Cuộc Chiến Không Ai Thắng - Stanley Karnow

7/11/2017 Cuc Chin Khng Ai Thng
vietmessenger.com
http://vietmessenger.com/books/?action=print&title=cuocchienkhongaithang&page=all&prev=1 1/32
Stanley Karnow
Cuc Chin Khng Ai Thng
Hong Nguyn dch
V tc gi: L mt trong s t cc phng vin nc ngoi c mt Vit Nam t u n cui cuc chin tranh, Stanley Karnow chng kin tn mt nhng s
kin ln v c mi quan h vi nhiu nhn vt quan trng ca cc bn. ng cng tr li Vit Nam nhiu ln tip xc, phng vn cc lnh t chnh tr, qun s.
Tc phm Vietnam A History ca ng l mt cun s v nc Vit Nam hin i t khi tip xc vi phng Ty, trng tm l cuc chin tranh gia hai min Nam-
Bc. y l tc phm ch yu ca Stanley Karnow, mang v cho ng gii thng Pulitzer danh gi ca bo ch M v c hn mt triu bn c pht hnh. Ngoi
tc phm ny Stanley Karnow cn tham gia t liu cho b phim ti liu ni ting Vit Nam mt thin lch s bng truyn hnh.
Stanley Karnow l mt trong s rt t nh bo phng Ty chng kin t u n cui cuc chin tranh Vit Nam. Tc phm Vietnam A History ca ng l mt
t i liu tham kho khng th thiu cho nhng ai tm hiu v chin tranh Vit Nam. Cho n nay ch mt s ngi Vit c c tc phm ca ng t nguyn bn
ting Anh. Nhn k nim 31 nm ngy kt thc chin tranh, talawas trn trng gii thiu bn dch chng m u ca tc phm nh l mt gc nhn v cuc
chin cho nhng ngi cha c iu kin tip xc vi nguyn bn. Hy vng trong mt ngy gn y chng ti c th gii thiu trn vn cng trnh c gii thng
Pulitzer ny.
Tc gi hon thnh chng sch ny nm 1997; n nay tnh hnh thay i song vn c nhiu vn cn mang tnh thi s.
talawas
Bia tng nim l mt cch iu ngh thut: mt khi en tuyn bng lng nm nghing nghing trn trin i thoai thoi. Nhng v gin d ca n gi li
mt thc ti d di. Nhng dng tn ca ngi khut khc trn hoa cng khng ch ghi nhn nhng cuc i mt trong chin trn m cn biu hin s hy
sinh cho mt cuc chinh phc tht bi, cho d ng c ca cuc chinh phc l cao qu hay o vng. Theo mt ngha rng hn, chng biu trng cho nim hy
vng tn phai hoc c l l s sinh thnh mt nhn thc mi. Chng l bng chng cho im kt thc mt nim tin tuyt i vo tnh c nht v o c, s
bt kh chin bi v qun s, v vn mnh hin nhin ca nc M. Chng l ci gi phi tr, bng mu v nim au kh, cho s thc tnh trng thnh ca
nc M, cho s tha nhn nhng gii hn ca nc M. Cng vi nhng thanh nin cht Vit Nam tiu tan lun gic m v mt "Th k M".
Hng ngn cu chin binh Vit Nam v th Washington d l tng nim trong mt dp cui tun lnh v kh thng 11 nm 1982. H n cng vi gia
nh h v gia nh ca nhng ngi khut. C nhng ngi b bi lit ngi trn xe ln, c nhng ngi ct tay. H mc o qun lao ng hoc trang phc ca
doanh nhn, mt s ngi cn mc nguyn qun o lnh. C nhng bi din vn, nhng cuc hi ng, mt cuc diu hnh v mt nghi l nghim trang ti Gio
ng Quc gia, ni nhng ngi tnh nguyn t chc thp nn nguyn cu trong sut tun l, xng tn tng ngi mt ca gn nm mi tm ngn ngi
lnh b git hoc mt tch trn chin trng. Nhn t xa, m ng trng ging ht nhng on biu tnh phn i chin tranh trn qua th trong sut thi k
chin tranh Vit Nam. Nhng trong dp cui tun ny, nhng cuc tranh ci qu kh khng l r. Gi y ngi M c v nh ang thanh ton mn n vi nhng
ngi chin u v cht ca ngi s ng gp ca h, n p ni au kh ca h. Nhng gng mt, nhng li xng tng v c i tng nim na dng
nh c cha lnh cc vt thng. Hai ci tn dng u trn bia tng nim Dale R. Buis v Chester M. Ovnand lm ti nh li mt s kin xa xi.
Ti n min Nam Vit Nam ln u tin vo thng 7 nm 1959, ngay sau khi sang chu lm thng tn vin chnh cho cc tp ch Time v Life. Nhng ngi
ni dy ch va mi "ng khi" thch thc mt ch mi c sinh ra nm nm v trc, khi mt hi ngh quc t t chc Geneva chia i t nc ny
sau tht bi ca ngi Php. Lc vn cha c danh t Vit Cng mt ci nhn hm mit th m chnh ph Nam Vit Nam t ra dn cho nhng ngi ni
dy, xem h l ngi cng sn. Cho n lc nhng ngi ni dy vn cn c gi l Vit Minh, lc lng nh bi ngi Php. Vi trm c vn qun s M
c phi ti y hun luyn v trang b cho qun i min Nam Vit Nam nhng him c nhng du hiu bt n nghim trng. Th ri vo ti ngy 8 thng 7
nm 1959, mt bin c xy ra ti mt tri lnh gn Bin Ha, tng hnh dinh ca cc s on qun i min Nam Vit Nam ch cch Si Gn khong hai mi
dm v pha ng bc. Ngy hm sau ti li xe n thu thp thng tin chi tit.
Su nm sau, khi M binh lnh, tin bc v phng tin vo y m rng cuc chin, Bin Ha tr thnh mt cn c M khng l v thnh ph thoi ha
thnh mt khu gii tr nhch nhc y nhng qun ru v nh th. Nhng vo nm 1959 Bin Ha vn cn l mt th x tnh l nh b m mng vi ngi gio
ng, nhng ta bit th v nhng con ng rp bng cy, tn d ca mt th k thc dn Php cai tr. Trong lc li xe sut bui sng nhit i nng bc v m
t, ti c nhn ln u tin mt vng t cha h b chin tranh khuy ng. Nng dn mc b ba en i nn l ci mnh trn ng la gia nhng m
rung nc, nhp iu lao ng chm ri ca h biu th c tnh kin tr v hn ca chu . Nhng ngi ch qu bn rn dc bn ng qung b cho s tr ph
ca quc gia. Nhng khi chy xe vo tri lnh ti gn nh nm ngay c s bt u ca mt cuc chin tranh m quy m cui cng ca n chc chn vt qu
nhng tng tng hoang ng nht ca ti khi y.
m trc , su trong s tm c vn M n tr Bin Ha tr v ch ngh sau ba n ti xem phim, b phim The Tattered Dress do Jeanne Crain th
vai n chnh. Mt ngi trong s h bt n ln thay phim khi bin c xy ra. Qun du kch th sng qua ca s v vi n khp phng bng sng trng t
ng ngay lp tc git cht thiu t Buis v thng s Ovnand, cng vi hai cnh v Nam Vit Nam v mt a b tm tui.
Hai ngi ny khng phi l nhng lnh M u tin b git Vit Nam. Trung t A. Peter Dewey ca Vn phng Dch v Chin lc 1 b bn h mt cch
tnh c bi mt nhm Vit Minh ngoi Si Gn thng 9 nm 1945. V mt phi cng M gan d, i y James B. McGovern - bit danh l McGoon ng t, theo
tn mt nhn vt trong b phim hi Lil Abner t nn khi li my bay ch hng tip t cho qun i Php ang b bao vy ti in Bin Ph vo thng 5 nm
1954. Nhng Buis v Ovnand l nhng ngi u tin cht trong "K nguyn Vit Nam", mt li ngoa ng chnh thc ca ngi M ch mt cuc chin tranh
khng bao gi c tuyn chin chnh thc.
Bn tin ca ti v bin c Bin Ha ch nhn c mt khong khng gian khim tn trn tp ch Time n khng ng c nhiu hn. Bi v khi y khng
ai tng tng c rng s c khong ba triu ngi M phc v ti Vit Nam rng s c hn nm mi tm ngn ngi b mng trong nhng cnh rng, trn
nhng cnh ng v tn tui ca h hai mi ba nm sau s c khc trn mt tm bia tng nim nm cnh tng i cc tng thng Washington v Lincoln.
Khi y, trong lc xem xt khu nh chi cht vt n Bin Ha, ti cng khng hnh dung c cho d rt m h cuc tn st khng khip s hy dit nc Vit
Nam sut mi su nm chin tranh trin min sau . Hn bn triu binh lnh v thng dn Vit Nam c hai bn tc l khong 10 phn trm dn s b git
hoc b thng. a s nhng ngi Nam Vit Nam cht c chn ct trong nhng ngha trang gia nh hoc dng tc. i thm min Bc t nc sau cuc chin,
ti thy hng hng lp lp nhng bia m trng trong mi ngha trang lng x, mi tm bia mang dng ch Lit s. Nhng nhng ngi m y u l m gi, thi hi
ca nhng ngi khut b xe i y xung nhng h chn chung trong nhng nm m tp th min Nam, ni h ng xung.
Cuc chin Vit Nam l mt cuc chin tranh khng c ngi chin thng, t ra l theo ngn ng nhn vn l cuc chin tranh gia cc nn nhn. Ngun
gc ca n cc k phc tp, nhng bi hc ca n lun c tranh ci v hu qu ca n cc th h mai sau s tnh ton. Nhng cho d l mt cuc dn thn
hp l hay mt n lc sai lm, n cng l mt bi kch mang tm vc s thi.
Lch s l mt tin trnh trnh hu c, l mt chui cc s kin c lin quan vi nhau, v tm v tnh nhng khng phi khng th trnh c. Cc lnh t v
ngi dn i theo h quyt nh v ng h cc s la chn nhng ch trong khung kh nhng kinh nghim v kht vng ca h m thi. Ci ngun ca s can thip
ca ngi M vo Vit Nam c gieo trng v nui dng trong ci m gio s Daniel Bell trng i hc Harvard gi l "quan nim ca ngi M v tnh
c nht ca mnh".
Khi ri nc Anh sang chu M nm 1726, nh trit hc v gim mc Anh gio George Berkeley vit: "Hy tin v pha ty con ng ca ch", bo
trc nhng chn tri mi pha xa. V mt th k sau nhng ngi u chu lp li li ng tn dng x hi mi. i vi Hegel, chu M l "min t ca
tng lai", vy gi "tt c nhng ai chn nn" lc a gi; trong khi Tocqueville coi nc M - ni c nhng th ch dn ch, s giu c v ti nguyn thin nhin
v c hi dnh cho c nhn - nh l mt ct mc, mt hnh mu cho chu u suy i ang b t ti v ngho i, v mng, xung t giai cp v ri lon v thc h.
tng v tnh c nht cng truyn cm hng cho chnh nhng ngi M, v cm t "vn mnh hin nhin" (manifest destiny) biu th nim tin ca h vo ngha
v phi xut khu nhng li ch m h c hng cho nhng nn vn minh t c c n hn nc ngoi.
Cm t ny, c ch tc vo nm 1845 xc tin vic sp nhp bang Texas vo nc M, lc u ch bin minh cho cng cuc m rng nc M ti cc
bin gii t nhin ca n. Ri n tr thnh khu hiu ca nhng nh ci cch, nhng ngi bo tr o lut cp t cho ngi di c, nhng ngi tm cch m
mang nhng lnh a mi cho nhng nng dn nh - trong s c nhng di dn ngi c v ngi i Nh Lan, nhng ngi o thot n nc M tm
kim t do v s an ton. Chng bao lu sau n c cc nh duy tm m mng nh nh th Walt Whitman phng i ln; ng thy trc vic nc M
phng chiu "t do v hnh phc" ca n n cc nn vn ha c xa chu . Sau na nhng ngi cp tin nh cc tng thng John F. Kennedy v Lyndon
B. Johnson tin rng h ang m rng nn o c t do ca nc M n Vit Nam nh mt th thuc gii i vi ch ngha ton tr. C l h mn tng t
th ca Whitman:
T b bin California nhn v ty

Ti, mt a b gi nua,
T m, khng mi mt, tm kim nhng g cha thy
trn nhng ngn sng, hng v ngi nh ca t ph, min t ca ngi di dn, trng tht xa vi,
Nhn xa b bin Ty phng ca ti, vng trn dng nh bao quanh
Hc thuyt v vn mnh hin nhin rt khc vi ng lc quc ch ngha vn bnh trng mnh trong bui giao thi gia hai th k 19 v 20. Nc M
th tay ra nm ly qun o Hawaii, o Guam v mt phn qun o Samoa; v n cng chim ly Puerto Rico, Cuba v Philippines sau khi nh bi Ty Ban Nha
nm 1898. Nhng trong lc cc th lc u chu khi y c gng c khot chu v chu Phi, th nc M rt t nghing v pha thng tr cc lnh th ngoi quc.
Tri vi ngi chu u cn cc thuc a hi ngoi lm ngun cung cp nguyn liu v th trng tiu th hng cng nghip ca chnh quc, nc M c th da
hon ton vo cc ngun ti nguyn v th trng ni a rng ln ca mnh. Ngoi ra, l nhng ngi khi ngha chng li s n p ca ch ngha thc dn Anh,
ngi M kin quyt c tuyt ci ngh thng tr cc dn tc khc. Nhng ngi dn dt d lun xut sc nht ca thi y nh Andrew Carnegie v ch tch i hc
Harvard Charles Eliot u kin quyt chng li ch ngha quc; h khng nh trong cc l l ca h rng ch ngha vi phm t do thng mi.
Th l Cuba c trao tr c lp, yu cu ca Haiti v San Domingo mun ng di quyn cai tr ca M b bc b. Khc vi chu u, nc M t kim
ch khng lao vo cuc cp bc t nc Trung Quc m hnh ng mt cch rt c trng l dng khon tin bi thng cho nhng thit hi ngi M phi
gnh chu trong cuc ni lon Ngha ha on 2 o to nhng ngi Trung Quc sng trn t M. Philippines, lnh th chnh cn nm di s bo h ca M,
cui cng cng b chinh phc sau mt chin dch "bnh nh" ko di, mt chin dch bo trc chin lc ca M Vit Nam sau ny. Nhng vic ngi M sp
nhp qun o Philippines l vic lm min cng. Nh sau ny tng thng William McKinley th nhn: "S thc l ti khng mun nc Philippines. V khi qun
o n vi chng ti nh mt mn qu ca tri t th chng ti khng c cch no khc hn l tip nhn v tin hnh gio dc ngi Phi V, nh n Cha,
chng ti lm cho h nhng g tt nht m chng ti c th lm".
Nhng s l mt s xuyn tc trng trn nu ni rng s hin din ca ngi M nc ngoi l do h b thi thc trin min bi lng v tha nhn hu nh vy.
Cc doanh nghip ln bc lt "nhng ngi anh em da mu nh b ca chng ta" Philippines cng ging nh h thao tng cc nn kinh t M La-tin, h
thng ng h bn cng ho c b a phng bo v quyn li ca chnh h. Nhng mt ging iu thng thy trong ch ngha bnh trng M bt ngun
t Kinh Thnh - trong khi hon tt mt trch nhim thing ling no dng nh nc M c Thng chn thc hin s mnh cu ri a cu. Li ni
khoa trng v s cu chuc thm su trong nhng cam kt ca tng thng Woodrow Wilson "lm cho th gii tr nn an ton cho nn dn ch" di s che ch
ca M. Tng thng Franklin D. Roosevelt cng nhn mnh mt ti tng t. ng khuyn khch phong tro t quyt mang tnh cht dn tc ch ngha
cc thuc a ca chu u trong khi ph nhn rng nc M c tham vng b ch th gii trong thi k sau Th chin th II. Nhng ng nhn mnh, ha bnh v s
n nh ca th gii thi hu chin s ty thuc vo vai tr lnh o ton cu ca nc M.
Trong khi nhng tuyn b o c ny li snh i vi s hng hi ca cc nh truyn gio M, nht l Trung Quc. nc M truyn b mt chnh
sch M Ca (Open Door), c thit k nng cao ch quyn ca Trung Quc chng li s xm phm ca ch ngha quc chu u. Nhng cc nh truyn
gio c nhim v lm vic t bn trong chuyn ha Trung Quc thnh mt t nc theo Thin cha gio, bng cch m kch thch s pht trin cc th ch
dn ch v hun c cc quan h vi M. Ngy nay cng vic c v k qui nhng vo lc y c nhiu ngi M ni ting nui hy vng v mt nc Trung Quc
Cng gio. Anson Burlingame, mt nh ngoi giao v sau ny lm c vn cho triu nh Mn Chu, tng hnh dung "cy thp t sng rc trn mi nh i, mi
thung lng" ca t nc Trung Quc, cn William Jenning Bryan mong mi mt "nn vn minh Trung Quc mi hnh thnh trn phong tro Thin cha gio".
Nhng c m kiu ny dng tro vo u thp nin 1930, khi thng ch Tng Gii Thch lnh o ngi Trung Quc theo ch ngha dn tc ci o theo Tin
lnh Methodist, ch yu l ci thin quan h vi phng Ty. Chng bao lu sau nhiu ngi M thy Trung Quc ang tng bc tr thnh mt bn sao ca
M, mt kht vng m thng ngh s Kenneth Wherry ca bang Nebraska trnh by mt cch nghim chnh vo nm 1940: "Nh hng n ca Cha, chng ta s
nng Thng Hi ln cao, ln cao na cho n khi n ging nh thnh ph Kansas".
Cng tn dng ci ch y, Henry Luce, ng ch y nh hng ca cc tp ch Time v Life, gii thiu mt bn thit k huy hong cho tng lai nc
M ngay m trc khi xy ra Th chin th II. ng l con ca cc nh truyn gio v c sinh ra Trung Quc. Bi x lun ca ng trn bo Life c nhan "Th
k M" gy ch bng mt ging ging nh Cha cu th: "iu m chng ta cn hn ht thy l tm kim v to dng mt tm nhn v nc M nh l sc
mnh ca th gii, mt nc M tht s Nc M nh l trung tm nng ng ca tinh thn doanh nghip lun lun m rng, nh l trung tm o to nhng
ngi phc v ti gii cho nhn loi, nc M nh l nhng ngi Samarita tt bng thc s tin tng rng khi cho ta s c hng phc nhiu hn khi nhn v
nc M nh l ni pht xut nhng l tng v T do v Cng l t nhng nguyn t ny chc chn chng ta c th gy dng nn mt tm nhn cho th k 20
Th k M v i u tin".
Ngi ta n nhn bi bo hng hn m nht nho ny bng thi hoi nghi, thm ch ch giu. Luce rt li kin ca mnh nht l sau khi ng u
vi s phn hi ca Reinhold Niebhr, mt nh thn hc ni ting ln ting cnh bo v "s suy i ch k" ca cc quc gia c thc y bi nhng mong mun
nh vy. Nhng nim tin m Luce pht biu nh l ngi rao ging v nhim v ca nc M l bo v trt t ton cu vn tn ti, v tr thnh nim thi thc
mi ngay sau Th chin th II, khi bng ma ca ch ngha cng sn m nh nc M. Cc tng thng M ni tip nhau gii thch i, gii thch li chnh sch ngoi
giao ca h bng mt th ngn ng v tr. Harry Truman ni: "Th gii ngy nay mong c chng ta lnh o"; Dwight Eisenhower cng ni nhng li tng t.
Kennedy cng vy, trong bi din vn nhm chc tng thng ng th rng nc M s "bng mi gi, chu ng mi gnh nng, ng u vi mi kh khn, h
tr mi ngi bn, chng li mi k th bo m s sinh tn v thnh cng ca t do". Mc tiu ca Johnson, nh ng ta miu t, l "mang li ha bnh v hy
vng n cho tt c cc dn tc trn th gii". Cn Richard Nixon t ph din mnh nh l mt kin trc s ca "ta lu i ha bnh" quc t.
Bng cch nc M tin ti, da trn cc gi thuyt c c chnh ph v nhn dn chia s trong mt bu khng kh ng thun ca c hai ng. Nhng
cuc tranh lun chin lc ln trong thi k hu chin chng hn nh "tr th i chng" hay "phn ng linh hot" ch tp trung vo cc phng thc ch khng
phi nhng mc ch. V nh vy nc M khng vp ng vo vng ly Vit Nam mt cch m qung; nc M cng khng b y vo cuc chin tranh bi m
mu ca nhng k hiu chin Nh Trng, Lu Nm gc, B Ngoi giao hoc Cc Tnh bo trung ng CIA cu kt vi cc tp on ti chnh Ph Wall v cc
cng ty M. Nhiu nhm vin chc qun s v dn s tri qua nhng qu trnh lu di, cng knh, v thng rt kh khn khi nghin cu cc d kin, phc tho
cc k hoch, ra cc kh nng la chn m tng thng s cn nhc cn thn cng vi nhng yu t chnh tr quc ni trc khi a ra s chn la ca mnh.
Nhng quyt nh ca tng thng cn b tc ng bi cc thnh kin hnh thnh t kinh nghim qu kh, thm ch bi cc yu t kh cht ring ca ng ta. V th,
vic hoch nh cc chnh sch i vi Vit Nam khng phi l vic lm ba bi, ty tin nhng cng khng phi l khoa hc. Tuy nhin cc quyt nh, cho d chng
c hoch nh th no chng na, cng phn nh quan im ca hu ht dn chng M n mc h khng th n trnh trch nhim ca h vi t cch mt k
gim h ton cu.
Thm ha Vit Nam lm m quan im , lm cho ngi M bi ri v lng l v vai tr ca h trn th gii. V trong nhng nm tip theo, nhng din
bin tri chiu cng lm suy sp gic m v s u vit ca h. Nm 1973 cc nc xut khu du m Trung ng t ngt tng gi du, qua chng minh tnh
cht d b tn thng ca M v cc nc cng nghip khc. Ngi M cng thy h thua xa cc nc khc trong cc lnh vc nh cng ngh, gio dc, chm sc
sc khe v xy dng th. B nng di khon thm ht ngn sch khng l, hu qu ca chi tiu lng ph, chng bao lu sau, trnh b ph sn, nc M
tr nn ph thuc vo vic bn tri phiu v c phiu ra nc ngoi. Vo nm 1989, ln u tin k t sau Th chin th I, u t nc ngoi vo M vt qu
u t ca M ra nc ngoi. Mt thi l ch n ln nht th gii, nay nc M tr thnh con n ln nht th gii.
Nhng hn tt c mi bin c, tht bi ti Vit Nam cuc chin bi duy nht trong lch s Hoa K - lm suy gim nim tin t cao t i vo s siu vit ca
nc M. Thng ging 1991, khi tng thng George Bush pht ng cuc tn cng ca M chng Iraq sau khi nc ny xm lc Kuwait, ng ch ra tay sau khi
vn ng c s ng h ca Lin hip quc cho thy rng nc M khng hnh ng n phng. Hn th na, khi cng b cuc tn cng, tng thng M
tm cch xua ui ni m nh ng Nam bng cam kt rng "y khng phi l mt Vit Nam khc" nh ng Bush miu t, y l cuc chin m binh lnh M
c "yu cu chin u vi mt tay t ti qun". D sao i na, trc khi ng trin khai qun i, c s chia r trm trng c trong Quc hi v trong cng
chng M, s chia r gi li nhng cuc tranh ci chia i t nc trong sut thi k chin tranh Vit nam. V sau khi chin cuc n ra, nc M vn tnh to
v phn vn khi nhng tuyn ngn v lng i quc b xa nha bi ni lo u v hoi nghi ngy cng lan rng. qua ri ci thi m ngi M, tin tnh cht v ch
ca mnh, cm thy thoi mi v t tin thc hin ci vai tr sen m quc t.
Tuy vy vo cui thng 2 nm 1991, trng thi tm l ca nc M thay i nhanh chng t lo s sang mt s pha trn gia tm l nh nhm v hn hoan khi
M v cc lc lng ng minh vng vnh Ba T chin thng mt trong nhng chin dch qun s ngon mc nht trong lch s. Sau ch su tun chin tranh v
ch bn ngy ng trn mt t h gii phng Kuwait v tin vo min Nam Iraq, git, lm b thng v bt lm t binh hn mt trm ngn binh s Iraq vi ci
gi l ch hai trm lnh M cht. Tng thng Bush tuyn b thng trn v trong giy pht y t ho, ng tuyn b: "Nh n Cha, chng ta vng ci hi chng
Vit Nam, mt ln v mi mi". Nhng ng vi v ni thm rng chin thng vng Vnh khng bo trc s hi sinh ca thi k trc chin tranh Vit Nam, khi
nc M tm cch gii quyt cc cuc khng hong khp mi ni bi v, nh ng gii thch, cuc ph din honh trng sc mnh qun s vng Trung ng
gp phn ngn tr cc cuc xung t tng lai. ng ni: "V nhng g xy ra, chng ta s khng phi s dng cc lc lng M khp th gii".
Trong lc , nhng chuyn gia chin lc nh cu b trng ngoi giao Henry Kissinger th lo ngi; h khng chp nhn kt lun rng t nay tr i nc M
c th tr li vai tr trc kia ca n l cnh st ton cu ch t mt thnh cng gy xc ng trong vng vnh Ba T. Vn l mt ngi ng h mnh m v cng
khai cho s can thip vo Iraq, by gi ng ta li cnh bo rng ngi M phi vt b ci ngh rng h c th "x l ng thi tt c mi vn ". Thay v vy, ng
vit, t nc "phi chn la cn thn nui dng nhng ngun lc cng nh s tn nhim ca mnh". Cc nh bnh lun khc cng nhn mnh mt cch tng
t rng nc M ang phi ng u vi hng lot vn nan gii v kinh t v x hi cho nn khng th t mnh khoc ly ci gnh nng l trch nhim v hn.
Th l, trong lc ngi M c y l do vui mng v thnh cng Trung ng th h c rt t l do gi nh rng mt ln na h li tr thnh mt sc mnh
quc t v ch. S phn ph ca ngi M khng lm suy gim ci cn c vng chc trong quan st ca Daniel Bell mi lm nm v trc: "Th k M c
xy dng trn nhng bi ct ngm ca Vit Nam".
Nhng li ngi ca mang tnh cht hi tng v cc cuc chin tranh bao gi cng l li kinh cu cho "nhng g l ra c thc hin", sinh ra t s sc so
ca nhng nhn thc mun mng v cc bin c xy ra trong qu kh; trng hp cuc xung t Vit Nam cng khng phi l ngoi l.
Ngi M hu thun mnh m tng thng Lyndon Johnson khi ln u tin ng gi binh lnh chin u M ra trn vo thng 3 nm 1965. V sau, s ng h
chin tranh thu nh dn v t khi chin tranh kt thc, thi ca ngi M tr nn ln xn v mu thun. Mt cuc thm d kin ca bo Time cng b thng 4
nm 1990 cho thy 57 phn trm cng chng M coi s can thip l mt "sai lm". Nhng cng mt t l ngang nh vy quan nim rng, mt khi tham chin
nc M cn phi s dng tt c sc mnh ca mnh chin thng i phng. Nhn cuc chin qua mt lng knh khc, a s cc cu binh u coi cam kt ca
M l hp l v h ni ln nim t ho c tham gia thc hin cam kt . Mt cuc kho st kin trc cng cho thy mt kt qu tng t: 83 phn trm
nhng ngi c hi khng nh rng h b ngn cn, khng cho ginh thng li v iu ng ngc nhin hn na l hai phn ba nhng ngi c hi
kin ni rng h sn sng chin u mt ln na Vit Nam nu nh khng c nhng s kim ch m theo h t co, tri buc chn cng h trong sut thi gian
chin tranh. D vy, iu nghch l l gn mt na s cu chin binh m bo Time kho st nm 1990 ng vi kt qu sau cng l thit lp quan h ngoi giao vi
chnh ph cng sn H Ni.
Cho n lc , c nhiu cu chin binh tr li thm Vit Nam. H i thm li nhng bi chin trng xa, nay li tr thnh rng hoang, v khm ph li
nhng ph th, nhng lng mc mt thi h tng sng. Cho d b c lp vi th gii bn ngoi nhiu ngi Vit Nam cng tip thu vn ha M qua vic nghe
cc chng trnh pht thanh t M, cc bng nhc M hoc xem cc bng video-cassette ghi li cc b phim M. V c cm tng nh thi gian ngng tri,
nhng cu binh M li thy mnh c sn n bi m tr con va ci toe tot va ht vang nhng cu cho thi chin quen thuc: "H, Joe!". Thng ging nm
1989, ti thnh ph H Ch Minh tn trc kia l Si Gn, mt cu du kch Vit Cng tn l Vn L a cho ngi phng vin truyn hnh M Morley Safer mt
bi th m ng ta vit vinh danh s quay li ca nhng "lnh M".
Bao nhiu lnh M

Cht t ny?
Bao nhiu ngi Vit
Vi di c cy?
Ha bnh gp li,
Bn ly ru y
No cng nng chn
Nc mt trn xung tay.
Nhn v qu kh, cc chuyn gia qun s v chnh tr Hoa K chn on chi tit cuc xung t cho nn nghin cu v cuc chin tr thnh cng vic th
yu. Nhng nhng l gii bng cch no m ngi M ngonh mt vi tht bi ca h Vit Nam th cng nhiu v a dng nh s lng cc nh phn tch.
Nh c th on trc c, i tng William C. Westmoreland, ngi ch huy cc lc lng M Vit Nam t nm 1965 n nm 1968, tuyn b trong
hi k rng nhiu rng buc ph hng tnh hiu qu ca ng. ng trch tng thng Johnson leo thang chin tranh qu chm, t chi cp php cho nhng
cuc tn cng bt ng vo cn c ca qun th Lo v Cm Bt, cung cp cho qun i min Nam Vit Nam nhng trang b khng cn xng v hn th na,
khng dp yn c cng chng M. ng cng ch bai tng thng Nixon v thng thuyt gia Henry Kissinger "b ri" chnh ph Si Gn qua vic chp nhn
mt tha thun ngng bn vo thng Ging 1973 cho php qun i min Bc c li min Nam. Trn tt c, ng phn i mng li bo ch v truyn hnh M,
cho rng nhng tng thut xuyn tc ca h khin cng lun M quay sang chng i chin tranh. ng cho ti xem bn ghi kin vo nm 1981, khi
chng ti tn gu trong ba n ti Charleston, thnh ph qu hng ng bang South Carolina. ng ni, "Mt bi hc cn nh thuc lng l ng bao gi gi
thanh nin ra trn tr phi t quc ng h h".
Nhiu s quan M khc cng ch bai bo ch; h co buc rng cc phng vin u c d lun trong nc bng cch thi phng nhng thiu st v hnh
ng tn c ca lnh M. i vi nhiu ngi chnh cc bi tng thut trn bo ch, d ng hay sai, u xi mn chnh ngha ca ngi M. Trung y Philip B.
Davidson vit rng nhng cnh "tn ph, au n, mu me" xut hin hng m trn truyn hnh " lm dn M kinh hong v mt ht can m". i tng Fred
Weyand, ngi ch huy M cui cng Vit Nam, nhn mnh hn na rng s chng i chin tranh ngy cng tng ln ca dn chng M, c bo ch c v,
quay li tc ng vo lnh M mt trn, lm cho h nn ch. "Qun i M l qun i nhn dn thc th theo ngha l n thuc v nhn dn M Khi qun i
M dn thn th nhn dn M cng dn thn; cn khi ngi dn M t b s dn thn ca mnh th mi c gng duy tr s dn thn ca qun i u ch l v ch".
Nhng cc tng thng Johnson v Nixon chn tay trong vic p t lnh kim duyt cng vi nhng s kim sot nghim ngt v ti chnh i vi bo ch;
theo tnh ton ca h, iu s lm gia tng tm quan trng ca cuc chin v c th ph hai hnh nh chnh tr ca h qu nh. Thay v vy h p dng ci m
h gi l "chnh sch s thc ti thiu", theo cc vin chc thng tin qun s s c gng qun l bo ch bng cch pha ch ra nhng d kin lc quan, th hin
s tin b gi to. Nhng ri, nh William M. Hammond kt lun trong mt cun s chnh thc ca qun i v cuc chin, nhng bn tin m cc phng vin gi v
t Vit Nam, tuy c sai st nhng "vn chnh xc hn nhiu" so vi cc bo co t hng ca chnh ph. Th l nhng n lc che giu s tht l nhng n lc chin
tranh ang suy yu sn sinh ra ci gi l s khng hong lng tin m theo thi gian xi mn nim tin ca cng chng M vo cc tuyn b chnh thc ca nh
nc.
i vi nhiu s quan M, th phm chnh l tng thng Johnson, ngi t chi vic t t nc vo tnh trng chin tranh v lo s rng mt cuc chin
tranh ton din s th tiu nhng chng trnh kinh t v x hi i ni ca ng. Kt qu l, nh cc s quan ny tuyn b, h b chi t chin thng v nhiu ngi
thm ch cn cho rng, b tham mu lin qun nn t chc hn l chp nhn nhng hn ch p t ln cc lc lng tham chin trn chin trng.
T khi chin tranh kt thc, nhng ngi lnh chuyn nghip cng b hng lot ni bt bnh su sc. Mt s ngi pht biu rng h b lm t lit bi mt c
cu ch huy m cc binh chng khc nhau c hot ng c lp vi nhau n mc m, v d, cc n v b binh v khng qun khng th phi hp vi nhau
c. Cc cu phi cng ca khng qun khng nh rng, tng cng nm bom Bc Vit Nam ngay t u ch khng phi leo thang dn dn theo kiu Johnson
hn c th nghin nt cng sn trc khi Lin X v Trung Quc kp gip h xy dng cc n v phng khng ht sc hu hiu. i vi trung tng Robert
Montague, ngi phc v Vit Nam u thp nin 1960, sai lm cht ngi l ch nm qun i M - nhng ngi c hun luyn y li cc cuc tn
cng ca ngi Nga trn ng bng Trung u, vo mt m ln xn nhng rng gi nhit i, ni non v ng la, ni khng th phn bit qun du kch i phng
vi nhng ngi nng dn bn x bnh thng. i tng Bruce Palmer Jr., nguyn l ph ca tng Westmoreland, th buc ti h thng lun chuyn qun lnh,
theo lnh M c rt v nc ch sau mt nm khng thi gian cho h ha nhp vi n v. Pht biu theo kiu va ni va chi, c Thomas H. Moore,
nguyn l ch tch hi ng tham mu lin qun, bo ti: "L ra chng ta phi nh nhau min Bc, ni mi ngi u l k th, ni m bn khng phi lo ngh
mnh c bn nhm vo cc thng dn v ti hay khng. min Nam, chng ta phi i ph vi nhng ph n giu lu n trong o ngc hoc trong xe ni tr
con. Ti nh hai ngi lnh thy qun lc chin ca chng ti b git v nhng thiu nin m h ang by cch chi bng chuyn. Nhng Lyndon Johnson
khng mun lt chnh ph Bc Vit Nam. Hm, ci l do duy nht i nh nhau l lt mt chnh ph m ta khng thch".
i t Harry G. Summers Jr., mt nh phn tch xut sc, th t ra t cay c vi bo ch v cc chnh tr gia hn l nhiu s quan ng s ca ng. L cu binh
hai ln i thm Vit Nam, ng ph phn cc nh k hoch qun s ca M v vic truy lng qun du kch nhng ngi c b tr quy ri qun M cho n khi
cc s on Bc Vit Nam c th tin hnh nhng cuc tn cng quy m ln. Ni tm li, ngi M t lm cho mnh kit sc v nhng n lc v ch chng ni
dy "ging nh mt con b mng ch tn cng tm chong mu ca u s hn l tn cng chnh ngi u s". y l "cuc chin tranh tiu hao" ca
Westmoreland, cn c vo l thuyt rng ha lc vt tri ca qun M chc chn s h gc qun th. Nhng nh Summers vit, trong khi ngi M thnh cng
v chin thut, hot ng ca M l mt tht bi chin lc. "Chc ng bit," ng ta khoe khoang vi mt i t Bc Vit Nam sau chin tranh, "cc ng khng bao
gi nh bi chng ti trn chin trng". Ngi s quan cng sn p li: "C th nh th, nhng chuyn u c can h g".
Theo c on ca Summers, l ra nc M nn bt u tng phn cng t cui nm 1965 sau khi ph hng c n lc ca cng sn mun ct ngang
min Nam Vit Nam t cao nguyn pha ty xung cc khu vc dn c ng c min duyn hi. C l ng ta s xua qun vt qua "khu phi qun s" chia ct hai
min Nam Bc, ri tn cng vo t Lo n tn bin gii Thi Lan trn sng M-kng phong ta nhng con ng thm nhp ca qun th t Bc vo Nam
mt cch gii quyt ch i hi mt lc lng lnh M t hn l nhng chin dch "tm v dit" ca tng Westmoreland v nh vy s lm gim thng vong cho
qun i M. Trong cch nhn ca ng ta, nhim v chin u vi Vit Cng phi c chuyn giao cho lc lng min Nam Vit nam. Tuy nhin cc phn tch gia
qun s khc li nhn nhn rng qun i ca chnh ph Si Gn b d nhim v bi v, theo li ca mt c vn qun s M - gii lnh o ca n b bn
thng v "th on chnh tr, tham nhng v cc b".
Nhng nhng cuc khm nghim t thi cuc chin, cng ging nhng tr chi chin tranh, thng rt t tng ng vi cuc chin tht. Trong thc t, nhng
ngi cng sn t ra rt cung nhit trong thng nht nc Vit Nam di s kim sot ca h. H nhn cuc chin u chng M v ng minh Nam Vit Nam
nh mt chng mi trong cuc chin u hng ngn nm ca dn tc Vit chng li s thng tr ca Trung Quc v sau ny l Php. V h sn sng chp nhn
nhng mt mt v hn t c mc ch thing ling ca h.
ng H Ch Minh, mt gng mt kh hnh dn dt cuc thnh chin ca h, lm mt s so snh rt r rng cho ngi Php ngay trc lc n ra cuc
chin tranh Vit-Php nm 1946. ng cnh bo mt s quan Php: "Cc ng c th git mi ngi ca chng ti i li vic chng ti git mt ngi ca cc ng,
nhng cho d nh vy cui cng cc ng s thua v chng ti s thng". Lc y, i tng V Nguyn Gip, tng t lnh cc lc lng cng sn, cng nhc li ch
, thm ch cn mnh m hn. ng ni: "Mi pht trn tri t ny c hng trm ngn ngi cht. Sng cht ca hng trm, hng ngn, thm ch hng chc ngn
con ngi, k c ng bo ca chng ti, cng chng c ngha g". Khi ti phng vn ng vo thng 3 nm 1990 ti H Ni, ng nhc li rng mi quan tm
chnh ca ng l chin thng ch khng phi l s thng vong. Ti hi: "i tng s tip tc chin u chng M bao lu na?" ng p ngay: "Hai mi nm
na, cng c th l mt trm nm na, cho n bao gi chng ti ginh chin thng, bng mi gi".
Nhng chin lc gia ca M lm ln khi gn cho ngi cng sn nhng gi tr ca mnh. Westmoreland l mt ngi nh vy. ng ta tin chc rng mnh
bit r ci ngng chu ng ca ngi cng sn: bng cch lm h "chy mu", ng s buc gii lnh o cng sn nhn thc rng h ang vt kit nhn dn mnh
"ti mc gy ra mt tai ha quc gia cho nhiu th h", v nh vy s khin h phi tm kim ha bnh. Ngay c sau ny khi chin tranh kt thc, dng nh
Westmoreland vn cn hiu sai kch thc s quyt tm ca ngi cng sn. ng ni: "Bt k vin t lnh M no m nng qun nh tng Gip s b cch chc
ngay lp tc".
Nhng tng Gip khng phi l mt ngi M ang i u vi mt dn tc xa l mt x s xa l. B i ca ng ta, v nhng thng dn h tr h, chin
u trn t ai qu hng mnh; h tin tng rng cuc khng chin trng k cui cng s qut sch lng kin nhn ca qun th v a h n mc ch cui
cng l thng nht t quc. Chin lc ny gip ng Gip nh bi ngi Php v ng tin rng n s li pht huy hiu qu trong cuc chin chng li ngi M.
ng Gip gii thch cho ti: "Chng ti khng mnh ui na triu qun M ra khi Vit Nam, nhng khng phi l mc ch ca chng ti. Chng ti
tm cch b gy ch ko di chin tranh ca chnh ph M. Westmoreland sai lm khi da vo sc mnh ha lc vt tri ca ng ta nghin nt chng ti.
Cc ng ch Lin X v Trung Quc ca chng ti cng khng nm bt c cch gii quyt ca chng ti khi h ct vn rng, chng ti c bao nhiu s on, t
hay nhiu so vi qun M, lm th no chng ti i ph ni k thut ca M, pho binh M hoc cc cuc tn cng ca ngi M. Chng ti ang tin hnh cuc
chin tranh nhn dn, la manire vietnamienne (theo kiu Vit Nam) mt cuc chin tranh ton din, tng lc trong mi ngi n ng, mi ngi ph n, mi
n v, d ln hay nh, u c duy tr t ton dn c ng vin. Cho nn, nhng v kh tinh vi ca ngi M, nhng thit b in t v nhng th i loi
nh vy u v dng. Cho d c sc mnh qun s, ngi M tnh ton sai nhng hn ch trong sc mnh ca mnh. Trong chin tranh ch c hai yu t - con
ngi v v kh. D vy, cui cng con ngi vn l nhn t quyt nh. Con ngi! Con ngi!".
iu khi hi l nhiu s quan M ng tnh vi lun im ca ng Gip. Sau chin tranh i tng Palmer vit: "Qun i M v ng minh Nam Vit Nam
bc l xu hng da vo ha lc v k thut vt tri hn l vo nhng phm cht ngi lnh v k nng tc chin chuyn nghip C nhng quan chc M
thng xuyn tm kim, mong ch mt s t ph khoa hc thn k no mt ci g tng t nh D n Manhattan trong Th chin th II, khi qu bom nguyn
t u tin c ch to c th sn sinh ra nhng kt qu ngon mc v a cuc chin n ch kt thc nhanh chng. Nhng ch l c vng ho huyn,
khng th c c, mt c vng ngu ngc".
Trong cuc tr chuyn vi ti, tng Gip tha nhn rng ngi cng sn nhiu phen iu ng trong nhng giai on kh khn. "Nhng ng ln ging -
chng ti khng bao gi bi quan. Khng bao gi! Khng bao gi!" ng ni ging y nh cc v tng lnh khp ni, nhng ngi thng che y cc khuyt im
v ch nh cc thng li ca mnh. Nhng t ngi M no tng phc v Vit Nam m c th ph nhn c tnh kin cng ca b i ng Gip.
Tng Palmer vit: "H c kh nng hi phc phi thng, h chu ng nhng tn tht m chng ta khng th ngh ti ni; sau h thay ngi, ti hun
luyn, ti gio dc chnh tr v ri h phn cng ch kin cng ca h qu tht khng th no dp tt ni". Konrad Kellen, mt chuyn vin dn s chuyn thm
vn t binh, miu t nhng binh lnh cng sn: "Tr phi b hy hoi v mt th cht, h khng c nng lc sp , u hng hoc r m". Trung t Stuart Herrington,
mt c vn qun s M, nh li rng ng "khng th khng thn phc s gan l, hung hng v dng cm" ca nhng ngi lnh Bc Vit Nam, nhng ngi tin
tng mt cch thnh tht rng h ang "cu nhng ngi anh em rut tht min Nam ra khi nanh vut ca ch ngha quc". Mt vin tng M gi h l
"nhng k ch tt nht m chng ti chm trn trong lch s nc M". Cn i t David Hackworth, mt s quan b binh c tuyn dng, miu t nh sau v
mt cn c cng sn b bom M dp ti bi: "Cc v tr vng chc th c iu khin bi cc b m trung kin khng bao gi ri ch cho d mng nh tai h b
cc cn chn ng x rch v mu me t l mi ca h chy rng rng".
Tnh kin cng ca b i Bc Vit v du kch Vit Cng cng r rng trc cnh xc ng i ca h cht thnh ng nh ng ci sau mi trn nh. Vit
Nam sau chin tranh ti phng vn nhng cu binh cng sn tng tri qua by tm nm chin u min Nam v nhiu ngi ni rt thnh tht v ni s
hi ca h khi y nht l khi bom M trt xung cc cn c ca h trong rng. "B-52 ri thm th khng khip lm", i t Bi Tn nh li. ng l ngi sng st
sau hn hai chc trn bom. "My bay bay qu cao cho nn chng ti khng c bo ng trc. Bng nhin bom n bn cnh chng ti. Chng ti ch cn cch bt
tai li, tn ra khp mi hng, tm nhng ch trng trn mt t, c gng trnh b dnh mnh bom. Trn bom ch ko di vi pht, sau chng ti b ra chn ct thi
th ca cc ng i xu s, nhiu thi th khng cn nhn dng c na". Bom napalm cng khng khip nh vy. Bom napalm t cc nn nhn ca n thnh
mt th cht lng by nhy. Mt s ngi sng st nhng b bin dng mt cch gm ghic; xu h v b dng ca mnh h n np trong nhng hang hoc
nhng ni xa xi ho lnh. Khi ti tr li Vit Nam nm 1990, ti nghe ni c mt s ngi ln trn t thi chin tranh n lc y mi tr v vi hy vng c phc
hi dng v bnh thng ca mt con ngi. Nhng Vit Nam khng c tin thc hin gii phu to hnh cho nhng ngi lnh y.
Lnh M, nhn thy nhng t thi bm dp, b bt mu ca b i Bc Vit thng ch coi h l nhng "ngi da mu", nhng ngi xa l vi quan nim ca
phng Ty v s sng. Cng vi mt thi nh vy, tng Westmoreland thng ni trong chin tranh: "H l ngi chu, h khng ngh ti ci cht theo cch
m chng ta ngh". Tht k quc, nhng nhn xt sc mi phn bit chng tc nh vy v hiu ha li khng nh chnh thc ca M l h ang bo v nn t do
cho ngi Nam Vit Nam, tt nhin cng l ngi chu . Nhng nhn xt nh vy cng khin ti ngh ti nhng bc nh c ca Mathew Brady miu t nhng thi
th ca lnh Lin bang (Union) min Bc v lnh Cc bang ly khai min Nam (Confederate) 3 trn cc mt trn Antietam v Gettysburg, ni hng chc ngn thanh
nin M hy sinh cho mt l tng. Nhng l tng ca h l ci l tng m ngi M c th hiu c.
Tt c nhng cu chin binh cng sn m ti c dp phng vn sau chin tranh u ni ln l tng ca h. H ni rng, bt chp gian kh hy sinh, nhim v
ca h l "gii phng T quc". Ci khu hiu m ti nghe nh rp khun so rng nhng ti bit kh r v lch s Vit Nam n mc ti c th nm c iu h
mun ni. t nc ny, bi chin trng trong sut hng ngn nm, lun tn knh nhng v anh hng nhng anh hng c tht v anh hng huyn thoi nhng
ngi chng li s xm lng ca ngoi bang, ch yu l Trung Quc. Bn cnh vic sn sinh ra mt quan nim rng trong mi con ngi Vit Nam tim tng mt
chin binh, k c v nhng trn chin u y ti luyn nn mt thc mnh lit v bn sc dn tc vn p u n trong vn chng, kch ngh v ngh thut
dn gian Vit Nam. Ti nhn thy hin tng ny khi thm mt ngi cha gn H Ni, ni tr con qu ly v thp hng trc tng ca nhng v anh hng
truyn thuyt chin u cho t nc. i tng Gip ni vi ti: "Ci thc h su sc nht, ci tnh cm su rng nht ca nhn dn chng ti l ch ngha yu
nc. V trong nhng lc c chin tranh, cm xc tin gn ti s bi ngoi".
Dean Rusk, b trng ngoi giao di thi tng thng Kennedy v Johnson, m cuc trng chinh chng ch ngha cng sn ca ng c t thi chnh ph
Truman, cui cng phi tha nhn vo nm 1971 rng "v mt c nhn ng ta nh gi qu thp" kh nng chng c ca min Bc Vit Nam v du kch qun
Vit Cng. ng ta ni: "H chp nhn hy sinh by trm ngn ngi nu xt v quy m dn s th s ngi tng ng vi - ci g nh? Tng ng vi 10
triu ngi M chng?" Sau ny mt s quan cao cp H Ni tit l vi ti rng gn mt triu b i cng sn hy sinh v nhiu triu ngi khc b thng. Khi
ti hi ng ta v s thng vong ca thng dn th ng p: "Chng ti khng tnh c".
i tng Maxwell Taylor, mt trong cc c vn ca tng thng Kennedy v Vit Nam v sau ny l i s ca tng thng Johnson Si Gn, tng l mt
kin trc s ch cht ca s can thip ca ngi M vo Vit nam. Nhng khng lu trc khi ng qua i nm 1987, ng th nhn vi ti rng cuc dnh lu ca M
va l mt sai lm va l mt bi hc. "Trc tin chng ta khng hiu c mnh. Chng ta ngh rng chng ta sp i vo mt cuc chin tranh Triu Tin na,
nhng y l mt t nc khc. Hai l, chng ta khng bit cc ng minh Nam Vit Nam ca chng ta. Chng ta khng bao gi hiu c h v l mt iu
ngc nhin na. V chng ta bit v Bc Vit Nam cn t hn na. ng H Ch Minh l ai? Khng ai bit r c. V vy chng no chng ta cha bit r v k th, v
ng minh v v chnh chng ta th tt hn ht l chng ta ng c dy vo ci cng vic bn thu y. Rt nguy him".
Henry Kissinger cng b cng sn lm cho lng tng v chn nn trong nhng cuc ha m b mt gia h vi ng ta. Hn ht thy, ng tm cch trnh n s
lp li nhng cuc i thoi v ngng bn nhng khng kt thc c ca chin tranh Triu Tin nhng cuc i thoi ko di sut hai nm bi v ng tin rng
ngi M khng a ra chnh sch ngoi giao cng rn i km vi sc mnh qun s. ng ta tnh ra rng Bc Vit Nam ch chp nhn tha hip mt khi h au
kh v mt s hy dit hon ton mt gii php m trong chn ring t c tng thng Nixon gn cho ci tn l "l thuyt ca ngi in". Nhng ri cng ging
nhng ngi tin nhim ca mnh, Kissinger khng bao gi tm thy gt chn A-sin ca i th. V sau th ng i hi iu ngc li: thng 10 nm 1972 pha
cng sn ch ng k hip nh ngng bn sau khi Kissinger trao cho h nhiu nhng b ch yu gy nguy him cho tng lai ca chnh ph Nam Vit Nam.
p lc thc s buc chnh quyn Nixon phi tin ti mt s dn xp Vit Nam n t cng chng M lc ang mong mun ha bnh bng bt c gi no
v nhng l do m bn thn ng Kissinger hiu c t bn nm trc. u nm 1968, trong m giao tha Tt Nguyn n, qun cng sn tin hnh mt
cuc tn cng ngon mc vo cc thnh ph v th khp min Nam cuc tn cng m Kissinger coi nh "bc ngot" ca nhng n lc ca ngi M ti Vit
Nam. "T lc tr i, bt k nhng hnh ng ca chng ta c hiu qu n u i na th ci chin lc chung cng khng cn c th t c nhng mc tiu
giai on ca n hoc bng nhng cp sc mnh m cng chng Hoa K c th chp nhn c v mt chnh tr".
Ngi M sn sng hy sinh mu v ti nguyn t nc nh h tng lm trong cc cuc chin tranh khc. Nhng h phi c nhn thy s tin trin, h
phi c thng bo khi no th chin tranh chm dt. Trong Th chin th II, h c th cm ln bn nhng cc tiu nh theo di bc tin ca qun i M
trn khp u chu; Vit Nam ni cuc chin khng c mt mt trn c th, mt gii tuyn c th no h ch c ha hn v c cung cp nhng con s v
ngha v "tn tht ca i phng". Th l nc M, b dn ti vic s dng sc mnh qun s ln cha tng thy b gy ch ca cng sn, cui cng th chnh
mnh li b ti t di sc cng ca mt cuc chin u c v nh khng bao gi kt thc. Mc ch ban u ca s can thip vo Vit nam nh tng thng
Eisenhower pht biu, l bo v ton vng ng Nam m cc quc gia gi nh s "lin tip x ng nhau nh cc qun c -mi-n" nu nh cng sn chim
c Vit Nam. iu tr tru l qun c -mi-n thc s b x ng chnh l d lun cng chng M, theo quan st ca Leslie Gelb ca t The New York Times.
Cng chng M, au bun v s thng vong ngy cng nhiu, thu m tng vt v khng thy c trin vng v mt gii php, quay sang chng chin tranh
t rt lu trc khi cc lnh o chnh tr ca M c thi tng t. Ni hoi nghi xm chim nhiu i biu Quc hi. Nhng ch vi ngh s din dch mt mt c
nhn ca mnh thnh s bt mn cng khai ngoi tr mt nhm nh cc ngh s nh William Fulbright, Wayne Morse, Ernest Gruening, Gaylord Nelson v Eugene
McCarthy. Cho n thng 3 nm 1968 khi quyt nh ra ng c tng thng, thng ngh s Robert Kennedy bang New York- em trai c tng thng John Kennedy
mi ln ting t co s dnh lu ca M vi min Nam Vit Nam, mt vic m lc u ng l mt trong nhng ngi nhit lit ng h. Cng khng c nhiu ngi bt
ng chnh kin trong hng ng cao cp ca b my hnh chnh, tr ng George Ball mt vin chc ngoi giao cao cp trong chnh quyn ca cc tng thng
Kennedy v Johnson. Sau ny Ball nhn li cuc chin "c l l sai lm ln nht m ngi M phm phi trong lch s ca mnh".
Robert McNamara, ngi c vai tr ch yu trong vic hoch nh chnh sch v Vit Nam vi t cch l b trng quc phng di thi tng thng Kennedy
v Johnson, bt u mt nim tin vo cc n lc ca M ngay t nm 1967 khi ng dn dn nhn ra s ph phim ca cc n lc y. ng gn nh sp v
mt cm xc v trong nhiu nm sau khi cuc chin kt thc ng t chi tho lun v n d cng khai hay trong chn ring t. ng nhiu ln lng trnh yu cu
ca ti ngh phng vn ng chun b cho cun sch ny; ng gii thch rng ng khng bao gi ni chuyn v cuc chin ngay c vi ngi trong gia nh
hoc vi bn b thn thit. Nhng ti mt hi ngh t chc Nht Bn thng 4 nm 1991, chng li c gng y thch thc ca nh bo Jonathan Mirsky ca bo
London Observer nhc li vai tr ca ng trong cuc chin Vit Nam, Mc Namara nht thi nh mt thi im tnh vn c. Mt ng ti xm v cng thng, ng
ht ln: "Ti sai lm! Ly Cha, ti sai lm!".
Trc , ti cha bao gi nghe ng tha nhn li lm (mea culpa), d rt l ngn gn v sau cuc hi tho ti p buc ng phi ni r hn. Tuy vy cuc
bng n cm xc ca ng l gii hn cui cng ng c th i ti. tp hp li nhng kinh nghim ca ng mt cch chi tit cn phi c mt cng trnh nghin cu
quy m, ng nhn mnh nh vy. Ngoi ra, ng ni thm rng ng khng mun t cho php mnh xut hin trong mt bn hi k c th c suy din nh mt vic
"t phc v mnh". l mt li co li khng tha ng v ti ni thng vi ng y rng ng mc n hu th vic k li cu chuyn ca chnh ng. Cui cng ng
lm cng vic vo nm 1995 trong cun sch Hi tng, trong ng nhc li rng: "Chng ti sai lm, sai lm khng khip". R rng, mi su nm sau
khi chin tranh kt thc, Vit Nam vn cn ging x tm t ng. V theo ngha ng cng l mt nn nhn ca cuc chin, ging nh hng ngn lnh M b tn
thng su sc v chin tranh m khng bao gi hi phc c.
Ngi k tc s nghip ca McNamara, ng Clark Clifford, trc khi m nhim chc b trng quc phng, tng l mt ngi xut mnh m gii php
qun s quyt lit cho vn Vit Nam. L mt con th chnh tr nhy cm, ci ng-ten thu nhn tn hiu ca ng bt nhp mt cch sc so vi trng thi ca dn
tc, ng thay i ngay tc khc v kho lo vn ng thay i con ng ca tng thng Johnson. Nm 1981 khi ti phng vn ng trong vn phng lut s sang
trng ca ng th Washington ng vn c gng trnh by kinh nghim Vit Nam trong vin cnh ca n: "Cc quc gia, cng ging nh con ngi, cng c lc
sai lm. Chng ta phm phi mt sai lm thnh thc. Ti khng cm thy xu h v chuyn . t nc chng ta cng khng nn c mc cm xu h. Chng ti
cm thy rng mnh lm ci cn phi lm. C iu l vic t ra khng chnh ng".
Nhng th nhn nh vy khng an i c ngi min Nam Vit Nam, nhng ngi m ngay t nm 1973 au n pht hin ra rng sau hai mi nm,
ngi M khng gnh chu cuc chin tranh mt cch v hn nh. Bi Dim, cu i s Vit Nam cng ha ti Washington v sau ny nh c M, rt ra
c mt bi hc c ngha rng ln hn t hin tng : "Cc nc nh cn phi thn trng vi ngi M bi v cc chnh sch ca M thay i nhanh chng khi
chnh tr quc ni v cng lun thay i. i vi chng ti, cuc u tranh l vn sinh t. Nhng i vi ngi M, ch l mt chng khng vui trong lch s
ca h v h c th lt sang trang khc. Chng ti tng l ng minh nhng chng ti c nhng li ch khc nhau".
iu may mn l tht bi Vit Nam khng y nc M vo mt cuc t co ln nhau gay gt v au n nh lc Trung Quc ri vo tay cng sn. Khng
mt y ban no ca Quc hi tin hnh iu tra v nhng cng dn b co buc l "M-gian". Cng khng c mt chin dch m dn no snh c vi chin dch
ca ngh s Joseph McCarthy ngi m nhng cuc sn ui cay c ca ng trong thp nin 1950 y c mt th h ra trc vnh mng nga. Mc d ng
hnh dung cuc chin u nh mt "l tng cao qu" b cc chnh tr gia phn bi, tng thng Ronald Reagan t kim ch, khng bin n thnh mt vn
nghim trng. C l s hn lon xo trn nuc M sut thi chin tranh khin ngi dn mt mi n mc khng th lao vo cuc truy tm ai l ngi phi chu
trch nhim. Hoc c l v chn thng qu su sc n mc h mun qun i. Tuy vy, nh Kissinger ni, "Vit Nam vn cn vi chng ti. N to nn mi
nghi ng v phn on ca ngi M, v tin cy ca ngi M, v sc mnh ca M - khng ch ngay trong nc M m trn khp th gii. N u c
cuc tranh lun quc ni ca chng ti. Th l chng ti phi tr ci gi ct c cho nhng quyt nh m chng ti a ra trong nim tin tt lnh v nhng mc tiu
tt p".
Trn t M, t c a phng no phi tr gi t hn l th trn Bardstown, mt cng ng nh bang Kentucky. Th trn c by ngn dn nhng mi su
chng trai ca h cht trong chin tranh Vit Nam. u nm 1983, ng mt thp nin sau ngy ngi lnh M cui cng ri khi Vit Nam, mt nhm phng vin
i truyn hnh CBS n Bardstown ghi li trng thi tinh thn ca th trn thi hu chin. Mt cu chin binh ni: "V phng din c nhn, ti khng thy
chng ta lm c iu g". V mt ngi khc thm vo: "Rt nhiu ngi mun bit chc rng chng ta s khng bao gi lm vo nhng tnh trng nh vy
na". ng Gus Wilson, tng lm th trng thi m cc thanh nin Bardstown tng qun nm 1968 v nay vn cn l th trng, cho bit: "Ti tin rng, vic u tin
m bn phi lm cho t nc mnh l bo v n. iu khng cn bn ci. Nhng ti ngh khi chng ta lm cng vic bo v t nc, hoc l v sau ny, ta cht
nhn ra rng chnh ph chi tr la o. Chng ta khng c tip cn s tht. i vi nhn dn, cuc chin tranh Vit Nam b xuyn tc c ci mc ch ti
hu ca n ln phng thc tin hnh n. Mc d ti vn l mt ngi yu nc mnh, cui cng ti ht sc tht vng".
Hng triu ngi M chia s ci cm xc ca Gus Wilson. V s tnh ng ca h vn thng c ni ti nh l "hi chng Vit Nam" ngn cn cc tng
thng M sau ny, khng cho h tham gia vo cc cuc phiu lu qun s nguy him nc ngoi trong sut mt thp nin sau ngy chin tranh Vit Nam kt thc.
Nu khng v Vit Nam th c l chnh quyn Carter hnh ng ngn chn cc phong tro cch mng Angola v Ethiopia hoc bo v vng triu Shah
Iran chng li phe Hi gio chnh thng. Trong cuc vn ng tranh c nm 1980 tng thng Reagan cam kt khi phc s vt tri ca M trn th gii nhng
ng vn nh rng Vit Nam l mt tr ngi chnh tr i vi nhng ngi tin nhim ca ng. Th l, sau khi hn hai trm lnh thy nh b M cht trong mt cuc
nh bom khng b vo doanh tri ca h th Beirut vo thng 10 nm 1983, ng thn trng cho rt phn qun lnh cn li thay v gia tng qun s
mt vic m c l tng thng Lyndon Johnson s lm. Tuy nhin sau khng lu ng cho qun xm lc Grenada, hn o ngh dng nh b trn bin
Caribbea, v lt nh lnh o ca n mt ngi m ng miu t l ngi i din ca Cuba. Chin dch nh mt v hi kch, ko di cha ti mt tun, to
cho ng Carter c hi lm co gin c bp ca dn M v tha mn ni hoi nim ca t nc v s siu vit trc kia m khng lm tng ni lo lng
trong nc. ng cng h ho Quc hi cung cp vin tr cho nhng n lc tiu dit lc lng cng sn Trung M, ng dm chc rng Lin X v Cuba s dng
cc lc lng e da an ninh Hoa K. Nhng ng lin tc b c tuyt bi a s dn M, nhng ngi nao nng trc kh nng xy ra mt cuc chin tranh
lu di trong rng rm Trung M, c v ging nh l s ti din cuc chin tranh lu di trong rng rm Vit Nam.
S t chi ca cng chng M khng mun b li ko vo Trung M tng phn su sc vi thi ca ngi M trc phong tro ni dy ngy cng mnh m
min Nam Vit Nam hai thp k trc .
n cui nm 1963, M chi tiu Vit Nam mi nm 400 triu la. C khong mi hai ngn c vn qun s M lm vic Vit Nam v nm mi ngi
trong s h b git trong bn nm trc mc d h chnh thc c cch ly khi cc trn chin u trc tip. Tuy nhin mt cuc thm d cho thy rng 63
phn trm dn M "t hoc khng quan tm" ti tnh hnh . Ngi ta cng khng quan tm khi thng 8 nm 1964 Quc hi M tra vn v "s kin" khng r rng
xy ra vnh Bc B min Bc Vit Nam v vi ch hai phiu chng, Quc hi thng qua mt ngh quyt cho php tng thng Johnson trin khai qun i M
ng Nam . Vic khng quan tm nhiu n Vit Nam vo lc phn nh y hn trong s kin l, trc khi ngi lnh thy nh b M u tin t chn
ln bi bin Nng vo thng 3 nm 1965, ch c nm phng vin lm vic ton thi gian ca M thng tr ti Si Gn.
so snh, cc cuc thm d kin tin hnh trong thp nim 1980 cho thy rng cng chng M theo di rt st nhng bin c Trung M ngn nga bt
k s dnh lu no vo cc xung t . Phn ln ngi M quan nim rng s lan trn ca ch ngha cng sn khu vc ny l iu nguy him cho M nhng h
th chp nhn ri ro hn l can thip vo khu vc. Hay nh l David Reichart, mt gio vin Michigan, gii thch vi bo New York Times: "Ti khng mun ch
ngha cng sn xut hin Ty bn cu nhng ti khng ngh rng ngi dn ca t nc ny li phi c trch nhim i n v chin u". Nhy cm vi
nhng quan im nh vy, Quc hi hn ch vin tr qun s cho cc ch cm quyn Trung M v da vo chnh quyn Reagan gi cc c vn qun s
M trong khu vc di s gim st cht ch. Theo cch , nm mi lm c vn qun s M ti El Salvador lc y b cm thp tng cc cuc hnh qun ca
qun i Salvador, thm ch b cm mang bt k loi v kh no ln hn mt khu sng ngn. Nm 1983, ba s quan M b pht hin c tham gia chin u b cch
chc ngay lp tc.
Gn nh mi cuc nghin cu v d lun M u ch ra rng ngi M nhn vng Trung M l "mt Vit Nam khc". Hai phn ba s ngi tr li cuc thm d
ca bo Washington Post nm 1982 nu ln s tng ng ; s tng ng cng trn ngp cuc thm d ca bo New York Times. Carl W. Koch, Jr.,
Collingswood, bang New Yersey nhn xt: "Vit Nam c tip tc nm ny sang nm khc v ti e rng chng ta s b li vo El Salvador theo cng mt cch nh
vy". Gia mt tm trng nh vy l nhng gi nh v ci ch ngha bit lp thm m khp nc M thi k trc Th chin th II. Cynthia Crone Payne
bang Ohio nhn xt: "Dng nh chng ta lun lun b li ko bi nhng vn ca ngi khc. Chng ta c qu vn ca chnh chng ta m gii
quyt".
"Hi chng Vit Nam" gin tip sn sinh ra v b bi chnh tr tai ting nht trong nhim k ca tng thng Reagan. Tng thng c gng mt cch tuyt
vng tm ngn qu ti tr cho cuc u tranh ca nhm "contra" chng Cng nhm lt ch Sandanista Nicaragua, nhng Quc hi M, cm nhn c
kin ca cng chng, bc b xut ca tng thng. Do vy m gim c c quan tnh bo CIA William Casey tranh th s ng tnh ca cc thnh vin cao
cp trong b my cng chc Nh Trng, ng ch l Oliver North, trung t lnh thy nh b M v ph c hi qun John Poindexter, cng tin hnh mt k
hoch b mt nhm ti tr cho nhm contra thng qua vic bn v kh bt hp php cho Iran. Casey cht v bnh u no trc khi v b bi l ra. North v Poindexter
b truy t v chu nhng bn n nh. Tng thng Reagan bi ri v khng c thng tin, thot him nhng hnh nh ca ng b hoen . Tuy nhin sau ny ng xc
quyt rng chnh p lc ca M i vi ch Sandanista dn ti vic phe ny b nh bi trong cuc tuyn c Nicaragua nm 1990.
Trc khi chm dt nhim k tng thng nm 1989, Reagan t c tha thun vi Mikhail Gorbachev, nh lnh o Lin X, nhm ct gim kho v kh
chin lc. Nhng ci cch ngon mc ca Gorbachev Lin X, cng vi vic Lin X rt qun ra khi Afghanistan v s sp ca ch ngha cng sn ng
u lm cho ngi M tin rng h "chin thng" cuc chin tranh lnh mt chin thng m theo quan im ca h khng ch n p cho ni nhc nh h
chuc ly Vit Nam m cn hn th na.
Cui nm 1989 a s ngi M hoan h tng thng George Bush khi ng a qun M vo Panama lng bt lnh t ca nc ny l tng Manuel
Noriega, ngi m M nghi ng bun bn ma ty. Chin dch ny, cng ging nh chin dch ca tng thng Reagan, din ra nhanh chng v t tn km. T thng 8
nm 1990, ng Bush nhn ly s cam kt qun s ln nht ca M nc ngoi k t sau chin tranh Vit Nam thng qua vic b tr mt lc lng M khng l
ti vng vnh Ba T nhm bo v nc rp Saudi sau khi tng thng Iraq Saddam Hussein tin hnh cuc xm lc v chim ng Kuwait. Bng cch p t lnh
cm vn Iraq, Lin hip quc buc ng Hussein phi rt qun. ng Hussein t chi v thng Ging nm 1991, ng Bush tin hnh cuc chin tranh chng Iraq.
Trong qu trnh xung t leo thang, k c v Vit Nam nung nu tm can ngi dn M v tip tc lm h phin mun ngay c khi cuc chin n ra. Nhng mc
d hai cuc chin tranh hng ti hai mc ch khc nhau, vic nhn bit s ging nhau ca chng vn l mt thc t.
V bn cht, cuc chin Vit Nam l mt cuc ni chin trong Hoa K h tr ngi khch hng chng cng ca mnh chng li mt i th cng sn c
s hu thun ca Lin X v Trung Quc. Vic Iraq chim Kuwait l cuc xm lc hin nhin, ngay t u b cng ng quc t ln n bao gm c Lin X,
Trung Quc v a s cc quc gia -rp. Du kch qun cng sn hng li th t ni rng, ng la min Nam Vit Nam, ni lnh M khng th no phn bit ni
trong m nng dn kia ai l bn ai l th, cn min Bc Vit Nam khng c nhiu mc tiu nm bom, do phn ln cc cuc khng kch chin lc ca M u
khng hiu qu. Tri li Iraq, a hnh sa mc rt ph hp vi cc chin thut quy c, qun th c th c nhn din d dng v cn c qun s th va c
nhiu va tng i d bin thnh ming mi ngon cho nhng my bay v tn la siu hin i ca M. Ngi M khng th no c lp ni lc lng cng sn Vit
Nam h nhn c rt nhiu v kh v trang b t Lin X, Trung Quc ng thi c th rt v nhng cn c b mt nc Lo v Cam Bt lng ging. Qun i
Iraq da ch yu vo thc phm v ph tng nhp khu cho nn rt d b tn thng do nhng cuc cm vn kinh t.
Tng thng Lyndon Johnson i vo cuc chin tranh Vit Nam mt cch min cng cho n khi phi i mt vi s sp ca chnh ph Si Gn ng mi
cm thy rng ng khng c s la chn no khc. Ngay c khi y ng cng rn rn i vo chin tranh; khng bao gi ng tin tng hon ton rng cuc chin
ln ti ci quy m to ln nh vy. Tng thng Bush th c th la chn vic duy tr lnh cm vn Iraq; hng lot chuyn gia ca ng, k c gim c CIA William
Webster u d on rng cui cng th cuc cm vn s bp cht Saddam Hussein. Nhng ng Bush lo s thi gian s xi mn ci lin minh quc t ca ng, do
ng nn nng gt b s la chn y. Cc c vn qun s ca ng Bush, gm c i tng Colin Powell, mt cu chin binh Vit Nam v l ch tch hi ng
tham mu lin qun, t lu ni rt r rng vic leo thang chin tranh dn dn nh kiu Johnson s l mt tai ha. Th l ng Bush tp trung mt lc lng m nu
cng vi lc lng ca cc ng minh, s ln ti hn su trm ngn ngi cn ln hn b my qun s ca M Vit Nam trong thi k cao im. V cuc tn
cng u tin vo Iraq ca qun i M, c m hiu l chin dch Bo Sa mc, thc s l mt trn bo ha lc c dn dt bng cng ngh tinh vi; tnh a dng v
chng loi ca cng ngh cha bao gi c nhn thy trong lch s chin tranh.
Khng i n khi cuc chin tranh Vit Nam lan rng ht c th cng chng M mi t cu hi v tnh chnh ng ca cuc chin trong mt cao tro tranh ci
chua cht phn lit nc M v ko di rt nhiu nm v sau. Tuy nhin khi h suy ngm v xung t vng vnh Ba T ngi M t ra cnh gic, chia r v trn
tt c l lo lng. Mt cuc thm d do bo Los Angeles Times cng b thng 10 nm 1990 cho thy rng, trong khi 38 phn trm dn M a thch mt hnh ng
qun s chp nhong th 53 phn trm tr li rng, thay v tm gii php trong chin tranh, chnh ph Bush nn tip tc cc cuc cm vn chng Iraq "bt k thi gian
bao lu". Trong nhng cuc thm d ny, Vit Nam nhiu ln c nu ln, cho d ngi tr li thng rt ra c nhng bi hc khc nhau t kinh nghim . Bill
Gay Marlington bang West Virginia tr li bo Washington Post: "iu lm ti phin mun nht v Vit Nam l chng ta chin u rt lu, xung cng
hng chc t -la m khng thu c ci g c. Nu bn chin u th phi u cho ti ngy chin thng". Bill Fournier, mt cu cnh st Auburn bang Maine th
khn cu Quc hi xem xt k "ci gi nhn mng" ca chin tranh. ng ni: "C qu nhiu nguy c. C phi chng ta ang mun cht v du m khng? C phi
chng ta ang mun hy sinh con ci chng ta kch thch nn kinh t khng? Chng ta vn ang tr gi t cho Vit Nam".
Khc xa cuc phn i mi chm n chng li s can thip ca M Vit Nam ch yu l t mt s cc trng i hc, cc nhm nhn quyn v tn gio,
nhng hoi nghi v cuc chin sp din ra vnh Ba T lan trn khp nc M. C t nhng ngi M ni ting phn i cuc can thip ban u vo Vit Nam.
Nhng khi cuc chin vnh Ba T l m hin ra, tng thng Bush c bo trc l phi kim ch, t nhng tn tui ni bt nh Ross Perrot - doanh nhn t ph
bang Texas, nguyn b trng quc phng James Schlesinger, c Wiliiam J. Crowe Jr. v i tng David C. Jones hai ngi sau u l cu ch tch hi
ng tham mu lin qun. Khng ging vi thi th ng h hng ca h trong m trc cuc chin tranh Vit Nam, khi h trao cho tng thng Johnson t ngn
phiu khng ch tng thng ty tin hnh chin tranh, by gi cc thnh vin Quc hi M tin hnh mt cuc tranh lun lu di v y cm xc v cch thc
gii quyt v xung t vnh Ba T. V cng khng ging s phc tng cm lng m h ginh cho tng thng Johnson, nay h chp thun yu cu s dng
quyn lc chin tranh ca tng thng Bush ch vi s chnh lch rt nh gia s phiu thun v phiu chng.
Nhng mc d s khc nhau gia chin tranh Vit Nam v chin tranh vnh Ba T, cng chng M vn nhn ra s tng ng gia hai v xung t.
iu ch yu l c hai u thiu mt mc ch r rng. Cc tng thng M t Harry S. Truman n Richard Nixon u bin minh cho s can thip ca M ti
Vit nam nh l mt phn ca chnh sch "ngn chn" ch ngha cng sn ton cu. H thc y "hc thuyt -mi-n", trnh by rng tht bi ng Nam s lm
sp cc quc gia khc trong vng v hn th na, nh tng thng Lyndon Johnson cnh bo, s e da "nhng bi bin Waikiki" 4. Nhng ch nh vy
lc u lm nao nng Quc hi v cng chng M; trong nhiu thp k h tin vo mi e da cng sn. Nhng khi chin tranh Vit Nam ko di v lan rng,
nhng lp lun mt dn tnh hp dn, sau ny hi tng li chng c v tht phi l.
Tng t nh vy, ng Bush khng th xc nh c ci quan nim nm sau cuc tn cng ca ng chng li Iraq. ng v Saddam Hussein vi nh c ti
pht xt Adolf Hitler. ng khng nh rng khng hnh ng g c chnh l "khuyn khch xm lc" ging nh chnh sch nhng b phong tro Quc x (Nazis)
c hi thp nin 1930. Khng cp chi tit n tr lng du m khng l ca vng vnh Ba T v n c th lm ng b ph phn d di rng ng ang "i mu
ly du" ng Bush li nhn mnh rt nhiu n gi tr kinh t ca khu vc. ng cng tuyn b rng khng lm g c th s gy nguy him cho "trt t th gii mi"
ci cng thc y tham vng ca ng v mt s hi ha quc t trong thi k hu chin tranh lnh. Nhng ng khng gii thch mt cch hp l v y ti sao
Iraq li tr thnh mi e da trc tip i vi nc M. ng cng khng lm sng t c nhng ng c ca vic gii phng Kuwait trong khi nc M t gii
hn khng can thip vo nhiu v tranh chp cc quc gia ngoi bang khc trong nhng nm gn y. Th l, bt chp cc li l hng bin cao ngo ca ng
Bush, khng ai khng nh chc chn c l cuc chin tranh vng vnh Ba T c phi l iu tht s sng cn i vi quyn li ca M hay khng hoc ging
nh trng hp Vit Nam, li l mt tm quan trng o tng.
Lc u i a s dn M ng h s can thip vo Vit Nam ca tng thng Lyndon Johnson. Ri sau au bun v mt mt ngy cng tng v v cuc chin
dng nh ko di bt tn, h dn dn quay ra chng li s dn thn v cui cng th gt b lun c tng thng Johnson. Phn ln ngi M vt b ni day
dt bui u v ton tm ton chp nhn cuc tn cng ban u ca tng thng M vo Iraq. Tuy nhin cc cuc kho st cho thy rng thi ca cng chng
M i vi hnh ng ca ng ta c l cng s thay i nh h lm i vi cc chnh sch ca tng thng Johnson nu nh cuc chin tranh vnh Ba T ko di
v gy thng vong ln lao cho binh lnh M. Mt cuc kho st kin ca bo Washington Post xut bn ch mt tun trc khi n ra chin tranh vng Vnh cho
thy, trong lc 63 phn trm ng h vic s dng v lc tr phi Saddam Hussein rt qun ra khi Kuwait th ch c 44 phn trm mun chp nhn con s 1.000 lnh
M cht, cn vin tng 10.000 lnh M cht th ko t l chp nhn xung 35 phn trm. Nh vy nc M vn cn b m nh bi nhng hi tng v Vit Nam,
ch sn sng chu ng mt cuc chin tranh t mu. May mn thay, s thng vong thp mt cch k diu lm phn khi tinh thn ca cng chng M.
Gnh nng khng l v s phc tp trong s hin din ca M ti vng vnh Ba T chng t nhng tin b m ngi M t c trong vic xy dng li c
cu qun s ca mnh sau thi k Vit Nam. Bi v cuc chin u ng Nam khng ch lm suy yu nim t tin ca quc gia m cn ht cn sinh lc ca n.
Nm 1980, i tng Edward C. Meyers, khi y l tng tham mu trng qun i, cnh bo Quc hi rng ng ang ch huy mt o qun "rng": thiu lnh,
kinh nghim v trang b.
Vo u thp nin 1970, qun i M gn nh tan r khi cuc chin tranh Vit Nam lng dn xung. Khi Nixon quyt nh rt binh lnh M v nc th khng
ai mun tr thnh ngi cui cng hy sinh cho mt l tng khng cn ngha g na. Cn i vi nhng ngi ch rt lui th ch nhng ai cn sng mi c
tnh n. Cc phong tro phn chin trong nc lan ti binh lnh chin trng, nhiu ngi lnh eo cc biu tng ha bnh v thng trn trnh vic ra trn.
Quan h sc tc trong qun i M, ban u vn thn thin khi lnh da trng v lnh da en cng chia s thc v mt mc ch chung, by gi tr nn ngy cng
cng thng. Vic s dng ma ty ph bin ti mc mt bo co chnh thc nm 1971 phng on rng c hn mt phn ba binh lnh nghin ht. Binh s khng ch
bt phc tng mnh lnh cp trn m trong mt s trng hp cn m st cp trn bng cch cho n lu n mt hin tng c bit ti nh l "ti c st bng
lu n". Tinh thn v ch kh qun i b thoi ha hn na sau khi s tht v v thm st lng M Lai b phanh phui, trong mt n v b binh M tn st hn
ba trm ngi dn thng Vit Nam tay khng tc st v phanh phui ny n lt n lm cho binh lnh M nghi ng rng cc vin ch huy ca h che giu
nhiu ti c gh tm.
Tc ng rng ri ca chin tranh Vit Nam n cc lc lng v trang M cn t hi hn na. T nm 1965 n khi ngi lnh M cui cng rt khi Vit Nam
vo u nm 1973, tng chi ph cho cuc chin ln ti hn 120 t -la bnh thng th phn ln khon tin ny c u t vo vic hin i ha quc phng.
Hu qu l c cu an ninh ca M b xi mn; cc n v M ti Ty u khng cn snh ni vi cc i phng trong khi Warszawa. Tng thng Johnson b buc
phi tng thu hoc a ra cc bin php kim sot kinh t c tin trang tri cuc chin Vit Nam v iu lm gia tng lm pht; lm pht vt ln cao trong
nm 1973 khi cc nc sn xut du Trung ng ngng xut khu du v sau nng gi du ln gp bn ln. Chi ph xy dng li kho v kh ca M v vy m
tng vt ln. Nm 1975, chi tiu thc t cho cng tc quc phng ca M vo khong 4 t -la mt nm, thp hn mt thp nin trc . Ri sau th tng thng
Reagan ho phng mua sm trang b bng tin vay mn lm hi sinh c my chin tranh ang hp hi ca M. V ng trang b cho tng thng Bush
nhng v kh tinh vi nht ng Bush tin hnh cuc chin tranh vnh Ba T. Nhng chi ph ny gp phn to ra khon thm ht v cng to ln ca ngn sch lin
bang.
Khng ch c lm pht hy hoi cc lc lng v trang M. ve vn c tri, tng thng Richard Nixon chm dt ch qun dch khng cng bng v
khng ph qut. Sau ny ng ly lm hi tic v hnh ng , cng nh nhiu chuyn vin qun s v nhn vt chnh tr, c phe bo th v phe t do. Ly mt v
d, khuyn khch thanh nin vo lnh th tin lng, hu bng v cc quyn li khc ca ngi lnh phi c nng ln ngang bng vi gii chc dn s v cui
cng th tin lng chim gn ht ngn sch quc phng. Ch c th thu ht thanh nin tnh nguyn vo lnh trong lp tr ngho, thit thi v t hc nhng thanh
nin li khng phm cht iu khin nhng cng ngh tinh vi ca qun i thi hin i. Tnh cm phn chin cng khuy ng cc hc x i hc, ph
hng cc chng trnh s quan d b - s lng sinh vin ng k cc chng trnh ny ri thng xung, t hn hai trm ngn ngi nm 1968 xung cn
khong by mi lm ngn ngi nm 1973. Ngun cung cp cc s quan ch huy sng gi, sng to b thu hp v nhng tay th li c u c cng nhc nm
ly hu ht cc v tr qun l ca qun i.
Tuy nhin nm thng tri i, qun i M ly dn li sc mnh v hnh nh ca n trong x hi cng dn dn thay i. n nm 1982, c hn 85 phn trm
thanh nin t nguyn i lnh hc xong trung hc, cao hn mc 67 phn trm hai nm trc . Nam n thanh nin, khng tm c cng vic lm hoc mun
chn binh nghip, th thch cuc sng g b trong qun phc nhng c tr lng cao hn l b tht nghip, v nhng ngi tuyn dng tn binh chuyn a
bn hot ng t cc xm ngho ca dn da en sang cc khu ngoi ca dn trung lu da trng m vn t c nhng thnh qu ng ngc nhin. Mt m hi
v mc hc ph i hc cao ngt tri, sinh vin thng tham gia cc chng trnh s quan d b nh mt phng cch trang tri hc ph. V mc d nhng k c
khng khip v Vit Nam cha phai tn hn, qun i cng ginh li c mt phn s knh trng ca x hi. Th nhng trong danh sch cc u tin v quc
phng ca chnh ph Reagan, qun i vn cn xp sau rt xa so vi u tin pht trin v kh ht nhn v nhng v kh chin lc khc.
Nhng ngi M chin u Vit Nam hoc b nhng ngi phn chin lng m l nhng tay git ngi, hoc b nhng ngi ng h chin tranh ch giu
l k bi trn. Trong rt nhiu nm sau , nhiu ngi cm thy dng nh mnh thuc v mt th h lc loi, v tr ca h trong x hi tht kh chu, m h v au
kh - dng nh t nc buc h phi chu trch nhim v ci cm gic ti li, xu h v cuc chin tranh m t nc ang tri nghim. Trong thc t, phn ln
binh lnh M t Vit Nam tr v lng l v kn o ha nhp vo nhn dn. Chn dung cc cu binh c trnh by trn phng tin truyn thng thng l
nhng bc v mo m hai chiu. Nhng cu binh c vn thng c t nh l nhng tay nghin ht ru tc bm xm gy n guitar trn nhng h ph
California, nhng ngi ti ha nhp th c tn xng nh l nhng tay chy mnh ang ht bc trong ngh bt ng sn Texas. Tuy vy hnh nh ca h
ang dn dn c ci thin khi cng chng M th hin mt nim knh trong mi i vi cc lc lng v trang. H c tn vinh ti i tng nim Washington
mt trong s cc tng i nhiu ngi thm ving nht th . Quan trng nht l h cng c miu t mt cch y xt thng trong c mt tro lu vn ngh
v Vit Nam ni ln sau chin tranh, t tiu thuyt, hi k, th ca, phim nh, truyn hnh, kch v thm ch c m nhc na. H c nhn di mt nh sng mi
trong hng lot cc trng trung hc v i hc khp t nc ni c chng trnh ging dy v Vit Nam cho nhng sinh vin tr - nhng k cha sinh ra khi ngi
lnh M u tin t chn n ng Nam . Trong nhiu trng hp, bn thn cc ging vin l cu chin binh.
Nhng chin tranh lm h hng mt b phn ln cc cu chin binh, c v tinh thn v th xc. Hng ngn ngi b nhim cht c mu da cam, mt ha
cht dit c c s dng lm tri l nhng cnh rng, c xc nh l mt nguyn nhn gy ung th, khuyt tt bm sinh v nhiu cn bnh khc. Mt nghin
cu ca y ban Cu chin binh cng b nm 1988 c tnh rng c khong nm trm ngn trong s ba triu lnh M tng c mt Vit Nam b chng bnh "ri lon
tm thn sau chn thng" (post-traumatic stress disorder) t l ny cao hn nhiu so vi nhng ngi b "sc n pho" (shell shock) trong chin tranh th gii ln
th nht hoc b "ni kh chin trng" trong Th chin th II cch gi mt chng bnh tng t trong cc cuc xung t . Nhng triu chng ca n c khi phi
mi mi lm nm sau mi xut hin, thay i t hong s n gin d ti bn chn, chn nn, thm ch t lit cm xc. Trong thnh phn cu chin binh Vit
Nam, t l ly hn, t t, nghin ma ty, ti phm v c bit l nghin ru u vt mc bnh thng. Mt nghin cu ca Trung tm Nghin cu Chnh sch thuc
i hc thnh ph New York cng b nm 1981 kt lun rng, h "au n v nhiu vn hn l nhng ngi cng trang la".
Chin tranh l chin tranh. Th th ti sao chin tranh Vit Nam li khc?
V him nguy lan trn v thng trc. Ti tri qua ba nm binh nghip trong Th chin th II, phn ln thi gian y ti phc v trn cc sn bay v cn c
hu cn vng ng bc n , thm ch khng c dp nghe mt ting sng n gn. Nhng Vit Nam khng c ch no l an ton c. Mt lnh M c phi ti
lm vic trong mt vn phng Si Gn hoc mt nh kho Nng c th b git cht hoc b thng bt k lc no, bt k ngy m, bng n sng ci hoc
phi pho ca cng sn. V trong sut nhim k cng tc mt nm, mt ngi lnh b binh hu nh phi chin u lin tc b quy nhiu v mn ca i phng, v
nhng ci by chng v bn ta; cha ni n vic tham d trc tip vo cc trn nh gip l c. Philip Caputo, mt trong nhng ngi vit bin nin s hng bin
nht v chin tranh Vit Nam so snh v lu rng trong sut cuc chin tranh th gii ln th II, cc n v thy qun lc chin M - c ca tng v nhng
chin cng lng ly khi nh Nht trn mt trn Thi bnh dng, ch chin u khng qu su n tm tun.
tui trung bnh ca ngi lnh M Vit Nam l 19, tr hn 7 tui so vi cha anh h tham gia Th chin II. iu lm cho h d b tn thng hn trc
sc cng tm l ca chin tranh m sc cng y cng trm trng hn do s cng thng c th Vit Nam ni mi ngi nng dn u c th l mt chin binh
Vit Cng. William Ehrhart, mt cu thy qun lc chin, nh li mt khonh khc qu kh m nhiu nm sau chin tranh anh khng th no qun c: "Bt c khi
no bn quay u, bn u phi nh thn li. Th ri qun th bin mt, v bn ch cn cch trt ni bi ri vo cc thng dn. Ci cch lm ca chng ti l, bt
c ngi Vit Nam no b chy khi ngi M u c th b tnh nghi l Vit Cng v chng ti c th bn. l mt nghi thc hot ng tiu chun. Mt hm ti
bn mt ngi ph n trn ng la ch v b ta ang chy ang trnh xa nhng ngi M. V ti git b y. Mt ngi n b nm lm hoc su mi tui,
khng v kh, v lc ti thm ch khng suy ngh v hnh ng ca mnh".
Mt nghch l l nhng diu k ca khoa hc hin i gp phn gia tng tnh trng khn cng ca cu chin binh Vit Nam. Cc my bay trc thng cu
thng nhanh chng v hiu qu n ni mt lnh M b thng ngoi mt trn ch mt mi lm pht l ln c bn gii phu. S liu thng k s k mt cu
chuyn. Trong sut Th chin II, bnh qun c bn lnh thy nh b M b thng th c mt ngi cht, ba ngi c cu sng. Nhng Vit Nam t l ngi
c cu sng cao hn nhiu, by trn mt v nhng con ngi l ra mc ra trn sa trng th nay vn cn sng d rng b tt nguyn n mc cn c
chm sc sut i.
Lnh M trong cc cuc chin tranh khc o lng s tin b bng nhng lnh th chinh phc c; vic chim c ci thnh ph k tip trn con ng
chin thng c th khch l tinh thn v ch ca h. Thng li ca h c cng chng M hoan h v ngi M qu hng c th di theo tng chng ng
hnh qun ca h trn bn . Nhng chin tranh Vit Nam th tri li, khng c chin tuyn, cho nn lnh M ngy cng mt mi v mt tinh thn khi c phi chin
u mt ch t ngy ny sang ngy khc. Nhng ch huy ca h, c th trong thm tm cng chn nn khng km, vn c nhn mnh vo "s xc" nhiu hn- mt
thc o thnh cng y o tng. Nhng vic tn st mt lc lng qun th sn sng chp nhn hy sinh v gii hn l mt hnh ng khng ch v ch m
cn lm cho cuc chin tranh tr nn b i nh mt l st sinh. V theo kiu , dn chng M nh nhn thy nhng cnh tng gm guc trn mn nh truyn
hnh, h ch c th thy Vit Nam mt n lc va ph phim va l mt n d v ni kinh hong. Nhiu ngi t hng mi c cm v tm trng tht vng
ca mnh v hng nhng ngi lnh M hi hng. John Kerry, sau ny l ngh s bang Massachussett, nh li kinh nghim ca mnh sau khi phc v Vit Nam
trong cng v mt s quan hi qun: "Th l ti ln my bay, mt tun sau khi ra khi rng ti bay t San Francisco v New York. Ti ng thip i v thc dy, la ht,
c l do mt cn c mng. Cc hnh khch khc trnh xa ti mt phn ng m ti cn thy trong nhiu thng sau ny na. t nc chng thm hi han g nhng
chng trai t mt trn tr v, chng quan tm g ti nhng iu h tri qua. Ci tnh cm h dnh cho chng ti l Trnh xa ra, ng u c chng ti bng
nhng th anh mang t Vit Nam v".
Mt s cu chin binh ku go i cng vic tt hn, i t vn v x hi. Nhng ngi khc, vt ln vi nhng k nim bn thn, tip tc ng h hay phn i
cuc chin, v nhiu ngi thm ch cn khng nm bt c nhng g din ra. Trn tt c, h tm kim cng l v s knh trng mn n m theo truyn thng
cc quc gia phi tr cho cc chin binh ca mnh. Cc cuc diu hnh, cc i tng nim, cc bui cu nguyn u cha .
Sau ny hi tng li, nhiu nh k hoch qun s M kt lun rng Vit Nam l mt cuc chin tranh sai lm ti mt ni chn sai lm. H chc chn rng trong
tng lai ngi M ch nn nhng tay vo cuc xung t no m h hiu r c tin hnh chin tranh trn nhng a hnh rng ri, s dng nhng n v b binh
ln, trng pho nng v xe tng ti tn kt hp vi tn la n o, chin u c siu m, chin hm siu hin i v nhng pht minh mi nht trong lnh vc cng
ngh cao. H ct vo kho nhng chng trnh chng ni dy mt thi c thit k kim sot cc phong tro du kch chu , chu Phi v chu M La-tin, v
tr v vi nhng quan nim quy c. Nm 1987 ti i thm Fort Hood, bang Texas, cn c ca s on k binh bay s Mt mt n v xut sc trong chin tranh
Vit Nam. Ngi trn my bay trc thng bay qua mt m hnh chin trng, ti quan st thy nhng on xe bc thp m mm tin qua nhng tho nguyn rt ging
nhng ng c bng phng Trung u hoc sa mc Trung ng. V t lnh i cng ti, mt trong s t cu chin binh Vit Nam cn lm vic s on, ni vi ti
sau khi chng ti p xung: "y l kiu chin tranh ca chng ta". y l kiu chin tranh m cc cu chin binh Vit Nam khc, by gi l nhng ch huy cao
cp, s chin u vng vnh Ba T.
Trong cuc ni chuyn ti Cu lc b bo ch quc gia Washington cui nm 1987, b trng quc phng thi tng thng Reagan, ng Caspar Weinberger
cng pht biu nhng kin tng t. Mc du ng a thch vic gia tng kho v kh chin lc ca M, ng t ra thn trng chng li nhng cam kt ca M mun
ym tr cho cc ch thiu s, n hi l v bt ti cc nc ang pht trin. ng ni, can thip qun s l "gii php cui cng" ch c th tnh ti sau khi tt c
cc n lc ngoi giao tht bi. Hn ht thy, nc M phi trnh nhng cuc xung t v trang tr phi nc M c th da vo s ng h khng g lay chuyn
c ca cng chng M. Ni ngn gn: "Khng thm mt Vit Nam no na" (No more Vietnams).
Nhng kh au hu chin ca M chng l g so vi nhng khn kh m Vit Nam phi chu ng. T nm 1981 n 1996 ti tr li Vit Nam bn ln v ti
khm ph mt t nc b tn ph nng n bi chin tranh lin min sut hai th h; nhng vn ca n cng trm trng hn v nhng sai lm ng ngn ca tng
lp lnh o gi nua, nhng ngi khng bit g hn l chin tranh. H b phn lit thnh nhng phe phi i chi nhau mt s ngi bm vu nhng gio iu
cch mng li thi, mt s ngi ng h nhng thay i t do hn v mt s ngi tm cch tha hip. Sau khi nghing ng t li tip cn ny sang li khc, cui
cng v tuyt vng h chn thc hin hng lot ci cch kinh t c tnh cht thc dng. Nhng kt qu ban u t ra kh ngon mc, lm dy ln nhng n on
rng chng bao lu na Vit Nam s bt kp Hng Kng, i Loan, Singapore, Thi Lan v Nam Hn nhng "con h nh" nng ng ca chu . Nhng mc d
Vit Nam c cc tin b khng th chi ci, ti vn thy rng nim lc quan b thi phng qu ng hoc t ra l qu sm. Mc d cc thnh ph pht trin mnh
nhng vng nng thn, ni sinh sng ca tm mi phn trm dn s, vn lt t pha sau. Vi thu nhp bnh qun u ngi t hn 300 -la mi nm, Vit Nam
ng hng vi Bangladesh l mt trong s cc vng t c cc nht trn th gii. Tng lai ca n tht m m.
Xy dng li Vit Nam l mt nhim v gian kh, k c trong iu kin thun li nht. Nn kinh t ti t, c cu x hi r ri, dn chng kit qu, c min Bc
ln min Nam. Nhiu khu vc rng ln hoang tn. Ci cht v s tn ph lm ly tn tng gia nh nhng gia nh m lng trung thnh chnh tr cng v vn hn
na trong ci m v bn cht l mt cuc ni chin. Sau khi chin u sng st trong thi chin tranh, nay ngi dn li phi chin u sng st trong mt
nn ha bnh khng nh mun. Hn mt triu ngi Vit b chy ra nc ngoi, thng l chu thp phn nguy him.
Nhng ngi cng sn lm cho s tn ph tr nn trm trng hn. H theo ui cc chnh sch khc kh y tai ha cng vi lng kin nh truyn cm
hng cho h trong cuc khng chin chng M. Nm 1981, ng Phm Vn ng, khi y l th tng chnh ph, kt lun nhiu iu khi chng ti ngi tn gu
trong mt cn phng trang hong lng ly trong ta dinh th H Ni c thi l dinh th ca cc thng c thc dn Php. ngoi by mi nhng vn cn
nhanh nhn, ng ng l ngi hy sinh trn i mnh cho l tng cng sn nhng nay li bn khon trc ni thng kh ca Vit Nam. ng ni: "ng, chng ti
nh bi ngi M, nhng by gi chng ti au n v nhng vn ca chnh mnh. Chng ti khng c n. Chng ti l mt dn tc ngho kh, km pht
trin. Vous savez (Anh bit khng), tin hnh chin tranh th n gin nhng iu hnh t nc th kh hn nhiu".
Mt c vn hng u ca cng sn, ng Trn Bch ng, th thng thn hn. Nm 1990 c mt ngi bn a ti nh ng thnh ph H Ch Minh, ti
ngc nhin khi thy mnh tr li ng ci bit th kiu Php m ngy xa cc quan chc M c ng. Ti c lc mt thi gian v cm thy dng nh mnh quay
li mt cn nh ma. Trong lc ngi ung tr ngoi vn, ti li ngc nhin v s thng thn ca ng ng. ng ni: "Nim tin ca chng ti vo ch ngha cng sn
khng tng khng c lin quan g n thc ti c. Chng ti c gng xy dng mt x hi mi da trn nhng l thuyt v nhng c m nh xy lu i trn
ct. Thay v kch thch sn xut bng cch khuyn khch ngi dn, chng ti tp th ha h. Hy tng tng xem! Chng ti thm ch tp th ha c ngi th ct
tc. Tht l l bch v ng ngn. Chng ti chy theo nhng th ph hoa. V chng ti nh bi ngi M cho nn chng ti tng rng mnh c th lm c mi
s. L ra chng ti nn lu mt cu ngn ng Trung Quc: "Ngi c th chinh phc mt t nc t trn yn nga song ngi khng th cai tr mt t nc t
yn nga".
Ti cng nghe li phn tch c a nh vy t bc s Dng Qunh Hoa, mt thy thuc nhi khoa ni ting v mt ng vin cng sn k cu, ngi gp
phn sng lp Mt trn Dn tc Gii phng tn gi chnh thc ca lc lng Vit Cng. Khi chng ti gp nhau ln u nm 1981 b t ra thng thn, v chn
nm sau khi chng ti gp li b cn ni thng hn na.
L mt ph n thanh lch, b khng h mt i cht duyn dng no tui trung nin. B sinh ra trong mt gia nh min Nam giu c theo Ty hc. B tr
thnh cng sn khi cn Paris ni b theo hc ngnh y vo u thp nin 1950. Tr li Si Gn, b bt u thu thp cc mu tin chnh tr cho cng sn thng qua
nhng cuc tip tn x giao vi nhng thnh vin trong ni cc ca tng thng min Nam Vit Nam Ng nh Dim v nhng ngi M bo tr cho chnh ph .
Khng c kh nng thm d chiu su ca ch ngha yu nc Vit Nam, cc quan chc M khng bao gi c th tng tng ni ngi ph n Vit Nam qu
phi thuc tng lp thng lu ny li c th l mt Mata Hari 5.
u nm 1968 khi cuc tng tn cng v ni dy Tt Mu Thn bng n, b Hoa b thnh ph vo chin khu trong rng cng vi chng mt nh ton hc, v
a con duy nht ca h. trong rng, a con cht v bnh vim no. l mt tai ha khin b khng bao gi hi phc c. Cho d t ci cht ca con trong
bi cnh nhng mt mt khng khip ca dn tc Vit Nam, b tm s vi ti vi v cam chu rng "n ch l mt trong hng triu con ngi". B c b nhim th
trng b y t trong chnh ph cch mng lm thi ca Vit Cng do H Ni dng ln hp php ha phong tro cng sn min Nam, v c phong danh hiu
"anh hng lc lng v trang". Ngi trong phng khch ci bit th sang trng ca b, gia nhng trang tr bng snh s Trung Quc v Vit Nam qu him,
chng ti tr chuyn iu. B ni: "Chng ti khng c la chn no khc. Chng ti phi loi b m ngi ngoi quc". Ri b si ni hn ln: "Ti l ngi
cng sn sut i ti. Nhng by gi ti chng kin nhng thc t ca ch ngha cng sn v l mt tht bi qun l ti, tham nhng hi l, c quyn c li,
n p nhn dn. L tng ca ti tan bin".
B ch trch cc cn b ca H Ni ang cai tr min Nam v s m qung ca h trc cc c tnh a phng, nht l nhng bin php cng rn nh tp th
ha nng dn l nhng ngi m chnh nim khao kht c mt mnh rung ring l ng lc a h n vi Vit Cng hn l i theo Ng nh Dim mt chnh
ph ch say m tng lp c rung t m khng mng ti ci cch in a.
Ti ngc nhin sao b khng b bt giam v ni ngc vi chnh ph. C l ng Cng sn chu ng b t ra nhn t, cng c th h ngh rng bt ming b
s lm cho nhng ngi ng h b xa lnh h. Cho d th no i na, khi ti gp li b nm 1990, b cn t v cay ng hn. B ni: "Ch ngha cng sn l mt
thm ha. Cc vin chc ca ng khng bao gi hiu ni ci nhu cu pht trin hp l. H b thi min bi cc khu hiu mc-xt mt ht hiu lc nu cho
rng chng c thi hiu lc. Tht l k quc".
Li ch trch ch gay gt nht l do i t Bi Tn a ra sau ny. ng nguyn l ph tng bin tp bo Nhn Dn, c quan ngn lun ca ng Cng sn v
l mt gng mt c thnh tch tht s ca ng. L con ca mt v i thn, ng c sinh ra Hu, c min Trung Vit Nam m ngi Php t tn l Annam.
ng t chi mt c hi i du hc bn Php v nm 1945, khi mi mi lm tui, ng gia nhp Vit Minh phong tro dn tc ch ngha do ng H Ch Minh
thnh lp trc tin l chng s chim ng ca qun phit Nht ti Vit Nam sut Th chin th II v sau ny l chng thc dn Php. B thng trong trn
nh in Bin Ph nhng ng vn gi vai tr quan trng trong cuc chin tranh chng M. Vo cui nm 1963, ng lm cuc hnh trnh gian kh vo min Nam
thc hin nhim v b mt l chun b cho cuc thm nhp ca qun chnh quy min Bc. Mt thp nin sau , vi t cch ngi pht ngn ca nhm cng sn ti
Si Gn sau hip nh nh chin, ng a tin ngi lnh M cui cng ri khi Vit Nam. l mt ngi M bang Oregon m ng l m nh tn l Max
Bielke. ng k vi ti: "Ti a cho anh ta bn sao mt bc tranh do ng H Ch Minh v 6 v mi anh ta tr li mt ngy no vi t cch du khch". Ngy 30
thng 4 nm 1975, khi y l mt phng vin bo Qun i Nhn dn t nht bo ca qun i min Bc Vit Nam, ng i cng nhng lc lng cng sn tin vo
thnh ph Si Gn v l s quan cao cp nht c mt, tip nhn s u hng ca chnh ph Nam Vit Nam b nh bi.
Sau chin tranh ti thng gp ng Vit Nam. Mt con ngi thp b, gn guc, vi mt tnh cch c v hi lnh m ng ni chuyn bng ting Php rt tri
chy; v chng ti c nhiu gi cng ung tr, n ti v m o. ng thn cn vi tng Gip v ti ngh rng ng Gip khng ngn cn bc i khng th
thay i c ca vin i t vo nm 1990.
Trong mt chuyn cng cn sang Paris, ng a cho cc c quan bo ch phng Ty bn "Thnh nguyn ca mt cng dn", nguyn ra ch H Ni.
ng cng cng b rng ri nhng ni bt bnh ca mnh trong hng lot bi tr li phng vn m chng trnh pht thanh ting Vit ca i BBC Lun n pht v
Vit Nam. "Ch quan liu, v trch nhim, tnh t cao t i, tham nhng, lng gt tr nn thm cn c di s cai tr hn lo ca nhng k c quyn
c li", ng ni. "C mt s suy thoi ng bo ng v o c lun l truyn thng v cc gi tr tinh thn, (v) s lm lc trong gii tr v nhng ngi m tng
lai t nc trng cy vo". ng pht biu nhng bt mn ca mnh trong cun hi k c ta Theo bc ng H Ch Minh xut bn Anh, Php v M nm 1995.
T trc n lc cha bao gi c chuyn mt ng vin cng sn tm c nh vy cng khai ch trch cc ng ch ca mnh, c bit l t nc ngoi.
Vit Nam, ngi dn ho hng ch nghe cc bui pht thanh c ng tham gia v ng b khai tr ng sau nhiu cn nguyn ra. Sau ny ti hi ng ti sao, sau
mt i lm ngi cng sn trung kin, k lut, ng li chn mt con ng cha c tin l nh vy. ng p: "Ti phi i theo ting gi ca lng tm".
Nm 1981, ti mong mi c gp li ngi bn, ngi ng nghip Vit Nam t lu thn thit ca ti, ng Phm Xun n. Ti quen ng n hai mi nm
v trc, khi ng y cn l cng tc vin ti Si Gn ca hng tin Anh Reuters. Chng ti thng t tp Brodard hoc Givral, nhng qun caf ng y a thch, v
trong khi va t thuc lin tc ng y va kin tr gii m nhng b n ca Vit Nam cho chng ti hiu. L ngi hiu nhiu bit rng, phn on sc so, sau ny
ng y c bo Time tuyn dng v tr thnh nh bo Vit Nam duy nht trong bin ch phng vin ca mt c quan bo ch ln ca M. Khng hiu c ti sao
ng y khng o thot khi Vit Nam khi Si Gn sp , ti on rng, cng nh nhiu ngi Vit khc, ng b mc kt. Ti yu cu ngi ph trch chuyn i
ca ti sp xp mt cuc gp vi ng n v h bo ti rng: "Qun chuyn i. i t n khng mun gp ng hoc bt k ngi M no." "i t ?" "Vng,
ng th" vin s quan gt. "ng y l ngi ca chng ti". V nh vy , ti sng s khi bit n tng l mt ip vin Vit Cng sut thi gian chng ti quen
nhau.
Mt ngi bn c khc ca ti, ng Phm Ngc Tho, mt i t chi sng trong qun i min Nam Vit Nam, dng di mt gia nh Thin cha gio ni ting,
cng tng phc v cho cng sn. ng Tho khng b pht hin cho n mt ngy, do nhiu nguyn nhn khc nhau, ng b mt v Si Gn m st trong mt
trn chin. Ti c bit v vai tr song trng ca ng vo nm 1981 ti thnh ph H Ch Minh, ch mt thi gian ngn sau khi thi th ca ng c pht hin v
a v an tng trong ngha trang lit s. Tho l mt ngi ch mu min cng trong khi n l mt nh bo ti hoa nhng dng nh c hai u c bit phi.
Hai ngi u khng bao gi t v tun phc phe cng sn, nhng nu h che mt c gii bo ch th h cng la c cc quan chc M. Cho n mc Tho
c phn cng sang i s qun Nam Vit Nam ti th Washington lm s quan lin lc gia s qun vi CIA v Ng Gic i.
Cui cng, mi cho n nm 1990, khi khng kh TP H Ch Minh tr nn thoi mi hn, ti mi c gp li ng n. Ti li xe n nh ng, len li qua
nhng ng ph cht cng xe p v xe my, ri lic nhn qua cnh cng vo khong sn ca mt ngi bit th c k v thy mt gng mt gy g mc chic
qun soc rng thng thnh. Chng ti m ly nhau v n ln ting xin li: "Ln trc anh sang y chnh quyn khng cho ti c gp anh. H lo lng.
Nhng by gi h thoi mi hn. D sao h khng cn o tng v nhng g ti suy ngh".
ng ngi trong phng khch, gia cc ng sch v, nhng t bo vng v nhng t ti liu mo m, bn di chic qut trn ang quay v v. ng ni:
"Ti lm vic cho nhng ngi cng sn nhng ng c ca ti l lng yu nc, khng phi do thc h".
Nm 1944, tui 16, ng tham gia mt trn Vit Minh chng Nht v li trong hng ng Vit Minh sut cuc khng chin chng Php, va lm giao lin va i
hc. Sau khi t nc Vit Nam b chia i nm 1954, ng phc v trong qun i ca chnh ph Si Gn ri sau ny c cp hc bng theo hc i hc min
nam California. ng tr thnh mt c ng vin bng chy v say m nc M. ng nh li, "Nhng nm thng y l qung thi gian hnh phc nht i ti".
Vi nm sau khi tr v nc, n c cc ng ch cng sn c bt lin lc. Khi y, l mt phng vin ca hng Reuters, ng c iu kin tip cn c chnh ph
Si Gn ln cc quan chc M, v c hai bn u mun tip cn nhng g ng tip cn c. ng chp nhn. Mc d ng tn trng nc M, ng vn cm thy
rng ngi ngoi quc khng c ch ng Vit Nam. V nh th ng bt u cuc sng hai mt.
Cc giao lin Vit Cng thng ln vo Si Gn nhn nhng bo co ca ng nhng bo co m ng vit bng loi mc khng mu ch to t bt sn.
Khi c triu tp i hp, ng phi li xe sut m ti mt cn c b mt pha bc thnh ph trong tm trng kinh hong v c th b khm xt bi qun lnh ca
chnh ph - hoc tri khoy hn na, ng c th b Vit Cng phc kch. Khng bao gi mang v kh hoc mc qun phc, ng ln ti cp i t trong hng ng
cng sn.
Nhng tit l u tin v qu kh ca Phm Xun n, do ti v cc ng s khc thc hin, khin cho cc nh ph bnh cnh hu vn thng ph phn bo
ch M sng run ln. H t co, y l bng chng hin nhin cho thy bo ch M t cho Vit Cng x mi. Bc b li t co , n ni "V l! Nh th ti
s b l ngay". Phn ln nhng tin tc ng chuyn cho pha Vit Cng cng ging vi nhng tin tc ng gi v ban bin tp bo Time. " khng phi l nhng
thng tin tuyt mt ch l thng tin v lc lng qun s ca chnh ph v cch thc phn b, tng lnh no c nng lc, vin tng no bt ti hoc tham nhng.
V c c nhng tin n ng no thng dm vi v hoc b nh ca ng no. Ti cng thu thp nhng mu tin chnh tr l th, phn ln t cc cuc tn gu trong
cc qun caf Si Gn".
Ma xun nm 1975, nhn thy phe cng sn ang chun b mt cuc tng cng kch, lo lng cho b v v bn a con nu xy ra mt trn chin m mu
ginh ly Si Gn, n gi h sang New York trn chic my bay thu bao ca bo Time. ng li chm sc ngi m ang au yu ri a v con hi hng
ch mt thi gian ngn sau . " l vic ngu ngc nht m ti lm," ng bun ru ni.
Nhng ngi cng sn bit r cc mi lin h vi ngi M ca ng n, h a ng ra H Ni hc tp mt nm. Sau khi tr v thnh ph H Ch Minh, ng
gn nh b qun thc ti gia, h ct ng dy in thoi ca ng v ngn khng cho nhng ngi ngoi quc nh ti n thm ng. Tuy vy h vn tham kho
kin ca ng v nhng vn quc t v tr cho ng khon lng hu ca mt thiu tng, mi thng khong 30 -la M; ng phi nui ch kim thm thu
nhp. ng rt bun. "Ti knh phc nhng ngi cng sn nh l nhng ngi dn tc ch ngha," ng ni. "Nhng s ngu dt v kiu cng ca h ch c th em
li cho chng ti s khn cng".
Trong mt ba n ti Si Gn ng nhc li cho ti rng tnh yu t nc Vit Nam ca ng khng loi tr tnh yu ng dnh cho nc M. "Anh c nh bi
ht c ca Josephine Baker khng?", ng hi v khe kh ht "Jai deux amours" (Ti c hai mi tnh).
Ngy ngt vi nhng thnh cng thi chin, nhng ngi cng sn a ra mt k hoch y tham vng nhm pht trin kinh t mc 14 phn trm mi nm.
K hoch sp thm hi. Tng trng kinh t ch mc 2 phn trm mi nm, lt t theo sau mc sinh 3 phn trm, mt trong nhng sinh sut cao nht th
gii mt xu hng c gc gc t hn na th k trc. Bt chp chin tranh v thin tai nh bo lt hn hn, t nm 1930 n lc , dn s tng gp ba trong
khi sn lng lng thc ch tng gn gp i. Vit Nam nhanh chng lm vo khn kh mc cho bn tnh nng ng ca nhn dn nhng ngi m nu c
khch l th c th t c, thm ch vt qua, nhng thnh tu kinh t ca cc quc gia chu khc.
Lc u, ngi cng sn sai lm v bu vu mt cch m qung vo ci tn iu mc-xt li thi rng tng trng kinh t da vo s khuyn khch cc ngnh
cng nghip nng nh st thp v ha cht. Nhng h thiu vn v cng ngh pht trin cng nghip nng, mc d cc ng minh Lin X v ng u cung cp
cho h cc khon tn dng v c chuyn vin k thut na. H cng trng i mt cch v ch vo khon tin 4,7 t -la "bi thng chin tranh" ca M, khon tin
m tng thng Nixon b mt ha s cung cp cho h vo u nm 1973 thuyt phc h k vo hip nh ngng bn. Khng c ngoi t mnh nhp khu
nguyn liu, s nh my t i ca t nc hoc khng hot ng c hoc ch hot ng cm chng. Sn lng than , mt mt hng xut khu ch yu, suy
gim nhanh v thiu xe ti v bng chuyn. Ngay H Ni cng khng tm c nhng mt hng tm thng nh x phng hay nn; ci ca hng bch ha tng
hp duy nht lc no cng trng rng, ch c nhng t knh by hng mu, cn trn cc quy th chng c g.
Cng bin chnh ca min Bc l Hi Phng gn nh t lit. Mt na s hng ha vn chuyn bng ng bin t Lin X v cc quc gia cng sn khc ti
cha kp bc d th b n cp hoc b b mc cho h thi trn bn cng. Ti tn mt nhn thy nhng ng thit b cht ln u xung di hoc b r st do
khng ai quan tm. Cu cng b tc nghn v tu b neo ch bc hng qu lu do tnh trng cc quan chc Vit Nam coi mt ch tu giu ngho m vi vnh, khng
khng i phi c tin hi l mi cho hng ha thng quan. Nhng tu Nht Bn c kh nng lt tay n nm ngn -la mi chuyn th c d hng v tr ra bin
ch trong vi ba ngy trong khi cc ch hng khng chu ho phng nh th c th b giam hng n ba thng. Li tuyn b ca H Ni v tnh on kt v sn b
thc t lm ngc li, cc con tu cng sn th b gy kh d v phi nm ch di ngy cho n khi h chp nhn lut chi.
K hoch kinh t theo ch ngha Marx cng hnh dung cc ngun cung cp lng thc thc phm s vo cc thnh ph, th t nhng nng tri tp th,
ni giai cp nng dn c gic ng cch mng lm vic cho nh nc. Nhng dn nng thn vn quen vi vic canh tc mnh rung ring ca mnh, khng
chp nhn ci m hnh nht l vng ng bng sng Cu Long mu m pha nam Si Gn. Thay v giao la go, rau qu v tht c cho cc i l thu mua ca
nh nc, h bn sn phm ra th trng ch en. mt s vng, thm ch nng dn th lm tht tru b ch khng nh nc sung cng, mc d con tru con
b l ngi bn ch thit ca h trong cng vic ng ng nng n; thay v canh tc cho chnh ph, h th b hoang hng ngn hec-ta t.
Sn lng la go d kin t c 21 triu tn vo nm 1980, song thc t ba nm sau vn cn thp hn d kin y n 5 triu tn. Trong sut thi gian ti
c mt Si Gn, nm 1981, khu phn lng thc ch cn 30 pound (13 ki-l-gam) mi thng phn ln l khoai sn v cc th hoa mu m ngi dn Vit Nam
cm ght. Tht rt him v c ngun cht m chnh trong ba n ca ngi Vit Nam, cng tht him c l mt phn do hng vn ng dn khng c du chy
ghe i nh c, mt phn do tu thuyn b i vt bin kh nhiu. Ti bnh vin ni b lm vic, bc s Dng Qunh Hoa ch cho ti thy nhng a tr s sinh
chen nhau bn nm a mt ci ni hoc phi nm trn sn nh, bng chng lp kp v suy dinh dng trm trng. B ni trong ting th di: "Tnh hnh qu l
"invivable" (khng sng ni). T y chng ti s ra sao?"
Mt chnh sch n p khng khoan dung cng lm cho nn kinh t thm ti t. Khi cc quan chc ca chnh ph Si Gn u hng ng Bi Tn nm 1975, ng
qu quyt vi h: "Tt c mi ngi Vit Nam u l ngi chin thng, ch c quc M b nh bi. Nu cc ngi yu t nc mnh, yu dn tc mnh th ngy
hm nay l ngy hnh phc". Nhng chnh quyn cng sn bt giam hn hai trm ngn ngi min Nam l cng chc, s quan qun i, bc s, lut s, gio
vin, nh vn v cc thnh phn tr thc khc vo cc tri tp trung c gi mt cch m miu l "trung tm ci to".
iu khi hi, mt trong cc tri ci to t hi nht chnh l Cn o hn o gia bin khi m nh cm quyn thc dn Php giam cm nhng ngi b
tnh nghi l cng sn trong sut thp nin 1930 v ch Si Gn sau ny giam cm nhng k chng i. V nhng ngi cng sn i i vi t nhn ca mnh
khng nhn o g hn nhng k giam cm h trc kia. i kht, b hnh h v bnh st rt v kit l, ngi t thng b cm chn phi nng nhiu gi m
khng c ung nc, b tra tn, c ngi b hnh quyt. Nhiu ngi trong s h tng l ngi chng i chnh quyn Si Gn, c nhng ngi l cu chin binh
Vit Cng, nay b nhng ngi cng sn min Bc coi l phn t c tim nng ly khai. Nm 1981, mt cn b H Ni c bin minh cho nhng v thanh trng khi
ni vi ti rng: "Chng ti phi qut sch nhng tn d t sn".
Khng ch v nhn o, ch gu-lag cn tc ot ca quc gia nhng ngi lao ng chuyn nghip, nhng ngi c kh nng ng gp vo cng cuc
xy dng li t nc. Nhiu ngi b trng pht ch v h hc tp ti M hoc c ch Si Gn s dng, thng l cc chc v thp b. ng Trn Bch
ng ni vi ti rng: "L ra chng ti nn tha th cho h. Thay v vy, chng ti hoang ph mt ngun nhn ti v s dng nhng k quan liu dt nt khng c
hc hnh g c. y l mt tn tht ca t nc v ti phi th nhn rng, ti cm thy xu h".
Di p lc quc t, cui cng cng sn phi ng tr t do cho nhng ngi t nh vy, vi iu kin l Hoa K phi tip nhn h. a s nhng ngi ny
nh c ti "Tiu Si Gn", khu vc c ng di dn Vit Nam pha nam thnh ph Los Angeles. Ni , t nhng cuc i tan v, h sinh sng nh vo tr cp
x hi hoc c gng lm nhng cng vic tm thng.
Mt di sn cay ng khc ca cuc chin tranh l s phn ca khong nm mi ngn "con lai" c cha l binh s M. i a s chng tp trung thnh ph H
Ch Minh, Nng v cc thnh ph ln, ni n tr cc n v lnh M. Cc tri tr m ci chm sc c mt t, nhng phn ln cc "con lai" b ngi Vit Nam
i x nh l nhng sinh linh b rung b; chng khng c i hc, thm ch khng c khu phn lng thc. Ti quan st c mt s trng hp vo nm 1981
mt s a c mi tc vng hoe v mt xanh, mt s tc en v mt en chng i bn do hoc n xin cc gc ph. Nhng b gi xinh xn c th s tr thnh
im. Nhng b m sinh ra chng, thng b gia nh t b, nhiu ln van ni cc c quan di dn quc t gip tm kim cha ca a con mnh; thng h
ch bit tn ca cc ngi cha y n gin l Joe hoc Bill hoc Mac nhng ngi chng m h "kt hn" mi su, mi by nm v trc!
Lc u, nhng ngi cng sn khng mun cho m "con lai" ra i; h hy vng c th s dng chng lm l bi trong cuc mc c ngoi giao vi chnh
ph M. V nhng l do chnh tr quc ni, tng thng Reagan v Quc hi M cng chn ch trong vic sa i lut di tr ca Hoa K. Nhng cui cng, hai bn
cng du bt lp trng. T nm 1990, c khong bn mi ngn a tr "con lai" c a sang M, c cha chng hoc cc gia nh bo tr em v nui
nng, s cn li cng s c gii quyt.
Nhng khng c hnh nh no minh ha r hn v s phn khng ca ngi Vit i vi tnh trng ngho i v d man hn l cuc di tn t Vit Nam thi
hu chin cuc di c ln nht trong thi hin i. c hn mt triu ngi o thot khi t nuc, ch yu bng ng bin. Nhiu ngi cht v phi nng
hoc cht ui, hoc b cp bc, hm hip, b git v tay nhng m hi tc vn thng xuyn cn qut trn vng bin ng Nam . Cng c khong mt na triu
ngi o thot khi nc Lo v Cm Bt - hai ln bang ngy xa cng nm trong ng dng thuc Php sau khi ngi cng sn chim c cc nc ny.
T ba nc ni trn, c khong mt triu ngi n nh c ti M nhng vn cn hng trm ngn ngi i ch mn mi trong cc tri t nn ng c v d
bn Hng Kng, Thi Lan, Malaysia, Indonesia v Philippines. Tr phi h chng minh c rng ng c ca h l chnh tr ch khng phi kinh t, h c nguy c
b buc phi hi hng tr v Vit Nam nh rt nhiu ngi b chnh quyn Hng Kng cng bc quay v. Tuy nhin, vn c nhiu ngi bt chp him nguy
m tip tc ra i.
Nm 1985, nn kinh t Vit Nam sp . Trn nhiu vng min Bc vn vn thng thiu thn lng thc, nn i e da hng chc triu con ngi. Cng
nghip nh n trong lc nhng ngi tht nghip hoc thiu vic lm lang thang khp cc thnh ph. Thng mi cng t lit, ngoi tr ch en vn cn nhn
nhp, cung cp mi th t vin thuc cm n ng -la M - nhng mt hng do bun lu hoc ca ngi Vit Nam nc ngoi gi v cho gia nh. Khp ni
lan truyn li n i v mt cuc ni dy chng li ch .
Trong tm trng kinh hong, hng ng ng cng sn t chc hi ngh khn cp H Ni vo thng 12 nm 1986 v sau nhiu cuc tranh ci gay gt, ng
Nguyn Vn Linh c chn lm tng b th ng. ng l mt nh cch mng tng tri, tui by mi v nguyn l b th ng b thnh ph H Ch Minh. ng
hy vng nhng chin lc mm do m ng ng h s gip ngn chn tt dc ca nn kinh t. Tuy nhin lo s ci cch s lm suy yu quyn lc ca ng, ng
trao phn ln quyn lc chnh tr cho mt nhm cc lnh t theo ng li cng rn do ng L c Th cm u. ng Th chnh l ngi khiu khch Henry
Kissinger trong sut nhng cuc thng lng ho bnh gia hai ngi vo u thp nin 1970. Th cn bng mong manh ny lm cho cc chnh sch ca Vit
Nam lun b chao o trong sut nhiu nm v sau.
Mc d phe bo th c gng ht sc ngn cn s thay i, song nhng nguyn l ca ch ngha Marx dn dn phai nht hoc b pht l. Gi y, gim
c cc doanh nghip nh nc iu hnh x nghip theo quyt nh ca chnh h, t mng ti cc khon tr cp ca chnh ph, mu tm li nhun v hoc phi hot
ng hiu qu hoc b khin trch. Gi y, ngi hng dn t tng cho h l Paul Samuelson, kinh t gia t do ngi M tng c gii Nobel. Sch gio khoa
kinh t hc ca ng c dch sang ting Vit. "Th l cc ngi m ly ch ngha t bn," ti tru chc ng Nguyn C Thch, v b trng ngoi giao rt tinh
t v l ngi ci cch c ting. Khng chp nhn ci thut ng h , ng p: "Tuyt nhin khng! Chng ti ch vn dng kinh t th trng v quy lut cung
cu".
bin minh cho s i hng , cc nh tuyn hun ca ng vt ln hoc pht minh ra mt li dy ca ng H Ch Minh m n lc cha ai
nghe thy: "Ngi ngho s giu ln v ngi giu s giu hn na". Chng trnh ci cch, c gi l "i mi" chnh l phin bn Vit Nam ca chng trnh ci
cch m Mikhail Gorbachev thc hin Lin X v gi l perestroika. N gn nh xa b chnh sch hp tc ha nng nghip cc k xun ngc v mc d quyn
s hu t nhn cha c khi phc, nng dn c th thu t di hn v hot ng sn xut theo tng gia nh nh t tin h lm hng chc th k qua.
Khng cn b bt buc phi giao np phn ln sn lng ca h cho ch theo mt mc gi c nh, h c th bn sn phm trn th trng t do theo gi cnh
tranh.
Nhng s cch tn ny, cng vi bn cht do dai bn b c hu ca ngi Vit, bt u sn sinh kt qu.
Vo nm 1988, tc lm pht hng nm tng ti mc chng mt l 800 phn trm, gi xng du tng gp bn ln, gi mt bt ph - mn n dn tc ca
ngi Vit, cng tng gp ba ln. Cc doanh nhn ht hi ng tin Vit bn a m gi tr tt gim nhanh chng, v tin hnh giao dch bng vng, -la v hng
ha bun lu. Th ri ngn hng nh nc t ngt tng li sut v nhn dn x i gi vo ngn hng nhng ng tin t lu chn giu ca mnh. Chng bao lu
sau , lm pht c kim ch v li sut cng h xung. Ch cng dn dn loi b c th trng tin t ch en thng qua vic ph gi ng ni t m t gi
hi oi so vi -la M mc kh tng tng ni. Ch mt nm sau, khi dy tri c tho g gn ht, nng dn Vit Nam lm ra mt v la a Vit
Nam ln hng th ba trong cc nc xut khu go ln nht trn th gii, ch sau M v Thi Lan.
Khng u m n lc dp tt kinh t t nhn li xun ngc hn l thnh ph H Ch Minh. Ngay t bui u thi k thc dn Php, Si Gn l trung tm
thng mi sm ut v pht trin n nh im khi ngi M c mt. Vo thi cao im ca cuc chin tranh, thnh ph bc mi bng hoi. Nhng qun bar Si
Gn khi y l ni cung cp ma ty, cc khch sn bin thnh nh cha, cc i l bin thnh ch tri cho bn mi th t sng ng n thuc xt tc tt c u do
chm cha t cc kho hng ca qun i M. Cc anh lnh t Illinois hoc Georgia, da en hoc da trng, ti qun rng rnh tin xanh thong th do trn nhng
ng ph y im, n my, thng ph binh v loi nn nhn chin tranh khc. Cc tng lnh min Nam Vit Nam tr nn giu c nh cu kt vi cc i
tc Hoa kiu bit gi mm gi ming, s hu nhng bit th cu k nm khng xa nhng khu xm ngho nn hi hm ng c dn t nn, cc quan chc v
thng nhn th lin tc ng la vi nhau, h xo qua xo li ci dng chy -la dng nh v tn. l mt thnh ph bn thnh ph b s tham lam ng
tr, hin nhin l ang ch ti ngy dit vong.
i vi ti, Si Gn c sc hp dn c bit. Nhng di tch ca s mnh mission civilisatrice (khai ha vn minh) kiu ngo ca ngi Php nh cc gio
ng Thin cha gio, nh ht m phng theo Nh ht Opra Paris v nhng chic bnh baguettes (bnh m gy) ngon nht min ng knh o Suez pha
trn vi bu khng kh chu trong mt s ho quyn c o. Sau chin tranh, vn cn cm nhn c ci mi trng y, ci khng kh y, mc d ngi cng
sn dng nh c tnh sa cha li thnh ph. Ngoi vic t li tn thnh ph, ng ca cc qun bar v nh cha, h dn ln ng ph, dinh th nhng ci
nhn cch mng v i quc ch ngha. Khch sn Majestic mt tuyt tc v kin trc v ngh thut trang tr ni tht c in ca Php, i tn thnh khch sn Cu
Long, hoc Chn con rng. Khch sn Caravelle, ni cnh bo ch ngoi quc thng t tp trong thi k chin tranh, by gi l khch sn c Lp. Nm 1959 khi
ti n, ng ph chnh ca Si Gn l ng Catinat t theo tn mt c hi qun ca vua Louis XIV, mt chin hm Php tham gia cng cuc nh chim
Vit Nam vo th k 19 cng mang ci tn y. Trong nhng nm 1960, ch Ng nh Dim i tn ph thnh ng T Do v by gi ngi cng sn li thay i
ln ny h i thnh ng ng Khi, nhng nhiu ngi vn gi l ng Catinat.
Nhng ngi cng sn tin xa hn nhng thay i b ngoi nh vy. Nhiu doanh nghip t nhn tng b y vo tri lao ng v "hot ng t bn ch ngha"
c th ra khi nhng nh ci cch nh gi cao s hu dng ca h trong vic khi phc kinh t. Mt v d l ng Chun Hon, ngi vn tip tc iu hnh
xng lm bnh m ca mnh sau ngy cng sn chim c thnh ph. ng b bt vo nm 1978 v b a i o mng thy li mt nm; cho n khi chnh
quyn nhn thy cn c bnh m ngon th ng c th v. H cung cp bt m cho ng v vic kinh doanh ca ng tr nn pht t. n nm 1990, ng c
c by xng bnh m nh v c k hoch xy dng siu th u tin ti Vit Nam.
Vo gia thp nin 1990, khi s kim sot ca chnh quyn cng sn c ni lng, thnh ph bt u tr li ging nh xa, thm ch vt qua thnh ph Si
Gn ho nhong v ln xn trc kia. T trng thi l , ci th khng l vi 5 triu dn ang vn vai ng dy vi mt sc sng mi. Ngi Vit m t ci
nhp iu mi ny l "sng vi". Khp ni mc ln nhng ta cao c, bng xung nhng vn hoa xinh p ca thnh ph. Nhng ng ph y p v ln xn
xe hi, xe ti, xe p, v nhiu hn ht l xe gn my do nhng thanh thiu nin mc qun jeans li i vi tc chng mt, c bn gi mc vy ngn bm cht sau
lng. Ph n bun b chia tay nhng t o di la, nhng chic o cao c v qun rng thng thnh, thay vo h mc qun b v o khoc mang ph hiu ca
cc trng i hc M. Cc bng qung co gii thiu my tnh ca Hewlett-Packard, hng in t ca Panasonic v Samsung. Cc ca hiu cht y ti-vi, u my
video-cassette, gin my ht, my nh, ng h nhi kiu dng ca Rolex v Piaget v o qun thi trang khoe ra nhng nhn hiu Lacoste v Ralph Lauren. Hu
ht l hng bun lu bng ng b t Trung Quc hoc ng bin t Thi Lan. Cc t king by hng y dy nhng thuc l Marlboro, Salem, ru Johnnie
Walker, Heinessy v Rmy Martin. Mc d tin ng vn l ng bc chnh thc, song mi ngi, t v thng gia ti anh li tc-xi u khoi xi tin -la. Pha sau
nhng ng ph tp np xe c l nhng ngi Hoa Ch Ln khu ph Tu huyn b. Cng ging nh ngi Do Thi chu u thi trung c, h b ngi Vit
Nam ngc i. Nhiu ngi o thot ra nc ngoi, nhng nhng ngi cn li thao tng th trng vng v ngoi t, cn chnh quyn th da vo h thc
hin nhiu loi dch v, t thanh ton cc hp ng nhp khu n cung cp cc ph tng him c cho xe c.
Mt cng nhn vin chc thu nhp mi thng tng ng ba mi -la M s kh m mua ni mt bao thuc l ngoi nhp vi gi mt -la mi bao, cn
mua mt ci ti-vi, h mt khong hai nm tin lng. V th, hng ha trn ngp thnh ph hu nh ch dnh cho nhng ngi Vit c thn nhn nc ngoi gi
tin v, nhng ngi c ca ci em ra bn i, hoc nhng ai c cc ngun thu nhp b n. Nhng vin chc ngi cht cc nh hng n ung t nhn, ni m ha
n ca mt ba n ti c khi nhiu hn c mt tun lng, phn ln l nhng k n hi l. Bc s Dng Qunh Hoa bo ti rng nhng ngi ph trch bnh vin
ni b lm vic thng k khng qu tin lng, nhn tin li qu t cc nh cung cp dc phm hoc tun thuc men ra bn trn th trng ch en. Phu nhn
ca cc tng lnh cng sn thng xuyn bay ti bay lui t H Ni vo Si Gn v ngc li trn nhng my bay qun s mua bn c vt, n trang v cc loi
gia bo t nhng gia nh trc kia giu c nhng nay phi sng st bng cch bn ti sn vi gi r mt. Ti nhn ra rng, vic li dng chc quyn ny nhc
ti nh ti ch Si Gn thi chin tranh, khi cc b v ca my ng tng tranh nhau u c bt ng sn, vng ngc, giy php nhp khu v th sinh li
khc. Bc s Dng Qunh Hoa cng cng nhn cm gic ca ti, b ni: "ng nh vy. y vn cn l mt x hi phong kin cho d c pht ln lp sn
thc h no".
Mt thi, cc cn b ng cho rng mn tennis l mt th tr chi suy i Cercle Sportif, cu lc b th thao ca ngi Php ngy xa, nay c i tn l
nh vn ha lao ng. Mn ua nga th pht trin mnh v nh nc thu c tin nh nh thu c cc. Ngay c mn th thao thun ty t sn l mn nh golf
cng c tn vinh. c mt na t sn golf hot ng trn khp nc, mt sn golf c m vng "tam gic st", mt cn c c ca Vit Cng cch Si Gn
khong hai mi cy s v pha bc. gia nhp cu lc b chi golf, phi mua th hi vin khng di hai mi ngn -la, nn cc sn golf ch yu c dnh
cho gii doanh nhn ngoi quc, cc quan to ca ng th c min hi ph.
Cc khch sn sang trng mc ln khp ni, c nhng cao c ton bng nhm v knh m phng theo cc khch sn Marriott v Sheraton. Vi tm trng hoi
c, ti thng lu tr ti khch sn Continental, mt di tch kin trc Php c xy t nm 1880. Trong s ng k khch ca khch sn ny c nhng tn tui ni
ting nh Andr Malreaux, Somerset Maugham v Graham Green nhng khi ng cha mt nhoi bn bn n thuc phin. c gn cho ci bit danh l "Ni tr
n Continental", ci hng hin m rng ca khch sn l ni th gin thi chin tranh ca cc vin chc, phng vin, k mi gii, gi im v ip vin. Nhiu nm
sau, ci hng hin ny bin thnh mt nh hng c my lnh.
Nm 1981, mt quan chc cng sn khng nh vi ti rng cng cuc "chuyn ha x hi ch ngha" xa sch cc t nn try lc ri rt li t thi M.
Nhng mi lm nm sau , ngi ta d tnh c khong nm mi ngn gi im ti thnh ph H Ch Minh mt s gia tng ng k so vi thi chin tranh. n
vn tht bt mt trong nhng chic o cht cng v vy cc ngn, cc c ln l kim khch trong cc qun bar, qun caf, im mt-xa v cc snh khch sn;
thm ch c c cn bo dn km xe my theo xe ca khch cho mi. Cc c phc v ch yu cho ngi nc ngoi nhng nhiu ngi cng phc v cc vin
chc ca ng. V d vo nm 1995, i chng t nn x hi truy qut qun bar Bambi. B ch ca qun bar ny, b Nguyn Th Tt, cng l ngi c quan h
rt phc tp vi cc quan chc cao cp. H che ch cho b khi cp mt ca m cnh st ghen n tc cng nh cung cp ngun khch cho b.
Ging nh mi ni khc trn th gii, Vit Nam b cun ht vo ln sng vn ha i chng (pop art) ca M. Cc i truyn hnh a phng chiu cc phim c
ca Tracy v Hepburn cng vi bn tin ca i Cable News Network (CNN). n mc rt hp thi trang, cc jeunesse dore (c cu cng t) lc l thu m sut
sng trong cc v trng disco kn mt v ngt ngt, di nhng chm nh sng n pha y mu sc. Ti thong thy bn qung co gii thiu mt cuc thi sc
p sp din ra v mt bui biu din ca nhc ca Elvis Phng ca s ly ngh danh theo mt ngi sao ca nhc bt t. Trn ph, nhng ngi bn hng rong cho
mi nhng chic ti eo vai c hnh Snoopy hoc chut Mickey, cc bc nh Michael Jackson v nhng chic o thun T-shirt in dng ch "Good Morning Vietnam"
(Xin cho Vit Nam) nhan mt b phim ca Robin Williams. Hai anh khng l Pepsi v Coke ang cnh tranh nhau ginh ly th trng nc gii kht v mt chi
nhnh ca hng kem Baskin-Robbins a nhng mi kem quen thuc ca n n Si Gn. Qun bar sinh ng nht ca thnh ph l Apocalypse Now, t theo
tn mt b phim siu tng v cuc chin Vit Nam ca o din Francis Ford Coppola. Hai mi nm v trc, ti thng n n cm qun Cheap Charlie, mt
qun ru nh ca ngi Hoa. Nay quay li, ti thy ca tim ngy xa bin thnh nh hng thc n nhanh treo bin HAM-BU-G CA-LI-PHO-NIA.
Khi ti t chn n Si Gn ln u tin, gii thng lu Vit Nam ni ting Php. Nay ngn ng c la chn l ting Anh, c coi l cn thit giao dch
kinh doanh. Cc bng qung co gii thiu lp hc ting Anh v nhu cu gio vin thu ht rt nhiu bn tr M n Vit Nam. Lt qua cc hiu sch, ti thy
tng ng sch nh Common English Idioms (Thnh ng ting Anh thng dng), English Made Easy (Ting Anh n gin) v Business Correspondence in English
(Giao dch th tn bng ting Anh). Cc tim sch cng by bn nhiu sch M nhp lu, trong c c cun sch ny, do cc thn nhn bn M gi v ri c in
nhi bng my photocopy.
Ti c dp nhn lt qua nh hng ca s tr ph mi m ny min qu qua mt chuyn i ra vng ng bng sng Cu Long mt vng t bng phng,
cnh quan n iu, ch c nhng ng la, nhng rng da m ti bit kh r t thi cn chin tranh. Gn y, nh ca c qut vi li, du hiu cho thy
nng dn c thu nhp quan tm ti v bn ngoi. Nhng ti c n tng mnh nht i vi rng ng-ten ti-vi vn cao trn nhng mi r vn cn thiu
nhng tin nghi ti thiu nh h thng ng dn nc vo nh. Ti lc l trn mt con ng y bi v g ti mt ngi lng khut sau hng da. Tr con v g vt
bu quanh. Mt anh nng dn mnh khnh mc b ba dn ti vo thm nh anh. Cn nh tunh tong ch c mt t vt dng: bn gh, mt ci t ng, chic
ging g v mt chic ti-vi en trng. Trn tng, bn cnh bc chn dung cn phi c ca cha m anh v ca ng H Ch Minh, anh cn thn vit ln nhng
cu chm ngn i loi nh: "Look before you leap" (Nhn trc khi nhy), "A stich in time saves nine" (Sai mt li, i mt dm). Anh bo ti, anh hc c my cu
t mt chng trnh dy ting Anh trn truyn hnh. "Ti ang dy cc con ti hc ting Anh sau ny khi chng ln ln, chng c th ln sng thnh ph, i
lm cng ty, kim c nhiu tin v sn sc v chng ti lc tui gi", anh ni vi v hnh din.
T m mun bit nhng ngi cng sn lo thnh suy ngh nh th no v cuc chen nhau lao vo ch ngha t bn ny, ti nu vn vi i tng V
Nguyn Gip trong mt cuc tr chuyn vi ng ti H Ni u nm 1995. T nhng cuc phng vn trc y, ti bit rng i tng khng ngi nhng vn c
kh nng gy tranh ci. Ti hi ng, c th vi cht khiu khch: "iu g xy ra vi ch ngha Marx?" ng bnh tnh tr li: "Marx l nh phn tch v i nhng
ng y khng bao gi truyn li cho chng ti mt cng thc cai tr t nc". Ti c y vn i xa hn mt cht. "Th cn ch ngha x hi? Ti c dy
rng, ch ngha x hi biu th cho quyn kim sot ca nh nc i vi mi phng tin sn xut v phn phi". ng Gip nhch mp ci: "Cher ami, (Bn i,)
ch ngha x hi l bt c ci g mang li hnh phc cho ngi dn".
Phu nhn ca tng Gip, b ng Bch H l mt gio s s hc v cng l mt ng vin lo thnh, hng ng quan im ca ng theo cch ring ca b.
Ti chc rng ch mt thp nin trc, b cng ln n ch ngha t bn M nh l ngun gc ca mi iu c. Nhng trong mt bui chiu bn tch tr, b bo ti
rng, "Nhng hnh nh v nc M chiu trn truyn hnh tht th v - xe hi, t lnh, nh ring. Tht l tha ma! L ra nc M phi l mu mc ca chng ti".
Cho n nm 1995, c khong mi ngn ngi M n thm Vit Nam. Mt s ngi l thn nhn ca nhng lnh M mt tch trong chin tranh m cui
cng chnh ph Vit Nam c gng thng k y . Phn ln nhng ngi n Vit Nam du lch gii tr hoc ch n gin do t m. Mt nhm cc vn ng
vin lt vn n lt sng trn bi bin Nng, ni m lnh M thng gi l China Beach, mt nhm khc th p xe vng quanh t nc. Nhiu du khch l
cu chin binh. H lang thang qua nhng cnh ng, nhng thn lng mt thi l bi chin trng, i khi hng dn vin ca h chnh l nhng chin binh cng
sn cu th. C ngi cn b my tay bn hng rong la mua nhng tm th bi gi, nhng chic bt la Zippo c khc ph hiu ca cc n v qun i M.
Nhng a s nhng ngi M n Vit Nam u rt hi lng vi tnh hiu khch ca ngi Vit. Mt vin cu trung s nhn xt: "Vi t cch mt cu chin binh M
tr li Vit Nam, ti c cho n nng nhit hn l vi t cch cu chin binh Vit Nam quay v nc M".
Hng chc ngn ngi Vit i t nn trc kia nay cng ln lt tr v, phn ln l t M. H c ngi dn gi l Vit kiu ngi Vit sinh sng nc
ngoi. Trong s h, c nhng ngi tt nghip cc i hc v kinh t v lut danh ting ca M. Nh kh nng ngn ng v kin thc v phong tc tp qun, h
tr thnh nhng nh mi gii c gii u t nc ngoi thm mun. Nhng ngi khc th c gng tm cch t u t, thng l vo cc doanh nghip nh. Vn
cn nhng ngi khc na c bit ti nh l "spaceman" thng xuyn bay qua bay li trn Thi Bnh Dng rp ni cc thng v li vi nhau. ng vai
nhng k khn kho gp thi, mt vi ngi d d ph n vo cc cuc hn nhn gi to. Ngi Vit trong nc nhn h vi cp mt thn phc, ghen t hoc
khinh ght, ty thuc vo cch c x ca tng ngi.
Di sn ca ngi M Vit Nam su nng hn l ngi M ngh. Ti thng gp nhng ngi Vit tng lm vic cho M trong thi gian chin tranh. V d,
trong mt thnh ph nh ng bng sng Cu Long, ti c dp tip xc vi mt ph n trung nin. B hi ti bng mt th ting Anh kh lu lot rng ti c quen
bit trung s McNeil, trc kia lm qun l ci cu lc b s quan ni b lm tip vin hay khng. B khng th chng minh v cng vic ngy xa ca mnh, bi v b
nh mt th nhn vin. Ti th ng rng b tiu hy ci th trnh b nhng ngi cng sn chp m l cng tc vin ca M v a b i hc tp ci
to.
Mi ngi Vit Nam, d bn ny hay bn kia, u mt mt ngi cha, ngi anh, mt a con hoc bn b thn thit trong cuc chin tranh qua, cha
k rng c v s ph n v tr em cht hoc tr nn tn ph. C th h qun ni au n cng cc ca chnh h, nhng ti th chong vng trc thi
khng mun nh nhiu v cuc chin ca h. C l ng l nh vy, bi v h thng xuyn phi chin u, t th k ny sang th k khc cho nn xo xo qu
kh khng phi l mt cng vic u tin ca h. Hoc cng c th do h qu bn tm vi vic ci thin cuc sng hng ngy. D th no i na, h cng bc l rt t
c cm i vi ngi M. th H Ni, mnh v ca nhng chic xe tng v my bay M c ph ra ngay cng vo bo tng chin tranh cch mng, nhng
bn trong bo tng, phn trng by chnh l nhng tranh nh v hin vt v cuc khng chin chng xm lc Nguyn-Mng nm 1287.
Tiu thuyt, th v hi k ca cc cu chin binh M lc no cng tp trung vo nhng ni kinh hong ca chin tranh, trong khi vn hc ngh thut cng sn
ca ngi cuc chin nh l mt thin anh hng ca. Nhng vo u nhng nm 1990, mt vi cu chin binh cng sn bt u vit v con ng au kh ca h.
Ti c mt bui ti ung bia trong mt qun c ph H Ni vi nh vn Bo Ninh, mt trung s trong qun i min Bc, tc tai bm xm, anh va b nh nc
khin trch v qu nhn mnh n kha cnh "bi thm cc " hn l nim vinh quang ca cuc chin trong cun tiu thuyt rt sinh ng ca anh Ni bun chin
tranh. Anh ni: "Ti chin u 6 nm v nu nh cuc chin ko di thm th chc ti cng b git. N buc ti phi suy ngh v nhng tn tht ca chng ti.
nh rng chng ti phi chin thng nhng khng nn hi tng v chin tranh ch nh mt s kin anh hng hoc khng nn ngh mnh l nhng siu nhn".
Cc thng bo chnh thc ca M v bo ch thng chuyn ti ci tng rng nhng cuc nm bom ca khng qun M tn ph nng n min Bc Vit
Nam. Ngi M nm bom cc c s qun s, cc con ng tip t v nhiu mc tiu khc. V trong chuyn i u tin ra min Bc, ti ngh rng mnh s
chng kin cnh tn ph tan hoang. Nhng H Ni, Hi Phng v vng nng thn ln cn gn nh cn nguyn vn. Ti nh li rng i tng Curtis LeMay tng
ku go "nm bom a min Bc tr v thi i ". Nhng trong nhng chuyn lang thang khp min Bc ti nhn ra rng vng t ny trong thi i
nhiu thp k ri.
Trong sut thi k chin tranh, nhng ngi cng sn khng cp th thc cho ti n H Ni. Th ri khi ti c t chn n , i vi ti ci khi dn s ba
triu ngi ca H Ni dng nh ang l trong mt khong thi gian sai lch. H Ni l mt trong nhng thnh ph c knh nht chu , nhng n i bia
hoang tn chng thc cho s huy hong ca thnh ph nh l th phong kin ca vng Tonkin, min Bc Vit Nam. Vo cui th k 19, ngi Php chn H
Ni lm ni t b my cai tr thc dn. Nh h lm Si Gn, ngi Php xy dng va h cho cc ng ph, trng cy xanh hai bn ng, thit lp cc
cng vin, qung trng, xy dng hng lot bit th qut vi vng nht lp ngi nu vi nhng mi hin cong cong v cc hnh lang rng ri mt kiu kin trc lai
tp thng b ch giu l "ngi cha x Norman". H dng nn mt ta nh bu in oai nghim gia vn cy ti tt v mt bn sao ca nh ht opera ca Paris.
D vy by gi cuc khng hong kinh t y H Ni ri xung s bn hn. Ngi dn b nhiu gi lc li tm cht thc phm hoc vi que ci. Nng dn t
cc vng qu i km b vo thnh ph n xin trc ca cc khch sn dnh cho ngi ngoi quc v xm xt vo nhau trnh rt trn h ph vo nhng m
ng lnh ct da. Nhng bit th Php c th mc meo, h hng. Trong thc t, trong gn na th k qua H Ni khng c cng trnh mi no c xy dng, ngoi
tr hai dinh th kch cm bng hoa cng mt l vin bo tng ni trng by nhng vt k nim v ng H Ch Minh v hai l khu lng tm bng trng by
ci thi hi p tm ca ng, do cc kin trc s X Vit thit k, bt chc ht lng ng Lenin Mc-t-khoa.
Nu cn ti th, hn ng H cng kinh hong. ng ni r trong di chc ca mnh rng, tro thi hi ca ng phi c ct trong ba ci bnh s v chn trn
nh ba ngn i v danh trn ba min t nc. ng ni: "Ha tng khng ch tt xt v phng din v sinh m cn tit kim c t canh tc". y vy m nhng
ngi k tc ng vi phm li di chc y v h gng tm kim cht nh hng t nim vinh quang ca ng. Khi ngi cu th k ca ng H tit l ci di chc y
vo nm 1989, hai mi nm sau khi ng mt, vic phanh phui nhng g nhng ngi k tc ng lm khin cng chng cm xc mnh. D vy mt quan chc
cao cp bo v cho s vi phm . ng y bo ti: "Chng ti trng by Bc H v Bc thuc v nhn dn". ng ta c l. Mi ngy tng m ng ngi Vit l
bc vo lng, nhiu ngi trong s h bng theo con di, nhiu ngi khc tht tht khi h nhn ngm ci thi hi ph sp ca v cu tinh.
Trong ln ving thm H Ni u tin, ti ngh ti khch sn Thng Nht nguyn l khch sn Metropole lng ly do mt cng ty Php lp nn vo nm 1911.
T trn trn phng ri xung tng mng sn, ng nc trong phng tm th b r r, chut chy nhn nho ngoi snh n khch, ni cc chnh tr gia cnh t li thi
ca chu u trao i nhng bit ng cch mng ngc nghch vi nhng ngi ni dy chu , chu Phi v chu M La-tinh thng c hun luyn ti Vit
Nam. Sau khch sn c mt tp on ca Php hp tc vi ngnh du lch Vit Nam tin hnh nng cp mt cch t m v khnh thnh tr li vo thng 3 nm
1992. Mc d c bo tr ch yu bi du khch ngoi quc, nhng ngi c tin thanh ton gi phng cao cht vt y, d sao n cng biu th rng H Ni,
tuy khng nhit thnh bng thnh ph H Ch Minh, cng ang nhc tng bc ti ch ngha t bn.
Ci ca hng bch ha tng hp trng rng hi nm 1981 nay y hng ha. Khng phi n ang vo thi k pht trin ti p nht nhng ngi qun l,
b M Lai Bo Khnh, phi n trnh cc phng php x hi ch ngha. cnh tranh, b phi thng xuyn ci tin cht lng sn phm, thay i gi tng
ngy, tng thi hn bo hng cc thit b gia dng v cho nhn vin n lp t tn nh khch hng m khng tnh thm chi ph. Cc nh hng v qun bar t nhn,
mt thi hot ng ln lt c nh kinh doanh lu th nay mc ln nh nm. Cc bit th Php nt by gi c tn trang li v cho ngi ngoi quc thu mn
vi gi ct c. "Hanoi Hilton", ni giam gi cc t binh M - s d c ci tn y v nh t ko di c mt dy ph, b ph d mt phn ly mt bng xy dng mt
khu phc hp vn phng khng l bng tin ca mt cng ty Singapore. Mt bui sng, ngi hng dn ca ti a ti ra ngoi thnh nhn thong qua ci m
anh ta gi l "i Beverly ca H Ni". T mt vng t rng bn ly mc ln rt nhiu ngi nh sc s, trang tr bng nhng mi vm k qui, v nhng chic
cu thang xon dn ln cc ban-cng bao bc trong dy chn song c chm tr t m. Cng cuc xy dng hn lon e da nghim trng mng li iu bo
v th trc nguy c l lt thng nin ca sng Hng, nhng ngi ta chng lm g hn ch nhng k u c bt ng sn. c s dung tng ca cc
quan chc chnh quyn, nhng k u c ny thu mn t ai ca nh nc, xy nh hoc tn trang nh c, thu trc tin thu nh vi ba nm ri dng s tin
ti u t vo cc bt ng sn khc na. C nh vy, nu min Bc chinh phc c min Nam trong cuc chin th tinh thn ca min Nam chinh phc
min Bc sau cuc chin.
Nhng phn ln H Ni vn cn gi v c knh. Ti th ngi trn va h cho mt bc th ct tc co ru v tr mt -la cho mt b gi c cn trng

lng c th trn mt ci cn c k. Ti lang thang vo cc ng ph, ngi hp ph son sot vi ngi lao ng Vit Nam. Ti cng do quanh khu ph c H
Ni ba mi su ph phng, ni mi ng ph c t tn theo sn phm c trng hoc theo ci ngnh ngh m c dn ph thc hin ph Hng Bc,
ph Hng Gai, ph Th Nhum, ph Hng ng, ph Hng o By gi khi ngi th th cng khng cn b ngn tr bi nhng quy nh hn hp, cc khu ph
u m ra hot ng mnh.
Trong mt ln i d ngoi ra ngoi thnh ph, ti c dp dng chn lng Bt Trng; ba ngn c dn ca lng u tham gia ngh lm gm nh t tin h
lm trong sut by th k qua. ng L Vn Cam l mt ngh nhn gm s su mi lm tui nhng cn khe mnh rn chc v c chm ru di, mt mt chn
trong cuc khng chin chng Php. ng chng nng a ti i xem c s lm n ca ng. Phn ln li nhun ng thu c l t vic sn xut ngi lp nh nhng
ng thch sao chp cc gm s c vi nc men m chnh ng nghin cu hon thin c. n trc bn th ngi ch gi khut ng thp hng v ci
ly trc khi dn ti vo nh. Trong phng khch chng ti ngi m o trong b gh bnh rng, di nhng tm bng khen v giy chng nhn ng vin ca ng
Cam. Sau khi rt y cc chn tr nh mt thng l, ng bt u kch nhng ngi cng sn. ng Cam ni: "H cho chng ti y t v cc phc li x hi khc
nhng h tri buc chng ti bng cc tay qun l kht khe v bt ti. Ch mi my nm trc ti cn ph trch mt hp tc x chuyn sn xut chn bt. C gia
nh ti sng chen chc trong mt gian phng v ton b ti sn ch l chic xe p. Cng cuc i mi to iu kin cho ti iu hnh cng ty ring ca mnh.
By gi th ti c nh ln, c ti-vi, my nghe nhc xem phim, c c my git na. Nu ti c mt ci ga-ra, c l ti mua xe hi".
C ln vo nm 1990 ti b git mnh v ci in thoi do Nht Bn sn xut lp trong phng khch sn. Thay v reo chung, n pht ra bn nhc "ng gi Noel
ang xung ph". Bn nhc ny c l l mt thng ip mang tnh tng trng: Vit Nam ang rt cn nhng ngun vn khng l t bn ngoi. Nhng u phi
ngy mai l l Ging sinh!
Trong thi chin tranh, Lin X v Trung Quc vin tr cho min Bc nhiu khon tin ln khi hai nc ny cnh tranh nhau biu l nhit tnh ng h cuc
u tranh chng "ch ngha quc" M. Nhng sau nhiu nm cng thng gia tng gia hai nc, cui cng v xung t gia Vit Nam v Trung Quc bng n
thnh chin tranh bin gii nm 1979, khin Vit Nam ch cn trng cy vo Lin X. Tuy nhin v c nhng vn ring tch t t nm ny sang nm khc, cui
cng th Lin X cng ht quan tm ti vng ng Nam . Th ri Lin X sp , v Vit Nam ri vo tnh th tin thoi lng nan. H khng th quay li vi Trung
Quc, cn Hoa K th vn t ra nhng iu kin cng nhc trc khi chp nhn cung cp cho h vin tr v quan h thng mi.
Quan h gia Vit Nam vi cc ng minh ca mnh lun lun l quan h nhiu gai gc, hun c trong h nhng bng m ca ch ngha hoi nghi. Vit Nam
chng li nhng cuc xm lc ca Trung Quc trong gn hai ngn nm. Sau khi nh bi nc Php, ti Hi ngh Geneve nm 1954 ngi cng sn tin rng h s
c giao quyn lnh o ton ci Vit Nam nhng Nga v Trung Quc buc h phi chp nhn mt t nc b chia i. Trong nhng nm thng k theo , hy
vng rng vic ko di chin tranh s khin nc M kit qu, Trung Quc c v Vit Nam tip tc chin u v thm ch Trung Quc cn gim vin tr cho min
Bc vo nm 1968 khi min Bc ng m phn vi Hoa K ti Paris. Th ri vo nm 1972, nhng ngi cng sn Vit Nam mt ln na cm thy mnh b phn
bi: trong lc h ang tip tc cuc chin u chng M th c Trung Quc v Lin X u bc vo i thoi vi tng thng Richard Nixon. Sau na, khi nhng
n v chin u ca M rt khi min Nam Vit Nam u nm 1973, ngi Trung Quc cn c gng ngn cn min Bc tin cng chim ly ton min Nam. i vi
lnh t Trung Quc Mao Trch ng s thng nht hai min Vit Nam cng xa vi nh gic m ca chnh ng v sp nhp i Loan vo i lc. ng ta lu ng
Phm Vn ng rng: "Ti khng c cy chi di vn ti i Loan v ng ch cng khng c cy chi di qut ti Si Gn".
Sau chin tranh c bn ngn k thut vin X Vit c phi ti Vit Nam gip khi phc h thng ng st c l, xy dng cc nh my in v nhiu
nhim v khc; h tht tng phn vi nhng ngi Vit duyn dng v thanh t. To con ln xc, nh nhi m hi, mc nhng b trang phc xu x v khng ph
hp vi kh hu nhit i, h trng ging mt cch k l vi nhng ngi M to bo v y m hi i nhng chic m cng c cc cng ty xy dng thu lm
vic Vit Nam thi chin tranh. Nhng ngi M th lc no trong ti cng rng rng tin bc, cn nhng ngi X Vit th trng nh nhng anh muzhik (nng dn
Nga) khng c ly hai ng xu teng. Ngi Vit ch giu nhng ngi Nga ny l "ngi M khng c -la"; h truyn ming nhau cu chuyn tiu lm phn nh
ni bc dc ca h trc s keo kit ca ngi X Vit cng nh tnh cnh ngho hn ca chnh mnh. t chi li cu vin, Mc-t-khoa nh in cho H Ni:
"Hy tht lng buc bng". H Ni p: "Th hy vin tr dy tht lng ".
Nga ti tr cuc xm lng v trang ca Vit Nam vo t nc Cm Bt, ko di t cui nm 1978 n ma thu nm 1989. Nhng nhn c vin tr, Vit
Nam phi ng cho Nga s dng cn c qun s ca M trc y ti vnh Cam Ranh mt iu kin m Vit Nam n trnh bng cch ch cho h s dng mt
phn rt gii hn. Tr gip ca Nga cng bao gm nhng khon tin cho vay m Vit Nam phi thanh ton ch yu bng nguyn liu th v hng ha. l mt tnh
th kh x cho Vit Nam. Vit Nam khng th xut khu hng ha sang phng Ty thu ngoi t mnh; nu khng c ngoi t mnh h khng th mua c cc
cng ngh m Lin X khng c. Mc-t-khoa cn h o vn H Ni bng cch bn nhng hng ha do Vit Nam cung ng ra th trng ton cu vi gi thp hn
gi bnh qun trn th gii.
Nm 1991, c khch l bi s ha hon mi thit lp c vi M v s bt ng vi cc ng minh ng u, Nga ct t vin tr cho H Ni. T tr i,

Vit Nam phi mua hng ha t Mc-t-khoa, tnh gi theo ng -la M m tt nhin l h khng c sn thanh ton. H mc n Lin X khong 15 t -la,
khon n m khng bit h s x l nh th no.
Phng n thay th duy nht cho Vit Nam lc y l tm cch ti lp quan h vi Hoa K - quc gia ha cung cp quan h thng mi, vin tr v u t.
"Chin tranh l qu kh, chng ta hy l bn b ca nhau," mt quan chc Vit Nam cao cp H Ni ni trong lc ch cho ti xem ngi bit th Php p
c chn lm ni t ta i s Hoa K. ng ni thm rng, bit th c dit ht chut. Mt s quan chc khc ngh cc tu chin M c th s dng li
cn c hi qun ti vnh Cam Ranh.
Nhng cng cuc ha gii gia Vit Nam v M b gim chn ti ch do s phn ca binh lnh M mt tch trong chin tranh v tnh trng ca nc Cm Bt
lng ging.
Quan chc M t co rng Vit Nam vn gi hi ct ca gn hai ngn lnh M mt tch lm cng c mc c vic chnh ph M cng nhn Vit Nam. Li t
co ny khng hon ton ba t. Thng thng ngi Vit ch hp tc tt khi iu ph hp vi mc tiu ca h. Cc nh nghin cu pht hin trong mt trng
hp, hi ct c cho l ca lnh M th li l xng ngi chu . Nhng nhiu chnh tr gia v cc nhm li ch M li dng vn ny v s d h li dng
thnh cng c mt phn v cuc chin Vit Nam khng ging vi mi cuc chin tranh khc m ging x tm can ngi M.
Trong s gn ba trm ngn lnh M cht trong Th chin th II, hn hai mi phn trm khng tm c hi ct. V cuc chin tranh Triu Tin cng c t l nh
vy. Nhng Vit Nam n nm 1996 ch c rt t hi ct ca nhng ngi cht cha c tm thy, mt phn nh vo cng ngh hin i s dng trong cng
tc tm kim. Cng ngh cng cho php xc nh tng ngi M mt tch trong chin tranh. Cc vin chc Lu Nm gc c lnh phi tun th nghim ngt quy
trnh xc nh binh s mt tch Vit Nam, ch chp nhn nhng c quan ti no m cn cc ca hi ct c bit rt r.
Khng th no tm kim ht nhng binh s mt tch trong chin tranh. Thi hi tan ra rt nhanh trong kh hu nng m vng nhit i v a hnh ca t
nc ny qu g gh n mc ngay c ngi Vit cng khng xc nh ni v tr chn ct khong hai hoc ba trm ngn chin s ng xung trong hai cuc chin
tranh chng Php v chng M.
Nhng thay v hiu c thc t , nhiu chnh tr gia M, k c cc tng thng, vn c thi bng vn ln v nhng mc ch ring ca h. H cng t chi
tuyn b cng khai nhng iu m trong chn ring t phn ln h u tin tng rng khng cn ngi M sng no b cm gi Vit Nam. Thi hai mt ca
nhng ngi ny lm sn sinh ra mt ngh chuyn ba "nhng iu trng thy" gi mo. Th l khng th no t b hy vng gp li ngi thn, nhiu gia nh thn
nhn ca nhng ngi lnh mt tch t nim tin vo cc cuc vn ng hnh lang ch c tc dng ko di tr la o tn bo ny. Hn th na, cc cuc thm d
kin cho thy a s ngi M - k cc cc cu chin binh tin rng H Ni ang giam cm nhng t binh M ngoi mun ca h.
Nhng n lc hn gn quan h M-Vit cn b trc tr do vic Vit Nam xm lng Cm Bt vo ma Ging sinh nm 1978 mt bin c gi nh nhng k nim
v qu kh phc tp ca vng ng Nam .
Lin tc trong nhiu th k, Cm Bt l ming mi ca cc ln bang hng mnh Thi Lan v Vit Nam. Quc trng Cm Bt, hong thn Norodom Sihanouk
thng than th vi ti, ng b m nh bi cn c mng rng mt ngy no t nc ca ng s b xa tn v ngi ta ch nh ti Cm Bt nh nhng n thp
uy nghi Angkor. Lin tc lun lch ngn cuc chin tranh Vit Nam khng lan vo t nc cha thp, ng ngm ng thun cho Vit Cng lp cn c trn
t nc mnh nhng ph nhn s tn ti ca cc cn c v s ngi M s tn cng. Sau ny, nhn thy trc thng li ca phe cng sn, ng cho php M
nm bom cc cn c ca Vit Cng v qun i min Bc Vit Nam. Thng 3 nm 1970, Sihanouk b lt trong lc ng ang Paris trong chuyn i cha bnh
bo ph hng nm. Phe o chnh cung cp cho tng thng Nixon ci c gi qun chin u M vo Cm Bt t nc m by gi tr thnh mt bi
chin trng mi.
Ngi k tc hong thn Sihanouk l vin i tng bt ti v hay au yu Lon Nol ch lo gi gn an ninh ca th Phnompenh, trong lc khng qun M mc
sc nm bom cc cn c Vit Cng v lc lng Khmer - nhng ng ch Cm Bt ca Vit Cng tng cng s kim sot ca h trn khp vng nng thn
rng ln. Ngy 17 thng 4 nm 1975, Khmer chim Phnompenh, trong lc cc binh on Bc Vit Nam ang tin nh v bo v pha Si Gn. Ch trong 5 nm
chin tranh c na triu ngi Cm Bt cht v b thng, phn ln do bom M. Nhng iu ti t nht vn cn pha trc.
c t chc v hun luyn min Bc Vit Nam, lc lng Khmer bt u ln mnh t u thp nin 1970. Cng ging nh a s ngi Cm Bt, h
ght ngi Vit v s cm ght gip cho h tranh th c s ng h ca Trung Quc, khi y ang tranh ci m vi Vit Nam. H b nh hng bi li truyn
phn ca Mao Trch ng v cch mng thng trc nhng h cng c gng xc tin hc thuyt ring ca mnh. Lnh t ca Khmer l Saloth Sar, con trai ca
mt vin chc cp thp, tng du hc Paris. Ti Paris, ng ta a nghch vi ci tng thun ha ngi nng dn trong mt thin ng nng nghip mt kiu
m mng m Lenin tng ph phn l "u tr t khuynh". Quay v nc, ng ta khoc ci nom de guerre (tn chin trng) nghe bi tai nhng v ngha l Pol Pot.
Vic lnh M vo Cm Bt nm 1970 to ng lc cho phong tro ca Pol Pot v 5 nm sau vi t cch ngi chin thng ng ta bt u bin nhng quan nim
ca mnh thnh hin thc.
Khi h tin hnh di tn dn chng ra khi Phnompenh v cc thnh ph khc, c v nh cc binh on ca Pol Pot ang c gng lm gim p lc dn s ln
cc th b phnh to bi dng ngi t nn chin tranh v. Nhng nhng nm m tp th, nhng ng s ngi, nhng bo co t m v nhng cu chuyn k
ca ngi sng st sau ny li ni ln mt cu chuyn hon ton khc v ht sc gh tm. Khmer tn st khong hai triu ngi Cm Bt khong mt phn
t dn s. Dn chng b la thnh tng n vo cc d n s dng lao ng n l, phn ln gc ng v i kht, bnh tt, b nh p v kit sc, thm ch c
nhng trng hp b n tht. Nhng ngi mang king hoc ni c mt ngoi ng th b coi l tr thc n bm, hng ngn ngi b hnh quyt. Trng hc v
cng s b bin thnh phng tra tn, trang b nhng thit b in v nhng cng c tra tn khc. Toul Sleng mt trng lyce (trung hc) ca Phnompenh, trong
sut na u nm 1977 vic git ngi din ra vi mc bnh qun mi ngy mt trm ngi, bt k n ng n b hay tr nh - cc nn nhn u c chp hnh
trc v sau khi b hnh quyt. Khmer nh du s khi u ch ca h l Nm Z-r, bt u ca mt "cng ng mi", xa sch nhng "vn ha suy i v
t nn x hi".
Sau khi nh ui Khmer ra khi th Phnompenh, Vit Nam thit lp mt chnh ph i din. H ngn chn c nn dit chng v t tn vinh mnh nh
ngi cu ri, nhng nh ca h khng phi l cu gip ngi Cm Bt. Ci chnh l h s rng Khmer do Trung Quc git dy s chim li nhng vng t
Vit Nam m nhiu th k trc t tin h chim ca Cm Bt. Nhng v t nhp cp ph ca Khmer vo Vit Nam din ra rt sm t nm 1977 v
thng 2 nm 1979 qun i Trung Quc tn cng vo bin gii pha bc Vit Nam. Cuc tn cng nhanh chng b y li nhng i vi ngi Vit v nh ln ny
cho thy h b Trung Quc bao vy nh th no. Mt quan chc H Ni ni vi ti: "Khi chng ti nhn sang Cm Bt, chng ti ch thy Trung Quc, Trung Quc,
Trung Quc."
Khi y c khong hai trm ngn binh lnh Vit Nam chin u chng cc phe nhm Cm Bt k quc l ngay c ng hong Sihanouk cng lin minh vi
Khmer bt chp s kin nhiu thnh vin hong gia b git trong cuc dit chng di tay Pol Pot. i lp vi cc mc tiu ca Trung Quc, Mc-t-khoa ng
h Vit Nam trong khi Trung Quc c s hp tc ca Thi Lan, cung cp v kh cho Khmer . Nghing v pha Trung Quc, Hoa K phn i chnh quyn b nhn
do Vit Nam dng ln Phnompenh, v thm ch cn tn thnh cho Khmer lm i din hp php ca Cm Bt ti Lin hip quc.
Tnh trng hn n ko di hn mt thp k, trong Khmer v chnh quyn Phnompenh c va nh va m. Cui cng vo ma h nm 1990 h
bng lng cho mt lc lng gn gi ha bnh ca Lin hip quc trin khai ti Cm Bt gim st cng cuc bu c. Vit Nam rt qun khi Cm Bt vo
thng 9 nm trc, mt phn xoa du Hoa K, phn khc v vin tr ca Lin X gim st trm trng. Mt chnh quyn mi c dng ln Phnompenh, trong
hong thn Sihanouk lm vua nhng ch c vai tr danh d. D sao chnh quyn cng tn ti n by gi.
Nm 1977 tng thng Jimmy Carter tn thnh mt sng kin m mt mi lin h gia M v Vit Nam. ng y quyn m phn cho Richard Holbrooke, tr l
b trng ngoi giao ph trch chu , ngi phc v Vit Nam trong thi chin tranh nhng vi t cch mt nhn vin dn s. Cc cuc i thoi din ra
Paris v nhanh chng nh tr do Vit Nam nhn mnh rng li ha ca Nixon v khon "bi thng chin tranh" phi c thc hin. H tnh ton s tin vo
k hoch kinh t ca mnh. Nhng do khng c ai by v v h thng chnh tr ca M, h khng hiu rng ch Quc hi Hoa K mi c quyn b phiu phn b
ngn sch. Vo cui nm 1978, nhn ra rng mnh lm ln, h b qua ci yu cu . Nhng qu mun. C vn v an ninh quc gia ca tng thng Carter,
ng Zbigniew Brzezinski ang tm kim phng cch tng sc p i vi Nga, kt lun rng, "bnh thng ha" mi quan h gn nh chnh thc vi Trung
Quc l iu quan trng hn. Cc chuyn gia chnh tr Nh Trng cng ng nh vy; h lu rng quan nim ca cng chng M ang c cm vi Vit Nam do
vn ngi M mt tch. Th ri n hin tng di tn t ca "thuyn nhn", song song l cuc xm lng ca Vit Nam vo Cm Bt. Vic cng nhn chnh ph
H Ni th l b gc li v gi nguyn tnh trng trong sut nhim k tng thng ca Reagan v Bush.
n thi tng thng Bill Clinton, vic cng nhn chnh ph H Ni vn cn l vn t c u tin. Tuy nhin b hp dn bi nhng d bo sng sa v Vit
Nam, rt nhiu doanh nhn M khn cu tng thng xem xt mi quan h gia hai nc. ng Clinton l mt ngi tng trn qun dch, li l ngi phn i
chin tranh Vit Nam nn ng cm thy e ngi trc s ph phn ca ng Cng ha i lp cng nh t cc th lc ngay trong ng Dn ch ca ng. V nh ng
thng lm mi khi gp vn c th gy tranh ci, ng p dng cch cu gi. V c l ng Clinton cn tip tc cu gi na nu khng c hai thnh vin Quc hi
vi thnh tch chin u khng ch vo u c thc gic ng hnh ng. l thng ngh s John McCain, ng Cng ha bang Arizona nguyn l phi cng
trong lc lng hi qun tng b giam gi su nm ti H Ni vi t cch t binh chin tranh; v John Kerry, ngh s ng Dn ch bang Massachusett, mt cu
binh hi qun c tuyn dng. Vo thng 2 nm 1994, Bill Clinton bi b cm vn thng mi v u t vi H Ni v ti mt ba tic nh t chc Nh Trng
ngy 11 thng 7 nm 1995, ng cng b cng nhn hon ton chnh ph Vit Nam. ng ni vi c ta gm cc thnh vin chnh ph, cc lnh t quc hi, cc
tng lnh v lnh o cc nhm cu chin binh ng bn cnh mnh rng: "Giy pht ny em li c hi hn gn nhng vt thng ca chng ta Hy ct vo
qu kh nhng g chia r chng ta ngy trc. Hy cho giy pht ny, theo nh li Kinh Thnh, tr thnh thi k hn gn, thi k xy dng".
Nhng ngi ng h v tay hoan nghnh c ch nhng Vit Nam t ra cha p ng c mong i ca h. c ngi cng sn dn cho ci nhn "kinh
t th trng theo nh hng x hi ch ngha", c cu mi Vit Nam l mt cch ni tri v ch ngha t bn nh nc. S can thip ca chnh ph vo doanh
nghip lan trn khp ni. Qun i cng tham gia mi lnh vc, t xy dng khch sn n iu hnh sn chi golf. B nng nghip th bn phn bn, b cng
nghip th qun l cc nh my dt. B ngoi giao thu ca cc phng vin nc ngoi n lm vic mi ngy nm mi -la mt ngi cung cp nhng hng
dn vin m lng thng ch c mt trm -la. Theo l, cc quan chc thng dnh ring cho thn nhn ca mnh hp ng cung cp nhng hng ha m cc c
quan ca ng v nh nc s mua sm.
Cng khm ph Vit Nam, cng nhiu doanh nhn nhn ra, nh mt ngi ni vi ti, "y l s tru ngi ln lao nht v u t chu". Ch ngha quan
liu l mt bi ly, lut php l mt m bng bong nhng quy nh khng bit ng no m ln. Ngi ngoi quc b cm s hu bt ng sn; iu cho php
ngi Vit nm gi c phn chnh trong cc cng ty lin doanh ch bng cch gp quyn thu mn mt mnh t vi gi tri i. c c tm giy php u t
cn phi c s ph chun ca mt t cc b v cc y ban, n cp no cng phi tn tin. Cc quan chc a phng th thng pht l cc ci cch do chnh
ph H Ni ban hnh, c th do ghen ght v c quyn, hoc c th do tnh tr tr. C ln, khi Phng thng mi Hoa K ti Si Gn c k hoch t chc mt bui
hp mt, h b y ban nhn dn thnh ph H Ch Minh cm trn c s rng Phng thng mi khng c giy php t chc hi hp ng ngi. Mt doanh nhn
M nhn xt: "Ci u ca con rng th bit mnh ang i n u nhng ti khng chc ci ui c bit iu hay khng".
V th, u t nc ngoi c chp chn. Cc chuyn gia d tnh rng, duy tr tc tng trng, cho n cui th k 20 Vit Nam cn c 20 t -la vn u
t nhng cho n cui nm 1996, ch c 3 t -la trong s vn ng k u t c gii ngn. iu l lng l cc nh u t hng u u n t i Loan v Hn
Quc, nhng quc gia chng cng kin nh nht chu . Cc cng ty M, mc du c d on l s t vo, ch mi u t khong 200 triu -la, ch yu
vo cc d n du m ngoi bin khi. Michael J. Scown, mt lut s M Si Gn, nhn xt vi ti rng ngi Vit ang t la di mnh khi ngh rng th gii
ang ua nhau ko ti Vit Nam. ng ni: "Doanh nhn l thnh phn kh tnh. H s khng chu au u nhc c khi h c th chn la lm n ni khc".
Nm 1996, mt nhm cc kinh t gia ca i hc Harvard c chnh ph Vit Nam t hng mt cuc nghin cu v tin b ca t nc, cnh bo rng
mc d s tri dy ca Vit Nam c v ngon mc song "nhng g gt hi c xem ra rt i mong manh". H ni thm rng: "Cng cuc ci cch l u voi
ui chut". Trong s nhng xut ca mnh, h khuyn rng nhng lut l m h cn phi c lm sng t, nhng quy nh cng nhc i vi u t nc
ngoi phi c ni lng, b my quan liu tr tr phi c sp xp hp l v c quyn nh nc phi b gii th khuyn khch cnh tranh chn thc. S nh
gi ca h i n kt lun: "Vn khng phi l ch Vit Nam c th thnh cng hay khng, bi v Vit Nam c th. iu nghi ng l ch Vit Nam c s thnh
cng hay khng".
Nhng mt s ngi M vn lc quan. Eugene Matthews, mt ngi tt nghip trng lut i hc Harvard, nh c H Ni t nm 1990 v cho rng Vit
Nam cui cng s tr thnh mt cnh ng chn r cho hot ng u t. ng hc ting Vit v sau ny c thu mn bi cc cng ty nh Revlon, Lehman
Brothers v American Express. Khi chin tranh n ra ng ta cn qu tr, khng th tham gia cng khng th phn i, cho nn ng nhn mnh rng cc doanh nhn
nc ngoi c th thnh cng Vit Nam nu h b thi gian tm hiu nhng ch mnh ch yu ca n v trn ht l hy nhn v pha trc hn l ngoi li ng
sau. ng bo ti: "y l mt t nc, khng phi l mt cuc chin tranh. ng lm cho h tht vng sm".

Cho n Th chin th II nc M vn cha bt u quan tm n vng ng Nam ch v mi quan h hi ht ti cuc xung t vi Nht Bn. Vi ngi
M quen thuc vi Vit Nam thng bit ti dn tc ny nh l nhng ngi thit tha vi nn c lp v cm ght Trung Quc. Tuy nhin li khuyn ca h
khng c ch n vo nm 1950 khi tng thng Truman quyt nh gip ngi Php ginh li quyn cai tr ng Dng. ng ta b thi thc bi b trng
ngoi giao ca mnh l Dean Acheson, ngi lun ngh rng nc Php ht sc cn thit cho chnh sch ca M u chu. Acheson cng l ngi cao hc
thuyt "-mi-n" vi quan nim rng nu ngi Php khng c bo v, ch ngha cng sn s nut chng ton khu vc. ngh ca ng ta bt ngun t nim tin
ng nghch rng H Ch Minh l mt qun c ca Nga v Trung Quc m khng chu xem xt ci kh nng rng, ng H cng ging nh thng ch Tito ca Nam T
l mt nh dn tc ch ngha, gn b su nng vi nn c lp ca Vit Nam hn l vi ch ngha cng sn ton cu. Th l nhng gi thuyt m h y nc
M vo mt khu vc chng my lin quan n li ch chin lc tht s ca n.
Khi cuc chin tranh lnh leo thang, vng ng Nam tr thnh bi chin trng quc t. Nhng trong nhiu th k qua, cc th lc nc ngoi thm nhp
vo vng ny tm kim ca ci hoc nh hng hoc chng li nhng tham vng ca cc i th. Khng c cuc tn cng no li du n su sc hn l s
can thip ca thc dn phng Ty, chuyn ha nhng th ch mi, nhng tng mi trong cng cuc th thch cc phong tc truyn thng v nhng gi tr
c xa. S va chm gia phng ng v phng Ty kch thch ngi chu , h va tip thu va chng li, truyn cho h ci sc mnh nhm khi phc li bn
sc ca mnh, sa cha cc l li c l v xc nh nhng cm hng mi m. Kinh nghim cng lay ng ngi Vit Nam gieo mm cho mt cuc u tranh m
cc im ca n l hn nm mi tm ngn tn tui ngi M c khc trn i tng nim bng hoa cng ti th Washington.
Ngun: Stanley Karnow: Vietnam A History, Penguin Books, 1997; chng th nht "The War Nobody Won", trang 9-59
--------------------------------
1 Office of Strategic Services: lc lng tnh bo OSS, tin thn ca CIA sau ny (ND).
2 Phong tro ni dy bi Ty phng Trung Quc 1900-1901 (ND).
3 Hai lc lng i chi nhau trong cuc Ni chin Hoa K thp nin 1860.
4 Bi bin du lch ni ting trn qun o Hawaii thuc M.
5 N ip vin xinh p ngi Anh trong chin tranh th gii ln th II.
6 C l l bc chn dung ng H Ch Minh (ND).

Cuộc Chiến Không Ai Thắng - Stanley Karnow

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Cuộc Chiến Không Ai Thắng - Stanley Karnow

Uploaded by

Copyright:

7/11/2017 Cuc Chin Khng Ai Thng

Cuc Chin Khng Ai Thng

Hong Nguyn dch

T b bin California nhn v ty

Bao nhiu lnh M

Nhng phn ln H Ni vn cn gi v c knh. Ti th ngi trn va h cho mt bc th ct tc co ru v tr mt -la cho mt b gi c cn trng

Nm 1991, c khch l bi s ha hon mi thit lp c vi M v s bt ng vi cc ng minh ng u, Nga ct t vin tr cho H Ni. T tr i,

You might also like