l.
l b quyt duy nht. Phu thut cp thi l yu t quan trng cu
sng bnh nhn.
Nu nh bn khng c lng Adrenalin(1) cao hoc nu
bn khng sc khe, th vo thi im bnh vin trn ngp bnh nhn,

bn s chng th cu sng c ai c. D khng ch tm n con s thng
k v ca m, nhng c th ti phu thut hn 200 trng hp trong
khong thi gian chng 2 thng. Mt s ngy c t ca m, nhng nhng

ngy khc th chng ti ng m n tn na m.
Khi cn thit th c ti, cc y t Hi qun M v y t Vit Nam tin
hnh ngay ca m, b qua mi th tc giy t rm r nh thng thy
cc bnh vin M trc khi tin hnh mt cuc phu thut cp cu. Thng
thng, chng ti ty c ng bin tm ra gii php, mt cch lm chng th
c chp nhn ti cc bnh vin Hoa K. Chng ti khng c chuyn gia,
khng c bc s gii phu thn kinh, khng c chuyn gia phu thut mch
mu; thc t l khng c chuyn gia phu thut, m ch c ti, cc y t Hi
qun M v thnh thong c thm mt bc s qun y tr lc.
Cng nh nhiu ni khc Vit Nam, Qung Tr c kh hu nng v
m vo ban ngy, ban m chng mt hn l my. Trong khi cc loi thuc
khng sinh cng nh nhng dc phm thit yu thng him hoi, th cc
loi cn trng hin din khp ni. Rui nhng v mui mng tng n tng
n bay khp bnh vin, xuyn qua cc ca s khng mn chn v lun
phi m ng do kh hu qu oi bc. Trong cc phng bnh, rui bu y
nhng vt xc hay nhng vt thng h. Nu nh bnh nhn khng c ai
i theo sn sc, qut ui rui mui, th t nht s b hng chc, thm ch
hng trm con rui bu bm vo vt thng. Rui nhng y gi ti nh
n nhng ngy thng nng trang Iowa. Vo nhng thng nng nng
ma h, rui bm y trn u b v nga, ri bm y phn b nga
ngay khi nhng con vt ny va thi xung t.
Ti Qung Tr, ngay c phng m cng khng c che chn chng
rui mui. Rui bu vo vt thng h ngay c khi chng ti ang tin hnh
phu thut, mc d cc y t c gng xua chng i. Vo ban m, khi l
rui ng ht, th chng ti li phi i ph vi l mui n t ao h,
vng rch, mang theo mi nguy st rt v cc bnh khc. Sau mt thi
gian, chng ti xin c DDT dit bt cn trng, rui mui; nhng cng
nh mi th thit yu khc m chng ti cn, DDT c cung cp rt nh

git Vit Nam.
Ma mai thay, nhng g ti hc c v th y ti Iowa State University
c l li thch hp vi nhng g ti ang lm hn l nhng kin thc, kinh
nghim m ti nhn c trng y v cc phng cp cu ti bnh vin.
Ti trng th y, c hc tp v thc hnh trn c th vt nui nh tru,
b, nga, ch, mo v nhng ng vt nh khc, ti thc hnh hng
trm ca m v hc hi c nhng k thut m phc tp, rc ri m sau
ny ti ng dng nhiu ln.
Ti Vit Nam, do tnh trng n thng c m, ti buc phi tr
thnh mt chuyn gia gy m ch trong vng hai tun l. Tht ra, l mt
bc s cha tr, ti cng hiu cc mc gy m cn thit cho cc ca phu
thut c bn, nhng v khng c o to tr thnh mt chuyn gia
gy m nn ti lo ngi mnh dng khng ng liu lng cht gy t -te v
Pentothal vi bnh nhn cn phu thut. Hi cn trng th y, cht gy
m duy nht m chng ti s dng l Pentothal, v v ch hay mo c th
trng nh hn con ngi rt nhiu, nn chng ti ch dng mt lng rt
nh dc phm. Vi ngi bnh, ti lun lun cn trng v tht l may mn
l khng xy ra trng hp t vong no do vic s dng thuc gy m
khng hp l.
Sau cc cuc giao tranh vng nng thn, nhng ngi b thng
v bnh vin. Mt s c ch n bng xe Jeep hoc cc phng tin vn
chuyn khc ca qun i. Nhng ngi khc th c thn nhn cng trn
lng, t trn cng hay vng v c hai chic xe p y i, hoc nm
trn vng buc mt bn hng ca tru b Thng vong gy ra do loi
chin c ca chin tranh hin i: n, lu n, n pho, n ci, bom napan v cc loi bom khc.
Vic trc tin l bn phi nhn tng th bnh nhn, ri quyt nh vic g
phi lm k tip. Ti cng cc y t Hi qun buc phi nh gi mc
thng tch da trn nhng yu t c bn nht: huyt p, nhp mch v
nhp th ca ngi bnh. Bn phi dng nm gic quan: nhn, ngi, s,
nghe, nm v c gic quan th su lng nh nhng iu bt ng. V
bn cn phi bit ng bin.
Rt nhiu bnh nhn c chuyn n bnh vin tnh Qung Tr l do
cc vt thng v bom, mt s l do my bay B-52 th loi bom khng l
2.000 cn Anh, c sc hy dit khng khip. Loi bom ny c kch c to
bng chic xe Volkswagen Beetle, v chn ng ca v n c th cm nhn
ni cch xa gn 20 km. Nu nh bn nm trong phm vi 8 km khi bom
n, bn s thy i mnh xem nh kt thc. Mt t rung chuyn d di
cng vi ting m m nh th bn ang trung tm ca mt v ng t.
Ln u tin tri nghim, ti c ngh l tri bom n ngay bn cnh mnh,
nhng sau mi bit l d gy ra chn ng kinh hong, tri bom ri cch
rt xa ch ti nn tng i an ton, ngoi tr ting , ting ri ca mnh
v, ca gch .
Nhng v nm bom nh th gy ra vt thng theo nhiu cp cho
rt nhiu ngi, ty thuc vo khong cch t nn nhn n ch bom ri.
Nu gn ni bom n, chn ng cc mnh xuyn qua c th c th lm
tn thng trm trng tim, gan, thn, rut. Sng chn ng mnh cng c
th thi bay con ngi vo tng hoc mt vt cng no v gy thng
vong cho h. ni xa hn trung tm v n, sng mnh v ko di cng c
th lm rch mng nh (nu sc n to nn p sut 7 cn Anh trn mt inch
vung). Cn nu nh c ai ang tip xc vi vt th rn no th sng
chn ng ca v n c th truyn t vt th y vo c th ngi, lm chn
thng nhiu hay t ty theo sc mnh ca v n. Sng chn ng do bom
mn n di nc cn gy thng vong nhiu hn v truyn i nhanh hn v

mnh hn, trong khi sc chu ng ca c th con ngi chng h tng ln
khi di nc. Cn trn mt t, ngoi tr vic b rch mng nh, th c
th con ngi c th chu ng c sc p n 30 cn Anh trn mt inch
vung nu nh bn trnh c mnh v ca cc vt cng.
V mt y hc, cc v n gy nn nhiu chn thng ngc, bao gm
tn thng lng ngc, ph v cc ph nang v lm xut huyt phi. Nhng
chn thng ny l do sc mnh ca v n p xng sn vo phi.
Nhng ngi b thng trong trng hp ny c th khng c biu hin ra
bn ngoi, hoc ch l ho ra cht t mu v xut huyt phi.
Trong chin tranh hin i, hu ht cc thng tch thng gy nn do
vt th phng i nh n, bom D nhin trong c th, mt vin n c
th gy nn st thng khi lm v xng thnh nhiu mnh nh, to thnh
nhiu thng tch khc. L bc s chn on trong nhng trng hp ny,
vic u tin l phi xc nh v tr ca nn nhn vo thi im b thng.
ng i ca mt vin n hay mt mnh bom ghim vo nn nhn ng
xung thng kh khc bit so vi ngi b thng trong t th ng. Vt
thng do vin n hay mnh bom i ra khi c th, nu c, s lun lun to
hn ni vin n i vo.
Khi cn nhc, xc nh tnh trng ngi b thng phu thut trong
cc trng hp ny th vic phn tch hnh dng, kch c v tc ca vin
n hoc mnh bom vo thi im gy thng tch l rt quan trng
khng km vic xem xt tnh trng vt thng. Nu so snh vi vt thng
do dao hoc li l gy ra, th nhng vt thng do mt vin n bn ra
tc cao nghim trng hn rt nhiu v lc ph hy ca chng rt cao.
Tc bay ca u n v tn la tng ln gn 4 ln k t Th
chin th I, v thng vong do vin n bn i vi tc t 600 n 1.200
mt trong mt giy th tht l khng khip. Khi chm vo i tng, ng

nng ca vin n s ph tung v to ra mt l hng tc thi quanh im b
bn. L hng ny c th ln gp 30 ln ln ca u n, ph v cc
mch mu, dy thn kinh v lm v xng. Nhng vt thng do n ca
sng tiu lin M-16 gy nn thng nghim trng hn l nhng vt thng
do mnh lu n cho d thot nhn, vt thng do mnh lu n to ra
thng to hn v c v khng khip hn. D nhin, vi bt c vt thng
no, bn cng phi x l kh nng nhim trng t qun o, da tht, t ct
d bn v bt c th g i theo vin n thm nhp vo vt thng. Vt
thng do vin n xuyn qua cn c th nhim trng t phn, nc tiu,
xng v cc loi vi khun nu vin n lm thng vng rut.
Ngoi ra, chng ti cng phi x l nhiu thng tch do tai nn.
Chng ti thng gp nhng ca tr em chy xe p b ng, ri b cc loi xe
qun s cn qua ngi. C em t vong, c em b nghin nt tay hoc chn.
Bt c trng hp no b nghin nt tay chn s b hi chng sng ty ln
trong vng mt gi ng h: chn tay ph ln khi mu t cc mao mch
trn ra trong c th. Ri cc bp tht ni b nghin nt s phng thch ng
lot mt lng ln cc ha cht nh sc t ca t bo, kali, creatinine v axt c th lm try gan, h huyt p t ngt dn n t vong. Khi nn
nhn ca nhng trng hp ny c a ti bnh vin, chng ti phi xem
xt ngay l vo lc , c ca bnh no cn thit phi theo di trc tip hay
khng, ri quyt nh vic tr liu. Thng thng, nhng chn tay b nghin
nt qu nng, hoc b nhim trng nng khng th cu vn c th s phi
ct b. i khi, v c qu nhiu nn nhn, chng ti phi gii quyt tht
nhanh v trong phng m c c thng cht y chn tay b ct b.
Nhng chng ti lun c gng cu ly chn tay ngi b nn bt c khi
no c th bng cch nhanh chng ct b m hoi t, cha ngay cc
thng tch mch mu, lm gim s bin cht ca cc m, p dng liu
php khng sinh tc s dng ht mi phng cch nhm ngn chn s

nhim trng v xut huyt khi phi dng n bin php cui cng l
ct b. Mt l do c trnh vic ca b tay chn l tm l ca nn nhn
sau khi phu thut. Nu nh nn nhn thy c rng l bin php cui
cng sau khi tm mi cch cu cha th h s d chp nhn hn.
Ti nh mt ln, khi c ton bc s Canada n gip trong vi ngy,
chng ti cng lm vic sut nhiu gi cu cha cho cnh tay mt em
gi Vit Nam 12 tui b mt chic xe Jeep cn qua. Mt cnh tay ca em
gn nh ri ra, treo lng lng vi cc dy thn kinh, ng mch gia, cc
chm ng mch v tnh mch ca cnh tay. Cc bc s lm vic ht sc
tn tm. Chng ti lo ngi v m, v thi tit oi bc, v tt c cc th
nh cn trng, bi bm, cht bn kt hp vi chn thng nng nh th s
khin cho em khng sng ni hoc nh nht l mt lun cnh tay.
Tuy vy, chng ti lm vic trong 6 gi lin khu li cc mch
mu, ct b cc mu xng gy v sp xp li cc bp tht. Mt iu tht
ng n phc l em gi ny khng nhng dng cm chu ng m cn
c n n ci trn mi. Sau cuc phu thut, chng ti bc tay ca em
bng bao si saran v ngm khuu tay tri vo nc lnh. Chng ti
lm ht sc mnh nhng nh mnh khng chiu theo c b khi chng ti
xem xt li vt thng vo ba ngy sau. Ti ngy th hn tay bc s
chnh hnh l ngi ng m chnh ca ca ny. Vo ngy th ba, v chuyn
gia ny nhn cnh tay ca c b ri phn: Chng ta phi ct b v nm vo
thng rc thi. y l thi khc tht ng bun, nhng Vit Nam lc y
tht s khng c nhiu thi khc vui v.
Chuyn i th hai ca ti l t cng tc Qung Ngi v phng bnh
ti ph trch gm nhng ca t hi nht, nhng ngi b thng trm trng
nht, Bill Owen, mt bc s tnh nguyn khc nh li. l mt c gi
xinh p chng 15 tui vi mt chn b bn ri v chn cn li cng trong
tnh trng tht l t hi. Ti ni cho c gi bit l c cn phi chu ng

ct b chn cn li. C a khc nc n. Sng hm sau, c gi bin mt khi
bnh vin. Gia nh a c v nh vo m hm v chng bao lu
sau, c gi cht.
i khi, hon cnh v iu kin y t Vit Nam ging nh thi trung
c. C nhng b m bng con mnh va mi p phi by mn vi bn chn
by nt. Trc khi mang con n bnh vin, h thng tm cch cha tr
theo li dn gian ca ngi Vit Nam. C bn l h ngm chn tay b
thng ca con vo mt ci chum ng y phn b bn thu, c c gii
nn rt d b nhim trng. Thng thng, cch cha tr theo kiu c n
c ng v khng nh th hoc c th git cht nn nhn hoc c th gip
nn nhn hi phc. Sau khi c t vo chum ng phn, phn cn li ca
chn hay tay b thng s ngng chy mu. Ri phn b thng tch s
chuyn qua mu en, thoi ha v ri ra, li phn chn, tay ct. Sau
qu trnh nh th, mt s nn nhn ginh li c s sng, s khc t
vong.
Qung Tr, ti c gng tm cch cu cha nhiu em b bng y
hc hin i. Mc d gia nh cc em khng ch nhiu n s khc bit
ny, chng ti dng thuc khng sinh v tip tc chm sc hu phu.
Kt qu l chng ti cha tr v cu sng c nhiu nn nhn hn.
Ngi Vit Nam cng thng p dng cc phng cch tr liu truyn
thng ca ngi chu nh gic l v chm cu trc khi tm n cch tr
liu khc. Ti Vnh Bnh, bc s Victor S. Falk nh li: iu kh thng
xuyn l trc khi gp bc s M, bnh nhn qua cha tr bng ng y
ca ngi Hoa hoc thuc ca ngi Campuchia, m hu ht l dng cc
ng gic hi, ht trn vng c th b au vi nhng vt ct l trn da. Keo
dn ca ngi Campuchia thnh thong cng c dn trn trn nhng ai b
chng nhc u. Ngi ta hon ton c th nhn ra bnh ca ai qua vic

quan st du vt ca cc thy lang to ra.
Nhiu ln, khi c bnh nhn nhp vin vi tnh trng xng ngc b v,
ti u nhanh chng tin hnh phu thut cha tr vt thng theo kh
nng c th c. Cc y t Hi qun th x l nhng thng tch n gin,
v ti cng cng lm vi h nhng lc khng c ca nng. Mt s y t Hi
qun ni rng ti l mt trong nhng bc s phu thut c nht m h tng
thy, nhng ti li ngh vic h khen ngi ti nh th l do ti c o to
thnh mt bc s tm l m li lm vic nh mt bc s gii phu. Tuy
khng c hun luyn nhiu v phu thut nhng ti li c nhiu c hi
hc hi v rn luyn nhanh chng trong lnh vc ny.
Mt ln, sau khi m vng bng ca mt bnh nhn, ti chuyn nh con dao
m t tay phi sang tay tri. Khng may, li dao m vo c tay. Ti lng
l ly con dao ra v t ln bn. May mn l ch cn mt cht na th li
dao chm vo cc ng mch ca bn tay.
- No cc bn, hy bng vt thng ny li gim ti. - Ti ni mt cch

im tnh.
- i tri i! Bc s! ng m vo tay mnh!
- Hy bng gim, - ti ni, - v chng ta hy tip tc ca m.
Sau khi chng ti hon tt cng vic v ngh ngi vo cui ngy, cc y
t Hi qun ni rng h mun xut cho ti nhn Chin thng Bi tinh,
mt huy chng dnh tng thng cho qun nhn no b thng
chin trng. Thi, qun n i. Ti l thng dn, ti ni, v tt c chng
ti cng ci.
Cc cuc giao tranh Vit Nam thng din ra vo khong 4 gi

chiu, nn nhng thng dn b thng m khng cht s b nm qua
m trn ho, mng hay trn rung la ngp nc n na thn cy la.
H s c ti thng vo lc bnh minh, khi chin s tm ngng.
Chng ti phi cha tr nhiu ngi b thng v n ca cc loi sng
c nhn, v mnh n pho v v by mn, trong nhiu nht l thng
vong do mnh bom n. Trong mt s trng hp kh him hoi, chng ti
cng cha tr nhng ngi b thng, b chy bng v bom na-pan. Bom ny
t chy hon ton c xng ln xc tht v khi dnh bom na-pan, rt
kh ngn chn s pht chy nn rt t ngi sng st c chuyn
n bnh vin.
Khi bnh nhn nhp vin, chng ti khng th bit c ai l ngi
theo Vit Cng, ai ng tnh vi M hoc nhng ai l ngi trung lp, ng
gia v ch mun sng st. Chng ti cha tr khng phn bit nhng ai n
y, nhng rt nhiu ngi b thng qu nng v khng th vt qua
cn nguy kch. Nhng y t Hi qun c nhim v chuyn i nhng thi th
bnh nhn cht trong m, nhng cng c nhng thi th c thn nhn
ca h mang i. Ngay khi chng ti hon tt khm cha vt thng cho
mt ngi, vin y t Hi qun tr tui nht lin nhc nh vic a bnh
nhn k tip vo. Chng kin s cht chc mi ngy, thnh thong h cng
c cht hi hc v iu ng s ny:
- Xong ri, hy em ngi cht k tip vo!

Khi chng ti c qu nhiu bnh nhn vo cng mt thi im th cc
y t Hi qun thc hin gip ti mt s ca m. Nu nh mt bnh nhn
nhp vin vi mt cnh tay b thng tht nng v ti ang bn rn mt
ni no th cc y t thng tin hnh ca b. Nu cn thit phi loi b
nhn cu b hng ca mt bnh nhn, ti thng p dng th thut khot

nhn v sau l phn vic ca cc y t Hi qun. Trong trng hp ti
qu bn, cc y t phi tin hnh th thut ny.
Vic phi m nhiu vt thng phc tp cng lc t khi xy ra. Chng
hn khi mt y t Hi qun tin hnh vic ca chn cho mt ngi b thng,
ti c th ang xem xt vng bng cho mt ngi khc trong lc mt y t
Hi qun na chm sc vt thng mng hay chun b sn sng cho th
thut khot nhn mt.
Rt kh c tnh s lng bnh nhn nhp vin, cc loi thng tch,
bnh tt ca h cng nh khi lng cng vic chng ti phi lm. Ch c
th ni rng, s ngi bnh hu nh lun qu ti. C ln, trong 4 ngy lin,
mi ngy ti tin hnh 5 ca m bng quan trng. M, mt ca m quan
trng nh th thng gy mt mi cc cho bc s ng m, v hu ht
cc bc s phu thut ch tin hnh khng qu 2 ca m mi ngy, hoc
nhiu lm l 3 ca trong trng hp qu khn cp. Chng ti thc hin
mt lot cc ca phu thut nh th trong nhiu ngy lin tip, trong iu
kin t hi v v sinh, an ninh, mui mng, bi bm. Li thm vic cc y t
thnh thong vng mt trong mt bnh vin khng c trang b nhng th
cn thit cho cc ca m phc tp cng nh vic chm sc hu phu khng
chu o.
Ti vn nh n mt vi ngi trong s cc bnh nhn ca mnh. C
mt ngy, chic xe Jeep dng gp trc bnh vin.
- Bc s! Bc s! Gip chng ti vi! - Mt trong hai ngi lnh Thy qun lc

chin t trong xe Jeep la to ln.
Ti quan st hai qun nhn Thy qun lc chin tr ang khing mt
ngi n ng kh ln tui vo bnh vin vi s tr gip ca cc y t Hi
qun. Nn nhn mc b pyjama vin en. Nhn b ngoi, ngi n ng

ny r rng l ngi thuc mng li truyn tin a phng, c nhim v
a tin t lng x ny qua lng x n, khng ging nh kiu a tin bng
nga c xa M. ng ta chy b khong 10 km mi ngy mang tin tc
t th ph Qung Tr v x Qung in ca ng. Mt trong nhng ngi
lnh Thy qun lc chin bn trng bng ng khi ng ang chy i giao
tin tc.
Nhng ngi lnh Thy qun lc chin khng ngh ng l Vit Cng m
h ch nhm bn vo ng v theo lnh, h c quyn bn vo bt c ngi
Vit Nam no ang chy. iu ny vi phm trng trn nhng quy tc hnh
x ca qun i, nhng Vit Nam, nhng quy nh khng phi lun lun
c tun th.
Khi ti nhn vo mt ca hai ngi lnh Thy qun lc chin, nhng i
mt ni c nhiu hn bt k bi vit no v tm l m ti tng c v s
tn nhn ca chin tranh. Cho d quai hm ca h cng li, nhng hai
khun mt tr n cha s n nn v hi li. Nhng ngi lnh Thy qun lc
chin c hun luyn bn git, nhng khi h thy nhng g h lm i
vi mt thng dn, h nhanh chng chuyn nn nhn ra khi vng
oanh kch t do a n bnh vin cu cha, khng nn nhn chu
au n nhiu hn.
Trn bn m, ngi n ng trng khong 60 tui. ng nh ngi nhng

rn chc, cao khong 1,6m v nng gn 50 kg. Ti ch lo vin n nhm
trng mt ng mch v s khng th cu mng ng.
Ti xem xt vt thng ni ng n i vo. Khng c l ra, c ngha
l vin n cn nm u trong c th ng. Nhp mch 140 cho thy
khng c mch mu chnh no b thng tn. ng lo qun qui vi nhng
cn au nhng cng cn tnh to v nhn bit c nhng g chng ti

ang lm khi chun b gy m. Mt trong nhng y t Hi qun cho mt t
cht gy m Pentothal v -te vo mt n.
Chng ti lm v sinh vt thng, c ra cho ng vi cc dung dch
kh trng khc nhau. Ti nhanh chng rch mt ng m t ngc xung
xng mu. ng lo ch c lp m bng dy chng 1,5 cm. Vt thng nm
gn gia bng, hi lch sang tri mt cht. Vin n ph v mt trong
nhng phn chnh yu ca rut kt. V tht ng kinh ngc, ti pht
hin vin n 45 ly nm mt trong cc t xng sng ca nn nhn,
gia cc mch mu chnh. Vin n nm chnh gia ng mch ch bng
v mt trong hai tnh mch chnh, tc ng mch ln v tnh mch vn
chuyn mu i v n cc chn v vo c ngang ca xng sng. Tht may
mn l vin n khng trng vo ng mch ch. Ti c gng ngn
khng cho xut huyt. Phn t phn rut kt b v tun ra bng, lm ti
phi lin tc sc, ra trong khi m.
- Thuc khng sinh! - Ti gi ln.
Ti ct bt phn rut b h ri sc, ra bng.

Tm b qua vin n, ti tp trung vo vic gim thiu kh nng
nhim trng. Ti bit l mnh cn phi cha vt thng rng ming phn
cui rut kt bng th thut ct b rut kt nhng cha dm lm. C qu
nhiu rui nhng, qu nhiu nguy c nhim trng, thi tit qu nng v li
c qu t thuc khng sinh chng nhim trng t mt vt thng m
na. Ti yu cu em thm kp, kim, ch khu. Ti cm mu, tip tc cm
mu, ng li ht im chy mu ny n im chy mu khc bng cch
tn dng tt c nhng g c th.
Nh tng phu thut trn ch v mo trong thi gian trng th

y, ti thn trng ct bt phn rut b h, khong 10 cm rut kt, ri ni li
phn rut cn tt bng ch khu 3-0, loi ch tt nht trong tnh hung ny
khi phi x l vi m rut. Vi phn rut m nng trn tay, ti c tm xem
cn ch no b rch, b thng na hay khng v may mn l khng cn
ch no khc. Ti ng vt thng v kh trng mt ln na.
Ti khng tm thy vt thng no khc mc d vin n vn cn nm
trong trc xng sng, mt v tr nguy him. Vt sng xung quanh ct sng
s gia tng nu ti khng gp vin n ra. Vic nhim c ch thng t xy
ra vi nhng vin n cn nm trong c th nhng nhng mnh v li c
th di chuyn v gy au n, trc trc mt ni no khc. Ti khng c
nhiu thi gian quyt nh xem l nn hay khng nn ly vin n ra.
Nu ti gp vin n ra, n c th gy hi nhiu hn v ng lo c th b
xut huyt nhiu hn. Nhng ngh ny c lun qun trong tm tr khi ti
ang phu thut.
Cui cng, ti quyt nh gp vin n ra. Ti ct xung quanh vin n
mt cch thn trng ri kim tra chc nng hai chn ca ng. Th nghim
phn x Babinski ngn chn cho kt qu tt. Khng c du hiu b lit.
Sau khi gp vin n ra, ti t n vo chic l thy tinh nh bn cnh. C
ngi mun gi nhng vt nh th lu nim? Khng chc u ti t
nh v c qu nhiu vin n nh th quanh y. Nhn li vt thng ln
na, ti nhn thy l ng lo v cng may mn. Vin n ht khi
chm n c th ng. Thng che ch cho ng. Nu nh ng gn
ngi bn hn cht na th chc chn vin n ph v xng sng ca
ng.
Ca m kt thc tt p v ti cu c ng lo. Trng ng rt
khe, mt ng lo c khi. Nhng ti cng bit rng phu thut thnh cng
ch chim 20% ca cuc chin ginh s sng. K tip, ng lo cn phi

nhn c s chm sc cn thit trong 10 ngy.
Ti nhn quanh phng m ca bnh vin Qung Tr v ngh v iu k
diu m Thng dnh cho ng lo. Vin n ht khi chm n c th
ng. Nhng ngi lnh Thy qun lc chin bn ng, ri cng chnh
nhng ngi lnh nhanh chng a ng n bnh vin. H bit l mnh
nhm v ng khng phi l Vit Cng. Hai ngi lnh Thy qun lc chin
c lng trc n nn mang ng lo n bnh vin ng c c hi c
cu sng.
Ngy hm sau, ti ni chuyn v ca m vi thng dch vin Nguyn.
- Th bc s c bit l ng lo bao nhiu tui khng? - Nguyn hi ti.

- C l 60 hoc 65 g . - Ti on, da vo nhng n tng u tin ca
mnh. Ti nh li cc mch mu ca ng trong khi m, ng mch ln chy
mnh xung hai chn. Khng h c cht vi do cholesterol tch ng khin
c th ng trng ging nh mt ngi khe mnh tui 40 hoc 50.
- ng lo 94 tui ri y! - Nguyn ni. Cu ta cn cho ti bit ng lo l

ngi chy a tin t Qung Tr v x nh Qung in, ngha l mi ngy
ng chy khong 10 km a tin chin s.
- Khng th tin ni! - Ti tht ln.
ng lo c nhn mt th gii nhiu i thay vi 94 nm tui i.

ng sng qua thi thuc a di ch thc dn Php, thi k Nht chim
ng Vit Nam trong Th chin th II, thi k ca ch Vichy (Php) vi

cuc chin chng thc dn Php v nay l s kin qun i M trn lan trn
t nc ca mnh.
Cch sng v ch n ung cho ng mt th cht phi thng.

Trong mt quc gia thuc th gii th ba, ch n ung thng u vit
hn l cc nc pht trin. Tri cy cng rau ti, cc loi c v go l
nhng thnh phn chnh trong thc n ca ngi Vit Nam. Thm vo ,
ng lo l mt hin nhn c dn trong x knh trng, bi ng khng ch l
ngi mang tin tc n cho mi ngi m cn l ngi gi c, thng thi
sng trong mt t nc vn c truyn thng tn trng kin cng s
thng thi ca nhng b lo.
Ti khng bit ng s sng thm bao nhiu nm na nhng ti ngh

thi gian khng ch l vi nm khi quan st cch sng ca ng. ng
tot ln s say m k l i vi cuc sng. Trong thi gian bnh vin, ng
tn tnh du dt, hng dn nhng bnh nhn khc, nht l nhng a tr
b ct tay chn v ang c hc cch lm quen vi chn tay gi. ng sng
theo cch sng ca ngi Vit Nam khng ngh nhiu v mnh m c gip
lm gim cn au cng nh ni lo s ca nhng a tr bt hnh. B li,
nhng a tr knh yu, qu mn ng. ng cho chng nim tin v hy
vng.
nhng ni khc ca Vit Nam, cc bc s tnh nguyn cng lm vic

ct lc trong nhng hon cnh kh khn tng t.
tng l bc s phu thut trong Th chin th II, ti ngh l mnh tri
nghim mi th, nhng ch trong mt thng Vit Nam, ti phi x l s
thng vong cn nhiu hn c thi gian ti phc v trong Th chin th II,

bc s Victor S. Falk k li. ng c phn b i vng ng bng sng Cu
Long, phc v ti bnh vin tnh Vnh Bnh, mt bnh vin c ngi
Php xy dng trc 70 nm. Cc thng tch gy nn do n, lu n,
mn v bom trong cc cuc khng kch. Ph bin nht l vic phi ca b
chn tay nu b thng nng, b v hay gip xng. Cc cuc phu thut
c hn ch ti a do rt d b nhim trng. Mt trong nhng tnh hung
thng thit nht l trng hp mt b gi 10 tui b ct c t chi, cn vai
th b bn v.
Ngi b thng n bnh vin theo tng t, tng ng vi cc cuc

tn cng ca hai bn, bc s Frank Van Orden hi tng. ng c phn b
i Mc Ha cch bin gii Campuchia khong 6 km trong dp Tt Mu
Thn. Mt ngi n ng 85 tui b bn trng gia xng ng chn, li
b hn 20 km n ch chng ti xin cha tr. ng chu ng au n
vi thi chng chc. Chng ti lm phu thut tht b vin cho ng
trong cnh mt y t lt tng trang gio trnh phu thut khi chng ti ang
m. Chng ti phu thut vng bng, cn vi nhng chn thng u v
ngc th chuyn bnh nhn v Cn Th. Ngoi tr nhng ngi lm trong
ngnh y, thi ca nhn vin qun s M i vi ngi Vit Nam l cc k
xu.
J. Clyde Ralph, mt bc s tnh nguyn khc, nh li: Khng him

trng hp cc b m n bnh vin vi a con th cht cn m nng
trn tay. C ln, ti dng ng nghe t trn ngc mt em b khi tim n
ngng p. Chng ti dng ht mi phng cch cu cha, k c vic
s dng s oxygen qu gi ca mnh. C v nh chng ti thnh cng,
nhng ch ba gi sau th a b cht. Tht s l mt ni au ln khi bn
t ht nim tin vo . Nhng bn phi nh rng y khng phi l nc

M. Bn phi bit iu .
8
CON NGI VIT NAM
V p v s yn bnh ca Vit Nam ni bt ln trong nhng thi khc

ngn ngi gia cc trn giao tranh. Rt nhiu, nu nh khng mun ni l
hu ht qun nhn M u xem Vit Nam nh mt ha ngc.
Nhng khi Qung Tr khng phi l quang cnh ca mt bi chin

trng, ti li nhanh chng b ht hn bi v p khng ln vo u ca
vng t ny. Chng hn nh nhng khu nh trong th t hoc vng ph
cn. l nhng khu nh trng c v p p, xiu vo nh cc ln tri,
nhng bn trong l nhng mi nh m cng, sch s vi cc ch nhn rt
hiu khch.
Cnh quan ca Qung Tr p du dng vi nhng con sng, con sui

ct ngang i ni bt ngn v nhng cnh ng chy dc theo b bin. Bui
sng, ta c th nghe ting chim ht trong cc bi cy ang hin dn trn
ng la. Bn ngoi khu th t, nhng ngi nng dn Vit Nam trng la
trn ng rung, mt cng vic m t tin h lm t hng nghn nm
nay vi nim yu thch vic ng ng. Nh nng Vit Nam lm vic 12 gi
mt ngy trong sut v ma. H gi c mc nc hp l trn ng bng
cch s dng mt h thng v cch thc ti tiu th s, s dng sc ngi
nhng rt hiu qu.
Khi pht m, ting Vit nghe trm bng nh ht. Ty thuc vo ngi
ni v ng cnh, nhng m thanh c th chuyn t m du d nghe sang
chnh chnh bun nn, au n hoc hong s.
Ngi Vit Nam khng ch p v th cht m cn th hin nt p

qua tinh thn hp tc, chia s v gip ln nhau mt phm vi m ti
khng bao gi thy Hoa K. Ti vn nh hnh nh cc em nh ph gip
cha m trong nhng cng vic thng nht nh. Ti Vit Nam, tr em 10
tui hoc nh hn l c th gnh vc vic nh v nhn ly trch nhim
nh mt thiu nin n tui trng thnh M. Nhng a tr vi v
gi dn hn tui tht ca mnh lun hng say lm vic, khng h t ra
min cng. Chng chm sc ln nhau. Nhng b gi 5 hay 6 tui c th
cng a em 8 thng tui trn lng ca mnh. Cng vic gi em nh th
thng l t nguyn ch khng bt buc v nhng em b c anh hoc
ch nh ca mnh chm sc rt tt, hn c mc ca mt ngi gi tr
c o to bi bn Hoa K.
X hi Vit Nam khng da vo ch ngha c nhn, m da vo o l

cha ng s hp tc. l vic thc hin nhng hnh vi tt p cng nh
s quan tm v chn thnh chm sc ngi khc - th hin r nht cc
gia nh nn np. iu gy n tng ln vi ti l hu nh khng c tnh ch
k, nh nhen trong cc gia nh ngi Vit Nam, cho d cuc sng ca h
ang b chin tranh e da. Ti tin chc rng, rt t quc gia trn tri t
ny cn c c nhng a tr c tinh thn v tm l lnh mnh nh tr
em Vit Nam, c bit l trong hon cnh chin tranh nh th.
Cng lc vi vic chng kin nhng vt thng kinh hong m chin

tranh gy ra cho ngi dn Vit Nam, ti hiu bit thm nhiu iu v
h. V cng ging nh nhiu bc s tnh nguyn khc, ti cm phc v yu
mn tnh cm m p, gin d v chn thnh ca h.
Cho d c nhng vn v v sinh, ti yu nhng con ngi ny,

bc s Clyde Ralph Nha Trang vit. Dng nh h rt d ha nhp vi
cuc sng, t ra v t vi hon cnh sng m b ngoi, hon cnh c v
ch a li cho h cht t nim vui. Tr con th chy loanh quanh, ch mc
c chic o m khng c qun, hn nhin ngi chm hm bt c ni no
v bt c khi no chng mun. Gng mt chng sng sa, cn ming th
lun ci rng r. i mt tinh anh ca chng nh ln nim vui ca s nhn
thc v nhng iu tt lnh trong cuc sng. Tui trng thnh dng nh
bin i rt nhanh iu . Chng tr nn d dt v ng vc nhiu hn,
t cn tin tng vo nhng iu tt lnh ca cuc sng; nhng c phi l
iu tt yu con ngi?
Bc s Ralph nh li cnh vt vo cui mt ngy lm vic, khi ng ri

bnh vin Nha Trang v nh. ng thy mt nng dn ang cy trn ng
vi chic cy bng g do b ko. Gn , hai ch b ang tt nc vo
rung vi mt dng c th s: gu dai(1). Tht kh din t c cm xc
ca ti lc , ngoi tr s thn phc v ngc nhin, Ralph ni. Thn
phc nhng n ci ti sng, hnh phc ca tr em Vit Nam. Thn phc
v p ng n, oan trang ca ph n Vit Nam. Ngc nhin s v
ngha ca cuc chin ang bao ph v gy tang thng cho cuc sng ca
h. Ngc nhin s v nhn o gia con ngi vi con ngi v s bt
cng, nghing hn v mt bn trong phn phi ca ci v s d tha ca
i sng. Nhng c phi tht s l vn hay khng, khi nhng con

ngi ny ang tn hng mt cuc sng hnh phc? V ti t hi l
liu chng ta c th ci thin g hng ti mt cuc sng tt hn.
Ti lun ly lm l v kh nng ca ngi Vit Nam trong vic gi

qun o tm tt, sch s, vi nt thanh nh v quyn r k l, John
McBratney, mt bc s tnh nguyn Quy Nhn v Phan Rang ni. Nhng
ngi tr tui xut hin mi ngy t nhng ni c th ni l c iu kin
th s nht - nh nn nh bn thu chng hn - nhng li vi n ci rt
ti v o qun tht bnh bao.
Ti Qung Tr, khi thnh thong th b qua vi khu nh trn ng n

bnh vin vo bui sng, ti cng cm nhn c nhiu iu l th. Trc
ht, trn ng i th no cng c vi a b nhy l c theo chn ti. Ti
cm thy mnh c i cht ging nh Pied Piper(1) ca Qung Tr khi my
a tr ny va chy theo ti va la ht: Bc s Number One! Bc s
Number One!.
Sau mt vi ln, ti cht nhn ra c th y l mt cch cnh bo vi

lc lng Vit Cng rng ti chng phi l mi e da ca h, khng phi l
mc tiu ca h. D nhin ti l ngi M, nhng ti khng phi l lnh
chin m l mt bc s y khoa nn c th ti nhn c mt s phng
cch bo v khng tr thnh mc tiu trc tip ca cc lc lng th
ch. Ting Vit gi nhng ngi hnh ngh nh ti l bc s m theo thng
dch vin Nguyn, t ny khng ch c ngha l ngi lm ngh khm cha
bnh, m cn hm ngha knh trng, dnh cho ngi c tn trng, c
tin tng v c vinh danh. Cng vi ngha tn trng, ngi Vit Nam
gi lnh t Cch mng H Ch Minh l Bc H.
c xem l nhng chuyn gia, cc bc s c mt v tr c bit trong

nn vn ha v lch s ca Vit Nam. Vo th k 19, Hi Thng Ln ng
mt hc gi danh ting ca Vit Nam - t quan tr v qu nh, dnh ht
cuc i ca mnh cho vic nghin cu y hc cha bnh. ng l mt thy
thuc ti ba t nn tng cho nhiu nguyn tc quan trng ca v sinh
v phng nga bnh trong cc cng trnh s ca mnh. Y hc l ngh
thut ca con ngi, c nhim v duy tr s sng, gip chng li ni au,
chm sc bnh tt ca con ngi m khng quan tm n tin bc hoc s
n n, Hi Thng Ln ng vit nh th. ng quan nim Nhng
ngi giu c khng thiu thy thuc chm sc, nhng ngi ngho kh th
khng th, nn chng ta cn phi c bit ch n h. Y hc l mt ngh
thut cao qu. Chng ta phi phn u gi vng nn tng o c thanh
khit .
Mc d hu ht ngi M khng my ch tm, nhng nn vn ha Vit

Nam vi cc tc phm chm khc, to hnh ca khu vc ng Dng trc
y tht l quyn r. a s ngi Vit Nam theo o Pht, mt s theo o
Thin Cha, d nhng tn gio khc nh Khng gio, Lo gio hay tp tc
th cng t tin, ng b cng nh hng n nn vn ha. Vit Nam,
ngi gi c v tr tn knh trong x hi. c tin v vic u thai sau khi
cht to c mi rng buc gia nh rt bn cht, khng ch vi nhng
ngi hin hu m cn c i vi nhng thnh vin gia nh khut. c
tin ny cng khin cho con ngi tip tc yu thng v ch chm sc
n phn m ca nhng ngi thn mt. tng v s u thai lm cho
quan nim ca ngi Vit Nam v cuc i khng l mt khi nim v

ng thng vi mt khi u v kt thc ging nh cch nhn ca ngi
phng Ty m l mt s tun hon theo chu k, c lut nhn qu chi
phi. V ngi Vit Nam c mt thi tn trng m theo quan im ca
ngi phng Ty c th l bun ci i vi cuc sng ca mi sinh vt.
Th gii quan ny cho php h, hoc pht l i, b qua mt con gin m
bt c ngi M no trng thy cng c cng tr kh, hoc thm ch cn
nh nhng nht ln v a con vt i ch khc. i vi ngi theo o Pht
th vic phng sinh, vic th nhng con vt tr v i sng hoang d hay
bo v chng, s tch c cho h trong kip sau. V th, nhiu ng vt,
nhiu chim l thnh thong c th khi lng trong nhng dp l hoc
nhng s kin trng i. Trong khi ngi phng Ty hm h sn tm hnh
phc ho huyn th ngi Vit Nam cm nhn rng h c sinh ra vi
nim hnh phc, v vic quan trng nht trong cuc i l bo v nim
hnh phc , khng n mt i. Trong cc mi quan h, ngi Vit Nam
khng ph by ht nhng cm ngh thc s ca mnh, m thng c chng
t rng cuc i l mt tri nghim hnh phc. Vic Pht t tm nim rng
dc vng l nguyn nhn ch yu gy ra au kh khin h an phn vi
kip ngho hng th cuc sng thanh nhn, khc vi nhng g M.
Cuc sng Vit Nam cc k n gin nu nh so snh vi cuc sng

M cng thi im . Bc s tnh nguyn B. L. Tom phc v Lt,
mt khu ngh mt xinh p min ni, cch Si Gn my trm kilmet v
pha Bc. Vo ma ma, mc d bnh nhn xp hng thnh c on v
nhng cn ma tm t mi ngy, ng nh l mnh vn c nhng giy pht
gii tr vo ban m, gi nh n nhng g tng din ra Hp chng quc
Hoa K c trm nm v trc: Khng h c tivi, radio, cng chng c my
ht, nhng chng ti vui a tha thch nh di. Phng n ny c mt l
si ln lm cho cn phng trng ging nh mt cn lu vng trt tuyt.

Tt c chng ti t tp vo chiu ti ca ht v nghe vi bn b ngi
Thng chi n ghi-ta. Nhiu bun lng ngi Thng chuyn sang theo
o C c v nhng ngi truyn gio vn thm nhp vo khu vc
ny mt thi gian di cng nhp bn vi chng ti ht nhng bi
thnh ca. D hu ht ngi Vit Nam theo o Pht, nhng h cng rt
thch thng thc m nhc.
Ti nh n nhng tri m ci ng c v s chu ng au n

cng cc ca con ngi, Richard F. Harper, mt bc s tnh nguyn c
phn b phc v ti Mc Ha nh li. Mc Ha l mt th trn nh trong
vng ng Thp Mi, nm cch Si Gn gn 100 km v pha Ty. Ti
cng nhn ra ngh lc ca con ngi Vit Nam. H quyt sng cn v c gi
cho
phm
gi
ca
mnh.
Khi tt c mi vic c tuyn b v thc hin xong, iu gy n

tng nht i vi ti trong ba thng lm vic y chnh l nhng con
ngi Vit Nam, bc s Tom H. Mitchell, ngi tnh nguyn phc v Bc
Liu ni. S chp nhn v chu ng ca h i vi nghch cnh cng ng
kinh ngc nh s t nguyn v tnh kin tr ca h. H c mt kh nng hi
phc m bn him khi thy Hoa K. Khi tr li qu nh, ti c khong
thi gian kh kh khn chp nhn mt s iu kh hiu phi i din khi
hnh ngh y.
Cu thng dch vin Nguyn tr tui thng minh hng dn cho ti

kh nhiu v lch s v chnh tr trong vng, k c nhng kin thc tng
qut v vn ha Vit Nam. Mc d ti khng quan tm n vic tm kim
mt ngi bn gi hay mt ngi v, Nguyn vi ln c li ko ti, c

gii thiu cho ti mt c gi.
Nguyn v gia nh cu gn s phn ca mnh vi chnh quyn Nam

Vit Nam v Hoa K. H c th s b git cht nu nh cc lc lng Vit
Cng tin chim Qung Tr. Cha ca Nguyn l Tnh trng, mt chc v
cao cp y quyn lc trong chnh quyn Nam Vit Nam, chc v c thm
quyn phn phi thc phm v hng tip liu do C quan Vin tr M cung
cp. Sau ny, mt vi ngi c ni vi ti rng, c l cha ca Nguyn
mua chc v tnh trng vi gi 50.000 -la M, v hu ht nhng ai
u t theo kiu mua quan bn chc nh th th u ly li khon tin m
h b ra ch trong vng bn thng. Trong thi gian Qung Tr, do
Nguyn qu t t v gip ti nhiu vic nn ti tht ngy th khi ngh
rng cha cu ta phi l ngi thng minh, thn i v l ngi khng bao gi
la di dn chng hoc n chn, n bt ca nhng k ngho kh.
Mt hm n, ti nhn c li mi n n cm ti ti t dinh ca cha

Nguyn. Ti ngh, c quan u tnh mi nh th l mt vinh d ln nn
vui v nhn li. Do cha ca Nguyn khng bit ting Anh cn ti th ch bit
lm bm mt vi ting Vit nn Nguyn li phi lm thng ngn trong ba
n xa x c n 10 mn n.
Khi vin tnh trng bit l ti cha c v, ng ta biu l s quan tm.
- Chng ti c nhiu c gi p v ng yu ang cn mt tm chng. ng ni bng ting Vit v Nguyn dch li cho ti.
- Chng ti s kim cho ng mt c v xinh p.
Ti lch s cm n v tip tc n. Mc d ti yu ph n, nhng ti

cng quyt nh l khng ng chm n bt c c gi Vit Nam no v
ti ngh, lm nh vy chng khc g mt hnh thc bc lt.
Cha ca Nguyn y qua cho ti mt a m ng ni l c bit thm

ngon. Trn a l nhng lt tht thi mng, c mu hi en en c gi
trong nhng l xanh c mi thm bc h. ng ni n ti n th. a tht
trng ngon lnh v ti n ht c a ri quay qua hi Nguyn tn mn n
ny.
Nguyn ni cho ti tn ting Vit ca mn n.
- Cu ni g? - Ti hi li.
- Tht chut. - Nguyn gii thch bng ting Anh.
Ti tng bit tht chut l mn n ph bin nhiu nc ng Nam

, nhng ti khng ngh l chnh mnh s nm th. Ti phi tha nhn l
mi v thm ngon ca tht chut lm ti ngc nhin, nhng khi ngh v bnh
giun xon c th nhim vo nhng loi tht nh th, ti lch s t chi
a th hai.
Mc d khng thng gp vin tnh trng ny, thnh thong ti vn cm

nhn c s lu tm ca ng i vi cuc sng ca mnh.
Mt vi ngy sau ba n ti ti t dinh tnh trng, Nguyn ko ti ra

ca s bnh vin v ch cho ti nhn ra bn ngoi. Ti tht ngc nhin khi
thy khong 100 c gi tr p ang ng xp hng mt cch t tn. Ti
cha tng thy cnh tng nh th bao gi. Cc c gi thanh xun trong
tui trn di hai mi. Tt c u mc nhng chic o di truyn thng
ca ngi Vit Nam bng la trng khin h trng ging nh nhng thin
s n thm chng ti.
- Nhng c gi ny n y lm g? - Ti hi Nguyn.
- xin chm cu. - Nguyn p.
- Nhng m Nguyn ny! Ti u c bit chm cu!
- Khng, khng. - Nguyn gii thch. - H c chm cu ri, nhng vn

cn kim chm cu trn thn th.
- Ti phi lm g vi nhng cy kim ?
- H bit ng tng ly nhng vin n ra khi c th nn by gi, h mun

ng ly nhng cy kim kia ra. - Nguyn ni. - Ngoi ra, ng c th chn bt
c c no ng thch lm bn gi.
- Bc s khng c quyn hn h vi bnh nhn ca mnh. - Ti ni v gii

thch cho Nguyn bit v li th Hippocrates.
- Khng thnh vn . - Nguyn ni. - ng khng cn phi hn h vi c

nng. ng c th ci bt c c no m ng thch.
Nguyn t ra vui v khi ra hiu cho c gi u tin i vo phng khm.

Sau khi c gi ci o di ra, ti thy c ba gc kim chm cu nh nh th
kim b gy di da c gi. Chm cu l mt cch tr liu chnh ca ng y
v tt c nhng c gi ang ch ti khm bnh u c cha tr bng
phng php ny cho mi chng bnh, t ho, n cm lnh, nhim trng
ng tiu v ngay c bnh st rt na. Nhng cy kim chm cu di, nh,
thng c dng i dng li, c khi b gy trong khi chm cu v cc v
ng y s c mc nh th. Cc c gi khng c cha tr g thm cho
n khi cc gc kim li ln khi da. Mt ai c l l vin tnh trng, cha
ca Nguyn tp trung h li cho ti gii quyt, gip h trnh nhng
vt so do gc kim gy ra. Lc , dng nh ti khng l ti sao
khng c ly mt ngi n ng no trong s nhng ngi n nh ti ly
gc kim chm cu ra.
Ti c ht sc gip h. Vi c gi u tin, sau khi kh trng

vng da, ti rch bng mt cy dao nh, nhng khi ti c gp cy kim ra tng t nh khi gp vin n hay mnh bom - th gc kim chng h suy
suyn. Cc gc chn kim ny hon ton kt dnh vi nhng m si. Vi
ch hai c gi u tin thi, ti mt ba hoc bn ting ng h, trong lc
nhng c gi khc vn kin nhn xp hng ch i trong chic o di bng
la trng. Sau mt lc lm vic, ti thy tht kh ly nhng gc chn

kim ny, v vt so chc chn l vn cn sau khi ly kim ra.
Cui cng, ti bo Nguyn l hy ni vi cc c gi ang ch rng ti

mun gip h nhng vic gp nhng gc chn kim cng khng trnh khi
vic li vt so, thm ch cn su hn l vt so c sn. Ti cho
Nguyn bit l khng th khm cho cc c ngay by gi v cn nhiu bnh
nhn gi yu v tr con ang ch. Bng mt lnh ngn gn, Nguyn gii
tn ngay cc c gi ri tr li lm vic vi ti.
- Sao ng khng l mt ngi hnh phc Vit Nam? - Nguyn hi ti khi

tr li. - ng kh ln tui v c th lp gia nh y. ng cn phi l
mt ngi hnh phc tng ngy. Ti mun kim cho ng mt ngi v tt.
Ti mm ci v nhy mt vi Nguyn. Ti bit nh tt ca cu ta.
Nguyn lun lun n nhng mi quan tm ca gia nh, bn b

v nhng ai c nhu cu. Cu y cho rng ti tht s cn c mt tnh bn
khc phi cho d ti khng ngh nh vy. V mc d khng nhn thc c
ngay thi im , nhng s hp dn ca cuc sng i thng gin d m
cu y ang hng th hng ngy, cng nh chnh cuc sng m ti ang
tri nghim, cun ht v lm thay i quan im ca ti theo nhiu cch
khc nhau.
Vi nn vn hin my nghn nm, ngi Vit Nam c rt nhiu ngy l

ln t chc k nim. Thng thng, nhng ba tic ti l c hi cho hi
h nh m. Nhng ngy l hi nh th gip cho ngi Vit Nam gim bt

cng thng t cuc chin bng thi gian th gin v vui chi. Mt i ln,
ti may mn c mi tham d vo nhng l hi ny. Ti cn nh mi
nhng m thanh trang nh, mt m ca m nhc chu trong lc nhng
a tr sung sng cng gia nh san s thc n vi nhau.
Vo mt trong nhng dp l hi nh th, ti c mi thng thc mt

mn n c bit m mi ngi trong bn u mun ti nm th. Mn n
u ba ny thot nhn ging nh mn bnh kem s-c-la. Mi ngi u
ni mn ny ngon tuyt. Nhn quanh, ti thy nhng ngi ngi chung bn
u mc vo a thc n mt cch nhit tnh.
Khi n th mt ming, ti kinh hi vi v ng gt nn lin phun ra

khi ming mt cch bt lch s. Vi ngi gii thch cho ti bit mn n
ngon ca a phng chnh l mn tit canh, lm bng hn hp ca
huyt vi lng.
V khi ti ni rng mi v khng hp vi mnh, vi khu v ngi M

ca ti, my a tr phc v mun n b li cho ti nn chng mang n
mt mn ngon khc: trng vt ln.
Khi tm hiu, ti mi bit rng nhng ci trng m bn tr em ra i

ti chnh l trng vt c chn di lng t m trong nhiu thng tri.
Mc d b chn nh th, con vt con trong trng vn ln ln theo thi gian
v pht trin n hnh thnh mt, v i khi c m na. Khi trng n
va n, ngi ta em luc ln v bn tr em ra mi ti.
- Hy th i. ng s thch lm ! - L tr ni.
Ti cm n nhng bn chng vn tip tc ni p ti n. Ti khng th

n c. Th l cc em chia nhau ngay nhng trng vt ln . Sau ny ti
mi bit l bn tr th hin lng qu mn nn mi mi ti n nhng qu
trng u tin.
9
CUC SNG TRONG THI CHIN
Thi ca ti kh chao o trong nhng ngy thng phc v Vit

Nam. Ti bit qu r v cuc chin c lit ang din ra vi s tn tht nhn
mng v b thng rt cao. Ti bit l cuc i mnh c th kt thc bt c
lc no. Ti bit l mnh c th lnh ngay mt qu n pho hay mt vin
n lc. Vi tun sau khi n Vit Nam, ti nghe tin thng s Robert
Kennedy (1) b m st California. Ngy hm sau th ng y cht .
Nhng cho d tnh hnh nghim trng nh vy, tm trng ca ti

khng hon ton bi quan. Trong nhiu ngy, ti cm thy cc k vui v,
mt cm gic ca ngi khng h c vn g. Ti vui v tin hnh cng
vic cu mng nhng thng dn v ti v khoan khoi v thot khi
cng vic nhm chn trong chc nng bc s nt tr ti mt bnh vin tm
thn M. Ti cm nhn rng mnh ang hon thnh mt iu g xng
ng Vit Nam. Ti bit nhng g mnh ang lm p ng c nhiu hn,
cn thit hn, nhn o hn v nhn vn hn bt c iu g ti c th lm
bnh vin tm thn trc .
C mi ln cu mng c mt ngi ngho , gip h sng thm trn

ci i ny , ti li cm thy mt nim vui nho nh v tht s hi lng v
mnh. Nhng lc nh th, ti phn khi thy mnh lm vic nhanh hn.
Nhiu ln ti c cm gic t ho khi my anh chng Thy qun lc chin tr
xem ti l ngi ca h. Nhng lin ti li tr nn lo lng v s hi cho
cuc i mnh.
t ngt khng cn cnh bo, chin tranh c th ngay trn u

chng ti. Bu tri en kt trc thng qun i vi nhng ting n lin tip
ca ha tin, ca n pho. Cng chng c g bo trc, mt t di chn
ti bt thn c th rung ln vi nhng t nh bom ca my bay B-52
mt ni kh xa. Ti c th ngi thy mi c trng ca bom na-pan trong
khng kh. Thng l nhng khi xut hin cc s vic nhc nh v cuc
chin ang tip din nh th, ti d tr nn chn nn ngay tc khc. Ti bt
lc t hi s c bao nhiu ngi dn v ti b kt gia hai ln n, bao
nhiu ngi ang cht vo thi im , bao nhiu ngi b thng, bao
nhiu c th b bin dng v bom n v bao nhiu ngi s b n hoc
c a n bnh vin ca chng ti xin cha tr trong vi gi ti.
Sau mt ngy di i din vi cht chc v nhng ni thng kh, khi

tr v nh trong ti tm m t, ti t hi nhng ch ti bn ng l g?
C ai hay ma qu no i theo mnh khng? Nhng ln khc, ti t hi
nhng ting n pht xut t u? C phi l ting n ca n sng ci?
Ai bn v ti sao bn? Vin n bn t hng no v pht k tip c bn
trng mnh khng?
Nhng l mt bc s tr ang thc hin nhng vic lm thin ch, ti c

cm gic l mnh c bo v, l n bn khng thng. Chng bao lu
sau khi t chn n Qung Tr, ti c bit nqua truyn ming ca
tr em l ngi n y gip dn chng a phng m khng nhn
th lao. i khi ti cm thy khng mt ai Vit Nam li mun lm tn
thng n mt bc s nhn t, mt Pied Piper c cc em b bu theo trn
ng n ni lm vic. Tuy th, vo nhng ngy khc, v mt s l do no
m ti khng th bit c, nhng a tr thng hay theo chn ti n

bnh vin li khng xut hin. Ti bt u thc mc v iu ny.
Khi i b n bnh vin v t bnh vin v nh, hoc th b quanh th

t, thnh thong ti cng nghe thy m thanh tng t nh ng n bay
xuyn qua cy ci bn cnh mnh. Ti bit m thanh ny t nhng ngy
cn phc v trong lc lng Thy qun lc chin, nhng k t khi tr thnh
bc s ca th t ny, ti khng ngh l cc tay bn ta s nhm vo mnh.
i khi, ti ngh mnh c min tr khi ln n ca c hai pha v l mt
bc s M n gip thng dn Vit Nam.
Vi ln u nghe ting n bay nh th, ti cho ch l nhng vin

n lc v chng my quan tm. Th nhng v sau , khi tip tc i b n
s lm v vn nghe thy ting n rt quanh mnh, ti nhn thc c rng
c th nhng vin n ang nhm vo mnh. Ti hiu rng c l Vit
Cng nhm bn vo bt c ngi M no hin din trong khu vc. Nhng
ti vn c ngh l mnh s chng bao gi l mc tiutrc tip ca cc tay
sng v h ch bn cnh co qua u theo kiu gi danh thip cho bit
vy thi v ti tr liu cho bt c ai n bnh vin, k c Vit Cng.
Nhng ngy khc, ti cn thn hn. Khi nghe ting n bay, ti chy
ngay v ni tr ng, chy rt nhanh v lt lo trnh n. Mc d ti
c hun luyn cch s dng cc loi sng c nhn khi cn trong lc lng
Thy qun lc chin v ti cng c cp mt khu M-16 khi n nhn
nhim v Qung Tr. mt v kh hin i so vi khu M-1 c l s m ti
s dng khi cn l mt qun nhn Thy qun lc chin, ti khng bao
gi mang theo v kh Vit Nam. Ti khng mun mnh tr thnh mc tiu

. Ti n y trong vai tr mt bc s ch khng phi l mt chin binh.
Nhng khi chin tuyn thay i v chin s n gn hn, ni s hi

bt u lan truyn. Tt c mi ngi Qung Tr u b tc ng. Nhng
on xe qun s chy nhanh qua tnh l. Dn chng vi vi vng vng. Cn
phn mnh, ti nguyn tip tc cng vic cn thit nh mi ngy, bt k
thi cuc din bin ra sao. C qu nhiu bt n, nhiu ni au n quanh
ti v ti phi cch ly chng tp trung vo cng vic cu ngi ca
mnh.
Cng ngy ti cng nhn r l mnh thc s ang vng tm im ca

cuc chin m c hai bn u mun ginh phn thng. Tnh l Qung Tr ch
cch v tuyn 17 tc vng phi qun s - chng 35 km. C dn sng trong
th t ny chia thnh nhiu phe. Mt s ngi ng tnh vi Vit cng, mt
s ngi th ban ngy lm vic cho M, nhng khi m n li tr thnh
nhng tay sng du kch sn sng tn cng vo binh lnh Hoa K v Nam
Vit nam. Ti c bit l Vit cng cho ngi thm nhp vo lc lng
cnh st a phng. Ti tht s chng th bit c dnc hng Qung Tr
trung thnh vi ch Nam Vit Nam, hay vi Mt trn Dn tc Gii phng
min Nam Vit Nam c chnh quyn H Ni hu thun.
Mc d khng th c lng mt cch chnh xc, c l Qung Tr c

chia ra nh sau: 25% dn chng ng tnh vi chnh ph Nam Vit Nam,
25% khc trung thnh vi Vit Cng, v mt a s ca 50% cn li thuc
loi lng chng, c th thay i chnh kin ty theo din tin ca cuc
chin. Hu ht ngi Vit Nam thch ngi M, c bit l thch tin bc ca
M, nhng nhiu ngi trong s h bit chc rng h c th phi git cc

tay sng ngi M vo mt thi im no thng nht t nc.
Mt ngy n, c tin n l qun i Bc Vit Nam ang chin thng,

rng Vit Cng ngy cng mnh hn v rng do qu nhiu qun nhn M
thng vong nn ngi M chun b ri khi Vit Nam. Ngy , cc y t
ngi Vit khng n bnh vin lm vic. Ngy hm sau, li c tin n l
qun i M va nh thng mt trn ln v rng cc lc lng ca Nam
Vit Nam s chin thng cuc chin. Th l cc y t tr li lm vic. Tinh
thn lm vic ca mi ngi c tip tc th nghim qua s dao ng,
bin chuyn ca tnh hnh chin s, trong phe no cng mun chim th
thng phong. Mi th nh mt tr a. Vo nhng m khi c tin n s
c trn nh ln nhm vo cc lc lng Hoa K, Nguyn hoc nhng ngi
Vit Nam khc cnh bo v ti nhn nhng li cnh bo ny mt cch
nghim tc.
Trong ln i Hu vo mt bui chiu, ti c dp thy r rng bc

tranh v nhng hot ng b mt ca Vit Cng v kh nng xm nhp ca
h vo nhng khu vc c coi l vng an ninh. Ti cng bc s Detwiler
ngi c vn ca ti i thm mt lng tm Hu. Vo thi im , cc
lc lng qun i M ang bo v cho c Hu.
Khi n lng tm ny, chng ti dng mt lt nhn cnh tng mt

m ma ang din ra trn ng ph. Mt nhm ngi khing nhiu quan
ti bng g trong khi nhng ngi khc ngi trn nhng chic xch l. ng
lc , mt v tu s Pht gio lng l n bn cnh chng ti v lu l
chng ti khng nn n qu gn m tang . V tu s ni thm cho chng
ti bit l cc quan ti chng h c xc cht m tri li, cha ton lu

n v cc loi qun trang qun dng khc. Cn nhng ngi ngi trn xch
l chu trch nhim trinh st, canh phng cho bt c s c no c th xy
ra.
Bc s Detwiler v ti cm n v tu s v tr v bnh vin sm hn so

vi d kin. Trong mt thnh ph c xem l an ninh, c qun i M
bo v nh th, m chng ti li va thy mt on ngi Vit Cng. Vit
Nam, mi th khng phi lc no cng ging nh v bn ngoi m ta nhn
thy.
Qung Tr cn nguy him hn. Mt ngy n, ti v lm vo mt

hon cnh v cng nguy him. Khi i b t mt khong cch kh xa, ti
nhn thy nhiu bc s qun y M ang ni chuyn vi mt trong nhng
thng dch vin ngi Vit Nam. Ti dng li ni chuyn vi cc bc s
m khng bit rng mnh ang ri vo mt tnh hung cht ngi. Ti c
mang theo my nh v ngy th a my ln chp mt kiu cho cc bc s.
V ri ti nhn ra l ngi thng dch vin n ang khua khua mt qu lu
n trong tay.
- Cc anh iu hnh t nc chng ti. Cc anh ni ti n cp xng. Cc

anh ui vic ti. V by gi th ti git cc anh! -- Ngi Vit Nam ht
ln, tay e e qu lu n.
- T t ng bn! - Ti va ni va bc v pha anh ta. - C g th hy

ni. Vic cn con ny th chng ta c th dn xp c m!
- Ngi M ui vic ti. H cn gi ti l k n cp! - Anh ta ni.
Anh ta k l anh b ui vic v ngi M cho rng anh n cp xng

vo xe gn my ca mnh. Anh ni ch l mt lt xng thi v ti
thuyt phc anh rng chuyn nh nh th chng ng xy ra n mng.
Ti nh nhng v v v ko anh ta ra khi nhng v bc s m r rng

l nhng ngi v can, ngoi cuc. Ti ni chuyn t t vi anh ta, yu cu
anh giao qu lu n cho ti. Ti cng ni l anh ta c th nhn c s
xng cn thit v ha s gip anh ta tr li vi cng vic c vi mc lng
6 la/ngy, cao hn nhiu so vi mc lng trung bnh Vit Nam lc
l di 1 la/ngy. Khi anh ta bnh tnh tr li, ti giao tr qu lu n v
bo anh ta hy i ngay lp tc.
Ngy hm sau, khi quay tr li a im xy ra s c, ti c bo l

anh chng tay cm qu lu n b nghi ng l mt ip vin Vit Cng, cn
hai vin bc s qun y M c ti cu mng li b nghi ng l nhng cm
tnh vin ca Vit Cng. Ti khng th tin c. Hnh ng cu ngi ca
mnh li b xem l hu thun cho Vit Cng ? D g th iu m ti thc
hin cu gip ngi khc v tho g tnh th kh khn b xem xt vi
con mt nghi ng. V hu qu ca vic ny l ti c th tr thnh mt i
tng b nghi ng vi nhng ng c ng ng ti tng hnh dinh C quan
Vin tr Qun s M Qung Tr. Sau ny, khi xem phim Apocalypse Now,
ti nhn ra mc gn gi vi s tht m cc phim siu hin thc th hin.
Rt nhiu ln chng ti tht s c cm gic l chin tranh ang di

chuyn n gn hn. n pho n vo tnh l Qung Tr mi ngy. ang c
giao tranh ln gn v th ph Qung Tr nhiu ln c kh nng b xm
nhp. Chng ti ngh n vic buc phi di tn c bnh vin.
Ni ca ti khng phi l mt v tr an ton. Ngi nh ti sng cng

vi mt gia nh truyn gio ngi M nm khong gia t dinh vin tnh
trng v kho n ln ca Nam Vit Nam ta lc trong thnh c. y l hai
mc tiu chnh yu ca cc lc lng i phng v iu ny khin ngi
nh tr thnh ni nguy him v d dng lnh nhng tri n lc.
Mt ln, vo khong na m, ti ang ng trn ging th b chn

ng mnh do n sng ci n gc sn, cch ni ti nm chng ba, bn
mt. Ti thng tht tnh gic gia ting n kinh hong v tia sng le ln
ngoi ca s. V n khin ton b ca knh ri v tung te khp ni. Bc
tng phng ng sp xung. Ngay sau ting n, ti cm nhn c s
nguy him xy ra n ni. Ti nghe ting go tht ca ai ph tan khng
gian yn tnh sau ting n.
Ri nhiu qu n pho ri tip, chng xa my so vi qu ban u. Ti

nghe ting sng nh v chp vi khu M-16 m ti c trang b v cha
h s dng. Ti kim tra xem sng c np n cha ri b xung gm
ging. Ti tri qua mt m nh th bn di gm ging, vi hy vng
l t nht chic ging c nm cng che c cho mnh khi ln n pho
v bo v mnh phn no trong trng hp cc bc tng p xung. Mc
d c trong tay khu M-16 nhng ti bit rng, nu Vit Cng c trn vo
nh, ti cng chng n c pht sng no.
Ti hon ton tnh to. Nhng g tng c hun luyn khi cn l

mt ngi lnh Thy qun lc chin tr li vi ti. Ti tr nn cnh gic
cao . Ti c hun luyn k thut chin tranh, nhng gi y, cuc
chin ny khng phi l mt kiu chin tranh c in vi ranh gii r rng
gia cc chin binh v dn thng. Khng c tuyn u cng chng c hu
phng thc s. l cuc chin gii phng dn tc do Vit Cng tin hnh
da vo k nng, s khn kho v b mt chng li cc lc lng Hoa K
hung d vi ha lc hng hu.
l mt m rt di. Ting n lin hi ca n ci, hu nh cch

mt pht l mt qu ko di cho n khi mt tri mc. Ting sng v n
pho chm dt khi nhng tia nng ban mai chiu vo khung ca s v nt
ca nh ti mang theo hi m ca mt ngy mi. Ti nghe thy m thanh
ca vi chic trc thng ang qun tho u .
Ti tm bng vi sen, c gng loi b nhng suy ngh trong u v

quyt nh n bnh vin lm vic. Bn ngoi ca chnh ngi nh mnh
ang , ti kinh ngc pht hin ra rng u ngi lnh gc ca mnh b
ht i mt mng tc v mnh n pho. Anh y vn ng gc vi mt vt
di trn u khi mnh n pho bc i phn da tc trn chp u ca anh.
Khng lu sau v tn cng ni trn, v tnh trng cha ca Nguyn

lnh cho ngi mang bao ct v xy mt hm tr n bn cnh ca chnh
ngi nh ti . Mt hm chng bom n ln kh an ton dnh cho ti m
sau ny ti cn n ngy mt nhiu hn.
Khi ti hi Nguyn v sao cha cu y lm nh vy, Nguyn gii thch:

Cha ti qu mn ng, rt tn trng ng v khng mun ng cht. Cha ti
cu nguyn cho s bnh an ca ng v cng cu cho ng kim c mt
ngi v tt.
Cn nh ti cng l ni c tr ca mt gia nh C c gio. H l

nhng nh truyn gio n t M, gm ngi chng, ngi v v ba a
con tui thiu nhi. Cng vic ca nhng nh truyn gio Jehovahs Witness
l chuyn giao tng phm gm sa bt v nhng sn phm t sa n tr
em v gia nh Vit Nam trong khu vc nh l mt phn trong chin dch
nhn o ca h. Ti nhn thy c im ng bn khon v y hc y, do
l hu ht tr em Vit Nam khng dung np lactose(1) v s phn ng
khng thun li i vi sa b. Nu nhn li, r rng y l mt th d v
mun t ra thin ca ngi M, nhng li khng am hiu nhng vn
sc khe v vn ha ca Vit Nam. Ti nh m thanh d chu ca kn so
xut pht t ni ca gia nh truyn gio ny vo mt s m, vi nhng
ngi Vit Nam ngi quy qun bn nhng dng c m nhc dn tc hay
thnh thong vi cy n ghi-ta v cng ht nhng bi ca ha bnh.
Ti knh trng nhng ngi ny v quan tm n s an nguy ca h.

Ti ni vi nhng ngi truyn gio rng, trong nhng trng hp khn
cp, h cng nh bt c ai khc u c th s dng ci hm tr n mi ca
ti. Gia nh nh truyn gio khng c hm tr n ring nn nhiu m h
ng cng hm vi ti. Tt c chng ti hiu rng mnh ang trong vng
chin s v rng chng ti nn cng s chia, gip nhau sng st qua
cuc chin.
10
THM VING MT TRI CI HUN
My ngy sau v tn cng bng n ci, ti cng vi y t Hi qun i

n mt x k cn trong chng trnh tim chng v chm sc tr em nh
k
ca
chng
ti.
, ti chng kin nhng iu cn kinh khng hn na ca chin

tranh. Trong x ny, ln u tin ti thy mt tri ci hun.
Cng ging nh nhiu tri t tng t c thit lp bng ngun ti

tr ca M v do chnh quyn Nam Vit Nam qun l mt cch ti t, tri
ci hun trong x ny cht kn hng ngn con ngi gn nh trn trung,
gm c n ng, ph n v tr con, b cho l t binh chin tranh. Ci gi l
tri ci hun dng giam gi c dn a phng b vy bt m khng c
chng c xc ng v i x vi h nh sc vt. H b buc phi nhn ti,
b giam cm m khng c xt x, v b i x mt cch tn nhn.
y cha phi l phng cch ti t nht m chnh quyn Nam Vit

Nam v M p dng. Nhng ngi b tnh nghi c hnh ng chng i li
chnh quyn Nam Vit Nam cn b nht trong cc chung cp rt cht hp
v y nght ngi. Nhng chung cp ny c no cht bng nhng ct
tre dy c, cch khong cha y mt tc.
Nhng chung cp m ti thy tn mt di chng 6m, rng 3m v cao

khong hn 1m. Chung cp rt thp nn t nhn khng th ng dy
c. Mi chung cp nh th giam n 20 ngi. H c nui n thng

qua nhng lt g mng v buc phi sng chung vi nhng th cn b
phn, nc tiu m h thi ra. Ti cng thy cnh ngi ta mng nhic,
khc nh ln nhng ngi b giam trong chung.
Khi ti i b ngang qua nhng chung cp, cc t nhn nhn bit

ti l mt ngi M mc thng phc. H ngi trong t th qu gi v lng
l cha bn tay ra cu xin s cu gip. Trong khonh khc y, ti nhn
thy nhng nh mt bit ni v ng thng nht Vit Nam.
Ti c bit l nhng du kch Cng Sn trung kin nht s b giam

cm rt lu trong chung cp. Nhng t nhn b lit vo hng ti nng
nht s b hnh h v b l i cho n cht. Thng thng, cc chung
cp c xy dng nhng ni trng tri nn nhiu t nhn cht v b
mt nc di nh nng chi chang ca mt tri. H cng cht v i kht
v cng thng khi b giam lu ngy trong nhng chung cp cht chi, ni
m ng ra cn khng thch hp nht sc vt na.
Ngoi ra, ti cng c bit nhng t nhn ngoan c nht nhng

nh cch mng kin cng n cng nhng ngi b xem nh khng c
ha hn ci hi c, th ng mong ngay c vic b a vo tri ci
hun. Sau ny ti mi bit rng, trong chin tranh, c khong 40.000 ngi
Vit Nam b chnh quyn Nam Vit Nam v M st hi trong cc chin dch
Phng hong ca Cc Tnh bo Trung ng M (CIA). Chnh y l ni
xut thit lp cc tri ci hun. Theo Stuart Herrington, tc gi ca Stalking
the Vietcong: Inside Operation Phoenix: A Personal Account, nhng thng
dn Vit Nam b pht hin c gi nh Ch tch H Ch Minh trong nh, c
radio, c thuc men nhiu hn mc c nhn cn dng, u b quy l Vit

Cng v s b git ngay tc khc.
Tri ci hun m ti m t ch l mt kha cnh khc ca cuc chin

tn bo, mt nhn tnh. Ti Vit Nam, c ln ti nghe t ming mt s
quan qun i rng cn phi git c con ci ca nhng ngi b tnh nghi l
Vit Cng na, v chng nh trng chy rn, ri s ln ln v tr thnh k
th nguy him.
Khi mi vic bnh vin tm ngt hoc khi c ngh b, mt bc s

ngi M nh ti c th du hnh quanh t nc Vit Nam bng trc thng
hoc bng cc loi my bay qun s khc. Ti cm thy tht t tin khi
quanh mnh ton l qun nhn M. Nhng g lnh tr hin ngang ny
thng lm ti nh li hnh nh ca chnh mnh khi cn mc b qun phc
v hnh din l mt ngi lnh Thy qun lc chin.
Nhng thnh thong, ngay trong qun i, xut hin ting r rm lo

s hoc trng thi tuyt vng. Hnh nh nhng ngi lnh tr ngh v hy
vng rng ti, vi t cch l mt bc s, c th c cht nh hng i vi
cc nh lnh o chnh tr qu nh trong vic a h tr v nh sm hn.
C l v ti l mt bc s, nn mt s qun nhn trng ch ni ti nhiu
hn l i vi s quan ch huy ca h. Rt bt ng, mt binh s gii by vi
ti cm gic v ni s hi ca anh ta. Mt s qun nhn c tm cch lm
cho ti nghe h ni v gip h tr v vi th gii l cch m ch tr v
nc M cng nhanh cng tt.
Trong mt cuc ving thm qun nhn M, ti nghe mt Thy qun lc

chin tr ni but ra: M kip! Chng ta ang thua trn. Mi th u l
cht tit. Chng ta i hnh qun v c tm dit k ch, nhng khng bit
k th qu s ca mnh u. Nu chng ta chm trn ngay by gi, trn
chin s kt thc nhanh v h ang th thng phong v ch ng, h s
tn cng chng ta t ti.
Mt ngi lnh tr khc ni vi ti: Ny bc s! Hy ni vi cng chng

l chin tranh ang hi b tc v khng cn l do bin minh na. Cc s
quan ch huy khng cn dn dt chng ti ra trn, h cng khng i theo
chng ti na. H s b bn hoc hng chu mnh bom n, nhng h c ra
lnh buc chng ti phi ra mt trn. Chng ti nhn lnh phi i tun tra
v s cht nh rui mui y.
L mt cu binh Thy qun lc chin, khi nghe nhng li ny t nhng

qun nhn M tr tui hoc t nhng chng trai Thy qun lc chin, ti
cm thy tht thm thng v bun x rut. Nhn nh ca nhng qun
nhn ny nhc nh ti hy ng hu thun vi chnh quyn M trong vic
tip tc dnh lu vo chin tranh Vit Nam.
i qun dng cm nhng nn ch ca chng ta thnh thong phi by

thi ym th, hong s v tin vo s mnh. Trong khi ch i cc
chuyn bay, ti thy nhng g trai tr tui thanh nin, khong ngoi
20 tui nhng li c khun mt lnh lng, m chiu ca nhng g n ng
50 hoc 60 tui. C ln, h by t vi ti nhng nhn xt kn o, kh hiu.
- Ti khng ngh l mnh c th tip tc tn ti y lu hn na bc s . Mt ngi ni.
- Ti mt c m bn thn. Chng cht. Ti khng mun y v

chm dt cuc i ging nh chng. - Ngi khc ni.
Trong mt chuyn bay ngn ti sn bay Ph Bi, ti vi vng leo ln

mt my bay qun s, nhng ri pht hin l mnh p nhm my bay. Ti
mun tr v Qung Tr m li leo ln my bay i An Kh, cch Qung Tr
n 350 km v pha Nam. y l chuyn bay y him ha khin ti phi
ghi nh trong nhiu nm.
My bay ch hn 150 lnh Thy qun lc chin c trang b sng M16, lu n, sng i lin v c s n dc y . Mt my bay qun s
bay trn bu tri Vit Nam th d nhin d b bn t di mt t. Mt s
ngi ang ng g ng gt, s khc cng ln v s hi. S t mun bt
chuyn vi ti, v bc s i nhm my bay.
- Bc s! ng s lm g khi i vi chng ti? - Mt anh chng Thy qun lc

chin da en khong 19 tui hi ti. - ng s ra trn vi chng ti ch?
Ti gii thch vi cu ta rng ti phi tr li Qung Tr. Cu ta bo rng

my bay ang bay theo hng ngc li.
- Ny, bc s! Hy ni gim ti l ng hc ci qu g trng y m li

khng bit l mnh s i u?
Chng ti cng ci. Ri tay Thy qun lc chin tr ny k cho ti

nghe cu chuyn:
- Cch nay chng hai thng, sut na ti cht ri! - Cu ta ni, cho ti
xem vt so di chng mt tc ri trn c, gn tnh mch c hng. - Mt
mnh bom ct ngang c hng khin ti b mt mu n gn cht Cn
Thin. H a ti i bnh vin, ri h ni l ti c th b h no v mt qu
nhiu mu. Trng ti c v g l in in khng bc s?
Ti ni l anh ta khng c vn g u.
- C mt s quy nh ni rng khi b thng nh vy th s c nhiu thi

gian dng thng hn. Nhng h ni l ti trng rt khe nn ti bit l h
ct ngn thi gian dng bnh v a ti tr v n v. Cc em trai ti
cn ti, nhng ti e y l trn chin cui cng ca ti. Bc s ! Ti c cm
gic l l v trn chin ny.
Ngi lnh Thy qun lc chin tr ng lng ra pha sau, nhm mt li.
C v nh cu ta trong tnh trng bt an y sut thi gian cn li ca
chuyn bay.
Ti tm gp vin i y Thy qun lc chin ch huy. ng ta ci khi

nghe ti k chuyn mnh i nhm my bay. l n ci th hai ti thy
c trn chuyn bay ny. Vin i y cho hay l ti cn phi p chuyn
bay tr v ngay khi c th.
- Ti s cho mt chic trc thng ch anh v Qung Tr. - Vin i y ni. Chng ti c my bay trc thng, nhng c hi bay c n Qung Tr
bng trc thng l 50/50. Hy ch mt my bay phn lc, anh s bt gp
nguy him hn.
- Vng, ti s ch my bay.
ng gt u v ci.
Khi my bay p xung An Kh, chng ti nghe ting n di bng

my bay ca cc tay bn ta trn mt t. Ti trng thy v s hi tht s
trong mt ca nhng ngi lnh. V s dng cm ca h cng l iu hin
nhin. Mi mt ngi lnh u bit rng, c l mt na s ng i ca h
trong cuc hnh qun ny s khng cn sau trn chin m h ang hng
ti. Tt c h ch c sng st qua tng ngy, sng v chin u cho mu o
Thy qun lc chin v thc hin nhim v chin u cho Hp chng quc
Hoa K.
11
"CUC HNH QUN NH CU VNG"
Thi gian tri i. Ti khng c nhiu thi gian suy ngh v nhng
thm kch m mnh trng thy, hoc u lo v nhng ngi m mnh s
cha tr trong ngy. Mi sng, ti li th b n bnh vin.
Thnh thong, ti i bng xe Jeep. V thng l ngay khi n bnh

vin, ti b ngp u vo cng vic. Ti nh li hai ngy sau mt cuc
nm bom ri thm trong cuc hnh qun c mt danh l Cuc hnh qun
nh cu vng. Qung Tr, chng ti tng nghe c nhng qu bom nng
c my bay nm bom B-52 th xung v n khong cch kh xa
chng 16 km lm rung chuyn mt t di chn chng ti. Cn c qun
s Khe Sanh b tn cng c lit. tr a, nhng qu bom khng l
c th xung mi ngy. m thanh v sc mnh ca ting n lm rung
chuyn c ni i v thung lng. Khi mt t rung chuyn, hu nh ti
nghe thy trong ting ku khc ca dn chng vang vng trn khp cc
no ng Qung Tr. Chng ti thiu ngi tr gip bnh vin. Tt c cc
bc s qun y, cc k thut vin vn thng c th gip mt tay cha tr
cho dn thng cng hu ht cc y t Hi qun u nhn lnh ra trn tin
chm sc cho thng binh.
Sau cuc tn cng bt ng bng bom, hng on thng dn, trong

c rt nhiu tr em b thng sp lp ti bnh vin. Ti l bc s duy nht
lc ti tnh Qung Tr v nhng ngi b thng khng cn ni no khc

xin cu cha ngoi ch ny.
Nhng tr em n y a phn b thng v mnh bom v nhiu em

cht trn tay ti. Nhng ngi b thng nng qua tay ti c x l
nhanh nh hnh nh tri qua mn hnh ra a. Ti phi lm vic tht nhanh
v ch c mt y t Hi qun duy nht tr gip. Ngay khi anh ta ca chn
cc chu b v chm sc vt thng cho cc chu, th ti lao vo phu
thut ht ca ny n ca khc cho cc bnh nhn ang ch tip theo.
Ti cn nh c mt ph n ln tui b mt mnh bom m vo u.

Mnh bom khng m trng cc mch mu quan trng trn ng
hng ti trung tm no b. Cn nhc u ca b c v khng e da n
tnh mng nn ti mnh bom nguyn v tr, ch s dng khng sinh
ngn chn nhim trng.
Ti nh n vic tin hnh th thut khot nhn mt ca mt em trai,

ly i nhn cu ca em nhng ch trong vi gi, vt thng b nhim
trng nng. Ti khng c dng c thch hp ly nhn cu. Ti chch
Xylocaine gy t vng mt. Ti cu c con mt cn li nhng em
phi chu mt vt so ln sut i. Cu b gan l v dng cm ny mm
ci khi ti cho thuc chng nhim trng. Cu ta bit mnh l mt trong
nhng ngi may mn nht sng st.
Bnh vin tr nn qu ti v chng ti phi dng n tt c nhng c

s tm thi. l hai lu rp ln ngoi sn bnh vin. iu kin v sinh v
th cng t hi hn v nhng phng bnh tm thi trong lu rp gm nhng
chic ging sp thnh hng trn nn t bn. Bnh nhn cng nh cc

thnh vin trong gia nh h v nhng ngi n thm ving tiu tiu
ngay pha cui cc dy ging. Mt s ngi n sau o rnh cho cht
thi chy vo con sui dn ra sng, nhng chng bao lu th cc cht cn
b li tch dn thnh ng.
Ti khng c thi gian gii quyt nn tnh trng v sinh cng lc

cng t hi v l mi e da hin nhin i vi sc khe cng ng. H
thng nc ung ti bnh vin rt km v khng hp v sinh. Nhiu chng
bnh c th c ngn chn nu p dng tt vic x l nc ung.
Nhiu ln ti c gii thch vi Nguyn v nh hng ca vi khun i vi
nc ung v s quan trng n th no nu nh anh ta ch th cho nhn
vin tm cch gi cho h thng nc lun sch s. S sch s l iu sng
cn i vi mt chuyn gia phu thut nhng chng ti khng c bao tay
cao su v ti li khng th ra tay v nc b nhim. Ti ch c th chi
nh mt lng nh cht kh trng ln bn tay tng lc theo nh k gia
thi gian m cho cc bnh nhn c duy tr tnh trng v sinh.
Trong khi , s ngi b thng li tng ln. Hai c gi tr nhp vin

v vt thng vng bng. May mn cho cc c l khi khm vt thng, ti
thy cc mnh bom khng lm t mch mu ln no, mc d ti s phi
ct b mt phn rut ca h. Vi s tr gip ca mt y t Hi qun, ti tin
hnh m c hai c cng lc, m t xng c n vnh xng chu. Ti cn
nh ci cm gic v hi m ca rut cc c trn nhng ngn tay mnh khi
ti d tm xem c thm cc l thng no khng. Trong mi ca, ti pht hin
l cc mnh bom u cm vo m mm v v l thng thnh cng.
Nhng sau my ngy lm vic ct lc, s bnh nhn vn trn ngp

bnh vin. Ti nm trn ging nhng khng th ng c. C qu nhiu
thng dn v ti b thng. Ngi gi, ph n, tr em, nhng nn nhn v
ti ca cc v nm bom t, tn nhn ca M. Suy tng v tt c nhng
nn nhn cht v b thng lm cho ti xc ng su sc, m thm, lng l
khc mt mnh vo nhng gi sng sm.
C mt ca m ti khng th no qun c l trng hp ca mt b

trai 8 tui tn Thng. Em b trng mnh bom bng, vng chu, chn, tay
v nhiu ni khc trn thn th. Thng n nu di mt ci mng vi
nhng vt thng nh th trong hai ngy trc khi c qun i M dng
trc thng ch em n bnh vin chng ti. M Thng cng nhiu thn
nhn khc cng theo em n bnh vin.
M ca Thng li vi em c ngy ln m. Sau ny ti mi bit l b

m ny mt ba a con khc gn Cam L, mt c im ca Vit Cng
nm cch Qung Tr hn 20 km. Thng l a con duy nht cn li nn b
m au kh ny ht sc mong mun cu mng a con ca mnh. Ti c
linh cm l nu nh thng b cht th b m cng s cht theo.
Khi nhp vin, Thng ang b st cao. Mc d b nhiu thng tch nh

th, em vn n c n ci yu t khi trng thy ti. i mt nu ca em
nh ln nim hy vng. Khng mt cht do d, ti tin hnh ngay th thut
ct kh qun v mt trong nhng nguyn nhn gy t t thng thng nht
l do khng th th c. Khi chng ti ci qun o v t em nm trn
bn, d dy ca em cng nh . Chng ti t ng mt d dy thng qua
mi v mt ng dn nc tiu vo bng i ca em.
Vic u tin phi thc hin trong nhng tnh hung nh th ny l

ngn sc v tr liu nu nh nn nhn cn b sc. K n l phi c ngn
chn s nhim trng. Khi mt ngi b thng, ngi bc s cn xem xt t
m vt thng, tm xem nhng cc mu nghn, cc mnh v cng nh
nhng vt l khc, ri ra vt thng trong khi vn c bo v cc dy thn
kinh v mch mu chnh khng b tn hi. Vic quan trng th ba l lm
cho bnh nhn an tm v th t l c gng cha lnh vt thng theo quy
trnh t nhin, c gng duy tr chc nng ca c quan b tn thng.
Khi ti m, bng ca em y m. Ti di ra thng qua mng bng,

dng mi loi thuc khng sinh trong khi ra cc vt thng v nhng ti
m. Nhng mnh bom, mnh tht ri vi trong bng, quanh ng mch ch
v gm vo gan. Ti phi tht thn trng khi gp nhng th rc ri ny.
Thng b b nhim trng mu nhng may mn l nhng ch s ca s sng
cn rt mnh. Thn nhit mc 39,5 C l mt du hiu tt, chng t c
th ca em vn ang khng.
nhng mnh bom va gp ra vo mt ch, ti ct b mt khc

rut, ly i m cht ri ng vt thng. Nhiu on m rut quanh ng
i ca mnh bom cht v nhng m cht ny cn phi c ct b. Nu
khng, cht thi trong rut s theo con ng ca cc m cht chy ra
ngoi bng, gy nn chng vim mng bng. iu ny xy ra vi
thng b v c l ang git cht chu. C th ti phi lm thm th thut
m thng rut kt, nhng ti ngh, nu m thm mt vt thng khc th
nguy c nhim trng s tng thm trong khi ti ang c duy tr s sng cho
thng b.
Tuy th, thng b vn cn b xut huyt ni nn 8 ting ng h sau,

ti phi m ln th hai tm xem ni no xut huyt. Ti chng tm thy
g ngoi tr mt vi vt lot ng rut v nim mc d dy. Chng ti
dng gn na lt mu ca mt bnh nhn khc v ti cng cho b trai
ny na lt mu O ca mnh.
Vic truyn mu l mt trong nhng yu t quan trng nht ca vic

ch ng cn sc. Nu huyt p gim xung di mc 100 mm/Hg sau khi b
thng th vic truyn mu cn tin hnh cng nhanh cng tt. Nu huyt
p di 80 mm/Hg th khng nn chn ch g na v bnh nhn s khng
th c ng cho n khi c truyn mu hoc dch truyn. S phn phi
dch truyn ti bnh vin tnh Qung Tr khng phi lun lun c quyn
la chn, ngoi tr vi cc ca m cp cu cm mu. Mt phng cch
n gin c s dng cc qun y vin l nng chic cng ln hai tc
pha u trong khong 5 pht; nu nh huyt p, mch, sc mu ca da v
mi vn khng thay i, th bnh nhn c th chu ng c s gy m v
phu thut vi s h tr bng truyn mu hoc dch truyn.
Mt lc sau, Thng trng c v kh hn. Tuy vy, s nhim trng vn

l mi e da. Chng ti bn vic s dng 30 triu n v penicillin mi 4
ting ng h, tc dng ht cp khon penicillin hng ngy cu mng
thng b. M, liu s dng 1,5 triu n v penicillin mi 4 ting ng h
l nhiu, nhng Vit Nam, ti tng c bit, ngay c ngn chn
chng vim phi, ngi ta dng n 60 triu n v penecillin mi ngy
cho cc chu b. Chng ti cn thn ch dn cho cc y t truyn dch cho
thng b v lu lng hng huyt cu ch 8 gm/100 ml, tc bng mt na
so vi mc bnh thng, v d nhin l chng ti khng cn ngun mu no

na. Chng ti tip tc chm sc, u i thng b vi nhiu hy vng.
n ngy th ba, ti phu thut ln na. Thng vn cn b xut huyt

m ti khng tm c nguyn nhn. N ci ca cu b yu t hn. M
cu tr nn m sng v bun au v tc gin. Ti bit l hy vng sng st
ca Thng ang chm chm tri qua. i mt ca cu b m di i. t
nhin, cu b thi ra na lt mu c sn st t trc trng. Ri tia sng hy
vng t nh mt ca cu tt hn. Cu b cht trn tay ti sau tng cng
12 gi phu thut mt l.
- Ngi M git cht con ti! - Ngi m ht ln, qu xung khi ti bo

cho b bit.
B m ly chn ti v khc lc thm thit: Ngi M git cht con ti

ri!.
Ti cha kp chia bun th b chy tong ra ngoi sn, khc la, go

tht c ting ng h. Ting khc than ca b nghe sao m thm thng
n th. Sau ny, ngi ta mi cho ti bit biu hin nh th c xem l
x hi l mt hin tng thng thng Vit Nam v khng mt s chia
bun, an i no c th lm gim nh ni thng kh, s au lng x rut x
gan ca b m mt con.
Nhng cng vo cui ngy hm , b m tr li bnh vin. B

gip chm sc nhng ngi sng st, nhng ngi b thng nm trong
bnh vin. i mt b trng xa vng, v hn.
i vi ti, m hm l mt m c bit. Ti ln ging vi trng

thi bun b v mt l. Ti lm ht sc mnh. Ti khng cho ai bit rng
ti khc nh mt a b. Ti l mt bc s gii phu v ti khng th
nhng s vic nh th tc ng n mnh. Nhng ti khng lm c.
y khng phi l ln u tin Qung Tr ti khc trong n au v mt
mi khi ln ging ng.
Thm kch thng vong khng ngng ca tr em tc ng mnh

n ti, khin ti b trm cm. Ti ao c c mi quan h gn gi vi mt
ngi no . Ti thm c c trong vng tay mnh mt ngi ph n,
c m p v hn c y, nhng lm g c c khonh khc v lun
lun c nhiu ngi bnh cn cha tr cp thit. Ti cng bit l mnh cn
phi gi mt khong cch gia thy thuc v bnh nhn, duy tr tnh khch
quan v cho php mnh tp trung mi nng lc vo cng vic ca mt bc
s y khoa.
Tuy th, ti vn khng gt ra c hnh nh ca a b can m

khi tr c mnh. Ci m cu ta cht, ti hnh dung cnh cu b nm mt
mnh di mng trong hai ngy m vi nhng mnh bom n trong bng
mnh. Vy m cu b vn mm ci yu t vi ti khi nhp vin. Ti nhn
vo mt cu v cm nhn v thit tha yu cuc sng trong con ngi cu
b. Ti lm mi cch nhng khng th cu mng cu.
Nh n cnh cu b cht ngay trn tay mnh, ti th s c gng lm

mi cch cho th gii ny tt hn, lm mi th c xy cho ha bnh,
chng chin tranh. m trong hm tr n, ti t th, mt li th
dnh cho tr em trn ton th gii ging nh Thng. Li th l Khng
bao gi cho php lp li iu ny na!. Trong nhiu nm sau ny, khi hi
tng li ci m hm , ti t nguyn l d phi sng bt k cuc sng
nh th no v bt c ni u, ti cng s c gng tc ng mt cch c
ngha ln mi bin c.
12
NHNG NGI PH N P CA VIT NAM
Thng thng, ti khng bao gi i ra khi hm tr n ca mnh vo

ban m. Nhng bui ti n, mt ngi n ng tr xut hin trc ca
hm v khn khon nh ti gip .
Ngoi tri ti en. nghe thy ting sng t xa vng li. Vi vn

ting Anh tm tm kt hp vi iu b, anh ta bo cho ti bit c mt ph
n tr trong ngi lng gn y ang sinh kh v cn c gip . Anh ta
s a ti n . C mt s l do khin ti tin tng ngi n ng c
thi tha thit ny. Ti v vi b ngh v cng anh y bc vo bng
m.
Trn ng i vi v t Qung Tr n ngi lng, chng ti nghe ting sng,

ting n ci cng lc cng nht hn. Cui cng, chng ti n mt tp lu,
ng i mt lt ca. Trn u ti, nhng tri ha chu soi sng c mt
khu vc chin trn rng ln. Ti nghe thy ting n rt gn. R rng l
chng ti ang k bn trn a.
Ti bc vo tp lu. Ngi hng dn v b ngoi ca ngi ph n

ng ch pha bn ngoi. Ti trng thy mt ph n tr kit sc v chu
cn au 24 ting ng h. Nn t bn di t m mu cn trong lu
th y ting mui ku vo vo. Khi khm cho c gi tr di nh sng l m,
ti thy hai chn v thn th khng cn s sng ca mt hi nhi ging

nh mt con bp b ang u a gia hai chn ca c gi.
Cn lu tht tnh mch. Ti nhanh chng nhn ra a b cht v do

u ca chu qu ln nn m chu khng th sinh chu ra bnh thng.
Nu bnh vin, chng ti s phi ct thi th ca chu ri tin hnh phu
thut bt con khn cp. Nhng y ti khng c dng c phu thut v
ti bit ngi m s khng th sng lu trong iu kin kit sc vi chic
u ca thai nhi cn kt trong t cung nh th. Mt ln na, ti buc phi
x l tc thi. n pho vn tip tc ri nn khng th a sn ph n
bnh vin c. Ti bit l mnh phi ly thi th hi nhi ra hoc l ngi m
phi cht.
Ti yu cu c nm chc ly chn ging - vt c v chc chn

nht trong tp lu. Cc chn ging bng g c chn cht xung nn
t. Khi sn ph dng hai tay gi cht mt chn ging v dang rng hai
chn ra, ti ly th ta hn vo tng v dng ht sc ko mnh hai chn
ca chu b. C y khc tht ln v au n nhng a b vn khng ra.
Ti tip tc c ko hai chn chu b vi tt c sc mnh ca mnh.
Cui cng, thi hi chu b b trn dch no c ko ra, ci u to

qu kh b p di ra. Ci u ny thm ch cn to hn thn th ca chu.
Sn ph ngng ku la nhng lng l khc. Ti cng mt l. Khi c v
nh vo tay ti, ti c ln ging. Ngi ph n tr ny ch nng chng
35
kg.
iu k diu l c khng b xut huyt na, d ti vn s l c c th b ra

huyt cho n cht. Vic t cung t cung khng co tht khi sinh c
th dn n xut huyt cht ngi. Ti kim tra nhp mch: 120 v sn ph

ch hi st nh.
Ti khng th li y lu hn v cn qu nhiu cng vic ang ch

i mnh bnh vin trong ngy ti. Ti ly trong ti thuc ra 100 vin
tetracycline, gi ngi hng dn vo, gii thch cho anh ta bit l c gi
phi ung 2 vin mi 4 gi sau khi n. Ti cng hi sn ph xem c ta c
hiu khng v c ra du yu t l hiu. Trc khi ra v, ti cn dn anh
chng hng dn l cn thm chng, xem xt c gi vi ln mi ngy. Tuy
nhin, ti t hi, nu nh vn c trong tp lu ti tn ny th liu ngi
ph n tr c c hng nhng sn sc g na hay khng.
n pho ri vi quanh ti trn ng tr v. Ti phi va i va

chy, thnh thong phi b. By gi ti mi thc s lo cho sinh mng ca
mnh v ch cn ngh duy nht n vic lm sao tr v cn hm tr n an
ton ca mnh.
Ting sng vang ln d di khi ti chy li gn 3 ngi lnh Thy qun

lc chin M da en. H lnh nht nhn ti chng chc, bt ti dng li vi
mt khong cch an ton. C ba u mc rn ri (b qun phc ngy
trang ca Thy qun lc chin M), trang b sng ng n dc y ,
trng c v hc m.
- Thng ch ! My lm g y, c bit ang nh nhau khng? - Mt tn

qut ln.
- M kip! My c bit l ang i ti ci ni qu qui g khng? - Tn khc

tip li.
Ti cha h lm vo mt hon cnh nh th ny mc d ti nhn thc

c l trn chin ang din ra xung quanh Qung Tr.
- Parlez-vous Franais?(1) - Ti but ming m khng mt cht suy ngh.
- Ci thng Php cht tit ny! - Mt ngi lnh Thy qun lc chin ni. Hn chng hiu m t nhng g chng ta ni.
Ri anh ta quay sang ti, dng iu b: i! i. Ct i. i i mau,

dng c ting Anh ln ting Vit(2).
Ti ci mm, a tay cho theo kiu nh binh ri vi v tm ng v nh.
Ly Cha! Xin ngi ph h cho nhng binh lnh Thy qun lc chin.
H ang lm nhim v ca mnh, mt nhim v ht sc nguy him v ti
chm trn h. Ti khng mun ni cho h bit mnh l mt bc s M di
dt i vo vng nhy cm m chng h mang theo v kh. Ti khng mun
nhng ngi bn Thy qun lc chin phi gi ti li v bit u, s gy rc
ri cho h v sau, hoc ngay c vic c th lm cho h chm li nhim v
ca mnh. Ti khng mun h phi ct cng bo v ti.
Ti th pho nh nhm khi v ti cn hm. Th l mnh vn cn sng.

Ti va vt qua mt vng nguy him nht bn ngoi tnh l Qung Tr,
va chy qua mt chin tuyn di v mun phn nguy him trong mt m

m ti s ghi nh mi v sau.
Vit Nam, trong a s trng hp, ph n sinh rt lng l v yn

n. Mt bc s tnh nguyn khc, ng John McBratney, tng ng k bn
phng h sinh bnh vin Quy Nhn m ng khng h bit v a s ph n
Vit Nam c gi yn lng khi h sinh con. Cn phng ca ti nm ngay bn
cnh phng h sinh, th m ti chng h bit trong 3 tun l u. Ti chng
phi l ngi b ic u. Ch cn 50 mg Demerol cho cc ph n cha sinh
v ch c th. Tht l mt s khc bit v vn ha, bc s t v ngc nhin.
Rt nhiu ngi M nhn xt, ph n Vit Nam kh p vi tc v mt

en ly v vi mt v duyn dng c trng chu . Leonard M. Pickering
mt bc s tnh nguyn khc sng tc bi th di y ti mt mi hin
Si Gn nm 1968 v mi tnh lng mn ca mt trong nhng ng
nghip ca ng vi mt c gi im.
Tnh yu mun, nhng nng nn m thm,

Nh cha yu, d ly v nhiu nm,
Tnh chm n gia mt trung nin y s,
Vi ngi thng mt c gi ng ng.
Yu l kh? L bt hnh, cam go?
Nhng c h chi, tui tc tr hay gi!
Khi xung quanh thm m hng tnh,
Xin ng nn cho tnh yu thi chin.
Ti tng chng kin mt chuyn tnh, mt c st i tnh ti bnh vin

tnh Qung Tr. l chuyn tnh lng mn k l, va p , va chm
bim, li va au n gia mt qun nhn M v mt n chin binh Vit
Cng tn l Lui.
Cu chuyn bt u khi trung s Thomas chy m sm vo bnh vin,

hai tay bng c chin binh b thng. Ti bit trung s Thomas v anh ta
tng n bnh vin nhiu ln trc y. y l t th hai anh phc v
Vit Nam. Thomas ang b kch ng d di.
- Bc s, ng hy cu mng! - Trung s Thomas ni. - Lm n cu mng c

gi ny!
Ngi ph n tr trn tay Thomas l mt c gi rt xinh p, tui

khong 25, 26 vi mi tc di. Mt chn ca c b gip ang u a trong
ng qun mu en rch t ti c dnh mu, tht.
- C y chy v pha ti, bn vo chng ti. Ti buc phi bn c. - Thomas

th nhn. - By gi th xin ng hy cu mng c y, bc s. Ti s lm bt
c iu g, nhng ng phi cu c y! Ti ch mun bit l c y s kh ln
thi.
Thomas lm mt ga-r pha trn u gi ca c gi cm mu,

nhng ci u gi ny hng hai vin n M-16, i xoy xuyn qua da
tht. Khi khm u gi, ti e rng s phi ca chn pha trn u gi.
Mt trong nhng bc s qun y m ti tng gii thot khi s c lu

n ca ngi thng dch vin ( k trong chng 9) xut hin. Ti, v
bc s qun y v hai y t Hi qun cng sn sc c gi trong 4 ting ng
h. C y b sc, ti xanh, mch yu, huyt p thp. Hng huyt cu ca c
gi gim t 12, 13 xung cn 6, c ngha l c mt mt na khi lng
mu trong c th. Tay c lnh, thn th khng c m hi.
Chng ti phi tit kim n tng git dch truyn, tng git mu nn
vn gi ga-r cho n khi tht c tt c ng mch, tnh mch chnh. Mt
phng cch c t Th chin th II l tho ga-r 5 pht mi gi cho thy
l mt cch khng khn ngoan, khng cn thit v nguy him. Tt hn ht
l chp nhn nguy c hoi t c th xy ra phn b thng qu t hi, kh
c th cu vn c, hn l nguy c t vong v mt mu nhiu hn do vic
tho v di di ga-r.
Vic phi ca chn tay lun lun l mt s tht bi v khng c g thay

th c mt khi ct b. Nhng khi chng ti khm tng qut chn c
gi, chng ti ht sc ngc nhin v thng tch trm trng m chn v u
gi ca c phi chu ng. Hu nh ton b cc dy chng hnh ch thp
pha trc, pha sau, xng bnh ch u gi, nhng bp tht, gn chng
cho phn trn v phn di ca chn u b mt ht. Loi thng tt
tn la ny ph hy ht cc cu trc quan trng ca chn v cho thy
rt r l khng th cu vn g c. Chng ti ct b mt phn chn c gi,
lt nm phn cui chn ct: sp xp m m, gn, dy chng cng nhng g
c th hnh thnh mt ci m mm mi sau ny chng c th ca c
gi trn chic chn gi. V cui cng l cn thn khu da li.
Khi c gi hi phc sau ca phu thut ct chn, ti cng thy r ngi

n chin s Vit Cng ny l mt c gi p. Ging nh nhiu ph n Vit
Nam khc, c y tht xinh xn, d thng.
Chng ti s dng kh nhiu thuc khng sinh v ch trong mt, hai

ngy l c gi ly li kh nhiu sinh lc. Nhng mc d trong bnh
vin chng ti, c vn cn nh ang chin trng. Ti thy c lun
t v s hi, nh th lo ngi mnh c th b git bt c lc no.
V phn trung s Thomas, anh chng ny vo thm c bt c lc no

c th. m nh v nhng g mnh gy ra cho c gi, anh ta lin tc c mt
bn cnh ging bnh nh th mnh l thin thn bo v cho c nhn c
y. Anh ta khng chu ri bnh vin v r rng l vng mt bt hp php
n v. Khng lu sau, s thc khuya dy sm, lo bun cho c gi
khin Thomas b bn lon tinh thn. Ti bo cho anh ta bit l cn phi
dng thuc Chlorpromazine hoc Mellaril nhng trung s Thomas khng h
ng n cc th thuc ny. Mi ch ca anh ta c ngy ln m u tp
trung vo c chin s xinh p. Anh chng ny cm thy c trch nhim vi
c gi, c l v c qu p, c l v anh ta bn vo c v gy thng tt
vnh vin cho c.
- Ti gy ra s c ny v ti s ci c gi ny lm v. - Trung s Thomas
ni vi ti. - Ti phi a c y i M. Ti phi chm sc cho c y. Ti s
lm bt c iu g c th chm sc c y. Ti s chm sc c y sut
i.
Nhng c chin s Vit Cng vn t v s hi. Nt kinh hong vn cn

trn khun mt c gi trong nhiu ngy. Tuy nhin, n ngy th nm hay
th su g , s chm sc chn tnh ca ngi qun nhn M khin cho
nhng nt u lo tan bin i.
Trung s Thomas dng tay mnh ui rui nhng cho Lui. Anh ta mang
thc n ung cho c, sn sc c nh ngi thn ca mnh. Thomas cng
bit cht nh ting Vit cho Lui hiu v ni nui tic ca anh ta khi
bn vo chn c, v cho c hiu l anh mun chm sc c nh th sut i.
Vit Nam c tht nhiu iu k l. Ti khng bit chuyn g s xy ra

tip theo cho chuyn tnh Romeo v Juliet din ra ti im nng ca cuc
chin ny. Nhng c hai u gp k th ca mnh v thy c mt
nhn bn ca pha bn kia.
13
IU KINH KHNG CA CHIN TRANH
Lc bt u nhim v ca mnh, ti c nhiu khonh khc h hi,

nhng dp m ti cm thy mnh tht s to c mt s khc bit no
Vit Nam v cho ngi Vit Nam thy mt s v lng tt, s cao thng
v lng khoan dung ca nc M. Nhng mt ngy n, ti cm thy nghi
ng v cm nhn ny.
Ti ang cn c Ph Bi ch phng tin i Nng. M li vi cnh

p Vit Nam v bng hong vi cuc chin, ti ghi hnh mt s cnh vt
bng ci my quay phim Super 8 ca mnh. Ti ghi hnh mt chic trc
thng ang h cnh mt cch kh khn. Mt phi cng Thy qun lc chin
hin r trn chic my bay. Vin phi cng b mt tay bn ta bn b
thng bn chn. Anh ta ang i c nhc trn phi o. Khi vin phi cng
thy ti ang cha ng knh v pha mnh lin ch tay v pha ti v ra lnh
cho cc binh s thuc quyn bao vy ly ti v tch thu my quay cng phim
ghi hnh.
- Bn v c ci thng cht tit i nu nh cha ly c my quay v

ton b phim! - Vin phi cng ht ln khi cc qun nhn Thy qun lc
chin vy ly ti.
- Ny! - Ti phn khng, va h chic my quay phim xung. - Ti l mt

cu binh Thy qun lc chin. ng lm vy. Ti l mt bc s. Ti khng
phi l k th y!
Nhng ti trng chng ging mt Thy qun lc chin, cng khng

ging mt bc s cht no trong b qun jeans bi vi chic o thun bc
mu. My ngi lnh Thy qun lc chin bao vy ti, nng sng M-16 ca
h ln v sn sng nh n. Nu cn trong lc lng Thy qun lc chin
v theo hc Annapolis, c th ti l mt s quan mang qun hm trung
y Vit Nam. ng ny, ti y trong t cch mt bc s tnh nguyn,
cha tr cho nhng thng dn b thng v b bnh.
- My l ai mc k my. a ngay my quay phim y! Thng ch cht,

hay l my mun b bn v c ra? - Mt g Thy qun lc chin ht ln ri
a bn tay ca hn chc git ci my quay ca ti.
Ti tht s gin d vi cch x s nh th v mun ht li. Dm

khng? Ci u go da ca chng my y! C dm bn vo u ng my
khng? Chng my khng c quyn ly my v phim ca ng. Thy qun
lc chin m nh th ? M kip! Mt l tin. Thc t, ti khng
tht ln nhng li tha m nhng ti tht s tc gin trc hnh ng
ca h. Ti tc ti v mnh b hiu lm. Th nhng ti ngoan ngon giao np
my v phim. Bi v l mt cu Thy qun lc chin, ti rt hiu tnh cht
nghim trng ca thi im . Cc qun nhn Thy qun lc chin khng
bao gi nng sng ln nu nh h khng nh n sng. Ti c hn mt
ln nm tri v s in r ca chin tranh Vit Nam. Ti ngh rng, s ngu
dt ca mt tay sng Thy qun lc chin nng ny, bp chp ny c th
kt liu i mnh. V khng mt ai thng minh vo lc ny li c chp s

ngu dt m nm li vnh vin Vit Nam.
Ti lang thang b i v c cm gic nh th mnh b trn lt. Ti bc

xc v tc gin vi vin trung y Thy qun lc chin ra lnh tch thu
my quay, nhng ti khng gin hn i vi nhng ngi lnh tr Thy
qun lc chin thi hnh lnh ca cp ch huy. Ti nhanh chng b qua s c
ny. Khi hi tng li, ti ngh c l vin s quan tr khi bc ra khi chic
trc thng vi bn chn khp khing ch mun c nhng thc phim ghi
li khonh khc oai hng ca anh ta m thi. Ti t nh c th anh chng
ny mong mun mt iu g nhiu hn l chic huy chng chin thng
bi tinh m anh ta xng ng c nhn. V khi ngh su xa hn, ti cho
rng mnh nn cm thy sung sng l vin trung y cho mnh sng
st tr v Ph Bi. Cha y mt gi ng h sau , ti ln mt chic
trc thng khc trc ch v Nng v ti qun khuy ngay s vic va
xy ra.
Mt bui chiu thng nm khng bao gi qun .
Mt bui chiu gn cui thng Nm, ti ang lm vic ti bnh vin th

nghe thy m thanh quen thuc whack-whack-whack ca chic trc thng
ti thng bay tm thp. Mt chic trc thng ca lc qun hoc khng
qun ang h cnh xung sn c ca bnh vin tnh Qung Tr. C mt cht
bt thng khi trc thng qun s ch thng dn n y cha tr v trc
nay iu ny ch xy ra c vi ln.
Ba phi cng mc ng phc vi v khing mt chic cng vo hi

trng ca bnh vin. Trn cng cht y tr em. Cc chu c v sch s,
nh th va mi c tm ra sng hm . Ti ng nhn cc vin phi
cng khing ba hoc bn b cht ng trn cng xung, ri tr ra trc
thng khing tip.
Ri th ti v cc y t ing ngi khi cc vin phi cng lin tc mang

thm vo bnh vin, ht cng ny n cng khc. Ti ch n nhng bn
tay r dc theo thnh cng. Nhng bn tay u a ny nh mun t cu
hi: Ti sao? Ti sao li l chu? Chu lm g sai no?.
Khng mt li no, nhng phi cng t nn nhn b t cui cng xung nn

nh.
- Chng n y, bc s! Cui cng, mt ngi ln ting.
Khng ai ni thm mt li no khc.
Ti cn nh ci nhn trn khun mt ca mt trong nhng vin phi

cng khi anh ta quay i, nh th l anh ta cu khn ti hy lm ci g
chn ng v thm st ny.
Ri chic trc thng ct cnh, mt ht v pha ba rng.
y l Vit Nam v y l chin tranh, nhng ti khng th tin cnh

tng phi l ang tri ra ngay trc mt ti trong hi trng bnh vin.
Tng hng, tng hng nhng thn th y thng tch, c l ln n chng
40 tr em Vit Nam t tui cn m nga n khong 5 tui. Cc b u c
eo di bng trn cnh tay v mt s cc chu cht hn. Nhng chu
cn sng ang c nhc nhch chn tay.
Ngay lp tc, ti c gng cu cha cho cc chu cn sng. Mi mt b

trai, b gi u b mt vin n xuyn qua u vi vt thng l mt l
trn, nh nhng khng th cha tr. Mu r ra t l vt thng trn u cc
chu. Nhng a tr ny r rng b bn u, kiu nh b hnh hnh.
y l bnh vin ca ti. Ti l bc s duy nht. V nhng em b ny ang

cht.
Ti ku em Gelfoam, mt cht dng ngn mu chy phng cp cu.

Gelfoam hnh thnh mt du nim v tm thi lm ngng chy mu. Ti c
liu nht y Gelfoam vo cc l vt thng cho d cm thy hon ton
v vng. Tt c cc b u ang cht, khng mt chu no c th sng st.
Ti nhn thc iu ch sau t pht c th cu cha. Hai y t Vit Nam bt
u qun chn cho nhng chu cht ri khing thi th cc chu ra khi
hi trng.
Ti tri nghim nhng giy pht ht sc au lng, nhng giy pht

m ngi bc s cm nhn sau khi dng ht kh nng ca mnh m bnh
nhn vn ra i. Khng mt li cnh bo, ti mt mt ln n 40 sinh
mng.
Ti ch n nhng di bng trn cnh tay cc chu b. Ti b sc

tht s. Di bng plastic c dng ch: Thy qun lc chin M thm vn.
Ti tng l mt qun nhn Thy qun lc chin v tng t ho v tnh cch
binh chng ca mnh. Nhng trong khonh khc , ti khng cn t ho l
mt ngi lnh Thy qun lc chin na. Khng ai trong lc lng Thy
qun lc chin c th thm vn nhng tr em nh th, nhng mt s ngi
no vy bt cc chu ri tn st tt c.
Ti cha bao gi hon ton mt bnh tnh khi Vit Nam, nhng lc
, ton thn ti rng ng. Cm gic kinh tm lan ta khp c th. Ti c
cm gic nh th mnh ang hng chu mt trn nh, nh th bom n
ang xung mi nh bnh vin. Hnh nh hng chc thi th tr em cht
thm thng ghi su vo tm no ti. Khi nhng a tr ny cht mt cch
lng l, h hc ming ra th ri yu t giy gia gi t cuc i, ht b ny
n b khc, ti t hi c th no chuc c li lm cho mt cuc thm
st gh rn nh th.
L mt qun nhn Thy qun lc chin, ti tng c hun luyn

tiu dit k th trong trn chin xp l c. Ti quan nim chin tranh
nh l cuc chin u danh d, theo quy tc ring gia cc chin binh. Ti
Vit Nam, ti hiu rng trong khi cc tay sng chin u th hng ngn dn
thng cng b thng v bom na-pan, cc loi bom, n lc. Hu ht
nhng trng hp thng vong nh th l do ri ro, tnh c, v ch l thit
hi ph ca chin tranh m thi. Nhng nhng g ti chng kin tn mt
chiu hm trong hi trng bnh vin th khng phi l tnh c, ngu
nhin.
Nhng a b khng phi ngu nhin b thng v bom ri trn xm

lng ca chng. Cng khng phi do cc chu gim phi mn. Mt vi ni
xung quanh Qung Tr, cc qun nhn c l l thuc Thy qun lc chin
M b rp v bt gi nhng a tr ny. C th h ging ko cc
b t trong tay nhng ngi m. Cc em nh chng c cch no nh
tr, chng c v cng chng th hiu vic g ang xy ra. Ri cc em b
git, b p cht ging nh nhng con gin vy. Cho d vi tt c nhng g
trng thy Vit Nam, ti khng chun b tm l cho mt kiu git
ngi theo cch hnh hnh mt nhn tnh nh th ny i vi nhng tr th
v ti.
Khng hon ton tin vo nhng g mnh thy, ti ly ko ct hai bng

tay trn thi th cc em ri cho vo ti mnh nh l chng c trc khi
chuyn qua cng vic khc.
Dng nh phi mt my ngy mi ty sch mu ca cc chu b trn

nn cm thch v trn tng ca hi trng. V tn thm kch ny, cm
xc ca ti khng ch n gin nh c li k li rng ti gin d v
au lng. Trong nhng ngy tip theo, ti vn cn ni vi vi y t Hi qun
l mnh tht s kinh hn trc vic tn st in r m ti thy, v rng
ti s quy trch nhim cho ngi ch huy vic ny. Li ni ca ti nh ging
ln ting chung cnh bo khng xa. Ti khng bit n v thm st M
Lai din ra ch hai thng trc , ti mt ni ch cch Qung Tr khong
200 km. Mc d ti cha h trng thy nhng g nh th trc y, vic
thm st dn thng v ang din ra. S khc lit v d man ca chin
tranh ang to ra hng ng nhng ti c ph trn nhiu khu vc Nam

Vit Nam.
Ngy hm , ti c nhiu vic phi lm bnh vin. Sau ny, ti hi hai y

t Hi qun trc v vic x l thi th cc chu. Ti mun bit ni chn ct
cc chu.
- Cc y t Vit Nam ph trch vic . - H tr li.
Ti khng bao gi bit c ni chn ct cc chu v ti qu bn bu

trong ngy hm y. Ti c gng tip tc cng vic nhng khng th no
qun c hnh nh nhng a tr .
Ti chia s iu ny vi nhiu ngi khc trong bnh vin. Ti nh l

nhng ngy tip theo sau v thm st, khng kh trong bnh vin tr nn
im lng mt cch k quc. Bnh nhn ngng sp hng ngoi ca bnh vin.
Cc y t khng bo co cng vic. Bnh vin yn ng mt cch bt thng.
Hu nh khng mt ai ni chuyn vi ti. V hn th na, ti li sa st v
mt cn st, c l l s ti din chng st rt gy ra do nhng cng thng
v chng kin nhng thm st do cuc chin mang li. Khi thn nhit tng
cao, ti t chch penicillin, dng thuc tr st rt c th tip tc cng vic
ca mnh.
Ti cm thy au kh v n c v cng, nh th ti ang ri vo

tnh hung bt lc do hi c v s tn nhn m ti chng kin. Ti cm
thy gin d v au bun v nhng iu kinh khng m mnh thy. Ti
bt u c cm gic l mnh ang b khai thc, bc lt. Ti cm thy mnh

ging nh mt vt cm c cho b my chin tranh ca M, mt tr gii tr
v quan h cng chng nhm lm cho hnh nh qun nhn ca chng ti
trng p hn i vi ngi Vit Nam, cng nh i vi cng lun Hoa
K. Mc d ti hng hi tnh nguyn v ti bit mnh gip c nhiu
ngi, cu sng nhiu sinh mng, nhng tt c nim vui cng s hng
phn gip cho Vit Nam nay khng cn na. Gi y, thay vo tnh cm
cha chan m ti tng cm nhn, bao ph ly ti ch cn l ni n hn,
bun chn v cm ght.
Trong khi ang cn phi chin u vi cn st ca mnh th ti nhn

c mt gi hng. Chic my quay phim Super 8 b cc qun nhn Thy
qun lc chin tch thu Ph Bi c gi tr li, nhng nhng thc phim
ti quay th khng cn. Vin trung y Thy qun lc chin ngi ra
lnh tch thu chic my ghi vi dng km theo: Xin ng t i. Chc
tt lnh. Ti t ngh rng, nhng g tt p v lng can m, cao thng
ca binh chng Thy qun lc chin cui cng chin thng, v trong
trng hp ny, nhng ngi lnh Thy qun lc chin y khng lm mt
danh d binh chng ca mnh.
Nhng khi xem li ni tr ng ca mnh, mt s c, dng c m

ti ct gi khng cnh m bay trong khi ti i vng. Khu sng M-16 ct
di gm ging nay khng cn. Mt s nh chp, mt s cun phim
quay cnh Qung Tr ti trong ngn ko cng bin mt. Nhng t hi
nht l hai di bng eo tay ti ly t thi th cc em b cht thm, c
ch Thy qun lc chin M thm vn cng bin mt. Hai di bng ny ti
cnh mt s c c gi tr khc nhng nhng th ny th li khng
suy suyn. M kip!. Ti t nh. Vy l gi y ti chng cn chng c g

h tr cho nhng g mnh tn mt chng kin. Ai dng nh ang th
thch s chu ng ca ti v lm tng thm ni s hi cng cn st m ti
ang hng chu.
chng li cn st v s chn nn gia tng, ti c xua ui chng i.

Nhng my en c vy ph ly ti. R rng l ti ang b theo di t nhiu
pha, c bit l t mt ta nh gn .
Cu binh chin tranh Vit Nam Ronald Pelfrey, b hi chng cng thng
do ri lon chn thng tm l sau chin tranh Vit Nam (Vietnam Post
Traumatic Stress Disorder gi tt l PTSD), l bnh nhn ca bc s Allen
Hassan ni: Khi ti Vit Nam nm 1970, vo khong thng By nm ,
ti i tun tra quanh LZ Baldi. Chng ti c lnh gii ta mt ngi lng
ngay bn ngoi khun vin hng ro v cng c lnh tiu dit bt c vt
g chuyn ng, k c ph n v tr em. 47 ngi b git cht v thi th
ca h c Thy qun lc chin Hn Quc bc ln trc thng ch i. Ngy
hm sau, chng ti c cho bit ngi lng l vng oanh kch t do.
Chng h c mt ting sng bn li t pha ngi lng. Chng tm thy v
kh g. Cng chng c by sp no bin h cho nhng hnh ng m
chng ti c lnh thi hnh.
Hai thng sau, trong mt ln tun tra, ti b mt con di cn khi nm

qu lu n vo bi cy m ti nghe c ng tnh. Ti c a ra tu bnh
vin USS Sanctuary v cho n thi im y, ti vn khng bit ti sao dn
lng li b git nh th.
14
HAI NGI L MT B N
Cch bnh vin hn hai khu nh v pha trung tm tnh l l mt ta

nh n gin, bnh thng m lc u ti c bit l tng hnh dinh Bnh
nh Nng thn.
S l trong mt ln i xung ph, mt bc s ni cho ti bit c

quan Bnh nh Nng thn ng tr s y. Nhng mt ngy n, khi ti v
Nguyn i ngang qua ta nh, ti ni iu g lin quan n tr s Bnh
nh Nng thn th anh chng thng dch vin tr tui ny nhn ti bng cp
mt sng st pha ln th v.
- ng ni a y ch, bc s? ng khng bit ? - Nguyn ni.
- l tng hnh dinh ca C quan Tnh bo Trung ng M (CIA) Qung

Tr.
- Anh lm ri Nguyn . - Ti tr li.
- Khng, ti khng lm u.
- Vy ch CIA lm g ci th x ny?
- CIA iu hnh cuc chin. - Anh chng thng dch vin ni.
Vo nhng ngy u thng 6 nm 1968, sau v thm st cc chu b,

danh hiu Bc s Number One b bo mn dn trong ti. Ti chng kin
qu nhiu iu ti t Vit Nam: nhng bnh tt c th cu cha nhng v
khng c chm sc m dn n t vong, nhng vt thng do bom n
dn n nhng ci cht khng ng c hay nhng v ca chn tay khng
cn thit, thng dn b bin dng c th vnh vin do nh hng ca ha
cht, bom n v tai nn trong chin tranh. Nhng trn tt c s cht chc
v thng tch , chnh l s v cm, s lnh lng khng c tnh ngi
mt cch ng s.
Ti Vit Nam, cc lc lng chin u ca M hu nh lun lun nhn

c s chm sc tuyt vi. Nhng i vi thng dn b thng, s chm
sc y t l ht sc cu th. Ti thy nhiu ngi dn b ca c hai chn
v p phi by mn, nhng vic ca chn c th khng xy ra nu nh
c chm sc ng mc. Cc nhn vin qun y thng cng c cu mng
nhng thng dn b thng do chin trn, nhng vi nhng ngi b qun
i Nam Vit Nam hoc M nghi ng, quy cho l Vit Cng th s khng
c nhanh chng cu cha. Ti nh c ln, ti trong vng chin s ang
din ra d di trong vi ngy. Sau khi lng mc b di bom v b lc lng
Thy qun lc chin tn ph, trong nhng ngi b thng m ti gip a
ln xe ch v bnh vin c nhiu b m v tr em.
Trc khi chng kin vic hnh hnh nhng em b Vit Nam trong v
trc thng chuyn cc chu ti bnh vin v cht trc mt ti, ti cha
tng thy bt c mt v tn st no Qung Tr nhm trc tip vo mt

i tng no . Nhn chung, c v nh chng ta bung lng vic s
dng ha lc qu mnh mt quc gia thuc Th gii th ba, mt ha lc
vt qu mc cn xng vi i th, m phn ln l s dng khng hiu qu
v cui cng, dn n vic phn tc dng trong vic tranh th nhn tm.
Ti M, Tng thng Lyndon Johnson gin d gi Vit Nam l mt t

nc ng nguyn ra. ng h lnh cho qun i phi thng cuc chin
ny. Nhng nh chin lc dn s ln qun s xem thng i phng
v c vic gi thm qun n chin trng. Trong trng hp qun i M
xt thy vic khai ha d di t mt lng x no nhm vo hng ng
ca mnh, cc cp ch huy ca chng ta vi cho php tuyn b lng x l
vng oanh kch t do v ri, binh lnh trc thuc c quyn bn b bt c
th g c th nhc nhch. Ph n v tr con khng phi l mc tiu, nhng
trong nhiu trng hp, chnh h li l nn nhn. Cc lc lng Vit Cng
v qun i Bc Vit Nam thng o ho, h hoc chun b rt vo h
thng ng hm khi cn thit, trong khi thng dn th hon ton phi
by ra chn him nguy.
Tng tri nghim qua tm trng c ym th ln tnh ng, mt bui ti

n, ti thc s sng st khi c hai ngi hon ton xa l n thm ving
ni c ng ca mnh. Sau v pho kch mi y v may mn thot cht, ti
di ch ng ca mnh xung hm tr n, mt ni an ton c hai lp
bao ct bo v, nhng ti li chm trn vi nhng k ht sc tnh c m
ti chng quan tm l my.
Ti hm , sau khi ti va t bnh vin tr v, c hai qun nhn l

mt trong qun phc tc chin n hi xin ti c ng nh qua m di
hm tr n. Vic tip khch l qun nhn him khi xy ra ni ti c ng
v ln duy nht mi xy ra gn y thi l khi vin ch huy qun i, bc s
qun y Hurst ngi gim st ti, n thm khi ti b st rt. V vy, vic
xut hin ca hai qun nhn b n ny khin ti hi nghi ng. Tuy nhin, h
ang mc qun phc v r rng l ngi M nn ti khng th t chi vic
cho h ng nh qua m.
Hai ngi l mt b him ny n mc chnh t v gn gng. H c

phong thi ca nhng s quan tui 23 hoc 24. Trng h ging nh va
mi bc ra t phim trng Hollywood. B h mc ngy trang c i
thng np nhng li khng gn ph hiu cho bit h thuc binh chng no
ca qun i. V kh h mang cng nh nhng qu lu n c gn vo
nt tht lng trng rt mi v bng lng, nh th va mi c ly t trong
thng ra. Mc d h mc qun phc
M, mang v kh M, nhng trng
h chng ging nh nhng tay sng trong khu vc chin s nng bng ca
vng ha tuyn ny.
Sau , ti nhn ra rng nhng ngi ny c l n y theo ci m

CIA gi l lng gi iu bt li cn c vo mc nghim trng m ti
c bo co v thng tin cc tr em b st hi. Theo nhng tc gi
khc, chin dch Phng Hong ca CIA khng ch thit lp nhng tri ci
hun trn khp lnh th Vit Nam, ni m con ngi b tra tn hng ngy,
m nhng ngi thc hin chin dch Phng Hong cn th tiu nhng ai
m h xem l c vn vo thi im , ngay c vic th tiu ngi M
nu xt thy cn thit.
Hai ngi mc qun phc ly ra mt b bi, t ra mun ti c th

gin. H ni h n y chi bi v tn gu vi ti v tnh hnh ca
bnh vin. Chng ti chi bi di nh sng bp bng ca nn di hm tr
n.
Sau mt hi tr chuyn vt, mt trong hai ngi bt u hi ti mt s cu

c tnh d dm.
- Bc s! Chng ti nghe l ng ang c mt s vn y.
Mt s v vic khin ng ang lo bun phi khng?
Ti cm thy nh l mnh ang b thm vn. Bn nng t v ni dy.
- Ti l mt cu qun nhn Thy qun lc chin. - Ti gin d tr li. - V

ti bit rt r nhng ngi lnh Thy qun lc chin ang i din vi ci
cht trn khp chin trng Qung Tr. H ang cht nh rui nhng trong
cuc chin cht tit ny m chng c ly mt nguyn nhn no c. y l
mt cuc chin tn bo, v ngha, nhng nu nh c ai b lnh n mt
lc no , hoc nhng ngi thng dn v ti b trng n, th ch l
mt phn ca ci gi v l m chng ta phi tr khi hin din Vit Nam.
Ti tr li ln ting vi ch ch s dng ngn ng theo bn nng ca

ngi lnh Thy qun lc chin, x ra mt lot nhng li ni bng b v
iu hnh nh y hai ngi kia tr li v tr nhng ngi khch bnh
thng, ngi nh bi vi nhau. Nhng v phn mnh, ti b kch ng,

bi ri. l mt bui ti cng thng v ti vn khng cm thy d chu
ngay c khi hai k ny ng yn trong hm tr n ca ti.
Trong m, n pho ci n chng xa hm tr n ca ti l my. Hu

ht pho l t pha Vit Cng, mt vi qu phn pho t v tr ng qun
ca qun i Nam Vit Nam. Do v tr cn hm tr n ca ti nm gia mt
bn l kho n, mt bn l dinh Tnh trng nn chng ai di g mun c
mt ni ti vo ban m. Chnh iu ny dy ln mi nghi ng v hai
ngi khch l chn qua m vi ti thay v tm mt a im qun s
an ton hn.
n sng, h mc li qun phc, lng l nai nt gn gng cng khu

sng ngn 45 ly eo ni dy nt gn y lu n.
Trc khi gi t, mt ngi n gn ti, dng tay ch vo mt ti,

ngn ci v ngn tr ghp li nh hnh khu sng ngn, e e cch mt ti
chng hn mt phn.
- Ti qua ng bn sut cht y? - Anh ta ni.
- ! Anh mun m ch cc vin n sng ci y ? - Ti ni.
- Khng phi nhng vin n sng ci. - Ging anh ta tr nn lnh lng v
gn tng ch. - V vn cn s chn la cho ng. Chng ti ang theo di
ng v nhng cu chuyn v b hoc bt c th g ng ng khc.
Ri h ra i. Ti khng thc y v nhng g din ra vo

thi im . Sau ny nhn li, ti oan chc l mnh b mt n v thuc
chin dch Phng Hong ca CIA theo di. C l h nghe ni v cnh tng
bnh vin cng phn ng ca ti. C l ti b nh gi l nguy him,
cho d ti tng l mt qun nhn Thy qun lc chin v l mt bc s ang
lm nhim v nhn o vng chin s. Gi y, ti tin l mnh tng l
mc tiu ca ci m CIA gi l hot ng phn gin. Nm 1988, quyn S
tay CIA nh ngha hot ng phn gin l dng mnh khe iu
khin, la gt v kim ch nhng c nhn, nhm ngi, nhng t chc
hng ti hoc b nghi ng hng ti nhng hot ng gin ip, v h phi
b trit ph hoc b lm mt tc dng nhng hot ng nh th.
D nhin l s nghi ng trong ti tng ln. Sau cuc ving thm ca

hai k l mt cng vi li cnh bo p m l hy gi mm gi ming, ti
tin chc l mnh ang b theo di. Ti bit tng hnh dinh ca CIA ch nm
cch bnh vin my khu nh nn ti bt u chp ni tt c s vic li vi
nhau v nhn s vic vi ci nhn tng th hn.
Nh mt hnh ng t v nhm bo ton tnh mng, ti ngng ngay

vic k v v thm st nhng em b vi bt c ai. Ti khng bo cu
chuyn cho v tu s Thin Cha gio thng ving thm bnh vin, cng
khng ni vi nhng qun nhn Thy qun lc chin thn cn, vi cc y t
Hi qun lun phin phc v ti bnh vin v ngay c vi Nguyn, ngi
thng dch vin trung thnh ca ti.
Pht biu ca cu chin binh chin tranh Vit Nam Christopher Kane,
bnh nhn PTSD ca bc s Hassan.
ngh u tin khi tnh dy vo mi bui sng l mnh ang Vit

Nam. Trong thi gian phc v ti Tiu on qun bo 519, ti tng lm
vo tnh th him nguy ca 4 v nh bom khng b, 2 v pho kch, 1 v
tn cng bng ha tin, 2 v qun nhn bn ln nhau, mt s tai nn giao
thng v 1 v ni lon nho nh.
Ti nhn lnh xc nh bt c vn kin no tit l v tr a l ca tt

c cn b Vit Cng, b i Bc Vit Nam, cc bnh vin v cc im pht
thuc. Khi ti phn i lnh ny v n vi phm cng c Geneve v iu
lnh qun i, vin trung s vn thn nhin. Nhng khi ti ni: Nu chng
ta thi hnh lnh ny th chng ta chng hn g l ti phm chin tranh c
quc x, anh ta i ngay thi ri cng ti i gp vin thiu t. V vic
lm thay i thi ca vin thiu t. Khi ng ta gi in cho v tng
hai sao th s vic li ri vo nhng l tai ic. Cu tr li ca v tng l:
Ti gi lnh ny theo h thng qun giai v ngi u tin t chi thi hnh
lnh s c gi i nh t Long Bnh".
Bui ti, khi i ng v bit rng mt vi ng loi ca mnh ang tm

cch st hi mnh trc khi tri sng th tht l kinh s. Bit rng mnh
cng ng i s lm vic ct lc ngy hm sau cung cp nhng ngi
b git theo kiu hiu qu nht, nng sut cao nht cng kinh tm nh
th. Ti x l nhng ti liu ot c t i phng nh l mt phn
nhim v ca mnh (Phn tch tnh bo 96B20A). Nhng ti liu ny thng
thu thp c t trong ti qun o ca cc t thi nn thng b thm m
mu. Khi ti nhn ti liu th mu kh. Khi vit li iu trong nhng

dng ch ny, ci mi v y nh tr li vi ti.
Ti cng gip nhng ngi trong chin dch Phng Hong CIA tm ti
ti liu. Thnh thong h li huynh hoang, khoc lc, bin c quan tnh bo
qun i M thnh mt dn ng ca nam. S tht v vic h thnh thong
st hi ngi M nay vn b chnh ph chng ta t chi v xem l ti liu
mt. Lc , ti ch l mt thanh nin 19 tui, tht qu xun ngc khi ngh
rng mnh c th bo h hy ngm ming li. Sau ny Nng, ti
bit c tng tn v nhng g ngi M lm v ti sao h phi lm nh
th. Khi ti k chuyn cho nhng thng dn M (ngy nay) v nhng g
ny, h ni l khng tin ti, v ri h xa lnh ti nh th xa lnh dch
bnh.
B m nh nng n vi cm gic nht c nht ng ca mnh u b

CIA theo di v sn sng tr kh, ti tr nn kinh s v cnh gic qu mc.
Ti e rng nu nh mnh ni v nhng hnh ng tn nhn m mnh
chng kin vi ngy trc y th ti s d dng b dn n mt ni ho
lnh no v b bn vo sau s theo kiu b hnh hnh ging nh trng
hp cc chu b b st hi.
Mt trong nhng qun nhn c nhiu huy chng nht trong lch s
qun i M l i t David Hackworth, ngi tng phc v 4 nm Vit
Nam. V chn ngy chin lc cng nhng tn tht nng n ca M nn i
t David Hackworth chng i v cng khai trc cc phng tin truyn
thng i chng v nhng tht vng ny. S kin ny khin ng tr thnh
ngi khng c chp thun (persona non grata) trong qun i M.
Trong t truyn About Face, i t Hackworth k li mt s c khin

ng git tht mnh trong ngy ri Vit Nam. Hm y, khi kim tra xe c nh
thng l, ng pht hin mt qu lu n t ngay bn di gh ngi pha
trc ca chic Jeep. Cht ci lu n c tho ra. Qu lu n c
chm v ch cn xe nhn ln nhn xung mc nh nht l n s pht n
ngay lp tc. ng may mn. Nhng s c kiu ny ngi s quan b
ngay chnh ngi ca mnh st hi nh th khng phi l iu him thy
trong th gii c mng Vit Nam. V i t Hackworth vit l s vt
qu gii hn ca CIA cc nc thuc th gii th ba sau Th chin th II
cnh tranh c vi nhng g m c quc x lm vo thi im
cc thnh ca h.
Nhng li hm da, cnh co m nh tm tr ti hng ngy. C

ngy ln m, tm tr ti suy on lin tc v nhng tay st th tr em mt
cch tn bo y. Vit Nam, ti c kinh nghim l mi vic thng
khng ging nh nhng g ta trng thy. Ti t hi, s tht v nhng hnh
ng tn bo ny l g? Ai tht s dnh lu vo nhng v ny? C phi ng
l mt nhm qun nhn M ni in vi th tnh kht mu? Hay l
mt tr nham him ca Vit Cng? Hoc l do qun i Nam Vit Nam o
din? Hay l kt qu mt m mu c c ca CIA, phi by ra ti bnh
vin ca ti v bng cch no lm cho ti dnh lu vo?
Ti suy ngh v nhng bin c trong nhiu nm tri. Ti vn

cha bit c chc chn l ai tin hnh nhng hnh ng tn bo ng
tm m ti chng kin hu qu bnh vin tnh Qung Tr vo bui
chiu thng Nm y. Nhng dng ch trn di bng nh trn tay cc chu
b r rng cung cp chng c rng chnh Thy qun lc chin trc tip
lin quan n v st hi, v ti tng nghi ng rng, th phm ca cc ti
c ny l nhng k giu mt, ng ng sau ch o nhng v bo lon
Qun on I.
15
NHNG QUN NHN KHNG TH TR V
Vi ngy sau cuc thm vn ma qu hm tr n, mt trung s Thy

qun lc chin m ti quen bit i vo bnh vin v ni vi ti: Ny bc s
Hassan, ng c thch cng ti i vi km v pha Bc khm bnh cho lnh
Thy qun lc chin b thng khng? Tt c u trong tnh trng kh xu.
H c th c nng tinh thn ln vi nhng ngi nh ng.
ng H nm cch vng phi qun s bin gii gia Bc v Nam Vit

Nam chng 12 km. Mc d bit ngh ca vin trung s l kh nguy
him nhng ti khng t chi. Vo thi im , chng ti khng my bn
rn bnh vin nn ti bo thng dch vin Nguyn cng i vi mnh. Ti
bit rng nhng ngi lnh Thy qun lc chin tr tui m ti sp khm
bnh c chuyn kh xa ra khi vng chin s.
Ti leo ln xe khi Nguyn d i pht thanh ca Vit Cng trn chic

my b m ca anh ta. Chng ti ang hng ti khu vcn guy him nht
Vit Nam: ng H. Xe phi chy mt na ting ng h trn Quc l 1,
m phi chy ht tc trnh b bn ta. Cc tay sng bn ta lm cho
con ng ny nguy him vo ban ngy v khng th s dng vo ban
m, nhng ngi ti x cam oan vi ti l s chy tht nhanh Vit
Cng khng th bn trng c.
- Chng ta khng phi lo b phc kch, bc s . - Nguyn ni, t chic

my b m xung. - Vit Cng thng bo c mt tu s i trn xe ca chng

ta.
Hng v pha Bc, ti trng thy nhng vm cy xinh p, mu xanh cy
rng ti tt lt qua hai bn ng. Thnh thong, xe chy qua mt cnh
ng la xanh ti, nc ngp mt t di gc la. Cnh ng qu tht
thanh bnh. Ngoi ting ng c ca chic Jeep, m thanh duy nht m
chng ti nghe chnh l ting gi thi qua tai khi xe chy trong bu khng
kh
t.
l mt ngy nng chi chang. Khi xe chy gn n ng H, ti thy ni

non trng ip v b my ph pha xa xa. Ti ch n vi cm khi xut
pht t cc v khng kch, n pho, ha tin.
Nhng th ti thy trc tin tri lnh l 3 chic lu bt ln v mt

bng hiu ghi Tng hnh dinh Min ca qun i M. Tim ti p hi
mnh khi bc xung xe Jeep. Nu theo hc trng Thy qun lc chin
Annapolis, ti tr thnh mt s quan chin u. Ti phi cam oan phc
v 8 nm sau khi tt nghip Annapolis v c th ti d dng b thng
ngay ti y, nh l mt s quan trc tip chin u ti mt khu vc nguy
him
nht
Vit
Nam.
Khi vin trung s dn ti vo cn lu tri th nht, ti thy nhiu ngi b

thng nng nm bn trong. t nht 200 lnh Thy qun lc chin b thng
nng nm trn nhng dy ging c xp ngn np, gn gng. i xuyn
qua tri, ri t tri ny qua mt tri k tip, ti tht s kinh hong v quy
m to ln ca nhng cuc tn st din ra quanh mnh. Hu ht thng binh
u b ct tay, ct chn, v cng ging nh nhng cng dn ca Hp chng
quc Hoa K, h gm nhiu chng tc, sc dn. H c mu da t en thm
n vng, ng, n nu ri trng ti. Mt s thng binh khng km c
ting rn r, nhng hu ht v b thng qu nng hoc v qu chn nn nn

chng rn la g c.
Hu ht thng binh y khng c tay m cng chng cn chn. H

b ca ht t chi, d mt s ngi vn cn khc tay hoc khc chn ct.
Nhng thn th tr vi bp tht ny n nay ch cn tr ra u v thn mnh.
Ti bc qua tng hng thng binh b ct c tay ln chn. Nhng ng

dn ni lin u, ngc v bng ca h - rt m, mu hoc dch - chy
vo mt h thng m cung nhng ng v chai treo xung quanh v bn di
nhng ngi lnh Thy qun lc chin b thng trm trng. Khi i ngang
qua nhng thng binh ny, ti khng th ch tm ni vo nhng ng dch
truyn cn. iu lm ti ch nht chnh l nhng khun mt v nhng
i mt au n tuyt vng, mt ht thn kh ca h.
Ti y vi t cch l mt bc s dn s, c nng tinh thn ca h

ln. i dc nhng lu tri, c gng ln dy ct chia s an i, v ri ti
nhn thy y l mt vic lm v ch. Khng ai trong s nhng thng binh
tr ny c th tr chuyn hay lng nghe hoc ngay c vic sc nhn thy
ti
rng.
Phc v s thng binh nng ny l nhng y t qun y, nhng nhn vin

cu thng c khun mt u su, hu ht trong tui di 20. Nhn vo
tui tc ca thng binh v nhn vin phc v, ti cm thy h ging nh
nhng thiu nin t chm sc cho nhau.
- Chng ta c th lm iu g tt hn nhiu cho nhng thng binh ny

nu nh chng ta nhanh chng a h v nc. -- Ti khn thit ni v
cm thy rt cn mt s chm sc y t khn cp cho cnh tng kinh

khng
ti
ang
chng
kin.
- t nht mt s thng binh ny c th hng nhng ngy cui cng ca

cuc i h bn cnh gia nh M. C nhiu chuyn bay c th a h v
nc m. H cn c nh vy.
Nhng ngi y t qun y im lng lng nghe.
- Mt my bay ti thng Medevac c th ch tt c ra khi ni y ngay

lp tc. - Ti ni. - C vn g khng? H s c chm sc chu o khi
tr
nc.
- Chng ta khng th a nhng thng binh ny v nc c, tha bc

s. - Mt nhn vin cu thng tr ni. - Chng ta khng th ch h tr v
M, tr khi h nm trong ti ng t thi khng ai nhn thy h.
- Ci g? Ti sao?
- Tnh trng ca h qu phn cm. - Mt nhn vin cu thng gii thch. Ngi ta s phi ngng cuc chin ny ngay giy pht trng thy cn cnh
tn thm kch thc t ny. Ngay khi chic Medevac h cnh xung lnh th
Hoa K v mi ngi nhn thy nhng thng binh nh th, h s bo lon
v i cuc chin phi chm dt.
i vi ti vo thi im th vic di tn nhng thng binh ny l

vic cn lm. Ti bit l tt c nhng thng binh ct c tay ln chn ny
c nhng bc s gii phu qun y c kh nng chuyn mn cao hn ti
cha tr. H c di tn khi chin trng v c chm sc c bit
trong mt bnh vin d chin gn . Nhng ti khng th tin rng c mt
quyt nh c cho ton b nhng thng binh ct c tay chn ny nm

li trong nhng lu tri qun y m m cho n khi h cht trong rng
nhit i ng H mt kiu cht cho khut mt ch c dn kn ng
qun i v nhng nhn vin y t mi bit c nhng g xy ra. Ti nhc
li mt ln na l ti thiu, nhng thng binh nng ny cn c cht ti
qu nh.
Mt y t Hi qun khc nghe cuc i thoi ca chng ti v tham gia:

- Bc s ni a ? Chng ta nhn lnh. Chng ta khng th a nhng
thng binh ny v nc. Chng ta cn chin u v chin thng cuc
chin tranh ny, ng qun iu sao? Khng th h phi by s tht
vi
th
gii
bn
ngoi.
Sau cuc trao i ny, ti i ngang qua cc thng binh nng trong lu tri
cui cng, c gng ni chuyn v ng vin h. Ti ch nhn c c ting
lm bm hoc vi nh mt ng y nh l cu tr li ca h.
Mt y t tr vi v mt kh phin mun ang dn dp cc b trong lu tri
khi ti i qua.
- Anh y bao lu ri? - Ti hi ngi y t.
- Ti ng H gn mt nm, tha bc s. - Anh ta p. -- Nhng

c l ti s khng th tr v nh, cng ging nh nhng bnh nhn ny
thi. ch qun bao vy chng ti, c lp chng ti trn nhng ngn i.
Chng ta cng nh dn dp th h cng a thm qun i vo ng
mn H Ch Minh. V tr ng qun hin nay ca chng ti c th b h trn
n bt c lc no. Ti cm nhn iu qua ba, bn cuc hnh qun t
hi
trong
my
thng
qua.
ti
sp
kt
thc.
Nghe nhng li bi quan ca anh chng ny, ti nhn ra anh ta ang trong
tnh trng sp tr v, tc l nhng qun nhn sp n hn k c xut
ng v tr v nc. Ngi y t ny ang tri qua ci gi l hi chng 30
ngy: Cng gn n ngy c tr v nc bao nhiu th cc chin binh
cng s cht by nhiu. c tr v nh l mt gic m m h thit tha
mong i. Sau nhiu tun, nhiu thng cn k chin trn, chng kin qu
nhiu ci cht ca ng i, nhiu qun nhn khng tin l mnh nm
trong s nhng k may mn sng st tr v nh. V ngi y t ny
khng ch lm vo hi chng 30 ngy m cn t hn th, anh ta phi lm
vic trong mi trng ca nhng thng binh hng nng, b qu ct, lun
nhc nh anh tng giy tng pht v cuc chin tht s c lit v tn khc
ang din ra quanh mnh.
Vo cui chuyn i, ti t hi phi chng vic a ti n tri thng

binh ny l mt s sp t ca nhng k l mt n cn hm tr n ca
ti my ngy trc . Nu ng th th thng ip kh r rng: Ngay
c nhng anh hng thng binh cng khng c php lm gin on cuc
chin. Ti nhn ra rng khng bao gi chng ta c th bit c ci gi ch
thc phi tr ca cuc chin tranh tn bo i vi c hai bn.
Sau khi chng kin tt c, ti cuc b trn con l t bi tr v ni

u chic xe Jeep m Nguyn ang ch ti. Ti v vin trung s thy mt
gia nh tr ang dt hai con tru ngang qua mt cnh ng c cch chng
ti khong gn 100 mt. H gm hai v chng v ba a con nh. Trong
mt tri qun dc theo con l, mt binh s Hoa K trng thy h v vi np
n vo khu sng ci. Hn ta n n ht vin ny n vin khc nhm vo
gia nh m khng c mt l do no c, nh th tt c ang l mt tr
chi - hn ta ang chi tr ru-lt Nga vi cc thng dn Vit Nam.
Trong khi , trn cnh ng c, c gia nh b hai con tru li v hi h

chy trn. Nhng qu n ci n st sau lng h.
- in! - Ti ht ln. - My ang lm ci tr qu qui g th?

Ngi lnh nghnh mt quay v pha ti.
Ngng
ngay
hnh
ng
ngu
xun
ny
i!
Ti
la
to.
- Ch l mt mc tiu thc hnh thi m. Tn lnh ln ting p tr.

- M kip! - Ti tht ln. - Ngng ngay! H l nhng dn thng chng h
c
kh!
Hn ta ngng li mt chc trc khi bn i mt mc tiu khc. Ri hn

nhn vai nhn ti, t mt iu thuc nh th chng c g xy ra.
Lc , c gia nh n hu nh thot khi tm nhn ca chng ti. Ti
th pho nh nhm khi bit rng gia nh n v hai con tru u an ton.
H may mn khng b thng tch v my qu n ci.
Khi bc n chic xe Jeep vo thi khc , u c ti trn y

nhng ngh. y l mt cuc chin tranh tn bo, khng cht danh d,
mt cuc chin khng vinh quang, thiu cn nhc, mt cuc chin khng
kt thc, mt cuc chin m trong thng dn b tn st d man nh
mt tr tiu khin, cn nhng ngi lnh th khng c php tr v cht
vinh quang trn qu nh. l mt cuc chin m chng ta khng th
trnh c tht bi. Mi mt gia nh thng dn Vit Nam v ti b lm
mc tiu cho tr gii tr in r hoc b bn mt cch v ti v trong vng
oanh kch t do s c chuyn thnh li, thnh chuyn k, ri t truyn
i cc ni v cui cng, ngay c ng minh Nam Vit Nam ca chng ta
cng s bit ht v h s mun chm dt s hin din qun i ca chng

ta, s bo v ca chng ta.
V gi nh ngi dn M bit nhng g ang xy ra vi con ci ca h.

Nhng gia nh c con em b thng nng v b t chi a v nc cht
trong vng tay ngi thn s ni lon chng li chnh quyn a con em
h n vng t ny. Gi m h bit n phm vi rng ln ca cc hnh
ng tn c in r din ra khp mi ni th ti ngh, nhng gia nh ngi
M s t chi a con em h tham gia vo mt cuc chin v ngha v nhc
nh
nh
th.
Chic Jeep qun s vn vi v a ti cng Nguyn xui Nam trn Quc l

1, ln bnh trn Con ng kh i.
16
THUNG LNG A SAO
Vi ngy sau cuc thm vn ma qu hm tr n, mt trung s Thy

qun lc chin m ti quen bit i vo bnh vin v ni vi ti: Ny bc s
Hassan, ng c thch cng ti i vi km v pha Bc khm bnh cho lnh
Thy qun lc chin b thng khng? Tt c u trong tnh trng kh xu.
H c th c nng tinh thn ln vi nhng ngi nh ng.
Trong mt chuyn i n Nng khng lu trc khi ri Vit Nam,

ti gp mt vin s quan ch huy chin trn. ng ta mang qun hm
thiu t v ch huy mt ton bit kch Nam Qung Tr.
Chng ti nhanh chng kt thn nhng trong lc tr chuyn, ng y

cng c hm thch thc. C l ng y mun nh gi xem vin bc s tr
tui v l cu binh Thy qun lc chin ang i cnh mnh can m n
mc
no.
- Vy ra anh cng l mt ngi cng ca? - ng ni vi ti. -- Nhng anh

thy chin s k cn cha? V anh ngh l mnh c th chu ng c
ch?
Vin thiu t ch huy mt ton thm bo vi 15 tay sng Nam Vit Nam v
8 bit kch ngi M c nhim v theo di, d thm nht c nht ng ca
qun i Bc Vit Nam trong mt chu vi nh nm su trong rng gi. Ti
cho ng ta bit l mnh ch mi c mt ti cn c qun s An Kh, ni
din ra nhiu cuc chm sng. ng ta gt u t v bit. t nhin, vin
thiu t mi ti i cng ng ta n mt tin n nh nm cheo leo, nguy
him bn ra thung lng A Sao, thuc dy ni A Sao - cch Qung Tr chng
60 km v pha Ty Nam.
- No! Chng ta cng i. - Ti ho hc.
Leo ln trc thng qun s, chng ti bay n lu tri ca vin thiu

t. Bn di trc thng l mt mu xanh ngt ngn ca rng gi nhit i,
cung cp mt v bc chc chn cho bt c vt g nm bn di tn cy.
Mu xanh rm rp chy di xa tt theo hng bay ca trc thng v vin
thiu t ni rng tht kh m pht hin c k th.
Vin thiu t cho ti hay l qun i Bc Vit Nam n np trong nhiu

dm ng hm bn di mt t c th chy di khp Vit Nam. Nhng
ng hm ny khin qun i M khng th pht hin c cho n thi
im i phng chui ra khi hm v nh tr. K ch nm r a th
trong ngoi v h lin tc khiu khch, bn ct vi c qun i M ln Nam
Vit Nam nh th mo vn chut. Trong chin tranh, qun i Bc Vit
Nam tn dng ti a nhng tnh hung khch quan nh my m, m
ti v ma gi. Vi vic nm vng a th cng thi tit, hu nh h bit
chnh
xc
khi
no
th
cn
tn
cng
phng.
Qun i M v Nam Vit Nam tr ng trong nhng lu tri v hm tr n

ly li, bn thu. Khi chng ti n, tri m t. Ma ma bt u t
thng By v mt cn ma xung khi my bay h cnh.
Ngay trc khi chng ti n y, mt binh s Nam Vit Nam o ng

b tra tn v b git cht. Khi chng ti bc ra khi trc thng, thi th
qut queo ca ngi lnh ny ang b t nm di mt bao ct chng xa
trung tm tri lnh l my. Vin thiu t chng t cht quan tm n v
vic ny. ng ta cho bit l ngi lnh trn chy, mun tr v lng ca
mnh nhng b qun i Nam Vit Nam bt li v trng pht nh mt ngi
o ng. Lnh Nam Vit Nam t mt bao ct tht nng trn lng ngi
lnh b co buc o ng ri bt anh ta chy quanh ct c nhiu ting ng
h m khng cho ung mt git nc no cho n khi anh ta cht v mt
nc.
Nhng ngi lnh Nam Vit Nam ch cho ti xem ct c cng thi th
ngi lnh ri gii thch: y l nhng g chng ti lm vi nhng k
hn
nht.
Ti t cu hi vi vin thiu t v cch x s nh th. ng tr li:

- Qun i Nam Vit Nam c qun lut ca h v chng ta c qun lut ca
chng ta. Nu ti can thip, h s ci ti, s ngh rng ti l mt ch huy
ti v ti s mt mt. Th nn thy k h mun lm g th lm. Ti ngh l
nh vy m chng ta s khng c ngi hn nht nh th na quanh y.
Nhng qun nhn Nam Vit Nam cho ngi lnh nm cht nh th,
di bao ct nng, vi khun mt nhn nh v au n cc . H khng
chn ct v cho thi th thi ra trong hai ngy, nh rn e nhng
binh lnh khc. Chin tranh mang li s tn c, nhn tm cho c hai
pha.
Trong thung lng A Sao, qun i M v Nam Vit Nam b dt, b th

thch sut ngy. Doanh tri lin tc b pho bng ha tin hoc n ci.
Thnh thong, doanh tri li b k th t nhp, thng l vo lc sng sm
hay chp chong ti. Lc , n n rn nh ma. Vo lc s h nht, ch
qun xut hin, thm nhp vo d xt, tm kim cc im yu trong h
thng
phng
th
ca
tri.
Vo mt bui chiu ma nng ht, ti quan st k nhng khun mt khc

kh v gan d. V nhng g ti nhn thy trn gng mt h l v chn
nn, tiu ty.
Chnh nhng khun mt ny gip ti hiu thm v mi him nguy
rnh rp khp mi ni trong khun vin doanh tri ny. Ti bit c nhiu
n v tr ng trong nhng v tr phng v yu km nh th b tn
cng, b xa s hon ton; v tt c nhng qun nhn n tr trong thung
lng A Sao u bit l h c th cht bt c lc no.
D k lut gt gao, nhng ch trong nhng trng hp bt c d th

lnh M mi chu i vo rng trong nhng chuyn tun tra gi l trinh st
tm xa. H e ngi b k th phc kch. K th ngy trang kho lo, n nu
di hm h, li nm r a th rng ni hn h nhiu. Ngay chnh binh lnh
Nam Vit Nam cn min cng i tun tra hn c binh lnh M.
Tht d dng lt vo phc kch ca qun ch, nhng ngc li, tht
kh c th tn cng bt ng vo bt c lc lng c tm c no ca i
phng. Nhng n v ging nh n v ny thnh thong b c lp v c th
b tn cng nh nhng tin n xa xi trong nhiu thng tri. H t thit
ch nhng kiu cch ring trong hot ng ca mnh ch khng theo sch
v no c, cng chng ging cht no phng cch h lm Nng. Tri
lnh ny ging nh mt khu trng gii, mt kiu thuc a xa xi hi th k
18 a ti phm n th hnh. Ti y, vin thiu t thit lp lut l
ring
cho
vng
quc
ca
mnh.
Ti chng kin vic vin thiu t gio dc binh lnh thuc quyn bng
cch bt h lp li theo nhp v theo ging ca ng.
- Git nhng thng mi (da) vng! Tn st Vit Cng! Git ht bn ng

Nam ! Git nhng thng cht tit! Git hoc l b git! - Vin thiu t h
ln tng cu v binh lnh ca ng lp li tng cu mt.
- m xc! Tng Westmoreland v cc ch huy cao cp mun c nhiu xc

cht hn! Nhiu vng oanh kch t do! Nhiu vng bn git t do! Nhiu
cnh ng cht bt tn: l cha kha ca chin thng! - Vin thiu t ni
nh
ht.
- Cc chin s, cc bn c bit khng, mt s ngi s chin thng cuc

chin tranh ny v cc bn phi l nhng ngi ! - ng ta tip tc tht

ln.
- Vng, ng vy tha thiu t! - Binh lnh ca ng ng thanh p li.
Hm , cn ma nh ri trn lu ca vin thiu t v ti cng ng ni

chuyn thu m. Vin thiu t l mt ngi tin tng hon ton vo
nhng n lc cho cuc chin. ng ta tin chc l M v Nam Vit Nam s
chin thng da vo ha lc vt tri. ng ta tin l chng ta s lm cho
ngi Vit Nam phi quy phc v hong s. Trit l ca ng y l h ai nm
c cy gy ln nht v lm cho i phng khip m nht th ngi
chin thng.
Ti thc mc t hi v vin thiu t, v ng y c v l ngi hiu bit,

am tng thi cuc. Chc chn l ng ta phi bit l mnh ang vo mt
v tr khng th gi ni khi ch nm trong tay mt ton bit kch vi chc
lnh nm trong mt thung lng c n hng trm tay sng ca k ch vy
quanh.
Ti v ng ta tranh lun v cuc chin. Ti cm thy cuc chin ny ch l
phn ko di ra ca thi k thng tr ca thc dn Php. Ti nhc nh vin
thiu t v s sp ca thc dn Php khi b nh bi in Bin Ph
nm
1954.
Vin thiu t thch th tranh lun. ng ta vin dn thuyt domino l nu

Cng Sn chin thng Vit Nam th tt c nhng quc gia ng Nam
khc cng s tr thnh nhng nc theo ch ngha Cng Sn. V c bn,
ng ta xem y l mt cuc chin tranh chng li s xm lc ca Cng
Sn.
Vin thiu t c bng cp v kinh t. ng ta khng nh rng Hoa K

s c hng nhiu li ch quan trng nu chin thng v thit lp h
thng t bn Vit Nam.
- Nn nh rng, - ng ni, - tt c cc cuc chin tranh tht ra u khng v

h t tng chnh tr. Cc cuc chin, trc ht, l v nhng l do kinh t.
ng ta gii thch mt cch mnh m rng cuc chin hin nay l v vonfam
mt khong sn chin lc dng to ra hp kim lm dy tc bng n
c xut khu t nhiu a phng Vit Nam.
- Chng ta c mt y l v chng ta cn vonfam ch to cc bng

n. Ch mt s ngi cn c th nguyn liu cho c th gii phi
chu nh hng! - ng mm ci.
Vin thiu t khng nh l s tht, v vo thi im , ti ngh

rng c l ng ta ng. Nhng v sau, ti pht hin l mc d Vit Nam c
xut khu mt s kim loi nhng khng phi l khong sn chin lc
khng th thay th nh vin thiu t khng nh.
Tuy vy, bit vin thiu ta l mt ngi qu tin vo lp lun ca mnh,

ti khng tranh ci thm na v cuc chin. Nhiu nm sau ny, trong
thi gian din ra cuc chin tranh Iraq ln th hai, ti li ngh l vin thiu
t ny c l. Dng nh chng ta theo ui cuc chin Iraq khng phi
v s ch Saddam Hussein hay v kh hy dit hng lot m v mt mt
hng chin lc. l du m!
Hai ngy sau, vin thiu t ch ti bng xe Jeep ra khi thung lng A
Sao vo lc sng sm. Khi chic xe phng nhanh ra khi tri lnh nh nhoi
, ti khng bit l vin thiu t cng cc qun nhn thuc quyn ca ng
tn ti c bao lu trong hon cnh c lp v y th thch him nguy
nh th.
Khi i qua nhiu vng trn khp t nc Vit Nam, nhng ting nm
lng m ti nghe c t ming cc binh lnh v s quan ca chng ta l:
Git! Git! Git! Cng nhiu xc cht cng tt! Phi chin thng! Chin
thng bng mi gi! V k sch lm mt tnh ngi l s dng nhng
ting mit th nh mi da vng v bn ng Nam . Nhng cng vo
thi im , nhiu qun nhn cng nhn c thng ip t th gii
bn ngoi rng vic st hi nh th l sai lm, v thc t l dy ln
nhng xung khc trong ni b qun i, gia vic tun th mnh lnh cp
trn hay l lm theo lng tm ca mnh.
Mt nm sau, trn chin trn i Tht Bm (Hamburger Hill), mt

ngn i cao 900m bn hng thung lng A Sao tr thnh tin nng, tin
trn trang nht cc bo M. Trn chin bt u khi qun i chng ta tp
trung gn 2.000 tay sng cng vi s ym tr phi pho mnh lit ca
khng lc tin chim ngn i do i phng chim gi. Theo Samuel
Zaffiri, tc gi cun Hamburger Hill th mt thng sau khi chim c ngn
i, qun i M phi b v tr ny - ni m ginh c, chng ta vn
phi chin u rng r 10 ngy tri vi s thng vong ln ti 70 ngi
cht, 372 b thng. Guenter Lewy, tc gi cun America in Vietnam cho
bit, chnh nhng thit hi nng n ny khin Quc hi M nghi ng, t
li
vn
chin
lc
qun
ca
Vit
Nam.
T thung lng A Sao, ti an ton tr li Qung Tr. Ch 2 tun na th thi

gian lm bc s tnh nguyn ca ti s chm dt. Khong 10 ngy trc khi
ri Vit Nam, ngi ta thu hi chic xe Jeep trc y cp cho ti. Ti
bt u cm thy mnh l ngi tha thi. Ti gi im lng i vi mi vic
m mnh mc kch cho n khi ri Vit Nam, nhng ti rt mun lm
cch no chm dt cuc chin sau khi v nc. V ti khng n
c trong vic ny.
Tuy ch Vit Nam c 2 thng, nhng khong thi gian ging nh

c mt i ngi. Ti cn nh r ngy m tin tc v ci cht ca Robert
Kennedy c truyn i trn my v tuyn xch tay khi ti ang ngi trn
xe Jeep i Nng. Nng tr thnh ni khng an ton do n pho
ca i phng. V vo thi im , ti lo s rng chin cuc s ko di
mi mi. l bi v mt ngi c mong mun v c kh nng cho rt
qun i ra khi Vit Nam sau khi c c tng thng nh Robert Kennedy
b git cht. Ti a nc mt khi ngh rng Robert Kennedy l nim hy
vng cui cng ca chng ti trong vic nhanh chng chm dt cuc chin
Vit Nam.
Ti ri bnh vin tnh Qung Tr vo ngy 4.7.1968 - Ngy c Lp

ca Hp chng quc Hoa K. Tr li min Bc California, ti khng c cm
gic tr v nh bng cm gic ang dn thn vo mt trn chin khc
trn chin v vai tr ca nc M trong cuc chin Vit Nam. Mi vic
bnh vin Mendocino State khng c thun li. Khng quan tm n iu
, ti c mi suy ngh v nhng con ngi tn c, nhng k c khng
khip v nhng iu tn khc, v nhn o m mnh chng kin Vit
Nam. Vo thi im y, mt mc no , Vit Nam gn nh l qu
hng tht s ca ti.
17
CHUYN I VIT NAM LN TH HAI
V M, ti tr li cng vic t nht ca mnh: bc s tm thn ni tr

Mendocino State Hospital, mt bnh vin ang chun b ng ca.
Ti c nhiu xung t vi nhng ngi gim st trc tip ca mnh

ti bnh vin, v sau nhng kch ng Vit Nam, ti cng cm thy bun
chn vi cng vic ca mnh. Ti hon tt bi tiu lun v h thng iu
tr bnh tm thn Vit Nam m nhng gim st chuyn mn chc chn l
s hi lng nh chuyn i Vit Nam ca ti va qua.
Ti Vit Nam, ti tin hnh cc chuyn i thc t vi bnh vin i

hc Hu v thc hin vi cuc phng vn trc tip vi nhng bnh nhn
tm thn cng nh xem xt h s bnh n ca h. D iu kin cha tr v
trang b th s, d khng c iu kin s dng cc dc phm hin i,
nhng lng nhn i v lng tm ngh nghip ca cc bc s v nhn vin
ngnh y thuc cc bnh vin tm thn Vit Nam cho ti n tng
mnh.
Khi tr v nc, ti tr nn t ni, t tin tng vo ngi khc. Vit

Nam thay i tnh cch ca ti. Ti khng mun bn lun v nhng g
mnh chng kin Vit Nam. Ti cm thy vic c m t hay gii by
nhng iu s khin chng tr nn tm thng, ng thi khng th
hin c ht nhng tc ng to ln ca chng i vi ti.
Mt trong nhng nhn vt th v nht ti gp trong chuyn i ln u

tin n Vit Nam l Richard Hughes, qun l mt t chc nhn o nh
mang tn Shoeshine Boys of Vietnam (Nhng a tr nh giy Vit Nam).
Mt ngy n, ci g tc di cao lnh khnh nh cy sy xut hin ti
bnh vin tnh Qung Tr trong b lao ng mu xanh l cy, trong lc
ti ang cha tr cho mt b c 80 tui b bn vo u. Anh chng trng c
v l mt phng vin chin trng vi mi tc en, di v rm cng ci
my nh treo tn ten trn c.
Richard Hughes quan st ti chm sc bnh nhn. B c b mt vin

n va chm ti khung s. Vin n nm nh ra di ln da u. Khi ly
vin n ra, ti trn tay ri cha cho Richard xem.
- C phi tt c nhng ca bnh ca ng u d dng nh th khng bc s?

- Anh ta hi bng ging nh nh.
- Ti mong l th. Ti mong tt c mi ngi u may mn nh b c ny.

- Ti tr li.
Ti x l vt thng bng dung dch st trng I-t v bng u li cho

b c. Xong xui, b ng dy, ci u cho cm n ti v chm chm
bc i.
T , ti v Richard Hughes tr thnh bn v tnh bng hu gia

chng ti bn cht sut i, mc d vo lc ti khng h ngh n.
Nu nh M Teresa(1) l v thnh Calcutta th c th xem Richard

Hughes l v thnh Si Gn. L ngi t chi lnh nhp ng v lng tm
cho l khng ng, Richard n Si Gn vo khong u nm 1968. Anh
gip cung cp thc phm, o qun v ch ng cho tr em ng ph,
nhng a tr ngho b mt cha m trong chin tranh. T chc nhn o
Shoeshine Boys of Vietnam ca anh c tr s Si Gn nhng cng tr
gip tr m ci nhiu thnh ph khc.
Tr m ci b h hng do s hin din ca ngi M cng nh do nhiu

quan chc trong chnh quyn Nam Vit Nam. Mc d nhng cu b ny c
th bm theo khch trn ng ph, ni n nh giy cho h nhn mt t
tin, nhng sng cn trn ng ph m khng c s bo v ca ngi
ln, nhng tr m ci tui 12, 13 nhanh chng tr thnh nhng tay trm
vt, mua bn ma ty, c bc, bn dm hay dn mi, ma c v thm ch c
th b ngi ta thu mn git ngi.
Bn cn mt my nh p m r tin ? Cu b nh giy s n trm

mt ci v bn cho bn vi gi ch 5 -la. Cn mt cy thuc l 555 hoc
mt t cn sa? Cu b nh giy s em ngay cho bn vi gi chng 30 xu.
Cn mt t bch phin? Nhng thng nhc s mang li trong chp mt. Bn
cn gi? C ngay mt gc ng no , ch vi 2 -la. Bn s c a
tr dn i qua nhiu khu ph phng pht mi hi bc ln t cng rnh, n
mt ci phng tr s si, ca s m, khng c nc my v bn s c
nhng g mnh mun trong mt phng nh vi mt c gi, mt chic ging
v mt ci khn tm bn thu. V mt na khon tin m bn tr s c
chia cho thng b nh giy dn ng, dt mi. Nu bn mun st hi
mt ngi no? Cho thng b nh giy mt t -la, cng vic s hon
tt m khng ai hay bit. Sng trn ng ph khng phi l mt iu d

dng, v trong mt t nc b chim c thuc th gii th ba nh Vit
Nam, nhng a tr phi lm hng lot cng vic khc nhau, xoay x mi
cch kim tin, tn ti.
Richard Hughes gip nhng tr m ci ny c mt ni ng, thc

phm n v o qun mc. Mt ngy n, ti thy mt m tr bu
quanh Richard, nhy cng ln i anh phi chia paycheck (tin lng tr
bng sc) ca mnh.
- Xin li cc em, ti chng c paycheck no c. - Anh ni.
- Tt c lnh M u nhn paycheck m! - Bn tr p li.
- Nhng ti ch l mt thng c b c bt nh cc em m thi.
Ti khng c khon tin no c. Ti cng ngho nh cc em.

Richard tm ni tr ng v vic lm cho nhng a tr m ngi Vit Nam
gi l tr bi i. Nhng a b nh giy tm thy ni Richard Hughes
mt ngi bn tht s v nhng n lc nhn o ca anh gip chng
sng cn. Anh khng bao gi lm chng tht vng. Nhng a tr chai l
nhn ra rng, d l mt ngi M, anh cng c th chm sc chng nh
mt ngi cha. Khi ri Vit Nam, ti gip cho t chc ca Richard 50 la v mt bi vit v Nhng a b nh giy ng trn bo San
Francisco Chronicle, lm cu ni c gi tr gip cho t chc ca Richard
trong nhng nm chin tranh.
Thng 10.1968 California, trong lc ti cm thy khng vui bnh

vin tm thn th nhn c mt bc th ca Richard. Trong th, Richard
t vn mt cch n gin: Allen, anh c thch tr li Vit Nam v gip
chng ti khng? Chng ti c mt t chc mang tn y ban Trch nhim
(Committee of Responsibility), trc thuc c quan USAID do B Ngoi giao
M cung cp ngn sch hot ng. Chng ti cn mt bc s y khoa tng
quen thuc vi Vit Nam lm cng vic nh gi mc thng tch ca
tr em b thng.
Mc d gn hon tt chng trnh ni tr ca mnh, ti lp tc b

cun ht vi vin cnh tr li Vit Nam v gp phn tch cc cu cha
nhng nn nhn tr em ca cuc chin. Nhng khi ti xin php cc nhn
vt qun l trc tip bnh vin Mendocino v vic ny, h nht nh c
tuyt. H khng cn bit l ai h tr cho chuyn i v cng khng quan tm
n l do ti a ra. Lc , ti c cm gic rng ngh bc s tm thn
ca mnh s khng c sun s nu nh ti i Vit Nam ln ny v ti c
th b loi ra khi chng trnh ni tr bnh vin. l bi v nhiu nhn
vt qun l ti thuc loi th ch vi phong tro phn chin. Tuy nhin, ti
khng nhn thc c ht nhng hu qu chnh tr m mnh phi i
mt khi thc hin t vng mt khng php ln th hai trong nm. V khi
chun b cho chuyn tr li Vit Nam ln ny, ti c ngh l nhng ngi
gim st ti s hiu ra s vic khi ti tr v v s cho ti hon tt nhng
thng cui cng ca thi gian ni tr ti bnh vin Mendocino.
Chuyn i Vit Nam ln th hai ca ti c khc bit so vi ln u. V

khng c phn nhim cho mt cng vic y khoa c th nn ti khng c
cm gic b p lc v trch nhim chm sc bnh nhn hng ngy. Ti

khng phi lm cng vic cp cu mi ngy trong tnh trng thuc men
khng y v trang thit b li thi, mc d ti hiu bng kinh nghim c
nhn ca mnh rng nhiu bnh vin Vit Nam ang rt cn nhng th
nh th. V bng chnh kinh nghim , ti ngh mnh c th gip ch phn
no cho cc bc s khc.
y ban Trch nhim bt u hot ng t cui nm 1966, tp hp

nhng bc s, nh khoa hc, tu s v nhng ngi quan tm n vic h tr
thng dn b thng trong chin tranh Vit Nam. Bc s Herbert
Needleman, gio s ti Trng Y i hc Temple l Ch tch Hi ng qun
tr trong sut thi gian y ban ny tn ti t 1966 n 1974. Vo thng
4.1967, trc khi ti n Vit Nam, cc bc s y khoa M Henry Mayer,
Theodore Tapper v John Constable thc hin chuyn kho st u tin
i vi 35 bnh vin tnh Vit Nam. H cho bit 60% thng dn b
thng
tch
chin
tranh
thuc
tui
di
16.
Tuy nhin, do cc bnh vin Vit Nam qu ti nn nhng a tr thng

c s cu cha sau cng. Tr em cht rt nhiu v b phng bom na-pan
cng nhng vim nhim, nhng thng tch trm trng khc. Nhiu a tr
phi b mt tay chn, h mt m trong nhiu trng hp l c th cu
cha c nu nh c th a n Hoa K chm sc, cha tr. Vo thi
im ti tip xc vi y ban th nhim v chnh ca h l a cc em cn
c cha tr n M, nhng h gp qu nhiu tr ngi v cch lm vic
quan liu ca vin chc chnh quyn, v s thay i nhn s v v s khn
thit phi ti lp nhu cu y t thc s cho tr em Vit Nam.
y ban Trch nhim quan tm n vic chuyn ngay bng my bay ra

khi Vit Nam nhng tr em b thng nng cn cha tr kp thi, a cc
em n mt bnh vin hin i M. Khi tr li Vit Nam ngy 18.1.1969,
ti i din cho y ban, chu trch nhim nh gi mc thng tch ca
tr em Vit Nam b thng trong chin tranh.
Ln th hai n Si Gn trong vai tr bc s, ti nhanh chng gia nhp

mt nhm gm nhng nh bo v nhn vin ca cc t chc nhn o,
nhng ngi nhit tnh ph gip ti trong nhim v mi. Richard Hughes
sp xp cho ti sng chung trong mt gia nh ngi Vit cng vi Don
Luce, mt nh bo v l nhn vin v nhn quyn, nhn o, sng
Vit Nam t nm 1958 vi t chc Dch v tnh nguyn quc t
(International Volunteer Services). Si Gn, ti gp g ri kt bn vi
John Steinbeck IV - con trai ca tiu thuyt gia John Steinbeck, v Sean
Flynn - con trai din vin Errol Flynn.
Ti cng lm bn vi Stephen Erhart cng ngi v tr p ca anh l

Crystal. Tt c u l nh bo v phng vin thng tr nc ngoi. Ti tin
rng nhng nh bo ny ch thc l nhng ngi yu nc trong thi i
y. H iu tra, pht hin nhng s tht b che giu, b lng trnh Vit
Nam. Sinh mng h b e da v nhng vic lm . Trong chuyn i u
tin n Vit Nam, ti khng kt bn thc s c vi ai ngoi Nguyn,
cu thng dch vin ting Vit ca ti, nn ln ny, ti ht sc d chu vi
vic gp g v kt thn nhanh chng vi nhng nh bo tr Si Gn.
Erhart, mt phng vin chin trng sc so, khuyn ti anh i

cng trong nhng chuyn i xc minh tin tc v cc tr em b thng ti
cc bnh vin, t ng bng sng Cu Long, Cao nguyn Trung b n cc

tnh chy di ln pha Bc ti bnh vin c ca ti Qung Tr. Trong nhiu
tun l sau , ti v Erhart i t bnh vin ny n bnh vin khc
bng trc thng, thnh thong cng b n bn t di t ln. Ti nh mi
nhng chuyn i vi v t trc thng ny qua trc thng khc thu thp
thng tin v nhng iu kin y t ti cc bnh vin Nam Vit Nam.
Erhart l mt trong nhng ngi n ni lu lot v su sc nht ti

tng gp. L phng vin ca Dispatch News Service, anh l chuyn gia v
ni tnh ca Vit Nam. Erhart tng tm s vi ti rng, l mt nh bo
chuyn nghip, anh lun giu i cm xc khi phng vn cc tng lnh Hoa
K v cc s quan khc v cuc chin. Nhng g nghe thy, ghi nhn c,
anh u thn trng ghi li mi ti bng chic my nh ch xch tay,
chuyn ti vo bi vit ca mnh.
Trn ng i, ti thn phc ti ngh ca Erhart khi anh c th lt

phng lp v xun ngc t nhng li tuyn b ca mt t lnh qun s v
nhn ra c trong ci dng lm ra v can m, hin ngang y l thc cht
ca vn , cho thy cuc chin ang n hi tht bi. l nhng s quan
hng u m anh phng vn, nhng ngi lun mun c ci nhn phin
din gip h chin thng. Vit Nam l ni to dng binh nghip cho mt
s ngi v cng l ni chn vi tn tui mt s khc, v con ng binh
nghip ca mt s quan i khi ph thuc vo nhng tuyn b v tng
trnh trn cc phng tin truyn thng. Mc d nhn ch th chung mt
cch r rng, nhng mt vi s quan can m thnh thong biu l nhng
kin tri ngc khi ni bng gi rng chng ta ang phung ph sinh mng
con ngi mt cch khng cn thit, hoc gi cho rng cuc chin c th s
dn n tht bi.
Ti v Erhart i n mi my bnh vin Nam Vit Nam, gm cc

bnh vin dn s, qun y vin v c mt tu bnh vin. iu kin ti nhng
bnh vin ny bin thin t tuyt ho n ngho nn. Ti lp bo co v
cc bnh vin Si Gn, ng H, Hu, Nng, Qung Ngi, Chu Lai,
Nha Trang, Cn Th, Rch Gi v c bnh vin c ca ti Qung Tr.
Ti bnh vin tnh Qung Tr, ni ti hiu r nht, cc iu kin

c ci thin r rt. Nhng khung li c lp t ca s ngn rui
mui, iu kin v sinh c ci thin. Bnh vin c thm mt khu cha tr
bng v b phn sn sc thng xuyn cho bnh nhn nng. Con s thng
vong v chin s gim xung t trung bnh 30 ca/ngy cn t hn 4 ca/ngy.
Ti bnh vin i hc Hu, ni ti tng tham d ca phu thut tim m u
tin v duy nht ca mnh, cc bc s tnh nguyn ra i t nhiu thng
trc do nhng mi quan h xu i vi cng ng. Hy vng l h s sm
quay tr li. Gim c bnh vin i hc Hu cho bit, con s thng vong
v chin tranh gim r rt v bnh vin ang cn mt bc s gii phu to
hnh gii, cho d Hu vn cn vn m ti nhn thy khp ni: vic
thiu chm sc i vi bnh nhn lit na ngi.
Ti ng H, ni trc y ti chng kin nhng lu bt y

thng binh ct c t chi, chng ti thy mt ton gm 4 n 6 bc s qun
y lm vic hiu qu ti bnh vin Marines Memorial mi xy ct vi iu
kin v sinh cao. Mc d cc bc s ti y cho bit mi ngy h cha tr
n 130 bnh nhn, nhng ch c vi ba ngi b thng tch v chin tranh

khi chng ti c mt.
Xa hn v pha Nam l bnh vin Nng, ni ngu nhin c mt

lng ln cc bc s tnh nguyn, nhng iu kin vt cht th qu t hi.
C hai bnh nhn nm chung mt ging khu dnh cho bnh nhn
phng, chng t y l khu bnh phng ln nht ti Vit Nam. iu kin v
sinh khu ny km v mt y t M khng c hun luyn v chm sc bnh
nhn phng ang c gng lo toan cho 70 bnh nhn vi 40 ging bnh.
Khi c hi v vic cha tr cho nhng bnh nhn b lit na ngi, mt
bc s phu thut thn kinh ni vi ti: Chng ti ch cn cch cho h v
nh ch cht. Chng ti khng c bt c cch tr liu c bit no y
c. Khi ti hi liu bnh vin c th s dng cc sn phm sa bt gi
bng ng bin hay khng th ti nhn c cu tr li: Trc ht chng
ti cn c nc sch !.
tu bnh vin Heligoland ca Thy in, chng ti nhn thy iu

kin chm sc bnh nhn tht tuyt vi, chng khc g mt bnh vin ca
M. Ti gi l mt m hnh mu cho nhn dn Vit Nam. Ti Nha
Trang, chng ti thy 8 bc s M cng vi s dn thng b thng phn
ln tn c t cc vng chin s ang cn phu thut to hnh phc hi chc
nng ti thiu.
C mt bnh vin tnh tuyt vi Rch Gi vi cc bc s tnh nguyn

v bc s qun y. Nhng bnh vin Cn Th th bo co ca ti vit cho
y ban ghi: Bnh vin c thit b ngho nn, iu kin v sinh v chm sc
bnh nhn km.
Mt y t M ni rng c ta khng th hiu v sao cc y

t Vit Nam li li bing v v tm nh th. R rng y thiu s bn

bc phi hp v ra cc quy nh chung c hai ton c th hot ng
nhp nhng, thay v c t ra bc bi vi s c mt ca ton kia. Cng vic
ca cc bc s khng qu nng, nhng chng h c thng tin hay d bo g
h chun b trong nhng lc c s gia tng hot ng qun s trong khu
vc khin con s thng vong tng ln.
Ti Cn Th, ti c mt cuc chuyn tr my ting ng h vi vin

ph trch y t ca Thy qun lc chin Qun on IV. ng ta ni s khng
xc nhn chuyn i ca ti n Cn Th, bi l ngi i din sau cng ca
y ban li n tng khng my tt p vi nhn vin ca ng. ng ta
cng khai quan im xem Thy qun lc chin l u tin mt, bc s mi
th hai, nhng nhiu vn ng ta nu ra l kh tt. ng lu n s cn
thit v vic ci thin chm sc y t cho thng dn Vit Nam v vic ng
khng thy 37 t chc tnh nguyn Vit Nam u tin x l nhng vn y
t c bn nht. ng nhn xt rng cc bnh vin dn s Vit Nam c i
ng nhn vin tt hn l cc qun y vin chuyn cha tr cho qun nhn
Nam Vit Nam.
Bi ca dnh cho nhng xc ngi
Sau trn chin Hu, Trnh Cng Sn, mt nhc s 28 tui danh ting
ca Vit Nam chuyn sng tc nhng ca khc phn chin, vit Bi ca
dnh cho nhng xc ngi, mt trong nhng ca khc xc ng nht ca
anh.
Theo bi vit ca Crystal Erhart trn t Dispatch News Service, 1968,

trong cuc chin Hu, Trnh Cng Sn ngi nhn nhng qun nhn
thuc qun i Bc Vit Nam chuyn qun qua vn nh mnh, v sau khi
sng chung vi nhng ngi t nn khc trong mt cn phng ti tm, m
t khong mt thng, ri chng kin thm cnh chin tranh khi ngi ta
pht hin nhng h chn ngi tp th, nhng cuc khng kch, bn ph
thnh ni, nhng nn nhn ang giy cht, anh vit nn nhng ca t
ny.
Xc ngi nm tri sng,

Phi trn rung ng,
Trn nc nh thnh ph,
Trn nhng ng quanh co.
Xc ngi nm b v,
Di mi hin cha,
Trong gio ng thnh ph,
Trn thm nh hoang vu
Ti v Erhart nhn thy mt hin tng l khi i thm cc bnh vin.

Chng ti n nhiu ni v pht hin cc bnh vin c rt t thng dn
b thng v chin s. y l mt iu bt thng. C ni ch c vi tr em.
S ngi b thng t i mt cch l lng, khc xa con s trn cc bi tng
thut ca cc nh bo trc y tng tin hnh nhng chuyn i tng
t chng ti. C l hnh trnh ca chng ti c bo trc cho bn
khng vn M vn do CIA iu hnh nn cc tng lnh hoc nhng nh
chin lc ca Vit Nam khng mun chng ti pht hin thm nhiu iu
ti cc bnh vin m chng ti i thm theo lch trnh. y ban Trch nhim
c th b xem nh l mt nhm ha bnh hippi v ti c th b gn cho

danh hiu mt bc s dn s ng nghi. n nay, ti vn t hi phi
chng mt s tr em b thng khng c chuyn n bnh vin vo
lc y.
Trong mt bo co gi y ban Trch nhim ngy 8.2.1969, ti vit:

Hin c t nhu cu gi bnh nhn i M cha tr. V nhn xt: Mc
chm sc y t cn thp, nhng ti khng th xem vic a i mt hay hai
bnh nhn l cn thit, bi ch l s t trong s hng lot bnh nhn b
nhim trng hu phu, nhng ngi lit bn thn v nhng ca b bng.
Trong bn tm lc gi cho y ban, ti bo co l t l thng vong

gim chng 80% so vi cng k nm trc. Nhn chung, c chuyn
gia ngnh y, cho d mt s ni cn thiu chuyn vin phu thut chnh
hnh, nha s v bc s ni khoa. Mc d mt s bnh vin bt u thc
hin mc v sinh ti thiu, ti lu l hu ht cc bnh vin c t l
nhim trng hu phu l 100% vi s t vong cao. Ti quan st thy nhn
vin ngi M v Vit Nam lm vic khng n vi nhau v khng ai chu
trch nhim sn sc bnh nhn trong trng hp qun ng minh rt lui.
Ti vit thm: D chng trnh USAID chi thm hng triu -la cho
vic chm sc y t, nhng chng trnh ny c bn tht bi.
Sau khi i thm nhiu bnh vin, ti cng mun lnh xa mt lc khung
cnh bnh vin nn cng Erhart quyt nh i ngh mt ngy thnh
ph Nha Trang. Erhart cng mun i Nha Trang phng vn mt vi s
quan Thy qun lc chin v din tin ca chin s.
Ging nh bt c phng vin lnh ngh no vo thi im , Erhart

lun mang theo trong ba l mnh chic my nh ch xch tay, cn trong
ti th lc no cng c cun s tay ghi chp. Anh ta l mt ngi cc k tinh
mt, mt ti nhng ph n Vit Nam tr p, m Nha Trang th ni
ting vi nhng c gi xinh p. Nm bn b bin ng, Nha Trang kh an
bnh, l ni t b pho kch trong sut cuc chin.
Chng ti leo ln chic my bay nh c tn The Otter (Con ri c).

Con ri c l loi my bay nh v him hoi nhng hon ton thch hp vi
iu kin Vit Nam. N c th ct cnh trong a hnh nh hp, lao nhanh
xung t cao 1.200m v h cnh xung ng bng ngn hn chiu di
mt sn bng trong nhy mt. Vit Nam, bt c my bay no bay
di cao 1.200m u tr thnh mc tiu ca cc loi sng nh v sng
phng khng. Khi Con ri c h cnh xung Nha Trang, chng ti khoan
khoi n nhn nhng ln gi nh ti tn thi t bin ng.
Erhart cng ti i b dc theo con ng nh t phi trng xung bi

bin ct trng ca Nha Trang. Chng ti lp tc ch n mt khu vc bi
bin c nhng tay lnh Thy qun lc chin tr ngc ci trn bao quanh
thnh mt vng trn ln. Ci vng ny c ng knh chng 15m v trn
u nh th ta v bng compa, trng ging nh mt ci bnh doughnut
bng ngi, bao quanh l ct v cc loi d bi bin.
Li gn hn, chng ti thy nhng ngi lnh ny ang chm ch vo

mt c gi M xinh p. Mt mnh gia trung tm vng trn, c gi ng
yu kia trong b tm ang ngi di mt cy d. Xung quanh c l mt
m ng lnh Thy qun lc chin ang say sa ngm nhn, mt vi ngi

dng c ng nhm, s khc n gin ch ngm vc dng cn i, quyn r
ca c gi. C thn nhin nh th ang ngi trn mt b ct, chng h
quan tm n xung quanh trong khi khng mt tay lnh no dm bn mng
n
gn
hn
khong
cch
7,5m.
Mt lt sau, ti v Erhart ngh l mnh phi bc vo vng o nh nh

mt cnh trong phim ca Fellini ny mi c. C gi c mi tc di mu
hung v mt khun mt, mt dng dp p cng ln da rm nng. Chc
chn c khng phi l ngi Vit Nam. Ngi lng yn trn ct, c ang trm
ngm v vit g vo cun s tay.
Bng mt thi du dng, anh chng tho i Erhart nh nh hi c

ang vit g v c bit c ta ang vit hi k. C tn l Marilyn, v n ti
mt sn nhy a phng. Marilyn cn cho hay l c tit kim c
150.000 -la t cng vic sn nhy v ang vit mt cun sch v
nhng tri nghim ca mnh ti Vit Nam.
Ti khng hiu ti sao c m ng ngng m nh th m khng

mt ngi lnh no n gn c. Marilyn nhanh nhn gii thch rng, c
thuc loi ca cm, khng c bn mng. C cho bit, ngay khi m lnh
kia t chn n Nha Trang trong mt k ngh ngn, h c cc s quan
cnh bo l khng c n gn Marilyn qu 7,5m. Ti ly lm l l lc
ti chng h thy mt s quan no c, ch c nhm lnh ang nhn c ba
chng ti.
Marilyn hi xem chng ti ng li u.
- Chng ti cha bit. - Erhart ni.
- , vy th cc anh c th li vi ti ti nay.
Tht l mt cu tr li th v! Ti rn rng vi ngh s c ng

chung phng vi c gi ny. Trc y, ti tng th vi lng mnh l s
khng li dng bt k ngi ph n Vit Nam no, nhng y li l mt c
gi M v c y mi chng ti qua m vi c ta. Ti l mt g con trai
M cng trng v ngi ang mm ci vi chng ti l mt ph n p,
n mc gi cm. Khng ging nh nhng g lnh ang nhn chng ti chng
chc kia, ngi ta khng ni vi chng ti rng Marilyn thuc loi ca cm,
khng c bn mng.
Erhart v ti theo chn Marilyn v ni ca c, trong mt nh tin ch

nh. Khi chng ti bc vo cng khu nh, ngi lnh gc Thy qun lc
chin cho chng ti theo kiu nh binh. Ti ngm ra ngay l ch c s quan
mi c php i vo khu nh ca Marilyn, bi ch c s quan mi c binh
lnh cho kiu . Ti v Erhart cho li. Khi i cng Marilyn, chng ti u
c cho nh th khp Nha Trang. Ring Marilyn, c khng p tr
nhng ci cho nh binh v lm ra v mc nhin l nh th.
Cn nh tin ch ca Marilyn l mt ni c tr nh theo tiu chun

ngi M v ch c mt phng ng v mt ci bp, ngn cch bi mt bung
tm nh. Chng ti th gin, tm gi nhanh chng ri thay qun o i n
ti. Marilyn din mt vy ngn mu en b st ngi v hu nh chng ti
c th thy ht nhng ng cong tuyt m ca c. Qu l c ta c i
chn tht p. Tit tri Vit Nam qu nng v m nn hu nh cc c gi
Vit Nam u khng mc qun o lt, v c hai a chng ti chng ngc

nhin g khi Marilyn cng mc nh th. Tuy nhin, vc dng xinh p ca c
trong chic vy en cun ht chng ti ngay tc khc.
Chng ti cng n ti ti mt nh hng Nha Trang. C ba u gi

ru vang. Ti v Marilyn n cm vi tm v mn salad trn, cn Erhart th
gi mt t cm ln, c bng mt phn t ga-lng (hn 1 lt) v anh ta n
ht sch.
Sau khi n ht t cm, tay phng vin o ny nhn sut qua bn n ri

dng i mt thm mun ch Marilyn:
- Nu nh anh c th n ht thm mt t cm c ny, em ng ng vi

anh m nay ch?
Marilyn tr li ng trc s ngc nhin ca ti.
Erhart l ngi c khiu n ni. Nh va ri, anh chng un li

tht mm v nhanh. Gi th ti ch cn cch ngi m bun. Mt mn
ginh gi nh trong tiu thuyt v ti l ngi thua cuc trc khi ba n
ti chm dt.
Chng ti gi thm ru vang. Erhart ku thm mt t cm, xi ln v

dng a n theo cch ca ngi Vit Nam. Anh ta n chm dn vi 2/3 t
cm th hai nhng ti c thc gic, nhn mnh l anh ta c th n ht t
cm, khng cha mt ht. Erhart t ra l ngi c tnh ganh ua cc k.
Khi anh ta tip tc n, ri n ht t cm, ti thy v mt anh ta khang

khc, mt biu hin m ti cha tng thy trc bao gi. Erhart bt u
m hi, nhng ti cng thy rng anh ta s khng cho cht tr ngi
chi phi vic ln ging vi c Marilyn yu kiu. Trng Erhart c v
bt n, nhng ti vn c ngh mt cch bun b l vic hnh xc ny ca
anh ta sp c b p mt cch xng ng.
Erhart n xong, ng dy v gic chng ti ra v. Trn ng v, ti

ch thy anh ta i chm chp, u oi, l . Erhart cng chng cho li
ngi lnh gc. Vi con mt ngh nghip, ti nhanh chng c lng kch c
d dy ca Erhart ri so snh vi lng cm m anh ta n, cng vi hai
ly ru vang. Khi chng ti v n nh, Erhart bt u b nc ct v ly tay
xoa bp bng mnh; ti lng l tnh ton, bit l anh y ang phi i ph
vi s cm qu nhiu trong d dy.
Cc ca s trong nh Marilyn c ph kn bng nhng tm mn

en. Sau khi chng ti vo nh, c ta cng buc ca chnh bng dy buc
mu en, ri quay qua Erhart, lc bt u c v ti xanh i.
- Trng anh khng c khe, phi khng? - C nng hi.
- Anh l ca em m nay. - Erhart rn r, ri vi v hng v bung tm.
C ti v Marilyn u nghe r ting Erhart va nn i, va rn r.
Ti g ca bung tm, lch s khuyn Erhart dng mt t thuc nhng

anh chng t chi v ni yu t: Ti s khe thi.
Hm l ngy c thi tit rt c trng Vit Nam, chng 35 c

ngy ln m, vi m t 75 n 80%. Khng kh ti mt ha ln vi ln
gi nh ca bin ng. Nha Trang vo m nh khc hn cc thnh ph
khc ca Vit Nam, vn thng sc mi khi xe, than ci v du la.
Marilyn tri mt ci mn di nn nh dnh cho bn ti, cn Erhart

c dnh cho chic ging, cho d anh chng chng s dng c bao
nhiu. Tay phng vin cm ny long chong chy ti chy lui bung tm
sut c m, rn r v c nn ra cho ht nhng g cn trong d dy. Ci v
hin ngang, hot bt thng ngy bin i u mt cng v quyn r ng
k ca anh ta. Nhng Erhart cng c kim ch v gi yn lng.
Ti nm trn tm mn cng ngi p Marilyn. Ch mt va chm vi c

th c nng nm k bn thi cng khin ti nh b in git. Tt c nhng
g cng thng v kinh hong Vit Nam tm thi bin khi tm tr ti.
Marilyn v ti hn nhau mt cch du dng. Hn mi, hn mt v ngc. Ti
v cng hi hp khi c c mt ngi p nh th, ngt ngo v ng
yu, li bt ng nh th vo m hm .
t nhin c nng ngi dy.
- Em xin li. - Marilyn th thm. - Em khng th tip tc.
- C g vy em? - Ti th thm hi li.
- Chng ta khng th tip tc c anh i.
- Sao vy em?
- Em b au bn di ny ny - C th thm. - Em ngh c th em b bnh

hoa liu.
- anh xem no. Em bit anh l bc s m.
Marilyn kim cho ti bao dim ri nm dang hai tay hai chn ra trn
tm mn. Ti qut dim v khm cho c nng di nh sng lp le ca
que dim. Di con mt nh ngh ca ti, Marilyn ch c mt nt rui nh
m h. Ti hi c l c vn g khi tiu tin hay c b au m o khng.
Khi nng ni khng, tc l bt n xanh cho hai a.
- Em khng c bnh g ht! - Ti th thm, khng th kim ch nim am

m ca mnh c na. Nng l ca ti.
Nim khoi lc trong vng tay Marilyn sng mi trong ti sut nhiu
tun l sau , tch ti ra khi tm trng cng thng v chn chng
ca cuc chin gh s ny. Tnh yu thng tht k diu.
Sng hm sau, ng bn Erhart hi phc. Sau khi ri Nha Trang, c

hai chng ti vit cho Marilyn my li cm n v khng bao gi nhc n c
gi y na. Phn mnh, ti lun hy vng Marilyn hon tt cun sch, v
mong c s c mt cuc sng tt p xng ng vi bn cht ho phng
bm sinh ca c.
Khi v n Si Gn, ti nm mi quan liu trong thi lm vic ca

cng chc Nam Vit Nam. Sau chuyn thm ving cc bnh vin, ti thy
vic hnh thnh mt trung tm thn kinh rt c ch cho ngi Vit Nam v
Si Gn s l a im l tng cho mt trung tm nh th. Ti mt bnh
vin Si Gn, ng Cung ngi qun l bnh vin c chng c khong
1.600 bnh nhn b lit bn thn ti cc bnh vin ca Vit Nam.
Nhng bnh nhn ny chng h nhn c mt s chm sc c bit

no. C ng ta v ng Vi gim c bnh vin cho ti bit s bnh nhn
ny c t l t vong cao bi h chng c ly mt bc s chuyn khoa tit
niu no chuyn tr cc loi nhim trng vn thng dn n t vong. ng
Cung cn c lng c khong 5.000 ngi Vit Nam khc b lit bn thn
m khng nm bnh vin. C hai ng u c d n thnh lp mt
bnh vin nh th nhng khng c ngn sch. tng thnh lp bnh vin
vi mc ch ban u l phc v bnh nhn lit bn thn, ri s m rng
ra thnh mt trung tm thn kinh chuyn nghin cu, ging dy v chm
sc bnh nhn l thng dn Vit Nam.
y ban Trch nhim cam oan vi ti rng c th tng cho chnh ph

Nam Vit Nam khon tin ln n 2 triu -la trong ngn qu ca y ban
gip xy dng mt bnh vin mi Si Gn. Ngi ta khuyn ti l nn
gp ng Trn Vn Hng, Th tng ca Nam Vit Nam. Khi ti lin h vi

b phn vn phng th tng, h ni l ti c th gp Th tng ti t dinh
ca ng. Khi gp ng, chng ti ni chuyn thng qua thng dch vin v
ti t vi ng tng thnh lp mt bnh vin thn kinh. Th tng c
v n tng vi n. ng ni l bnh vin c th chm sc thm cho cc
tr em bi lit. Ti cam kt khon tin 1 triu -la khi cng.
Th tng ni vi ti thng qua ngi thng dch: tng ca anh

cho thy s am hiu v nhng nhu cu tng lai ca t nc chng ti.
Nhng ng li a ra mt nhn xt khin ti phi lun lun ghi nh: Xin
lm n ng c pht l lch s ca chng ti.
Th tng a ra thi im sp xp mt cuc gp g lm vic gia ti

vi B trng B Y t, mt ngi m ng m t l tr tui, nhit huyt v
y tham vng. Ngy 13 thng 2, ti gp Th trng B Y t ph trch vin
tr nc ngoi bn lun v n. Vin chc ca chnh ph ny hnh nh
cng qu thn trng nn chng ti kt thc bui hp bng nhng n ci.
Don Luce tng trnh trc Quc hi.
L i din ca t chc International Voluntary Services v World

Council of Churches, Don Luce phc v 12 nm ti Vit Nam. Nm 1971,
anh ra iu trn trc Tiu Ban Chet Holifield ca Quc hi M v nhng
hot ng ca chnh ph c lin quan ti hi l, tham nhng v vic tra tn
ngi Vit Nam.
V vic ngi M tham gia vo cc v tra tn: Khi ti ni chuyn vi

nhng ngi tng b giam trong cc Trung tm thm vn ri sau c
th ra, cng vi vic t nhng cu hi tng qut vi hng trm ngi bnh
thng khc, ti nhn c kin chung ca ngi Vit Nam. H ni
rng hu ht nhng ngi b bt u b tra tn ngay tc khc(1) ri sau
chuyn n mt Trung tm thm vn, hoc mt n cnh st v li tip tc
b tra tn. Cn vi cu hi l liu ngi M c dnh lu g n cc v tra tn
hay khng th h ni rng trong nhiu trng hp l c s hin din ca
ngi M. V th, ngi Vit Nam c cm gic rng ngi M thng theo
di vic tra tn v thnh thong cn tham gia tra tn na.
V hi l: Vin tr ca chng ta b cc quan chc tham nhng rt

rut. Mt vin Qun trng mua chc v ca mnh k li rng, thu
hi vn, ng ta phi lm 3 vic. Th nht l ng ta bn s bt m v du
n vn c phn phi min ph cho dn t nn; th hai l nh thu cc
qun ru v nh th a phng ri b ti ring; v cui cng l bn th
cn cc (giy chng minh nhn dn) m nhng ngi t nn cn c th
xin vo lm vic trong cc cn c khng qun.
V bnh hoa liu: Mc bnh hoa liu tng rt nhanh Ti Trung

tm bnh hoa liu quc gia, ni nhng c gi bn bar cng nh gi bn
dm b bt khi mt qun bar khng ng cc khon bo k, th mc nhim
bnh ca cc c gi ny n khong 50%. y l mt vn tn ti trong
sut thi gian qun i chng ta hin din Vit Nam v v nhng l do
chnh tr, chnh ph chng ta cha cung cp bt c s tr gip y t no
nhm lm gim bt mc ly nhim bnh hoa liu.
V nhng a tr lai M: Theo c tnh ca ti da vo nhng nghin

cu ca World Council of Churches v s lng nhng c gi bn bar,
nhng ngi v tm b v nhng gi bn dm, cng vic phng vn h v

s con lai vi ngi M, th c t nht 400.000 tr lai M-Vit Khi chin
tranh kt thc, y s l mt vn ht sc khng khip v khi , nhng
c gi hin ang kim c rt nhiu tin ny s tht nghip, v tt c
nhng a tr lai s b a vo tri m ci; lc , cc tri m ci s khng
c ngn sch p ng.
V vic ti nh c cng bc: T nm 1965, chng ta bt u p

buc dn chng ri khi ni c tr ca h. C th, chng ta a 1/3 dn
chng vng nng thn ln sinh sng ti cc thnh th, xung quanh cc
cn c khng qun. Chng ta tr tin cao h ng vi binh lnh, git i
qun o hoc nhng cng vic i loi nh th. Hin nay, vic lm tr
nn khan him hn v ti thit ngh, vic bt n thnh th l hu qu tt
yu ca nhng g chng ta thc hin hi nm 1965 khi buc cc nng dn
ri khi ni sinh sng ca h iu ph hy phn quan trng nht
ca x hi Vit Nam l i sng gia nh. n ng buc phi gia nhp qun
i bn ny hoc bn kia. Ph n th git i qun o cho binh lnh M,
nhng c gi th lm trong cc qun bar hoc nh th, cn cc chu b th
i nh giy, gi xe, ra xe v trm cp. l s ph v hon ton cu
trc ca x hi.
Trong nhng ngy cui cng Si Gn, ti rt kinh ngc pht hin ra
rng, Vit Cng khng phi l nhng ngi duy nht sng di ng hm
Vit Nam. Erhart yu cu ti vi t cch l mt bc s i cng anh ta
n mt khu vc c nhiu binh lnh Hoa K o ng hoc vng mt bt hp
php. Nhng ngi ny r rng l ang sng di cc ng hm. Cng vi
mt ton quay phim ca h thng truyn hnh ti khng chc l i no,
nhng c l l i truyn hnh NBC chng ti tm thy nhng binh lnh M

o ng ang sng trong ng hm ngay di lng t Si Gn.
Ging nh nhng ng hm vng nng thn s dng cho mc ch

qun s, ngi Vit Nam cng o mt mng li ng hm Si Gn
trong thi k u tranh chng thc dn Php. Trong lng t Si Gn, di
nh sng l m ca nn v n xch tay, ti khm bnh v cp thuc cho
nhng lnh M o ng. H l nhng thanh nin tr tui, hu ht c sc
khe tt, ang ln trn tm cch tr v Hoa K. H gm c da trng,
da en, ngi gc La-tinh v ngay c mt ngi gc da . Khi c cc
phng vin truyn hnh phng vn, tt c lnh o ng ny u ni rng h
khng mun v l git thm bt c mt ngi Vit Nam no na.
Ni n np kn o di lng thnh ph Si Gn ny l mt trong

nhng ni k b nht m ti tng n. Khi ti tit l vi ngi bn cng
phng Don Luce th anh chng t ra kinh ngc. Chng ti bn lun v nht
tr gi b mt bo v nhng ngi lnh ny. V mt vi l do, nhng thc
phim do cc phng vin truyn hnh quay khng bao gi c pht sng,
c th l bo v nhng ngi lnh o ng khi b trng pht hoc l
trnh cho chnh ph khng b lng tng. Khi chin tranh Vit Nam kt thc,
chnh ph M chnh thc cng b c gn 50 binh lnh phc v Vit Nam b
xem l o ng. Tuy nhin, mt s nh iu tra v nhng ngi M mt
tch trong khi thi hnh nhim v a ra con s khng chnh thc l t vi
trm cho n mt ngn ngi. Mt s nhng ngi lnh M ny chc l
li Vit Nam, ra khi ng hm, hc ting Vit v lp gia nh vi ph n
Vit Nam sau khi Si Gn sp .
Ti ri Vit Nam khng lu sau v t hi khng bit ci bnh vin

tm thn tht s cn thit n chng no mi c khi cng. Ti
bit l tham nhng, t lt, hi l v tng tin trn lan trong chnh
quyn Nam Vit Nam. Chc chn l cng vic trng nom, qun l mt d n
nh th khng d g thng qua h thng vin chc quan liu m khng b
bn rt tin nong. Nhng t nht, khi leo ln my bay gi bit Si Gn, ti
bit l mnh li nhiu ngi bn tt Vit Nam.
Chin s vn tip din v bn b ti Si Gn r theo nhng s

phn ca ring mnh. ng bn Don Luce hng dn dn biu William
Anderson v Augustus Hawkins thm nh t Cn o, ni h chng kin
cnh chung cp tn bo. H lm m ln v kt qu l chnh quyn Nam
Vit Nam trc xut Don khi Vit Nam vo thng 5 nm 1971. Crystal
Erhart th mt mi vi ng chng thch tn gi Stephen Erhart nn ri b
anh ta. L mt nh bo sc so, c gia nhp nhm du hnh bng m t do
Sean Flynn v John Steinbeck IV khi xng. H sng lang thang nh
nhng tay bit kch lm bo, truyn ti tin tc v chin tranh Vit Nam.
Crystal kt hn vi John Steinbeck IV v cui cng, h tr v nc M.
Sean Flynn mt tch khi anh theo di v a tin mt s kin Campuchia
nm 1970 vi phng vin nh chin trng Dana Stone.
Nhng phn cn st li ca hi ct anh c pht hin nhiu nm sau

ny nh vo n lc ca phng vin nh chin trng Tim Page. Da vo cc
chng c php l, c l Sean b qun Khmer bt v hnh quyt khi
anh vt bin gii vo Campuchia. Richard Hughes l ngi bn M sau
cng ca ti ri Vit Nam vo thng 8 nm 1976, mi su thng sau khi
Vit Nam thng nht, khi anh gip rt nhiu cho Nhng a tr nh
giy Vit Nam trong 8 nm tri. Cng thi im , Stephen Erhart c

chn on l b ung th d dy. Anh cht n nm 1976 khi ang tm
phng cch iu tr.
18
TR V HOA K
Mt ngi lnh Php tn Henri Martin n bn o ng Dng

chun b nh li qun i Nht hong khi Th chin th II sp kt thc.
Nhng khi ngi lnh tr bit c s tht v nhng g ang din ra vng
ng Dng thuc Php, anh khc t chin u v tr thnh mt ngi
t chi nhp ng v lng tm cn rt.
Henri Martin a ra nhng li l anh thp, vang di trong phin x

ca ta n qun s. Nhng co gic ca anh cng c th p dng cho
trng hp sau ny khi ngi M dnh lu vo Vit Nam, v h s dng
nhng chin thut tn bo m v ch ging nh ngi Php trc y.
Ti ng Dng, qun i Php hnh ng ging nh nhng tay pht

xt c tng lm trn t Php, Martin p li cc cng t vin ti ta n
qun s. Ti gh tm nhng hnh ng ca h. Ti sao my bay chng ta
hng ngy bn ph trn u nhng ng dn tay khng? Ti sao binh lnh
chng ta cp bc, t ph v bn git? C phi l vic khai ha mt x
s? Chng ta khng phi ang ng u vi mt nhm ni lon m l c
mt dn tc nht quyt bo v nn c lp ca h. Xin tha vi cc ng
rng t nc ny, tt c u l Vit Minh v cho d bt c iu g xy ra
i na, th cc ng cng khng th tn st ht tt c mi ngi.
V Nguyn Gip, v tng lnh huyn thoi ca Vit Nam, ngi

tng nh bi qun Php in Bin Ph, tuyn b sau khi lc lng M
rt lui rng, nhn dn Vit Nam sn sng hy sinh 10 ngi i mng mt

qun nhn M trn rng ni hay ng rung ca Vit Nam. Trong chin lc
tin hnh cuc chin tranh du kch trng k khng chin, v c bn, Tng
Gip hon ton ng khi m cc chin lc gia qun s ti ba ca M
git hng triu ngi lnh v thng dn Vit Nam bng ha lc cc mnh,
nhng cui cng li l k thua cuc.
Qun nhn M gi vic t Vit Nam tr v l back in the world. Nhiu

bc s tng phc v Vit Nam cng tri qua mt c sc su sc khi h tr
v M v mt s b m nh do nhng k c Vit Nam. Bc s Ralf Young,
chuyn gia nhi khoa, ngi tng hng dn cho ti khi ti mi n Hu,
t vn sau khi v nc. V phn mnh, ti cng thay i mt mc
no m bn thn ti khng th hiu ngay c sau mi chuyn i Vit
Nam.
Khi ti tr li bnh vin Mendocino, hai bc s gim st ti -- Wally

Cook v Hewlett Ryan - khng cho php ti hon tt chng trnh ni tr
bnh vin. H ni rng ti vng mt khng php ti bnh vin. Ti l
ngi kin quyt chng li cuc chin trong khi nhng ngi gim st ca
ti li ng h chin tranh. Ti khng c php khi nh chiu cun phim
28 pht v cnh con ngi tn bo vi con ngi Vit Nam cho nhng bc
s ni tr khc thuc khoa bnh hc thn kinh bnh vin Mendocino cng
xem. Cc bc s gim st khng mun nghe v nhng iu tn bo m ti
chng kin Vit Nam. Ti b chn ng n tn xng ty trc nhng
g mnh trng thy v k cho nhiu ngi nghe v cuc tn st nhng
em b th di. Ti Mount Zion, ti vit cho bc s Weinshol v cc v thm
st nhng ng ta khng bao gi tr li th ca ti. Sau mt cuc hp vi
bc s Ryan v Cook, bc s Wallerstein bo rng ti xuyn tc s tht,

rng ti khng nn hnh ngh cha bnh tm thn na m nn kim mt
ngh khc lm k sinh nhai.
- Nhng ti ch cn c 3 thng ca thi hn 3 nm! - Ti ni.
- Vng, Hassan, anh c th ng bin c m. - ng ta tr li. - Ti tin

chc anh s tm ra mt con ng kim sng.
Ri cc bc s gim st a mt bn ngh cho ti. H ni l s

cho ti hon tt 3 thng sau cng ca thi k ni tr nu nh ti chu vit
bn hi li v ha s khng bao gi lm nhng vic nh th na. Ti khng
th. Ti ngh rng thi gian Vit Nam, ti lm c nhiu vic tt hn
l nhng g mnh c th lm khi li California.
Th l chng ti chia tay. Mt thi gian ngn sau , bnh vin

Mendocino ng ca vnh vin. Khng bit nhiu v ti, th m bc s Ryan
cng l mt cu binh Thy qun lc chin ngi phn i d di quan
im chng chin tranh ca ti, vit l ti c bp mo s tht. ng
tuyn b: Nu anh ta khng t chc, ti s ui c anh ta. Bc s Cook th
li mt t ph bnh trong h s ca ti vi nhn xt rng ti c pht
hin l qu gn gi vi nhng ngi ngho, ngi bt hnh, nhng ngi
thua thit ca th gii, c bit l vi ngi Rp. ng ta cn ngh
khng c ti vo bt c hi ng no.
Nhiu nm sau, khi c c nhng h s ny, ti tht s bt ng vi

im lu v ngi Rp trong t ph bnh ca bc s Cook, bi v ti ch
c mt ngi bn duy nht vo thi im c th c xem l ngi
Rp, nhng anh y ch n thm ti c mt ln Mendocino. Cng trong h
s ca ti, Phyllis Kemper, trng khoa tm l Mount Zion, ph trong
mt bn ghi nh khc rng, ti c th khng bao gi tr thnh mt bc s
tm thn v ti l mt ngi Rp, v nhng ngi Rp th chim gi ph
n nh l bt ng sn. Ni chung, nhiu bn ghi nh v th ch trch nh
th c t trong h s ca ti. Nhng giy t ny nm lng yn trong h
s ca ti Hi ng Y khoa California, im lng u c ngh nghip ca
ti. Sau s kin khng b 11.9.2001, mt s trong nhng vn kin c ny
c s dng nh gi lng i quc ca ti.
Tuy nhin, vo thi im , ti l mt chng trai tr c c v bt

i o tng. l nm 1969. Ngi ta thng thng yu cu ti ri bnh
vin tm thn trong khi ti cha chun b hng i no cho mnh. L mt
bc s ni tr khoa tm thn, ti nm trong loi u t ca lp hc trc khi
i Vit Nam, nhng gi th ti khng bit phi lm sao gii thch vic
khng hon tt chng trnh ni tr vi Hi ng Y khoa. Trong khi ch i,
ti sng bng cng vic ca mt bc s b phn cp cu trong khu vc
Sacramento vo cui tun, lun phin gia nhiu bnh vin nh Folsom,
Twin Lakes, Mercy San Juan, Carmichael v Arcade. Nhng hi c v Vit
Nam vn c m nh ti. Ch trong nm u tin tr v t Vit Nam, ti
nhn n 19 phiu pht ca cnh st v hnh vi chy xe qu tc trn
ng i v ni lm vic. Mt ti n, ti lm vic ti phng cp cu cng
vi bc s Gerald Flick, mt trong nhng ngi nng n nht m ti tng
gp. Bc s Flick ang c mt cun sch lut. - Jerry ny, chc l anh b
in ri! Lm bc s cha hay sao? - Ti ni.
- ! Ti gp qu nhiu vn vi nhng quy nh ti bnh vin Kaiser nn

ti quyt nh phi tr thnh lut s. - Bc s Flick tr li.
iu ny gy n tng vi ti. Lc ti nhn ra rng, hoc ti l

ngi km ci, hoc bc s Flick lm qu nhiu, qu ham h. Sau , ti
quyt nh theo hc trng lut.
Vi nm trc y, khi ti bt u vit cun sch ny, ti vit th

cho cc bn tng l bc s tnh nguyn Vit Nam, ngh h vit li cm
nhn v nhng tri nghim t nc ny. Hn hai mi bc s p li
bng nhng bc th chn tnh m ti trch dn trong cun sch ny. Ti
nhn thy nhiu bc s tnh nguyn Vit Nam c nhng cm nhn
ging ti, v rng nhng tri nghim Vit Nam thay i quan im v
chnh tr v cuc sng ca h.
Nhng tri nghim Vit Nam tc ng n ti nhiu hn bt c

bnh nhn no m ti tng cha tr, mc d ti lm cng vic phc v
mt cch y hy vng, bc s Joe Nettles - ngi tng phc v hai t tnh
nguyn Hu v Nng ni nh th. Ti ra i nh mt k diu hu,
hiu chin, nhng tr v nh mt ngi theo ch ngha ha bnh sau khi
chng kin s tn khc m cuc chin gy ra cho nhng thng dn v
ti.
Vit Nam trong giai on t thng Hai n thng Tm nm 1972

bin ti t mt bc s y lc quan thnh mt ngi am hiu nhiu hn v
th gii au kh v bt hnh, bc s David F. Goldstone ngi tng phc

v Qung Tr v Quy Nhn nh li.
Bc s Thomas Felix Oram tnh nguyn phc v Vit Nam nm 1967.

Bc s Oram l ngi Anh, c cha l bc s y khoa thuc qun y hong gia.
ng Oram tng l bc s y khoa lm vic Malaysia trong 5 nm ri chuyn
n Hoa K v ti y, ng tnh nguyn n phc v Vit Nam.
Ti i Vit Nam vi mt t hoi nghi v nhng g chng ta ang lm,

bc s Oram vit. V khi ri t nc , ti khng hoi nghi na m tin
chc l chng ta c nhng hnh ng sai lm. Ti cm thy nhng vn
sau y:
1. Quyt nh ca Hoa K trn p ch ngha Cng sn h tr cho BT

C(1) ch chng Cng no bt c ni u.
2. Hoa K quyt nh hu thun cho mt lot cc chnh quyn Vit Nam,

trong khi l nhng chnh quyn tham nhng v nhn chung l KHNG(2)
phc v i a s ngi Vit.
3. Hu thun qun i Nam Vit Nam, mt qun i c t tr ct, nim tin

v thiu nhng k hoch phi hp tt chng li Cng qun.
4. Cc c vn ca qun i M b thay th vi s lng ngy cng tng cng

vi s gia tng khng ngng ca v kh v khng lc, trong khi cc hng
dn, ch th r rng nhng g phi thi hnh th c gim mi.
5. nh gic m nh b tri mt tay. Khng lc hu nh c th xa tn

min Bc Vit Nam trn bn , nhng Bc Vit Nam li l ni khng c
ng n.
6. Quan trng nht l vic ngi Vit Nam khng tn trng v s hi chnh
qun i Nam Vit Nam ca h hn l s Vit Cng.
7. Dn chng Nam Vit Nam t ra khng ght ch ngha Cng sn.
8. S v tham nhng m ngi M dnh lu vo c l s khng bao gi bit

ht c. Nhiu ngi M mong mun chin tranh tip din v nu khng,
ngun cung cp tin bc cho h s cn i.
9. Hn 50.000 sinh mng ngi M cht trong mt cuc chin tranh l

mt mt mt nhc nh m li khng c l do r rng.
10. Nhiu ngi Nam Vit Nam hu nh xem Hoa K nh l mt quc

thc dn ch quan tm n nhng mu mc l tng ca ring h v ch
p ln nhng iu khc.
Stanley M. Garstka, mt bc s tnh nguyn Nha Trang v Ban M Thut,

phn tch nhng n lc y t ca Hoa K vo ngy 24.6.1968, v nhng
nhn xt ny c a vo h s Quc hi Hoa K. Trong khi ngi Vit
Nam cm kch s tr gip ca chng ta, bc s Garstka nhn xt th
vn tn ti nhng vn nh vic cc bc s ngo mn v thiu kinh
nghim, hay cc bc s tin hnh nhng phu thut phc tp m khng

chun b chm sc hu phu thch hp, nht l vi cc ca chnh hnh, gii
phu thn kinh v tit niu vn quy nh vic theo di tip tc l iu bt
buc. Bc s M khng tit tr bnh bch hu, bi lit tr em, bnh u
ma, ho g v bnh un vn Vit Nam, mc d chng ta c vc-xin
xa s tt c nhng bnh ny. Cc bc s M khng gim c mc
cc bnh hoa liu, dch t, thng hn, st rt, dch hch, bnh ng rut
v cc bnh khc. T l t vong cao bnh nhn sau phu thut cng nh
nhng thng dn b thng do chin tranh khng ch lin quan n cht
lng cc khoa, phng phu thut, m cn l do vic sn sc tip theo
khng y .
Bc s Garstka tip tc: Cn phi tha nhn ngay l chng ta tht

bi mt cch thm hi Vit Nam, khng phi v chng ta thiu kh nng
hoc thiu ng c thc y, m v B Ngoi giao v nhng c quan trc
thuc l cng c to nn tnh trng hn lon, tham nhng v lm tht
vng c ngi Vit Nam ln ngi M. y l nguyn nhn c bn dn n
tht bi ca chng ta Vit Nam.
Bc s B. L. Tom phc v ti Lt, cch Si Gn my trm km v

pha Bc, ni khng c tivi, radio hay my ht. ng c truyn cm
hng t nhng li vn ca bc s Tom Dooley, mt bc s c nhiu nm
cng hin qun mnh Vit Nam: Hy hin dng mt phn i mnh cho
nhng ngi khc. S cng hin ca bn s khng v ch. N s l mt tri
nghim rt th v bi l nhng n lc mnh lit hng ti mt mc ch
y ngha V bn s hng c nim hnh phc khi phc v cho nhng
ngi khn cng.
Nm 1970, ti vo lm vic phng khm bnh ca bc s James

Cavanaugh ti Sacramento, California. James l bn thn c ca ti t
chuyn i u tin n Vit Nam. Ti thch thnh ph Sacramento, th ph
bang California. Bao quanh bng nhng ng la bt ngt, nhng vn cy
n qu v nhiu cy nng nghip khc, li khng xa dy ni Sierra,
Sacramento kh tch bit vi cc thnh ph ln nm dc theo b bin ca
California v vn gi c cht t dng v ca mt thnh ph nh. Khi ti
n nh cuc sng Sacramento th James v v anh ly hn. Ri James
li phng mch cho ti.
Ti vn c gi quan h vi cc bn c Vit Nam, nhng thi gian tri

qua, chin tranh Vit Nam tr thnh lch s. Ti tip tc hnh ngh bc s
Sacramento, chuyn lm bc s gia nh, tin hnh nhiu ca phu thut v
gip h sinh nhiu em b.
Nm 1975, ti c b nhim lm Ch tch T chc Bc s Gia nh

thuc bnh vin Community Memorial Sacramento. Ti vinh d c nhn
danh hiu Bc s ca nm do Sacramento Bee bu chn nm 1976. Trong
3 nm lin, ti l Ch tch Hn lm vin M ca cc bc s gia nh v l i
biu ti Hip hi Y hc California. Ti cng c tin c c vo chc Ch
tch ca Hip hi Y hc California nhng tn ti b rt i mt cch b mt khi
cn nhc vo nhng pht cht m vo lc ti khng bit c l do. Vo
thi im , ti cng bt u nghin cu lut hc, mt mn hc m ti
tng quan tm t nhng ngy cn trn con tu USS Toledo.
Ti theo hc trng Lut thuc Lincoln University Sacramento v gp

g ngi v tng lai ca mnh - Sherry Nix - ti mt trn u quyn Anh
gia hai lut s. Ti l bc s sn sc vin ca trn u, cn c y l ngi
cm bng s cho bit s hip thi u ca trn u. L cu hoa hu bang
Arizona, tr thnh lut s, ri thm phn, Sherry c l l ngi ph n p
nht m ti tng gp, li cn thm v thng minh mt cch l thng.
Chng ti nhanh chng ng cm v say m nhau. C hai u thch nghin
cu lut v cng sng chung vi nhau mt thi gian. Chng trnh ca
trng Lut bao gm 80% l c sch v 20% nghe cc gio s ging gii.
Tuy chm nhng chc chn, trng Lut thay i cch nhn ca ti v
th gii.
ng tic l ti khng th qun c Vit Nam. Trong tun trng mt

Rome v Majorca nm 1974, v ti a cho ti cun sch c ta Home
From the War (Tr v t cuc chin) ca tc gi Robert J. Lipton. Cun sch
khi dy trong ti nhng k c v Vit Nam, li cun v m nh ti.
Vic chng kin ci cht ca nhng ngi gi v tr em khc ghi vo
tm khm ti. B bn vo u. Ti sao?. Ti vit vo bn l trang sch
ang c. C l ti khng bao gi c th qun c nhng iu y.
"Chin tranh cha chm dt"
Khi Richard Hughes tr v M vo ngy 7.11.1976, anh tr chuyn

cng William V. Dunlop, phng vin ca bo The New York Times. Di y
l mt s cm ngh ca Richard vo thi im :
Chin tranh chm dt Vit Nam nhng vn cn tip tc Hoa

K. N vn cn mng m trong chng ta, khng ch bi nhng tn tht m
chng ta gy ra cho t nc Vit Nam m cn v nh hng ca cuc
chin tc ng trc tip n mi cng dn M. Hin chng ta ch ang
lt qua v cp n n mt cch chung chung bi v l mt vn
qu ln, c v th cht ln tinh thn.
Mt trong nhng nguyn nhn khin vn Vit Nam b a vo hu

trng l v dn chng cm thy nhng vic h lm cng chng ch g, v
h khng mun dnh lu n nhng g m h cm thy mnh khng th gii
quyt c. Nu h bit rng nhng hnh ng ca h c th gip ch thc
s cho nhn dn Vit Nam, ti chc chn rng h s nhp cuc ngay tc
khc.
Ngi M khng cm gin nhn dn Vit Nam. Ngi M ch phn n vi
lnh o ca nc M, nhng ngi tin hnh chnh sch Vit Nam m
khng ni s tht cho dn chng bit. cng l nguyn nhn khin chng
ta hnh thnh nhng cm xc c ch v Vit Nam.
C rt nhiu iu chng ta c th hc hi t ngi Vit Nam. Gia mt

x hi m ci cht hu nh hin din khp mi ni m con ngi vn tip
tc cuc sng mt cch sinh ng, y tnh ngi. Gia mt x hi y ry
bo lc m con ngi vn dng cm, hin ngang. V ti ngh rng nu
chng ta c c nhng g m nhn dn Vit Nam chim nghim t cuc
sng th hn chng ta s c li gii p cho rt nhiu cu hi ca chnh
mnh.
Ti ngh s c vic bnh thng ha mi quan h hai bn S c m

phn v trch nhim, v nn chng chng ta hy nhn ly phn trch
nhim y v mnh. Chng ta c sc mnh, v khi chng ta s dng sc
mnh bt k u th chng ta cng phi c trch nhim. Chng ta
, vi tm nh hng qu ln. V gi y c rt nhiu vic chng ta
c th lm v cn phi lm. Chng ta c kh nng. Chng ta c th lm
iu g gim bt nhng au thng, gip h ci thin cuc sng; v
ngc li, h c th gip chng ta thot khi nhng ni m nh, day dt
trin min.
Ri cuc hn nhn ca ti vi Sherry gp kh khn v c nguy c tan

v do nhng cng thng, p lc trong vic c hai cng theo hc trng lut.
Cng vic ca ti lc y l duy tr mt phng mch kh ln, lm ging vin
khoa bc s gia nh ti trng Y Davis thuc University of California, chun
b cho k thi hnh ngh lut s v c gng ngn chn nguy c kt thc i
sng v chng vi Sherry. Tnh hnh cng c bit cng thng khi nhng hi
c v c mng v Vit Nam hin v, ha trn vi nhng lo toan k trn.
Nhiu m ti git mnh tnh gic sau mt gic m v Vit Nam, c ngi
lnh tot m hi. Ti hi h hc cho xong chng trnh lut ging nh c
ma qu ui theo sau lng mnh. Sherry cng ngc nhin v hi xem ti
gp vn g.
- C ci g pha sau c y anh ti. - Ti tr li.
- l ci g vy?
- S s hi.
Thay v i mt gii quyt nhng vn trong hn nhn, ti li tm

cch lm vic nhiu hn. Khi tnh th khng cn cu vn c na, ti b
trm cm trong khi vn tip tc i u vi nhng th qu m. Sherry
khng nh l c nhiu nhn xt trong h s ngh nghip ca ti khin cho
ti gp nhiu tr ngi trong vic hnh ngh bc s. C y thc gic ti iu
tra, nhng ti qu bn rn theo ui nhng vic nh th. Lc y, ti
ang m nhim cng vic trong Hi ng y khoa, iu hnh mt phng
mch hot ng rt tt v chun b hon tt chng trnh lut hc.
Cng vo khong thi gian y, ti li gp tai nn. Mt bui sng nm

1980, khi ang li xe trong trng thi mt mi n tham gia mt ca m, ti
cho xe vt qua ng t v tng vo mt chic xe i t ca cng ty Pacific
Gas and Electric. Tai nn lm ti b thng c, lit cnh tay tri khin t
v sau ti khng cn hnh ngh phu thut c na. Sau khi c bn
ti, bc s Ed Gamel gii phu, cnh tay ti hi phc c t nht 70%
nhng tai nn ny kt thc ngh gii phu v bc s sn khoa, cho d
n lc , ti gip cho hn 400 hi nhi ra i. Nm 1981, ti v Sherry
ly hn. Cng trong nm y, ti vt qua k thi hnh ngh lut s
California sau ln d thi th t. Tnh c, ti v Sherry ngi cnh nhau trong
k thi ko di 3 ngy ny. Khi chng ti do d trc nhng cu hi hc ba,
Sherry cn nghch ngm thc nh vo u gi ti di gm bn, lm nh
th ti cha chu au kh trong vic n sch cho 4 ln thi vy!
Ngay sau , ti c c quan cu chin binh b nhim lm bc s tm

thn, chuyn tr liu cho cc cu chin binh b hi chng cng thng do ri
lon chn thng tm l sau chin tranh Vit Nam (PTSD). Ti h tr cc
cu chin binh trong chc nng mt bc s v lut s am hiu nhng thit

hi do cuc chin gy nn cho h, c tinh thn ln vt cht. Cng nh nhiu
cu binh b chn thng tinh thn sau chin tranh m ti tip xc hng
ngy, ti khng th qun c Vit Nam.
Nu nh bn cha bao gi tham gia vo mt cuc chin tranh, cha

tng chng kin nhng trn nh th c th bn s khng hiu nhng g ti
ang ni. Mt ni day dt c bm mi trong tm hn mnh. L mt bc s,
ti khng mun qun i nhng g mnh thy. Ti khng th nh th v ti
nm mi cht chc, chng kin cnh cht chc, cnh cht chn tay,
v cng v ti c kh nng phn on khi chng kin nhng thm kch,
cng c th l v ti cm thy mnh may mn sng st sau tt c nhng g
xy ra. Ti mun ghi nh cm gic au lng khi nhn dng mu nng
chy ra t cnh tay mt em nh va b bom n x toc i v ti ang c
cm mu cho em.
Ti mun ghi nh cc ca phu thut m bng tr em, tm kim mnh

bom n c cu sng nhng sinh linh nh b ny; ghi nh khonh khc
au n khi pht hin ct sng ca mt chu b b tn thng nng khin
chu s khng bao gi bc i c na, khng kim sot c vic tiu
tiu, khng cn cm gic khoi lc tnh dc v khng cn kh nng nh
hng tng lai cho mnh trong mt t nc thuc th gii th ba, vn
khng th h tr ci m chng ta gi l s hi phc. V nhng tri nghim
nh th, nn cm gic ca ti khi tr v i sng dn s l: ng c c
thuyt phc ti chp nhn nhng vic khng ng s tht. ng c k cho
ti nghe th no l cuc chin tranh anh hng, v cng ng trng mong l
ti s tr li hay vit mt bi bnh lun v iu .
Cng ng c bn tn v nhng thit hi ph. Nhng ai tng kinh

qua cuc chin u chng kin nhng chu ng, au n, cht chc v
hy hoi. Nhng k ch xng gy thm nhiu cuc chin hn na l
nhng ngi cha tng chng kin ci cht ca nhng em b, cha tng
nhn thy nhng thng cha y chn tay va mi c phu thut ct b
cu ly sinh mng nhng ngi b thng. C mt ni day dt ng mi
trong tm hn bn khi phi chng kin s tn st con ngi quy m ln.
Mt cng quc tiu dit hn 2 triu sinh mng con ngi mt

t nc vng ng Nam lm sao c th ln lp vi phn cn li ca th
gii v thi , hnh ng d man, tn bo? Nhng ting r rm khn kh
t nhng mnh i m chng ta gieo tai ha cng nhng thi th tan va
nh nhng ln sng m lan truyn khp th gii, chm n tt c nhng
ngi c lin quan. D th no i na, t lu ti thy rng chng ta cn
phi chuc li vi nhng g m mnh gy ra, phi trung thc vi s tht
v ng thi phi chm dt vic gy nn ci vng quay cht chc, au kh
khng ngng .
Nm 1988, ti tham gia Flying Samaritans, mt nhm cc bc s v

nhn vin y t i n cc nc thuc th gii th ba nh Mexico chm
sc y t cho ngi ngho. Cuc thm ving nhng ngi lng nh Baja,
Mexico lm ti nh n Vit Nam. C khu vc ny hu nh chng bit n y
hc phng bnh l g. Nhng nng dn Mexico chng h nhn c s chm
sc y t no c. Khi ti khm cho mt a b, ti cu tri cho chu ht
bnh sau khi dng thuc, bi v ti s khng th khm li cho chu trong
nhiu thng tri v chu cng chng c mt ni no khc khm bnh.
V cng ging nh khi Vit Nam, ti ch c th lm ht sc mnh trong

kh nng lc vi nhng g mnh c th lm.
Tuyn b ca cu binh chin tranh Vit Nam Pedro Hernandez, mt

bnh nhn PTSD ca bc s Allen Hassan:
Nh cc bn bit, ti c hai v Tng thng, mt B trng T

php v hai v Thng c bang California vinh danh v nhng cng vic c
lin quan n cc bng ng v nhng vn ma ty ca cc bng nhm
ny. Ti tng phc v Vit Nam nn ti bit khi bn vit hay k v
nhng vic lm in r ca mnh, th l s tht. Rng chin tranh l in
cung, rng Pedro ngi c cc v chnh khch ni trn vinh danh
cng l in khng nt. Gn nh ti mun t st sau khi tr v t cuc
chin, v con trai ti n ni vi ti: Cho d ba khng thng ly bn
thn mnh th con vn yu thng ba. V nh th m ti b i nh t
t.
Chng ta tip tay cho CIA. Ti quan h cht ch vi h. Khi tr

v M, ti ngh v tt c nhng ci cht v quyt nh i gp mt ngi
t vn v ti cm thy mnh qu ti li. Ti k mi vic, v ngi t vn ni:
Ti qu mt mi nghe anh ni, anh in qu. Ti khng mun thy anh
na. Ti khng mun nghe bt c iu g anh ni. Ti khng tin nhng g
anh k l xy ra.
Anh hi ti v nhng g chng ti lm. Rng chng ta c git hi t

binh chin tranh hay khng? D nhin l c! V chnh ph ph nhn vic
ny? D nhin l th! Liu ti c b hi chng cng thng v chn thng
tm l sau chin tranh Vit Nam hay khng? Hy xem ny, ti mun t
st y. Nhng nay th ti hin dng i mnh gip tr em, gip
con ngi.
Vit Nam, n v ca ti c n 300 ngi cht v ch cn c 8

ngi sng st. Vng, ti c in khng? C th lm ch!
Mt s s vic Mexico khc ghi vo tm khm ti, nh nhng iu

ti tng thy Vit Nam. Ti nh c ln chng ti bay n mt ngi lng
trong ma ma Mexico. T trong bnh x tm b nhn ra khung ca s
vo mt ngy ma, ti thy mt s ngi ang bc vi qua cnh ng ly
tin v pha chng ti. Khong cch t nht cng gn 2 km. Khi n ni, h
c v rt mt. Trong s h, c mt b m tr vi mt chu b c qun
trong tm o. Ti bit c rng ngi m phi li b 13 km c
gp bc s M khm min ph. Nghe cu chuyn c k v nhn c ch bit n
ca c khin ti nh n l do ti sao mnh tr thnh mt bc s y khoa.
Cng k t , c 6 thng mt ln, ti tr li Mexico m cm thy l mnh
ang lm mt phn ca vic chuc li c nhn cho nhng g m nc M
gy ra cho dn chng Vit Nam. Nhiu nm trc , ti tng gim bt
cng vic lm thm chc nng bc s tm thn ti nh t Pelican Bay
thnh ph Crescent, California, tr gip cho 2.000 t nhn th n t chung
thn .
Ti khm bnh cho mt s cu chin binh ti phng mch ca mnh v

gip cho nhiu cu binh nhn c s iu tr cng nh nhng khon phc
li khc m h xng ng c hng. Ti yu mn nhng nam n qun
nhn Hoa K v khinh b nhng quan chc ba ra l do gi nhng
nam n thanh nin ny d phn vo cuc chin kinh hong, ri ly

m nh bng l lch chnh tr ca mnh. Sau khi mc kch s tn bo
Vit Nam, ti c th cng khai tuyn b rng, mi bc s c ngha v dnh
ra t nht l 3 pht khm bnh cho mt cu binh b thng v chin
tranh.
Nhiu cu binh ca Th chin th II, ca chin tranh Triu Tin, Vit

Nam, Iraq v cc cuc chin khc ang phi tip tc chu ng nhng tn
thng tm l t nhng tri nghim trong chin tranh ca h, k c hi
chng cng thng do ri lon chn thng sau chin tranh v gia tng kh
nng mc cc chng ung th, tiu ng v nhim cc ha cht dit c gy
ung th nh cht c da cam. Vi kinh nghim v ngnh y v l mt lut
s, ti gip nhiu cu binh nhn c nhng phc li xng ng. Qua
nhiu nm, s cm thng v thng cm ca ti i vi nhng ngi lnh
ln dn, trong khi li gim i thin cm i vi cc tng lnh v chnh
khch, nhng ngi gi binh lnh ca chng ta vo cc cuc chin tranh
v ngha. Nhng chuyn k ca cc cu binh lm ti nh li nhng thng
ngy Vit Nam.
H ni rng bn khng th cha khi mc cm ti li ca hi chng

cng thng do ri lon chn thng tm l sau chin tranh, m ch c th
che bt i mt cht. H ni l nhng ai dnh lu vo nhng ci cht tn
bo, pht hin ra rng bo lc l do bn tay con ngi to ra, th khng th
no qun c. N ging nh chng lon thn kinh: bn nghe ging ni
cng ting reo h v thy nhng o nh cht chc. Ngi ta c tnh c
khong 500.000 trong s 2,5 triu ngi tng phc v Vit Nam c
trc tip dnh lu n ci cht ca ngi Vit Nam v phi chu hi chng
cng thng do ri lon chn thng tm l sau chin tranh. Hu ht trong

s 500.000 ngi ny tm qun bng ru hoc ma ty, tri qua
nhiu cuc hn nhn, toan t t v t t tht s, v cn rt nhiu
chuyn na li bit bao thng cm v cuc i ca h. Ti thy
chn thng chin tranh gy ra bit bao mt mt cho nhng ngi cn
sng st. Nhng cu chin binh ny chnh l nhng v anh hng cn sng
ca ti v ti cha tr cho nhiu ngi trong nhng nm qua. Khi h
bc vo phng mch, ti c th cm nhn c ni au t trc khi h
khai bnh.
Trong cun sch Trauma and Recovery (Chn thng v hi phc), n

tc gi Judith Herman vit: S ri lon trong quan h vi ngi khc,
dn n nguy c ca hi chng cng thng do ri lon chn thng tm l
sau chin tranh, l rt cao khi k sng st khng nhng ch n thun l
ngi chng kin th ng, m k c i vi k tham gia tch cc vo s
cht chc tn bo . Chn thng cng nng khi khng th bin minh cho
nhng ci cht tn khc bng nhng gi tr hoc ngha cao hn. Trong
chin tranh Vit Nam, binh lnh hon ton mt tinh thn khi chin thng ti
mt trn l mc tiu bt kh thi v tiu chun chin thng tr thnh tr h,
nh vic m xc cht chng hn. Trong hon cnh nh th, ngi ta
khng ch n thun phi by xc cht m cn tham gia vo cc hnh ng
tn ph, git chc v ngha vn gy nhiu tc hi khin con ngi b tn
thng lu di v tm l.
Mc d tip tc thnh cng phng mch v vn phng lut s nhng

ti vn kh s vi nhng cn c mng trin min v Vit Nam. Nhiu thng,
nhiu nm sau khi tr v Hoa K, gic ng ca ti vn b gin on v
nhng hnh nh hi hng. Ti thng nm m thy cnh ngi ta mang thi

th nhng chu b vo bnh vin Vit Nam v cc chu cht ngay trc
mt ti. Ti m thy mnh ang nng ln v c dng ch ghi r rng trn
di bng tay: Thy qun lc chin M thm vn.
C mt gic m khc cng thng lp i lp li. Bt u bng mt

pht n ci n vang, ri ting la tht v au n v s hi bao ph quanh
ti. Ti ngi bt dy trn ging, tot m hi trn. Ti va mi thy nhng
a tr xuyn qua ln khi. Dng nh c ba, bn a tr Vit Nam. Chng
ang nhn chm chm vo ti - bc s ca chng.
Ti ngh, chng ti phi s tn c bnh vin, khng th cht ht.
Ti chp ly hai a nh nht, m bng chng ri ra hiu cho cc chu

khc.
i theo ch!, ti tht ln trong gic m.
Chng ti chy xung hnh lang bnh vin v khi va ra n cng th

ti ng qu. Ti nhn xung v thy mu t m o s mi ca mnh v
chy nh git xung t. Mt s yn tnh l lng v ti du i trong v
thc
Mc d cc gic m v Vit Nam khng chm dt, ti vn tip tc

hnh ngh thy thuc Sacramento, ri thnh ph ny tr thnh qu
hng ca ti. Mt ngy, Dick Hughes gi cho ti mt tm nh ton nhng
ng gch vn m anh ngh rng l tt c nhng g cn li ca bnh vin

tnh Qung Tr ca ti sau khi b bom n chin tranh tn ph.
Qua nhiu nm, ti tm cch k cho nhiu ngi bit v chuyn tr

em b tn st Vit Nam. t nht, ti k cho hn 10 v bc s. Nm 1987,
ti gi mt bc th cho B Quc phng yu cu iu tra v vic. H tr li
bng mt cun sch mng cho bit rng iu lut ca qun i khng cho
php mt vic tn bo vi tr em nh th. Nm 1989, ti vit th cho
tng Colin Powell Ch tch Hi ng Tham mu Lin qun v ng ta
cng chng th gip g hn. Tng Powell cho mt thuc cp vit th tr
li, ngh ti cung cp thm thng tin v v thm st cho C quan Thanh
tra ca binh chng Thy qun lc chin Washington D.C. Nm 1990,
chnh ti li b Phng An ninh Hi qun iu tra v nhng co gic ca mnh.
Nm 1991, ti vit th cho Thng ngh s John McCain, ngi chuyn tip
mt bo co ca An ninh Hi qun vi ni dung l khng c chng c v
mt v thm st tr em nh ti chng kin. Mi c quan chc nng c lin
quan ni c th bit c v thm st u khng c h s lu tr v v
vic, hoc ph nhn l khng bao gi c s vic nh vy xy ra.
Nm 1991, ti quyt nh vit th cho ng ch Mortimer Marks, mt

anh hng trong Th chin th II. Lc , ng ch ca ti ngoi 90. Khi
cn l mt cu b, ti c nghe nhng ngi trong gia nh t ho k v
nhng chin tch oai hng ca ng trong nhim v mt qun nhn Thy
qun lc chin, khi ng sng st sau s kin Bataan Death March(1) v b
qun i Nht cm t 3 nm. Ti vit mt s cm ngh ca mnh v ng
tr li bng th vi ni dung gm nhng nhn xt sau y:
Chu Allen thn mn,
ng phi c bc th 3 trang ca chu nhiu ln mi thm tha mi

vic v ng i n kt lun chung l ng chu mnh c rt nhiu im ging
nhau.
Chng ta ging nhau im mang hai dng mu. Chu, mt na Thy

in, mt na Rp; cn ng th mt na Thy in, mt na Do Thi. Do
mang dng mu lai nh th, nn c hai ng chu mnh phi chu nhiu iu
ting chng d chu t no. ng ly lm phn n khi bit rng mt thuyn
trng Hi qun tng nghi ng lng trung thnh ca chu v chu c mang
dng mu Rp. Nu nh c quyn, ng s a vin s quan ny ra ta n
qun s v dm xc phm phm cch ca chu. V phn mnh, ng cng
tng b gim pha v gc gc Do Thi bi nhng ngi chng bit cht g v
t tin Do Thi ca ng. i vi ng, nh kin chng tc lun lun l mt
tn ti thi tha. N qu khim nh, dt nt v ph hoi x hi. Cch tt
nht i ph vi n l phi cng khai ng u bt c ni u c s
xut hin ca n.
ng ngh rng chu th hin mt cch tt p v c ng nguyn

chung ca loi ngi khi ni: Chu hy vng rng tri t s tr thnh mt
Hip chng quc ca th gii, v chng ta c th ni li cm n v s a
dng vn ha khp mi ni thay v c gng lm cho ton th nhn loi
ging nh chng ta.
Mt trong nhng iu khng th xc nh c ca mi thi i l tnh

trng th ch tn ti t rt lu gia ngi Rp v ngi Do Thi khu
vc Trung ng. Lch s cho chng ta bit rng c hai nhm sc tc ny

u c ngun gc t cng mt ngi cha Abraham. V sao m h pht
trin ri tch hn ra v th ch nhau nh vy? C th l do chnh tr, do
quyn lc cai tr, v ri, c th l do tn gio. C ba tn gio ln: Do Thi
gio, C c gio v Hi gio u c mt mi lin kt chung. c Moses
nh hng n Cha Jesus v Cha Jesus li nh hng n Tin tri
Mohammed. Jerusalem l th tn gio ca c ba. Dng nh c kh
nhiu im chung gia hai cng ng ngi Do Thi v Rp h c th
cng sng trong ha bnh hn l c tranh chp vi nhau trin min. Mt ln
na, thi xu nh kin gy ra nhng ni thng kh.
Mortimer Marks
Ngy 4 thng 2 nm 1992
Nhiu nm sau khi t Vit Nam tr v, ti t hi phi chng nhng tri

nghim ca ti Vit Nam gy nh hng n kh nng hnh thnh cc
mi quan h lu di ca ti. Nhng k c v nhng gic m thnh thong li
xen vo cuc sng. Ti t hi, phi chng cuc hn nhn ca ti s khng
tan v nu nh ti khng c nhng cn tnh gic vo lc na m, ton
thn t m m hi, kinh hi vi nhng hnh nh qun qui v v ang
cht dn ca cc em b. Sau 30 nm, ti vn cn nm m thy mnh ang
nng cnh tay r ri ca mt chu b b bn mt pht n ngay vo u,
ang c dng ch r nt trn di bng tay Thy qun lc chin M thm
vn. Ti khng th lay chuyn k c v mt hi trng bnh vin vy y
mu, v nhng iu kinh hong v v nhng c sc t tt c nhng g mnh
chng kin.
Trong 30 nm qua, ti thng dnh khong mt ting ng h mi

ngy theo di tin tc th gii. Ti c hn 200 cun sch vit v Vit
Nam v cn s c tip nhng cun xut bn sau ny. Ging nh nhiu
ngi tng c mt Vit Nam, ti tip tc quan tm n nhng thng tin
lm r s dnh lu ca chng ta trong chin tranh Vit Nam. V trong nhiu
nm qua, ti vn thng t hi v nhng g xy ra i vi nhng con
ngi ti tng quen bit m nay vn cn sinh sng ti .
19
TR LI VIT NAM
Nm 1998, sau khi Hoa K thit lp quan h ngoi giao vi chnh

quyn Cng sn ca nc Vit Nam thng nht, ti quyt nh tr li Vit
Nam, mt t nc vn cn trong tm tr ti.
Mc d 30 nm tri qua, ti vn ghi nh mt cch sinh ng nhiu

s vic m mnh tng tri nghim ni y. Nh mt du khch hn l mt
bc s, ti ln k hoch thm li Si Gn, th c ca Nam Vit Nam, Hu
v bnh vin c ni ti tng phc v tnh Qung Tr. Ti cng c d nh
i thm thm mt s cnh quan xinh p vng i ni v cc chin
trng
xa.
Chc chn ti khng phi l ngi M duy nht vn cn quan tm n Vit

Nam. Cc Thng ngh s John Kerry v John McCain c hai u l cu
binh trong chin tranh Vit Nam lm vic ht sc mnh cho vic bnh
thng ha quan h ngoi giao vi Vit Nam. Cc cu chin binh khc th
lp nhiu t chc nh D n Cu chin binh Khi phc Vit Nam v hot
ng tch cc trong vic ti thit nhiu trng hc cng nh cam kt s tin
hnh nhiu d n nhn o khc Vit Nam.
Trn chuyn bay, ti bt u hnh dung v nhng i thay ca Vit

Nam. Ti mun bit v ci bnh vin nh b Qung Tr, v tt c nhng
ngi m mnh tng cha tr ti , v thng dch vin Nguyn. Ti t hi
khng bit nhng chin binh Cng sn tng bn cnh co ti trn ng
n bnh vin c nh n ngi bc s M ny khng. Khng bit l gia nh
ngi nng dn b mt ngi lnh M dng lm mc tiu thc hnh bn

sng ci c nh n ngi ngn chn hnh ng git hi h? V c ngi
no trong s nhng thiu n xinh p nm xa ng xp hng ch i ti
cn nh n ngi bc s tng c gng gp ra nhng kim chm cu gy
nm sau lng ca h? Ti cng khng bit nhng a b nm no tng
mang cho ti my ci trng ht vt ln c nh v mt tc ci ca ti khi t
chi n nhng ci trng ny khng. V ti t hi, khng bit nhng cnh
rng rm rp ca Vit Nam c b tn ri vi nhng h bom, nhng qu mn
cha n, v hu qu sinh ha lm rng l ca cht c da cam hay khng?
My bay h cnh nh nhng xung thnh ph tng mang tn l Si

Gn. Sau khi chnh quyn Nam Vit Nam sp , Si Gn c i tn l
thnh ph H Ch Minh. Tuy tn gi c khc, nhng nhiu th ca thnh
ph ny vn khng thay i. Ti vn thy nhng cn nh tin ch phi
trng, cng nhng cnh ca nh th, ch c vi mi nh loang l nhng
tm tn c mi.
Ci nng v m p ngay vo ti khi va ra khi my bay. Nhit

bn ngoi gn 40 C v m 85%. Trn ng v khch sn, ti vn
thy nhng ta nh thi Php, cng nhng cnh ca ci, ca s v cng
chnh m ti ghi nh nhiu nm trc y. Vit Nam hin nhin vn cn l
mt nc thuc th gii th ba, nhng mt s nh chc tri kiu mi ang
c xy dng. Ti cng trng thy nhng mt hng in t k thut cao
c
nhp
khu
cc
nc
trn
th
gii.
ng ph Si Gn trn ngp xe xch l, khch b hnh, ngi bn hng

rong v nhng ngi i xe p u i nhng chic nn l che nng c
trng ca Vit Nam. Khi xe t, xe gn my v cc loi xe ti khc cng
ha nhp th tnh trng giao thng tht t hi. Nhng ngi Cng sn tr
tui sng sa trong b ng phc, mang qun hm c sao vng trn nn

, tun tra trn ng ph ng c bng xe m t hoc i b. Khi ti
quan st nhng n ci cng nt mt tr trung hiu k ca h, ti bit l h
khng hiu nhiu lm v ngi M.
Thnh ph tng l th ph ln nht ca Nam Vit Nam trc y nay
l mt thnh ph tn ti nhiu nghch l. Nhng cht thi thng xung
sng Si Gn ph i cnh p m m ca dng sng hin ha. Ngi ta
cu c trn nhng chic tu r st cung cp cho khu ch c v nhng ch
tri
khc
vn
cn
hot
ng.
Ti tr ng ti khch sn H Ni trung tm thnh ph vi gi ch 30 la/ngy, r hn nhiu so vi khch sn M vi gi 100 -la/ngy hoc

hn. Mc d khng c nhiu khch ni ting Anh, ti c i x ging nh
mt ng hong khch sn. Mi ngy khch sn u cung cp bo cho ti
c v thay v tp trung vo cc ch ti phm hay chin tranh, cc t
bo y li ch tm vo cc ti chm lo cho ngi ngho, ti thit c
s h tng ca Vit Nam v chm sc tr em. Ti c v bit l ngy
Quc t Thiu nhi Vit Nam. Ti c bit 5 triu tr em Vit Nam
c cp pht vitamin A, mt loi vitamin thng thiu trong khu phn n
ca ngi Vit Nam. Qu Nhi ng Lin hip quc (UNICEF) cung cp
tng cng 100 triu vin vitamin A. Cc vn c nh st vm ming
vn thng thy khi ti cn phc v Vit Nam nay vn cn tn ti do
thiu mt s t cht khong trong khu phn n.
Khc vi thi ti cn Vit Nam, nay c rt nhiu bc s cha tr

cho dn chng. Theo bc s Nguyn Ti Mn v nhng bc s khc m ti
gp Si Gn, hu ht cc bc s Vit Nam u nhn lng ca chnh
ph. Mt bc s phu thut chnh nhn c mt khon tin nh chng 5
-la cho ca m quan trng nh m s. Ch ring Si Gn c n
3.400 bc s, k c khong 500 bc s lm vic khng lng. Nhng ngi

tt nghip trng Y ca Vit Nam u mong mun c lm vic khng
lng ti cc bnh vin ln, do rt kh xin vic chnh thc ti cc bnh vin
ny.
Kinh nghim lm vic cc bnh vin ln rt cn thit cho cc bc s

mi ra trng trc khi mun chuyn qua lm vic ti cc bnh vin t
hoc c s t nhn, ni m h c th kim c rt nhiu tin nh bn
thuc cho bnh nhn vi gi cao. Cc bc s hng li v h khng phi
ng thu dc phm nh cc nh thuc ty. Tuy nhin, trong khi cc
thnh ph d tha bc s nh th, th cc vng nng thn Vit Nam tip tc
thiu bc s v cc bc s tr khng mun lm vic nhng ni va c thu
nhp thp, va thiu iu kin lm vic v nghin cu. Bc s Nguyn Ti
Mn ni vi ti l cc chnh sch ca chnh ph ang c son tho li vo
thi im quy nh cc tn bc s tt nghip trng Y phi lm vic
ti vng su vng xa v s nhn c s i x u i do cng vic .
Khi ti va bc ra khi khch sn, mt anh p xch l dng ngi

nh v gy tin n t xin lm ngi hng dn cho ti. Anh cng tn l
Nguyn, trng tn vi ngi thng dch vin c ca ti(1). Hng ngy,
Nguyn i ti trc khch sn, ri a ti i bng xch l n chi nhng
im kinh doanh ca bn anh, c ngi l ch nh hng, quy bn bo, ch
hiu n trang r tin. Mc d xe c ng c nh vy, nhng Nguyn vn
p chic xch l ca anh mt cch d dng, i lc i ngc chiu trn mt
s ng mt chiu, bt chp dng xe c ng c gm loi nh xe
but, xe ti, taxi, m t ang chy hng ngc li. Mc d c vc dng
nh b, Nguyn a ti i qua nhiu ng ph Si Gn mt cch nhit tnh
v thoi mi. Hn l anh c mt thn kinh thp v nhng bp chn rn
chc. Khi xe xch l ca chng ti vt qua mt m tr, chng mm ci

v a tay vy vy cho.
Nhng ngi m bng theo con nh i xin tin n gn xe xch l

ca chng ti nhiu ln. Ngy u tin ti cho mt vi ng. Th l chng
my chc, c ba bn chc b m bng con vy ly xe chng ti. Nguyn
ph gip ti. Anh gii thch vi cc b m rng ti n y tm cch gip
h ch khng phi cho tin. nhiu ln, Nguyn gii thot cho ti
khi
nhng
tnh
cnh
nh
th.
Sau 30 nm, thnh ph H Ch Minh xem ra c v bnh d hn so vi thnh

ph ca nhng th qun l o la cng mu sc sc s trong nhng nm
thng chin tranh. Nhiu ca hiu bn y giy nh binh, huy chng, qun
phc v nhng th cn li khc t nhng nm chin tranh. Trong mt ca
hiu n, khi ti hi mua cc loi qun o phng Ty, ngi ta dn ti
vo trong mt ci phng pha sau ri ch cho ti mt chic o s mi bng
vi polyester vi ci c ln kiu thp nin 1970, kiu m Sonny Bono
mc trong The Sonny & Cher Show. Chic o ny c l l cn li t
nhng nm chin tranh. Ti mua vi gi 7 -la ri tr v khch sn. Chic
o va kht vi ti.
Ti khch sn H Ni, ti chuyn vn vi vi ngi khch v nhng g

mnh trng mong s thy Vit Nam th mt ngi n ng Vit Nam nh
con ko ti ra mt bn ni chuyn ring. Ti cao hn so vi ng ta, mt
ngi ch hn 1,5m v nng cha ti 40kg. ng ta nhn ti c v thnh
tm.
Anh phi thn trng. ng c ni lung tung, ng ta th thm. Ngi

ta lun lun quan st, lun lun lng nghe. Ngay c ti cng e d khi ni
chuyn vi anh nh th ny. ng ta ngp ngng ci ci ri ni tip rng

cha ca ng b b t nhiu ln v pht ngn ba bi. Khi ni, mt ng ta
c o qua o li quanh phng nh th xem c ai hay khng, ging
run run. Cuc chuyn tr ny khin ti cm thy khng thoi mi v ko
suy ngh ti tr v vi s a nghi thi chin tranh Vit Nam.
Sng hm sau ti bay i Ph Bi, phi trng qun s c phc v cho

thnh ph Hu. Ti l ngi M duy nht trn my bay. Khi my bay h
cao xung di 1.200m chun b h cnh, ti c th trng thy r rng
hng trm h bom ca cc cuc nm bom ca M trn nhng cnh rng.
Linh v T, hai ph n Vit Nam tr p gp ti phi trng. H ko
ti ra khi m ng v t gii thiu v mnh. Linh 27 tui v T 24. Hai
ngi ang iu hnh mt cng ty dch v nh vi mt chic xe du lch nh
dng ch du khch t sn bay v thnh ph Hu. Linh v T thng tho
c ting Anh v ting Php. H tr thnh ngi thng dch v hng dn
vin ca ti trong 10 ngy tip theo. H ging nh hai thin thn t thin
ng bay xung cho n ti n x s nhit i Vit Nam xinh p,
m t v bi bm ny. Hai c lu tr mi khon chi tiu ca chng ti vo
mt my tnh xch tay. Cn ngi ti x th li xe vo vo nh th ng
ph l ca anh ta.
Ti ngh chn mt khch sn no Hu n ti nhng hai c

gi bc b, ni l khch sn s tnh thm tin phng lnh n 15 -la, nn
Linh v T a ti n mt nh hng Vit Nam nh nm cnh sng Hng.
H cng gip ti ln k hoch cho nhng ngy li ni y. Thc n ca
nh hng tht ngon cng vi ln gi nh lnh lnh thi t pha dng sng.
Ti ngh l nhng c gi ny cng c th iu hnh cng ty M. H

hi ti mt s cu hi thng thn ri sp xp mi th cn thit cho ti nh
ni n , phng tin i li v mt my nh. H ni l s lo phng tin i
li, khch sn, ch n, hng dn ni tm, lo vic dn phng, git qun o,
nh giy v gip ti tm ng n nhng ni cn tham quan. H a ti
n khch sn Red Star m h thch v sp xp chuyn i Qung Tr trn
chic xe du lch c gn my lnh ca h. Ti cm thy nh hn ngi. Linh
v T bit nhng ni ti cn n, ln sn chng trnh ri h bo m s
nh thc ti dy vo 7 gi sng. Nhng khi ti cp n vic thm st
nhng a tr m ti tng chng kin v ni vi h rng ti mun tm n
ni chn ct cc chu, th c hai c gi lm ra v khng quan tm ri ni
lng qua chuyn khc.
Sau s n o b ngoi ca thnh ph H Ch Minh, v p thanh lch
v s sch s ca thnh ph Hu gy n tng tuyt vi. ng ph ca c
t c du tch ca chin tranh. Cc ca hng v ch ba Hu vn cn
nguyn vn. Nhng ngi nh c v cung in ca Hu c chm sc chu
o. Cm thnh cng cn gn nh nguyn vn, mt s c s trong Cm
thnh c trng tu, mt s khng h hn g trong chin tranh, tr mt vi
vt n trn cc b tng. Nhng a b khe p vui chi dc theo b
sng Hng hin ha. Khng c nhiu chng tch v s ph hoi hong
thnh khi cc lc lng qun i nh nhau d di, chim ng ri rt lui
khi thnh ph. Tuy nhin, c mt ngi gi ct c hai chn, khp khing
ti gn bn v s khi chng ti ang n cm tra. Ngi tn tt i trn
cp nng g ny ch th l nn nhn ca chin tranh.
Bnh vin i hc Hu trng ging nh cch y 30 nm, khi ti cn l

mt bc s phu thut tr tui ln u tin tham gia ca m tim h cng bc

s Detwiler. i b vo trong bnh vin, ti nh sng li thi xa xa.
Ngy hm sau, Linh v ngi ti x n khch sn sm v n ti ln

chic xe du lch ca h. Xe ln bnh trn cc ng ph c ca Hu ri ra
Quc l I trc ch hng Bc. Ti qun l Quc l I chy ngang qua thnh
ph Hu. Chng ti chy xe qua nhng cnh ng la ti p, nhiu nh
ca s si v lu tranh chen ln bn nhng gin hoa v cy ci xanh ti.
Nhiu ngi ln, tr con i ngc hng vi xe chng ti. H i b, p xe
p hoc ngi trn xch l. Ti ch n mt ngi trng b nh bom m
khng c xy dng li, tr thnh mt di tch chin tranh. Chng ti i
qua nhng sui nc trong xanh, nhng vn cy sum su v cc ao h ca
min Trung Vit Nam.
Ti ngh v nhng ngi lnh tr ngi M v ngi Vit Nam m

mu ca h xung nhng dng nc trong lnh ny. Ti so snh
nhng ngi Vit Nam m ti bit cch y 30 nm nhng ngi ln v
tr em b thng tch v mt mi v chin tranh vi nhng doanh nhn
Vit Nam tr tui ang ngi trn xe cng ti, nhng ngi khng cn s hi
hoc sng cng vi ci cht na. Nhiu hi c tr li v ti cm thy dng
tro
ln
nim
hi
tic
ln
su.
Trong chin tranh Vit Nam, Hoa K chu thit hi qun s Qung Tr
nhiu hn bt c tnh no khc ca Vit Nam. Nhng qun nhn M bo v
bnh vin ca ti v chin u trong phm vi bn knh 100 dm (tng
ng 160km) quanh Qung Tr c tng thng 26 huy chng Danh
d, nhiu ngi trong s h c truy tng sau khi cht. Qung Tr b nh
bom nng n nm 1972. My bay nm bom ca M tin hnh hng lot
v khng kch y, ri tip theo l pho binh ca qun i Nam Vit Nam
n n tn bo, hu nh san bng nhng g cn li. Tm li, lng bom n

nm xung 400 dm vung (khong hn 1.000 km2) ca tnh Qung Tr
nhiu hn c s bom n nm xung ton chu u trong Th chin th II.
Theo c tnh, c n 700.000 tru b v gia sc khc b thit hi trong
chin tranh, trong s nhiu sc vt cht do nhng tr th thao gii tr
ca binh lnh M.
Trong c cu t chc ca nc Vit Nam thng nht, th x Qung Tr

khng cn l trung tm ca tnh na. Tnh c mt th ph mi l th x
ng
H.
Khi chng ti n Qung Tr, th x c trng khng cn quen thuc vi

ti na, v tt c hu nh c xy dng li sau khi b bom n tn ph.
Thnh c c xy dng li hon ton v c bao quanh bng dy

km gai concertina. Ti c t mnh nh hng thnh c, ni tng c
qun i Nam Vit Nam dng lm kho n, kho qun trang qun dng
trong nhng nm chin tranh. Ti chp vi tm nh v dng chng lm
phng hng c hnh dung li mi vt. iu u tin m ti pht hin
l cn nh c cng nh hm tr n ca ti u bin mt trn mt t.
Mt vi cn nh nh trng l lm c dng ln k bn. Truy tm v tr bnh
vin c, chng ti dng li trc cn nh ca mt gia nh m ti vn cn
nh. l mt ngi nh gin d m xa kia ti thng i b ngang qua mi
ngy n bnh vin, sau khi chic xe Jeep cp cho ti b thu hi, v
nhng a b eo bm theo ti nh Pied Piper ca Qung Tr.
Mt b c khong 80 tui tip chng ti ca chnh - mt b c khin

bn lun mun t lng knh trng v chm sc. Trc s ngc nhin ca ti,
b c nhn ngay ra v bc s M ngy no. Khi cc con chu ca c tp
trung li xung quanh, c mi ni cho chng ti bit l bnh vin b nh

bom v khng cn na. B ni rng c mt ngi nh c xy dng
ngay trn v tr ca bnh vin trc y. B cng nh n s c M Lai,
cch Qung Tr c trm dm ng, nhng li khng nh g v v thm st
tr em m ti tng mc kch.
Ti khng th tin rng bnh vin c ca ti b hy hoi hon ton.

Nhiu ni Qung Tr vn cn nguyn vn(1). Chng ti nhn thy mt ngi
trng b tn ph hon ton v vn ang trong hin trng nhc nh
iu m ngi Vit Nam gi l cuc chin tranh chng M. Ti v ngi
thng dch tip tc tm kim nhng con ng Qung Tr cho n khi tm
c nhng g cn li ca bnh vin tnh Qung Tr c. N ch cn li mt
vi phn, ngoi ra ch l ng gch vn v b tng nt. Sn bnh vin
y c, ni nhng chic trc thng h cnh mang theo nhng thng dn
cht v b thng nay thnh vn cy cao, xanh tt. My con ch lang
thang dc theo ni m trc y l hnh lang ca bnh vin, kht kht mi
vo nn hoa cng ca hi trng bnh vin c cng nhng ni khc
ca ta nh.
Mt tri nh thiu nh t v m vo gia tra kh cao. M hi ti

tun ra nh nhi. Khi nhn li cnh iu tn vi nhng vt n, mnh bom
l ch trn phn tng cn li ca bnh vin, ti nh chm su vo k c
ca mnh. Ri chng ti cng tm c ngi trng nom khu nh v ng ny
hng dn ti n mt phn ca ta nh cn ng kn. Trong s ho hc
ca ti, ng ta m toang cnh ca phng phu thut c, vi nh sng ca
mt tri chiu xuyn qua mt bc tng nt. Cho d c nhng trn ma
ln trong ma ma, cc cnh ca ca cn phng c buc cht, gi cho
cn phng c vn nguyn nh th chng mt ai ng n trong sut 30

nm qua.
i vo bn trong, ti tht kinh ngc khi thy phng phu thut, ni ti

tng lm vic ct lc cu sng nhiu sinh mng, nay vn cn . Ci
bn m cng cn. Nhng chai l trong gc phng vn cn cha nhng dng
c phu thut. Mi mt dng c ti thng dng vn cn nm ni quen
thuc, xp thnh hng ngn np da vo tng, nh th chng c ng
bng ng 30 nm. Nhng k c xc ng ngp y tm hn ti nh sng
trn.
Ti ngh v nhng trn nh xy ra sau khi mnh ri ni y, v s

gia tng cht chc v hy hoi. V t nhin, ti b chm vo cnh hi
tng, quay tr li vi thi chin tranh. Ti nh n nhng vt thng kinh
hong, n hng hng lp lp bnh nhn v cm thy ci cht ang vy ly
quanh mnh. Trong tch tc, ti nghe ting khc r ca tr con, ting ku rt
ca cnh my bay trc thng, ting n bn v ting pho n. Nc mt
tro dng t trong tim ln mt ti. Ri bt thn, ti qu xung v ku ln
do b trn ngp bi s hong lon v kch ng thi qu. Chc chn l
nhng hn ma chin tranh c th hiu c tm trng ca ti lc , nhng
cc bn tr Vit Nam ny li quay nhn i ch khc mt cch bi ri, nh l
ang chng kin ti tri qua mt khong thi gian di ca thnh n, hi hn
v bun thm.
Ny,
ng
lm
sao
khng?
Cui
cng,
Linh
ln
ting.
C nhn ti mt cch bun b v thng cm. Nu nh nhng ngi hng

dn tr ny tng nhn ti nh mt ngi M khim tn, kh hnh v
thn trng, th trong giy pht , h xem ti ng nh thc t lc y l

mt ngi d b tn thng.
Vi pht sau, ti c th ngi ngh di tn mt cy cao. Khi ti hi

tin tc v nhng y t cng cc nhn vin khc - nhng ngi tng chm
sc bnh nhn ca ti 30 nm trc - ngi trng nom khu nh ngh
chng ti tm gp mt ph n tn Nang. ng ta ch ng n nh ngi
ph n cho ngi thng dch ca ti. Chng ti i b xung mt con
ng
tm
thy
ngi
nh
ca
y.
Nang l ngi tng lm y t cho bnh vin thi . B chng nh g v

v thm st, nhng qua ngi phin dch, b cho ti bit l c mt ph n
khc c th cho ti chng c v ci cht ca 40 chu b ngy xa. Ti xc
ng v vn khi nghe tin ny. Ngi ph n m Nang cp cch
khng xa.
Tuy qu tr v mt mi, nhng Linh ni rng y c th l c hi

cui cng tm c ai bit v nhng a b hoc nhng g xy ra
cho ngi thng dch vin Nguyn ca ti hi y vn c ngi cha lm Tnh
trng Qung Tr. Chng ti i tm nh ca ngi ph n di ci nng
chy
da.
i b xung mt con ng t khc, ngay t kh xa, ti thy mt ph

n trung nin vi v bc ln ng. Ch y ang chy v pha chng ti.
R rng l ch nng lng mun gp ti. Ch ci u cho ri mi chng ti
vo
nh.
Chng ti ngi sn sau, trn nhng chic gh g c k bn mt dng sui

v ung tr. Ngi ph n ny l y t bnh vin nhng nm 1968 v 1969,
nhng cng ging nh nhng y t khc thi , ch khng thng xuyn c
mt ti bnh vin nn c th khng c mt vo ngy 40 a tr b thm st
v c mang vo bnh vin. Mc d ti bit l ch ang c hi tng li

qua mt thi gian qu lu, nhng ri ti tht vng. Ch chng nh g v
nhng a b c ch ti bnh vin vo bui chiu thng Nm c.
- C qu nhiu ngi cht, qu nhiu hi nhi, qu nhiu tr em! - Ch

ni bng ting Vit. - Ti khng th nh ngy no c nhiu ngi cht nh
th, nhng ti bit mt vi ngi M n c gip chng ti. Ngi M
gip chng ti nhng h cng git hi chng ti.
Lc , ti khng th cm c nc mt. Ti khc cho mi s au

bun, cho tt c nhng ci cht v b thng khng cn thit, v khc cho
thm kch chin tranh vn cn m thm tip din Vit Nam. Linh ngi
thng dch lng l t tay c ln cnh tay ti.
Trong 3 ngy Qung Tr, cng vi ti x tn Tn, chng ti tm kim

nhng ai c th nh n s c nm xa. Chng ti gp nhng ngi tng
sng , nhng ngi may ra c bit c, nhng k c li tn. Chng
h c cht tin tc g v thng dch vin Nguyn, m nu cn sng, nay l
mt trung nin. Ti mun bit nhng g xy ra vi Nguyn v ngi cha
lm
tnh
trng
ca
cu
y.
Cui ngy u tin, chng ti n ng H, ni ti tng chng kin nhng

lu bt y thng binh tr ct c tay chn. Ti vo thm mt trng hc.
Ti bit l ngy ngh c bit ca tr em. Ti gp mt c gio dng p
m trang nghim, tui ngoi 30. C mc mt chic o di truyn thng ca
Vit Nam. C l c ch l mt b gi vo thi im ti phc v Vit Nam,
nhng c ni ting Anh gii. C hi tn ti v l do ti n y.
- Ti n y v nhng a tr m chnh mt mnh tng nhn thy b git

cht trong chin tranh, v nhng b m, ngi cha, v nhng ng b, v bi
v ti thy cnh thm st qu nhiu ngi v ti.
Ti ni, trong khi c im lng lng nghe. Ti k cho c nhng g mnh

thy cng mong mun tt cng ca ti l tm cho ra cu tr li i vi
nhng thc mc ca ti v cuc chin. Hnh trnh tr v ca ti c mc ch
l th. Ti cng mong mun chuc li mt mc no cho tt c nhng
g xy ra vi ng bo ca c.
- ng lo lng, quan tm n mc t Hoa K tr li ci th x nh v ngho

nn ca chng ti nh th sao? - C hi, ging m v nh.
Cung cch n ni nh nhng v chn tnh ca c khi hi li nh th

xuyn thu vo tim ti. nhiu nm qua, khng ai tht s mun nghe ti
ni v nhng chu ng au kh, nhng thm kch ti tng chng kin
Vit Nam. Ngh nghip bc s tm thn ca ti tht bi, cuc hn nhn
tan v, ti khng th ng m c na, v cc vin chc cao cp trong
chnh quyn M pht l mi n lc lm sng t s tht ca ti. Nc mt
tro ra, ti quay mt i trong chc lt ly li bnh tnh. Sau 30 nm, cui
cng y cng c ngi cm nhn c s chn thnh mun chuc li
m
ti
mu
cu,
cng
nh
tht
xc
ng
ca
n.
t nhin, c hai chng ti cng khc a.
- ng qu tt khi quay tr li y sau nhng g xy ra vi chng ti. - C

ni. - Xin cm n ng!
Trn ng tr v Hu, xe chy ngang qua mt ngha trang ln bn

ngoi th x. Ti yu cu ti x ngng li. Ngha trang c chm sc tt
nhng y nhng ngi m v danh. Mi ngi m c mt tm bia n gin
mu en. Mt tm bia p vo mt ti do cnh l mt cy hoa hng vi
mt thn cy duy nht, mt a hng thm nh treo l lng trn tm
m bia. Ti ngi xm xung v c nhng dng ch trn bia m. Tm bia
ch c hai ch bng ting Vit ghi: Lit S, cng ngy sinh v ngy mt.
Ti nhn xung quanh. Tt c bia m u ghi hai ch Lit S. Cn c vo
ngy thng ghi trn nhng tm m bia, hu ht Lit S u cht trong chin
tranh chng M.
Tr li khch sn Red Star, ti xung quy ru. C phc v quy

ru ni ting Anh gii, mang cho ti mt chai bia. Duyn dng trong chic
o di en, trng c tht cun ht. Ti hi c theo tn gio no. C tr li
mt cch t ho: H Ch Minh. Ti hi c v ch Lit S m mnh va
thy trong ngha trang.
- Lit s- c ni - c ngha l anh hng trong chin tranh.
Cu ni xuyn vo tm tr ti nh mt tia st. Mc d c th chng

bao gi tm c phn m ca nhng a b b thm st, ti c cch gii
thch lm nh i mi u su v khng tm c ni chn ct cc em b v
ti ny. C l cc chu c chn ct nh nhng anh hng chin tranh
m ti thy trong ngha trang. Vo giy pht , ti quyt tm s vit
mt cun sch tn vinh tt c nhng tr em, thanh nin, ngi gi
cht trong cuc chin m ngi Vit Nam gi l cuc chin tranh chng M.
Mt bui sng khc, chng ti i thm Khe Sanh, mt a danh xa hn

v pha Bc Quc l I. l mt bui sng d chu vi nhng bng hoa
rng n r khp ni. Chng ti i ngang qua th ph mi ca tnh l ng
H ri hng v pha Ty theo quc l 9, bt u con ng di, nhiu dc,
xuyn qua vng i ni n chin trng lch s Khe Sanh, mt a im
tng l cn c ca lc lng Thy qun lc chin.
Con ng xuyn qua dy ni A Sao ny hp, g gh, nhiu ni cn

phi sa cha. Xe i qua Cam L, mt th t nh, tng l tng hnh dinh
ca Mt trn Gii phng Min Nam. Chng ti cng i qua Camp Carroll,
trc y l Trung tm ch huy cc cuc hnh qun ca M trong khu vc
thuc Qun on I, nay chm khut trong cnh rng rm rp. a im
din ra trn chin i Tht Bm nay cng c ph y cy rng. Chng
ti i ngang qua The Rockpile, ni tng l im quan st chnh ca M, qua
nhiu ng mn, nhiu ngn i chin lc khc dn ti ng mn H
Ch Minh chy dc theo bin gii Vit Lo.
Chiu hm , chng ti tip tc leo ln cc ngn i, i vo vng

rng ni rm rp. Trong mt pht l lng, ti nghe nh c ting lch cch
ca cnh my bay trc thng xa xa, di vo vch ni, ri mi th tr li
lng
yn
tnh
mch.
Pha bn di chng ti, gn chic cu bc ngang qua sng Dakrong, l

ngi lng nh, hin ha v xinh p ca ngi Bru Vn Kiu. Vit Nam c
n 54 dn tc cng sng chung trn mt lnh th. Nhng c dn sng trn
vng ni cao thng c ngi Php trc y v sau ny l ngi M gi
l ngi Thng, ngi min ni. Khi xe chy vo lng, chng ti nhn c
nhng n ci nht nht ca dn lng. T trong nh, h h nhn chng ti

qua khe ca.
Ngi Bru Vn Kiu sng trong nhng ngi nh lm bng nhng cy

ct g di, mi nh bng r. H khng c nc my, khng in, khng
cng rnh thot nc, khng in thoi, ni chung l khng c tin nghi
no c. Mt cng ng dn c ngho, nm trong s nhng ngi c thu
nhp thp nht trn th gii, nhng trng h c v vui th v ngi lng ca
h
xem
ra
mt
ni
chn
hnh
phc.
Dn lng va mi sn c mt ch ln rng v h mi chng ti n

tra. H ninh tht ln rng trong mt chic ni y bt vi gia v thm gt.
Bao quanh chng ti l nhiu ngi gi, ph n tr v tr em. H tr mt
nhn chng ti n mt cch hiu k. Mt ph n ln tui chm tu thuc
lm bng xng c chm tr tinh vi, ri thi ph ra ln khi thm mi
nha cy c bit. Ch c vi nam thanh nin, c l a s i sn bn, cu c
hoc lm cng vic ngoi ng rung.
Cui cng th chng ti cng ti Khe Sanh, chin trng lch s nay
hoang vng, tiu iu. Ti khng i thm Khe Sanh trong hai ln phc
v Vit Nam trc y, nhng l im nng ca cuc chin tranh Vit
Nam. Cn c qun s ta lc trn mt a hnh thin nhin ging ci t
ng xp, v Thy qun lc chin dng tri ngay gia t xp nn
thng b n pho t nhng ngn i xung quanh n xung. Thy qun
lc chin dn sch rng ni quanh bng bom n v ha cht khai
quang, nhng Vit Cng li o c ng hm ri bt thn ni ln tn
cng qun M.
t cn du tch g v cn c ha lc ln ca Thy qun lc chin tng

tn ti ni y. Hng ngn lnh Thy qun lc chin M tng bm cht Khe

Sanh nhiu thng tri trong v vng, cho n khi cuc Tng cng kch Mu
Thn bt ng din ra vo dp Tt Nguyn n nm 1968. Cuc Tng cng
kch ng lot nhm vo hng trm thnh ph, th x ca Nam Vit Nam,
k c cuc tn cng phi hp vo ngay trung tm Si Gn. Khi qun i M
nhn nh rng vic vy hm Khe Sanh ch l chin thut nhm nh
lc hng, h cho ph n ng bng sn bay, ph sp cc ta nh ri
chuyn qun i nh cc ni khc.
Ch c mt bo tng nh, c bng mt toa xe ch hng, nhc nh

n a im chin trng ny. Bn trong ch c vi to tc l ng ch
v mt cun s khch tham quan ghi li cm tng. C t du khch v
cu chin binh tin hnh nhng chuyn i mo him bng qua rng ni
n Khe Sanh. Cun s ghi cm tng c vi trm ch k ca khch tham
quan. H ghi li k c, vit li thm hi, cm tng hu ht bng ting
Anh v ca ngi M.
Pha bn cng vo Khe Sanh c mt pa-n nh vi dng ch: Khu vc

cn c Tacon do M v ngy quyn Si Gn xy dng. Mt ngi bn do
tr by bn bn cnh cng vo vin bo tng, cho hng cc vt k nim
ca chin tranh Vit Nam nh nhng chic th bi tht c, gi c, nhng
ph hiu trn cc qun phc c, nhng ci nn st
Bn ngoi vin bo tng, tr con ang chi a, tranh ginh nhau leo
ln nhng qu bom khng n. Cch mt cht l nhng nh nng ang
chm sc vn c ph ca h.
i thm 20km na, chng ti n th trn Lao Bo, nm bin gii

ca Vit Nam vi Cng ha Dn ch Nhn dn Lo. Lao Bo l thin ng
ca gii bun lu, di do cc loi hng ha hp php hay bt hp php, k
c sng n v ma ty. Tht l mt ni dng li th v vi chng ti ti th
trn l lng ny, trc khi bt u mt chuyn hnh trnh di tr v Hu.
Trong nhng nm sau, ti cn tr i tr li Vit Nam nhiu ln, nhng

sau chuyn tr v ln th nht ny, ti hiu rng nhng tri nghim ca
ti y l su sc, thm thy v c ngha nht trong cuc i mnh. Qua
hai chuyn i phc v y t v nhn o Vit Nam trong thi chin, ti tr
nn yu mn x s v con ngi y. Ti nh Vit Nam. Ti nh nhng
con ngi k diu ca t nc ny. Bng cch no , ti mt i,
nhng ri li t tm thy mnh trong x s Vit Nam xinh p ny.
20
NHNG BI HC CA CHIN TRANH
Vit Nam, chng ta tin hnh mt cuc chin tranh ngn chn
Cng sn, nhng chin tranh khng ngn cn c Cng sn. Chng ta
gy ra thit hi to ln cho nhn dn Vit Nam v cho c chng ta.
Ti Vit Nam, qun i chng ta ch trng n vic m xc cht,

nhng trong nhng cuc chin tranh sau ny nh Iraq, th lnh o qun
s ca chng ta khng cn bn tm n vic m xem c bao nhiu thi th
thng dn t vong na. Pascal tng ni: Con ngi khng bao gi lm
iu c mt cch hon ton v vui v nh khi h lm iu v mt c tin
tn gio. n lc phi quan tm n khi nim v nghip chng ca
ngi chu , theo , nhng g chng ta gy ra cho th gii ny mt
lc no s tr li vi chng ta. Vi 50 nm gy hn qua ca Hoa K,
nhng g s quay tr li vi chng ta theo lut nhn qu?
Cun sch ny l mt li ku gi chng li bo lc ca con ngi i

vi chnh con ngi v i vi nhng sinh vt khc trn tri t. S hiu
bit s ci ha v lm con ngi tr nn nhn bn. L phi lm cho chng
ta ha nh, nhng thnh kin th tn dit mi khuynh hng ha du v dn
n chin tranh. Nu nh chng ta khng thay i cch x s v tr li l
mt t nc ha bnh, ho phng, su sc v chu o, th chng ta s tip
tc t cc s phn ca mnh vo mt vn bi, ri t hy hoi chnh
mnh, hy hoi c hnh tinh vi v kh ht nhn, v kh git ngi hng
lot, nc v thc phm b nhim c v chin tranh sinh ha.
Chng ta cha chuc li vi nhng thit hi m bom n v ha cht

ca chng ta gy ra ti Vit Nam. Ti hy vng rng, mt ngy no ,
chng ta c th gip t nc ti p ny ty xa ht nhng ha cht c
hi, nhng bom mn cha n, v ri t li cng nhn dn Vit Nam v tt c
nhng g chng ta gy nn. Ti hy vng l chng ta s khng qu kiu
hnh v ngo mn c th tht ln bng ting Vit: Chng ti chn
thnh xin li!.
L mt cu qun nhn Thy qun lc chin, trong mt chuyn i ti

Tunisia, ti rt n tng trc lng knh trng ca mt nh iu khc i
vi mt chin binh cht trong chin trn cch nay 3.000 nm ng c
tng bn thn ca ngi chin binh bng vng rng. C cch no tt hn
vinh danh ngi chin binh bng vic c mt tng bn thn bng
vng? Nhng chin binh xa kia chin u trong cc trn nh gip l c,
git k th mt cch trc din. Nhng khoa hc k thut thay i chin
tranh. Ngy nay, hn bao gi ht, nhng cht n v ha cht cc mnh gy
chn thng th xc ln tinh thn ngy cng kinh khng v ko di. Hu
ht ngi b thng vong trong chin tranh ngy nay l ngi gi, ph n
v tr em - nhng sinh linh cn qu b bng hoc qu yu ui, d b tn
thng nn khng th trnh c ci cht t trn tri ri xung.
Bn tham lun quan trng War and Children (Chin tranh v Tr em)
xut bn nm 1998 ca cc tc gi Michael C. B. Plunket v David P.
Soutball thuc t chc Quc t ng h Tr em v Khoa Nhi ng bnh vin
North Staffordshire, Vng quc Anh, vit: Chin tranh khng cn din ra
trn bi chin trng nh xa na, m l gia nhng thnh ph, th trn
y dn c, gia nhng sn chi y tr em v ch ba y nhng b m.
Cc tc gi lu rng, trong Th chin th I, ch c t 5% n 19% s

thit hi nhn mng l thng dn. T l ny ngy mt gia tng. S thng
vong ca thng dn trong chin tranh Vit Nam xp x 60% cn Iraq c
th ln ti 80%. Trong vi cuc chin gn y, thng vong ca thng dn
chim n 90% theo hai bc s trn c tnh v mt t l ng k
nhng ngi b thng cng l tr em.
Trong hu ht cc nc vn minh, tr em c php lut bo v chng
li s lm dng ca ngi ln, nhng khng c s bo v no nh th trong
thi chin. Mt n lc ang c tin hnh nhm gii thch r rng v nhn
quyn ca tr em. Hoa K l cng quc duy nht khng ph chun cng
c ca Lin hip quc v Quyn ca Tr em, trong c quy nh tha
nhn rng, c pht trin cn i v y v nhn cch, tr em cn
c nui dng v ln ln trong mi trng gia nh, trong khung cnh
hnh phc, tin yu v hiu bit. Trong thi chin, quyn ca mt a tr
c nui nng, gio dc trong mi trng gia nh hu nh khng th thc
hin c do nhiu gia nh b ly tn theo nhng cch khc nhau.
Theo quan im y t cng ng, cc chu b sau chin tranh phi chu
suy dinh dng bi chin tranh tn ph ma mng, hoc t nng
nghip khng canh tc c do nhng bi mn ci li. Tr em v ngi ln
b suy yu v chn thng ca chin tranh s tr thnh con mi ca bnh
tt nhng ni thiu ht y bc s, c h thng y t ngho nn, b hy hoi
v chin tranh. Cc chng trnh y t gy min dch cho tr em b gin on
trong thi chin, khin cho c mt th h tr em c nguy c nhim nhng
dch bnh vn c th loi tr c.
Mc d tr em cn qu nh c th nh hng n h thng chnh

tr quc gia, nhng cc em li l i tng phi gnh chu nhiu hu qu
nht t cc cuc chin. Lng tin ngy th ca mt a tr v ti c th b

phn bi mt cch d dng v tn nhn. Trong nhng cuc xung t trn
khp th gii, tr em b ng vin vo cc lc lng dn qun v d b nguy
him trong nhiu hnh thc bo lc v hnh ng i bi. Tr em b tra
tn trng pht nhng cng ng dn c, khai thc thng tin hoc
gii tr.
Nhng a tr phi chu nhng hu qu tm l nng n khin chng

d b cun vo nhng cuc bo ng v cc hot ng chng x hi khc,
hnh thnh mt chu k bo lc ngay c khi chin tranh kt thc. Tr em
cng b hi chng cng thng do ri lon chn thng sau chin tranh. Cc
em c th gp nhng tri nghim v ti c trong mt t nc b chin
tranh tn ph, v nu chng sng st c, th nhng hi chng cng
thng, u lo s cn tc ng lu di sau khi cuc chin chm dt.
Theo War and Children, trong 10 nm qua, khong 2 triu tr em

thit mng trong cc khu vc c chin s, 4 triu em khc b thng tt
vnh vin, 1 triu chu lm vo cnh m ci. Mt con s c lng khong
12 triu tr em b tch ri khi mi trng gia nh m cng ca cc
chu v 1/3 trong s cc chu ny phi trong cc tri t nn hoc trn ra
nc ngoi. Mt s vn cn b giam hm trong cc tri tp trung v mt s
b tra tn. Lm th no chng ta chuc li i vi nhng i x t hi
vi nhng tr em v ti nh th?
Ngi M li di sn g khi ri khi Vit Nam? B my chin tranh

hng mnh ca chng ta khng chuc li i vi s tn bo gy ra cho
nhng chu b nh tui ny, nhng a tr khng th trn chy khi bom
na-pan c th t trn khng xung nh nhng chic thng trn ln i v
t chy ton b bt c xng tht no m chng chm n. Nhng tng

lnh v chin lc gia ca chng ta khng chuc li vi nhng gia nh
trong cc thn xm khng th o ni mt h tr n, trnh n pho
v sng lin thanh, hoc bom do my bay B-52 nm xung. Chng ta
khng chuc li vi nhng ph n mang thai, nhng b m vi gnh nng
con ci khng th chy trn khi binh lnh chng ta t nhp cn lu ca h
v dn h i n cc tri ti nh c, hoc nhng a tr phi bng em nh
m ng ngc khng bit chy trnh bom n ni no.
Vi khon chi ph t 200 n 400 t -la, Hoa K tin hnh cuc

chin vi mt t nc c din tch ch bng 3 ln bang Massachusetts.
Tng kt, Hoa K dng trn 15 triu tn bom n cc loi ri xung Vit
Nam, hn gp 4 ln s bom n s dng trn cc chin trng trong Th
chin th II, v tng ng vi 600 qu bom nguyn t m M th
xung Hiroshima. Theo c tnh, c khong 20% s bom n, cht n m
M th xung hoc gi li n nay vn cha n. Nhng bi mn ci t
trong chin tranh hin vn cn. Nhng qu bom, mn cha n ny c th
pht n bt c lc no ch v mt lt cy ca ngi nng dn hoc vi bc
chn ca cc em nh hiu k. Theo cc ngun c tnh khc, cho n hm
nay, vn cn t 26 triu n 35 triu h bom Vit Nam. Nhng h bom
cha y nc trong ma ma l mm mng gy bnh st rt cc vng
qu.
Cc my bay ca chng ta th khong 60 triu lt cht c da cam

mt ha cht cc mnh lm rng l xung Vit Nam, hy hoi v lm
rng l trn mt din tch bng c bang Massachusetts. Cht c da cam
bin hn 2 triu hec-ta t rng v t nng nghip ti tt thnh t cn
ci, v gi tr, tc ot mu xanh ca cc loi cy lng thc cng nh cc
loi ng vt qu nh h, voi, nai Cht c da cam nh hng n qun

nhn M t nhng biu hin nht thi n nhng hu qu kinh khip, ng
thi gy ra nhng thit hi lu di cho cy ci v c bit i vi con ngi
sng trn vng t chu tc hi ca cht c da cam Vit Nam.
i vi nhiu ngi Vit Nam, cuc chin vn cn tip tc. Nhiu ngi
may mn sng st nay ang sng mt cuc i th thm vi nhng vt
thng khng khip hoc vi c th b bin dng, cng vi nhng ni m
nh, thit thi v cng v tinh thn.
Trn bc ng ngo mn mun thng tr, kim sot tng lai, chng
ta c ang gieo mm cho s hy dit ca chnh mnh khng? Chng ta
khng th chuc li nhng g mnh gy ra cho ngi dn Vit Nam. Cng
khng chuc li vi v thm st cng khai nhng thng dn, nhng ngi
m v tr em M Lai, cng khng th chuc li vi tt c nhng v M Lai
khc cha c cng b, nh mt v chnh ti mc kch vi nhng nn
nhn tr em nm cht thm di nn nh m gi y mi mi khng bao
gi c cng b. Chng ta khng th chuc li vi nhng bc cha m
cht, vi nhng tr em b bin dng thn th, nhng c gi b ct tay
chn, hoc nhng chn thng tnh cm v s au kh trong tng gia nh,
vn rt kh tnh ton, khng th o lng c v - khng th lng qun.
Ngi bc s c th nh gi thit hi v y t, sc khe, nhng phi

cn n php lut xem xt lu di, nhn li qu kh, quan st hin ti, ng
lng trc n ri t nh roi, t giy v mnh trc s tht. Khng ging nh
nhng i thay kt qu ngn hn thn diu c th thc hin, lut php l
mt tin trnh chm v thn trng. N cn nhiu nm gii quyt nhng
vn ring bit. Nhng bng s giy v chnh mnh, cng nhng tng
c a ra tranh lun trc bo gii v ta n, th mt hin tng l

mc no s xy ra. S chnh xc ca nhng tuyn b mnh m v s
tht s c xc lp. Nhng li di tr v li lm s b t nghi vn. Ri t
, s cao thng s ti xut hin. S cao thng khng da vo tng sn
phm quc dn m da vo nhng gi tr o c. Gi tr o c, thi
hp vi lun thng o l v s cng bng, tt c nhng iu c th
hnh thnh lut php mt vi cp , nhng nhng kh nng thc s tim
n trong tm hn mi ngi s dn n hnh ng trn mt phm vi rng
v di hn.
L mt bc s lut s, xin hy ti th c tnh nhng thit hi ti

chnh hp l v nhng g chng ta lm Vit Nam. Chng ta c th bt
u bng vic bi thng 10.000 -la cho mi ngi trong s 2,7 n 3,7
triu thng dn thit mng Vit Nam do M gy ra. Con s ny ch bng
10% s trung bnh 100.000 -la m mt ngi cht v l, cht do hnh
ng sai tri gy ra M nhn c vo nm 1968. Nhng ngay c vi
khon tin bi hon nh cng ln n 30 t -la. Chng ta c th
thm vo mt con s 30 t -la na. l con s m B Ngoi giao a ra
cho nhng thit hi ca thn xm, lng x Vit Nam. Nu chng ta tnh
chi ph 1.000 -la lp mt h bom th vi xp x 30 triu h bom ln
phi lp y, chng ta phi chi 30 t -la khc. Nu chng ta ch a ra
mt gi c thp n mc bun ci 50 -la cho mi con vt trong s
700.000 tru, b v nhng gia sc khc m bom n chng ta hy dit,
ri n khong 10% trn tng s nhng ng vt hoang d Vit Nam
na? Chng ta xem xt n nhng mn tin tht s, v chng ta cha
tnh ton n khon bi thng thit hi cho khong 300.000 tr m ci,
83.000 ngi ct tay chn, 181.000 ngi tn tt, 40.000 ngi khim th
hoc khim thnh, v 8.000 ngi Nam Vit Nam b lit bn thn, khng cn
s dng c t chi do chin tranh.
Tn tht nhn mng trong chin tranh ng dng, 1961-1975 (S

liu thng k ca Richard W. Smith)
Khong thi gian t nm 1965 n 1973 ti cc nc ng Dng, c

30 ngi th c 1 ngi b thit mng, 10 ngi th c 1 ngi b thng, 5
ngi th c 1 ngi t nn. Di y l nhng tn tht trong cuc chin m
ngi Vit Nam gi l chin tranh chng M:
.
Thit hi nhn mng
2.284.000 ngi cht trong cuc chin
1.921.000 ngi Vit Nam cht, bao gm:
450.000 thng dn Nam Vit Nam (1961-1975)
40.000 thng dn Vit Nam b git hi trong cc chin dch Phng Hong
176.000 qun nhn Nam Vit Nam (1961-1972)
900.000 b i thuc Mt trn Gii phng Min Nam v qun i Bc Vit
Nam (1961-1972)
155.000 qun nhn c hai bn (1973-1975)
200.000 thng dn Bc Vit Nam
200.000 qun nhn v thng dn Campuchia
100.000 ngi Lo
58.151 qun nhn M
5.000 qun nhn thuc qun i ng minh vi Hoa K
Thit hi khc
3.200.000 ngi Vit Nam, Campuchia v Lo b thng
14.305.000 ngi t nn vo cui cuc chin, bao gm:
10.472.000 ngi t nn Nam Vit Nam

3.083.000 ngi t nn Campuchia
750.000 ngi t nn Lo
Ti Nam Vit Nam
300.000 tr m ci
800.000 tr mt cha, m hoc mt c cha ln m
83.000 ngi ct tay, chn
181.000 ngi tn tt
40.000 ngi khim th hoc khim thnh
8.000 ngi b lit bn thn
Ti Campuchia
480.000 thng dn b cht v b thng
260.000 tr m ci hoc mt cha hay m
Ti Lo
350.000 thng dn b git v b thng
Ti Bc Vit Nam
Hng trm ngn ngi b git v b thng bi bom n ri thm hy dit.
i vi Hoa K
2.500.000 qun nhn phc v ng Dng
58.151 qun nhn thit mng trong chin tranh
303.616 ngi b thng ng Dng
13.171 qun nhn b tn ph 100%
55.000 cu qun nhn cht do t t, nghin ngp, tai nn
500.000 qun nhn b bnh tinh thn hi chng Vit Nam toan t vn
khi tr v nc
Thit hi vt cht
15.500.000 tn ha lc do qun i M s dng,
bao gm:
7.800.000 tn bom th xung ng Dng

7.500.000 tn n dc do lc lng M trn mt t s dng
200.000 tn n dc do cc tu hi qun M s dng
12.000.000 tn ha lc s dng ring chin trng Nam Vit Nam (So
snh: M s dng 6.000.000 tn ha lc trong Th chin th II)
26.000.000 h bom ng Dng
21.000.000 h bom ch tnh ring Nam Vit Nam
18.000.000 ga-lng (hn 70 triu lt) cht dit c c hi ri ra trn 6
triu mu Anh (khong 2,4 triu hec-ta) t rng v t trng trt Nam
Vit Nam
1.200 dm vung (khong 3.100 km2) ca Nam Vit Nam b trc thng
M san bng
1.000 dm vung (gn 2.600 km2) ca Nam Vit Nam b san bng do
cht n v ha hon
150.000 n 300.000 tn bom n cha n nm ri rc Vit Nam, Lo,
Campuchia
700.000 tru, b Nam Vit Nam b git hi
Chi ph chin tranh M
Hoa K chi tiu xp x 168.000 -la tiu dit mt qun nhn k
th. Nu tnh c phc li dnh cho cu chin binh, li sut tr n cng cc
chi ph gin tip khc, th tng chi ph cho cuc chin khong t 350 n
900 t -la. Di y l nhng chi ph trc tip cho cuc chin:
132,7 t -la chi ph trong ngn sch chin tranh Vit Nam t 1965 n
1972
28,5 t -la vin tr qun s v kinh t cho Nam Vit Nam
2,4 t -la vin tr qun s v kinh t cho Lo
2,2 t - la vin tr qun s v kinh t cho Campuchia
0,3 t -la h tr cho Php

2 t -la chi ph chin tranh ti kha 1975
Tng cng chi ph trc tip cho chin tranh: 168,1 t -la
Chnh ph M t c mt tha thun php l tr cp 80 triu la cho nhng cu chin binh M b tc ng vnh vin bi cht c da cam,
nhng chnh ph chng ta mi dnh nh git mt cht kinh ph cho nhng
tc hi kinh hong m cht c da cam li trn lnh th Vit Nam. Dn
chng Vit Nam phi sng vi nhng hu qu cn li ca cht c da
cam pht tn trn ng rung v ni rng nhiu nm sau khi chin tranh
kt thc.
Cn chi ph cho thit hi vng ng qu Vit Nam, ni trng c

cc loi thc vt a dng, l ngun ch bin nhiu dc phm c ch,
mt vng qu vn cn cha hon ton tr li cuc sng bnh thng?
Chng ti, nhng bc s cha tr cho cu chin binh bit rng, nhng qun
nhn M b phi nhim cht c da cam s b mt s bnh vi t l cao nh
mt kh nng sinh sn, ung th tin lit tuyn, u bch huyt bo, bnh
bch cu, i tho ng v nhiu na, nhng cn nhng ngi Vit Nam
b nhng chng bnh tng t nh th v chin tranh th sao? Thm mt
th d c th na l nu nh chng ta ch xem xt n 300 hi nhi Vit
Nam d tt thi y l di chng truyn qua i th hai ca cht gy
ung th trong cht c da cam v phi bi thng thm 10.000 -la cho
mi b v khon chm sc y t sut i, th phi chi thm 3 triu -la na.
Thit hi ti chnh m chng ta gy nn cho con ngi, sc vt,

ng rung v i ni ca Vit Nam trong chin tranh l khng l. V chng

ta cha cp n thit hi tinh thn i vi nhng ngi tng chu ng
v s tip tc chu ng, hoc ngay c nhng ngi b bin dng c th v
thng tch hoc b ct tay chn m nguyn nhn xut pht t nhng bom
mn cha n cn li Vit Nam. Ch mt tha thun php l thi cng c
th d dng a ra mt con s ti chnh chuc li cn ln hn c chi ph
tin hnh cuc chin ni trn.
Chng ta phi tha nhn l mnh sai, rng chng ta khng nn gy

ra chin tranh Vit Nam. Thay v thit lp mt l st sinh, mt s hy dit
khng th i ph, chng ta cn mt k hoch Marshall(1) cho Vit Nam.
V tt c nhng cng ty, nhng c nhn m Tng thng Eisenhower tng
nhn din nh l t hp cng nghip qun s, nhng cng ty thu li nhun
ti chnh t chin tranh Vit Nam, nn chu trch nhim thanh ton khon
ti chnh chuc li .
Nguyn nhn v hu qu
Trong trng Y, chng ti tng c hc l lun lun c mt

nguyn nhn v mt hu qu. Chng ti gi nguyn nhn l cn bnh hc,
v gi s pht trin ca chng bnh l sinh bnh hc. Nhng g m cc bc
s chng ti chn on chnh l bnh tt.
Con ngi l mt ng vt hung hng, v cn bnh hc th hin trong

mt sinh bnh hc gi l chin tranh. Chin tranh c th c chn on
qua s git hi nhng ngi khc c chnh quyn hp php ha. Bin
php duy nht c th ngn chn hoc kim ch chin tranh l lm chch
khuynh hng hung hng ca con ngi. mt mc no , nng lng

hung hng phi c chuyn i thnh ngha v cng dn hoc ngha v
cng ng, thnh iu thin hoc nhng hot ng tt p trn phm vi
rng. Chng ta c th chng li bnh tt, chng ta c th tin hnh cuc
chin chng li s ngu dt, thin tai, chng li mi hnh thc nhim trc
khi chng hy dit tri t xinh p cng nhng ng thc vt phong ph
trn hnh tinh ny. Mun nh th, chng ta phi thay i cch hnh ng
v x l.
Nhng thy thuc u c thin ch tt, nhng chng ti thng qu

thin cn i vi ton cnh, khng d bo c nhng g s xy ra. C qu
nhiu s vic ngn cn nng lc ngi thy thuc chp nhn mt trch
nhim ln hn. Ngi bc s mun hnh ng ngay. Chng ti mun c kt
qu ngay. Nu c ai lm hng vic g hm nay, th chng ti mun c
ngay cu tr li ngy hm sau. Cc bc s khng c th gi nhn li hoc
cm thy c li v nhng g mnh lm, v h qu bn rn vi cng vic
hng ngy nh cha tr, chng li bnh tt, gip cho ngi bnh phc hi
nhanh hn, pht trin cc loi vc-xin nga bnh bi lit tr em v bnh
AIDS, ni chung l tt c nhng cng vic th v v diu k m chng ti
lm trong ngnh y.
L nhng thy thuc, khi x l cc dch bnh trn lan hoc cha tr
bnh tt ca tng c nhn, chng ti phi bit c cn nguyn, nu
khng, chng ti khng th cha tr c. Chng ti khng th dng mt
ming bng vt thng, mt ming cao dn p ln nhng vt l trn da
ngi b bnh phong v hy vng s cha lnh vt thng cho h. Chng ti
phi xem xt n nhng tn dc hin hnh dng cho vic cha tr bnh
phong, nhng trc ht chng ti phi bit l bnh phong. Nu khng,
c nhn b bnh s ly nhim sang nhng ai tip xc vi h v ri cui

cng, ngi b bnh cng s cht th thm qua vic mt dn t ngn
tay, n bn tay, ri ngn chn, bn chn ri ton b mi
Chin tranh cng ging nh bnh hi; n tim nhim tt c v ly i

lng nhn i, ly i bn cht con ngi ca chng ta. K th tht s ca
loi ngi l s cung tn, dt nt, l thin tai v bnh tt. Chng ta c
ti nng v ngun lc nh bi nhng k th ny, nhng chng ta cn
nhng con ngi c thin ch mun i u vi nhng thch thc .
Khi cc phi hnh gia t tri t bay ln mt trng v nhn li, lc h

mi nhn thc c rng, tt c chng ta u xut pht t mt th gii.
Nh c tha nhn trong bnh hc thn kinh ca ngnh y, cho n chng
no khi nim ny c tip thu, c din t su sc cho tim thc ca
con ngi thc s tin tng, thc s cm nhn ni au ca nhn loi, th
chng , chng ta mi vnh vin chm dt c xung t trn hnh tinh
ny.
Nguy c m nc M phi i mt ngy hm nay nm s i bi v

o l ca ring chng ta, nm ch ngha qun phit hung hng v kiu
ngo dn n vic nhn danh t do git hi mt cch ba bi. Chng ta
s khng chim c s ng cm ca th gii nu c tip tc hnh x
theo kiu nm mt cht t do ni ny, mt cht ni kia v trong tin
trnh , li git hi hng trm ngn con ngi, k c ph n v tr em.
Carl Jung, nh tm thn hc Thy S v i tng nhn xt: Danh d, ting
tm v lng chnh trc cho php mt ngi c sng vi nim vui trn
ngp; cng chnh l nhng th khng th b ly i mt ngi, bi nu
nh vy th chnh cuc sng ca ngi cng b tc mt.

Sau v tn cng khng b 11.9.2001
Nhng ngy sau s kin 11.9, ti c dp suy ngm nhn xt ca Carl

Jung khi chnh danh d, ting tm v lng chnh trc ca ring ti v c
lng yu nc ca ti b t vn , c l v ti ch trch chnh sch ca
chnh ph chng ta v ti li l hu du ca ngi Palestine.
Khng lu sau ngy 11.9 , mt s vic khng may trong mt lot s

vic bt u khi ti b mt cnh st tun tra xa l California chn xe li.
ng ta a ra nhng li nhn xt ch nho v s nhc v tn h ca ti, v
trong v s li ni bng b , cng c lc gi ti l ngi nc ngoi. Khi
ti cm phn hi li s hiu ca ng ta th vin cnh st tun tra gin d
cc . ng ta cng tay ti, sit ti n ngt th ri y ti ng ngi trn
mt t lm ti gy nhiu xng sn. Khi kt ti ti tn cng mt cnh st
mc sc phc, ang thi hnh nhim v d chng c chng c g v mt
vt try da hay vt nhn trn sc phc ca vin cnh st ny phn quyt
ca ta n r rng l bt cng, nn ti khng n v tin trnh ny ko
di hn 3 nm.
K n l cuc iu tra ca y ban Y t bang California vn theo di

ti trong nhiu nm. Sau khi ti b yu cu ri khi khoa thn kinh trong
chin tranh Vit Nam, sut nhiu nm ti yu cu y ban gi cho ti
ton b h s ca mnh, nhng h ch a ra th li bin minh v khng
bao gi gi h s li cho ti. Ri n mt ngy trong nm 2003, hai iu tra
vin ca y ban n phng mch ca ti. H hi ti theo tn gio no.
- c, vy cn nhng tha kin ca ti vi y ban th sao? - Ti hi li.

- C phi anh l mt tn Hi gio khng? - Mt ngi hi.
- Phi lm g vi mi th y? - Ti hi.
- c ri. - H ni nh ra lnh. - Hy i khm mt bc s cha bnh tm
thn. Chng ti tm thu giy php hot ng ca ng trong 2 thng.
Giy php hnh ngh y ca ti b nh ch trong 2 thng, iu c

ngha l thu nhp ca ti bng nhin b mt i v nht l lm gin on
quan h gia ti v bnh nhn ca mnh. Ti b buc phi cho mt bc s
thn kinh nh gi, v buc phi th nghim xem c b bnh Alzheimer
khng, v y ban cho rng chnh iu ny mi dn n s c xy ra vi vin
cnh st tun tra xa l. V nu ng l th, th h c th thu hi giy php
ca ti v l do sc khe. Cc nh gi cho kt qu ti l ngi lnh mnh
vi ch s IQ l 139. Cc bc s cng xc nhn ti khng b chng
Alzheimer. Nhng vic nh ch t ngt, c on lm gin on
cng vic ca ti v d nhin l ti in tit ln v hnh ng ny. Trong qu
trnh , bn b v ng nghip ca ti khng th can thip vo. Nhng
thm phn, lut s thn thit khuyn ti hy cho s vic qua i v hy
gi mm gi ming, nhng ti nht nh khng th im lng trc nhng
vic m mnh tin chc l sai tri.
Vi nm trc y, ti tng thng kin trc y ban Y t California

d phi tn mt khon chi ph ln, buc y ban phi tit l thng tin
trong h s ca cc bc s. V kin ca ti chng li y ban Y t California
m ra mt tin l sau khi c Ta n Ti cao California phn quyt
chp thun. Nhiu bc s vit th cm n ti v hnh ng ny. Ri khi
ti c php xem li h s c nhn ca mnh vo nm 1998, ti pht hin
rng y ban Y t tch ly mt lng giy dy n gn 8 tc nhng tin tc

v c nhn ti, bao gm c nhng th t, bn ghi nh, nh gi ti ca cc
bc s bnh vin Mendocino v Mount Zion trong thi chin tranh Vit
Nam.
Nhng ti liu ny c lu tr trong h s ca ti 30 nm, ging nh

nhng qu lu n ca nhng tay phn bit chng tc chuyn nghip, v
khi nhn li, ti mi hiu ti sao vic tin c ti vo chc v Ch tch Hip
hi Y t California b rt li vo gi cht. Nh vy, rt cuc ti tm
thy nhng vn kin, h s l ngun gc ca cc tin n, nhng s quy ri
m ti tng m h cm nhn trong nhiu nm. y ban Y t khng chu rt
khi h s ca ti bc th ca bnh vin Mendocino c ni dung nh gi
ti l ngi qu gn gi vi nhng ngi thua thit, nhng ngi khng
thch nghi vi x hi, nht l ngi Rp, v h cho rng, bc th phn nh
khuyt im v c tnh ca ti. Ti li phi kin h na, co gic h c mu
. L bn nguyn, ti cng yu cu cho php cc bc s c tranh lun v
nhng bc th c ni dung khng ng s tht, c c tm v rt chng ra
khi h s c nhn ca h.
n thng 12.2004 th c 2 nhn vin mt v n vn phng v cho

bit l ti ang b iu tra v b tnh nghi l mt tay khng b. H ni rng
mt ngi cung cp thng tin giu tn co gic cnh st bt gi ti,
v khai rng ti ni 3 iu. Th nht, ti c nhiu thn nhn giu c
khu vc Trung ng - iu ny sai v h hng ca ti n ch ti l nh
gip v tin bc. Th hai l ti c th c quan h dng di vi Saddam
Hussein. Cha ti c cho bit ti thuc dng di Saladin, mt chin binh v l
v vua Hi gio ngi Ai Cp hi th k 12 tng chim ng Jerusalem trong
cuc vin chinh ca Thp t qun. Trong khi Saddam Hussein(1) tng tuyn
b m h rng ng ta cng l hu du ca dng di ny. Th ba, ti ni

rng Tng thng Bush s hi tic v cuc chin tranh Iraq do ng khi
xng. Li khai th ba ny th ng, mc d cho n nay vn cha c du
hiu cho thy Tng thng Bush s thnh khn hi tic v bt c iu g ng
lm.
L mt ngi M, ti ngh l mnh c quyn t do ngn lun, nhng khi

hai nhn vin mt v ng trc ca vn phng mnh th ti m ra nghi
ng. H chp nh ti ti vn phng v yu cu ti k tn h c th xem
h s y t v tm thn ca ti - v ti bit l h c quyn lm nh th theo
o lut i quc. Sau khi tr li nhng cu hi, ti tht s tc gin khi h
tuyn b l ti s b gim st trn i. Ti nh liu sinh mng ca mnh
cho t nc ny trong vai tr mt ngi lnh Thy qun lc chin v l mt
bc s Vit Nam. Ti dnh trn cuc i mnh lm mt cng dn yu
nc, lm vic ht mnh v ng thu cho x s ny. Th m nhng nhn
vin mt v ny li nghi ng lng yu nc ca ti khin ti tc in ln
c.
Nm 2005, sau khi ti mt mi chng n, ngi ta li gn vo ngi

ti mt con chip mt thit b gim st in t v tuyn b hn ch phm
vi di chuyn ca ti t nh n phng mch trong vi tun. Ti b buc phi
nghim chnh chp hnh n lnh, nhng thit b in t li trc trc nhiu
ln. Th l h gi ti ln phng th thch ni theo di nhng ngi b
qun ch cng tay ri a ti ln mt chic xe vi sc nng tng ng
51 C trong khong 20 pht, sau chuyn ti n mt x lim giam n
60 ngi trong 18 gi v gi ti l Con ln Hassan thi tha. Ti b giam 15
ngy mi c cho php gii thch l ci thit b in t h gn cho ti
khng hot ng tt. Ti ta n, sau khi lng nghe s vic, quan ta phn:
Tht l l bch. Th ng ta ngay lp tc!.
Nh ng ngoi ngi Ireland tng dy ti, c mi ln c chng ngi

dng trn ng i ca mnh, ti hc c cch vt qua. Ch ng
nhng tr lc gip ti hnh thnh mt kh nng nhn thc su sc hn v
chnh mnh, gip ti nhn ra c phm cch v lng nhn i mi bnh
nhn bc vo phng mch ca mnh. i lc ti ngh l mnh tht bi,
l ti khng p ng cho bnh nhn ca mnh, v ti cn phi lm
nhiu na. Mc d ti lm vic ht mnh v c sng mt cuc sng hp
vi o l, thnh thong ti vn cm thy l mnh s khng bao gi c th
chuc li i vi tt c nhng iu khng khip m ti chng kin Vit
Nam.
Di sn ca chin tranh
Trong 35 nm qua, ti chm sc nhng ngi gi cng nh nhng

chng trai tr phc v trong Th chin th II, Triu Tin, Vit Nam,
Panama, Grenada v trong hai cuc chin tranh vng Vnh. Mt s cu
chin binh c nhng biu hin ng s t nhng g h tri nghim.
Ti thy lng nhn i cao c hu ht cc bc s, nhng ti cng thy b
phn lnh o ca cc t chc, cc hip hi y t thiu lng trc n, thiu
dng
cm
kin
tr
thng
thn
chng
li
ci
c.
y ban Y t California v Vn phng B trng T php bang California hai ni quan st, theo di v y t ca tiu bang l nhng th d in hnh
ca t trng ny, v ngay c khi c cung cp ngi lm chng v hnh
vi ti phm Vit Nam, cng nh 35 nm sau Guantanamo v Abu
Ghraib, h tuyt i chng lm g c. Mt thc t l nhng bc s chng ti
c th lm nhiu hn na tr gip cho nhng cu chin binh tng tri

qua nhng iu xu xa ca chin tranh, v nhng ai phi chu ng au
kh t s phi by nhng iu kinh khip . Vi chc nng ngh nghip,
thy thuc chng ti phi lm nhiu hn na thng thn chng li nhng
ci c m chng ti mc kch.
Mi mt ci cht hay thng tch vnh vin ca mt qun nhn hay

mt thng dn u l mt thm kch, l mt vt nh ca nn vn minh.
Vit Nam, ti khng ln n nhng qun nhn M tui 18 n 21 v h ch l
ngi tha hnh trong mt hon cnh m h c th b bn, b thng hoc
b git. Nhiu ngi trong s h l anh hng. Nhiu chng trai tr dng cm
cht m chng bao gi c c hi k li nhng cu chuyn v cuc chin
xu xa . Sau chin tranh, khi nhng cu binh chin tranh Vit Nam tr v
v k chuyn ca mnh, h b pht l, c lp, b t chi nhng phc li ng
ra h c hng, thm ch b a vo nh thng in.
Cng nh trng hp ca ti, ngi ta ni vi nhiu cu binh rng

nhng vic m nhng cu binh ny thy v lm trong chin tranh l
khng th xy ra, v nc M khng cho php nhng vic nh th xy ra,
v rng dn chng khng mun nghe nhng iu kinh hong nh th.
Trong trng hp ca ti, v thm st cc chu b khng th no phai nha
trong tm khm. Nhng g tng chng kin m nh ti nhiu nm. Ti
khng c kh nng tm cch bin minh, l gii s kin c th tm qun
iu .
Chin tranh l mt iu xu xa, v nhn o. Ci m ti ghi nh mi

chnh l nhng cp mt lnh lng nhn thng vo mt ti vo bui sng
ngt ngt hm y Qung Tr, sau ngy xy ra v thm st tr em. Bc
ra khi hm tr n trong nh sng ban mai, mt nhn vin c l lm vic

cho CIA dng ngn tay ci v tr ghp li thnh hnh khu sng ri d gn
st vo mt ti v ni: Ti qua ng bn sut cht y!. Trc vic tn st
cc em nh cng li cnh co , ti phi ngh sao v cuc chin v phng
cch ch o cuc chin ?
Nhng ti c chng li loi ngi vn khng dng li, m ngy cng

nhiu hn v li dnh lu trc tip n cc bc s. Khi Thng ngh s John
McCain xut d lut ngn cm qun nhn M s dng hnh thc tra tn,
th chnh quyn li tm cch min tr cho nhn vin CIA. ng John McCain
c nhn xt ch l v tc dng m ng gi l s tra tn hp php. Nhng
tin tc gn y t Afghanistan v Iraq cho thy nhng chuyn gia thn kinh
v bc s qun y M c th chng kin hoc thm ch, tham gia vo
vic tra tn nhng ngi b bt gi m khng h bo co g ht. L mt
ngi ang hnh ngh y, chng ta o c, lng trc n, danh d ca
chng ta u? Chng ta lng can m ca mnh u? Nhng tin tc
ny l iu nhc nh v rt ng xu h cho mt ngh nghip m nguyn
l hng u l khng lm tn thng, khng gy hi.
Trong s bo gn y, cc bin tp vin ca t The Lancet mt tp

ch y hc uy tn ca Anh quc nhc nh cc bc s rng, Hip hi Y hc
Th gii a ra lp trng mnh m vi vic cc bc s tham gia hoc
ng vi hnh thc tra tn. Tuyn b ca Hip hi c on: Cc bc s
khng c ng h, khuyn khch, tha th hay tham gia vo vic tra tn
hoc cc hnh thc x s hn h trong mi hon cnh, k c trong cc
cuc tranh chp dn s hay xung t v trang. Cc bin tp vin ca The
Lancet cn thm Cc nhn vin chm sc y t nay cng cn ph v s im
lng ca mnh. Tp ch The Lancet ln ting ku gi bc s cng nh nhng
ai chng kin cc v tra tn hoc nhng hnh thc hnh h, lm dng khc
nh t Abu Ghraib, Guantanamo hoc nhng ni khc hy mnh dn
co gic v cung cp d kin y , chnh xc v s vic.
C th l nhng cng thng tch t t nhng v gy hn, xm lc

trn th gii trong na th k qua - chu , Trung M v Trung ng -
dn n nh im l v tn cng khng b 11.9, hnh thnh mt phn ng
m trn thc t, l mt chu k lin tc. Chng ta s lnh ly hu qu v
nhng g chng ta lm.
Mt nim hy vng cho ha bnh
Ti vit cun sch ny bng c tri tim mnh v ti ng cho ph

bin, phn phi mi ngi c th hiu r s vic. Mc d ti ch l mt
ht ct trn bi bin, nhng nu c hng triu ting ni ca nhng ht ct
nh th cng ct ln v lng nhn i, tnh thng, th tt c s to nn mt
bi
bin
p.
C nhiu ln trn ng li xe v nng tri ca mnh ngoi Sacramento,

ti ly lm l, t hi v nhng bnh nhn khng bao gi ri b ti, ngay
c khi ti c v kh chu, mt mi hay t ra ng ngn. Ti cng ngc nhin
t hi lm th no m th gii bao la ny vn hnh trong mt ting ni
chung, trong s hi ha v i nh th. Ti thn phc tinh thn nhn i li
c kh nng i ph vi cc tnh hung bt ng, em hy vng n cho ton
nhn loi. Ti khm phc v uy nghi ca con ngi cng nhng sng to
chng li bnh tt, ngho i v s ngu dt. Ti knh phc nhng con ngi
nh b mang gnh nng gi cho nc M lun ti p - nhng ngi th
th cng, th mc, u bp, th ng nc, lm cng, v nhng ngi m
nhn cc cng vic nguy him nh cnh st, nhn vin cu h, cha chy
lun t tnh mng ca mnh vo th thch khi thi hnh nhim v

phn nh r rng u l iu thin, u l ci c, ci xu.
Theo truyn thng, ngi M tn thnh v c thin i vi cc cuc

chin tranh ginh t do hoc cc cuc chin tranh nhm thit lp mt th
ch dn ch. Chng ta l nn dn ch u tin ca Tn Th gii. Sc mnh
v nh hng ca chng ta ln hn bao gi ht. Nhng nhng hnh vi qu
khch i cng s gy hn v chinh phc s lm ngi ta nhn ra s hung
bo, lm cho ngi ta chn ght, gh tm bi nhng v thm st thng
dn di danh ngha Hp chng quc Hoa K. Nhng li di tr v s kin
Vnh Bc B a nhng cng dn chng ta n chin trng Vit Nam,
v nhng li co gic di tr v v kh git ngi hng lot a chng ta
n vi chin trng Iraq. Khng nghi ng g na, thi ngo mn ca
Hoa K i vi cc nc thuc th gii th ba ang a chng ta vo mt
vng trn v tn ca cc cuc chin tranh khng bao gi chm dt. Nu
chng ta khng th nhn din cn nguyn ca mt bnh tt, chng ta
khng th x l sinh bnh hc v do vy, chc chn l chng ta khng th
cha
tr
c.
Ch ngha khng b s dn tiu tan trn tri t nu nh cc cng quc,

nhng nc giu mnh i x vi cc nc thuc th gii th ba v nguyn
th ca h bng s tn trng tht s, v cng nhau lm vic t c
nhng mc tiu chung. Tn trng c tin ca mi mt dn tc cng nh lch
s ca h, chng ta c th a vo x hi nhng t nc y nhng bc
s, lut s, kin trc s, nhng nh nng hc, nhng ngi theo ch ngha
nhn o mi cp, v nhng gio vin khng phi n x s ca h
ging dy kim tin m l v ngi M l nhng mu mc cao qu. S cao
qu ca ngi M khng phi l s cao qu ca mt c vua hay ca mt
t lnh hm i, m l s cao qu dn ch rng m vi bn tnh t nhin,
lm cho hu ht cng dn chng ta c bit thch lm iu tt lnh.

Tt c chng ta u cng thuc dng ging loi ngi, nhng nhiu
ln iu b thch thc. Ti tin rng cc cuc chin tranh xm lc, chin
tranh gy hn lun lun sai lm. Cu hi t ra l, ti sao c gy chin, c
khi ng chin tranh trong khi th gii y p s cao qu nh th, khi th
gii c qu nhiu mc tiu tt lnh nh th?
Cc bn em n cho ti nim vui su sc nht m con ngi c th

cm nhn c, nh khoa hc Php v i Louis Pasteur ni trong mt
bi din vn ngy 27.12.1892. Ti c nim tin chc chn rng khoa hc v
ha bnh s chin thng s dt nt v chin tranh, rng cc quc gia s lin
kt, khng phi hy dit m l xy dng, v rng tng lai s thuc
v nhng ai cng hin ht mnh cho nhn loi.
Nu c iu g ti gt hi c qua nhng chuyn i trong chin

tranh v c ha bnh th chnh l nim tin rng c nhn s chin thng.
N lc c nhn s chin thng s v nhn o ca mt chnh quyn t hi.
Ti thy iu trong cc bnh vin Vit Nam, trong nhng n ci
thn i ca cc em nh nhy l c bng mt chn. Ti thy iu
trong n ci trn khun mt ca mt cu b m mt con mt ca em b
mc i ch v gy m v bng b khng ti bnh vin Qung Tr. Ti cm
nhn iu trong nh mt hm n ca nhng ngi nng dn Vit Nam
khi ti c cha tr thng tch cho h trong thi k chin tranh, v ti li
thy iu khi tr li Vit Nam nhiu nm sau ny.
Ti c gng sng mt cuc sng thch hp vi nhng c tin ca

ring mnh trong vai tr mt bc s y khoa, mt lut s, mt bc s th y v
mt cu qun nhn Thy qun lc chin. Ti lm ht sc mnh co
gic nhng hnh ng ti li m ti tng chng kin. Cun sch ny l n

lc cui cng ghi li chnh xc cc s kin i vi nhng hnh ng tn
nhn m ti mc kch Vit Nam. Sch cng by t nhng hy vng ca
ti v x s m ti sinh ra, vn vn tim tng kh nng l mt t nc v
i tht s. Tht l chn nn khi thy nhng hnh vi tn c, v nhn o
vn tip tc mang danh ngha t quc ti, mang danh ngha t nc m
ti mn yu, ni ti ra i, mt t nc cho ti qu nhiu. Nhng c
iu g trong nhng phm cht tt p ca con ngi ang th thch
nhng nghi thc c xa v s chinh phc v tnh trng b n dch. Nu nh
chng ta c th hnh dung ra mt tng lai nhn bn hn v n lc n
tr thnh hin thc th chnh l nim hy vng cho ha bnh trn th gii.
PH LC
BNG MA CUI CNG CA CHIN TRANH VIT NAM
Ph lc c bit ca tc gi dnh cho n bn ting Vit
Loi cht dit c mu da cam (Agent Orange) cht ngi ny s cn
lu li Vit Nam lu di hn c mt k c. - N c gi l bng ma cui
cng ca cuc chin tranh Vit Nam.
Di chng ca cht c mu da cam li trn t nc ny su hn,

rng hn rt nhiu ln so vi hiu bit ca ti trong thi gian chng ti
phc v ti Qung Tr nhng nm 1968 1969. D ngi thy n, cm thy
n trn da tht mnh, ti vn khng h hay bit g v tnh c hi khn cng
ca n. V nhng ngi lnh khc, c hai pha, cng cng chung s phn
nh ti. Ti hiu rng cht khai hoang ang c s dng khi chng kin
cnh nhng cnh rng b bc v tr tri dc ng mn H Ch Minh
ng H, gn Khe Sanh, Qung Tr.
Tt c chng ti u ngh rng l mt loi cht dit c ch tc dng

ln b mt, gy rng l nhanh v hng lot. Nhng sc hy dit thc s
ca n khng dng li . i vi c th, cht da cam ny gy chng
hng ban dng trng c do tip xc vi cht clor m y hc gi l bnh
Chloracne. V sau, ngi ta khm ph ra rng n gy ra t nht 60 loi ung
th khc nhau i vi ngi v ng vt sinh sng trong nhng cnh rng
khp Vit Nam.
Cht da cam c s dng nh mt phng tin ca cuc chin tranh

sinh ha ti min Nam Vit Nam. Khng c loi ha cht no gy hi i vi
con ngi mt cch nng n v dai dng hn n. Ngi M phun ri tng
cng 21 triu gallon (gn 80 triu lt) gm 15 loi cht khai hoang dit c
khc nhau trn mt din tch gn 3,6 triu mu Anh (tng ng 1,45
triu hc-ta) rng ry, lng mc ca Vit Nam, trong ring cht da cam
l 11,6 triu gallon (gn 44 triu lt). Tt c u c nhn din qua tm
nhn mu cam gn bn ngoi thng cha. l mt hn hp 50 50 cht
khai hoang thng mi gm 2,4-D v 2,4,5-T c axt cacodylic lm tc nhn
pht tn. Trong tt c cc loi cht khai hoang c s dng ti Vit Nam,
ch c cht da cam l c cng thc cu to khc vi cc loi thuc khai
hoang c s dng M. N cha mt loi ha cht cc c. Cht da cam
lm rng l v git cht c cc loi cy g thuc hng thit mc, n cn
li nhng di chng m , bc bi, cht ngi trn binh lnh ca c hai pha,
v c thng dn Vit Nam, trong c rt nhiu ph n v tr con.
Lin qun s dng cht khai hoang nhm bc trn ni n nu ca

b i Bc Vit v du kch, nhng ngi thit lp mt h thng tinh vi
cc ng mn v a o bn di nhng cnh rng rm nhit i. Thng
thng cht khai hoang c ri xung t nhng chic my bay vn ti c
ln C123 hay my bay nh dng trong nng nghip, t cc loi xe c gii
v c bnh xt tay do binh lnh thc hin.
Cht da cam c qun i M th nghim vo u nhng nm 1960

v c s dng dn dp vo nm 1967 1968, khi ti ang phc v vi t
cch mt bc s tnh nguyn ti min Nam Vit Nam. Cht da cam b ngng
s dng vo nm 1971 sau khi nhiu nh khoa hc phn i vic s dng
cht ny, nhng nh hng ca n khng dng li vo thi im . Binh

lnh M, nhng ngi tng hng chu nhng tn thng mang tnh di truyn
v tc ng nghim trng n sc khe do s pht tc ca cht da cam
phi u tranh ht nm ny sang nm khc yu cu thc thi cng l t
cc ta n M. Cn nhng ngi lnh v thng dn min Nam Vit Nam,
nn nhn trc tip ca cht da cam, vn cha c bi thng. Tr con
sinh ra tip tc b khim khuyt, d dng bm sinh v nhiu di chng khc,
trong c ung th.
Cht da cam c cha cht kch c dioxin, gi tt l TCDD, mt cht

ha hc khng c trong t nhin. Dioxin l cht sinh ra t qu trnh sn
xut thuc dit c v l mt loi ha cht c hi nht m con ngi tng
bit n. Mt nghin cu ca c c tnh rng c khong 368 pound (tng
ng 167 kg) dioxin b ri xung Vit Nam trong vng 6 nm. Dioxin c
th b phn hy dn di nh mt tri, nhng n tn ng rt lu trong t.
Hin cn mt lng ln dioxin ang nm trong t v nc Vit Nam.
Cc mu kim nghim cht da cam 2,4-D s dng ti Vit Nam cho

thy t l nhim dioxin ln n 50 phn triu. Mt vi cht da cam gi sang
Vit Nam nhim dioxin cao gp 15.000 ln so vi cc loi thuc dit c c
s dng ti Hoa K. Sau nm 1971, s pha trn dioxin vo thuc dit c b
lut php ca nhiu quc gia gii hn mc 0,1 phn triu. iu l l, d
qun i M c lu tr thng tin y , nhng vn c 14% cht da cam
gi sang Vit Nam l khng r ngun gc.
T nm 1962, ngi M bit dioxin l cht cc c v t nht Dow

Chemical, mt nh cung cp thuc khai hoang, bit rng hp cht ny c
cho nhim dioxin vo nm 1965. Nhng, khng c nghin cu no c nh

sn xut hay qun i trin khai kim nghim kh nng gy t bin
gen, ung th hay qui thai ca cht da cam trc khi mang sang s dng
ti Vit Nam. Ngy nay s tht r rng, tt c cc tc dng ni trn u
c th nhn thy ngi v gia sc ti Vit Nam.
Khi chng ti (cc nh khoa hc qun s) tin hnh chng trnh

thuc dit c vo nhng nm 1960, chng ti c cnh bo v kh
nng hy hoi ca thuc dit c nhim dioxin. Thm ch chng ti cn
c cnh bo rng thuc dit c theo cng thc qun i c nng
dioxin cao hn cc loi thuc dit c dn s v gi thnh thp v thi gian
sn xut ngn. Tuy nhin, v sn phm c s dng trn i phng nn
khng ai trong chng ti t ra quan tm thi qu. Chng ti khng bao gi
hnh dung ra cnh binh lnh ca mnh cng s b nhim c. V, nu xy ra
tnh hung ny, chng ti mong rng chnh ph ca chng ta s tr gip
cc cu chin binh b phi nhim. Tin s James Clary, mt nh khoa hc
phc v trong Khng qun Hoa K, ngi thit k cc thng cha thuc
khai hoang t trn trc thng, cng l ngi vit bo co tng kt Chin
dch Operation Ranch Hand vit nh th vo nm 1979.
HUY HOI CON NGI
Trong sut cuc chin, cc bo co v tnh trng tr con b d dng

bm sinh xut hin trn bo ch Si Gn u b gt b v lin qun cho rng
iu ch gip tuyn truyn cho Cng sn. Nhng li on thn v cc
chng bnh nguy hi t nhng ngi nng dn khp cc lng mc Vit Nam
u b lm ng. Binh lnh than phin vi bc s rng h b rt bng da, nhc
u, nn ma v nhiu triu chng khc sau khi phi nhim nhng h c
bo rng iu khng c lin quan g vi vic phun xt thuc dit c.
L mt bc s, ti nhn thy hng trm cu chin binh M mc

chng v sinh, ung th, tiu ng loi 2 v nhiu vn v sc khe khc
c lin quan n vic phi nhim cht da cam ti Vit Nam. Ti tng chng
kin nhng ngi v ca h mang thai cht lu (bo thai b cht trong bng
m), hoc sinh con d dng. V ca mt cu chin binh ti tng gp sinh
ra mt a con khng c u. Ti tin thm ha ca gia nh ny l h qu
trc tip v s phi nhim ca ngi cha vi cht da cam.
Cc chng ung th v cc bnh do tip xc vi cc tc nhn gy bnh

lit k sau y c cho l c lin h vi vic phi nhim cht da cam: ung
th tin lit tuyn, ung th Hodgkin, bnh lymphom khng Hodgkin, bnh
a u ty, sarcom si ngi ln, sarcom phn mm ph nang, sarcom
mch mu, sarcom gn dng t bo sng, sarcom si th bm sinh, sarcom
si b li, bu ngoi-trung b, sarcom c trn dng biu m, bu v bao
thn kinh dng biu m, sarcom dng biu m, sarcom Ewing ngoi xng,
sarcom mch mu, sarcom si tr em, sarcom c trn, sarcom m,
sarcom mch bch huyt, bu m bo si c, bu i bo c tnh ca bao
gn, bu v bao thn kinh dng tuyn c tnh, bu xoang cnh c tnh,
bu chu mch c tnh, bu trung m c tnh, bnh ni m mch mu
tng sinh nguyn bo c vn, sarcom c vn, sarcom hot mc, tiu ng
loi 2 ngi ln, bnh bch cu dng lymphom dng mn tnh, sarcom
m mm, bnh thn kinh ngoi bin, hng ban dng mn trng c do tip
xc vi clor (bnh Chloracne), bnh tng sc t da mn. S tn tt con
em cc cu chin binh Vit Nam do tip xc vi cht da cam thng thy l
bnh ct sng ch i (bnh nt t sng) v bnh v no.
Ti mun gii thch thm mt s kin thc y khoa v cc bnh k trn.

Ung th tin lit tuyn l bu c tnh ca tuyn tin lit nam gii. Bnh
Hodgkin l bu hch bch huyt c trng bi s ph i ca hch bch
huyt, gan, lch v thiu mu lin tc. Bnh lymphom khng Hodgkin cng
l bnh c tnh ca hch nhng khc vi bnh Hodgkin do khng c t bo
Reed-Sternberg khng l. Bnh a u ty l ung th ca ty xng, c
trng bi c nhiu bu khp b xng v au nhc d di. Sarcom l
bu ca m lin kt, xng, sn v c. Sarcom si ngi ln l bu
xut hin ngi ln xut ngun t m lin kt. Sarcom m mm ph nang
l ung th ca ph nang phi, cu trc c dng ti phi. Ung th ph
qun l bu c tnh phi v kh qun nm trong phi. Ung th thanh
qun l bu c tnh ca thanh qun.
Ung th phi l bu c tnh ca phi. Ung th kh qun ch xy ra

kh qun. Sarcom mch mu l bu thng gp v v da c cho l
pht xut t mch mu. Sarcom t bo sng ca gn l ung th ca gn.
Sarcom si bm sinh l bu c tnh c trc khi sinh m lin kt ca bo
thai. Sarcom si b l bu pht trin chm gm nhng nt chc. Bu nihttp://www.sachhiem.us/
trung b l bu gp da. Sarcom c trn c tnh l bu c tnh xut

ngun t mt lp bao ngoi ca c. Bu v bao thn kinh c tnh l bu
c tnh ca lp ngoi ca t bo thn kinh. Sarcom si tr em l bu
hnh thnh tr em xut ngun t m lin kt si. Sarcom m l bu c
th gp bt k ni no ca c th gm c nhng t bo m. Bu m bo
si c l bu ca m lin kt. Bu xoang cnh c l bu gp dng cc
nt nh nn ngn tay, ngn chn, l tai, bn tay, v c quan khc. Bu
trung m c l bu ca m hay dch c ngun gc phi thai.
Bnh ni m mch mu ton thn l s tng sinh ca mt s t bo

mch mu gy ra mt sc t da. Sarcom c vn l bu ca c. Bnh thn
kinh ngoi vi cp l s ri lon chc nng tm thi ca h thn kinh. Bnh
thn kinh ngoi vi l s ri lon chc nng lin quan n h thn kinh t
ng hay h thn kinh thn th, cng gi l bnh thn kinh ngoi vi bn
cp. Bnh thn kinh ngoi vi bn cp nh hng n h thn kinh v gy
au, t v cm gic t rn cc dy thn kinh. Bnh Chloracne l nhng
hng ban sm mu trn b mt da do tip xc ko di vi cht dioxin. Bnh
tng sc t da mn l bnh c trng bi tn thng gan v thn v thay
i sc t da.
Nhng khuyt tt bm sinh, bao gm nhng bt thng v cu trc,

chc nng v chuyn ha ca thai nhi c xc nhn l do tc ng ca
mi trng sinh thi (b nhim ha cht c hi) trong thi k bo thai cn
trong bng m. Bnh ct sng ch i (Spina bifida) c trng bi khuyt
tt l ng ca ng sng lm ty sng l ra hay c th b li ra.
Bc s Samuel S. Epstein, mt nh gii phu bnh hc v c t hc nghin

cu trn ngi v ng vt th nghim, gi cht dioxin l tc nhn sinh
ung th mnh nht. Trong sut cuc chin nhm em cht c mu da
cam ra nh sng Hoa K, bc s Epstein chng minh H vin Hoa K
(trong Tiu ban v cc phng tin y khoa v li ch ca cc cu binh) rng
chut th nghim mc phi nhiu loi ung th khi tip xc vi dioxin.
ng cng cho bit mt t l cao nhng cng nhn trong ngnh lm nghip
c tip xc vi cht 2,4-T hoc 2,4-D mc phi cc loi bnh ung th.
CNG L CHO CU CHIN BINH M
Nhiu lnh b binh M tng c trao cho cc bnh phun thuc dit c
phun th cht da cam ny xung quanh im ng qun v doanh tri
ca h. Lnh bit kch th hoc b nhng chic my bay nh ang lm nhim
v ri cht da cam v tnh phun c ln ngi v nhiu ngi trong s h
mc c b qun o b nhim hng tun l lin cho ti khi cuc hnh
qun kt thc, hoc ung nc ly t nhng ao h hay sng sui b nhim
cht c cht ngi ny.
Ngay c cc binh lnh khng nm trong phm vi b ri cht c ha hc

cng c nguy c b phi nhim cao do s pht tn cht ny trong gi, do
ngun nc v c thc phm b nhim c. Cc phi cng trc thng bay
xuyn qua nhng m my b nhim c m khng h hay bit (trong khi
chuyn ch hng thng ha cht da cam) nn mc nhiu loi bnh cht
ngi, vn ch pht tc nhiu nm v sau. Ngay c nhng ph n (nh y t)
bn ngoi vng chin s hoc xa tin tuyn v rng rm hng chc cy
s cng hng chu nhng mt mt to ln nh sy thai, thai cht lu hoc

sinh con khuyt tt.
Nhng ngi lnh M tr v t Vit Nam b nhng chng bnh nan y

hnh h lm h au yu v gi trc tui th c bo rng iu chng
quan h g n thi gian h phc v ti Vit Nam. Cc nh sn xut cht da
cam v chnh ph M lun ph nhn bt c mi lin h no trong nhiu
nm lin tip.
Trc nm 1983, c khong 9.170 cu binh M lm h s ngh cho

hng cc ch tr cp khuyt tt v cc vn sc khe c lin quan
n cht da cam. C quan Cu chin binh M bc 7.709 n trong s
ny v cho rng ch c chng phng rp da mt mi l hu qu do cht da
cam gy ra. Gii y hc dn s th khng mn m g vi nhng con ngi tr
v t vng t xa xi, li b nhim cht da cam. Hu ht cc bc s u
khng hiu r nhng h qu m mt ngi phi gnh chu sau khi b phi
nhim trc th cht c cht ngi ny. Cc cu chin binh Vit Nam,
nhng ngi khiu ni vi cc bc s trong C quan Cu chin binh M ca
chng ta cc rc ri v sc khe th thng b lm ng, b cho l tm thn
v b nht vo cc nh thng in, hoc ch c iu tr s si v thm
ch khng c iu tr g c.
Khng th bit chnh xc c bao nhiu thng dn, binh lnh, v bao
nhiu ci cht c lin h vi cht da cam v nhng ha cht c hi khc.
So vi con s 58.000 lnh M cht trn trong cuc chin 10 nm ti Vit
Nam, ngi ta c lng rng s ngi cht v phi nhim cht c ny
phi cao gp 5 ln. Cc c quan y t c thm quyn c tnh rng c
khong 250.000 cu binh M cht sm do hu qu t cht da cam hoc cc

bin chng t n.
CNG L T LUT PHP
Sau khi cuc chin kt thc, nhiu bi bo v cc di chng ca cht da

cam bt u xut hin ti M. Ti Seveso, , mt tai nn cng nghip xy
ra vo nm 1976 lm mt lng dioxin khng kim sot c trn vo
khng kh, lm cht hng lot sc vt trong bn knh nhiu dm v gy
bng da cng nhiu ri lon sc khe khc i vi ngi dn trong vng.
Ring gia sc n c b nhim dioxin c t l sy thai cao. Nm 1978, T chc
Bo v Mi trng quyt nh ngng s dng cht da cam trong cc khu
rng quc gia v s v sy thai gia tng nhng ph n sng gn cc khu
vc c phun cht dit c.
Theo quyn Waiting for an Army to Die: The Tragedy of Agent Orange
ca tc gi Fred A. Wilcox, cc xt nghim trn kh nu, ba ging chut
nht v hai ging chut cng khc nhau u cho thy c s nhim c
dioxin i vi h thn kinh. iu c ngha l ph n mang thai c th
sinh con cht lu nu b phi nhim cht ny.
Ngay sau cuc chin, ti Hoa K, mt lot v kin tng v vn lin

i trch nhim c tin hnh nhn danh 2,5 triu cu binh chin tranh
Vit Nam chng li cc nh sn xut cht da cam. Cc nh sn xut nh
Dow Chemical, Monsanto (hin i tn thnh Solutia), Diamond
Shamrock, Hercules, Uniroyal cng nhiu cng ty khc bin h rng h ch
sn xut hng ha cho chnh ph M s dng nn khng th b kin. Sau
nhiu nm tranh lun m v tr hon, cui cng v kin c dn xp

bng mt tha thun bn ngoi ta n vi vic bi thng 180 triu -la
vo nm 1984. Nm 1989, sau khi thanh ton chi ph cho cc lut s, s
tin cn li c chia cho cc nguyn n. Ti M, mt cu binh chin tranh
Vit Nam mt sc hon ton c nhn 12.000 -la, chia u lnh trong
10 nm. Trong thi gian ny, cc cu binh Canada, c v New Zealand
cng nhn c tin bi thng t cc tha thun bn ngoi ta n vi cc
nh sn xut cht da cam.
Quc hi M thng qua Lut 102-4 vi tn gi o lut Da cam vo

nm 1991 v y l c s tin hnh nhiu cuc iu tra su rng hn v
tc ng cht ngi ca vic phun ri loi cht khai hoang ny. c Hi
qun M trong chin tranh Vit Nam Elmo R. Zumwalt, ngi tng ra lnh
thc hin mt s phi v ri cht ha hc gip em nhng tc hi ca
cht dioxin ra nh sng trc cng lun M. Con trai ca Zumwalt tng
phc v ti Vit Nam v cht tr v bnh ung th mu, mt trong cc chng
bnh c lin quan n vic phi nhim cht da cam.
Nm 1996, sau mt cuc tranh lun dai dng, Tng thng M Bill
Clinton chnh thc tha nhn cht da cam gn nh l nguyn nhn ca
13 chng bnh nan y t ung th tin lit tuyn, ung th mu, cho ti tiu
ng loi 2 v bnh thn kinh ngoi bin. Cc cu binh gp rc ri v sc
khe c thi gian phc v ti Vit Nam ng nhin c nhn cc khon
tr cp theo ch thng binh. Mt lnh M sang Vit Nam d ch mt
ngy cng c xem l b phi nhim cht da cam. Nu anh ta mc
chng tiu ng loi 2 hoc mt trong cc loi ung th gy ra bi cht da
cam th s c hng tr cp thng tt t C quan Cu chin binh M.
Mt phn quyt mi y ca Ta n Ti cao M cho php cc cu binh Vit

Nam c chn on b nhim cht da cam k t ngy 01/01/1995 tr i c
quyn khi kin cc nh sn xut cht ny.
Nm 1999, 20.000 ngi Hn Quc k tn khi kin cc nh sn

xut cht da cam ti nc h. Cc ta n Hn Quc yu cu Monsanto
v Dow Chemical phi chi tr 62 triu -la bi thng cho 6.800 ngi.
Thng 01/2006, mt ta n khc ca Hn Quc yu cu cc cng ty ha
cht M chi tr cho cc cu binh Hn Quc tng phc v ti Vit Nam mt
khon bi thng khc l 63 triu -la.
Quan h gia Vit Nam v Hoa K c bnh thng ha vo nm

1995. Vo thi im , Vit Nam tm gc li cc yu cu bi thng chin
tranh. Mt v kin cc nh sn xut cht da cam nhn danh cc nn nhn
Vit Nam b mt phin ta lin bang t chc ti Brooklyn bc b vo nm
2005. V th, cho n nay vn cha c mt thng dn hay cu binh Vit
Nam no nhn c mt ng bi thng t nc M. Hin pha M
ng tham gia cc cuc nghin cu v kho st su hn v vn ny ti
Vit Nam.
NHNG VIC CN LM NGAY
Ngi pht minh ra cht da cam l mt nh thc vt hc ngi M tn

l Arthur W. Galston, v sau ng tr thnh gio s o c sinh hc
(bioethics) ti i hc Yale. Trong mt bi bo trn t The New Republic
nm 1967, Gio s Galston cnh bo chnh ph M v vic th lng vic
s dng cht dit c cc mnh ti Vit Nam. ng vit: Chng ta qu m
m v s tc ng ln nhau gia cc yu t sinh thi hc nn khng th

bit nhng bin i sinh thi gy ra t vic phun ri thuc dit c s tc
ng phm vi no v ko di n mc no. Cc bin i c th hy
hoi sc khe nhng c dn sinh sng trong vng nh hng. Gio s
Galston l mt trong nhng nh khoa hc khn cp yu cu Tng thng
Nixon dng ngay vic s dng cht da cam vo nm 1970, v ng vn cn
tip tc ku gi khc phc hu qu m cc loi thuc dit c ny gy ra
ti Vit Nam.
Mt trong nhng vng b nhim dioxin nng nht Vit Nam l Bin Ha,
ni 7.000 gallon (hn 26.000 lt) cht da cam b ri vi khp ni trong mt
tng kho kh ti chin tranh ca qun i M thi chin tranh. Ngi dn ti
y sng cng mc nhim dioxin cc k cao c khong 413 phn
ngn t, tc cao hn 207 ln so vi nhng vng khng b phun ri cht dit
c. Vic cu c gn h Bin Hng b cm v h ny vn cn b nhim dioxin
nng sau hn 30 nm k t ngy b ri cht ha hc. Mt vng t nhim
dioxin nng n khc l C Chi, ni cch trung tm thnh ph H Ch Minh
khong 40 km. C Chi mt thi l vng t trng cy n qu tr ph. Gn
y, cy ci mi bt u xanh tr li, nhng vn cn t ngi dm hi qu
rng n v s b nhim c.
Trong quyn Chemical and Biological Warfare (Chin tranh Sinh

Ha), phng vin ngi M Seymour M. Hersh trch dn mt nghin cu
vo nm 1967 ca Toichi Fukushima, Trng Tiu ban Nng nghip thuc
y ban Khoa hc Nht Bn, v cc phng php lm rng l cy ci v hy
hoi ma mng Vit Nam ca qun i M. Nghin cu ny c tnh cc
cuc tn cng ph hoi ma mng do M tin hnh tiu hy 3,8 triu
mu Anh t trng trt min Nam Vit Nam v gy ra ci cht ca 1.000

nng dn v 13.000 gia sc. Fukushima ni c mt ngi lng b tn cng
hn 30 ln bi nhng chic my bay C123 chuyn phun ri cc cht dit c,
loi cht n mn da cc mnh v c hi hn thch tn gp nhiu ln.
Mt nghin cu khc ca bc s Tn Tht Tng, Tn c Lang v

c Vn so snh cc tr em con ca nhng ngi lnh min Bc v con ca
cc cu qun nhn min Nam Vit Nam, nhng ngi c cc b v khng b
phi nhim cht da cam, th thy rng v ca nhng ngi lnh min Nam
c t l sinh con bi no, d tt bm sinh, sinh non, thai cht lu, v sinh
cao hn. Nghin cu ny cho thy vic phi nhim vi dioxin tc ng n
kh nng duy tr ni ging ca ngi cha v khng nh s cn thit phi
nghin cu su hn v vn ny.
Chnh ph Vit Nam c tnh c khong 500.000 tr em b d tt bm

sinh v cht da cam, v 2.000.000 ngi khc mc bnh ung th v cc
chng bnh khc c lin quan n cc loi cht khai hoang c s dng
trong cuc chin. Hng ngn a tr khuyt tt b cha m b ri sau khi
sinh ang c tp trung vo cc Lng Ha Bnh ti Vit Nam.
Lm g ty ra cho Vit Nam? M, dioxin tng gy nhim c th

trn Times Beach ca bang Missouri vo nm 1982. Trc Times Beach
c phun du (nhim dioxin) vo nhng nm 1970 chng bi ct. Cc
mu t c ly ln cho thy nng dioxin vt qu 100 phn t, c bit
c mu vt 317 phn t. V th, ton b 2.000 c dn v tt c cc nh
my u c di chuyn ra khi vng ny. Nh ca b git sp v 37.000
tn t mt nhim c c xc mang i thiu hy. Tro t v t b c
chn lp cn thn ti mt ni ring bit. Bt c khu t no ti Times Beach

c nng dioxin qu mt phn t u c ph mt lp t sch mi c
trng c. Nhng cuc ty ra tng t r rng l rt tn km phi c
thc hin ti Vit Nam.
Cc cng ty tng bn ha cht cho qun i M ngoi vic bi

thng trc tip cho cc nn nhn cn phi c trch nhim h tr ti chnh
cho cng tc ty ra dioxin ti Vit Nam. Cc gia nh Vit Nam cn nhn
c s cng tm ca cc ta n M c n b nhng mt mt v au
kh m h v ang phi gnh chu.
Nh mt c ch thin ch, ti tin rng chnh ph M ri s tin hnh
mt K hoch Marshall khc ty ra cn b ca cht da cam cn st li
trong lng t Vit Nam. Ti ngh c dn cc nc Vit Nam, Lo,
Campuchia, Thi Lan phi c bit v cc tc hi khng khip ca cht da
cam m trc y h cha tng c cnh bo. Bn cnh , nhng ngi
tng b phi nhim cht da cam c hai pha cn c hnh ng thch hp
vch trn b my chin tranh lan truyn ci cht c nghit cng
nhng cn bnh tn khc trong khi thu li nhun hng t -la trn tui
thanh xun ca chng ta.
Nhiu nm sau khi cuc chin chm dt, nh pht minh ra cht da
cam pht biu: Ti cho rng chng ta, mt quc gia giu c sn xut ra
nhng phng tin chin tranh ng ln n, phi hnh ng. mi l
lng tm ca chng ta. Cng nh Gio s Galston, ti tin rng v lng
tm ca mnh, nc M phi chuc li v sa cha nhng sai lm v cuc
chin tranh sinh ha m chng ta gy ra ti Vit Nam.
Bc s Allen Hassan
PH LC 2
NI AU XUYN TH K
Thm kch v d ha
Trong sut mt thp k, t nm 1961 n nm 1971, qun i M

tin hnh mt cuc chin tranh ha hc ln nht trong lch s loi ngi ti
min Nam Vit Nam.
Theo s liu thng k, trong cuc chin tranh ha hc ny, khong 3

triu hecta rng cy v ng rung Vit Nam phi hng chu khong 80
triu lt cht dit c v lm rng l cy (hay cn gi l cht khai quang).
Cho n ngy nay, khi m cuc chin tranh li vo d vng hn 30 nm,
nhng nhng cn ma ha cht do nhng chic my bay M phun t trn
tri xung vn li hu qu nng n: Cuc sng ca hng triu ngi Vit
Nam , ang v vn s cn b m thm hy hoi khng bit n bao gi!
Cuc sng v ang chng minh mt nghch l tn ti trong x hi

ngy nay l nhiu pht minh khoa hc, ngay sau khi c ng dng pht
trin sn xut v nng cao cht lng cuc sng con ngi, th cng ngay
lp tc c nghin cu s dng trong cc cuc chin tranh nhm hy
dit con ngi. Cc cht dit c v lm rng l cy khng nm ngoi quy
lut ni trn. Trc Vit Nam, ha cht cng c M v Anh s dng
trong Th chin th II; c Anh s dng trong cuc chin chng du kch
qun Malaysia vo nhng nm 1950, nhng thc t chng minh rng
cha bao gi trong lch s chin tranh, ha cht c s dng lu di nh
Vit Nam.
T nhng nm 1950, chnh quyn M ngy cng can thip su vo

cuc chin ng Dng. n nm 1960, trc nhng tht bi lin tip
trong m mu n p phong tro cch mng min Nam Vit Nam v
trc s ln mnh ca phong tro cch mng khu vc ny, trong khun
kh k hoch Staley-Taylor vi mc ch bnh nh min Nam Vit Nam
trong vng 18 thng, chnh ph M vi s ng ca chnh quyn Ng nh
Dim ro rit chun b cho vic s dng cht dit c v lm rng l cy
trong cuc chin tranh Vit Nam. Chuyn bay u tin phun cht khai
quang dc theo quc l 14 nm pha Bc th x Kon Tum do my bay trc
thng H34 thc hin ngy 10/8/1961. Tuy nhin, ngy 30/11/1961, Tng
thng M Kennedy mi chnh thc chun y k hoch khai quang chin
trng min Nam Vit Nam v phi ti 4 nm sau, vo ngy 20/9/1965,
Nh Trng mi chnh thc tha nhn vic s dng cht khai quang chin
tranh Vit Nam. V pha chnh quyn min Nam Vit Nam, khi tr li phng
vn ca phng vin i ting ni Hoa K ngy 7/3/1962, Tng thng Ng
nh Dim tuyn b rng vic ri cht khai quang l phng tin rt hiu
nghim chng li chin tranh du kch ca cng sn.
Thi gian u, chnh ph M mun n trnh trch nhim trong vic

dng cht dit c trong chin tranh Vit Nam, nn mc d chnh my bay
ca khng lc M tin hnh cc phi v ri cht c ha hc, nhng thn
my bay li c sn c ca chnh quyn Si Gn v phi cng nhn c
lnh phi mc thng phc khi bay. Chnh ph M mun chnh quyn ca
Tng thng Ng nh Dim phi nhn v mnh trch nhim v vic s dng
cht dit c v yu cu Dim ra tuyn b ni rng cc cht ny khng
gy tc hi g cho sc khe con ngi.
Thi gian u (t nm 1961 n nm 1964), vic ri cht c ha hc

c tin hnh quy m nh, hn ch dc cc tuyn ng giao thng v
quanh cc cn c qun s ca M v chnh quyn Si Gn. n nhng nm
1965-1969, cuc chin tranh do M tin hnh Vit Nam tng vt v
quy m v cng . Mc tiu ri m rng ra cc vng nghi ng c qun
gii phng hot ng v cc khu vc rung ng nhng vng tranh chp.
Tp ch Science s ra ngy 18/8/1967 a tin: B Quc phng M

tuyn b v ha cht dit c s dng Vit Nam ang c tng cng.
Lu Nm Gc tuyn b mt k kt cung cp ha cht dit c vi 8 cng ty
M vi tng s tin l 57,7 triu -la. Theo thng k, kinh ph cho chin
dch ny tng t 12,5 triu -la trong nm 1966 ln 15,2 triu -la trong
nm 1967 v d chi cho nm 1968 s ln ti 43,4 triu -la. Nhng cng
ty cung cp ha cht dit c l Dow Chemical, Diamond Alkali, Uniroyal
Chemical, Thompson Chemical, Hercules, Monsanto, Ansul v Thompson
Hayward.
Lch s ghi li rng cc cuc phun ha cht thng c tin hnh

vo bui sng sm, khi khng kh yn tnh hn nn ha cht ri ri ng
a im cn ri m t chu nh hng ca gi. n tra, khi nhit ln
cao nht trong ngy, ha cht s pht huy tc dng ti a. Thng thng
nhng chic my bay ri cht c ha hc thng bay thnh phi i gm 23 chic. trnh ha lc t mt t, khi cn xa mc tiu, chng bay rt
cao, khi ti gn mc tiu, my bay t ngt h xung thp st ngn cy v
trong vng vi pht x xung mt t ton b s lng ha cht qua cc
vi phun c thit k hai bn cnh my bay.
Hng chc nm qua, hng triu ngi dn Vit Nam, trong a s l

nhng ngi dn v ti sng cc vng b ri cht c da cam, nhng cn
b khng chin, b i, thanh nin xung phong v ang b hnh h bi
nhng cn bnh nan y do dioxin - mt thnh phn ha hc c hi nht ca
cht da cam, gy nn ung th, d dng bm sinh, tiu ng, suy kit sc
lao ng. Nhng khng ch nhng con ngi trc tip i mt vi chin
tranh phi gnh chu ni au da cam, m cc th h con chu ca h
cng ang phi gnh chu ni au ny. H chnh l nhn chng sng cho
nhng ti c da cam m qun i M gy nn Vit Nam.
Nc M trt xung (Nam Vit Nam) mt lng ha cht c hi

tng ng mc bnh qun n 6 pound (gn 3kg) trn u ngi, k c
ph n v tr em.
Thng ngh s M Gaylord Nelson
The US dropped down (South Vietnam) with a volume of toxic chemicals

equivalent to average level up to 6 pounds (nearly 3kgs) per head,
including the women and the children.
US Senate Gaylord Nelson
Mc d cuc chin tranh tn khc m M gy ra Vit Nam chm

dt cch y hn 30 nm, nhng ni au dai dng m cht dit c ng
trong nhng chic thng cha c nh du bng nhng bng sn mu da
cam gy nn vn tng ngy tng gi hy hoi cuc sng ca nhiu ngi
Vit Nam. Thc t ang chng minh li nhn nh cho rng Vit Nam ging
nh mt phng th nghim, ni m ngi ta c th nhn bit c s tn
ph ca dioxin vn ang cn tip din chm chp.
Nu tnh ton chnh xc th cht c ha hc m M ri xung Vit

Nam qua mt khong thi gian hn 40 nm. Trong thi gian , nhiu
nn nhn qua i v nhiu ngi trong s nhng nn nhn chng ta
c bit hin nay l nhng nn nhn th h th hai, th ba con chu ca
nhng ngi trc tip nhim cht c da cam m trong , dioxin l cht
c nht trong s cc cht c m con ngi tm ra t trc n nay.
c tnh c khong 4,8 triu ngi Vit Nam b nhim cht c da cam. y
l nhng ngi ch yu sng tp trung ti cc tnh dc ng Trng Sn
v st bin gii vi nc lng ging Campuchia, ni trc kia tng hng
chu nhiu nht lng cht c ha hc m qun i M ri xung. Gi y,
hng triu nn nhn cng con chu h ang phi sng cuc i bnh tt,
ngho kh do di chng ca cht c da cam.
Theo nghin cu ca cc nh khoa hc, cc nn nhn cht c da cam

mang trong mnh khong 35 cn bnh khc nhau. Kt qu iu tra trn 92
ph n c con ti tnh ng Thp do mt nhm chuyn gia y hc Nht
Bn tin hnh cho thy mt s tht ng s: n nm 1970, t l con
d tt l 0%, nhng n nhng nm 1971-1975, t l con d tt l 6%,
nhng nm 1976-1980 l 15,7%. T l ny tng ln 19,6% trong nhng
nm 1981-1985 v trong thi k 1986-1988 t l con d tt ln ti
mc ng s - 30,3%. Kt qu iu tra cho thy tr d tt l nhng trng
hp tr ra khng c no, thn dnh lin nhau, d dng v chi, khng c
nhn cu, h hm ch. Ngoi ra, c nhiu trng hp cc b m non,
sy thai, thai cht lu. cp di chng cht c da cam, gio s L Cao

i - Gim c iu hnh Qu bo tr nn nhn cht c da cam ca Vit
Nam, cho bit: Cht dioxin c th di truyn qua nhiu th h v Vit Nam,
di chng da cam truyn sang th h th ba. Theo iu tra mi y, mi
nm Vit Nam c 1/1000 tr em sinh ra b d tt.
Nu c dp ti thm nhng gia nh b eo bm bi ni au da cam,

chc hn khng ai c th cm lng trc nhng a tr hnh th d dng,
trc nhng ng b b m ang phi tng ngy tng gi vt ln vi ngho
kh duy tr cuc sng vi nhng vt thng nhc nhi c v tm hn v
th xc. Phn ln nhng gia nh nn nhn cht c da cam l nhng gia
nh trong hon cnh v cng kh khn, l nhng ngi ngho kh nht
trong s nhng ngi ngho kh. Hu nh tt c h ch c mong mun tht
gin n l lm sao con ci mnh sinh ra lnh ln nh bao a tr bnh
thng khc. Nhng c m n gin i vi h qu xa vi. Cht c da
cam nh si dy v hnh ang tri cht bao th h ngi Vit Nam - nn
nhn cht c da cam, vi mt tng lai m mt khng li thot. H ang
sng , nhng cuc sng ca h c v nh a ngc trn gian khng
khip v cuc sng y cn ng s hn c ci cht.
Vit Nam c bit bao nhn chng sng cho v kin ca Hi Nn

nhn cht c mu da cam Vit Nam i vi cc cng ty sn xut cht c
ha hc ca M. Nhiu b m cng nhng a con d dng phi sng trong
tuyt vng, nhiu nn nhn b nhim cht c da cam ang phi sng cuc
sng thc vt n thun khng th nhn bit c th gii xung quanh,
nhiu a tr mang d tt bm sinh ang lng l khc thm trong c n
bi hnh hi khng ra con ngi ca mnh.
10 nm nay ni au da cam nng ln cuc sng ca ch

Nguyn Th Nhung x Ty , huyn Hng H, tnh Thi Bnh. Kt qu
nm ln sinh n ca ch l nm a con vi d tt bm sinh. Hin chng ch
ngi b nhim cht c da cam, ang b bi no v nm lit mt ch. Gi
y, gnh nng cuc sng ang nng ln vai ngi ph n c n ny.
Bnh tm thn ca ba a con cn sng st ngy cng trm trng, chng
khng th kim sot c hnh vi ca mnh, ln cn in chng nh c b
m. Cc thnh vin trong gia nh ch cn trng ch vo ch Nhung - ngi
n b ang mt mnh vt ln vi s phn tr tru, au kh. Cuc i ch
Nhung ch l mt trong s nhiu v d v nhng cuc i bt hnh nhum
mu da cam ng s.
i vi bt c quc gia no, th h tr l th h xy dng tng lai

ca quc gia . Nhng cht c da cam ang git dn git mn khng t
thnh vin ca cc th h tng lai Vit Nam. Chuyn v c b Trng
Th Sen (tnh Ngh An) i bng tay vt hng ngn cy s n
trng, chuyn v c gi tt nguyn Hong Lan Hng (tnh Tuyn Quang)
phi sng chung thn vi chic xe ln vt ln tt nguyn t hc, t
xoa du ni au da cam ca bn thn v gia nh, chuyn v Ko cu b
tn tt vi sp bo trn xe ln ang khin cho bao ngi bi ngi xc ng.
l nhng tm gng vt ln s phn ca nhng nn nhn cht c da
cam, nhng cn bit bao nn nhn khc ang trong hon cnh khng li
thot. Ni au da cam vn ngy m giy v hng triu gia nh Vit Nam.
Bao nhiu ngi phi ra i, bao nhiu ngi vn phi li chng

chi vi bnh tt v bao nhiu ngi na s li phi u thai vi ni au da
cam? l nhng cu hi khng th tm thy cu tr li. Vy m, nh li

Gio s Nguyn Trng Nhn nguyn Ch tch Hi Ch thp Vit Nam,
nhng k gy nn ti c n nay vn cn lng trnh, khng nhn nhn
nghim tc ti li ca mnh trc bao nhiu s phn au thng ca cc
nn nhn. Hy vng, v kin ca Hi Nn nhn cht c da cam Vit Nam
i vi cc cng ty sn xut v kh ha hc ca M s thu c kt qu
gp phn lm vi bt ni au da cam m nhng nn nhn ang phi gnh
chu.
LNG TRI THC TNH
Vo nhng nm 40 ca th k XX, cht lm rng l, thuc dit c c

pht minh. N gp phn thc y cc cuc cch mng xanh pht trin.
i km, khan him lng thc - ni lo trin min t bao i nay ca cc
quc gia, cc dn tc trn th gii ng trc vin cnh s c khc phc.
Nhn loi khp khi vui mng v mong i.
Nhng ngi c hng li trc nht, nhiu nht khng ai khc

ngoi cc nh sn xut cht lm rng l v thuc dit c. Hng ha ca h
trn ngp th trng. Cc cng ty ha cht Hoa K (cng ty HCHK) nhanh
chng tr thnh cc cng ty giu mnh ca nc M. giu li cng giu
thm, khi vo nhng nm 60 ca th k trc, cc cng ty ny c chnh
ph Hoa K t mua mt lng ln cht khai quang, dit thc vt s
dng trong chin tranh ha hc (CTHH) ti min Nam Vit Nam.
Ti c ln nht, bi kch thm khc nht i vi mi trng, sinh thi,

con ngi, ng vt, thc vt min Nam Vit Nam bt u t thi im
ny.
Cht lm rng l, thuc dit c phi c sn xut theo mt quy trnh cng
ngh nghim ngt th khng c tp cht dioxin. lm ra mt m sn
phm khng c dioxin th thi gian phn ng ha hc phi khng di 12 13 gi. Nhit chng ct khng c cao qu 88,8 C. Thi gian phn
ng cng ngn, nhit chng ct cng cao th hm lng dioxin trong sn
phm cng nhiu. V mun c nhanh, c nhiu sn phm bn cho Chnh
ph, cc cng ty HCHK tng nhit ln 277,7 C. Thi gian phn ng
cho mt m sn phm rt xung cn 8 pht. Sn phm ca h c hm
lng dioxin cao hn hng chc ln so vi ngng m bo an ton. Theo
B Quc phng M, cc cng ty HCHK bn mt lng ha cht c 170 kg
dioxin s dng trong cuc CTHH min Nam Vit Nam.
Theo Gio s Jeanne Mager Stellman (Trng i hc Tng hp

Columbia), con s l 366 kg. V mt l thuyt, ch cn mt tha c ph
dioxin c th gy cht chc cho mt thnh ph c 8 triu dn. Khng cn s
lng nhiu hn, ch vi 170 kg l qu d tha gy cht chc cho c
nhn loi sng trn tri t ny. Sn phm lm ra cng nhanh, cng nhiu,
th li nhun ca h cng cao. Li nhun ca cc cng ty HCHK tng 1, th
mc nguy him do h gy ra cho nhn loi tng ln gp 10, gp 100,
gp 1.000 ln. Ch c Cha mi bit c quy m, mc , thi gian ca
hu qu do cht c dioxin gy ra cho mi trng, sinh thi v s sng ca
mun loi. Trc v trong qu trnh sn xut theo n t hng ca Chnh
ph M, cc cng ty HCHK bit r tnh c ca dioxin mang tnh h
thng. H cng bit cch loi b dioxin ra khi sn phm. H bit r l
sn phm ca h c dng cho cuc CTHH chng li nhn dn min Nam
Vit Nam.
Nhng v s b ct b hp ng, h c bng bt nhng g h
bit, h lm. Mi mt ng -la li nhun ca h thm m mu, xng

ng loi.
Mi e da i vi nhn loi s ln hn, hin hu hn, khi cn nhiu

ngi trn th gii cha bit c ti c v sn xut cht c da cam/dioxin
ca cc cng ty HCHK. Nhiu nm sau khi chin tranh Vit Nam chm
dt, hu qu khn lng ca loi v kh ha hc mi dn dn bc l.
Nhiu cnh rng nguyn sinh, nhiu cnh rng ngp mn ca Vit Nam nay
khng cn na. Khng mt ting chim ku. Khng mt chic l lay ng.
Khng mt bng dng ca s sng. Mi trng b hy hoi. Sinh thi mt
cn bng. Nhiu triu ngi gm nhiu quc tch, mu da khc nhau b phi
nhim cht da cam trong chin tranh Vit Nam mc phi nhiu bnh
nan y. H sng trong au n khng gii hn v ngho kh tn y. Ci
cht t t n m h khng c cch g thot ra c. Khng c g l qu
ng nu nh xp cht c da cam/dioxin l v kh git ngi hng lot.
Tng lai loi ngi s ra sao, mi trng sng ca nhn loi s nh

th no khi thm ha v dioxin khng c cnh bo y , khi cha c
mt sc mnh ca Cng ng quc t, ca Thn Cng l ra tay ngn chn
nhng th on lm giu bt chnh, bt nhn ca cc cng ty HCHK.
Cch y va ng 230 nm, Tuyn ngn c lp nc M (1776) long

trng tuyn b: Tt c mi ngi sinh ra u c quyn bnh ng. To ha
cho h nhng quyn khng ai c th xm phm c; trong nhng quyn
y, c quyn c sng, quyn c t do v quyn mu cu hnh phc.
Quyn c sng l quyn trc tin. Quyn c sng b tc ot mt
cch phi php th ni n hng trm, hng nghn quyn khc ca con ngi
l iu v ngha, l o c gi. Cht c da cam/dioxin l k st th giu

mt v tn bo nht i vi quyn c sng ca con ngi. Cc cng ty
HCHK l nhng k vi phm quyn con ngi mt cch lnh lng, v cm.
Nhn dn Vit Nam khng phn i hot ng ng dng thnh tu khoa
hc vo cng vic lm giu ca h. Cc nn nhn cht c da cam/dioxin
Vit Nam u tranh i Cng l. Cc nn nhn Vit Nam i cc cng ty
HCHK phi bi thng tt c thit hi v i Chnh ph M phi cng vi
Chnh ph Vit Nam tin hnh cc hot ng c th nhm khc phc hu
qu ca cuc CTHH m h tin hnh Vit Nam.
Trong cuc u tranh i Cng l, ginh quyn c sng vi y

ni dung ca quyn ny, cc nn nhn Vit Nam khng n c. Lm g
ti c ca hm qua, bi kch ca hm nay khng cn lp li? l nhim v
khng phi ca ring ai.
Bi pht biu ca tng thng Bill Clinton Trong bui hp bo ti nh trng
Ngy 28 thng 5 nm 1996 (trch)
Hm nay l mt ngy rt quan trng i vi nc M tin thm

mt bc lm gim nh nhng au thng m t nc chng ta v tnh
gy nn cho nhng ngi con ca mnh khi buc h tip xc vi cht da
cam Vit Nam. Hn hai thp k qua, cc cu chin binh than phin
rng vic tip xc vi cht da cam trc khi h ri chin trng ang git
dn git mn h v thm ch tn thng n con ci ca h.
Trong nhiu nm, chnh quyn khng lng nghe nhng li than
phin ny. Vi nhng bc tin hnh t nm 1993, v bc tin quan trng
chng ta t c hm nay, chng ta chng minh rng nc M c th
lng
nghe
hnh
ng.
Ti xin tuyn b t nay cc cu chin binh tip xc vi cht da cam b cc

loi ung th: ung th tin lit tuyn, ri lon thn kinh, bnh thn kinh
ngoi vi s c hng tr cp thng tt. Chnh ph cng s ngh vi
Quc hi tr cp cho con cc cu chin binh b d tt bm sinh gai i. y
s l ln u tin cc con cu chin binh cng c hng tr cp do bnh
tt ca ngi cha phc v chin trng.
T ngy u, chng ta c gng nhiu tm cu tr li v cc hu

qu do cht da cam, cc ha cht dit c khc dng hy dit cy ci
trong chin tranh Vit Nam. Mt ln trc y chng ta c cu tr li cho
vn ny, chng ta tm nhng bin php thc t nht lm gim
nhng au thng mt mt ca nhng ngi hy sinh rt nhiu cho t
nc.
Ngay sau khi ti nhm chc, Vin Hn lm khoa hc cng b mt

cng trnh nghin cu v tc hi lu di ca cht da cam i vi sc khe
con ngi. B Cu chin binh, di s lnh o ca B trng Brown,
nhanh chng bi thng v iu tr cho cc cu chin binh b cc loi bnh
do cht da cam gy ra c Vin Hn lm tha nhn.
Sau , chng ta b sung thm hai loi bnh: bnh Hodgkin v bnh
gan vo danh sch cc loi bnh c tha nhn do tip xc vi cht da
cam. Tip theo, B trng Brown nghin cu k lng hn cc chi tit
trong bo co ca Vin Hn lm khoa hc. Theo ngh ca ng y, ti

ng tr cp cho cc cu chin binh b ung th ng h hp v au ty.
Cui cng, chng ti yu cu Vin Hn lm khoa hc ch ti s lin
quan ca cht da cam vi cc loi bnh khc, bao gm ung th tin lit
tuyn, bnh thn kinh ngoi vi v d tt gai i cc con ca cc cu chin
binh Vit Nam.
Bui hp bo hm nay cng b nhng kt qu nghin cu gn y

nht ca Vin Hn lm khoa hc.
Ti xin hoan nghnh Vin Hn lm khoa hc v Vin Y hc trong c

gng to ln ca h phc v cho cc cu chin binh. H tp hp c
nhng nh khoa hc v cc bc s gii nht ca M trong vic tm cu tr li
cho cu hi kh khn v tc hi ca cht da cam. Quan trng na l h
to iu kin cho cc cu chin binh tham gia kin vo cc cng trnh
nghin cu. Ti cng hoan nghnh quyt tm ca B trng Brown, ngi
nhiu ln bin cc kt qu nghin cu thnh hnh ng c th, y l
cng hin ln lao ca ng trong lnh vc cht da cam.
S vic ny chng t t nc ta c th i mt vi hu qu ca
nhng hnh ng m chng ta lm v chng ta dm chu trch nhim v
nhng tn hi , thm ch do v tnh gy ra
Danh mc cc loi bnh do cht c da Cam/Dioxin
(Do Vin Hn lm Khoa hc Quc gia Hoa K (NAS) tha nhn nm 2000)
1- Nhng bnh c bng chng l do tip xc vi cht c da cam/dioxin:

- Ung th t chc phn mm (Soft - tissue sarcoma)
- U lymph c tnh (Non - Hodgkins lymphoma)
- Bnh Hodgkin - Bnh sm da (Cloracne)
2- Bnh c bng chng hn ch l do tip xc vi cht c da cam/dioxin:

- Ung th ng h hp bao gm: Ung th phi, ph qun, kh qun, thanh
qun
- Ung th tin lit tuyn (Prostate cancer)
- Bnh a u ty (Multiple myeloma)
- Bnh thn kinh ngoi vi cp v bn cp tnh
- Bnh nhim Porphyrin - da chm (Porphyrin cutanea tarda)
- Bnh tiu ng (Diabetes)
- Hai loi d tt bm sinh con ci cc cu chin binh l: gai i v bnh
bch cu cp tnh (Spina Bifida v Acute myelogenous leukemia).
Thng ip ca gio s, tin s Nguyn Trng Nhn gi tng thng Bill

Clinton (trch)

Knh gi Ngi Tng thng.
Ti vit th ny v trong bui gp Ngi khng th ni ht c mi

iu cn thit. c Ngi tip tuy thi gian hn hp l mt may mn v
vinh d cho ti.
Hm nay, ti ngh Ngi quan tm gii quyt mt vn nhn o

rt ln Vit Nam. l gip cc nn nhn cht c da cam Vit
Nam. Km theo th ny l mt s ti liu lm bng chng (nh, bng
video, sch). Chng ti c s hp tc cht ch vi Gio s A. Schecter i
hc Texas trong lnh vc ny.
Ti tin rng Ngi rt hiu vn ny v Ngi quyt nh gii quyt

vn cc nn nhn cht c da cam trong s cc cu chin binh M ti
Vit Nam tr v. Ti c c bi pht biu ca Ngi ti Nh Trng ngy
28 thng 5 nm 1996.
Nn nhn cht c da cam Vit Nam rt ng, tnh trng sng ca

h rt thm thng. iu ng ngi l cht c da cam tc hi ti i
con, i chu ca h. Mi ngi, trong c nhiu ngi M ti thm h,
u rt xc ng.
Hi Ch thp Vit Nam lp Qu bo tr nn nhn cht c da

cam, c chi nhnh hu ht cc tnh, thnh ph trong c nc. Hip hi
Ch thp v Trng li lim quc t thng cm vi Vit Nam ra li
ku gi gip nn nhn cht c da cam gi ti cc Hi Ch thp quc
gia. ng mng l Hi
Ch thp M, Qu Ford hng ng, nhiu t
chc nc ngoi cng ng h chng ti. Nhng kh nng hin nay so vi

nhu cu cn rt xa.
Ti ngh rng y l mt vn nhn o, khng phi ch ca ring

Vit Nam, m cn l vn lng tm v trch nhim ca mi ngi.
Ti trn trng ngh Ngi, c bit vi t cch l mt ngi khng

ng tnh vic tin hnh chin tranh Vit Nam v thc hin mt s
chnh sch hu ngh vi Vit Nam v vt cht cng nh v tinh thn gip
cc nn nhn cht c da cam.
Ngoi ra, Chnh ph M nn gip Vit Nam ty c nhng vng cn

tn ng cht da cam ang tip tc tc hi ti cuc sng nhn dn v ti.
Ti ngh rng cn c s hp tc nghin cu ca cc nh khoa hc

nhiu nc trong lnh vc ny nhm phng nga tc hi di truyn qua th
h sau, pht hin v cha cc tn thng do cht da cam gy ra. Khng th
ng tnh vi quan im nghin cu khoa hc trc, ri mi gip nn nhn
sau.
Hng ngy c nn nhn da cam cht trong au kh v y lng on

trch. Hng ngy c thm cc tr em v ti tr thnh nn nhn cht c da
cam. Do cn phi tin hnh cng lc ba vic: gip nn nhn cht c
da cam, ty c mi trng v nghin cu khoa hc.
Tha Ngi Tng thng! Ti vit bc th ny trong khi ch i bui tip

kin Ngi. Nu hm nay v qu bn, Ngi khng dnh c thi gian gp
ti, xin Ngi hiu rng y l tm lng ca Ch tch Hi Ch thp Vit
Nam gi ti Ngi - ngi u Hi Ch thp M. Ti vit nhng dng
ny vi nim tin v hy vng vo sc mnh ca nhn o
Gio s, tin s Nguyn Trng Nhn (Ch tch Hi Ch thp Vit Nam)
Th tr li ca tng thng Bill Clinton gi gio s, tin s Nguyn Trng

Nhn

Tha gio s Nguyn Trng Nhn
Ti rt vinh d c sang thm Vit Nam v chuyn thm li cho ti

n tng su sc.
Cm n bc th y xc ng ca Ngi, by t tm huyt vi cc nn
nhn cht c da cam Vit Nam. Ti xin chia s vi Ngi mi quan tm lo
lng v nhng kh khn bnh tt v tm l m cc nn nhn ang phi i
mt. Ti ng rng cn thit phi lm cng lc nghin cu khoa hc v n
lc tr gip nhn o ca c hai nc chng ta. Ti ca ngi s nghip kh
khn v s cng hin ca Ngi trn cng v l Ch tch Hi Ch thp
Vit Nam.
Xin cm n Ngi v cun phim t liu, quyn sch Cht c da cam

trong chin tranh Vit Nam v cun album nh c bit v cc nn nhn
cht c da cam. Ngi trao tng mn qu c bit cho ti v ti nh
gi cao ngha c ca Ngi.
Trn trng Bill Clinton
Li ku gi ca Hi ngh quc t nn nhn cht da Cam/dioxin H Ni
Chng ti, nhng nn nhn cht c da cam/dioxin v nhng ha cht

c hi khc cng vi nhng ngi ng h v cc nh khoa hc t cc
nc: M, c, Canada, Php, c, Anh, New Zealand, Nga, Hn Quc, Thy
S v Vit Nam n tham d Hi ngh quc t nn nhn cht c da
cam/dioxin t chc ti H Ni --Vit Nam vo cc ngy 28-29 thng 3 nm
2006, xin gi Li ku gi sau y n cng ng quc t:
Chng ti tho lun v nhng tc ng ca cht c da cam cha

dioxin v nhng hot cht c hi khc n cuc sng, sc khe v ni
thng kh ca nhng ngi b nhim cht c. Trn c s nhng kin trao
i, chng ti thng nht khng nh nhng ni dung sau y:
1/ Trong cuc chin tranh Vit Nam, cc cng ty ha cht Hoa K cung
cp hng chc triu lt ha cht c hi np di tn gi l khai quang hoc
cht dit c cho qun i M s dng. Nhiu ha cht trn cha hm lng
dioxin cao. l mt cht cc c.
2/ Nhng cht c ha hc tn ph mi trng, hy hoi hng triu

hc-ta rng, gy mt cn bng sinh thi, gy tn tht rt ln v ti nguyn
g, nhiu loi ng vt cng nh nhiu loi thc vt rng qu gi b tiu
dit. Do , thin tai nh l lt, xi mn, hn hn ngy cng thng xuyn
hn v nh hng nghim trng n nng nghip, ngun sng ch yu ca
nhn dn min Nam Vit Nam.
3/ Tuy nhin, hiu ng ti t nht ca nhng ha cht c hi ny chnh l

tc hi n sinh mng v sc khe ca tt c nhng ai b phi nhim.
Nn nhn ca cht da cam/dioxin v cc cht c hi bao gm:
a) Hng triu ngi Vit Nam v ang sng ti qu hng ca mnh,

nhng ngi trong lc lng v trang gii phng, v c nhng ngi lm
vic cho chnh quyn v qun i Si Gn c - mt ng minh ca M lc
.
Nhiu cuc iu tra, nhiu cng trnh nghin cu khoa hc (thng c

s tham gia ca cc nh khoa hc nc ngoi v M) cho thy cc nn
nhn Vit Nam phi chu ng rt nhiu bnh tt nng n (nhiu hn danh
sch cc bnh tt c lin quan vi cht c da cam/dioxin do Vin Y hc
thuc Vin Hn lm khoa hc Hoa K cng b vo nhng nm 1994-1995).
Ngoi ra, nhiu nn nhn n cn b nhng tai bin sinh sn. Nhiu ngi b
tc i nng lc sinh con v hnh phc lm m. Tuy nhin, iu au n
nht l cht c da cam/dioxin cn tc hi n c th h con, chu ca nn
nhn. Nhiu chu sinh ra khng h bit chin tranh l g nhng phi
mang hnh hi y d tt khin cho cc chu khng bao gi c hng
hnh phc n gin nht l c sng nh mt ngi bnh thng!
V nhng l do , cc nn nhn cht c da cam/dioxin v gia nh h l
nhng ngi ngho kh nht, bt hnh nht ca x hi. Hng vn ngi
cht m khng c hng cng l cho bn thn v gia nh ca mnh.
Thc t, s nn nhn Vit Nam ng v mc nhiu bnh tt nng

cng d hiu v h v ang sng trong nhng vng b ri cht c da
cam/dioxin.
b) Hng chc vn binh lnh, s quan n t Hoa K, Hn Quc, c, New

Zealand cng b nhim cht c da cam/dioxin trong khi tham chin ti Vit
Nam. H cng mc nhiu bnh tt trm trng v do gy ra bao au
thng cho v con v nhng ngi thn. Mt s nc tha nhn nhng
tc ng v sc khe ca cht da cam/dioxin cng nh cc cht c ha
hc khc v dnh tr cp y t, cc hnh thc i x khc cho cc nn
nhn b nh hng n sc khe. Tuy nhin, nhiu nn nhn khc vn cha
c hng v vn cn phi u tranh c tha nhn, c tr cp v
ginh cng l.
c) Ngoi nhng ngi b tc ng bi cht c da cam/dioxin Vit Nam,

cn c nhng ngi Gatetown, Canada v mt s nc khc cng lin h
thy nhng bnh tt ca mnh do cht c da cam/dioxin gy ra khi qun
i M nghin cu s dng ti nhiu nm trc y. Hon cnh ca h
cng tng t nh nhng ngi Vit Nam v cc nn nhn khc, v th h
cng n d Hi ngh Quc t nn nhn cht c da cam/dioxin ny t
tnh on kt vi cc nn nhn trong cuc u tranh v cng l.
V nhim cht c da cam/dioxin v cc cht c hi khc m sc khe

nhiu ngi b tn thng, nhiu ngi cht, gia nh mt hnh phc v
phi sng trong ngho kh, thiu thn v con chu h b tn ph, khng ni
nng ta khi m au, gi yu. Vic sn xut v s dng cc cht c k
trn l vi phm lut php quc t.
4/ Chng ti rt khng ng tnh vi kt lun ca ng Thm phn Jack

Weistein bc n kin ca cc nn nhn Vit Nam v khng cn tn
trng cng l v thc t rt r rng Vit Nam.
5/ Chng ti, nhng nn nhn cht c da cam/dioxin cng vi nhng

ngi ng h chng ti khng nh cam kt on kt hnh ng, khng
phn bit mu da hoc chnh kin, i cc cng ty ha cht M phi n b
theo ng trch nhim nh lut php quy nh.
6/ Chng ti ng h v kin ca cc nn nhn Vit Nam cho n thng li

cui cng trong cuc u tranh ca h v cng l.
Chng ti cho mng thng li bc u ca cc nn nhn Hn Quc

v tip tc ng h h n thng li cui cng. Chng ti ng h cuc u
tranh v cng l ca cc cu chin binh Hoa K, c, New Zealand.
Chng ti cng ng h cc nn nhn da cam/dioxin Canada v cc

nc khc trong cuc u tranh i quyn li chnh ng ca mnh.
7/ Chng ti yu cu chnh ph M phi c trch nhim tham gia khc phc

hu qu ca cc cht c ha hc.
8/ Chng ti ku gi cc chnh ph Hn Quc, c, New Zealand v Hoa K

phi c chnh sch tha ng i vi cc nn nhn ca nc mnh v ng h
cc nn nhn Vit Nam.
9/ Chng ti ku gi cc chnh ph, cc t chc quc t v quc gia, cc t

chc phi chnh ph ng h vt cht v tinh thn cho cc nn nhn cht c
da cam/dioxin Vit Nam v gip Vit Nam khc phc nhng hu qu nng
n ca cc cht c ha hc.
Ni au v ni kh ny khng ca ring ai.
Cuc u tranh v cng l ny l v ton th gii, v cc th h tng lai v

v hnh tinh tri t lnh mnh ca chng ta.
H Ni, ngy 29 thng 3 nm 2006

Không Thể Chuộc Lỗi - Allen Hassan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Không Thể Chuộc Lỗi - Allen Hassan

Uploaded by

Copyright:

http://www.sachhiem.

S Tht cha tng c tit l ca mt bc s

CON NG CUN SCH

bt c vic g, nc M cng khng th chuc li li ca mnh i vi ngi dn Vit

L mt trong nhng bc s ngi M him hoi cha tr cho nhng ngi b

K o ng hoc vng mt bt hp php. Nhng ngi ny r rng l ang sng di

Tn mt chng kin nhng iu au lng nh th, nhng bc s Hassan phi

Chin tranh qua i hn 30 nm nhng nhng di chng ca n vn cn tn ti

th ng qu. Trong Khng Th Chuc Li, bc s Hassan cp n cht c da

Nhng trn tr ca bc s Hassan v cuc chin tranh Vit Nam c mi m nh

trch nhim. Chng ta , vi tm nh hng qu ln. V gi y c rt

cha c na. Chng b bn ngay vo u! Ti hnh dung ngay ra cnh

c nhng dng m u tp sch: Mt bui chiu thng nm

nm vi s hu thun ca nhiu ng nghip hon thnh cun sch

Xin c ghi nhn tm lng nhn i v ngha c cao p ca bc s Allen

Ch bng nhng n lc hnh ng hn gn vt thng chin tranh, xoa

Xin trn trng gii thiu n bn c cun sch c bit ny.

Ti b mt gic m v qu kh hnh h dai dng. ng hn, l mt

Trc mt ti l khong 40 em b Vit Nam ang qun qui giy cht.

ca quy chn tay trong khi mu vn r ra t nhng vt thng trn, nh

Ti khng sinh ra i tr thnh mt bc s phu thut ti mt trn,

Sau c nhiu s c xy ra. M ti khng th hon tt vic hc.

Ngi c nh hng quan trng nht i vi ti chnh l ng ngoi Clarence

t y quyn lc v t tin. Ch cn vi ting ni bng mt ging trm v

Trong Th chin th II, ng xy dng 400 cn h nh Downey, bang

Ba tun l sau, mt tm bin treo ln bn ngoi trm xng: Ngh bn. Ti

tr. Pete Tuttle b qua tt c. ng ch yu cu h tr li tin khi h c

Th nhng ti cn tr v c sc khe tt. Ti n khe v tri qua thi

Sau cuc phu thut, ng b ngoi rt lo lng nn hn ch nhiu hot

Ri ti gia nhp lc lng Thy qun lc chin tui 18 m khng hi

nh hnh trong u l Thy qun lc chin ko mnh ra khi cuc sng

- Ny! Cu bao gi u quyn Anh cha? - Hun luyn vin hi.

Ti suy ngh rt nhiu v vic ny. Ti c th hnh tt do tng lm vic

- Tha ng, ti khng th u quyn Anh c. - Ti ni.

- Th anh gia nhp vo Thy qun lc chin?

May mn thay, cc tay m bc trong lc lng Thy qun lc chin

khp vi im mm v no ngay trn mt phi ca ti. Mc d tp dt

i nghch vi ng ngoi mnh l mt ngi trung kin vi ng Dn

- Hassan! Anh l mt Thy qun lc chin hay l mt ngi Rp? - ng

Ti xem y l mt c hi cng c s t tin ca mnh, nhng sau ny, ti t

cp bn Bataan v Corregidor thuc Philippines cng nh t chc t

sng hy sinh mng sng bo v t quc l mt khi nim y t ho v

- H s Hassan ny, ti s hi anh mt vi cu v ti d nh gi anh i hc

- Tha Hm trng, ti s yu cu cc tay sng, cc tay bn ta ca mnh

- Vng, tha Hm trng, nu chng trn qua chin ly, ti s ra lnh

- Trung s Hassan ny, nu cu ci c gi tr p ny, ti s x xc cu ra

Ti khng ci Monica m sm xut hnh i Annapolis vi nim t

Sau mt lot cc s c, k c mt thng lm vic nh mt nhn vin

c thi gian tr chuyn cng ng, ni cho ng bit l ti yu ng bit

Khi cn Red Oak, anh Richard Houck, chng ch Miriam v cng l mt

Gi y, khi ang nn nng vi thi gian Annapolis th nhng gi

- Allen ny, anh b tt li qu xa. D anh thng minh nhng ti khng

Ti ngh gio s OMara cho ti c hon tt hc k v cm thy rng,

- c ri. Nhng anh cn phi c mt phng php hc tp tht tt mi

trng, t cung, mt phn l gan, mt phn ty tng v nhiu phn na ca

Thi o c gi ny lm ti tht xu h v ti nhiu ln nghe cc

Mc d sp tr thnh bc s th y, nhng ngi m ti knh trng li xem

M Dinsmore gip ti vo trng Y. M gi in n trng i hc v

rng ngi bc s mang li sinh kh cho phng bnh, mang li s hi sinh

Sau thi gian th thch vi k lut nghim khc ca trng Y v thi k

Th nhng, mt trong s nhng bc s bnh vin Mount Zion ni

cu, nng bnh m kp xc xch. Sau , ti lin h vi nhn vin cu h

Khng lu sau , bc s John Gonda, mt chuyn gia thn kinh ca

Mt cch x l tht l kinh khng! Nhng bnh nhn chi th lin

Vy l thm nhiu li ph bnh, khin trch nng n c ghi vo h s ca

Vo thng Ging nm 1968, ti ch n mt mu qung co ngn

Shaw, 72 tui khi ng n Vit Nam vo nm 1965. Mc d bc s Shaw