Nguyn v c dy ni ny thuc vo a phn

x Chi Ngi, huyn Phng Nhn. T nm

1390, sau khi ng ngoi mt, Nguyn Tri v
Nh Kh vi cha.

Nguyen Trai
H c Linh
LTS Trong m vn ngh Tt Nhm Thn
2012 ca cng on, s c trnh din hot cnh
v Nguyn Tri. Ti xin tm lc v cuc i
v s nghip ca khai quc cng thn Nguyn
Tri, tham kho t mng ca trng i hc
chin tranh chnh tr thctct.com, qu khn
gi tin theo di.
Nguyn Tri (1380 - 1442), hiu l c Trai,
sng vo mt giai on lch s si ng, t
cui i nh Trn, tri qua i nh H thi u
tranh chng ch thng tr nh Minh cho ti u
i nh L. Thn ph ca Nguyn Tri l
Nguyn ng Long tc Nguyn Phi Khanh, tn
hiu l Nh Kh, vn gc lng Chi Ngi, huyn
Phng Nhn (nay thuc Ch Linh, Hi
Dng), nhng di c sang lng Ngc i
(sau i tn thnh Nh Kh) huyn Thng
Phc (nay l huyn Thng Tn, H Ni).
Lc cn l th sinh, Nguyn ng Long v ni
ting hay ch cho nn c Trn Nguyn n,
t tng v l tng tht nh Trn g con gi l
Trn Th Thi. Nm 1374, Nguyn ng Long
i thi, u Bng Nhn. Nhng v l con nh th
dn m dm ly con gi nh hong tc cho nn
khng c vua Trn Ngh Tng cho lm quan
v nh tr v qu dy hc.
Nguyn Tri lc nh vi ng ngoi
Nguyn n. Nm 1385, Trn Nguyn
tr s Cn Sn em theo c Nguyn
y. Cn Sn li chnh l ni qu t

l Trn
n v
Tri v
ca h

Nm 1400, H Qu Ly cp ngi nh Trn.

Nm cng l nm m khoa thi u tin ca
nh H. Nguyn Tri i thi v u thi hc
sinh. Nm 1401, Nguyn ng Long i tn l
Nguyn Phi Khanh v c nh H vi ra lm
quan, lnh chc Quc t gim t nghip. Cn
Nguyn Tri th sau khi thi c nh H c
gi chc Ng s i chnh chng. Nh vy l
hai cha con Nguyn Tri thuc s nhng ngi
ra lm quan vi nh H ngay t u.
Nm 1407, nh Minh sang nh nc i Ngu.
Cha con H Qu Ly b bt a v Kim Lng.
Mt s triu thn trong c Nguyn Phi
Khanh cng b bt i cng vi H Qu Ly.
Nguyn Tri mun trn o hiu bn i theo
cha, nhng Nguyn Phi Khanh khuyn con nn
tr v Tm cch ra nhc cho nc, tr th
cho cha th mi l o hiu.
Trn ng tr v Nguyn Tri b ngi Minh
bt v em giam lng thnh ng Quan (H
Ni) v mc d b e da, mua chuc, ng cng
khng chu ra lm quan vi nh Minh. Nm
1417, ng trn khi ng Quan, ri sau tm
ng vo gip L Li, Nguyn Tri dng
ln L Li tp Bnh Ng sch.
Phng chm c bn trong Bnh Ng sch l
khng ni nh thnh m gii bn v cch
nh lng. T tng chin lc ny chnh l
mt trong nhng nhn t quyt nh thng li
ca ngha qun. Trong thi gian khi ngha,
Nguyn Tri gip L Li tr hoch qun
mu. Nguyn Tri nhn danh L Li vit
nhng th t giao thip vi tng Minh.
Nhng bc th , v sau c tp hp di
ci tn Qun trung t mnh tp, c tnh chin
u mnh m v c tc dng ln trong vic
nh vo tinh thn ch qun.
T xa, Nguyn Tri nhn thy L Li mt
ngi anh hng li lc c th nh ui c
gic Minh, nn Nguyn Tri b qua nhiu
phong tro khi ngha cc a phng gn,
ln li vo min ni rng Thanh Hoa, tm gp

L Li v gia nhp hng ng ngha qun Lam

Sn. l nhng ngy Li Giang, nhng tn
tui, s nghip ca ng ghi li trong lch s, ch
l t sau khi ngha qun Lam Sn rt v ni
Ch Linh ln th ba, tc l t nm 1423.
T sau cuc gp g Li Giang, th L Li
Phm nhng vic qun, vic nc quan trng
u trao cho ng c. Nguyn Tri vn
dng Bnh Ng sch ca ng tr tnh gii
quyt mi vic qun, vic nc quan trng.
ng thnh cng trong vic m rng phong
tro Lam Sn t mt cuc khi ngha a
phng, b hp trong vng rng ni ph Thanh
Ha thnh chin tranh c nc nh gic v
a phong tro, t sau khi v ni Ch Linh ln
th ba, sang mt giai on pht trin mnh lit.
c bit trong giai on t 1425, khi qun Lam
Sn trn thng li, vy hm nhiu thnh tr
ca qun Minh, Nguyn Tri thng vit th
gi cho tng gic trong thnh d hng hoc
lm nn ch chin u ca tng gic.
Nm 1427, ng c lit vo hng i phu, coi
sc cc vic chnh tr v qun cng vic Vin
Khu mt. Qun Lam Sn nh tan vin binh
ca Vng Thng v Vng Thng phi rt
vo c th trong thnh ng Quan. Vua Minh
sai Liu Thng v Mc Thnh chia lm 2
ng, cm hn 10 vn qun sang cu vin.
Lc qun Lam Sn ng trc hai chn la
v sp phi i ph vi ch bn ngoi vo v
ch t trong thnh ra. Lc lng ca Vng
Thng hp vi qun Minh sang t trc c
khong 10 vn ngi, qun Lam Sn vy hm
c cht li lng b ch ra nh p, phi tr
gi cao bng vic mt 3 tng gii: L Trin,
inh L b t trn, B v Nguyn X b bt.
Ch c Nguyn X sau nh mu tr v nhanh
nhn trn thot v.
S ng cc tng nng lng mun h gp
thnh ng Quan ht lc lng lm ni ng
cho Liu Thng v Mc Thnh. Ring Nguyn
Tri khng ng tnh vi quan im . ng
kin ngh vi L Li kin ca mnh v c
chp thun. V L Li theo k ca ng ni
vi cc tng rng:

nh ng Quan l h sch. Nu ta nh
thnh kin c , phi mt my thng hoc
hng nm, cha chc h ni, binh s ta phi
mt mi chn nn. ang khi , vin binh ca
ch ko n, th l ta b ch nh c ng
trc, ng sau, l rt nguy. Chi bng ta
hy nui sc kho, cha dng kh ch nh
vin binh. Khi vin binh b ph, tt nhin
qun trong thnh phi hng, th l ta ch kh
nhc mt phen m thu li gp hai.
Din bin chin s sau qu nh Nguyn Tri
tin on. L Li iu cc tng gii ln nh
chn hai o vin binh, git c Liu Thng,
Mc Thnh b chy v nc. Vng Thng
trong thnh tuyt vng khng cn cu binh
phi m ca thnh ra hng, cng L Li thc
hin "hi th ng Quan", xin rt qun v
nc v cam kt khng sang xm lng na.
Theo lnh ca L Li, Nguyn Tri tho bi
Bnh Ng i co b co cho thin h bit v
vic nh gic Minh, c coi l bn tuyn
ngn c lp th hai ca Vit Nam (sau bi th
Nam quc sn h ca L Thng Kit).

Bnh Ng i co

L Li ln ngi hong l L Thi T,

Nguyn Tri c phong l Triu i phu,
Nhp ni hnh khin, Li b thng th, tc
Quan phc hu v cho theo h L ca vua.
Trong cng cuc xy dng t nc va mi
c t tr sau chin tranh, Nguyn Tri c
nhiu ng gp ln, tuy chc v ca ng cha
phi l chc v ch cht nht trong triu c
th lm cho ng thi th ht ti nng. ng
khuyn L Li ku gi nhng ngi hin ti
ra gip nc v thay nh vua vit nhiu chiu
ch trong triu nh.

Sau thng li c mt nm, u nm 1429, L

Li nghi ng Trn Nguyn Hn, mt tng gii
vn l dng di nh Trn nh mu phn, nn
sai ngi i bt hi ti. Trn Nguyn Hn nhy
xung sng t vn. V Nguyn Hn l anh em
h ca Nguyn Tri nn ng cng b bt giam
v nghi ng c lin quan ti ti mu phn. Sau
v khng c chng c buc ti, vua L li
th ng ra. Tuy nhin cng t ng khng
cn c trng dng nh trc na.

Nm 1433, L Thi T mt, thi t Nguyn

Long ln ni ngi, tc l L Thi Tng. Nhng
nm u, T L St lm ph chnh iu
hnh triu chnh. Nguyn Tri tham gia gip
vua mi. Nhn bn v son l nhc, Nguyn
Tri khuyn nh vua:
Nguyn xin b h yu thng v nui dng
dn chng ni thn cng xm vng khng c
ting on hn su than.
Nm 1435, ng son sch D a ch vua
xem nhm nng cao s hiu bit, nim t ho
v thc trch nhim ca nh vua i vi non
sng t nc.
B cc quyn thn ng u l L St chn p,
Nguyn Tri co quan v n ti Cn Sn, Ch
Linh, thuc tnh Hi Dng ngy nay.

Thc cht, cuc thanh trng cng thn ca c

ng c t vic mun thin h ht mong nh
nh Trn; ng thi cng l cuc tranh chp
quyn lc thi bnh gia cc tng c xut thn
h hng hoc cng qu vi vua L - do L St
ng u - v cc tng xut thn vng khc,
tiu biu l Trn Nguyn Hn v Phm Vn
Xo. Hn na li cn l cuc tranh chp
ngi thi t gia con c ca vua l L T T
(ngi tng tham gia khi ngha Lam Sn v
c Trn Nguyn Hn ng h) vi con th L
Nguyn Long (c L St ng h).
B oan khut, sau khi ra khi ngc, ng lm bi
Oan thn by t ni bi phn, trong c cu:
H danh thc ha th kham tiu,
Chng bng c trung tuyt kh lin.
dch:
Danh h thc ha nn ci qu,
Bao k dm pha xt ngi trung

Tuy nhin, tri vi d tnh ca L St, Thi

Tng cn t tui nhng khng d tr thnh vua
b nhn St khng ch mi. Nm 1437, nh
vua anh minh nhanh chng chn chnh triu
nh, cch chc v git cc quyn thn L St,
L Ngn; cc lng thn c trng dng tr
li, trong c Nguyn Tri. Lc ng
gn 60 tui, li m nhim chc v c, kim
thm chc Hn lm vin Tha ch v trng coi
vic qun dn hai o ng, Bc (c nc chia
lm 5 o). Thi gian ph vua Thi Tng,
Nguyn Tri tip tc pht huy c ti nng
ca ng. Tuy nhin khi triu chnh kh yn n
th cung nh li xy ra tranh chp.
Vua Thi Tng ham sc, c nhiu v, ch trong
2 nm sinh lin 4 hong t. Cc b v tranh
chp ngi thi t cho con mnh nn trong triu
xy ra xung t. Vua trut hong hu Dng
Th B v ngi thi t ca con b l L Nghi
Dn ln 2 tui, lp Nguyn Th Anh lm hong
hu v cho con ca b ny l L Bang C cha
y 1 tui lm thi t. Cng lc mt b v
khc ca vua l Ng Th Ngc Dao li sp sinh,
hong hu Nguyn Th Anh s n lt m con
mnh b ph nn tm cch hi b Ngc Dao.
Nguyn Tri cng mt ngi v th l Nguyn
Th L tm cch cu b Ngc Dao em nui
giu, sau b sinh c hong t T Thnh (tc
vua L Thnh Tng sau ny).

Thng 7 nm 1442, vua L Thi Tng v qua

nh Nguyn Tri ti Cn Sn (Ch Linh, Hi
Dng ngy nay), v Nguyn Tri l b
Nguyn Th L theo hu vua. Trn ng v
kinh Vua t ngt qua i ti vn hoa L Chi
Vin nay thuc Gia Bnh, Bc Ninh. Nguyn
Tri b triu nh do hong hu Nguyn Th
Anh cm u khp ti git vua v b git c 3
h (tru di tam tc) ngy 16 thng 8 nm 1442.
"Tru di tam tc" l git ngi trong h ca
ngi b ti, h bn v v h bn m ca ngi
. Theo gia ph h Nguyn, ngoi nhng
ngi h Nguyn cng h vi ng, cn c
nhng ngi h Trn cng h vi b Trn Th
Thi m ng, ngi trong h b Nh th v th
ca Nguyn Phi Khanh, nhng ngi trong h
ca cc b v Nguyn Tri (k c v l), tt c
u b x t.
Thi t Bang C mi 1 tui, con trai Nguyn
Th Anh c lp lm vua, tc l L Nhn
Tng.
Theo gia ph h Nguyn, Nguyn Tri c nm
ngi v:
B h Trn: Sinh ra Nguyn Khu, Nguyn

ng, Nguyn Ph.

B h Phng: Sinh ra Th Tr, Nguyn Bng,

Nm 1464, L Thnh Tng xung chiu gii

oan cho Nguyn Tri. Con chu ng c tm
li v b dng. Ngi con t ca Nguyn Tri
sinh ra sau khi ng qua i l Nguyn Anh V
c L Thnh Tng phong cho chc ng Tri
Ph huyn Tnh Gia (Thanh Ha), cp cho 100
mu rung gi l "min hon in" (rung
khng phi tr li) con chu i i c
hng.
Minh oan cho Nguyn Tri, vua Thnh Tng ca
ngi ng: "c Trai tm thng quang Khu
to" (tm lng c Trai soi sng vn chng).
Nm 1467, vua Thnh Tng ra lnh su tm di
co th vn Nguyn Tri.
D vy, cc nh nghin cu vn bn khon
cha r v sao mt v vua c coi l anh minh
v quyt on nh L Thnh Tng, minh
oan cho Nguyn Tri, mt i cng thn sng
lp vng triu L, ngi cng vi v l
Nguyn Th L ra sc che ch cho m con nh
vua lc gian nan, m ch truy tng tc b, thp
hn c tc hu vn c L Thi T ban
phong khi ng cn sng. Cc cng thn khc
ca nh Hu L thng c cc vua i sau
truy tng tc cao hn, nh cng v sau na
ln vng.

Nguyn Tch.
B Th L: Khng c con.
B Phm Th Mn: Sinh ra Nguyn Anh V

(sau v n L Chi Vin)

B h L: Sinh ra con chu chi Qu Lnh,
Phng Qut - huyn Kim Mn, Hi Dng.
Sau v n L Chi Vin, dng h Nguyn Tri
Chi Ngi, Nh Kh gn nh b thm st ht, ch
mt s t thot nn v tn mc v cc tnh khc.
Hn 10 nm sau, m con vua Nhn Tng b
ngi con c Thi Tng l Nghi Dn git cht
ginh li ngi vua. Nhng ri Nghi Dn
nhanh chng b lt . Ngi con th ca Thi
Tng l Khc Xng t chi ngi bu nn
ngi con t l T Thnh c v chng
Nguyn Tri cu thot trc kia, nay c
Nguyn X rc ln ngi, tc l L Thnh
Tng.

n th Nguyn Tri ti Cn Sn

Ngoi cng nghip gip cc vua nh L trong

vic ginh li c lp v pht trin t nc,
Nguyn Tri ng thi cng l mt nh vn v
nh th kit tc vi nhiu tc phm v nhiu
phng din cn c lu truyn. Nm 1980
nhn k nim 600 nm ngy sinh ca Nguyn
Tri, UNESCO cng nhn ng l danh nhn
vn ha th gii.