You are on page 1of 65
rs Mot a ria * ier ne TAN-ViET VAN DOAN 2S Tho va ngan-phi : Mr HOANG-XUAN-NOT 15, Route de Hué — Hanoi | MEELIS IIE POTTS GB 6 = yereoaan | axe NGUYEN-TRAl PHA BONG-BO Tuc Bach-Tang-Lau So LUOC ¢ MBach-Tang-Lau » tire 1d cdi lu tram (ang do tay dug rai dung lén & bén Bo-dé (tire Adu chu dat Hanot bay gid) tt nam 1426, Nho cé cdi ita Ay ma ro durge hét ala bonVwong-Thong. Traa-Tri & irong thanh Dong-Dodanh Nguyén ndi inh Dong-Do (Hanot) khién cho 15 van qadn phai thie th chiw chél, khoag con 6 the gid tro gi duge nita, du ring quan vay thanh cha Nguyén-Trai chi co5 van, Truoe kia Nguyén-Trai da dang ké « tam an gidu», ctr ac chau, quan sung quanh Ihién Jan lan chiém ly het cho dai di quan Tau phai thu rén vao ca thanh Dong-Do, Ong biét Bong-Do khong thé pha vo duge, chi cé cach bé- chi trudng-truyén bao vay dé cho quan gise kiet-lwong, elng-stre ma thoi. Vi so ben dich bat thin tro ra dénh edt lén, nén ong khdng vay séfchan thanh, chi sai dgi-twong gitt chatty 8 a eka 6; tire la cdc cita 6. Yen-Phu, Cau-Gidy, Dong-Lam (cau-mudng) Cho-Dura, Cau-Dén, Déng-Mac, Bach-Mai (cau-mo), Quan-Truéng. Tuy bao vay rat kien-c6, nhung thong thuong vin bi ai nan ben dich thinh-linh tr rasung sat, khién cho tuéng stton hai rl nhigu, nhw tran bén dich trd ra dah pha cra © Dong-Lam (cau-muéng) chém chét mal mot vien dair trong nhat phi trong quan ta 1a Ly-Trign ; lai nh méy vien dai-trong whw Dinh-Liét, Lé=Si, Hoang-Cir v.v. déu tit-lrdian vé'ca? ngn quan Tau danh tiom ca. Thay cai thé bao vay khong vdi, Nguyén Quan-Se msi guyét dinh say cdi « Bach-TAng-Laus dé ngay dem cit ngwoi ngdi trén dink Ruma quan-sat moi sie hanh-doag efaquan thi, Qua-nhién, rdo quan Minh nhat et a dong, quan Nam déu biét tree ma de phong hét ch. Nén tirdo, quan Minh mdi lin sung sat la mdi Wn ta trong hao binh, khong thé nao pha vay ra lot du’ge mot ngu'di nao nita. Nhé c6 Bach-Tang-Lau ma vay ndi du'gceDong-Do, khién cho quan & hai noi Dong-Do (Hanoi), Tay-do (Thanh-Hoa) dwt doan, khong thé trayén tin-lire, tiép tng cho nhau du’ge nita. Lai cing vi co Bach-ting-lau ma khém- pha dirge cdi mau bi-mat cia chi-lwong : Dong-Do, Nhy phat-gidc duge sw Am-miru dy ma sau nay phi lan duoc 20 van vién-binh, chém du’gc thai-tir Ligu-Tiiing, :hién —ae cho quan Minh phai kinh-hon vG-mat, ma todn-thé twong sf ph&idanh thuc-thi qui-King. Congnghiep Bach-Ting-Lau dai la thé, nhung'sau do may nam, téi nam Thuan-thien thi 2, (1430) Béch-Tang- Lau li8n bj phé-hiy di, lai them edi nghi-an Thi-Lo ma c& nha cu Nguyén-Trai bi ham-oan, cdi thanh-danh trong sit- sch ciinghi soa bédi hét- ca. Thé la cai Bach-Tang-Lau cing theo chiiné ma bi ngrdi doi boi nhoda xda lap di- Ngay nay trong lai str-sach khong con nhan thay may-may di-tich gi nira. : May thay sau khi bi an chu-di, mot ngwoi con cu phai -siéu bat vao ving Bot-Xuyén (Ha-dong). ma luwu lai du¢e mot nganh mau-huyét cho dén ngay nay lA ong Chanh- tong hat ay. Nho dng chanh-tongdochoxem motdoan di- sir, nén soan-gid mdi biét rd su tich Bach-Tang-Lau, nay xin thuat lai dé cOng hién cac ban. PHAN TUT? NHAT Anh-hing xuat hién Noevoec la ttt khi dyng nén nbat-théng dén bay gid bi quan Téu sang sim chiém truée sau -cé tdi nim ldn la : Ngo~ virong-Quyén pha quan Nam-Hén; Ly-Thirdng-Kigt pha quan Tong; Trén-Hung-Bao phd quan Nguyén ; Nguyén-Trai phi quan Minh, va Bac-Binh-Virong phi quan Thanh. Trong nim ldn ay, luy ba lin sau déu la cude chién tranh to, nhwng so sanh ra,thiduy ddi Lé o¢ Ong Nguyén Trai phd quan Minh lakhé khéin, nguy hiém hon cd. Vidite Hung-Bao nha Trén, vua Quang-Trung nha Tay-Son, cdn ed binh hing wréng ding, dd site dich lai vi quan tha, ché nhw dng Nguyén-Trai gitp vua Lé audi quan Minh thi khé hon tram nghin lan. Vi, tir nim 1407 cha con ho Hé ké tigp nhau bj digt vong & cira MuOn- Hai va cira Ky-La, bao nhidu dai tring da bi bat, bj gidtmat cd. Ké dén vua Gién-Dinh bi thua 6 BO-Co, vua Tang-Quang bi bat & Thudn=Héa, bao nhiéu ké anh tai nhur bon Canh Di, Dang-Dung, Phan-Kinh, Ng yén-Dév. . v. . déu bi tiéu didt mat ca. Trong mudi ntim tréi,quén Téu dé dwo'e thudn may thudn gid tha ludn dig bon mé lw¢i, co hd vét sach dwoe hat danh-nhida tai- —~§ — tréng cia mrdéce Nam! Lai thém dwoe anit cdo gid Hodng-Phiic, ddi voi ngu-dan thi ding kd « ngoai béi noi bse », adi voi bon tri-thite thi ding ké «hong hj didu ngur », thong sire di khap moi noi, khayén dy nhireg ai van hay vo-gidi, hode ai chuyén-mén- ce nghidp nh thay sd, thay lang... déu phai dén Dong-Do chinh dién, réi « Nha nuée » sé tay tai ma ban chire tue cho. Thdi tht nhidrng hang tham danh,vu Iqi gan xa kéo dén nh nirée chiy, ainay déu hy hirng phen ndy-sé duoc quan sang chite trong, tha hé mahanb dién véi ba con. Nao ngv dau... dimg mdi liéng, Hoang-Phic ben ha Iénh cho dp gidi hat vé Kim-Lang (bén Tau) dé Hoang-dé ban phong cho da, r6i sau sé Iai sang Nam thu chite. “Thoi thé 1A tir day tit ma bong cé tin chim, cho ti ngdy nay vin chwa thay mot mbng nao duge tré v8 6d qude! Bon gite Minh tan dc kia, tung lam nhur 8 IA quét sach dure am rdi, bv dé tha hé ma tha réng tam ldng tin pet nhan lai ivi bao, khdng cdn kigng ky ginira, Nao la bit ngudi én rimg sn cop bat voi, bat lin xudng bién md san hd chéu ngoc ; nao ia vim na gdi dep vé giam chita vao hau dudag, dit ra wim hang thue siru, hai val, tan din, tham khde khong sao Ui sidt. .. .. Nao nei, ehinh trong khi quan gic ngt ky khong Io, Uhéa stig thi-hanh edi chinh-sdch tin hhde Ay, thi & diréi toi Nam oon hai bon ehi-si, dwong ngam ngm Wd mira tfah ké bio qué phuc 7. tha, ma quan gidc van mo mang ching biét gi cd. MOL bon tire 1a anh em ong Lé-Lgi, Lé-Thach, G6 Lai, Lé-Ly... dong am-tham chiéu binh mai ma & ntti Lam-Sorn; mt bon tite ld cde Ong Nguyén- Trai, Trén-Thién, Pham-vin-Sdo duong chia nhau: ké di ban dfu, ngwai di lim thdy dja, ngam ngam di khap ede chau quan non sdng @& hoa cdc ban dé va a8 giao tiép voi cde tay thi-linh cde noi, nhu ben Xa-Tam, Doan-Ming, Nong-van-Lich, van van.. Nguyén-Trai ld con éng Phi Khanh 6-)ang Nhi-khé (Hadong) ong ta thong-tué la thurdny,'ndm 12 tudi da vao lam-tnrdng, 16 tudi a 43 ‘Thai-hoc-sinh (tite tidn-si). Nim sau, quan nha Minh sang anh phd nwé-c Nam, bit sdng vua ti ho HG, gigi vé Kim-Lang- Trong dim quan-lai bj bat cé cd Ong Phi-Khanh. Nguyén-Trai thay cha bj bat, cit khée Ide theo sau, quyél ¥ theo cha clng song chét. MOt hom, theo dén gan cira Nam-Quan, thira hic ving vé, ong Phi-Khanh goi con dén bén citi bdo rng : — Neu may phdi la hang tragng-phu quan-t thi ip nen tui vé tim ké rira nhyc “cho née, tra thd cho cha,méi phai lA trung thén hitu-tlr, ché nay ctr khur-khur hoc thi nir-nhi theo sau kéu khée, phong c6 dwree ich gi khong ? fhay loi cha gidy, khdag thé khong luan. Nguyén-Trai bén thup lay cha: hai ly, réi gat le quay vé. ‘Tha nha, nav née, nding chiu hai vai, Nguyén-Trai ben quyét ra tay xoay lai dir-d6, quét thanh nga nurse méi nghe. Vi tha nha tire lA nan nu'ée, cd bdo diore nan nwée thi mdi rita dirgre tht nha. ~ 6-— Trong khi Nguyén-Trai ty dit lay cdi ginh nfing ¢bdo ciru tuydt han » trén vai, chinh JA hic nhén fim cdn duwong: mé-mdng vé cai gid haa, gid nghfa eda quan Minh, dong bicdi baloi danh~ota quan Minh né'Jam edn nhut mat cd tf khf, mévdm ‘mat cd long: tam. ‘Tham chf dan ké thé-tiéc danh-gia ciing’quén mit ca cdi sf nhyc dng cha, sé nhau di lam tdu-cau cho loai qude-tac ! Nguyén-Trai thay nhan tm da tang tn, biét oo khong thd nao van ndidue'c trdo hru, bat gide phai khée lén réng : —Ngwdicdn sing ma’ long chét ch !eude doi ner thé, cba mong mdi gi! Git quan Minh et dang cdi chinh-séch gia nhan, gid nghia ay mai, tht Lé Loti, Nguyén-Trai cing khé thd thanh céng, ma ahaa dan nue Nam cing chira biét doi ndo thodt yong nd 18. Cang may anh fo gid Hoing-Phiie phai tridu vé, bon Ly-Ban Trén-Trf digs sang k@ chan,, bon nay bd hét edi ché do cia Hodng-Phiic ma thi-hanh toan thi dom. gid man. Boi thé ngudi Nam méi swe Uh hénmé, mdi bidt é4i nan vong quéc 1A thong khd. R4i tht bon Xa-Tam, Lé-Nga, Doan-Mang, Déing-pon... ‘ke tiépndi én chiém edt cde quan huyén, khién cho vide chinh chién bir dé ott lién mién khong iit, Bon L-Ban, Tran -Tri, thay agiré't Nam lu6n ludn ndi loan, cdng ra uy tan sét luong dan rit tham. Tudng danh 6 cho ran phai sq, ddt rivng cho cop phai kinh ! Nao cé hay dau cng tan st cang khidn cho ngu'i Nam cing phaicdp bach phue thd. Béi thd ma cha bao lau ngon cd Hodng-Lé. da phap phéi ty Lam-Son -kéo xudng 16i! Csi thank danh Nguyén Qudn-Sw 4 ohw sét ding sim ray bén tai quan Ta. di! —9— Vua Lé sau khi gip due Nguyén-Trai, khde nado uhu Van- Vuong gp Tu-Nha, Hén-Virong g&p Gia-Cat! Long than minh chia, ¥ hyp tam d4u, sy dc ¥ khdng cfn phai ndi- Trong khi quan twéng Lam-Son cdn-doi thoi cha dém tién phat, tht ede noi khéc, cdc tay hao-kigt cing da ndi Ién tr tung, néitigng nhat la twéng L@ Nga d Thiy-Pudng (Haidwong).LeNga sa: khi chiém diye Haidwong,lién sung lA Thién-Thirong hoang a8, bon Ly-Ban khong thé kiém ché ndi, phai dua thir vé Tau cfu ciru. Bon Truéng-Phu, Méc-Thanh, Hoang Phiie !ai dd sang. Chinh- sich cai-trj lai m6t phen thay tdi ln, Hodng-Phts sai thu - thip hat thay cdc sir-sAch nude Nam dem vé Dong-Pd thidu hay ci het, nhat dién dem ban bé cde sdch Hén-thw, Hin-str, cwdngz bach dan Nam phai hoc. Lai bat hét thay aban dan déu phai cao ring, dé ioc gidi (cd 16 truréc ta déu troc ddu) phai d¢i mi, va mae do that gidi, that lung ra ngoai, theo ding nhu phuc-sire nha Minh... ban y lam cho ngwsi Nam khong nhé gt dén t6-qudc nita, ma phai déng- héa voi Tau nh may quia Qué-lém Quéng-lay) Hop-phd (Quang- déng) ngay trode. Oi 1 cdi mu cla anh cdo gid, Hodng-Phtic cing sau cay hiém ddc thay; Gidé vua Lé khéng mau tay ding néi ngon cd dc-l4p, dé lan lita nhur thé d6 nia thé-ky thi din Nam da mat gidag, nude Nam da bién thanh mét tinh Quang-dong thir hai ri con gi! Cong dite Lé-Hoang 1én lim thay | — 196 — Tuy nhién, cdi chinh-sdch déng-hda o6 thé lam cAp-bach dwee dau, cdng cuwéng-bach lai cdng nhw sua dudj bon hdo-kidt vao mii Lam-Son ma théi. Laicda anh Trwong-Phu... phai, anh Trwong-Phu hung de, mot tay da lan lugt bit song due bdn Ong vua nude Nam (hai cha con ho H6, hai chi chau ho Tran), mOt tay da sat hai hang miy muroi van binh-tuong Viét-Nam, thién-ba ai cdn la gi cdi chinh- sich sai lang cla anh ay ! Méi lan anh sang, 14 mdi lan giang-son nurse Nam lai phi thém mét hrot mau dao ! May cai nui cao goi ld gd Kénh.quan, nui Dong-da, ngay nay ching ta vn cn thay 10-106 trade mat dd, hd chang phai la. my van cdi xde chet ctia quan Hé-cu~Trirag, va hang van quan cia Pham-tr-Nhia, Neuyén: séng, réi phi dat én thanh niidd du! Cé ngudi du-si di qua nts Col bj Truong Phy bit dem tron xwong Kénh-quén, ngfim ngdi chm tewong may van hén xde An-nam vii rp trong dd, ma dé may cau réng : Lanh léo non Kénh mot dong xuong, Hiu hia gid théi déng long thong. Troi long, dat 16 ai thim vidng ? Giot 4 chinh-nhan Judng dogn trerdrag! LAn nay Trwong-Phu sang Nam eiing lai dic Y nhir may Ian true, cling lai déinh bat dwoe bon Bodn Ming, Xa-Tam, gidt tan duwore quaa Lé Nga, dap thém due may edi gd Kéoh quin, Béng- da thir hai, thit ba niva, réi mdi chju hat khic khai ca vé Taw !... ~ —~U— Thay Hoang Phie bire dan, Trirong-Phu tan dan nhur thé, bidt la théi-co da dén réi, ngon co paye-yude dung lén dink nei Lam- Trai bat dau trayén di ote noi son, li hich xuat binh ca Nguyén- - ahi burom brém, Cac hao-kiétxa gén nh bon Dinh-L8, Lé-Teai, Podn-Mang, Xa-Tam, Pham-Yéo, Pham-Liéu, Lé-Xi, Ly-Trién, Nguyén-Té, Diing-Don-..ti phong cing hung ting ma kéo lai dong phir kien od. Ngayén-Trai bén lap gido-trwong dé hudn-luyén si-tot,dat gidng- duong ma giang-dut chidn-lwye hanh-binh cho ede uréng am hidu ede phép cong, thu, lién, thodi phai th® ado. Hudn-luyén luén trong ba thang thay ede tiréng da thanh-thye binh-phdp, méi dai- cir binh ma tir Undnh Luc-Hoa (Lam-son) chia ba nga kéo ra, Todn quan 6 van, chia Im 36 tiéu d6i, do 36 vi tréng-quan chi-huy. Dai-bioh thing dwo:ng vio déinh thanh Nghé-an. Bidt ring quan Ly-Ban, ‘Tréa-Tri trong thinh Tay-Bd, nghe tin tat nhién phai vo tiép ctru. Nguyén-Trai ben sai bon Doan-Phiit, Pham-Yen mai phued gige dong dé cho dén danl. Qua nhién bon Ly-Ban bi sa vio cam bay, bj quin Nam sdt-hai mot wah tan : nit, dén ndi tir dé khong dim ra khéi thanh Tay Do niva. Daiebinh vao Nghé-An, tran thir nliit phat tan dye dai adi quan gid, bit song dwge dai urdng Cém-Banh, tran thir hai ding ke An, chi-tréng la Thai- xagén, di den phue binh pha vor ngay durge thanh Nghé- Phiic phai dau hang Thanh, thé tir 46 cang ndi se chau huyén déu phai vong phong qui hang hee thay. Chi — 12, trong mt théng,ma sudt mdt gidi tir Nghé-Tinh tré vao dén Thang- Hoa (Quang Binh) Thudn-Héa, déu 4a thuge vao pham.-vi cai-tri cla vua Lé réi. Bon tong quan tranthi, tri ké tt tran, cn nhw bon Phan.Liéu, Sai-Phtic déu phai hang c& Vua Lé thay Phan -Liéu Ja gidng gidi khanh twéng Viét-Nam da khéng biét si nhyc, cam-t4m di lam t0i-té ké qudc thi, nay bj thal-thd thanh-tri, da khong bide tw sit lai vée mat xin hang, thivela 46 tiéu-nhan vo-sf, néu khong giat di, khong da 1am ran cho ké khde. Bén tite kh&e ha ith 16i diva hang téug Phan-Liéu ra chém. Chién - Luee We mat trong da binh dinh cA réi, khong bi pisdi cdi lo ni cd niva. Nguyén-Trai moi hitn ké réng : _-Tir day ra Bae cdn vusing 06 thinh Tay-Dd, ly wng phdi chidm nOt da rdi sé tinh 8 bite phat méi phai. Song le, than Tay- pO WH6-quicLy lap lm nei tha do mat tay-nam sénh’ ngeng vi pong-BO non quiemd xy dirng kia cd, hing vi ching kém gi ong-DO. Nay néu lay site ma dainh, chi thé hao binh 16a long, lau ngay tray thing, ma vj tat da pha ndi.* Nay chi nén'chen Jap may noi hiém yéu, khitn quan Tay-d6 khong thé thd raduge, A di, Nhft diga xin chia qudn lm hai anfit tin ra Biie-Ha : mot dao xin giao cho thirgng’ tréng Boan- — 3 Phat thong linh, di tat ra man Nionh-Binh; Son-Nam, Hai-Duoog (Hai-dong) thé quan ra thu chiém lay li8t cdc hat ha-du Déng-Dd réi kéo agwore én hoi quan & Kinh-biic. Nba dién ha-thén xin dem mt chi-binh di vong duong aguore lén lén chiém lay cde hat Tan-Vién. Tam-Ddi, chdu-Héa, chdu Tuyén, réi vong sang . chiém lay cdc hat Swong-giang, Lang-giang, Vé-ninh, Kiah-bic. Khi dd chiém dwg hét cdc hat bién-crong rdi, ta sé lan lan chiém lay cdc thanh phy-can kink-d6 khién cho quan-gide phai thu dut cd vao trong thaah Bong-Bd, khidé thi nhu nhdt hd vao cdi réi, sy dein pha khong khé gi nira..... Nguyén-Trai vach ra cdi chién-lwye nhw thé, ma sau qué theo ding nhu thé that, Nhung, ctr nhw vay thi c6é sao lai phai dén 8 nim méi vay dirge Boag-do? Sr 6, khong tai Nguyén-frai ma chfnh tai vua Lé. Lan thir nhat vua Lé tu’ tién ti@n binh khiéu chidn véi Lg-Ban, Tréo-Trié Téy-Bo thanh va bj thua Ot tran dau dén dén ndi may vién dai-tuwéng ohu Binh-Lé, Le-Trai bi tir tran, Pham-Yén bj bat, Dodn-Mang 1A viéu twéng ding-manh nhat cing bj trong throng gén chat... Khién cho cong-nghiép phai.dd-bé tan-tanb, Nguyén Quan-Sw lai phai trivu héi hat ee dao binh b&e-phat réi lai bat dau kien thiet lei wr dau. Kién thiét lai tir du t... mde cai dau dé ay, dt chép thanh may hoi chwa sué. Vt mudn gap néidén doan « Béch-Tang-Lau », nén cde dogn trén déu phai hat sire lee di. Vi cde doan vua Lé bei a TE rs tran, st-sdeh da chép ddy, nhdt 1A trong Hodng-Vidt-Xudn-Thu (ban dich déila Vigt-Lam-Xudn-Thu) da 14 twolng tn lam vi: Nay Soan-gi& chi cdt tamdt doan da-sir mia trong ede sir sch chwa ting chép dén ma thoi: Bach=téog-lau! Biich-téng-lau, khot lén sau khi vua Lé da ra khaisqude dire bay nim, nghia ld tir sau khi vua Lé da thua ba phea lén, san khi Trvong-Phu, Mdc-Thanh da vé Tau, va sau khi vua Lé dé thu phue dwoe hau het ee ch4u quan Bic-Ha, quan ‘Téu chi duy con gitr divge hai do-thanh: Dong-0 va Tay-Do ma thoi. Dank Dong: Ds Vv di vién-binh cla L¥-Ban, Trén-Horp sang ph: hoai mat. Binh yy Réng-Pd, true sau ett thdy hai Jn. Lan thi what, bi tiréng Lé-Hoang phai thua chay vé mit Son-Nam. Sau médt tran ding mre «gia chél» Nguyén-Trai moi phd tan dwoe dai-quan eta Ly-B: in mA dai tién vay Dong-Pod lén niva. Gid chét 2... 3d 1A, thay Ly isudt tangan song Phi- Lworag, nén mot budi sang kia... Ban git Nguyén Quan-Su' ben ha lénh kéy binh thuyén sang sng tian difnh. Tuy tén dan ofia dich - quan bain xudng long séng nhir mira, ma Nam-quan vin eit hd reo dai- tién, Neuyén-Trai ngang nbién efim cé'-linh ditog tewde mai coi tén dan thuyén, d& chi huy cho lam-quiin manh-titn, kh dich-quan vao dau ca. — 6 — Béng Nguyén-Trai hét lén mt tieng rdi gd ahdo vao khoang thuyén... ‘Twong st thay Quén-Su bj dan, Hién voi va thu quén vé hire ngan.... Ly-Ban ngé la Nguyén~Trai da chét, ‘lam le chye tién binh sang song, sau mt phen phé tuéng 1a Héu-Bao hét str can ngin méi chju hodn Igi, ma cho ngwi di dd tham thy hir da, Thaim-tv vé bdo rang : thay trong trai Nam-quan da kéo ed tang ma tung si thay dilai rén rip hinh oh duwong sp stra bank tang... Ly-Ban vé tay veo lén rang + — Néu vay thi Nguyén-Trai qué ch&t that ri 1. . Hiv! mds tay thdng quai de ay né da sdt hai bit bao nhiéu binh wdng cia ta! Bon v6 trang ta vind ma bj biat bao phen I4m than khdn kbd, lam cin nhyt ca cdi uy-phong hd tong, dam suit c& edi thavh the Thién-triéu. . . Nay tuy né di khon hén chat sém di, nhwng,. . thd xu nhu ber gidn chia ohir non, khi nao ta lai chju dé cho né due todn thay ma chét! Ta quyét sé cwép lay (hi-hai eda nd, s8 phanh xée n6 ra lam van manh, sé chit d4u dé nap vé Kim-ldng, ndi réng : chink tay ta da chém toi nd 6 ra tran tién, tht ching nhirng Thanh-hoang dio ha da, ma dai-cdng kia chang vé La tht edn vé ai! : — 16 —4% Néi dogn bén tite khac tap-hop chu turéng, quyét dinh kéo dai- binh sang sdng, vdo ewép traiquan Nain, dé coat lay thichai Nguyén-Trai. Héu-béo v6i can rang : — Khong nta ! Nguy&n-Trai I ngwéi léo-luyén cach hanh binh, doanh trai khi nao chia dé cdu tha cho ta csp due ! Hudng chi han qui quy9t tritn dwong, biét dar sy tén mang chdng phdi lA edi k@ han gia thée ra thé @é lira gat quan ta ?. suit kég toda quan vao noi him dja, 16 ra tring ké gidh ota Neu chting ta khinh dich-quan thi Am thé nio? Lf-Ban bat-binh, néi + . . (Con nita) Cac ban: doc : Cong-Chita La Nigm-hiép, Dis a-tinh, Trinb-Tham BA eb 86 G eda Trin-Kim MOl truyéi'tinh rat bi-ting da sdy ra tai xtr LAo — hay 1 md bai tho ddy nhing 167 ni@t-tha cdm-khdi, hat cdi lanh lang, luyét vong cia d6i trai gai Lao néng nan yéu nhau ma tim tinh yeu dink chiu dé chet gitra niva chirng xuan rye ro. Ky uso eiing 6 phy thém & trang tho va bal hat ta theo digu tay TAN-VIET VAN-DOAN 15, Route de Hué - Hanot Mua budn mua Ié cde stich ver, gitty bit, dé ding ctia hoc-trd cing edethit dé viin-phong, tht nén dén « VAN-TUO'NG THU No 13 Rue du Papier [A dwye vita ¥ ma gid lai ha hon hit, gid rat phdi chang. 3 Rue du Cuarbon — Hanoi. cde ni, 6 day lai nhdn inca ox — 16 — Néi doan bén tire kh&c tap-hop chur turéng, quy@t dioh kéo dai- binh sang sOng, vdo ewétp trai quan Nam, @é doat lay thi-hai Nguyén-Trai. Héu-bdo v6i can ring : — Khong nén 1 Nguy&n-Trai [A ngirdi lao-luy@n each hanh binh, doanh trai khi nao chiu dé cdu tha cho ta cwép durye ! Hudng chi han qui quy6t triin dudng, biét dav sy tén mang chdng phdi 1a ké bain gid thée ra thé dé liva gat quan ta?... Neu chting ta khinh sual kéo Lola quia vao noi hiém dia, 1é ra tring ké gim eta dich-quan thi [am the nado? edi Lg-Ban bit-binh, noi: (Con nita) Cae ban nén doc : Cong-Chia Lao Kigm-hidp, Diéa-tinh, Trinb-Tham Pa cd 56 G eta Trin-Kim ‘Mét truyéiitinh rat bi-tring da sdy ra tai xt’ LAo — hay 1a mét bai thor ddy nhirng Idi thiét-tha cam-khdi, hat ci Janh lang, tuyét yong ela d6i trai gdi Lao néng nan yéu nhau ma tim tinh yéu danh chju d& chét gitra nia chirag xudn rye ro. My nio cing cb phu thém 4 trang tho vi bai hat ta thee diga tay TAN-VIET Vak-DOAN 15, Route de Hué - Hanol Mua budn mua 1é cde sch vir, gidy bit, dd dang eta hoc-trd cing ede thit dé viin-phong, thi nén déa « VAN-TUO'NG THU" QUAN » No 13 Rue du Papier la dye vita ma gid lai hg hon ci ciic thir, gid rat phdi ching. PONG. N° Fue du Charbon — Hanoi cde nyi, + day Iai nh TORO GRE (PEAY OXI — AF UU ee OT Ribas ey / if! A Pree~be eg TAN-VIET VAN-DOAN wien -st) THEW-rmuveT /pgpoT LEGALS, oHIDOCHINES | DONG-GIANG SOAN eter — 18 — + VIEC han tring yo gf quayra é gira song, hat thay tam-quan déu trdog thay hau hoi, cdn phdi tin vSi ugi gi nia! Hudng chi dicho do-thém edn-than, mudi phén dich thye ch mui réi; néu khéngnhan lic tuwong si Kinh-hoAng, tan-quan VO chi nay, madénh vip di, bié: bao gig con gip dye co-hdi Ol nhu thé nite! Hitu-Bio adi : — Thuyéa dich con xa qua idm, die tring tén cing khongeén ndi ch8t ngay nhur vay dwee. Hudng chi, dém nay Iai ti Udi, dung Idi lai bé-ngé, va quan tam da vi thua nhiéu, ma khong cdn edi ohué khf chién dau nira... Khong dei cho ndi rit cau, L¥-Ban bing quac m&t quat to : _ du d0-ty 6 18 tr-thong vi gike ching ? ma chi ban nhitag csich phi hoai nhu vay ? Tuéng-si ta to’n IA hang trai qua tram urn, lao-luyén nhung hang, sao nguoi ddm migt-thi nhu vay ? Héu-Bao cd nudt gidn : — Banh ogwdi, gidr nha, ha: edi nhigm-vy cing quan-irong: ca. Ty-chite xin cfu nguyga cho uréng-qufin: phat eo thing tran, radi ngya cong thanh, dim mong cho phép ty-chire duye lwu binh giir trai. Ly-Ban‘eang tite : -— Nou ngiroi khong ehiu tién binh thi dich la tu: thong véi gige that rdi! - Hau-Bao von La hang khoa bang xuat than, binh sinh rat trong danh-lidt. Nay'bi buge cho tiéng « tr thong phan qude », val giaa khong biét chirng nao ma ké, Bén quyét tam sé hy sinh inh mang, a8 1 tong ngay thing cho moi nga biét, ben lanh ling dp 19 — — Néu tuwéing-quan da bude tiéng ‘cho nhw vay tht ty-chire xin mOt minh kéo ban-bd sang song, quyét cing gitc mot con mot matt Ly-Ban bétgidn, 6n-t6n ndi: + Nhw thé, uréng-quén méi_ phai la trang li¢t-st! Song, ai ni 48 uréng-guan dc than mao hiém-nhw thé. Ban-chite sé chia quan lam hai dai Oi: Twong.quén s® cdng hai vien phé trong dem dao tién binh xong vao ewép Wai gike rude, ban- -chite sé tidp-ting thes sau. Nh vay, da o6 tring ké cra gite ching” nira, cing khénglongai gt. N6i doan bén tire khac chia quan lam hai dao sang song tién dinh. Bén nay Nguyén Quan-sw da thira hidu cai cin-tinh lé-mang cia LY-Ban réi, bi8t rang thé ndo hin cing sang sOug ewn trai nén da bd chi ca'-quan mOt cdch ral hodn=bi réi. Qué nhién Ly-Ban mie mwru, bi Nam-quan dénh cho mét tran tan-tdnh, Hau Bao bi vay, od chf dimh phd mai dén hic le cng, quan hét, méi gdm Iéa méttiéng that dai, réitudt gwom dam cé chét! LY-Ban liéu chat vurg't qua divorce may tring vay, chi con tro mét ngwdi mot ngwa, ctr theo bi séng chay hoai sudt dém, méi tron thodt! ‘Thiia ay ed nha Uhi-si than-tise Héu-Bao, 66 céu tho rang; Rai déu Ly-Ban ma khdi chél: Khon nhu Hau-Bao lai quyen-sinh : Qua tran nay k@ dén tran Tuy-Dong, dinh nhau ngay 6 ving Nga-Mi Trang~Cat, 14 mt tran thang rat ling lay cha quén Nam, — 2% — cde hang thugng-twong Minh nhw bor thyong-thu Tran-Hop, tham-tén L§-Phic déu bé minb vi.tran ay. Con Nam quan cing mat mét vién hd-turéng la Hoang-Cw. Sau hai tran thua lén ay, quan Minh dauh phai rtit vé Bong-Bo, ma Béch-téng-lau cing bat dau say dung. Trén kia dé néi: Nam quan vay nghén im cia 6, ci pham i eta tam-phti d6-hd quan Minh, cht véd-ven cdn cé may ray phwéng-phd Bong-dd ma thdi. cs Thanh Dong-D6 (Long-Biéa, ‘Thimg-Long, Pong-Quan, Déong- Kioh, cfing 1A nd), von la noi dé-do Wr Lich-triéu truyén lai, (LY, ‘Tran cing dong dd day) nén thanh cao, hao rng, kién cd vo cing. Gia di, mréi vém xtic-tich, lwung thdo-chita chat nhwr rirng. Nén quaa Mioh khong Jo ngai gi, chi vie kién phong cd tha, dé ehe doi ctu bink. Vi edi phong-tuyén bao vay qué rong, fai vi quan Minh tuy téa~ chiet da ainiéu, khi-ke da obat, song quan 8d cdn dang g&p adi quan Nam aén ct bat than lai xong va déimh tom mot me, Khién cho quan Nam tén hei rat uhiéa, M6t vj danb urdéng It Ly-Trién cedng vi sy sung-sit bat than ay ma phi tk wan & eira 8 Béng- Lam (Can-Mudng). Ngayén Quan-Sw tite lam. Mudn trd-tinh mOt phu’ong-phdp hoan- bj, khién cho dich-quan khéng thé vong-ddng dirge nire, thi sv vay thanh moi cd higu qua. Vi th® Nguyén Quén-Swr bén cho say dyng Bécb-tang-idu, di cat ngwdi luda luda agdi wren canh gde; nhv thé ching nhitng nhin thau hét moi sw thwe hu trong thamh, ma hé dich-quan boi déng-dat 14.44 co thé biat treuée ma ad~’ phong rdi. —at — Rdog-ra hai thing tréi, bén B5-Dé da nghidm nhién dot khdi len mot toda ldu tram tang (1) rdi. ‘Sau kbi Lé-Hoang cing cde quan viin-vo dur 1é khdnh-thanh rat long-trong, Nguyén Quan-Su bén than hanh ngéiludn trén dé dé quan-sdt sit dong thih eda quan thd. Qua nhién bon thirgeng-tréng trong thanh nhur laVuon, g-Thong, Trén-Tri, Ma-Anh, Ly-Ban... danh chit: bé gdi khoanh tay, kbéng con dir.dury'e (nd wong’ gi nia ! Loag by -sinh céaran-Anh "PU dé Dong-Pé, Tay-Bo. un-tie bat thong, Giao-Chi, Kino- Ling ddi phirong doan tnyét. Khong cs 1é khoanh tay chiu chét, bon Yong-Thong da: midy phen léu mang xong d6t pha vay, nhung ott haing-hdi kéo ra’ tht lai thuinhut chay vé, thé vay kién-cO nhurlién-thanh ‘khéng sao phandi. May phen cho ngwoi d9t vay, dem tin cfu cttu Thién-Triéu, déu bi quan Nam tém bat dure hat. ° Vitrurde-kia, so triéu-dinh van ti, nén tuy ho thua tranliéng- an-nie chén-tinh,cit du man 1a thang tran, 1a tidu- siéng ma van ¢ rir gin xong’bon Ihdo-bhau... Boi vay Minh-triéu ctr yen chf beag thal ma khong cho vien binh sang niva. Nay ho madi iat la dai, tht ‘ar cor da quai, khong thé cirwlai dirge niva rdi. «l) Goi la + trim ting », song kg thye chi oé telim thurde (béeh sich). — 2 Bj vay khdn ludntrong -ba théng tri ding dang, tham-tiin Trén- Anh mdihién ké rdag : —Ngogicdéch dang bidu. cdu ctru, xin triéu-dinh mau mau phdi vign binh sang, ngoai gid khéng con ké gihon nia. * Cho-tréng Vurong-Thong adi : — Vin biés thé, xong may Idn cho kién-tuéng mang the di, déu gioe dung bj bat mat c&. Nay thé gide vay kin nh thién-la dja- vong, chim bay thé chay khong thong, biét lm thé ndo — He-quan thia xwra da titng nghi¢n-citu gidy cong-phu vé nghé luyén dan va ede tinh duge... da tng phat minh divoc may bai thude rat ly-ky: dai-khdi.nbu mgt agudi.dwong binh thong, chi trong nira ngay cd thé lam bién ngweéi Ay thanh mot ngwsi phong hdi rat nén ghé so... Nay muda dem thodt dirge tin tire ra khdi bién gisi, thé tat phdi dit thudc cho rung hat cde agén chan tay, da dé lé sii, giong ndi thanh 4,.. nghia IA phai_ tr hinh lam ké &m may phong hii, thi méi cd thé lira gal durge con mat tinh quai cia, Ngeyén-Trai ma tron thot vé'Trung-qude due. Vurong-Thong ngin-ngai : — Ke tuy hay day, ohung tim dau duet trang ligt-st; cam ghiu vinuée hy. sinh nhw thé bay gid ? Tran-Anh héng-hdi ndi : — Giip hic quéc-gia da nan, itao than-tir d&éu phai chét ngay cing cum long ; hudng chi, chi hiy phé may cor-quan trong than thé, ma ciru dye mot giai giang son khéi chin dim, may yan sinh-linh khdi thdc oan, thi ké tign-nho nay xin vai long dém-nh§n. — 23 — Thay ngwoi khéng-khdi chiu hy-sinb nhu ‘he, het thdy moi ngwoi déu phai cm d6ng bdi ngdi Vuong-Thong ding day cdm tay Trén- Anh ngap-ngirng : — Cai dao xa than ctru-thé xua nay hoa cht ¢é dire phat Thé-ton. Nay tic ha lai vi mudn ciru vot 10 ching sinh, ma cam tam bly thong than-thé, cong ‘dire ay that ding sdnh ngang voi Nhu-Lai bé-tat !... R6i, nhat di¢n Trén-Anh thye-hanh k@-séch, ohat dién Vrong- Thong khéi thao biéu-viin, chi trong mot dém moi sir dé chu-t&t. Sang 36m hém sau da thay. mét ga hanh-khit build rdch-rudi bd ra ngoai thanh Dong-D6 réi ! Nhwng phap link eda Nguyén Quan-Su rat nghiém, di la mot tén hiti-can ghé-tém cing khong dirge cdu-lha soi throng én nhirng quan canh thay vay cing phai giir I9i r6i vao bam voi Nguyén-Trai rang + — Bam Quan-Su, tidu tt di tudn od bat gap mot teu hAnh-khab ls ldy cin-cut, ur cita bie Bong.Bd léch-théch bd ra nén phai vdo bam d chr Quin-Su'dinh dogt. Nguyén-Trai tyr héi: — Thing hui & Wrong thanh bj dudi ra!?... Caimg od 18... ma cing khong o6 [8!... Neu bdo rang vi quan Tau ghé tom tryc-xuat, thi cd sao khdng truc-xuat ngay ? cé sao lai cho & dn ba thing troi, réi moi trye xual ?..... Vide nay that cé nhiéu 1é rat ding nghi! Khong khéo ching lai lyi-dung-ga hamb-khat kia, 48 thi- hanh cdi qui-ké gt day cing chua bidt ching $ — Bh. NguySn-Trai-ban'bét gidi diva Yianh-KehAt d&a; than hanh khim nghiém mt héi, thay né chan tay cin cut, todn than Id I4y, tanb hoi Khdm-khu gém chét, qué ld mét ten phong-hii that ri. La titra, Ja tén hui kia vira cam vita diéc,ma e6 sao lai quanh qudn & trong thatih dug dén horn ba thang roi? Cang nghi cang thém ngo, Nguyén-Trdai bén ha-lénh hay giam dita. khOn nan kia, yao m6. ché, 4 cho ctr i xét ky lai xem sao sé hay. Qua may ngay, Nguyén-1'rdi_ goi- tan quan canh diva hanh-khat vao hdi : — Trong nim hdm nay. ngtroi od thay né hanh-d6éng diéu gt khc thirdng khong’? — Bam, ngoai sw kéu-ca rén-rim tida-tdt ching thay cd su gt ding chti- cA. Trém-ngam mét Idi, Nguyén-Trai lai bdi : " _-Nhirng hie né dn udug, hole Ichi dai, tidu tiga. cé gi ding chii- § khong ¢ Tan quan bong sire nho' ra mA ring — Bim ehl khi han di dai-tién.... — Sao? sao?... di dai-tidn.... ngwori xét thay sao ? ‘Thay Quén-Su héi vn, hdird, én Moh rQiddi ngae ohién, ted ~ mat héi lau, moi thuva : — Bam, khi dai-ti@n hin hay tim chéd khydt ving. Nhung, sedi a6 1a thong Unh khong ding ké chi. Chi day. .. mdi khi-han — 25 — xong, khong chiu ditng lén nga’, lai cir lay que ma toe ndt dong - phan ra... Nguyén-Trai swe nghi ra lién vd tay reo : — A'thoi phai réi! Ta hidu rit... Réi lai hén ho vudt réu: — U, 06 thé chit chit, c6 khi | mat cé dai sir qudc gia! Néu ta khong chiu tinh-td suy long mor Tén quan canh ngo ngde khong hidu y ti lam sao. Nguyén-Trai bén ban cho m6t nén bac ma rang : -— Pay ta hay tam thiréng cho ngwoj. Néu lam ndt cho ta vide sau nay nia, thi ta sé trong thirdéng cho gdp msi. Tén quan mirng qua voi thup xudng lay ta. Nguyén-Trai an cfn gign ¢ — MOtidi din ndy, nha ngioi phdi tron xdu vao rudt, nghia 1a by sdng mai tré di, lic nao thay nd ddi di dei-tién, nha nguoi phai nap rinh gan dau day, ligu ching hic né «di» vita xong, thi noha nguoii pai sin dén,l6i tut né di chd khéc, ding cho né kip hoe que vac bai phan. Doan réi phai béo tin ngay cho ta bial. Phai uhé mot diéu, let thin nhién, dirng a8 sho né phai ngé ve ng ty ndo, va phailén edt ngudi coi chirng, khong dure dé cho ché ma dong cham dén bai phan ay mdi dirge. — 26 -— Tén quan lién thanh da da réi lr vé. Quen 1 thuéng, cit méi tang tang sdng 1A tén hanh=khat da ddi dwa di déng. Vicé lénh cla Quén-Sw bat phai trong dai, nén ga banh khat muén ddi sy gi — trirdiéu trdi 16, — tén quan canh cling phai nghe theo. H .ong chi nay lai con direc thiréng tién va con hy-vong dirge nita, nén tén quan lai cang het sire trong dai, ca dém chi php phéng mong cho-chéng sdng. Tang sdéng hdm sau cing vay, (én quan cing y lédua ga hanh- khat ra ddu bai. Réi, theo loi Quan-Sur din, khi ga no dixong ben 10i tudt vé trai, khong cho bdi phan nira, réi, lap tite phi bio véi Quan-Sw... Nguyén-Trai, vi quan tdm dén ga haoh-khat, nén suds dém cing r&n-roc,chi mong cho chéng sang dé chér xem tin tire thé ndo.Chgt thay quan lin vao béo,Nguyén -Trai mimng lam, lién cng tén Hinh de (Gi tan noi, ¢é nghigm--xét xem sao. Thay bai phan, Nguyén-Trai bén sai ténquan ding cdi tim nhd, sé sim sim mot lot; bing thay trong phan nh ¢é vatgt ran chan chan, khé lay va coi tht la m6t thdisdp ong to chirng bang qué nhét. Sai rita sach, dem vé phd xét nghiém thi té ra 1d mot bire bidbu- vin od dt ef Anetin va chir ky cla cde thirgng-twéng géi lin lei, bao mot lrgt sip ong MfEn ngodi. Nguyén-Trai thay trong biéu-vin dai-luge néi réng : — 2]: — + «Ki th® quan Lam-Son'vi ¢6 Nguyéa-Trai da tai thao- “lwo kinh-luan. Hanh binh chéng kém Hoai-Am-Héu, mau ke gidi « ngang Gia-Cat-Lugng. La ha than khong thé sao dich néi. Giang- « son da bi chiém cir gfin hét,dai-binh bi mic nghén ca trong thanh «Déng-Bd. Twong ai tuy van hét da trung quén,song nhué-khi tam «quan da dd; chi dé sire chi-thu, khong di lire tién chitn dig nira. « Nay,bj vay-hdm trong thanh Béng-Bé,quan sd thi dong ma luvong « thao a gan con. Nou qué ngdy ram thing mot (thap nhat nguyet, -«thap nginhat) van chia thay Thién-binh sang ctru kip, tht, «hi oi, midi lim van vo-trang trdagesi ching toi déu phgi hda «kiép rama adi trong thanh Dong-Bé hét thdy, van van... » Nguyén-T'rai bam ddt ngon tay : —Nay la. dau thing mudi, trong biéu vin ndi: long = thire ed dé sén cing chi td duoc dén rém thing mot 1a cdug ! Nghia la chi du chi trong thing roi nita théi ! qué han dé, tw nhién ching 88 chet ria ! : MOt nu cwéi ddc ¢ vita nétrén mdi, bing lai sasém ngay nét mit, dm nhdm: — Nhung... ngO true thoi-han ay citu-binh sang Rip tht lai chi-nguy cho quan ta. Bay gid cénh ngoai.ddnh vao, mat trong phd ta, quan tachét chet & gitra, bit irog-phé lam sao cho néi duyo? Hay 1a... gidt chét sit gid, trlm hin bite biéu-van nay di? Trém ngdm mot lat, Nguyén-Trai Iai lac d&u ndi :

You might also like