Chng 1

CAC KHAI NIM C BAN V

MI TRNG VA TAI NGUYN
1.1.

KHOA HOC MI TRNG

Khoa hoc mi trng nghin cu mi quan h gia mi trng va con ngi

trong qua trnh phat trin cua xa hi. Hay noi mt cach khac khoa hoc mi trng nghin
cu mi trng sng trong cac mi quan h kinh t xa hi nhm am bao hiu qua s dung,
bao tn tai tao va lam phong phu hn cht lng cua mi trng sng.
Khoa hoc mi trng la mt nganh khoa hoc rt rng ln, phc tap va co tnh lin
nganh cao, c da trn c s cua nhiu nganh khoa hoc t nhin, xa hi va cng ngh
nh sinh thai hoc, sinh hoc, th nhng hoc, ai dng hoc ...

1.2 CAC KHAI NIM C BAN V MI TRNG

1.2.1- Khai nim mi trng :
Mi trng bao gm cac yu t t nhin va yu t vt cht nhn tao quan h mt
thit vi nhau, bao quanh con ngi, co anh hng n i sng, san xut, s tn tai va
phat trin cua con ngi va thin nhin - (Lut bao v mi trng). Bt c mt vt th, mt
s kin nao cung tn tai va din bin trong mi trng.
Mi trng sng la tng hp cac iu kin bn ngoai co anh hng ti s sng va
phat trin cua cac c th sng.
Mi trng sng cua con ngi la tng hp cac iu kin vt ly, hoa hoc sinh hoc,
xa hi bao quanh va co anh hng ti s sng va phat trin cua ca nhn va cng ng con
ngi. Mi trng sng cua con ngi la ca vu tru bao la, trong o co h mt tri bao gm
trai t la b phn anh hng trc tip va ro rt nht i vi con ngi.
1.2.2- Cu truc cua mi trng:
Trong mi trng sng lun co s tn tai va tng tac gia cac thanh phn v sinh
va hu sinh.
V mt vt ly trai t c chia lam 3 quyn v sinh : kh quyn, thuy quyn va a
quyn. Chung c cu thanh bi cac nguyn t vt cht va cha ng nng lng di cac
dang khac nhau: quang nng, th nng, c nng, in nng, hoa nng...

V mt sinh hoc trn trai t co sinh quyn bao gm cac c th sng va nhng b
phn cua thanh phn v sinh tao nn mi trng sng cua cac c th nay.
1. Thach quyn (mi trng t):
La lp vo trai t co day 60-70 km trn phn luc a va 2-8 km di ay ai
dng. Tnh cht vt ly va thanh phn hoa hoc cua thach quyn tng i n nh , co anh
hng to ln n s sng trn trai t.
2. Thuy quyn (mi trng nc)
La phn nc cua trai t bao gm ai dng, sng, h, sui, nc ngm, bng
tuyt va hi nc... Tng lng nc 1454,7.106 km3, lng nc nay nu phu ln b mt
trai t se tao nn 1 lp nc day 0,3-0,4 m bao gm nc mn, nc ngot va nc l.
Thuy quyn ong 1 vai tro cc ky quan trong , khng th thiu c trong vic duy tr cuc
sng cua con ngi, sinh vt va cn bng kh hu toan cu.
3. Kh quyn ( mi trng khng kh )
La lp khng kh bao quanh trai t. Kh quyn ong vai tro cc ky quan trong
trong vic duy tr s sng va quyt nh tnh cht kh hu thi tit trn trai t.
4. Sinh quyn :
Bao gm cac c th sng, thach quyn, thuy quyn va kh quyn tao nn mi trng
sng cua sinh vt. Hay noi mt cach khac sinh quyn la thanh phn mi trng co tn tai
s sng. Sinh quyn gm cac thanh phn hu sinh (co s sng ) va thanh phn v sinh co
quan h cht che va tng tac phc tap vi nhau. Khac vi cac quyn vt ly v sinh, sinh
quyn ngoai vt cht va nng lng con cha cac thng tin sinh hoc vi tac dung duy tr
cu truc va c ch tn tai, phat trin cua cac vt sng. Dang thng tin phc tap va phat trin
cao nht la tr tu con ngi co tac ng ngay cang manh me n s tn tai va phat trin
cua trai t.
Nhng bin i su rng, manh me trn trai t, cung nh nhng hoat ng ban u
cua con ngi trong vu tru u do tr tu con ngi tao nn. T nhn thc o hnh thanh
khai nim tr quyn. Tr quyn bao gm cac b phn cua trai t, tai o co tac ng cua tr
tu con ngi. Tr quyn chnh la ni ang xay ra nhng tac ng to ln v mi trng ma
khoa hoc mi trng cn i su nghin cu.
1.2.3- Cac chc nng c ban cua mi trng :
i vi mt ca th con ngi, cung nh vi cng ng nhiu ngi va ca xa hi
loai ngi, mi trng sng co th xem la co 3 chc nng c ban :

Mi trng la khng gian sng cua con ngi.

Mi trng la ni cung cp tai nguyn cn thit cho cuc sng va hoat ng
san xut cua con ngi.

Mi trng la ni cha ng cac ph thai do con ngi tao ra trong cuc

sng va hoat ng san xut cua mnh.

1. Mi trng la khng gian sng cua con ngi:

Trong cuc sng cua mnh con ngi cn co mt khng gian sng va hoat ng vi
mt pham vi ( ln) cung nh mt cht lng nht nh.
Trai t, b phn mi trng gn gui nht cua loai ngi trong hang trm triu nm
qua khng thay i v ln. Trong khi o dn s loai ngi trn trai t lai tng ln theo
cp s nhn. Din tch bnh qun u ngi theo o a giam sut rt nhanh chong (bang1.1).
Bang 1.1 : Qua trnh tng trng dn s va thu hep din tch bnh qun u ngi trn th gii:
Nm
Dn s ( triu )
Din tch t /ngi.ha

-106
0,125
120000

- 105
1,0
15000

104
5,0
3000

0
200
75

1650
545
27,5

1840
1000
15

1930
2000
7,5

1994
5000
3,0

2010
7000
1,88

S han ch khng gian sng con b s phn b khng u v mt dn s cang

lam thm cng thng. Tai cac vung th, khu cng nghip, vung thm canh nng nghip
din tch t bnh qun u ngi ch bng 1/100 thm ch 1/1000 tr s trung bnh trn
toan trai t.
Mt s tai nghin cu cho thy rng mt dn s qua ng uc dn n s mt
n nh xa hi, tan v gia nh, tre em khng c nui dng giao duc chu ao, ti pham
tng nhiu. Khng gian sng qua cht chi go bo, con ngi se b c ch, h thng ni tit
b ao ln, t y sinh ra nhiu cn bnh thn kinh, tun hoan, ung th va d dang b cac
ngun bnh khac xm nhp.
Con ngi oi hoi khng gian sng khng ch v pham vi rng ln ma con ca v
cht lng. Khng gian sng co cht lng cao trc ht phai sach se , tinh khit, cu th la
khng kh, t, nc tip xuc vi con ngi va c con ngi s dung khng cha hoc
cha t cht bn, c hai i vi sc khoe cua con ngi, canh quan ti ep hai hoa, thoa
man v thm my va tm ly cua con ngi.
2. Mi trng la ni cung cp tai nguyn :
Mi trng la ni con ngi khai thac ngun lc v vt liu, nng lng cn thit
cho cuc sng va san xut cua mnh. Tt ca cac nn san xut t sn bt, hai lm, qua nng
nghip n cng nghip u phai s dung cac nguyn liu : t, nc, khng kh, khoang
san ly t trai t va cac dang nng lng cui, g, than, du kh, nng, gio ...bt ngun t
nng lng mt tri hoc nng lng nguyn t khai thac t nng lng tim tang trong vt
cht cu thanh trai t.
Vi s phat trin cua vn minh loai ngi nhiu ngun vt liu thin nhin khng
tai tao trn trai t ngay cang suy giam. khc phuc tnh trang nay con ngi tin hanh
thm do, khao sat, khai thac cac tai nguyn tim tang trong long t, di bin ca co
thm nguyn liu mi. Khoa hoc va cng ngh cung a c s dung va ch tao nn cac
vt liu nhn tao thay th vt liu thin nhin hoc t hp cac tnh nng cua vt liu thin

nhin trong mt vt liu nhn tao. Vt liu mi trong nhiu trng hp la nhn t tao nn
nhng tin b quan trong v khoa hoc va cng ngh. Nhng mt s trng hp gy nn
nhng vn gay cn cua mi trng nh mt s nha tng hp khng th phn huy theo
con ng t nhin hay mt s hoa cht tr su dit co co chu ky phn huy keo dai nhiu
nm.
3. Mi trng la ni cha ng ph thai :
Trong s dung nguyn liu va nng lng trong cuc sng sinh hoat va san xut cua
mnh con ngi cha bao gi va hu nh khng bao gi at hiu sut 100%. Noi cach khac
con ngi lun lun tao ra ph thai : ph thai sinh hoat va ph thai san xut. Mi trng
chnh la ni cha ng cac ph thai o. Trong cac xa hi cha cng nghip hoa, mt dn
s thp, cac ph thai thng c tai s dung. Cac cht bai tit c dung lam phn bon,
cac ph thai t nng, lm san c dung lam thc n gia suc hoc nhin liu. Nhng cai
khng th tai s dung, tai ch thng c phn huy t nhin bi vi sinh vt sau mt thi
gian tng i ngn tr lai thanh hp cht hoc nguyn t dung lam nguyn liu cho qua
trnh san xut mi. Trong xa hi cng nghip hoa, mt dn s cao, lng ph thai
thng rt ln, khng u ni cha ng, qua trnh phn huy t nhin khng u sc x ly.
Nhiu cht ph thai khng th phn huy t nhin hoc co c tnh rt cao tn tai vi mt
lng nho. Vn cha ng va x ly ph thai tr thanh vn cng thng cua mi trng.
1.2.4- Phn loai mi trng:
Tuy theo muc ch va ni dung nghin cu mi trng sng cua con ngi c
phn thanh mi trng thin nhin, mi trng nhn tao va mi trng xa hi.
- Mi trng thin nhin bao gm cac nhn t thin nhin: vt ly, hoa hoc va sinh
hoc tn tai khach quan ngoai y mun cua con ngi hoc t chu s chi phi cua con ngi.
- Mi trng nhn tao bao gm nhng nhn t vt ly sinh hoc, xa hi do con ngi
tao nn va chu s chi phi cua con ngi.
- Mi trng xa hi bao gm cac mi quan h gia ngi va ngi tao nn s thun
li hoc tr ngai cho s tn tai va phat trin cua ca nhn va cng ng cua con ngi.
S phn chia nay ch phuc vu muc ch nghin cu, phn tch cac hin tng
phc tap trong mi trng. Trong thc t ca 3 loai mi trng cung tn tai, xen ln vao
nhau va tng tac vi nhau ht sc cht che. Cac thanh phn mi trng khng tn tai
trang thai tnh ma lun co s chuyn hoa trong t nhin, din ra theo chu trnh va thng
thng dang cn bng.

1.3. TAI NGUYN

1.3.1- Khai nim:
Theo ngha rng tai nguyn la cua cai ngha la tt ca nhng g co th dung vao mt
muc ch hanh ng nao o. Trong khoa hoc mi trng tai nguyn la tt ca nhng g co

trong thin nhin va trong xa hi co th phuc vu cuc sng, san xut va cac hoat ng khac
cua con ngi. Hay noi mt cach khac tai nguyn bao gm tt ca cac ngun vt liu , nng
lng, thng tin co trn trai t va trong khng gian vu tru ma con ngi co th s dung
phuc vu cuc sng va s phat trin cua mnh.
1.3.2- Phn loai tai nguyn:
Tai nguyn co th phn thanh 2 loai chnh: tai nguyn thin nhin va tai nguyn con
ngi.
- Tai nguyn thin nhin la nhng tai nguyn co sn trong t nhin, con ngi co
th khai thac, gia cng ch bin s dung vao nhng muc ch nht nh. t, nc, rng,
bin, khoang san... la tai nguyn thin nhin.
- Tai nguyn con ngi la sc lao ng chn tay, tr thc, t chc, th ch xa hi
tp quan, tn ngng em lai cho xa hi sc manh va kha nng hanh ng co hiu qua hn.
i ngu cng nhn, can b, ngi quan ly, phap lut, c quan quan ly kinh t, oan th xa
hi, tn giao la nhng tai nguyn con ngi.
Tai nguyn thin nhin lai co th phn thanh tai nguyn vt liu , tai nguyn nng
lng va tai nguyn thng tin .
- Tai nguyn vt liu la nhng tai nguyn cu tao bng cac nguyn t vt cht co
trn trai t .
- Tai nguyn nng lng bao gm nng lng mt tri va cac dn xut cua no (nh
nng lng nc, gio, song...), nng lng a nhit va nng lng hat nhn.
- Tai nguyn thng tin la tai nguyn di truyn sinh hoc nm trong gen cac sinh vt.
Trong s dung cu th ngi ta chia ra tai nguyn t , tai nguyn nc, tai nguyn
kh hu, tai nguyn sinh vt , tai nguyn lao ng ...
Theo kha nng tai tao, tai nguyn c phn thanh tai nguyn tai tao c va tai
nguyn khng tai tao c.
- Tai nguyn tai tao c la tai nguyn co th t duy tr hoc c b sung mt
cach lin tuc, co th c thay th hoc phuc hi sau mt thi gian vi iu kin phu hp.
V du nh nng lng mt tri, cy trng, vt nui, ngun nc, khng kh...
- Tai nguyn khng th tai tao c la tai nguyn tn tai mt cach co han, se mt i
hoc hoan toan bin i, khng con gi c tnh cht ban u sau qua trnh s dung nh
tai nguyn khoang san, du mo..., cac thng tin di truyn cho i sau b mai mt.
Theo s tn tai, ngi ta chia tai nguyn thanh cac loai tai nguyn d mt va tai
nguyn khng b mt.
- Tai nguyn d mt co th phuc hi hoc khng phuc hi c. Tai nguyn phuc
hi c la tai nguyn co th c thay th hoc phuc hi sau mt thi gian vi iu kin
phu hp, v du nh cy trng, con vt nui, ngun nc b nhim bn.

- Tai nguyn khng b mt bao gm tai nguyn vu tru (bc xa mt tri, nng lng
thuy triu...), tai nguyn kh hu (nhit, m cua kh quyn, nng lng cua gio...) va tai
nguyn nc.
1.3.3- c tnh c ban cua mt s tai nguyn ph bin nht:
1. Tai nguyn t :
Tai nguyn t la tai nguyn vt liu co y ngha cc ky quan trong i vi con
ngi. t la c s cua ch ; a ban khai thac cac tai nguyn nng, lm, ng nghip; ni
xy dng cac c s san xut cng nghip va cac c s ha tng cua xa hi.
V s lng tai nguyn t xac nh theo din tch. V cht lng, xac nh theo
ph nhiu cn thit cho san xut nng nghip va cac nhu cu s dung khac.
Theo tai liu quan trc vin tham,vao khoang cui thp ky 1980 tng s din tch
trn trai t la 14777 triu ha, trong o 1527 triu ha b bng bao phu va 13250 triu ha co
mt t. Trong din tch o co 12% la t canh tac, 24%la t ng co cho chn nui,
32%la t rng, 32% la t c tru va t m ly ngp mn hoc ngp ngot. Ty l cac loai
t thay i rt nhiu tuy theo iu kin thin nhin va trnh phat trin kinh t xa hi
cua tng nc va tng vung. t co tim nng khai thac nng nghip trn toan trai t
khoang 3200 triu ha, hin nay mi khai thac 1500 triu ha.
Tai nguyn t trn th gii nhn chung ang tnh trang suy thoai nghim trong do
b khai thac qua mc vi nhng phng thc khng thch hp, do pha hoai tng phu gy
xoi mon, ra tri. Hoa Ky bnh qun mi nm khoang 8.5 triu ha b nc va gio xoi
cun i khoang 25.000 triu tn t mau m. Trn mi ha t canh tac trung bnh b xoi
mon t 1.8 - 3.4 tn t / nm. Lng t dinh dng b ra tri vao khoang 5.4 - 8.4 triu
tn hang nm, tng ng vi s mt i cua 30 - 50 triu tn lng thc.
Bin i kh hu kt hp bin phap s dung t khng hp ly gy ra sa mac hoa.
c tnh n nay 10% t co tim nng khai thac nng nghip trn trai t b sa mac hoa.
Sa mac Sahara Bc Phi mi nm tin v a Trung Hai hang trm met, lam mt i hng
nm khoang 100.000 ha t nng nghip va ng co.
Cac bin phap lam t , bon phn, ti tiu va xa thai nc khng hp ly cung gy
ra tnh trang t b nhim bi cac cht c. Hang nm15% t trn toan cu b suy thoai
v ly do nhn tao. Trong o suy thoai v xoi mon do nc 55.7%, do gio 28%, 12,1% do
mt dinh dng. Trung Quc din tch t b suy thoai 280 triu ha, chim 30% lanh th,
n mt 3,7 triu ha t trng trot mi nm, khu vc Chu A Thai Bnh Dng
860triu ha t b hoang mac hoa.
Nc ta co trn 33 triu ha t, hin nay c phn b s dung nh sau :
- San xut nng nghip
- t co rng
- t chuyn dung ( giao thng , vc nc , mo )

6993.103ha.
9395.103ha.
972.103ha.

- t
- t bo hoang cha dung
(gm t bng 1035.103ha , t i nui 11268.103ha).

818 ha.
14925.103ha.

San xut nng nghip c phn thanh 7 vung kinh t khac nhau: vung Trung du
min nui Bc B, vung ng bng sng Hng, vung duyn hai Bc Trung B, vung duyn
hai Nam Trung B, vung Ty Nguyn, vung ng Nam B va ng bng sng Cu Long.
t san xut nng nghip chu yu ng bng sng Hng va ng bng sng Cu Long.
Co khoang trn 5triu ha t trng cy hang nm, trong s nay co khoang trn 4 tiu ha t
trng lua. Din tch t an toan hn 2 triu ha , co khoang gn 3 triu ha t hoc b nhim
mn hoc b phen. t lua hang nm b thu hep hang van ha do b ln chim lam t
va xy dng cng trnh. Do nan pha rng hin nay 11 triu ha i nui a tr thanh i nui
troc. Do o bao v va s dung hp ly tai nguyn t a tr thanh nhim vu ht sc quan
trong bao v mi trng va phat trin bn vng .
1. Tai nguyn rng :
Rng la b phn ht sc quan trong trong mi trng sng cua con ngi. Rng
cung cp cho con ngi nhng vt liu cn thit, tac ng trc tip n s tn tai va cht
lng cua cac tai nguyn khac, nh khng kh, t, nc va tao ra nhng iu kin thun
li cho i sng va san xut cua con ngi .
Trong lch s trai t , khi con ngi xut hin th rng nguyn thuy chim lnh tt
ca mt t tr vung ai nguyn va sa mac. vung n i ph bin la rng Taiga, vung
xch ao va nhit i la rng ma nhit i.
Rng co quan h cht che vi t, rng tham gia vao s hnh thanh phat trin cua
t va bao v t. t lai la ngun vt liu nui dng rng, cho phep rng sinh trng va
phat trin. t rng hu nh t bon phn, canh la ri rung t cy c vi sinh vt phn huy
a tr v dang cac nguyn t dinh dng cn cho cy hp thu sinh trng. Di tan la
cy rng thun loai lng mun ln ti 5-10 tn/ha/nm, vi mc tng trng 300500ta/ha.nm.
Rng co tac dung iu hoa kh hu do lp thc vt nhiu tng tip nhn anh sang
mt tri ngn can vic hun nong mt t. Rng ngn cach cac lung gio bao bao v cac khu
dn c hoc nng nghip. Rng la ngun tiu thu kh CO2 va cung cp kh O2. Hang nm
qua cac phan ng quang hp 1 ha rng a vao kh quyn khoang 16 tn xy t do, rng
thng 30 tn /ha, con cy trng ch t 3-10 tn /ha.
Rng co tac dung iu tit dong chay sng ngoi vi vic gi nc trn lu vc
trong mua ma lu va cung cp lai trong mua ma kit. Do o rng lam cho lu lut va han
han bt nghim trong, ch thuy vn trn cac lu vc co rng tr nn iu hoa hn.
Rng con co gia tr du lch, phong canh, th thao. Rng la ni tang tr tai nguyn
sinh vt hoang dai. Trong nn kinh t s khai rng la ngun cung cp lng thc, thc
phm chnh cho con ngi. Trong nn vn minh nng nghip tai nguyn sinh vt gop phn

nht nh vao ngun lng thc, thc phm va co vai tro quan trong do cac cng dung,
phm cht c bit cua cac san phm sinh vt t rng. Trong cac nc cng nghip hoa
ngun gen t cac sinh vt qu him co gia tr c bit trong chn nui, trng trot va cng
nghip hoa dc.
Luc cha co s can thip cua con ngi rng chim khoang 6 ty ha trn mt t.
Din tch nay ch con lai 4,4 ty ha vao nm 1958 va 3,8 ty ha vao nm 1973. Hin nay din
tch rng khep kn ch con 2,9 ty ha. Tai nguyn rng hin nay tip tuc b pha hoai nng n,
hang nm khoang 20triu ha rng nhit i b cht trui. D oan n nm 2010 mt s
nc hin nay con lai khoang 20-25% rng nhit i nh Vit Nam , Philipin , Madagascar
se mt hn loai rng nay. Rng Bc cc va n i khng suy giam bao nhiu v din tch
nhng lai thay i v thanh phn loai va ni phn b .
Vit Nam din tch t co rng hin nay khoang 9 triu ha va din tch t xa
kia la rng nay la t trng i troc khoang 12 triu ha. Din tch t co rng chim nhiu
nht la Ty Nguyn. Rng Vit Nam nu xet theo kiu tham thc vt th rng thng xanh
phn b nui cao trung bnh con nhiu nht, gn 4 triu ha. Tip n la rng thng xanh
ni t thp va rng thng xanh ni t cao mi loai chim gn 1 triu ha.
Rng Vit Nam b suy thoai rt nhanh trong th ky qua. Nm 1943 din tch co
rng la 14.272.000 ha, nm 1993 ch co 9.184.283 ha, chim 27.7% din tch ca nc.
Rng Vit Nam cung cp nhiu san vt quan trong: g, cui, cy thuc, cy dung
trong cng nghip, cy lng thc thc phm, cy canh, cac ng vt sn bt, mt ong...
Hin nay theo c tnh rng cung cp cho khoang 35-45.106m3 g va cui hang nm.
Trong chin tranh My a dung bom va cht c hoa hoc pha huy khoang 2 triu ha
rng Min Nam Vit Nam. Hang nm theo thng k din tch rng b thu hep 200 nghn
ha, nguyn nhn gm chay rng, du canh du c ly t lam nng nghip. Mt rng, s suy
thoai t do xoi mon tng nhanh. Chng trnh trng cy gy rng phu xanh t trng i
troc hang nm c 100 nghn ha. Trc mt din tch t trng i nui troc co khoang 12
triu ha cn c nhanh chong trng cy han ch xoi mon.
Bang 1.2 :Phn b rng theo vung lanh th Vit Nam:

VUNG
Ty Bc Bc b
ng Bc Bc b
Trung tm Bc b
ng bng Bc b
Bc Trung b
Duyn Hai Trung b
Ty Nguyn
ng Nam b
ng bng Nam b

Din tch lanh

th (1000 ha)
3153,6
3367,3
3908,6
1143,6
5189,0
4506,7
5526,8
1347,5
3987,7

Din tch rng

(1000 ha)
290
591
993,5
41,3
1647,5
999,2
2554,5
532,6
171,6

Ty l che phu
(%)
9,2
17,5
24,0
0,4
32,6
22,2
46,2
22,4
0,4

3. Tai nguyn nc :
Nc la tai nguyn co y ngha quyt nh i vi s sng va phat trin cua con
ngi va xa hi loai ngi. Nc la thanh phn cu thanh nn sinh quyn va tac ng trc
tip n cac yu t cua thach quyn, kh quyn va cac nhn t tac ng n kh hu thi
tit trong kh quyn. Nc va la mt tai nguyn vt liu, va lavt mang nng lng, di
chuyn cac vt cht co trn trai t di dang hoa tan, l lng hoc di y trong nc.
Nc di chuyn theo tun hoan nc nh la mt chu trnh thu thp, thanh loc va
phn phi nc mt cach lin tuc va khp moi ni trn trai t .
Tng lng nc co trn trai t la 1454.106km3. Khoang 94% la nc mn bin
va ai dng , khoang 2% la nc ngot cua cac nui bng va bng ha 2 cc, khoang 0,6%
la nc ngm tng nng va tng su. Nc trong kh quyn chim 0,001%, trong sinh
quyn chim khoang 0,0002%, trong sng ngoi ty l t nht, ch co 0,00007%. Thc s con
ngi ch dung cho i sng cua mnh khoang 0,3% lng nc co trn trai t di dang
nc ngot. Trong phn o thc t hin nay ch dung c 1%, v 99% hin nay con ngi
khng vi ti c hoc nc b nhim n mc nc khng x ly c.
S phn b nc khng ng u theo khng gian va thi gian lam cho tai nguyn
nc ht sc thiu thn tai tng ni, tng mua, mt khac lai qua tha thai gy tai hoa khung
khip vao mua lu lut .
Hin nay trn pham vi toan cu con ngi dung 8% trong tng nc ngot c khai
thac cho sinh hoat , 23% cho cng nghip, 63% cho nng nghip. Vi trnh hin nay
san xut 1 tn giy cn 250 tn nc; 1 tn phn am cn 600 tn nc; 1 tn ng hoc 1
tn bt cn khoang 1000 tn nc; nhu cu sinh hoc cua con ngi va ng vt vao khoang
10 tn nc/1 tn t bao sng. ap ng nhu cu cua mnh tai nhiu ni trn th gii hin
nay con ngi a s dung ht ngun nc mt va a khai thac ngun nc ngm. So vi 3
thp ky trc y lng nc ngm c khai thac a tng gp 30 ln. Cht lng nc
co nhng suy thoai nghim trong. Nng nitrat cua cac sng chu u cao hn nhiu ln
so vi tiu chun sach, nng pht pho, thuc tr su, chua u qua gii han cho
phep. Theo bao cao cua Lin Hp Quc hin nay ch 79% dn thanh th va 41% dn nng
thn c hng nc sach va iu kin v sinh.Bnh qun trong 5 ngi sng cac nc
ang phat trin co 3 ngi khng c ung nc sach, khng co ngun bnh, 80% bnh
tt trong nhn dn cac nc nay bt ngun t vic dung nc b nhim.
Vit Nam lng ma bnh qun nm la 1900mm (634 ty m3 nc). D tr m
trong t la 426 ty m3/nm. Vit Nam thuc nhom nc giau tai nguyn nc tai ch, ngoai
ra con thu nhn ngun nc ngoai lai t Trung Quc, Lao, Campuchia la 132,8 ty m3. Vit
Nam co mang li sng ngoi kha day c va phn b tng i ng u trn lanh th , co
2500 sng dai trn 10 km vi tng chiu dai trn 52000 km. Doc theo b bin trung bnh
20 km co mt ca sng va mt li sng thay i t 0,5 n 2,0 km/km2. Tuy nhin
lng dong chay phu thuc vao ch ma.

Lng ma trn lanh th Vit Nam ln nhng lai phn b khng ng u, tp

trung chu yu trong cac thang mua ma. Lng ma ln lai tp trung nn tao ra dong chay
rt ln. Do tai nguyn nc phn b khng ng u va dao ng rt phc tap theo thi
gian, vic khai thac nc gp nhiu kho khn va phc tap. Nhng vung ma ln co moun
dong chay at trn 70 thm ch 100 l/s/km3, vung ma t dong chay nho co ni ch at 5
l/s/km3, chnh nhau ti 20 ln.
Tr lng nc ngm co th khai thac vao khoang 10 triu m3/ngay. Trong cac thp
ky qua nc ngm b khai thac qua mc, vt qua kha nng t nap lai mt cach t nhin.
Mc nc tai cac ging khai thac u b ha thp, co ni n hang chuc met, kem theo o la
t b lun, nc mn, chua xm nhp. in hnh la thanh ph H Ch Minh, nc ngm
a khai thac t 1960 mt cach qua mc, do o a b nhim mn buc phai chuyn sang s
dung nc mt. n nay sau hn 30 nm ngng khai thac ma tng ngm vn b mn cha
phuc hi c.
V cht lng nc cac vc nc b suy thoai ro rt . Hu nh tt ca cac sng h
cac th va khu cng nghip ln u b nhim . Hai dong sng chnh : sng Hng va
sng Mekong tng oan cung a b nhim. Nc cac knh mng, sngvung ng
bng u t nhiu b nhim thuc tr su. cac vc nc vung ng bng Nam b con b
nhim bi ky sinh trung va cac vi sinh vt gy bnh t cac ngun phn bc va phn gia
suc khng c x ly. Phn ln cac bnh vin, nha may, khu dn c th, khu cng
nghip cu u khng lp t h thng x ly nc thai, tt ca cac loai nc thai u thai ra
cac vc nc t nhin.
4. Tai nguyn khoang san :
Khoang san c hnh thanh trong cac qua trnh a cht tao thanh trai t va lin
tuc bin i trang thai sau o. Khoang san tn tai di nhiu dang trong cac lp vo cua
trai t , trong dung nham di cac lp vo, di ay bin, hoa tan trong nc bin va ai
dng cung nh trong nc ngot.
Khoang san c phn thanh hai nhom chnh:
-Khoang kim loai : vi cac kim loai thng thng , thng gp vi tr lng ln
(Al, Fe , Mn, Cu , Mg ,Pb , ...) va cac kim loai him vi tr lng nho va phn tan (Au, Ag,
Pt , Hg...)
-Khoang phi kim loai : vi cac loai qung (photphat, sunphat, Na, K...); cac nguyn
liu khoang (cat , soi, a vi ...) va cac nhin liu khoang (du mo , kh t...).
Khoang san la tai nguyn khng tai tao. Vic khai thac va s dung lam can kit tr
lng cua chung trn trai t . Theo d bao hin nay th tr lng St, Nhm, Titan, Crm,
Manh, Vanadi... con ln; tr lng Bac, Bismut, Thuy ngn, Amiant, ng, Ch, Kem,
Thic, Mlipen con khng nhiu; tr lng Barit, Graphit , mica, Ini con lai rt t va co
nguy c can kit sau mt thi gian ngn.

10

Th trng khoang san hin nay th hin s thiu cng bng trong trt t kinh t th
gii. Cac nc phat trin mua khoang san t cac nc ang phat trin vi gia thp va ban
hang hoa ch tao t cac nguyn liu nay vi gia cao. tranh tnh trang nay gn y cac
nc ang phat trin chuyn sang xut khu kim loai tinh ch co thm gia tr gia tng
vao nguyn liu.
Theo d bao th trong vai thp nin ti nhu cu v khoang san st se tng khoang
960 triu ti 1900triu tn/nm; v bauxite t 90 n 180 triu tn/nm; t 1980 n nm
2000 nhn loai tiu thu 3 n 4 ln nhiu hn tng s khoang san phi kim loai ma loai
ngi a s dung t luc no sinh ra n u thp ky 1980.
Quan im bi quan cho rng tnh trang can kit khoang san se gy tr ngai ln cho
s phat trin cua nhn loai. Quan im lac quan cho rng tr lng khoang san tuy khai
thac ngay cang kho khn nhng con rt ln . Khoa hoc va cng ngh se giup cho con ngi
phat hin tr lng mi, cac ngun thay th t nhin hoc nhn tao. Nhiu tai khoa hoc
a c tin hanh tm vt liu co u tnh nng vt ly cn thit vi gia thanh thch hp
thay th vt liu ang can kit. Mt hng quan trong khac la tai ch ph thai. V du tai
Hoa Ky cng ngh ch tao t s dung n 90% vt liu tai ch. Hang nm nc nay tai
ch khoang 950000 tn nhm, 1175000 lang ng , 28 triu lang bac va 2,7 triu tn vang.
Bin phap hu hiu nht la tit kim tiu dung . Nu tt ca moi ngi trong i sng va san
xut hang ngay u co y thc han ch tiu dung hang hoa va cac vt liu khac th tai
nguyn khoang san vn la tai nguyn khng th tai tao se duy tr c lu hn.
Vit Nam nm trn ban l cua hai vanh ai kin tao va sinh khoang c ln cua Trai
t, v vy co ngun khoang san rt phong phu v chung loai va a dang v loai hnh. Kt
qua thm do va khao sat ti nay cho thy ta co hn 3500 mo va im qung cua 90 loai
khoang san. a va ang khai thac khoang gn 1000 mo.
Tr lng qung st co ti hang trm triu tn, bauxite ti vai ty tn, thic hang
chuc ngan tn . Cac qung kim loai nh vang , bac, ng, kem, a qu ,... u co tai nhiu
ni trn t nc ta.
Hin nay khai thac mo qung Vit Nam con rt lac hu, ty l tach thu thp, cht
thai qung bo i con cha nhiu khoang san co ch khac. Bai thai u khng co qui hoach,
thng thng la cht ng ngay tai mo khai thac. Khai thac than mo than Quang Ninh la
mt dn chng cho vic lang ph va lam nhim mi trng.
5. Tai nguyn nng lng :
Nng lng la iu kin tt yu cho s tn tai va tin hoa cua moi sinh vt. Trong
qua trnh phat trin cua xa hi loai ngi ngun nng lng thng xuyn chuyn dch t
dang nay sang dang khac. Dang nng lng thin nhin u tin c con ngi s dung la
nng lng Mt Tri, c dung mt cach t nhin soi sang, si m, phi kh lng
thc, thc phm, dung va nhin liu g cui. Tip o la nng lng g, cui, ri ti nng
lng nc, gio, nng lng keo cua gia suc. Nng lng khai thac t than a ng tr trong

11

th ky 18-19. Nng lng du mo thay th v tr cua than a trong th ky 20 va tng bc

chia se vai tro cua mnh vi nng lng hat nhn. Cac dang nng lng mi t nhim nh
nng lng Mt Tri, nng lng nc, gio, thuy triu, nng lng vi sinh vt thu nhn
c vi nhng phng phap va phng tin cng ngh tin tin cung ang m rng pham
vi hoat ng cua mnh.
Nhu cu nng lng cua con ngi tng ln nhanh chong trong qua trnh phat trin.
100.000nm trc cng nguyn, mi ngay mt ngi tiu thu khoang 4000 n 5000 KCal.
500 nm trc cng nguyn tng ln 1200KCal. u th ky 15 ln ti 26000KCal, gia th
ky 19 la 70000 KCal va hin nay trn 200000 KCal .

Than a :

Than a la nham thach trm tch, thanh phn chu yu la cacbon. Than a oc hnh
thanh qua nhiu thi ky a cht , chu yu vao thi ky Paleozoi cach y khoang 225-350
triu nm.
Than a c phn thanh ba loai chnh: than nu , than cha du va than cng. Tr
lng cac loai than trn toan th gii hin nay c oan vao khoang gn 700 ty tn. Theo
tc s dung hin nay tr lng nay co th ap ng nhu cu 180 nm na (d oan nm
1995).
Vic s dung than a lam nhin liu co nhng tac ng ln ti mi trng. Trong
thm do, iu tra, khao sat: co th gy thit hai t nhiu ti tai nguyn t, tai nguyn rng,
cac lu vc sng sui tai vung thm do, khao sat.
Than thng dung lam nhin liu cho cac nha may in, un cac ni hi hoc cp
nhit cho cac lo luyn kim. Qua trnh t thng gy ra cac loai nhim khac nhau. Thng
thng co bui, cac xyt lu huynh, xyt nit, xyt cacbon va nhit thai. Mt nha may nhit
in cng sut 1000MW mi nm thng dung 2,7 triu tn than. Lng than nay thai ra
khoang 5 triu tn CO2, 18000 tn NOx, 11000-110000 tn SOx va 1500-30000 tn bui.
Sau qua trnh t than lai mt lng ph thai rt ln. Ph thai nay gm tro mn
bay ln khng va x cuc ong lai ay lo. Nha may nhit in 1000MW hang nm co
khoang t 180000-680000tn ph thai rn.

Du mo va kh thin nhin :

Du mo la mt dang cht nhao mau en, hn hp nhiu cacbua hydro sau ch bin
se tr thanh cac nhin liu cng nghip, cac hoa cht dung trong ch tao phn bon, dc
phm, nha, cht bi trn.
Kh thin nhin la hn hp cac cacbua hydro nhe , trong o metan chim phn ln,
co th dung lam nhin liu cho sinh hoat, cng nghip va nguyn liu cho mt s nganh
cng nghip hoa cht. Trong qua trnh t kh thin nhin gy nhim rt t so vi cac
dang nhin liu khac.

12

Du mo va kh thin nhin co trong t lin va ngoai bin khi. Hin nay ngi ta
a khai thac du, kh su hn 10 km di mt t. Khai thac du kh trn t lin
khng co tac ng nhim mi trng trm trong , nhng co th gy lun, sut . Co vung b
sut ti 9 met (Los Angeles, Hoa Ky). Khai thac du kh bin khi gy nhim trm trong
trn cac ai dng va bin. nhim co th do du, thoat t cac tui cha du t nhin. Hin
nay c lng hang nm co 600.000 tn du mo thoat vao nc bin theo dang nay, chim
50% tng s du nhim trong cac ai dng. 20% do du tran khoi ging khai thac, v
ng dn du. Trong nhng nm gn y hang nm cac tai nan m tau du em khoang
200000 tn du vao bin, vic ra cac tau em khoang 1.300.000 tn du vao bin. Du
tran gy tai hai nghim trong cho cac h sinh thai bin, h sinh thai nc ngot va ca cac h
sinh thai trn t ven b.
Qua trnh t du, kh u sinh ra cac cht gy nhim tng t nh t than. Kh
thin nhin luc t ch sinh ra CO2, ,mt t CO, NOx va hi nc. NOx va SOx do t du
ch bng 1/10 do t than, bui t hn nhiu va khng co x than.

Thuy nng :

Loai ngi t hang chuc nghn nm v trc a bit s dung nng lng cua dong
nc vi nhng thit b th s nhng ht sc thng minh: xe nc, gau nc, ci xay nc,
mng nc t chay. Thuy nng c dung trong ti, tiu ng rung, ch bin nng san,
chuyn ng may moc thu cng. Ti u th ky 19 thuy nng c dung san xut in
nng.
Tim nng thuy in cua th gii c tnh vao khoang 2214000MW. Thuy nng
c lit vao dang nng lng sach, khng thai ra cht gy nhim. Tuy nhin vic xy
dng cac h cha nc ln co th co nhng tac ng ln v sinh thai, xa hi va kinh t cn
c xem xet ky trc luc quyt nh xy dng nha may thuy in.

Nng lng hat nhn :

Nha may in nguyn t u tin i vao hoat ng nm 1954 tai Lin X, sau o
cac nc chu u , chu My va mt s nc chu A a ln lt xy dng va khai thac
cac nha may in nguyn t. D oan n nm 2020 ngun in nng hat nhn se chim
60-65% tng cng sut in nng trn th gii .
Vic s dung in hat nhn tranh c cac dang nhim thng thng tai cac nha
may nhit in nhng lai la ngun gy nguy him ln v mi trng do cac cht thai phong
xa .

Cac nng lng khac :

Bao gm nng lng t cac nhin liu truyn thng nh g , cui, nng lng gio,
thuy triu, a nhit , sc keo cua suc vt, nng lng Mt Tri, nng lng vi sinh, nng
lng dung hydro lam nhin liu.
Vit Nam cho n cui th ky 18 tai nguyn nng lng da chu yu vao nng
lng g cui va sinh khi. Ngoai ra con khai thac rng rai nng lng t sc ngi, sc keo

13

cua suc vt, nng lng t nhin cua anh sang Mt Tri, nng lng dong chay cua nc;
nng lng thuy triu ti tiu cac canh ng lua.
Than a c khai thac vung ng Bc t khoang 1830. in nng xut hin
Vit Nam vao khoang cui th ky 19. Ti nm 1930 nc ta nng lng th trng gm
khoang 2 triu tn than a anthraxit va 65 triu KWh in nng. Nm 1940 ln ti 2,5 triu
tn anthraxit va 95 triu KWh in nng. Nm 1975 sc san xut in nng ln ti 1428
triu KWh va lng than a khai thac ln ti 5,2 triu tn. Nhiu nha may nhit in va
thuy in a c xy dng trong cac nm qua. Du kh c thm do vao cui thp ky
1970 va khai thac t sau 1986.

Tai nguyn sinh hoc :

Trong t nhin, cac loai sinh vt tao thanh mt dy chuyn sng. Theo nhng s
liu mi nht , n nay con ngi a bit c 1.392.485 loai ng vt, thc vt va vi sinh
vt , ngha la khoang 4,1% s lng loai co th co trn hanh tinh nay sng trn can va
di nc. Ring ng vt va vi sinh vt chim 76,8% cac loai a bit, nhom ng vt co
xng sng khoang 3% .
Bang 1.3 : S loai a c xac nh tn (theo E.O .Wilson -Biodivesity ,1988):

CH DANH

Vi sinh vt
ng vt khng xng
Thc vt
Ca
Chim
Bo sat va lng th
ng vt co vu
Tng s

S LOAI A XAC
NH

TY L % TRN
TNG S

5760
1020561
322311
19056
9040
11757
4000
1392485 loai

3-27
13-27
67-100
83-100
94-100
90-95
90-95

Nhiu loai sinh vt c con ngi khai thac trc tip lam thc n t bui bnh
minh cua nhn loai nh sn bt thu rng, anh ca. Nhiu loai c thun dng tr thanh
gia suc gia cm ... ong gop ngun tht, sa, trng, da, lng ... to ln cho cuc sng con
ngi.
Do hoat ng cua cuc sng con ngi nh sn bt, huy hoai ni sng, nht la thu
hep din tch rng , mi trng b nhim do nhiu nguyn nhn, vic bun ban ng vt
hoang da lam cho rt nhiu loai ng vt a b dit chung , nhiu loai suy giam san lng
ti mc b e doa dit vong , ngun d tr gen b mt mat va thu hep. Cac nha khoa hoc d
oan rng , nu chiu hng hin nay vn tip din th 25% s loai trn toan th gii se
chu s phn dit chung trong vai thp ky ti i theo vi s suy giam ang bao ng cua
ni sng va cac h sinh thai .
ng vt nc ta kha a dang va giau co , c trng cho vung kh hu nhit i.
Nhng anh gia bc u cho bit s lng cac loai ng vt co th ln ti hang van, trong

14

o ca nc ngot va bin co th ln ti 3000, lng c 80, bo sat 180, chim 1000, thu 273
loai va phn loai, ng nht la cn trung .

1.4. TAC NG CUA CON NGI N MI TRNG :

T bui u xut hin , con ngi a tac ng vao mi trng xung quanh sng.
Con ngi a tr thanh ke c tn chim oat ngun lng thc va tai nguyn co th khai
thac c, trong khi chnh ban thn con ngi chng ong vai tro ang k g trong qua
trnh chuyn hoa vt cht ma cuc sng oi hoi.
Ngay nay con ngi a lam chu hanh tinh, sinh sng nhng h sinh thai khac
nhau v iu kin t nhin. Nhn t xa hi, bng tin b cng ngh, a tac ng lam cho
hiu lc chon loc t nhin giam n mc thp nht. Cac h sinh thai t nhin hoc dn
chuyn sang h sinh thai nhn tao hoc b tac ng cua con ngi. Vi s gia tng dn s
hin nay va nhng nhu cu cua no , vi s tin b cua nn vn minh vt cht , tng nng
lng , s loai va khi lng vt cht ma con ngi rut ra t thin nhin th hoan lai cho
thin nhin di dang cht thai , u khng ngng tng ln .
Trong khun kh cua cach mang khoa hoc ky thut, cua qua trnh cng nghip va
th hoa nhanh chong tac ng cua xa hi loai ngi i vi mi trng at n mt
cng va qui m cha tng thy, vi xu hng ngay mt manh me , nhng hoat ng
pha hoai mi trng khng kim soat c a gy ra can kit tai nguyn thin nhin, suy
thoai mi trng va lam mt cn bng sinh thai trong h t nhin. Cac hoat ng chnh lam
anh hng n mi trng co th c phn ra nh sau :
1.4.1- Khai thac tai nguyn thin nhin :
Ngay nay , sc san xut tng ln ang k do s phat trin dn s va do nhng thanh
tu cua cach mang khoa hoc ky thut lam tng nng sut lao ng . Con ngi a khai thac
tai nguyn vi mt cng rt ln a lam cho cac tai nguyn can kit n mc bao ng.
Cac chu trnh vt cht trong t nhin b pha huy, nhiu h sinh thai t nhin b mt n nh,
cu truc vt ly sinh quyn b thay i.
Vic khai thac g va cac loai sinh vt cua rng dn n vic tan pha rng, thay i
cu truc tham thc vt, nhiu ng thc vt khng con ni sinh sng cung b tiu dit,
nhiu loai a b dit vong. Mt loat hu qua tip theo do vic khai thac rng tao nn i vi
mi trng va sinh quyn nh thay i ch va chu trnh cht kh , ham lng CO2 tng
va O2 giam, nhit khng kh cung co xu hng tng theo, hin tng xoi mon va cun
tri t lam mau m cua t rng b giam, nc ngun b nhim bn phu sa, ch
dong chay cua sng ngoi thay i.Vic khai thac rng a lam mt 20 triu ha rng/nm.
Cac nganh cng nghip khai khoang, khai thac du mo a a mt lng ln ph
thai, cac cht c hai ... t trong long t vao sinh quyn. Cac loai nc cha axit, phenol...
cua qua trnh khai mo xa vao ngun nc mt, gy nhim va pha huy s cn bng sinh

15

thai o. Mt khac cu truc a tng va tham thc vt khu khai mo thay i anh hng xu
n sc khoe va cac hoat ng kinh t xa hi cua con ngi.
Vic xy dng p h cha khai thac ngun thuy nng cung co nhng tac hai
nht nh i vi mi trng nh can tr di chuyn cua ca t ha lu v thng lu trong
mua e trng, thay i bn vng cua t, gy ngp lut va kh hu vung h cha...
1.4.2- S dung hoa cht :
Con ngi a s dung mt lng ln hoa cht trong hoat ng xa hi kinh t cua
mnh. Trong nng nghip s dung phn hoa hoc vi muc ch canh tac, tng nng sut cy
trng nhng mt trai cua no la lam nhim t do khng trong sach va lam nhim
ngun nc do tng ph dng bi cac nguyn t N,P...
Cac loai thuc tr su, dit co hin nay la cac cht bn vng d b hp thu vao cu
t cua t , pha huy cy trng va xm nhp vao chui dinh dng, can tr hoat ng sng
cua nhiu sinh vt .
Cac hoa cht s dung trong cng nghip va nhiu hoat ng kinh t khac thoat vao
mi trng di dang ph thai. Nhiu cht trong o nh xianua, ch, ng, thuy ngn,
phenol... la nhng cht c hai i vi con ngi va nhiu loai sinh vt khac.
Nhng cht phong xa xut phat t n bom hat nhn hoc nhng cht thai bo phong
xa long hay rn phat ra t nhng trung tm cng nghip hay nghin cu khoa hoc co th
lng xung mt t , tch tu o hay lan truyn trong khng kh, co th gy nguy c c
hai i vi con ngi, ng vt va thc vt.
1.4.3- S dung nhin liu :
Trong hoat ng sng cua mnh con ngi s dung nhiu loai nhin liu khac nhau
nh : cui , than cui, than a , du mo, kh t ... Hang nm trn Trai t t 10 ty tn than
qui c, giai phong 4.1016 Kcal nhit va 30 ty tn CO2.
t nhin liu c xem nh s t nong trc tip sinh quyn v phn nhit phat
tan vao mi trng rt ln, gy ra s thay i ch vi kh hu khu vc. Nguy hai nht la
ham lng CO2 , NO ,NO2 , SO2 ... trong kh quyn tng ln. Theo Machta va Olson (1970)
hang nm CO2 se tng 0,2 % va nhit khng kh gn mt t se tng ln do hiu ng nha
knh. Trong khoang t nm 1885 n 1940, nhit trung bnh hng nm cua mt t tng
ln 0,5 C. Sau nm 1940, tng nhit mt t co chm hn nhng ring Bc u
va Bc My th nhit mt t vn tip tuc tng. T 1940 n 1980 tng khoang 0,11 C.
Theo tai liu kh hu quc t trong vong 134 nm gn y nhit cua Trai t a
tng ln gn 0,4 C . Ba nm nong nht la 1980, 1981, 1982 .
Hi thao kh hu hoc chu u gn y d bao nm 2050 nhit cua Trai t se
tng thm 1,5 - 4,5 nu khng co bin phap ngn chn hiu ng nha knh .

16

Phn ln SO2 c san sinh ra do qua trnh t chay than a (67 %) va du mo

(12%)... la nguyn nhn cua ma acid, lam chua hoa thin nhin, huy dit rng va mua
mang , lam han g nha cua cng trnh, gy nguy hai cho sinh vt, huy dit s sng cua h
thuy sinh...
Ngoai ra NO2 va NO cung mt s cht khac con gy hin tng khoi quang hoa,
anh hng rt ln ti i sng sinh vt trn Trai t .
1.4.4- Tac ng cua th hoa n mi trng :
Qua trnh th hoa gn lin vi lch s loai ngi. o la qua trnh kinh t xa hi,
nhn khu va a ly a din, din ra trn c s nhng hnh thc phn cng lao ng xa hi
va phn cng lao ng theo lanh th a hnh thanh trong lch s .
K t th ky 18 , t sau khi xut hin may hi nc Anh vao cui th ky 17 c
xem la khi im cua cach mang cng nghip. Trong khi o, th , im khi u cua
th hoa a xut hin nhng 4000-5000 nm trc cng nguyn. Mt s yu t c xem
nh yu t c thu nht la mc tp trung dn s sng trong khu vc th trn toan th
gii ngay cang phat trin nhanh chong. Lch s cua qua trnh th hoa gn lin vi s gia
tng dn s mang tnh c thu o . Hin nay , th gii co khoang trn 2 ty ngi sng trong
khu vc th , d bao nm 2000 co khoang 3ty va nm 2025 co khoang trn 5 ty ngi
sng trong khu vc th . o la hin tng mang tnh qui lut va lch s trong qua trnh
th hoa.
th hoa noi ln kha nng phat trin vt bc cua tr tu con ngi, cung nh s
ln manh v cach mang khoa hoc ky thut. Th hin s chinh phuc thin nhin, tao ra
mt mi trng nhn tao ma khng my l thuc vao thin nhin. Con ngi a chng choi
c vi ma nng , bao tap, iu hoa kh hu cho ni cua mnh, tao ra nhng cng trnh
phuc vu cho phat trin san xut , giai tr , canh quan ... vi bt c s tac ng bt li nao
cua thin nhin. o la mt ang khch l i vi con ngi. Noi nh vy khng co ngha la
con ngi a at c tt ca. Vic cai tao thin nhin la nhm tao ra mi trng phu hp
vi mnh va hai hoa vi thin nhin ch khng th la hoan toan tach bit vi qui lut cua t
nhin. Chnh v th con ngi a pham phai mt sai lm khng ly lam nho trong qua trnh
th hoa cua mnh. Co th thng k nh sau :
- S banh trng lanh th lam pha rng, thay i canh quan, a hnh, gy hin
tng cun tri, xoi mon t vung ngoai , ngp ung thanh ph . Din tch tham thc
vt b thu hep lam kha nng iu hoa vi kh hu , khu vc th b giam.
- Vic xy dng cac cng trnh, nha cao tng trn nn t, khai thac nc ngm
hoc khai khoang lam cho b mt t b bin dang , cu truc t thay i va nguyn nhn
cua s sut lun, xut hin khu vc m ly... Mang li thuy vn va nc ngm b xao trn
manh, lam thay i hoan toan cac thng s dong chay va ngm cua nc ma. Vic ph
bin rng rai lp phu khng thm nc (ng xa, mai nha ...), t cac h thng cng
ngm, mng tiu... lam giam ro rt h s thm nc. S ao ln cac iu kin t nhin cua

17

dong chay, khai thac qua mc tng cha nc dn n ha thp mc nc ngm va b trung.
V du Mhic lun 7.6 m , Tky lun 3.4 m, Matxcva lun 0,3 m. Vic san lp ao h
xy dng cng trnh lam h thng thuy vn th thu hep lai.
- Mi trng t nhin cua th: mi trng nc, mi trng t, mi trng
khng kh a chu tai trong cht bn va cac tac nhn gy nhim rt ln. nhng thanh
ph cng nghip th trn 50% yu t gy nhim khng kh la do cac nha may thai ra, sinh
hoat gia nh 23% , giao thng 25%... Trn cac ng ph ln mc n co th ln ti 80
- 110 dB. Mt lng ln rac thai, ph thai sinh hoat va cng nghip tp trung trong t, lam
nhim bn t va nc ngm, nc mt , anh hng n tnh trang v sinh th. nhim
ngun nc sng h va nc ngm do cac loai nc thai sinh hoat cua thanh ph va nc
thai cng nghip la nghim trong nht. Do mi trng b gii han s khuych tan cht bn
trong sng h yu hn trong khng kh rt nhiu. Phn nhiu cac con sng ln cac nc
phat trin chu u hu nh khng th s dung cp nc c na.
- Vic di dn at t cac vung nng thn n thanh ph , xu hng tp trung va tng
cng cac chc nng san xut va phi san xut do vic di dn, vic chuyn t nn san xut
nng nghip sang san xut cng nghip vi nng sut cao ... em lai hu qua ro rt cho s
phat trin nhanh chong cac thanh ph , tng vot dn s th .
- S banh trng cac thanh ph va phng thc san xut cng nghip co tac dung
v cung a dang va ngay cang tng i vi mi trng xung quanh. th hoa tr thanh
mt trong nhng nhn t chu yu lam bin i mi trng, lam ny sinh nhu cu ngay cang
ln v din tch xy dng va qui hoach, v tai nguyn thin nhin va thc phm.
Cac thanh ph hin nay ch chim 0,3 % din tch t lin nhng a tp trung trn
40% dn s th gii .
1.4.5- Cng ngh nhn tao :
S tin b cua khoa hoc ky thut tao cho con ngi co kha nng khai thac thin
nhin vi tc ln . Con ngi ng dung nhng thanh tu khoa hoc cua mnh trong trng
trot , chn nui... lam tng nhanh chu trnh vt cht dn n vic pha huy cu truc t nhin
cua chu trnh o . Vic s dung ging mi, cy trng mi... anh hng n thanh phn sinh
vt, thay i chung loai sinh vt va cu truc tham thc vt. Vic xa Freon (trn 1 triu
tn/nm) t cng ngh nhit lanh gy ra l thung tng zn .

18