Nguyễn Trãi Anh Hùng Dân Tộc - Ngô Văn Triện

Trc Kh
Ng Vn Trin
Nguyn Tri
Anh Hng Dn Tc
Nguyn Minh in
nh my v trnh by
Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 1/1
1) Bng H tng cng

Nm canh thn (1380) nin hiu Xng Ph th 4 i vua Nghin triu nh Trn.
Mt hm trong dinh quan T Trn Nguyn n kinh Thng Long, c ting tr khc
oe oe. l ting cho i u tin ca a tiu nhi chu ngoi Trn tng cng, m sau
y, a tiu nhi y tr nn mt nhn vt quan h ln lao cho lch s ca nc Nam Vit.
Trn Nguyn n hiu l Bng H, mt v tn tht nh Trn, chu bn i ca Chiu
minh vng Trn Quang Khi (ngi con th ba ca vua Trn Thi Tng, chc n thng
tng, c cng nh ph gic Nguyn i vua Nhn Tng). Thi vua Du Tng v vua
Nghin, Nguyn n lm Quc thng hu, tc l vo ngi T tng. Song triu Trn lc
y ng i dn vo thi k suy b. Lng ging pha nam l nc Chim Thnh, ng
do mt v hng cha l Ch Bng Nga tr v, lm cho nc y cng thnh ln, ri v mi th
th, lun nm ko qun ra cp ph nc Vit, khin binh ti ca ta ngy dn h hao.
Ngoi bin cng nh th; trong triu th t khi Thng hong Ngh Tng, tin dng H
Qu Ly, Qu Ly nm ht chnh quyn, chuyn on mi vic. Khng nhng th, y cn c ch
t lp vy cnh mu kia khc... Vy m Ngh Tng vn mt mc tin dng, khng ai
can ni, c ngi v can m li phi ti na. Bng H tng cng bit c nghip Trn tt s
c ngy rt gn phi n nghing , nhng khng c k g cu vn, nn vn mun co
quan lui v.
Trn cng lm mt ci bit th gi l Thanh h ng Cn Sn, thuc lng Chi
Ngi huyn Phng Sn, nh lui v y dng nhn. Song my ln dng s xin cho gii
chc m vua Ngh Tng khng chun tu, thnh ra ci ch quy hu vn cha t c.
Khng k con trai, Trn cng c sinh c bn ngi con gi. Trng v th xut
gi, by gi cn hai c th ba, th t l Thi v Thai, v nhfi tui nn cn nh. Thi, Thai
hai tiu th u c t cht thng minh; cng mun cho cng c chu mt nn hc vn nh
nhng con trai, bn n hai thy kim v nh dy km. Thy kim Nguyn ng Long dy c
Thi; cn c Thai, thuc quyn dy bo ca thy kim Nguyn Hn Anh.
Ban u, khi hai tiu th bt u th gio vi hai v gia s, tui mi chng 11, 12,
trn u cn ph pht tri o. Nhng ngy thng tri i, sau 4, 5 nm, c hai u ln ln
vi nhng nt mt kiu si, vi nhng v p thanh qu ca nhng c con gi gc ta lu
hng, d khin cho lng k thanh nin c mun. C iu l trong s nhng ngi c
mun, khng ai ng li c c hai thy kim Nguyn. Thc ra th s vn khng c g l
lm. Hai sinh by gi tui u t khong trn 20 n 30, v nh ngho v ci ch khoa
danh cha t, nn cha ai c v con g. Vy m hng ngy gn bn ci nhan sc m
nguyt ngy hng, thy tr li sung s thn nhau nh anh em bn b, ti no ngn la i
tnh khng c lc ngm ngm bc chy trong lng hai sinh m t hai sinh khng dp ni.
Vn bit l php trong nh mt v i thn l nghim lm, v by gi con gi tn tht t g
cho ngoi, chng nhng v soi gng triu L, mun trnh ci v ngoi thch, cn v c
khng mun em dng dfli l ngc cnh vng h gi xung vi ngi bch tnh. Nay nu
hai sinh vng vu t tnh vi hai ngi con gi hong tc, mt khi l chuyn, s c mang
ngay nhng ti v vo thn. D vy, nhng nhng ngi khi b mt mi tnh yu cai tr,
cn u tm t suy ngh k cng. Bi th m hai sinh khng ai hn ai, u cng i n
mt con ng phi l.
Trc ht do Nguyn ng Long v yu c Thi, thng lm nhng bi th quc m
ngm a cho c khu tnh gi . C Thi cm ng, cng lm th p li ng Long. Vic
lt n con mt Nguyn Hn Anh, Hn Anh lin sao chp bi th tnh ngm a c
Thai, hc tr ca mnh. Kt qu th Hn Anh cng c c hc tr nhfi p li ng vi lng
c mun. T , bn ngi y, b ngoi tuy l thy kim vi hc tr, nhng b trong h

thnh hai cp tnh nhn rt yu thng nhua.
Khng bao lu ri Thi c mang. ng Long s hi, bit l tai v n ni ri, lp tc bfi
dinh Trn tng cng, tm ng chy trn.
Thy Nguyn ng Long tht nhin trn i, Trn cng sinh nghi mi tra xt. Khi
bit rfl tt c mi s thc, cng th di m rng :
u l ci li t ta tr nh thiu s nghim cn, ta cn ng trch pht g mt l
u xanh di dt kia !
Ngh ngm mt lc, cng li ni :
C nghip Hong Trn sm chy tt s, vy vic bit u chng phi tri xui
khin vy, v bit u chng l ci phc sau ny.
Bn sai ngi i tm c hai sinh n, d bo rng :
Vic cc anh lm, i xa cng tng c, tc nh l T m Tng Nh vi Trc
Vn Qun. Nay nu cc anh chu lp ch nh l Tng Nh, lm nn danh ting i sau
th ta cng sn lng g con m khng bt li g c.
Hai sinh dp u cm t. T y lun nh Trn cng lm r v dc ch hc hnh.
n sau i thi, c hai ngi u cao khoa. Song thng hong Ngh Tng trut bfi khng
dng v c con nh thng dn m dm kt duyn vi con nh hong ph, h phm
thng.
Nguyn ng Long cng Thi tiu th khi thnh hn, sau vi ln sinh khng nui
c, n ln th ba sinh ra mt hi nhi nh m u chng ny ni, chnh l a tr
s mang ci tn Nguyn Tri (13801442) v l mt nhn vt v i trong lch s Vit Nam
sau ny.
Nguyn Tri mi sinh ra, mt mi phng phi, thn th trn trnh, i mt tinh t t
di vng trn vung tng tuy rng hi hp, nhiu ngi khen l mt tng mo khc
phm. Bng h tng cng yu qu khng bit ngn no, thng b m nng niu v ni :
Nghip Trn nghing xiu, kh lng chng vng, ci vn mnh tng lai ca ngi
hong phi cha d liu trc c. Nhng ta c thng chu ngoi ny, cng c h lng
i cht. V xem kh v n, chc khng phi ngi hn h. N s c th tr nn mt nhn
vy k kit, may ra cng thm ly n ngoi gia c mt i phn.
Nm Xng Ph th 9 (1387) Bng H tng cng c php tr s, lui v hu dng
ng Thanh H ti Cn Sn. By gi Nguyn Tri ln su tui, tng cng v yu thng
chu, cng em theo v. Nhng Cn Sn c mt , Tri v nh cha m v cc em nhfi
by gi hin v Nh Kh, ngy m bun b chng tng g hc hnh. Tng cng khng
lm sao c, li phi sai ngi a Tri v Nh Kh vi cha m.
Sau 5 nm, tc n nm canh ng nin hiu Quang Thi th 3 (1390) i vua
Thun Tng, ma ng thng 11, Bng H tng cng t th, th 65 tui. Trong khi cng
m, thng hong Ngh Tng thng thn n Cn Sn ving thm v hfii v vic nc.
p li vua hfii, cng lm v dng vua bi th Thp cm trong c hai cu :
Nhn ngn k t d lo nha
Bt thc lo nha lin i ph ?
Ngha l :
em con gi vi qu gi,
Chc u qu con ta c ton !
Bi by gi, cng thy Ngh Tng cng tin dng H Qu Ly hn v c nh em vua
nhfi Thun Tng y thc cho Qu Ly ph t, nn hai cu th ny c bo nhfi Ngh Tng
em u cha y cy Qu Ly, chng khc g em con gi qu gi vy.
Cng mt ri, Ngh Tng sai c hnh tang l rt trng hu, ngi thn lm bi th
m, tfi tm lng thng tic mt v nguyn thn.
2) Danh s Nguyn Phi Khanh

Ngi lng Chi Ngi huyn Phng Sn, Nguyn ng Long l mt cu hc tr thng
minh t nhfi. ng Long bit lm th t nm 11 tui, v h xut khu l thnh chng,
nhiu ngi tin s thnh t ca cu hc tr y sau ny.
T i ng ca ng Long xa tn l Phi Loan, vn tin phong thy, c nh ngi thy
tu kim tm c mt ct huyt ng lng Nh Kh thuc huyn Thng Phc.
Tin l mt ngi t tt c th dnh s kt pht v sau cho con chu, Nguyn Phi Loan
khng qun nc non xa cch, rc ngi m cha t ng Chi Ngi n k tng ng Nh
Kh. V s trng nom ngi m ny, nn i cha ca ng Long l Nguyn Phi H cng nh
i ng xa, nng i li n lng Nh K lm. Do s i li y tr nn quen thuc ; ri ng
Long trong hi cha t, li n lng Nh Kh m trng dy hc, t y mi nhp tch m
thnh ra ngi lng Nh K.
ng Long c ting hay ch, nn ri c quan T Trn Nguyn n n lm thc
s km dy con gi ca ngi.
Trn cng rt trng ng Long, vn gi l thy kim Nh Xuyn. n sau, mi tnh
ging mc gia thy kim Nh Xuyn vi tiu th Thi xy ra, ng Long s v, phi bfi trn.
Khng ng Trn cng li l ngi c ci lng khot t, thy vic nghip d ri, nh
thun theo vi s nghip d ch khng cu chp qu, sai ngi i tm ng Long v g con
cho. ng Long cm khch v cng, t y cng chuyn cng hc vn, mong lm nn cng
danh s nghip n p n tri ng.
n khoa gip dn nin hiu Long Khnh th 2 (1374), ng Long thi u tin s. Song
v l con nh thng dn dm ly con gi hong phi, Thng hong Ngh Tng trut bfi
khng dng. Nhn th ng Long vn ch sng vi ngh dy hc.
Sau khi sinh Tri, v chng ng Long li sinh c bn con trai na l Phi Bo, Phi
Ly, Phi Bng v Phi Hng. Nhng ri Trn th Thi mt sm t khi Bng H tng cng
hy cn, ng Long phi t mnh chn dt mt n tr di.
Cui i Kin Tn (1400), H Qu Ly cp ngi ca Trn Thiu , xung lnh ct
dng nhng ngi vn hc, Nguyn ng Long mi i tn l Phi Khanh ra lm quan vi
h H. Nin hiu Thiu Thnh nm u (1401) i H Hn Sng, Phi Khanh c th
chc i l t khanh, kim Trung th th lang, Hn lm vin hc s, li lnh chc T nghip
trng Quc t gim. Cc con phn nhiu lnh quan chc ca nh H c.
Sau 6 nm, gic Minh sang ln cp nc ta, qun H chng d tri hn mt nm
tri, nhng rt li vn khng chng ni mi my vn hng binh ca Tu, nn nc phi
mt sau khi cha con H Qu Ly cng cc i thn ph t u b bt sng.
Nguyn Phi Khanh n lc th cng, phi cng bn Trn Nht Chiu, Nguyn Cn,
Mn b tay hng gic, b gic giam cm li mt ch. n khi gic bt c H Qu Ly,
H Hn Sng cng cc i thn khc v em qun chim c ton quc, bn gii c bn
vua ti nh H v Kim Lng (nay l Nam Kinh) ; Phi Khanh cng l mt trong s nhng
ngi b gii sang Tu.
By gi Phi Khanh tui gi yu, bun v ni nh tan nc v, thn mnh l mt k
t l, trong lng chua st, v bit mnh chng th sng c bao lu. Khi b gii n Nam
Quan, ngonh mt li thy hao con l Tri v Phi Hng vn lng thflng i theo t xa, ai ny
thng cha u khc fi ngu c hai mt. Phi Khanh vn bit ngi con ln ca mnh l
Tri ch khc thng, sau ny tt c th lm nn rng v cho nh, cho nc. By gi vy
Tri li, tha lc vng v kh bo rng :
Ta gi ri, cht cng khng cn hi hn g na. Duy bnh sinh ta rt a thch sn

thy ni Bi vng chn c hng. Vy mt mnh em con i theo ta, h ta c cht th n
nht ly xng, em v chn ni y l ri. Cn con, ta khuyn con nn tr v.
Con l ngi c hc c ti, nn tm cch ra nhc cho nc, tr th cho cha. Nh th
mi chnh l i hiu. L l phi c i theo cha, khc ngt ngt nh n b y mi l hiu
sao !
Tri nghe li cha ni rt phi, t t quay v, mt mnh em Phi Hng theo cha i.
Nguyn Phi Khanh sang n t Tu, cha bao lu cht bn y. Phi Hng theo li
cha dn, ch i Tu my nm ri thu thp hi ct ca cha em v tng ni Bi vng,
cha c thfia nguyn ao c trong lc sinh bnh. (Gia ph nh h Nguyn ni Nguyn Phi
Khanh b qun Tu giam Vn Sn, v thy th bt phc m cht y).
i vi vn hc s nc ta v cui i Trn, Nguyn Phi Khanh l mt nhn vt
ngi ta phi nhc n tn. ng tng ly hiu l Nh Kh tin sinh v c mt tp va th
va vn ch hn gi l Nh Kh tp, hin cn truyn n by gi. Xem trong tp ny c
nhiu bi rt hay. Th t tuyt th nh bi ng ngn gic xun :
L thy ng bin, L ngn thn,
Phi phi hng v m tin mn,
Nh bin tn tng xun quy kh,
Vn lc tng trung v hn.
Dch :
B ng, li xm cnh sng L,
Ma gi, nhn ra ca ti m.
Ra ra a xun vang ting quc,
Ngn cy trong nhng bi thm u.
Th tht ngn lut th nh bi Trnh lon trong ni cm tc :
S phng tn nht ty hn hn,
Th l gian nguy ln xut mn.
Lc dut t thn thin l cch.
Lng nin khu lon nht thn tn.
Phong trn thin a khng tao pht,
Yn chng thn loan ch on hn.
Mn hu thng hoi lao cnh cnh,
D y ngu u vng trung ngun.
Dch :
Say sa chn bui gia rng su,
ng th gian nguy xit ni u,
Nc lon hai nm, l lo sng.
M gi nghn dm, ngn ng u.
Phong trn khp s bay ph tc,
Lam chng trong thn thm nng u.
Tc d bn chn, m qunh vng,
Ngi trng t nc, da sao Ngu.
Ph th nh bi Dip m nhi. Vn xui nh bi Thanh h ng k. u l
nhng ng vn hay, ng cho ngi sau phi truyn tng. Ngi ta tng lit Nguyn Phi
Khanh vo hng cc ng Phm Kinh Kh, Trng Hn Siu, Nguyn B Thng, o S
Tch l nhng tay danh s i Trn.
3) Nguyn Tri gp ng ch
Nh trn ni, Nguyn Tri sinh ra c mt ci hnh dong tun d; khng nhng th,
li c t cht rt thng minh, nn tui chng 20, hc qua c cc th s. Nm 21 tui, gp
khoa canh thn (1400) ca nh H mi m l ln th nht. Nguyn Tri i thi, Thi hc
sinh (nh tin s), mt trong s 20 ngi cng khoa y l Lu Thc Kin, L T Tn, V
Mng Nguyn, Hong Hin, Nguyn Thnh...
Sau khi , Tri lnh quan chc ca nh H, Tri lm n Ng s i chnh chng.
n khi H mt, cha l Nguyn Phi Khanh b bt a v Bc quc, Tri trc vn
i trn trnh, by gi v thng cha, bn nh theo i c gn gi cha trong lc tui gi
hon nn, sng cht cng nh. Nhng sau khi nghe li cha khuyn, Tri cm ng rt ly
lm phi, bn ly t tr li.
K Tri b qun Minh bt. Tng Trng Ph bit ngi c ti, nh thu dng ly.
Tri th cht th thi, khi no chu nhn quan chc ca gic, nht nh chi t. Ph v th
mun git Tri. Nhng Thng th gic l Hong Phc thy Tri c ci tng mo k v,
em lng thng tm, bn tha cho, nhng hn phi thnh ng Quan (H Ni), khng
c i u.
Tri thy nc mnh b ngi Tu h, quan Tu l bn Trng Ph thi hnh nhng
chnh sch h ngc lng rt au bun...
Ri c vic cc vua Hu Trn l Gin nh, Trng Quang ni nhau ni ln khng c
vi quan qun nh Minh, s phc quc. Tri my ln nh thot thn khfii thnh ng
Quan, tm n ph t. Nhng phn v ngi Minh qun c rt ngt; phn thy cng vic
lm ca hai vua Trn c b sc ni m dng ngi li hay nghi k, bit c khng th lm
nn cng chuyn c, nn Tri vn cha tnh k thot thn. Sau my nm, qu nhin cng
cuc ca hai vua Hu Trn u b tan tnh, li cho lng ngi mt mi bun ru than
tic.
mi thnh ng Quan tiu ma ngy thng m ch ln khng bit n bao gi t
c. Nguyn Tri bun lm. Nhn th mt m ng ln ng n Trn Vfl, cu thn ng
cho mt gic mng, cho bit ci tng lai ca mnh ra sao. Bi n Trn Vfl (cnh Ty H)
khi xa vn l mt ni cu mng ca mi ngi, ai c vic g nghi ng, thng n lm l v
ng lun trong n, cu thn ng mng.
Tc truyn m y, Tri chim bao thy thn nhn bo : Thng chn ngi
Lam Sn l L Li lm vua nc Nam. Tri tnh dy, lng rt h : Lam Sn l tn t
u, c ngi no l L Li khng, kh m tin c.
Mt hm Tri ng ngi nh c sch cht thy mt anh chng bn du, l l i
vo t gnh v hfii :
Dm hfii c phi ngi tn l Nguyn Tri quan Chnh chng Ng s i ca triu
H xa ?
Tri ngng ln, nhn ngi y bng i mt d xt, khng hiu l ai li n y hfii
tn h mnh. Tr tr mt lt, Tri hfii li :
Bc li hfii thm Nguyn Tri c vic g ?
Ngi li du xem thy thi Nguyn Tri, hnh nh on bit l mnh khng
lm, cung knh v ni bng mt ging thnh tht :
Ti c mt cu chuyn rt l, c ln can n ngi; nu ngi khng ch ti l mt k
hn th xin php cho ti c ngi hu chuyn.
Thy ngi li bun y c v thnh tht, v ph l cu chuyn l lin can n mnh,
Tri bn mi y ngi chi hfii chuyn.
Ngi li ngi xung ri, xng mnh h Trn tn Nguyn Hn, chu xa ca Trn Hng
o vng hin lng Hoc Xa huyn Lp Thch. V nh ngho, ly ngh bun du lm k
sng, nhng vn quan tm n ci thi vn trun kin ca nc nh. Trn Nguyn Hn
nhn k cho Nguyn Tri nghe ci c ti sao m mnh ng t tm n y. S l trc
y vi hm, Nguyn Hn i bn du qua lng Thy Hng (nay l Thy Phng) tc gi l
lng Trm, thuc huyn T Lim, tri ti, vo nh Trm nm ng. m khuya, trong lc
bng hong d thc d ng, bng nghe thy c ting mt v thn khc n r ng Trm ln
chu tri; nhng ng Trm ni l nh c Quc cng ng tr, khng tin i c. n g gy,
ng thn kia v. ng Trm hfii trn tri hm nay bn nh c vic g l khng. ng thn kia
ni : Thng thy nc Nam khng c ch, sai L Li lm vua v Nguyn Tri lm
ti. K xong, Nguyn Hn ni :
Ci vic trong mng nh tht y, ti thy rfl rng lm, v khng th khng ly
lm l. L Li th khng bit l ngi u nn cha tm c. Cn Nguyn Tri l tn ca
ngi th ti tng c nghe ting, my ngy hm nay d tm mi mi n c y. C
ci s ti thy nh vy th ngi l ngi c Thng y cho mt cng vic c quan h
n vn hi nc nh sau y, vy ngi nn i tm ly bc chn ch l L Li, cng
vic ln.
Nghe xong, Nguyn Tri cng ly lm l, v thy ph hp vi gic mng ca mnh.
(Nhng chuyn mng ny tht l huyn hoc. Bit u chng phi cc ng ny sau khi
gp vua L Li, mi by chuyn ra cho lng ngi tin theo h L).
Sau khi cu chuyn i trao, mi ngi u by tfi ch hng bnh sinh, Nguyn v
Trn lin tr nn i bn thn thit, c hn nhau cng theo ui mt cng vic ln.
Trn Nguyn Hn sau khi t bit Nguyn Tri, quy gnh ra i, my hm li tr v
bo Nguyn Tri rng :
Ti hfii d c Lam Sn l mt lng ph Thanh Ha. Vy by gi hai anh em
mnh nn vo tm chn ch, bc c th bfi thnh ng Quan ny m i c khng ?
Nguyn Tri mng r :
c, v lu nay ngi Minh h ti c rng cng, khng rng buc lm nh
trc na.
Hai ngi bn cng nhau i vo Lam Sn.
4) Vo Lam Sn tm gp chn ch
Nguyn Tri cng Trn Nguyn Hn ln m n Thanh Ha hfii thm th lng Lam
Sn, thuc huyn Lng Sn (nay l Thy Nguyn) qu c nh ho trng tn l L Li.
Hai ngi mng r cng tm vo tn ni.
n Lam Sn, hai ngi v vn ngoi u lng thm hfii, c ngi ch bo rng :
Mun gp L Li th y ka, ngi ng dn tru b sp v qua y, chnh ng y .
Hai ngi ng i. Mt lt sau c mt n tru b tin n, theo sau c mt ngi
mnh mc o cnh nu, vai vc ba, tay cm ci cn tre dn ui; ng sau ngi y li mt
bn my chc in tt, k vc cy, ngi vc cuc, ng thng thnh v. Nguyn v Trn
cng mt trng ngi ng dn n tru c v dflng dc ca mt v ch ng. Ngi ny
chng 30, mu da bnh mt, ming rng mt sng, trn cao v xng ch my mt tri
ln, dng i ng b uy nghi, ct ting ni vang vang nh ting chung vy. Hai ngi
cng bm chn nhau kh ni :
C th y l phong cch ca mt v chn mnh thin t, khng cn ng g.
Hai ngi cng bc n ci vi L Li :
May mn cho chng ti c gp trng gi, v nh chng ti on : ngi chnh l
v trng gii h L Lam Sn ?
L Li nhn hai ngi, gt u ni :
Phi, ti chnh l L Li Lam Sn ny. Chng hay hai ch u v n y tm ti
c vic g ?
Hai ngi ni :
Chng ti l ngi ng ngoi, v nh ngho khng c k g doanh sinh, nghe
trng gi l bc nhn hu, sn lng bao dung, nn chng ti r nhau tm n, mong c
thu np lm nhng k nng phu in tt, chng ti c i n lm.
L Li li nhn hai ngi, mm ci ni :
Trong hai ch, ch kia mnh vc cng mnh (trfi Nguyn Hn) xin lm nng phu
vy ; cn ch ny, thn th yu t (trfi Nguyn Tri), cng i lm nng phu ?
Nguyn Tri ni :
Chng ti qu vn l hc tr, nhng nay ngho qun, xin trng gi m lng khoan
hng, dnh cho mt cng vic lm nhfi mn trong p c c ch dong thn, chng ti
i n khng bit ngn no.
L Li gt u ng cho hai ngi theo v.
Vo trong p nh h L, Trn, Nguyn hng ngy cng phi lm nhng cng vic
ng rung do ch nhn hoc ngi cai qun ct t cho, ct li d xem tnh hnh p y
v L Li l ngi th no. Sau my thng nh s hfii d, hai ngi bit c gc tch ca
nh L Li.
Tin t L Li xa kia, nguyn l ngi lng Nh ng cng thuc huyn Lng Sn
ny. ng t bn i l L Hi mt ba i chi qua ni Lam, thy c mt n chim bay ling
vng quanh mt khong t bn di ni, nh kiu mt on ngi hi hp. L Hi ni :
y chc l mt ch tt lnh. Bn thin nh n y.
c ba nm, L Hi tr nn c sn nghip ln. V nh h L thu dng nhiu y
t, v ngi cc ni cng theo n y v t lm rung, nn chng bao lu ch thnh
mt ni dn c ng c, lp thnh lng Lam Sn. H L, t ngy y, tr nn l nh ho
trng trong mt vng, con chu ngy cng ng, ti i ngy cng nhiu, m sn nghip
cng ngy cng ln.
n i L inh l con ca L Hi, L Khong l con ca L inh, nh h L cng

thnh vng lm, trong p c mt s th h ti hn ngn ngi. Ni i ch a lm nhng
vic hin lnh phc hu, nn lng ngi c mt vng , ai cng mn phc.
L Li l con th ba ca L Khong, do b m l Trnh Th Sng sinh ra. Tuy l con
th ba nhng anh c l Hc mt sm ri, anh th hai l Tr tnh thch nhn dt, mi
vic u giao c cho em, nn L Li mt mnh qun xut c cng vic tri p.
Nguyn Tri v Trn Nguyn Hn hfii d bit c gc tch nh h L Lam Sn, li
bit tnh hnh ph thnh ca nh y v s c lng mn phc ca nhn dn mt vng,
bng tin chc c my phn. Duy c iu nhn xt chnh thn L Li th cha thy c
g l kh ca mt ngi c ch ln. H thy L Li ch chm ch vo vic kinh doanh, sm
tnh vic canh nng, ti bn vic sc mc, suy hn ngh thit, hnh nh khng tng n
vic nc, nhn th hai ngi u hi tht vng. mt i ln Nguyn Tri gn gi ch
nhn, ln la gi chuyn nc nh, nh th d t; nhng u thy L khng bt chuyn v
ni tt ngang i bng nhng chuyn khc. Mt hm, hai ngi thy trong p git tru m
b, hnh nh c mt cuc t l g vy. Hfii ra mi bit hm y gp ngy hy nht tin kho
(cha) ca ch nhn. Sau lc L Li va mi lm l xong, cho c phi php, Nguyn Tri
cng Nguyn Hn theo bn gia inh cng ln l trc bn th. Va bc ln thm, hai
ngi trng thy L Li ngi trn chic gh trong nh, tay cm con dao ng xo tht
ci i b, bfi vo ming nhai nut mt cch th l. Nguyn Tri thy vy, coi L Li l
tung mn mi, a mt nhn Nguyn Hn, ri c hai cng chp ming th di.
Sau ngy hm y, Nguyn, Trn cng xin php ng ch h L tm tr v bc thm
nh. K thc hai ngi hon ton tht vng v L, rt tic ci cng phu kh nhc lm
gia bc by nay. Chuyn ny v bc, nh bng chng bao gi tr li Lam Sn. V con ngi
th l y, lm g c ti tr, c kh ca mt ngi anh hng dp gic cu dn. K vng vo
ng ta ch n ung cng, v ch.
T Lam Sn ra, bui ti i n bn Dng x, hai ngi tm vo mt nh hng ng tr.
Ta mt phng bn cnh, khch tr l ba bn ngi Tu. Bn ngi Tu nhn thy Nguyn
Tri, h kh hfii nhau l : bit ngi kia i u ? Trong bn c mt ngi bng ni :
l mt k s ti tr, ng i tm vua th; gp vua ri nhng lng cn h
nghi nn li bfi i.
Nguyn Tri nghe thy h ni vy, cng khng .
Ngy hm sau li i, ti tr bn Gin Khu (nay thuc Ninh Bnh). m y bn
nh hng gip vch, cng c my ngi Tu tr. Canh khuya, mt ngi khch ra sn trng
tri, cht gi dn ngi ng bn trong nh ra, trfi bo rng :
Ka anh trng : ngi tng tinh ca An Nam hin rfl lm. Chng mnh liu ng
c no th tch khng nn lu trong t nc ny.
Ngi ng bn hfii :
Anh ti xem thin vn, vy c th trng ngi tng tinh m bit c ci ngi
ng vo ngi y, hnh dng tnh nt ra sao khng ?
C th ch. C nh ngi tng tinh, ti on v vua An Nam sau ny l mt h tng
a st, v v s n ung, tt c s sng th lu.
Nguyn Tri nghe thy nh vy, bo vi Nguyn Hn :
C li my ngi khch h ni, c l L Li qu l mt v vua chn mnh m mnh
cha d xt c k; chi bng hy tr li, nhn ni ch xem trong mt thi k na coi ra th
no.
Hai ngi quay li Lam Sn, li vo lm gia inh ca nh h L nh trc.
T hi ny, Nguyn Tri d nghe ng tnh ca L Li mt cch k cng hn
trc, cng nhn thy c nhng s hi l l. Nh l trc kia mi bui ch, L thng mua
ru ung v nhiu hn l du thp, nhng n nay dn thy tri li : du nhiu hn ru,

v nhng bui ti, L hay vng mt nh. Tri ngh ra, cng ch hn. Mt m kia, Tri
thy vng L, bn s ln vo trng rng, tro ln mt ch cao, ng nhn bn pha. Tri
thy xa xa, trong mt ci hc ni, thp thong c nh la sng. on l tt c L y, Tri
ln m n ni, np mt ch th dm vo. Di ngn n du lc, Tri nhn thy trong
c tm chn ngi, tr ch nhn L Li, cn c L Th cng ngi lng Lam Sn. Ngoi
ra l nhng tc thuc v th h trong nh L cng my ngi l mt Tri cha quen bit.
Cnh , trn mt ci bn , c nhng quyn sch ngn ngang b bn.
Nn th lng nghe, Tri thy L Li ng cng vi L Th tnh s Thi t kh th
thm vi nhau :
Nm hi, ng nm hi, cng vic ca chng ta c th bt u.
Tri mi tnh ng ra, t hi l mnh c mt khng con ngi, t na bfi i nh khng
quay li y, s l mt vic ln bit l ngn no. Cuc hp b mt ny, khng cn ng g L
Li qu l bc anh hng, c ch kh mu vic ln.
Thy L Li, L Th tnh s Thi t v ni vi nhau nh th, Tri cng bm tay tnh
th, v Tri cng tng nghin cu kinh Thi t. Theo Tri tnh, nu n nm hi mi
khi binh l chm, phi l nm du mi ng. Tri lc y khng th nn c, h to ln :
Cha cng tnh nhm ri !
L Li git mnh tut gm, toan bt Tri chm. Tri ni :
Ti s d n y theo hu cha cng, chnh ch v c cng vic y; cha cng khng
bit ti, tht l ng tic.
L Li vt gm xung, mi Nguyn Tri ngi hfii chuyn. Sau khi bit Tri l
bc danh nho, li thng hiu c binh php, cng c ch tr gic cu nc, L Li mng r
ni :
Tht l tri em n mt tay lng ph cho ta.
L Li li hfii :
Vy hin s cng bit c tnh s Thi t ?
Tri ni :
Vng, Thi t thn kinh, ti vn tng ging cu.
Vy hin s th tnh h i, xem n bao gi th chng ta khi ngha ?
C nh tiu sinh tnh th vn s vo nm du, cui du v u tut, cha cng
nn khi ngha binh.
T y, Tri c trng dng lm, ngy m cng L Li v bn L Th, L Vn An,
L Vn Linh, Bi Quc Hng, Lu Nhn Ch, Trnh V, L Liu... bn tnh i s. (Mt
thuyt khc li ni Nguyn Tri n theo L Thi T vo hi ngi ng Li Giang thuc
Thanh Ha v nm canh t 1420, nm th ba ca cuc khi ngha).
5) L Thi T khi ngha Lam Sn

Dng dfli mt nh ho trng Lam Sn, L Li, tc L Thi T, t thiu thi, vn
hc thng kinh s, v c mt ch kh to tt. T khi nc nh c vic h H cp ngi nh
Trn, ri n gic Minh sang giy xo t nc, nhn dn phi lm than kh s, Thi T
ny ra ci ch phc quc cu dn; ngy m thng nghin cu binh th trn php, nh
tim tm ch c hi. K n cng vic hng phc ca cc vua Hu Trn u b tht bi,
ngi Minh qun huyn nc ta, ngy cng thi hnh nhng chnh lnh h ngc, trm h
phi sng trong thu nng su cao, hnh nghim php d, Thi T cng nhn thy mnh
ci trch nhim trng i v thing ling. Ngi thng bung th tin thc thu phc lng
ngi, li ht sc khim cung np cc hin s trong thin h.
Khi m tp c mt s ngi ng ch, m m Thi T thng c hn vo mt
thung lng trong rng, b mt bn vic v cng nhau nghin cu tng lc binh c. Mt
mt khc, ngi sc tch thc la cho nhiu ch ngy dng n. Song tnh Thi T tr trng,
lm vic hay cn thn kn o. Bi th Nguyn Tri d xt n hng nm mi bit c
ch ln ca ngi. T khi c Nguyn Tri, thy l ngi chng nhng c bu nhit huyt,
li lm mu nhiu tr, v c mt vn ti mn tip khc thng. Thi T mng r v cng,
coi nh l Cao Tng gp c Ph Duyt, Vn Vng gp c L Vng, ngy m ch cng
Tri bn tnh cng vic.
Ri bn quan Tu cng nghe ting Thi T l v ho trng mt phng, rt c lng
ngi mn phc, bn nh ly li lc cu d thu ngi vo trong vng sai khin ca mnh.
H sai s n d ngi ra, ha s trao cho quan chc. Song Thi T nht nh t chi, ni
rng mnh ch thch sng ch ni khe ng rung, chn nui cho ng n, cy cy cho
lm thc, l s nguyn; cn v quan chc, s khng ti nng ng ni, xin min i
cho.
S gi i ri, ngi ni vi nhng ngi thn tn t hu rng :
i trng phu sinh ra i, nn chng nn ln, lp cng to, ting thm v ngn
sau, sao chu un mnh i lm tay sai cho k khc !
Bn quan li nh Minh d mi khng c, li dng uy th da nt, song Thi T
vn khng v th m sn lng; chn ri bn h cng thi.
H thi, v h cng v tnh khng bit u rng g h L y ng nui mt ci ch
hng phc nc nam, sau y lm cho cuc h ca h phng nam phi n tan tnh
v khin bn h khng cn mt mnh gip v nc c.
Cui nm inh du (1417), binh lng kh gii d b y , Thi T bn vi cc
ng ch chn ngy khi binh. Sau do kin ca nhiu ngi, quyt nh ngy khi ngha s
vo s tun thng ging nm mu tut (1418).
Mun lm cho lng ngi tin theo mt cch vng vng, khng h nghi trc hai ci
th lc mt bn rt mnh v mt bn cn yu, Nguyn Tri ngh ra mt k ging nh ci k
mnh la vit ch trong bng c ca Trn Thng i xa. (Cui i Tn ; Trn Thng ni
ln. Mun cho lng ngi tin theo, Thng vit ba ch Trn Thng vng Trn Thng
lm vua vo mnh la, giu vo bng con c. Qun s m c thy, cho l tri nh,
u tin theo Thng. Nhng sau Thng cng bi). Tri nhng bt vo m, vit ln rt nhiu
nhng l cy trong rng, mi l vit tm ch ny :
L Li vi qun, Nguyn Tri vi thn : L Li lm vua, Nguyn Tri lm ti.
Su kin c nhng ng m m n thng l, thnh ra mi chic l u c nhng
ng thng thnh hnh 8 ch ny c. Nhng k vo rng kim ci thy th, ly lm thn
d, ri k n n n ngi kia, u cho l nh L Li ng v thin t, nh t tri,
nhn th ngi ta theo v mi ngy cng ng.
Sang nm mu tut, mt ngy v thng tun thng ging, bu tri trong nh pha l.
C mt khu rng ni Lam Sn, hm rc r bng c tn, vang lng hi ching trng. l
ngy tt c khi ngha rt long trng oai nghim ca L Thi T. Thi T chn ngy hm
y ni dy ngha binh dp gic cu dn. Cc tng s tn ngi ln ngi vng, ly hiu l
Bnh nh Vng. Sau khi nhn chu kim n v mi li hoan h, Thi T ct t mi ngi
ph t vo cc ngi tng vn tng vfl. Cc ngi y nh l L Vn An, L Vn Linh, L
Thn, Nguyn Tri, Trnh Kh, Bi Quc Hng, Nguyn S, L St, L Trin; Trn Nguyn
Hn, Trnh Li, L Ngn, inh L... mi ngi lnh mt chc v. on ri ngi pht b
mnh lnh, chia qun i ng gi cc ch ch yu, vic tin th.
6) Trong qun trng Nguyn Tri vn tr quyt sch

L Thi T khi binh, Nguyn Tri c c nhim vo mt chn trng yu trong hng
vn thn, lnh chc Hn lm tha ch hc s; thng phi lun trong qun trng cng
ngi bn tnh nhng th cng th v tho nhng vn th, mnh lnh.
Ban u, qun s ca ta mi c my ngn, khng th ch ni vi s qun Tu t mi
vn tr ln, nn thng b thua v ln trnh vo trong rng ni. Qun ta phi dng li xut
k, nh bng phc binh ph gic, cng nhiu khi thu c hiu qu. Nh l trn nh
M K Lc Thy hi thng ging nm mu tut (1418); trn nh L Bn Mng Mt
hi thng 9 cng nm y; trn nh Chnh hi thng 5 nm k hi (1419); trn nh
Bng Tn v Thi Lang hi thng mi nm canh t (1420) ... qun ta u dng phc binh
m nh cho qun gic phi thua ling xing. D vy, Bnh nh Vng trong my nm
u, v binh lc so vi ca gic th mnh yu khc nhau rt xa, nn ngi cng cc tng t
phi tri qua nhiu phen nguy him.
Mt ln ngi thua trn, qun s tan chy mt c, ch cn c mt mnh tm ng chy
trn, m ng sau, tng Minh ng dn qun ui theo. Tng th, ngi khng bit tnh
sao, cht thy hai v chng ng lo nh qu ng tt nc rung bt c, ngi lin ci o,
cng xung rung bt c vi lo. Mt lt qun Minh n, hfii lo rng :
C thy L Li chy qua y khng ?
Lo tr li :
Khng thy ai c.
Ngi ng lng tai nghe; lo quay li mng :
Khng m c i con ! Vic g n my !
Gic khng ng g, ko i, th l ngi c thot.
Li mt ln gic ui gp qu, ngi phi trn vo trong bi rm. Gic c con ch sn
khn lm, lng ly cn vo trong bi. Gic xa gio vo, trng i ngi. Ngi phi vi ly o
lau sch ngn gio, khng gic thy vt mu. May sao lc y, trong bi c con cy nhy
ra, ch sn x ui. Gic chm ch m mng :
Tao nui my sn cy !
Nhn th ngi li c thot.
Trc sau ngi phi chy v th him ni Ch Linh (nay thuc huyn Thy Nguyn,
Thanh Ha) n my ln. Mt ln ngi ng qun trn ni, gic vy bc chung quanh.
Qun ta b tuyt lng n hn hai thng, phi o c ry, ct mng vu n tr ba;
ngi phi git n 4 con voi v sau phi git tht c n con nga ngi ci cho qun n.
Li mt ln cng trn ni Ch Linh, qun ta b gic bao vy rt khn cp. Ngi bt
c d, hfii cc tng t rng :
Nay c ai chu gi lm ta em qun ra nh Ty ( Thanh Ha) v cho gic bt
c. Ta nhn ngh ngi my nm, dng binh sc nhu, s vic ti c khng ?
Trong hng cc tng, c L Lai tnh nguyn i gi thay ngi. Lai mc o bo vng, gi
xng l Bnh nh Vng dn qun xung ni ph vng vy i nh Ty . Trong khi giao
chin, Lai cho qun gic bt c, em v git i. T , u u cng n vang ci tin
Bnh nh Vng cht ri, qun Minh vng d khng lo g na. Ngi nhn th c ngh
ngi vi nm, m binh tr lng, ri li ni qun ln nh gic.
Trong nhng bc gian nan y, Nguyn Tri cng nh vua nm gai nm mt, song ci
ch phc th tuyt s, vua ti vn kin quyt khng di. Ri n t nm Bnh nh th 8
(1425) tr v sau, sau khi qun ta khi phc li c ton cfli Ngh An, tr trn thnh,
binh oai ni dy, lng ngi u hn h theo v, kh th mnh m nh ngn nc tro dng,
qun gic khng ti no hn ng ni na.
Ton cfli Ngh An tuy khi phc c (1425), song tng gic Trn Tr vn c cht
gi ly thnh, khng chu di bfi, du bn ngoi qun ta bao vy trng ip. Nguyn Tri
ngh em ton lc vy nh Ngh An, m nh mi cha , sao bng chia binh i ly cc
thnh khc, khin Ngh An hm vo ci th tr tri t khc qun gic phi hng. Tri em
k y ni vi Thi T. Ngi khen l phi, bn mt mt sai T khng inh L, em mt o
binh ra pha bc nh ly Din Chu, mt mt sai T Trn Nguyn Hn, Thng tng
L N, Chp lnh L a B em mt o binh vo pha nam nh ly Tn Bnh (Qung
Bnh, Qung Tr), Thun Ha (Tha Thin, Qung Nam).
Hai o binh ko i, cha bao lu u thu c chin cng rc r.
T khng L ra nh Din Chu, gp ty ca gic l Trng Hng t thnh ng
Quan (H Ni) ti ba trm chic thuyn lng vo, L n nh mt trn kch lit, chm
cht Thin h Trng v hn ba trm qun. Hng phi bfi chy, L cp c tt c thuyn
lng, ri va nh va ui di ra tn Ty . Thi T nghe tin, li tuyn thm hai ngn
tinh binh, sai L St, Lu Nhn Ch, L Trin, Bi B ra hip vi inh L nh thnh Ty
. Sau mt trn kch chin, qun ta chm cht hn nm trm qun gic v bt sng c
rt nhiu. Tng gic ng thnh bn gi, qun ta li bao vy bn mt.
Cn o binh ca T Trn Nguyn Hn ko vo n sng B Chnh th gp qun
gic. Bn Hn tin vo ch him, nhng t qun phc pha sau. Tng Minh l Nhm
Nng em qun n nh; bn Hn gi v thua chy, Nng thc qun ui rit. n ch
mai phc, mt ting hiu ni ln, qun phc ko ra p git, T Hn cng quay binh li,
nh cho qun gic thua tan nt, tranh nhau ly ng m chy trn, ln xung sng cht
ui rt nhiu. Thi Tfi li sai bn L Ngn, L Bi, L Vn An em thm qun vo tip
ng; tha thng rui di vo Tn Bnh, Thun Ha, i n u gic phi thua v n y.
Th l t Ty tr vo pha nam, tr my trn thnh tr tri, t ct hu ht thu vo
tay ca Bnh nh Vng.
Thng 8 nm bnh ng (1426) Thi T ngh gic bao nhiu tinh binh mnh tng c
Ngh An v ng (H Ni), cn cc ch khc u h nhc. Ngi bn sai bn Khu
mt i s Phm Vn Xo, Thi y L Trin dn mt o qun ra nh ly cc min Thin
Quan, Qung Oai, Quc Oai, Gia Hng, Quy Ha, Giang, Tam i, Tuyn Quang, ngn
chn ng vin binh ca gic t Vn Nam sang : li sai bn thiu y L B dn mt bn
qun ra nh ly cc min Khoi Giang, Bc Giang, Tng Giang, ngn chn ng vin
vinh ca gic t Lng Qung n. Qun ta i n u thng li n y; qun gic phn
nhiu phi lui vo cc thnh c th.
Thng 9, vin binh Vn Nam ca gic ko sang, di quyn tit ch ca ty l
Vng An Lo. Qun ta n nh Tam Giang (Vit Tr), c ph c gic, gic b git v
b cht ui rt nhiu.
Thng 11, i i vin binh ca gic li n, di quyn thng xut ca Tng binh
Vng Thng v Tham tng M Anh. Vng Thng sang n ni, hp c qun c mi hn
10 vn ngi, cng qun ta quyt chin mt trn rt ln. Trn ny chin trng v mn
Tt ng, Chc ng, nay thuc huyn Chng M, H ng. Hai qun kch chin, qun ta
do cc tng inh L, Nguyn X, L Trin, L B c xut. Kt qu qun ta i ph c
qun gic, git c Thng th Trn Hip, Ni quan L Thng v hn nm vn qun
Minh. Xc qun Minh cht khc sng Ninh Kiu, lm cho nc sng nghn tc khng
chy c; ngoi ra qun ta cn bt sng c hn vn ngi v thu c khng bit bao
nhiu l binh nhu kh gii. Vng Thng phi bfi c qun s, cun cn mt mnh chy trn
vo thnh ng Quan.
Thi T khi y ng ng dinh Thanh Ha, tip c tin bo, ngi lp tc di dinh
ra bc, sai cc tng b vy bn mt nh thnh ng Quan. Ti bn B b bc Nh h
tc l ch ngi ng dinh, ngi sai dng mt ci lu bng trc cao ngang vi thnh ng
Quan tin nhm xem ng tnh trong thnh. Hng ngy ngi trn lu v lun lun c
quan Hn lm tha ch Nguyn Tri chu chc bn bn nhng sch lc cng kch v
chiu ph.
By gi th gic ngy mt suy yu nn cc n i, thnh thong thng c nhng trn
tng ca gic m thnh ra hng. M thnh ng Quan cng c nguy, s th kh lng gi
vng c. Nguyn Tri bn vi Thi T nn nhn tnh th y vit th chiu hng cc
thnh trn, nu h nghe theo, quan qun s phi kh nhc, thit hi; cn i vi bn
Vng Thng, Sn Th trong thnh ng Quan, ng ng l th din i tng,
khuyn h hng tt khng th c, nn vit th kho lo, bo rfl li hi, h chu cng
mnh ging ha v rt qun v. c nh th th vic binh nhung s c th kt liu mt
cch mau chng. Thi T khen phi, bn giao vic vit th chiu d cc thnh cho Nguyn
Tri v vic th t trao i vi Vng Thng trong thnh ng Quan bn vic ging ha.
Tri by gi em ht tr thng mn, ti hng bin vit cc th trt a vo ng Quan
v n cc thnh trn gn xa, cng nhu cc ging, ci buc cc l, mi mt hng ch
di ngn bt ca Tri vit ra, c ci hiu lc khng km g mt i qun. Khng nhng
vy, Tri cn nhiu ln khng t ming cp, thn vo thnh gic co d, thnh ng
Quan v mi thnh khc. Mt ln Tri em theo mt k hng tng vin ch huy s h
Tng n thnh Tam Giang (Vit Tr) chiu hng vin tng trn gi. Tri em nhng
iu ha phc, l li hi, ni mt cch hng hn v khch thit, khin vin tng gi Tam
Giang l Ch huy s Lu Thanh phi rt mn phc v cm ng, bng lng em tng s
ton thnh m ca u hng. Thi T nhn th, i vi Tri cng mn trng lm.
7) Tp th trao cho cc tng Minh

T nm mu tut (1418) Thi T khi binh Lam Sn, cho n nm inh mi (1427) :
ngi Minh phi cu ha rt qun v nc. Trong 10 nm, Nguyn Tri truy ty ni nhung
mc, ngoi nhng vic v vua hoch k by mu, ch huy cc tng s ngoi mt trn,
cn phng mnh vit rt nhiu nhng vn t mnh giao thip vi cc tng Minh.
Nhng vn t mnh y, c nhng li mm mfing hoc cng cfii, nhn nhn hoc kiu
cng, gia cn binh la rn rng, cy bt ca v vn thn kho ty tnh th, ty trng
hp m un nn cho c vic. Ngy nay ta c nhng vn y, c nhiu bi khin ta
hng khi v sung sng v hn, v n cho ta c trng thy nhng bng quang vinh
ca dn tc trong hi c Thi T Cao hong nh L Lam Sn khi ngha nh ui
qun Tu.
Xin trch dch my bi sau y c gi c bit nhng vn th y th no, nhn
th cng l mt cch b khuyt cho phn t s.
Th tr li Phng Chnh
(Trong khi Bnh nh Vng cn ng qun min rng ni Thanh Ha, tng Minh
l Phng Chnh a th k ti. Vng sai Nguyn Tri vit th tr li. Tri vit bc th
sau)
Bo my gic d Phng Chnh. o lm tng, ly nhn ngha lm gc, tr dng lm
cnh. Nay l my ch chuyn la di, git hi nhng k v ti, hm ngi ta vo t cht
chng ng lng thng, tri t khng th dong, ngi ma u phi gin. Bi th lun nm
i chinh pht ch thua ln bi. Vy m khng bit t i li, i bi hi ra na, sau ny hi
li cn kp na sao ! Hung nay nc xun mi nhm, lam chng cng dy, th khng th
chu ng lu c. Vy m my tay cm i binh, la ln khng tin khin qun s nhum
phi lam chng m cht, l ti li ca ai ?
Binh php ni rng : Bc nhn gi ly yu tr mnh, bc ngha gi ly t ch nhiu.
Nay my mun nh nhau th nn tin binh vo cng ta quyt sng mi mt keo, ng nn
dng dng kh cho hai qun na.
Li tr li Phng Chnh
(Phng Chnh c bc th trn, mng li l nu mun nh nhau th ko qun
xung ng bng t phng, nn li tr li bng th ny)
Bo my gic d Phng Chnh. Xa nay ngi gifii dng binh khng ch no him
cng khng ch no khng him, khng ch no d cng khng ch no khng d, c thua
l tng, ch c phi a th him vi d u. Vo ch him m u, nh hai h u
nhau trong ci hang khng, kho chi th thng, vng chi th bi. Cho nn t khng c
hnh thng nht nh, chin khng c th thng nht nh, c g phn bit him vi d
u ! My nu khng lui, nn dn binh vo m quyt chin.
Li gi cho Phng Chnh
(Thng 5 nm bnh ng 1426, qun ta n di thnh Ngh An, gic ng kn ca
thnh khng ra, nn ta gi cho th ny)
Bo my gic d Phng Chnh. Ta nghe bc danh tng, qu nhn ngha m d
quyn mu. L my th quyn mu cng cn chng , hung li ni g nhn ngha. Ngy
xa th my gi n cho ta, thng ci ta nu np ch ni rng, khng dm ra giao u

ng bng t phng. Nay ta n y, ngoi thnh Ngh An u l chin trng c,
my bo l ni rng hay l ng bng ? My ng kn ca thnh ngi x trong y, c
khc g mt m gi khng ? Ta e l my khng trn u khfii c ci nhc khn ym.
Li tr li Phng Chnh
Phm vic ln, ly nhn ngha lm gc; nn cng ln, ly nhn ngha lm u. Ch
c nhn ngha vn ton th cng vic mi tri chy c.
Nc my nhn vic h H li o, mn ci danh thng dn nh ti thfia ci
thc cp ca git ngi, ln chim b cfli ta, hip p sinh dn ta, nng thu, nghim
hnh, bn gio i sn, du k tiu dn trong ch thn cng ngfl hm, cng khng c yn
thn m sng, nhn ngha m nh th ? Nay dn on thn gin, nc my li gp i
tang (nm t t 1425, vua Minh Nhn Tng mt), nh th m khng bit xt mnh i li,
li cn ko di mi vic binh cch phng xa, khin qun lnh phi thy, nhn dn lm
ct. Ta e mi lo ca Qu th khng p Chuyn Du m s xy ra ngay bn k vch. (Cu
ny mn li ca c Khng. ni triu nh nh Minh, c vo vic vin chinh, khng lo
ni tr, coi kho m ha bin xy ra ngay bn cnh sn cng cha bit chng).
Th a cho Vng Thng, Sn Th
Ti nghe iu tin l vt bu ca nc ! Ngi m khng c iu tin th cn lm tr g.
Trc y tip c th ca cc ngi v cc ngi sai ngi ra ni c s ha gii, ti nht
nht nghe theo. Nay xem trong thnh vn o ho ng cc p ly dng ro, hy c
c sng n, sa chin kh (s k : Vng Thng ly chung Quy in, vc Ph Minh, hy
ra c sng n, li p cao thm ly thnh ng quan, o ho ng cc). Nh vy th
cc ngi nh rt qun v kinh chng ? nh bn gi thnh tr chng ? u khng sao hiu
c. Truyn c cu : Bt thnh v vt ngha l nu khng thnh thc th vic g cng u
hfing c. Ngi nu thc khng bfi li trc, th vic lm tng nn minh bch nhng l li
hi. nh rt qun th rt qun, nh ng gi th ng gi. C sao mt ngoi th v vnh
kt hiu, bn trong li ngm ngm mu toan ? Tng chng nn sau trc tri nhau, trong
ngoi bt nht nh vy. K tiu dn ngu nhng m tinh lm. Ti du m ti khng bit g,
nhng tht c nh li c Khng T ni Xem cch dng, nhn li i, xt ch ng, nh vy
thc di ca lng ngi, du nhfi bng t tc cng khng th che giu c.
Th d Vng Thng
Th n quan Tng binh thnh sn hu.
Bc th ba trc, cha thy p phc : sai ngi vo chc i li cng chng thy cho
v. Vy th cu ni Ngn hnh phi i i vi nhau ca i nhn ngy trc, nay u ri
? Ti ngha ci o nc nhfi th nc ln phi nn knh s, v ngh li ni ca i nhn
ngy trc, ngha khng n tuyt, cho nn gi th n mi, chng cht ngi phin. Nhng
chng c nh lng, khng bit c phi l tnh th khin vy hay khng ? Theo ti trm
tnh ci k ca i nhn lc ny, khng g bng rt qun, khi hon ci ci kh can qua
cho hai nc g ci v hao hi cho quc gia, vn ci ngha dng h nc b , ni h
dng b t tfi ci nhn ca ng vng gi coi bn b u cng nh u, trn khng ph
s y nhim ca triu nh, di khng tri ngha xut khn ca i tng, khin tn ghi
s sch, h chng tt p lm sao ! D k noi theo vt xu ca Hn, ng, ham t ln
thch cng to, sao bng lm ci qun nhn ngha, ch ct v dn m nh k c ti. Nay
khng ngh n iu m ch chm chm p thnh o ho, ngy ngy ln m ca thnh
cho qun ra nh cp rm ci, sao m t kh n th !
i nhn nu bo thnh tr him c c th gi ch i, th ti e nc xa khng cu
c la gn. Nu bo nhng qun dng cm trong thnh cn nhiu, mun quyt mt
trn sng mi; th ti tng khi ti cn Kh Lam Tr Ln, cc ngi c nhng my vn
qun tinh nhu, m ti ch c my trm qun tm phc, ti cn nh tan i c thnh
ci th ch na, hung nay ti gm thu Din, Ngh, Thanh Ha, Tn Bnh, Thun Ha v
ng cc l, tuyn qun tinh nhu c hng my chc vn, vy th ci k sng mi, c th
ngi tnh m bit trc c ri.
Song nc thnh hay suy, quan h tri, qun mnh hay yu, khng c nhiu. i
nhn thng xem vic h H ngy trc m so v. Ti ngh vic ngy nay vi vic ngy trc
khc nhau xa lm. H H di tri ngc dn m ti th knh tri thun dn, l thun nghch
khc nhau l mt. Qun ca h H trm vn nhng trm vn lng, qun ca ti ch vi
chc vn nhng ht thy u cng mt lng, iu khc nhau l hai. Nay i nhn nu
khng v ngi m bfi li ni phi, quyt k rt v, sai ngi thn tnh cng vi Sn i
nhn (Sn Th) sang sng hi hp, ti s xin lui qun ngay v cc min Thch Tht, Thanh
m (Thanh Tr), Khoi Chu i xut c. Nu khng nh vy, ti cng chng bit lm
sao c.
Li d Vng Thng
Th knh cng quan Tng binh v cc v i nhn.
Xa nay ngi gifii dng binh l ch hiu bit thi th. c thi v c th th bin
mt lm cn, ha nhfi thnh ln; mt thi v khng th th tr mnh ra yu, i yn lm
nguy, ch trong khong tr bn tay m thi. Nay cc ngi khng rfl thi th, ch di gi
quen, h chng phi l hng st phu n hn, sao ni chuyn vic binh c. Do trc
trong mang gian di, ngoi thc ging ha, p ly o ho, ch qun cu vin, tm tch
khng tfi, trong ngoi bt nht, nh vy khin ta tin sao c m chng phi ng. C nhn
c cu rng : K khc c lng, ta lng on ly, tc l th . Ngy xa nh Tn thn
tnh su nc, chuyn ch bn bin, quc chnh khng tu, mnh tan nc v. Nay Ng (Minh
Thi T lc mi khi binh, dng nc l nc Ng) mnh u bng Tn m h khc hn
Tn nhiu lm, chng qua ch trong vng mt nm, s n ni nhau m cht ht, l
mnh tri ch chng phi sc ngi. Hin nay pha bc c k nh Thin Nguyn (by gi
Hu cha nh Nguyn cn gi pha bc, t nin hiu l Thin Nguyn), bn trong c mi
lo Tn Chu cc x. Ging T mt khu khng t gi c, hung li cn chc i ln chim
nc khc na sao ! Bn cc ngi khng hiu s th, b ta nh bi, li cn chc nu ly
Trng Ph nh uy thanh, nh th c phi l i trng phu khng, hay ch l n b
thi ?
S th ngy nay d c v thng tng em qun n y, cng quyt chng lm tr g
c, hung chi Trng Ph chng qua n m np mng ch bfl ni g !
Ngy xa vua Chiu Lit nh Hn l dng st li ca h Lu, Khng Minh cn gip
cho nghip ln li dy ln c. Hung nay con chu ca Hong Trn (Khi y vua L Li
tm lp Trn Cao ln ngi, xng l con chu nh Trn), mnh tri thun cho, lng ngi
theo v, nc Ng kia cn chc ot lm sao c ! V i xa cc bc ho kit, cha gp
thi th n nu, thy c hi th dy ln. Cho nn Y Don ch l mt g th cy st Sn,
Thi cng ch l mt chng cu c sng V, th m mt ngi lm n vng t, mt ngi
lm n s, vy l ngi ho qu chng ? l ngi bn tin chng ? Li nh M Dung
nc Yn, Thch Lc nc Triu, l ngi Trung Quc chng ? l ngi mn r chng ?

Ta ngh li ca ngi ni tht l li ca k tiu nhn r mi, khng phi li ni ca ngi
Trung Quc.
Nay cc ngi k cng sc kit, lnh trng mfii mt, trong khng lng tho, ngoi
khng cu vin, bm bu ly mt khong t, thoi thp trong mt mnh thnh, chng phi
l ming tht trn tht, con c trong chu ri sao ? Vy m cn la di dn ta, d d nhng
iu phi ngha. Cc k trung thn ngha s ca nc ta, trong khi cng ch, cn nm mt
nm gai, khng chu em lng kia khc, hung chi nh ngy nay cn ai tin nghe nhng li
bt ngha ca l ngi. Ch e trong thnh, ngi Nam th nh thng cha c, ngi Ng
th khng chu c kh, cng hi l ngi ri em nhau ra hng, nh Trng Phi, L B
ngy xa, b hi bi tay nhng th h, y l ci l tt nhin .
Nay cc thnh t chc ty tr xung, u tc gin l ngi la di, nhiu ngi vt
ly ra ngoi, bo co nhng tnh hnh bn trong; k b khn cc th m chm ln, khng
i phi n qun lnh ca ta na. Ta ngi suy tnh cho l ngi th ci c bi vong c su;
Nc lt mnh mng, tng ro nt, ci cfi thiu thn, nga cht lnh mt; bi vong l
mt. Ngy xa ng Thi Tng bt Kin c m Th Sung phi ra hng, nay bao nhiu i
quan him tr u c binh tng n ng, vin binh nu n, tt nhin b bi. Vin binh
bi, l ngi cn trn ng tri, bi vong l hai. Nc ngi binh khfie nga bo, nay cn
c min bc phng th qun Nguyn, khng ri u nhn ng xung pha nam c;
bi vong l ba. Can qua bn rn, chinh pht ri ren, ngi chng sng yn, nhao nhao
tht vng : bi vong l bn. Ti gian chuyn chnh, cha yu tr v, xng tht tn nhau, v
khi trong tng vch; bi vong l nm. Nay ta ni dy qun ngha, trn di cng
lng anh hng tn lc, qun lnh ngy mt luyn, kh gii ngy mt tt, va cy rung va
nh gic, trong thnh mfii mt, t phi dit vong; bi vong l su. Ngi gi mt mnh
thnh con, ch i ci c bi vong y, ta tht tic thay cho l ngi. C nhn c cu
Nc xa khng cu c la gn. D c vin binh n y, cng khng ch g cho s bi
vong c. Ngy xa Phng Chnh M K ch chuyn lm nhng s h ngc sinh linh lm
ct, thin h on thn : no m m ca nh ta, no bt v con ca dn ta, k cht hm oan,
ngi sng b kh. L ngi l nhng ngi xt rfl s c, hiu su thi v, vy nn chm u
Phng Chnh M K em n ca quan dng np. Nh vy trong thnh s khfii nn c
tht, trong nc s khfii v au thng, ha hiu li thng, can qua xp np. Nu mun rt
qun v nc, ta hy sa sang cu cng, mua sm tu thuyn, thy lc hai ng, ty theo
mun; qun ra khfii cfli, mun phn m bo c yn n khng lo ngi g; nc ta li
phng cng xng thn, theo nh l trc. Nu khng nghe li ta nh vy, th nn sm qun
dn trn, ra giao chin gia bnh nguyn quyt mt trn th hng xem ci ti hn
km, khng nn ngi r mt x, bt chc ci iu b ca n b na.
Th d thnh Bc Giang
Th ngfi vi tng hiu, quan vin, qun nhn trong thnh Bc Giang.
Ta nghe ngi c bc nam nhng o khng kia khc, nhn dn qun t, chng phi
l ring mt ni no. Nc An Nam ta, tuy xa xm cfli Lnh Ngoi, nhng vn c ting l
mt nc thi th, nhng bc ngi ti thc tr mu, khng i no l khng sn c. Bi vy
phm nhng cng vic ta lm ht thy u noi theo l ngha, trn ng vi tri, di thun
vi ngi.
Do trc quan tng binh Thnh sn hu t sau trn thua Ninh Kiu, c sai ngi
a th c s ha gii. Ta nn mun ht lng knh thun vi triu nh, di mun g nn
can qua cho hai nc, cho nn nht nht nghe c. Hn li khuyn ta dng biu cu phong,
bo sau khi biu lp tc lui qun. Vy m biu i ri, qun vn khng lui, li cn bi
p ro ly, sa sang kh gii, t ly th lm c k, bi c tht tin n vy l cng. Nay
cc ni Thanh Ha, Din Chu, qun th v u n ht c y, phm v con ti vt ca
h, khng h b suy suyn my may no c. Ta ngh ci k hn ht ca l ngi by gi
khng g bng ra khfii thnh, cng quan c qun h Si quyt vic v khfii cht ung
my ngn tnh mnh trong thnh.
Ta thng xem nhng vic t tht ca ngi xa, nh Bch Khi nc Tu, Hng Vfl
nc S, git k hng v bi c. Ta quyt khng khi no li lm nh th : cc ngi nn
c khoan tm, ng nghi ng m hfing vic. Ngi nu bo thnh cao ho su, lng thc
li nhiu, th nh Thanh Ha, Ngh An cc thnh, thnh khng phi khng cao, ho khng
phi khng su, lng khng phi khng nhiu, binh khng phi khng mnh, m quan
c Si, quan khng phi khng to, tr khng phi khng sng, cng cn phi ty thi t
bin, gi ton tnh mnh cho my vn ngi : vy m l ngi li cn mun gi li bn
h mang ly v thc, h chng cng lm lm ?
V ta xem nc ngi hin nay, trong c mi nguy bin tng vch, ngoi c k cng
ch Bc Nguyn, hong trng i hn lun nm, gic cp ni nh ong vy, ci c tng
lon, h chng bit trc ri sao. Bc tr gi thng bit trc t khi vic cha n ni,
c sao l ngi li kin c mt cch mun mng m c mun t kh nh vy. L ngi nu
chu ra ngoi thnh cng ta ha thn, ta s coi cc ngi nh tnh anh em rut tht, chng
nhng l bo ton v con tnh mnh m thi. Nu khng nh vy th ty lng cc ngi, ch
trong sm ti s gp nhau chng lu lai g. n lc by gi, cc ngi c hi li cng khng
kp na, cc ngi nn ngh k.
Th d thnh Tam Giang
Th ngfi cng tng hiu quan vin qun nhn trong thnh Tam Giang.
Ch ng qu ca ngi qun t l ch thc thi t bin, lng sc liu mnh. Nay
c k ly qu trng chim chng vi ni Thi, ly cng b nga cn li bnh xe, m t
cho l sc c tha tng cng t ngu qu lm. L ngi ly mt s vi ba trm qun, gi
mnh c thnh cng ta i khng, phfing c khc g nh th ? Th ngh thnh tr ca cc
ngi, cao su khng thm vi thnh Ngh An, lng thc ca cc ngi, y sao c
bng thnh Din Chu, m qun v dng cm t li ly u c nhiu nh qun Din,
Ngh, quan tc ca cc ngi, li khng ln bng Si c. Nay Din, Ngh, Thun Ha,
Tn Bnh, Trn Giang, cc x, qun gi thnh u m ca ra hng. Di cy b bn
nay (bn b ) Si c nh ngy rt qun v kinh, phm nhng quan qun v v con
ti sn, u khng b phm n my may no c. Vy m l ngi cn c m l, khng chu
tnh xa, sao m kin c mt cch chm mun vy ?
Cc tng s ca ta ai cng u hm h mun ph vo thnh, nhng ta ngh thng s
ngi v ti trong thnh, v cc ngi m b v ly, ting trng ni ln, ngc khng cn
phn bit, bi vy vit my dng ch ny gi n.
8) Trc ch ngi tan
By gi bn Vng Thng, M K, Sn Th ng gi trong thnh ng Quan. Ngoi

mt vn sai s gi i li, gi cch bn s ging ha, nhng ch l k hon binh, ct khin
qun ta ng nh gp vo thnh. Thc th bn trong chng vn ngm ngm p ly o
ho, tnh k bn gi.
Quan tha ch Nguyn Tri phng mnh Bnh nh Vng vit a vo trong thnh
trc sau hng vi chc bc th thng lng iu nh, v li mo him vo trong thnh
my ln giao thip vi bn h na. Song bn Vng Thng vn cha chu p li bng s
thnh thc m ca thnh ra ging ha.
Cht c tin bo nh Minh sai An vin hu l Liu Thng, Kim quc cng l Mc
Thnh em hai o binh sang cu vin cho bn Vng Thng u tin n b cfli.
Nguyn t sau khi b thua mt trn ln, phi lui vo c th trong thnh ng Quan,
li thy tng s cc thnh khc lc tc m ca u hng qun Nam, bit l s th rt
nguy. Vng Thng mt mt sai s i li vi Bnh nh Vng, gi cch ngh ha nhng
mt mt khc sai ngi phi bo v triu xin qun cu vin. Khng nhng vy, v s qun
triu n lu, Vng Thng li cu cu vin vo hi thng 6 nm inh v (1427), do cc
tng ca ta l L Lu, L Bi nh mt trn tan ca i Ph Ly ; Vng Thng rt tht
vng, nh ch b gi ngi i vin binh chnh thc ca Minh triu phi sang.
Triu nh nh Minh tip c tin thua ca Vng Thng a v, kp sai tng binh An
vin hu Liu Thng, Tham tng Bo nh b Lng Minh, c Thi T, Binh b
thng th L Khnh, Cng b thng th Hong Phc, Th quan Hu b chnh s Nguyn
c Hun lnh mt o binh 10 vn v 2 vn con nga ; sai Chinh nam tng qun Kim
quc cng Mc Thnh, Tham tng Hng an b T Hanh, Tn ninh b m Trung lnh mt
o binh 5 vn v 1 vn con nga, cng ko sang ln nc Nam cu vin cho bn Vng
Thng.
Thng 9 nm inh v (1427), hai o vin binh ca gic ko n bin thy, o ca
Liu Thng tin phm vo ca i Pha Ly (Nam Quan), o ca Mc Thnh tin phm vo
ca i L Hoa. Thi T c tin, kp hp cc tng li bn rng :
Gic vn coi khinh thng ta, cho l ngi nc ta nht nht, vn s uy gic, nghe
i binh ca h ko n, tt phi bi ri ; phng chi mnh tt ln ni yu, nhiu tt thng
c t cng l s thng. H khng hiu rfl u ci th thua c, ci c vn chuyn. V
qun cu cp ct s nhanh chng gic tt phi gp ng tin mau. Binh php ni
Nm trm dm chy cht v li tt qu thng tng. Nay Liu Thng n y, ng s
xa xi, ngi tt mfii mt. Ta ly qun nhn dt m nh qun nhc mt, tt l phi thng.
on ri ngi sai bn L St, Lu Nhn Ch, L Lnh, L Th, lnh mt vn tinh binh
v 5 con voi, n phc trc i Chi Lng i nh ph o qun ca Liu Thng ; cn
mt ca i L Hoa, sai bn Phm Vn Xo, L Kh, L Trung, K Khuyn em qun ngn
chn. Cc tng ai ny lnh mnh.
By gi trn gi ca i Pha Ly l tng L Lu, thy i qun ca Liu Thng rm
r ko n bit khng th chng chi ni, phi tm rt v gi i Lu. Gic li tin bc n
i Lu. L Lu phi lui v gi i Chi Lng. Gic li tin n i Chi Lng. Bn cc tng L
St, Lu Nhn Ch lc y n mai phc gn ca i Chi Lng, bn bo L Lu ra giao
chin vi gic nhng gi cch thua m chy. Gic thy L Lu li chy, mng lm, Liu
Thng thn c xut i binh ui theo. Khi gic ko n ch mi phc, mt ting pho
hiu ni ln, cc tng L St, Lu Nhn Ch h qun phc bn mt ni ln, xng vo nh
git. Gic trong lc bt ng, hong ht v chy, giy xo ln nhau m cht. Qun ta hng
hi nh gin, chm cht c Liu Thng ni M An v qun gic hn mt vn u.
Sau my hm, Thi T li sai bn cc tng L L, L Vn An lnh ba vn qun n
ni M An tip ng. Qun ta by gi y sc mnh, cc tng c binh tin nh, li
chm c Lng Minh trc mt trn, L Khnh th cng phi t t trong m lon
qun. Qun Minh bfi li hai vn xc cht chin trng vi khng bit bao nhiu la nga
v qun nhu kh gii.
o qun ny ca gic ch cn li hai i tng l Thi T, Hong Thc c xut. Thi
T tng thnh Xng Giang hy cn trong tay h, nn dn qun n. Chng ng n ni,
thnh y trong tay qun ta ri. T rt tht vng v s hi.
Gp tri ma bo, gic khng tin binh c, m ti T sai qun bn sng lm hiu
hng hai thnh ng Quan v Ch Linh nghe ting sng m ra cu vin. C bit u
nhng thnh kia t cu mnh cha c, cn cu g ai. Thi T sai thy b ch qun tin
n bao vy, li chia qun ng chn ht cc ca i M An, Chi Lng v Pha Ly. Thi T,
Hong Phc thy tin khng c ng, lui khng c li, phi gi cch xin ha, nhng thc
th ngm ngm di binh n thnh Ch Linh. Thi T bit rfl gian k ca chng, nht nh
khng cho ha. Ngi sai Trn Nguyn Hn em qun chn ng gic vn lng; sai cc
tng L Vn, L Khi em ba ngn qun thit t cng vi bn L St, L L hp sc nh
gic. Kt qu trn ny, qun ta li nh cho qun Minh i bi, chm c hng vn th
cp, bt sng c Thi T, Hong Phc cng mt s ln qun gic, li thu c vng bc
la nga gm gio rt nhiu. Th l o qun ca Liu Thng mang i, n y hon ton
tan v.
Cn o qun ca Mc Thnh by gi ng cm c vi bn cc tng Phm Vn Xo,
L Kh ca i L Hoa. Thi T liu chng Mc Thanh c tui, tri vic nhiu, li vn
bit thanh danh ca ngi, tt hn cn ngi ch xem s thnh bi ca Liu Thng ra sao
ch khng chu tin qun mt cch xc ni. Ngi bn mt truyn cho cc tng i L Hoa,
hng t qun phc i, ng ra giao chin vi gic vi, n khi qun ta nh tan c
o qun ca Liu Thng ri, ngi sai em mt vin ch huy, ba vin thin h trong s
nhng t binh m ta bt c, cng l sc th n tn ca Liu Thng, a n qun dinh
Mc Thnh. Bn Mc Thnh trng thy ht sc kinh hong, ch trong chc lt, qun lnh t
tan v m chy. Bn cc tng Xo, Kh by gi mi th qun ui chm c hn vn th
cp, ngoi ra qun gic cn ng xung khe ngi bfi mng khng bit bao nhiu m k. Mc
Thnh ch cn c mt ngi mt nga cun cn chy trn.
By gi ton cfli nc ta, Thi T thu phc li c gn ht, qun gic ng cc
thnh ni nhau m ca ra u hng c, ch cn c 4 thnh Ty , C Lng, ng Quan
v Ch Linh cn tay qun gic m thi. Sau khi ph v hai o vin binh ca gic, Thi T
sai vin thng s ng Hiu Tc em Thi T, Hong Phc v mt s ln t binh, qu n
song h cng kim n, c trng s sch cc th, a vo cho cc tng s trong thnh ng
Quan bit. Trc y thnh ng Quan thy qun ta ph cho bit nhng kh gii bt c
trong lc h thnh Xng Giang, li nghe hai o vin binh u b thua v ri, song lng
ngi vn cn h nghi, cha chu tin hn l thc, vn c ng ca thnh c gi. n by gi
thy bn Hong Phc, Thi T thnh t binh c, li thy bao nhiu nhng chng c thua
trn mt cch nh nhuc, mi ngi u khip s, ng ngc nhn nhau. Trong khi y, Thi
T vn sai cc tng dng n p ly quanh thnh ng Quan, d nh cng ph.
Bit c khng th no chng li c na, Vng Thng, Sn Th phi sai vin Thin
h h H em th n dinh B tfi tm lng thnh thc cu ha, xin m cho mt ng
rt qun v.
Thi T sn lng khoan dung, ng thun cho ha. Song cc tng s v nhn dn
nhng ngi cm gin v s tn ngc ca qun gic by lu, u xin c nh n cng
git tit bn chng khng tha mt mng, ngfl hu h c mi phn cho tri t, thn,
ngi, mt c hn oan cho sinh linh v ti, ra ci h v cng cho t nc, thfia tm lng
trung ngha ca s dn.
Ngi thy nhiu ngi mun nh vy, lng rt phn vn, bn hfii kin quan Tha ch
Nguyn Tri. Nguyn Tri tu rng :
Gic Minh hung honh, lng ngi cha on su, nay mun git ht bn chng i
tr th xa, khng phi l khng c l. Song ch ngh nc mnh l mt nc nhfi, tranh
chi vi nc Tu to ln hn mnh gp my mi ln, ch l mt s bt c d. Vy nu c
cch no c th dp mi binh trang, g nn can qua cho trm h, l no mnh nn bfi qua,
mnh mun ph vo so huyt, n gan ung mu ra mi thm cu, khng phi l mt
s kh khn. Nhng thn trm e nh vy s kt mi th vi triu Minh qu su. V s tr
th, v s cu vt ly th din ca mt nc ln, Minh cha tt li phi binh sang, nh th
ci v binh ao, bit n bao gi cho dt c. Chi bng ta nn tha lc ny k kia lm vo
th cng m cng h ha hiu to phc cho c sinh linh hai nc. H thn tin rng nu
ta phng thch cho bn Vng Thng v, khng lo g bn chng li tr sang y quy nhiu
ta na. Bi chnh Vng Thng chn nn vic dng binh nc ta lm. Chng c l
trong mt bi biu giu vo gia mt thfii sp ca Vng Thng v Minh triu m gn
y qun ta bt c, trong i khi Thng ni rng : Xin thi ng v ming t ho
lnh mt phng m lm nhc qun lnh i xa mun dm. By gi mun nh li phi dng
s qun nh o ban u mang i, m phi c chng 6, 7 vin i tng nh hng
Trng Ph, mi c th mu c. Nhng d li ly c th s gi sau ny cng vn
kh lng. Xem th nu ta th bn Vng Thng v nc chuyn ny, h s em iu li
hi ni rfl vi vua Minh, nn binh qua s ct t c ngay. Sao ta cn nn git k b tay
cu hng gy ci ha nn v cng v sau ny na. Vy vic l vic h trng, dm xin
vng thng nn v lng thng nhng sinh linh m suy tnh mt cch thm thn, ng
sau ny phi hi.
Thi T gt u, cho li Nguyn Tri ni l rt phi, bn tuyn li co d vi mi
ngi rng :
Tr th bo on, l thng tnh ca con ngi ta; khng mun git ngi, l bn tm
ca ng nhn gi. Qun Minh t khi sang nc ta, cp ca git ngi, tn dn hi vt,
nay n lc th cng lc kit, b tay ch cht, ta d c git ht chng i, cng l ci ti ng
chu ca bn chng. Song ch v ngh rng git k cng k xin hng l vic khng nn cht
no. D k thfia mi lng tc gin mt bui; chu ting ci ch mun i git k
hng, sao bng bung tha mng sng cho hng c vn ngi, tt mi tranh chin sau
y, s xanh ghi chp, ngn tha dy thm, tng chng ta rt nn cn nhc.
Nghe li co d, mi ngi mi khng ai bn ngang g na.
Thng chp nm y, bn Vng Thng, M Anh, T An, Trn Tr, Sn Th, M K,
Phng Chnh, Gic Khim l nhng tng gi thnh ng Quan; H Trung l tng gi
Ty ; Cao Tng l tng gi Ch Linh, lc tc a bn ngi Nam theo lnh chc quan
ca gic cng nhng binh dn b bt hip phi theo, ton s giao tr Bnh nh Vng.
Ngi sai cc tng sa sang ng s, cp pht tu thuyn cho gic ty tin hai ng
thy lc rt v. Li em bn qun hng t trc cng Hong Phc, Thi T va mi bt
c, gm nam ph lo u ca gic ti s hn 30 vn ngi, li nhng c kim, n tn v s
sch qun lnh, ht thy giao cho bn Vng Thng em v.
Bn Vng Thng v n Long Chu, vua Minh thy s th n nh vy, bit
khng lm g c na, bn xung sc d gi tng s em qun v Bc, tr nc Vit Nam,
v khuyn nc Nam nn gi theo l triu cng nh khong nm Hng V (nin hiu ca

Minh Thi T 13681398) ngy xa.
9) Bnh Ng i co
Th l sau hn 20 nm, ngi Minh sang chim c nc ta, thi hnh nhng chnh sch
hung tn, khin ta t nc phi m chm, nhn dn phi y a, th n ngy nay
nh c v chn ch Lam Sn cng vi cc bc trung thn ngha s ca t nc, tri
mi nm nm mt nm gai, phi xng mu, nh ui c gic m thu phc li
c sn h. T y, tri Hng mm Lc li xanh ti, ni Tn sng L li trong sng, lch
s Vit Nam sau mt hi en ti li m ra mt tn k nguyn.
Qua sang nm sau tc l nm mu thn (1428), thng t ngy rm, Bnh nh Vng
t ngi in cfi bn B thin vo thnh ng Kinh (H Ni), ln ngi Hong , t
nin hiu l Thun Thin, sai quan Hn lm Tha ch hc s kim Li b Thng th
Nguyn Tri lm bi co Bnh Ng b co ra vi thin h.
Bi co rng
Thay tri lm vic, Hong thng dy rng :
Vic nhn ngha ct yn dn,
Qun iu pht trc lo tr bo
Nc i Vit ta,
Nn vn hin c.
Non nc cfli b khc,
Bc Nam phong tc vn ring.
C gy dng tri Triu, inh, L, Trn.
b tranh hng cng Hn, ng, Nguyn, Tng.
Tuy mnh yu tng khi c khc,
Nhng ho kit chng tha no khng
Cho nn :
Lu Cung tham cng m phi thua.
Triu Tuyt mun ln cng mau mt.
Toa b bt ca Hm T.
M li phi cht sng Bch ng.
Xt li vic xa.
Hy cn chng rfl.
Gn y nhn :
H H ngang ngc.
Lng ngi cm hn.
Qun Minh tha dp n hi dn,
ng ngy manh lng em bn nc.
H l u en trn la nng.
y phng con fi xung hang su.
Di tri hi dn, gian xo ngn mun li;
Gy binh nhm lon, tn hi tri hai mi nm
Nhn ngha vt i hoi, v tr tng chng mun sp;
Thu m vt cho y, ni khe sch nh chi
K b em vo ni o vng, ma thing nc c;
Ngi b p xung khi m ngc, c nut sng vi.
By dn cm t khp ni ni :
Vt vt li chng tng chn chn.
Du loi su b cfi cy, khn b rnh sng;
n k ga ba cng kh, kh ni an thn.

Mu m dn chng, sm vt ti bn :
Nh ca cng t, nay xy mai dng.
Chn chu l nng n su dch;
Trong xm lng qunh vng ci canh.
Mc cn nc ng Hi, m ra sch tanh nh;
n ht trc Nam Sn, chng d bin ghi ti c.
Thn, ngi u cm gin;
Tri, t chng dong tha.
Ta pht tch t ni Lam Sn.
Nu hnh trong ni hoang d,
Trc th ln lm ng khng th,
Cng gic gi chung sng c sao.
au lng no rut, ngoi mi nin :
Nm mt nm gai, phi u mt bui !
Qun n, bfi ng, di mi cc sch lc thao.
Xt xa nghim nay, suy cu mi l hng ph
hi ch nh.
Thc ng khng qun.
Gia khi qun ngha ni ln
Chnh lc th gic ng mnh
Bun ni nhn ti cn t fii,
Tun kit cn vng tha.
Chy cht sau trc khng ngi,
Tr hoch mu m cng thiu k,
Ch v lng cu dn khng ngui na khc :
Cho nn xe i hin dnh sn mt bn.
Nhng i ngi, ngi vn xa xm;
M vic mnh, mnh cng nng st.
Gin tc cha tr kh c,
Bun quc b vn trun kin hoi.
Linh sn lng cn n hng tun;
Khi huyn qun khng cn mt ton.
Bi tri mun th ta trao nhim v.
Nn ta cng gng ch chng gian nan.
T tp cc m lu dn, tay vc cn cu ra nh gic :
Gn b mt lng ph t, ru ha nc l khao qun.
Ly yu chng mnh, hoc nh lc bt ng;
Ly t ch nhiu, hoc dng qun mai phc
Rt li th ly i ngha m thng c hung tn :
Ly ch nhn m c cng bo
Di B tt sm ran chp git
Min Tr Ln trc ch khi bay,
S kh nhn th cng tng thm,
Qun thanh nhn th cng lng ly.
Mt bn Trn Tr, Sn Th, nghe hi m b va
My g L An, Phng Chnh, nhn th cn thot thn;
Tha thng rui di, Tay kinh thu phc
Thun ng thng tin, ng li ly v

Mu Ninh Kiu lnh lng thnh sng, tanh tri mun dm :
Thy Tt ng ngn ngang y ni, nh nghn nm
Trn Hip l tm phc ca gic, phi bu u :
L Lng l su mt dn ta, li liu bfi mng,
Vng Thng nhy vo cha chy m cng chy
M Anh xng n g nguy m cng nguy,
B tay i cht h qun cng;
Khng nh t tan, ta dng mu thut
Vn tng chng phi thay lng i ;
Khng ng h cn gi chuyn by tr
V kin mt ngi, gieo v cho bao nhiu k khc :
Tham cng danh mt bui, ci cho tt c nhn gian.
Do thng nhi Tuyn c (vua Minh) ni gio khng ngng;
Kho sai khn Liu Thng, em du cha chy.
inh mi thng chn, Liu Thng dn binh t Khu n tin n :
Nm y thng mi, Mc Thch chia ng t Vn Nam tin sang.
Ta t phc binh, nh cho gip u ;
Sau li dng k binh, chn cho t cui.
Ngy mi tm Liu Thng b nh, sa c i Chi Lng ;
Ngy hai mi Liu Thng b thua, bfi mng g Yn Nga (M An)
Ngy hai mi lm, b tc Lng Minh lm nguy phi t trn
Ngy hai mi tm, thng th L Khnh cng k phi quyn sinh.
Ta a mi nhn rch phng
H quay u gio nh ln
K bn mt thm qun vy bc
nh n trung tun thng mi s dit tr.
Bn tuyn nhng i qun gu hm,
V sai nhng by ti nanh vut,
Voi ung khin nc sng vi cn
Gm mi nn ni thng mn.
Mt trn m ngc m knh phanh,
Hai trn m chim tan thu gin.
T kin ln ph toang nng,
Trn gi to rung cht l kh.
c Thi T qu gi xin thng :
Thng th Hong Phc ci u chu tri.
Lng Sn, Lng Giang, thy cht nm b bn,
Xng Giang, Bnh Than, mu fi nhum lnh lng.
Gi my n ni bng hong.
Nht nguyt ra chiu m m,
Qun Vn Nam b ta chn L Hoa, h s bng m trc t v mt ;
Qun Mc Thanh b ta ph Cn Trm, giy p ln nhau m chy ly thot thn,
Lnh cu mu chy y sng, nc vang ting r ;
an x thy chng khp ni, cfi dm mu hoen
Cu bin hai o v ngi tan tnh ;
Cng Khu cc thnh u ci gip hng phc,
Tng gic b cm, van v h xin cho ton mng ;
Thn vfl chng git, khoan hng ta cng m lng hiu sinh
Bn Tham chnh phng chnh ni quan M K, trc c cp nm trm chic
thuyn vt bin m vn hn kinh phch tn :
L tng binh Vng Thng, tham chnh M Anh, li c cp my nghn c nga,
v nc m cn mt xm my xanh
H tham sng s cht m ha hiu thc lng
Ta ly ton qun l hn nhn dn ngh sc
Chng nhng mu k su xa nhiu lm;
Cng l xa nay cha nghe thy bao gi.
X tc t y s vng yn,
Non sng t y s i mi.
Cn khn b m li thi.
Nht nguyt m m li trong.
ng m nn bnh tr mun nm,
ng ra vt thn thng nghn tha.
u cng do Tri t T Tng linh thing thm lng gip v mi c nh th
i !
Ba qun dong rui, hon thnh cng v cnh mng nay ;
Bn b thanh bnh, b co li duy tn t
Bo khp thin h
Ai ny u hay
10) Gip nghip tr bnh

Nguyn Tri ph vua Thi T Cao Hong nh L, ban u lnh chc Hn lm Tha
ch hc s. n nm inh mi (1427), c gia thng Triu lit i phu, Nhp ni hnh
khin. Li b thng th, kim qun cng vic vin Khu mt. Nm Thun Thin nguyn
nin (1428), sau khi i nh, Thi T lun cng hnh thng, phong Nguyn Tri tc
Quan phc hu, ban cho quc tnh, v th trong cc sch s, thng c chp l L Tri.
Hong L dng nghip, sau mt thi gian my mi nm trong nc lon ly, k cng
nt, nn by gi no nh li php ch, no t ra in l, rt nhiu cng vic. M sp t
nhng cng vic y, Nguyn Tri chnh l mt nhn vt trng yu trn ch miu ng.
Nm Thun Thin th hai (1429), triu nh m khoa thi Honh T ni dinh c B
quan thng th L Vn Linh sung lm iu, m chc Gim th chnh l quan Tha
ch Nguyn Tri. Trong s nhng u bi ra choh s t khoa ny, c bi th Chn nho
chnh trc v bi hch Thin h cn vng ; ly su ngi l bn cc ng Nguyn
Thin Tch, o Cng Son, Trnh Thun Du, Phan Phu Tin...
Di triu Thi T, Nguyn Tri tng phng mnh vit nhng chiu biu, phn nhiu
l rt c gi tr, hy cn chp li trong vn tp c trai. Nh l nhng bi biu gi sang t n
vua Tu, nhng bi chiu cm cc quan khng c by ra l nghi khnh h tng bng
in nh, khng c tham lam v tr bing, bi chiu hi qun khi vua i nh dp xong
Mng Phc L (Lai Chu), bi chiu truyn cho Thi t Nguyn Long k thng... Thi T
tin dng v rt l trng.
Xa nay nhng v i thn, danh cng cao, vng cng trng, cng b l tiu nhn ghen
ght m gim pha iu ny ting n. Nguyn Tri cng khng trnh khfii c s chng
may y. Song Thi T bit rfl ng l mt ngi trung ngha thng thn, nn khng v li
sm xim m km s tin dng.
Nm Thun Thin th su (1433) ma thu thng 8, vua Thi T bng h, tng Vnh
Lng ti Lam Sn. Thng 11, Nguyn Tri phng sc son bi vn bia thn o ghi nhng
cng nghip ca ngi dng trc lng, cng l bi vn bt lc cng rn, rt c nhiu
ngi khen phc.
Qua sang i vua Thi Tng, Nguyn Tri vn c dng ngi cao trng. Nm Thiu
Bnh nguyn nin (1434), triu nh c vic sai s b Nguyn Tng Tr sang Tu cu
phong, Nguyn Tri li b c tho mt bn tu dng vua Tu. Bn tu tho xong, vin
Ni mt vin Nguyn Thc Hu v vin Hc s L Cnh Sc mun i my ch. Nguyn
Tri bng ni gin ni :
i vi chc ci g ! Cc ng gifii th sao khng vit thay ti ? Hin nay trong nc
ng hn hn, m s d c ci nn y, chnh l t l cc ng. Cc ng ch l thch s su
cao thu nng, v vt ca dn cho rfl nhiu, nn tri mi ging tai tfi trng pht.
Thc Hu tc lm, ni vi i t L St v c L Vn. St v Vn lc y u
vo ngi T ph, cho l Tri ni sfi bn mnh, trch Tri rng :
Thin tai lu hnh, ti li u t bn Thc Hu, chnh l t Thin t v T tng,
sao ng n phin trch nhau mt cch gt gao vy !
Tri ci xin li m ni :
Thc Hu ti rt tm thng m hay c thi bn vt, hn vo a v then cht, mi
khi c vic tu by, ch thy bn s khot ca dn cho nng lm giu cho cng kh, ct
ly vui lng qun thng. V th ti vn tc ri nay gp dp ni, c phi nh ni cnh khe
n Hong thng v T tng u.
St vn cha ngui gin, nhng bn tu chiu theo Tri, nguyn khng sa.
Nm Thiu Bnh th 2 (1435) c ci n 7 tn k cp ti phm u cn tr con, quan

b Hnh chiu lut x vo ti chm tt c. T tng L St ngh chm nh vy qu nhiu,
lng hi phn vn, tu ln vua Thi Tng quyt nh. Vua hfii quan tha ch Nguyn Tri,
Tri tu rng :
Xa nay php lnh khng bng nhn ngha, l y rt rfl rng. Nay mt chc git
n 7 ngi, tng khng phi l vic thnh c. Kinh th c ni : Yn ti ch ca nh
ngi (An nh ch). Sch truyn (i hc) c ni : Bit ch ri sau mi nh (tri ch nhi
hu hu nh). Thn xin trnh by ngha ch b h nghe. tc bo l nn yn ti ch
mnh . Nh trong cung l ch yn ca b h, cng c khi ngi i ra ngoi du hnh,
nhng khng ly lm yn. ng nhn qun i vi nhn ngha cng th, phi ly y lm
ch yn. Thnh thong cng c khi dng n uy php, nhng khng nn lu li phi tr v
vi nhn ngha. Xin b h lu tm nhng li thn ni.
Bn L St, L Ngn vn chng a g Nguyn Tri, by gi nghe Tri ni nhng
chuyn nhn ngha, nhn bo rng :
ng l bc ngi c nhn ngha c th ha nhng k c thnh ngi thin c. Vy
phin ng cho gi l tr con y.
Bn L St bn nh giao cho Nguyn Tri v Phan Thin Tc chia nhau bo lnh l
tr y em v rn dy. Nguyn Tri ni :
L tr cng u rn mt y, php lut triu nh cn ch trng gii ni, hung chi l
chng ti c bc th ha sao c bn chng. Chng ti u dm nhn ci trch nhim y !
n y sau phn quyt em chm 2 tn, cn 5 tn pht lu.
By gi vua Thi Tng hy cn nhfi tui, ngi thng cng vi bn cn thn chi a
phng im. Cc i thn mun khuyn ngi sing nng hc tp, bn nhau tu xin ly quan
Tha ch Nguyn Tri, quan Trung th Trnh Thun Du, c thy 6 v vn thn ct lt
nhau vo chu trong cung ging dy vua hc. Song bn tu vo, vua sai inh Phc a
tr khng nhn.
Hi ny, nhn nhng lc vic cng nhn rnh, Nguyn Tri c son ra quyn D a
ch, trong c chp v sn xuyn, phong vc sn vt, cng ph ca mi my o (tc nh
tnh) trong ton cnh nc ta, vn vit theo li vn ca thin V Cng trong sch Thng
th, xem rt th v v b ch. Quyn ny sau khi lm xong dng trnh ln vua. Vua Thi
Tng cng cc nh thn rt l khen phc ; ri ng Nguyn Thin Tng lm bi tp ch,
ng Nguyn Thin Tch lm bi cn n, v ng L T Tn lm bi thng lun.
Ma xun nm Thiu Bnh th 4 (1437) vua Thi Tng sai Nguyn Tri cng vin Ty
gim ty L Ba (s coi v nhng xe gi, vflng, lng, c qut ca nh vua) l Vng ng
trng nom vic nh ra cc v ch ra cc li m nhc nhng khi loan gi vo ra v luyn
ly mt bn nhc cng v n. Nguyn Tri nhn dng bc v hnh ci khnh v tu
vua rng :
i lon th dng vfl, thi bnh th dng vn ; ngy nay nh ra l nhc, chnh l phi
thi lm. Song khng c gc khng th ng vng, khng c vn khng th lu hnh. Ha
bnh l gc ca nhc, thanh m l vn ca nhc. Thn phng chiu nh ra m nhc, khng
dm khng gng ht tm lc. Song hc vn s si nng cn, s trong ng thanh lut, kh
lm cho c hi ha. Dm mong b h r lng yu thng v chn nui mun dn, khin
trong ch thn cng xm vng, khng c mt ting hn gin on su, tc l gi c ci
gc ca nhc.
Li Nguyn Tri ni, bao gi cng tfi ra lu n ng phc li ca dn chng. Vua
Thi Tng nghe, ngi ngi khen li tu rt c ngha.
Ma h nm y, Thi Tng mun xem nhng t th chiu ca nh H cng l th vn
i y. Nguyn Tri su tm c my chc bi vn th nm dng ln ng lm.
K v s khng ng kin vi Vng ng trong cng vic ch nh nh nhc,

Nguyn Tri tu vua Thi Tng xin tr li ci mnh nhn ngy trc.
Nguyn t thi Thi T hy cn ngi, c sai Nguyn Tri nh ra nhng th thc m
o, nhng cha kp thi hnh. n nay, Vng ng dng th ln, i khi ni rng :
V l c i triu, thng triu khc nhau, nh nhng l Nam giao Co miu, Thnh
tit, Chnh n th lm theo i triu. Hong mc o long cn, i m min, ln ngi bu
ta ; trm quan u bn m o triu. Nh nhng ngy mng mt v rm th Hong mc
o bo vng, i m xung thin, ln ngi kim i ; trm quan mc o thng c trn, i m
sa. n nh nhc th c th nhc t giao, th nhc t miu, th nhc t ng t, th nhc
cu cha, khi nht thc nguyt thc, th nhc i triu, th nhc thng triu, th nhc
i yn cu tu, th nhc trong cung, khng th dng theo mt li c. Li nh loan gi c
th xe ln c th xe voi, c th xe nga, c kiu chn rng, c kiu by rng, c kiu b, c
kiu bay ; nghi trng th ng gio, ph vit, c qut, tn lng nga ngho, i ng, nhiu
t u c nh s, thn khng th chp ra y ht c.
Th dng ln, Thi Tng nghe li ng ni hay hay, bn sai ng ch nh ra cc th
thc. ng nhn tin trnh th l m o v cc th nhc kh. i Vng ng v
Nguyn Tri, cc s bn nh phn nhiu khng hp, nhc kh nng nh to nhfi, kin
khng ging nhau. Tri nhn th chn nn co t, xin thi cng s vi Vng ng, v ngh
vua tin hn, th mc mt mnh cho hn ch nh. Tri li xin vua cho lui v nhn
dng. Trn ni Cn Sn, ni c c ca ng ngoi l Trn Nguyn n, cng l t qun ca
nh mnh. Tri sa sang lm mt ni bit th ri v y, ly my nc cfi hoa lm b bn,
nhng thng vn v kinh tham d chnh quyn.
Cha bao lu, nhng nghi l ca Vng ng nh ra em tin trnh, vua sai chp
vo mt ci bng em treo ngoi ca Tha Thin. Ri vua vo lm l nh Thi Miu.
Trm quan mc o chu lm theo l mi. Nguyn Tri cng bn my quan tham tri b tch
l Nguyn Ph, o Cng Son, Nguyn Vn Huyn v quan Tham ngh Nguyn Liu thy
nhng nghi l l lng ca Vng ng nh ra, khng sao chu c, nhn cng lm mt
o s dng ln vua rng :
Vic ch l tc nhc, tt phi i c ngi xng ng nh Chu Cng tha xa, mi
khfii b ngi ta ch ci. Nay sai mt k trong hng gim ban l Vng ng, chuyn vic
t ra l nhc, thit tng l mt s nhuc nh cho nh nc lm. V nhng l nhc ca
hn nh ra, tht l di trn la di, chng h bng c vo u c. Nh l bui chiu sm
mai, li i khi vua ra ban xong u y, mi ni chung trng. Theo php i xa : khi
vua ra bn t nh chung hong chung, ri 5 chung bn hu ha theo; khi vua vo, bn
hu nh chung di tn, ri 5 chung bn t ha theo. Nay khi vua ra coi chu li nh mt
trm linh tm ting chung; mt trm linh tm, l s trng ht ca cc thy cha. Theo
php nh Minh, vua ng ca Phng thin th c bu ta. Nay ch c mt in Hi Anh m
li t ra Kim i, di chuyn li thi m t c kim i ln bu ta cng li khng tin.
Phm kiu xe, pha trc bung rim m pha sau m ca, nay ca m ng trc th l li
lng u ? ng nhn qun xut cnh nhp tt (ra vo bo trc ngi ta phi sn sc
v king d), vn l l thng xa nay; nay sau li xng tu vic xong trm quan lui ht,
vua cn ngi li, ri k tt nhn mi rung chung vua lui vo l ngha th no ? V ng
l mt k hon th nhfi mn m c quanh qun gn bn vua, chng ti trm ly lm ng
lm.
S y dng ln, ng tu rng :
Thn l mt k v hc, khng rfl php tc i xa. Nay nh ra cc iu l nhc, ch
l em ht ci s kin ca mnh. Cn c thi hnh hay khng l quyn ca b h. Thn u
dm t chuyn quyt.
Quan tham ngh Nguyn Liu tnh vn nng ny, bc ra tu rng :

Xa nay thn cha tng thy c k hon quan li c chuyn quyn lm nt
thin h nh th.
Hon quan inh Thng t bn trong mng ra :
Hon quan lm g m nt thin h ! Nu nt thin h th trc ht hy em chm
u anh i.
Vua Thi Tng bnh Vng ng, cng gin cu ni ca Nguyn Liu, truyn em
Liu giao cho quan b Hnh xt ti. n thnh Nguyn Liu b khp vo n chm, nhng
c gim xung : thch ch vo mt y i vin chu.
Sau vic ny, Nguyn Tri thy nhng ci l nhc l lng ca Vng ng c em
thi hnh, ng rt bun ru, c mun thi hn khng d vo triu chnh na. Khng nhng
vy, v tnh ng hay ni thng, nn cc quan triu nhng ngi khng a ng chng phi l
t, h ch mun rung by ng ra khfii triu ng. ng nhnh quanh mnh, thy chnh
nhn qun t vng tha, m bn gian hot l b ng c ca gian thn L St ngy xa li
c tin dng, ngh chi bng cng thnh thn thoi l hn, khfii chuc vo mnh nhng
ci tai v bt trc. Ch nguyn bnh sinh ca ng l g ? l tr c gia th, ra c quc
s, gii thot c cho ging ni ra khfii vng nc la ca qun Ng tc. Nay ch nguyn y
t ri nm khng thn chn, ngi khng thn bng, cn cng danh ph qu : chng
qua nh mt m ph vn, c ng ham luyn lm g. Ngh vy, ng bn dng s ni mnh
gi yu, xin cho c v hu dng hn chn c sn. Thi Tng khi y v thin tnh nhng
li sm bng, i vi v khai quc cng thn Nguyn Tri, khng cn mn trng lm nh
xa, nn ch ni gi qua loa ri cng y chun.
Nguyn Tri v ni bit th Cn Sn, hng ngy ly th vn sch v v gi trng cy
cfi lm vui, khng hfii g n chnh s triu nh na. ng c lm ra nhng bi gia hun
ca bng quc m dy cho con chu hc tu ly c hnh cho c hon ton; li em
nhng th vn lm t ngy trc ra sa dn li.
Song nh cha bao lu, Nguyn Tri li b vua Thi Tng v cm thy mt s trng
rng triu nh sau khi vng ng, nn li xung chiu khi dng, d ng chi t ht sc
cng khng c. Vua Thi Tng ln ny trao cho ng chc Kim t vinh lc i phu, Nhp
ni hnh khin, Mn h tnh, Gin ngh i phu, Hn lm vin Tha ch hc s, coi vic
Tam qun v kim vic qun dn b tch t tng hai o Ty Bc.
Do ng li phi v triu cung chc, em ci s hc gip nn bnh tr.
Nm i Bo th 3 (1442) gp khoa thi hi, ngy 2 thng 2, vo k in th, vua Thi
Tng ng in Hi anh thn ra u bi vn sch; sm hm sau, trong s cc quan ngi chu
vua c cc quyn thi nh cao thp, ri ly Nguyn Trc trng. Quan Hnh khin
Nguyn Tri chnh l ngi ngi gh u.
Nguyn Tri hi ny c vua tn dng, ng ng mong s bc ln ngi t ph
c tht thi trin ci ti kinh lun khang t ca mnh, may ra dng cho dn nc c ci
nn thnh tr ca ng, Ngu, Tam i i xa.
Khng ng vic bin L chi vin mt sm xy ra, vua Thi Tng thng h m nh ng
lm vo ci ha tru di rt thm.
11) Thm n tru di

Ti khng n bo sc p l ci vt bt tng, khuyn ngi ta nn trnh xa, nhng ti
ngh gi ng gi Nguyn Tri khng cha trong nh ci sc p ca Nguyn Th L hu
non, th ci v tru di tt nhin khng xy. Cho hay sc p cng thng ly cho ngi ta
nhiu lm.
Ci thm n tru di ca nh Nguyn Tri xy ra, duyn do bi mt ngi thip ca ng
l nng Nguyn Th L.
Nguyn Th l ngi lng Hi Tro, huyn Ng Thin (nay l huyn Hng Nhn, Thi
Bnh), mt c gi rt c nhan sc. Nng khng nhng p li cn hay ch na, bit lm c
th ch hn v th nm. Nng l con mt nh nho, c khiu thng minh. V cha m mt
sm c ri, nng theo ngi b con ln t kinh k Thng Long, tr Ty H lm ngh
bun chiu. Quan Hnh khin Nguyn Tri thng khi i chu v, vn hay gp c hng
chiu y, khng khfii ng lng mn yu nhan sc. Ri ngi nghe ni c hng chiu chng
nhng p, li cn bit ch v hay th. Mt hm trong triu v, quan Hnh khin li
gp c nng, nhn lm bi th bn cu bng quc m m hfii rng :
u ta bn chiu gon ?
Hfii thm chiu y ht hay cn ?
Xun xanh chng bao nhiu tui ?
c chng cha ? c my con ?
Nguyn Th L lin lm mt bi ha tr li li :
Ti Ty H bn chiu gon
C chi ng hfii ht hay cn ?
Xun xanh chng trng trn l
c chng u hfii my con !
Nguyn Tri rt khen phc ti th mn tip. Khng ng mt ngi con gi bn chiu,
li c mt ci thin ti y. Mn v ti, yu v sc, cha bao lu nng Nguyn Th L c
quan Hnh khin h Nguyn ly v t vo mt ngi th phng. T khi v nh Nguyn
cng, nng thng cng cng xng ha th t khng bit l my mi thin chng. Trong
ch khu mn, hng tnh quyn ln vi hng vn, nn n i rt l nng m. Nguyn
cng c bi th gieo vn ch tnh, i nng ha, nng ha c hai cu rng :
Trng phu min i trng phu ch
N t chim y n t tnh
Ngha l :
Ch ca trng phu ch c gng lm nn to ln
Tnh ngi con gi s cy trng
Trong nm Thiu Bnh, vua Thi Tng nghe thy ting hay ch ca Nguyn Th L,
bn vi vo cung, giao cho vic dy cc cung nhn. Ri vua say m v sc p ca nng, c
khi gi nng lun trong cung, ngy m hu h bn cnh mnh, v phong cho nng chc
L nghi n hc s. T y Nguyn Th L ra vo ni cung cm, ci th gi v vi Nguyn
Tri thng khi li t hn th gi trong cung vi vua Thi Tng. Vic i xa vn
chng l g. nc Tu, tha xa ngi ta thng dng t thip lm mn qu trao tng cho
nhau, a v ngi t thip rt l r rng. Tu nh th, nc ta cng khng khfii c ci
phong tc y. Nguyn Tri i vi Th L, tuy khng coi khinh r nh hng n t c th
dng trao tng, nhng nay thy v thiu qun c ch nh vy, v thy Th L cng
ham vui cng thiu qun lm, ng bn coi nng h thp xung mt bc, v nhn th c th
im nhin trc s khng trong sch ca nng. Nng lui ti trong cung, tng bn ni
nhiu vic khin vua phi nghe theo, v th m chng khfii mt lng vi nhiu ngi khc.
Qua n nm i Bo th 3 (1442), ma thu thng 7, vua Thi Tng ng gi i ng

tun, n duyt v thnh Ch Linh. V ngh xa gi n y, cch vi Cn Sn khng bao
xa, quan Hnh khin Nguyn Tri bn n rc xa gi n chi Cn Sn l ni bit th ca
mnh. Sau khi lu lin mt ngy, Thi Tng mnh gi hon cung. By gi Th L hin
c Cn Sn, v nng v sa son n rc xa gi t lu nay, vua truyn nng theo
gi v cung chu chc.
Ngy mng 4 thng 8, xa gi v n huyn Gia nh (nay l Gia Bnh), nhn gp tri
ti, tr tt li L chi vin thuc lng i Lai. L chi vin tc l mt ci tri vi, nguyn
xa l chn ly cung ca cc triu L, Trn. Sau mt thi k xa vng, hm y v hong tr
trung li gp L nghi n hc s, ngi con gi ti p nh hoa. Bi th ngi ta thy thu
m Th L c triu vo bi ru v chu hu chn gi lun trong ng doanh, thnh hoa
thc dc thm m di do di cn thy v...
Song, n khong gn sng ngy mng 5, bng thy Th L t trong mn ng ni ting
ku tht thanh. Cc vin th thn cng cc cung n u x n xem s g. n ni th
thy long th xm ngt v chn tay u mm nho i, i mt hp dim v l , ming mp
my nh l mun ni, nhng li cng khng ni c. Quan Ng y vi vo thuc cp
cu nhng v cng hiu. Cc quan H gi i thn u xm n; hfii Nguyn Th L th
nng ni l thy Thnh thng ang nm bng ca p my ci rt mnh, nng vi t sp
ln soi th thy s nh th ri, chc l Thnh cung b cm nng qu.
Vua Thi Tng lc y nhm mt li, hi th cng t ln i, kh nng trong mnh
mi lc mt gim i rt chng (by gi vua Thi Tng mi 20 tui), d quan Ng y dng
mi phng cu cha. Bit khng th hi thin c na, cc quan H gi s ni v ra l
Hong thng thng h, Kinh s hoc s xy ra vic bin c bt trc ; bi vy phi truyn
cho mi ngi ht sc giu kn tin y, v xa gi tc khc gp ng thng tin v kinh.
Gi t (na m) ngy mng 6, xa gi v n kinh s, by gi mi khua chung bo tin
khng lnh cho thn dn u bit.
T trong triu n ngoi tip c ci tin gi bng bt ng ca Thi Tng thin t,
ai cng u ht sc kinh ngc ri nhn ni ln nhng li bnh ng xn xao. Vua Thi
Tng bng, s c th v tri sau mt m tu sc qu ri cm nhim sng gi m
nn. Song ci cht ca mt v vua i chuyn ch, h phi l mt chuyn chi, ci cht
khng m khng au, li cht trong tay mt ngi n b, m ngi n b y li l nng
hu ca ng Nguyn c Trai (bit hiu ca Nguyn Tri), mt v i thn hun vng c
vua tn trng tha by gi, vy khng c th no m khng t b x ra to c. Ta tng
bit rng xa nay danh v cng cao th ght ghen cng lm. c trai tin sinh lc ny chnh
l gp lc bao nhiu nhng k tiu nhn ghen ght tha dp tr th.
By gi trong quan liu gii Kinh s phn nhiu h u buc rit l Nguyn Th L
u c cho vua, m Th L lm vic th nghch l do Nguyn c trai ch s. Gia d b
phi Nguyn Th Anh l sinh mu ca Hong thi t Bang C by gi, vn vn ght Th L
v s chim c lng yu mn ca vua, li th Th L v c trai v vic nng Tip d Ng
th Ngc Dao, nn nay cng cng vi phe nghch ca c trai c thu dt vo lm cho h
Nguyn khng trn thot c vng ti l.
B Nguyn Th Anh nguyn l ngi lng B V, huyn ng Sn x Thanh Ha, t
bui tin cung chu hu vua Thi Tng, sinh c hong t Bng C, c lp lm
Thi t sau khi Thi t Nghi Dn v ngi m c ti m phi trut ngi. Cht trong dch
nh lc y c chuyn b Tip d Ng th Ngc Dao c mang m li chim bao thy ng
Thin sai mt v tin ng ging sinh. B Nguyn phi nghe thy chuyn y s Ng Tip
d sinh ra qu t, s cp mt ngi bu ca con trai mnh, ngy m lo ngi. K ri Ng
Tip d b ngi xng ra l lin can ti vic ba bn cng vi ca Hu Phi ngy trc, b x
pht lu. By gi Nguyn Th L ng l chc n hc s, hay ra vo trong cung v c

Thi Tng yu, c trai bn xui nng tu xin lnh vic thu giam Ng Tipd, c mun bo
ton cho m con Ng Th. Thi Tng bng lng, truyn giao cho nng em giam Ng Tip d
vo cha Hoa Vn. T y, c trai thng sai ngi em tin go cp dng cho Ng Tip
d. No ngy thng, ma thu nm i Bo th 3, Tip d sinh ra hong t T Thnh.
Sau khi sinh trai, s c th nguy him n tnh mng c m ln con, Tip d phi m con
trn bit.
y v vic ny m Nguyn phi cm tc Th L v c trai lm, nay c dp bo phc,
cn i g m khng thng tay. Nhn th lin c ch thu giam Th L ; v khi c trai nhn
d i kinh l Bc o, c tin d vi v tin Kinh, cng lp tc b giam vo ngc.
c trai nm trong nh lao, ca son cch tuyt chn trng ngh khng bit ly cch g
phi gii oan tnh c. Lng nghe tin tc bn ngoi : bao nhiu nhng k ghen ght, h
u c thu dt cho mnh vo ti th nghch a gia tc mnh n ci thm ha tru di.
ng t ti c ngi : cng danh ph qu tht l mt gic mng Nam Kha. n nay chng
nhng bng tnh gic k vng, cn s dnh li cho thn gia mt ci v v cng th thm !
Nu sm bit c ci nng ni ngy nay, th sau khi h nc ra xong, th nh tr
sch, sm theo du ca Trng T Phng ngy trc, vo rng tu o, cch tuyt vi nhn
th cho ri ! Ch v mnh mun em ci hc kinh lun khang t, thi trin ra vic chnh tr
trong nc, a vn nc n tha thnh tr ca ng, Ngu, Tam i i xa. Song mun
nh th m mi phn cha c i ba. Bi quc qun cha chu thc lng tin theo chnh
thut ca mnh, thng li m hoc bi nhng li gim pha ca l tiu nhn. Thnh ra tri
mi my nm tri, mnh cha ln no gi c chnh bnh vo tay thi th mi iu theo
nh mun. Ln la n nay bng mc phi ci hung ha tht ng t thng bit ngn
no !
ng li hi ngh n s bc i cng thn ca cc triu vng sng nghip xa nay ;
Triu L by gi i i cng thn, bc bo c khc g triu Hn i xa ! Hn Cao sau khi
nh xong thin h, n lng git cht Hn Bnh (Hn Tn, Bnh Vit), th L Cao sau khi
nh xong thin h, cng n lng git hai k cng thn : Trn Nguyn Hn v Phm Vn
Xo. M chnh mnh cng c ln b bt bfi ngc, sau my ngy li c phng thch.
ng l nhn thy ci cht ca nhng ngi bn ti nghip kia, mnh nn kin c m ct
cnh cao bay t lu mi phi. Nhng mnh li khng th, mnh cn li ch n lt
mnh chu v, tht cng ng ci m ng gin cho mnh.
Ht ngh gn thi li ngh xa, lng ng cng thy au kh khng bit ngn no, nhn
lm bi th sau ny than th :
Ph tc thng trm ng thp nin
C sn ton thch ph tnh duyn
H danh thc ha th kham tiu
Chng bng c trung tuyt kh lin
S hu nan o tri th mnh
Vn nh v tng d quan thin
Ngc trung c bi khng tao nhc
Kim khuyn h do t thn tin ?
Dch ra quc vn :
Cuc th thng trm my chc nin
Non xa sui, , ph tnh duyn
Danh sung, v mc vng oan tri :
D thng, i bao k ght ghen !
nh mnh ta nh cam lc b;
T vn tri c ta khi nn ?
Trong lao ti nhc trm chiu ,
B ngc khn thng mt mnh tin.
Ngy 12 thng 8, cc quan i thn rc Hong thi t Bang C mi ln 2 tui ni
ngi, tc l vua Nhn Tng. Sau ngy lm l ng quang ca tn qun, ngi ta lin em
ci n Nguyn Tri, Th L ra nh cc (tra hfii trc triu nh). Th L b hnh quan
trc sau ch gng hfii mt iu rng :
C phi my tin c cho c i hnh hong (vua mt m cha tng gi l
i hnh hong ; hoc gi l i hnh), v ci mu th nghch y l do Nguyn Tri ch
s khng ?
Ban u Th L cn ht sc ku oan. Nhng sau b kho nh d qu, nng khng
chu ni, bt c d phi nhn nh li hnh quan hfii.
Th L th nhn nh th, vy l th nghch n thnh, Nguyn Tri qu nhin phi
khp vo ti cc nng l tru di tam tc. Lp tc quyn thuc nh ng u b bt ht, trai th
s em ra php trng x t; cn gi th sung lm t bc trong cung vua hoc cc nh quan.
Tr Nguyn Th L c nhin phi th hnh v nng b khp l mt vai chnh phm.
Ngy 16 thng 8 nm nhm tut (1442) nin hiu i Bo th 3, ci ngy lm hnh
ca ton gia h Nguyn !
Bui sng hm y, gi may heo ht t pha h Ty thi li, lm rng lc rc nhng
chic l a trn hng cy chung quanh php trng.
Ti php trng, c qut tn lng dn by rt huy hong : chng vi trm tn cm
binh o qun nai nt rt gn gng, tay cm gm tut trn ng gi trt t; nhn dn kinh
thnh ko i xem vic x hnh ny c ti hng vn.
c trai tin sinh by gi cng nng Th L v cc con chu b p gii ti . Nhn
thy mt dy t t ton ngi mu tht thn yu ca mnh, nht l nhng thng chu b
ngy trc lt nht ngoan ngon th, nay u mt xm my xanh, mt y nhng l, sp
cng mnh chu mt thm kip ! Tin sinh d gan l st cng phi mm nhn, ng nhm
nghin hai mt li v toan ku gm ln mt ting cc ln tfi ni oan ln tn chn tng
tri.
Ngh n dng dfli t y tiu dit, bt gic ng sc nh n cu ni ca Hong Phc,
mt vin tng Tu b bt bo ng ngy trc, sao li hn ni li linh nghim l lng !
Nhn bt ra mt li than rng : Tht ng hi hn khng nghe li Hong Phc !
Lc cc quan vin ln nhfi c chc trong vic x hnh u n .
Mt hi ching trng ni ln, lm tt nhng ting bn tn x xo ca m ngi i xem
ng nh kin cfi, v lm cho bu khng kh lc y nng n gh gm tng nh c th
ln d ngi ta xung c.
Quan hnh ng ra tuyn c bn n trc mt quan Khm mng ca triu nh v
ng quan qun dn th.
Bn n c xong, mi ngi u ta nh ngng th nhn cc ti nhn b tri rit c
vo cc cc ng mt t v my tn ao ph tay cm thanh phng ng nhm nhm
sp sa vo vic...
Ri my ting hiu trng ching ni ln : tng bi ly ! tng bi ly ! tng bi ly !... Di

bng sng long ca nhng thanh phng ma hoa ln, mt nh quan Hnh khin h
Nguyn mu ri tht nt tan tnh !...
12) Cu chuyn phong thy v nghip bo

Thng hi thay c trai tin sinh, nm y xun thu va 63 tui u (13801442). Mt
i hun danh, s nghip gip nc, cu dn, lm nn bc ngi v i trn lch s ca
nc nh, kt qu b buc vo mt ci n oan, em li cho thn gia ci thm ha xa nay t
thy. Nghn nm thanh s, ai c n ci thm n y, m khng phi v tin sinh xt
thng hm hc v cng !
Sau khi b hnh, hc tr tin sinh thu thp thi th ca thy, em v tng ni Tam
Gip thuc huyn Phng Sn.
Tht ng hi hn khng nghe li Hong Phc !, li tin sinh than th trc lc lm
hnh, chc cc c gi u nng mun bit Hong Phc khi xa bo iu g m tin sinh
khng nghe. Vy ti xin k di y, nguyn l cu chuyn thuc v phong thy.
Hong Phc nguyn l mt vin thng th ca triu Minh. Trc y, v hi Trng
Ph em qun sang ln cp nc ta, Phc i lm tham tn qun v. Sau khi bt c
h H ly c nc ta, Trng Ph v Mc Thnh rt qun v Tu, lu L Ngh, Hong
Phc li trn th. L Ngh coi ty ch huy, tc v qun chnh, cn Hong Phc coi B
chnh n st hai ty, tc v dn chnh. Phc l ngi thng minh, gifii v vic tr dn, khin
nhiu ngi phi khip phc, ngoi ra li c mt ci hc v ng phong thy. Tng
truyn Phc gifii v mn hc ny lm, trong khi ti nhm, nhng lc nhn rnh thng i
khp nc ta xem cc kiu t. Gp ngi t no ng ch , y thng ghi chp v quyt
on trc nhng kt qu v sau. Ngi ta bo ci hc phong thy ca y c th so snh nh
Cao Bin i ng, cng l mt vin quan h nc ta. Cho nn cc nh phong thy
nc ta, nhng khi bn v a cc, h thng hay ni n Cao Hong. Cao l Cao Bin m
Hong tc l Hong Phc . Trong khi i xem t, Phc tng xem kiu t ca ngi t
mt ng Nguyn Tri ti ng lng Nh Kh. Ngi m ny theo sch Lai chi phong thy ch
i khi ni rng : Huyt Nh Kh, long n rt xa. Ti ch kt cc th rp rn thp
thong, nhfi tt dn li v ln nh con rn, cht ni ln thnh mt ci bi hnh con mc
(vung di), xng gc t chnh, kt thnh mt ci huyt p. Hai bn c my ci g ngn
gi chn kh. Pha trc c mt con g hnh con th (trn) lm n. Pha di n ny ra mt
ci m sa (cng l g). Ngi t ny cch cc bn trong trn trn, m bn ngoi c nhiu g
ng la lit v triu cng, ci th l kim ci th l n, l m, l bt, l thn ng th tp, l
tng qun xut trn, phn nhiu hp vo qu cch. Song li c nh phong thy ch kiu
t y l hnh tng qun b cht u, nht l phng mi c ci g con quy m ui n
li phn x li, Hong Phc khi xem kiu t ca ngi m ny, c bin mt li on trong
sch ghi nhng a cc nc Nam rng :
Nh Kh mch on
Ha thm tru di
Ngha l t Nh Kh mch ngn, ngi tng huyt y s mc ci thm ha tru di; v
Phc li cng bit ngi m tng ng vo kiu y, chnh l t mt ca nh ng Nguyn
Tri.
nc Nam c ti gn 20 nm n nm gip thn (1424), Hong Phc mi b triu v
nc.
Nhng sau ba nm, v binh lc ca L Thi T mi ngy mt mnh, nh cho qun
Minh phi thua v nhiu trn, v lm cho cng cuc h ca ngi Minh c c nghing ,
M K mi dng biu v cho vua Minh, xin li b Hong Phc sang Nam, v Phc bn ny
c lng ngi. Nhn th m nm inh mi (1427), vua Minh li c Hong Phc cng
vi bn Liu Thng em qun sang Nam cu vin, v x l mi vic. Song Phc sang Nam
chuyn ny, trc ci sc mnh v cng ca lng kin quyt tuyt s phc cu ca vua ti
L T v dn chng nc Nam, y khng cn c thun tin nh ln trc na. Kt qu l

n trn nh vng Ch Linh ngy 15 thng 10 nm y, qun ta lm cho Hong Phc
thnh mt tn t l di vin mn.
Hong Phc b bt, ri b gii v dinh B ; c trai trng thy, mc du hn l vin
i tng v tng lm quan trn th lu nm x Giao Ch, Phc thy vy, ci bo vi
Nguyn Cng rng :
M t nh ti c x vn tinh (c ci g ng ng phng bnh, con chu c mc ti
v ri cng c tha), d ti c mc nn, cng ch trong vng trm ngy l thot khfii.
Khng nh mt t nh ng, ri con chu s phi ci v tru dit. Tng ng ng nn khinh
ai, m nn ngh n vic ct m t i.
Cu ni y ca Hong Phc, khng lm cho c trai quan tm. Bi i vi vic phong
thy, ng khng tin tng nh ng cha ngy xa. M nu c tin, cng khng dm di dch
ngi m t ny. V tng c ngi m , t tin phi hao tn bit bao tm ch v cng
trnh, li trng thy s pht phc hn hoi, khi no li nghe mt li ni khng u m
o i ct li. Khng ng n nay ha bin xy ra, qu ng nh li Hong Phc ni, v th
ng rt hi hn l trc khng nghe li hn, n ni mc phi thm ha, bt gic bt
ra mt li than trc lc th hnh.
Thi i chuyn ch ca cc nc ng phng thu trc, tht c lm nhng v n
ly k, nhng v n gy ra bi nhng bng chng m h m git cht mng ngi mt cch
rt l oan khc. V mt cu ni ca c trai : hi khng nghe li Hong Phc, m sau , li
c hai ngi b git. Hai ngi l hai g hon quan tn l inh Thng v inh Phc. Bi
c nhng vin quan vn khng a g Thng, Phc, tha dp bn ni vu ra l c trai khi sp
b hnh, c ni hi khng nghe li Thng Phc, vy chc Thng Phc bn vi c trai
nhng ci mu m b mt g. Nhn th hai ngi u b bt tng giam. Sau tuy tra hfii
chng ra mi manh g, nhng hai ngi cng c b a vo php trng x t, tht l ti
nghip !
l cu chuyn phong thy. Nhng ci thm ha ca nh ng c trai, ngi ta li
cn truyn thuyet mt cu chuyn rn bo on na :
C t ba i ng Tri nh c mt ci vn hoang rm m trong c mt t rn. Mt
hm c bo ngi nh ngy mai dy sm dn vn c s lm ngi nh ci vn . m
hm y, c nm chim bao thy mt ngi n b m con n xin hon dn vn ba ngy
m con thin i ni khc. Sng hm sau lc c cha dy th ngi nh dn vn quang,
lc dn thy mt con rn ln, cht ct mu ui, v git c hai con rn nhfi. C tr dy,
hi hn lm nhng khng kp. m hm c ngi c sch, cht thy c mt git mu ti
t trn nc nh ri xung quyn sch, gi xem th thy thm qua ba t giy. C kinh s,
bit l n s bo on nh mnh n ba i. n khi ng Tri hin t, thng khi i chu
v, qua ph Hng Chiu, gp mt ngi con gi nhan sc xinh p, bn ly v lm v l.
Ngi con gi y tn l Nguyn Th L. Nng gifii vn chng, thng kinh s, nh vua cng
em lng yu, thng triu vo chu. n mt m kia, nng git vua, lm cho nh ng
Tri phi ti. Lc em nng ra hnh ti, nng ha thnh con rn ln b xung nc i mt.
l thut theo sch S lc; cn theo sch Tang thng ngu lc th cu chuyn
ny c hi khc mt cht, cng xin chp c ra y.
i truyn rng ng Tri khi cha hin t, lng Nh Kh dy hc tr. Mt hm ng
trfi mt ci g ngoi ng, bo cc hc tr sng mai sa dn ng dng trn mt ci nh
hc. Cc hc tr u vng li. m hm y vo lc gn sng, ng nm chim bao thy mt
ngi n b n ni : Ti mnh yu con th, xin ng hy khoan cho ba ngy ti thin i
ch khc. Lc tnh dy, ng vi i ra ng xem th ci g dn xong ri, bn hc tr c
bt c hai ci trng. ng hfii nguyn do, hc tr ni : Ban ny chng ti thy mt con
rn, nh n ct ui chy mt. ng bn em hai ci trng ct v nh. m hm y thp

n c sch, bng thy mt ngi n b o trng leo trn x nh, rfi mt git mu xung
quyn sch, ng vo ch i l i m thm sut ba t giy.
n khi ng hin t, mt hm i chu v qua ph Hng Chiu, gp mt c gi c sc
p, nhn ly th t a gho, ri ly v lm v l trong nm Thiu Bnh. Nng thng ra
vo ni cung cm, vua Thi Tng ban cho chc n hc s. n khi vua mt, em nng ra tra
hfii, nng khai l ng Tri xui lm s th nghch. Nhn th m ng phi ti. Khi lm
hnh, nng ha lm con rn b xung nc mt.
Hai cu chuyn phong thy v x bo trn ny, c nhin l nhng chuyn qui n h
, khng ai c th tin rng l nhng nguyn nhn a ng Nguyn Tri n ci v ton
gia tru lc. Ci m c thc ch l chuyn Hong Phc c tin phong thy v bo ng Tri,
ri ng Tri n lc s nghip tan tnh, ging dng nt, bt gic nh n li ca Phc
m pht ra li than trc lc th hnh; v li nhn mt li than y ca ng, m sau c k
li dng lm s vu hm hn, khin hai g hon quan inh Phc, inh Thng cng
phi cht theo vi ci n k oan ca nh ng Tri. c gi c n chng ny ch cn bit
mt iu thit thc nh vy.
13) Nh nhng n trc, n bi duyn sau

Sau khi b tru di, nh h Nguyn Nh Kh hng lnh khi tn. S dn nhiu ngi
bit l mt ci oan ngc nghn thu, nhng ch th thm ch khng dm ni ra, v s l c
th v ming. Ngi ta thng tic Nguyn tng cng lm; nhng lng thng tic ca
nhng ngi khng c mt cht quyn th, cng chng b ch g cho ci cnh tn ph khc
lit ca Nguyn mn sau ngy mc phi n oan.
c trai tin sinh ly b v c l Trn Th Thnh, sinh c ba trai l Hng Tim, Hng
Lc, Hng Qu. Ba ngi con trai u ly v, sinh con c. n hi ng bin, cc con trai
u b git ht, tr mt mnh Hng Qu trn thot lnh i phng no bit tch ; cn cc
con du cho n c Trn th phu nhn, u b bt sung lm quan t (n t ca nh quan).
Tin sinh cn c mt ngi v th tn l Phm Th Mn, ngi lng Thy Th (nay i
l Thy Ph, thuc huyn Ph Xuyn, H ng). V lm bn vi tin sinh, Phm th mi
sinh c mt con gi ln vi tui, tn l Th o ; ri khi li c mang c vi ba thng th
nh tin sinh gp nn. Hm lnh trng ko n vy bt, Phm th ang i ch vng. Nghe
c tin d, th s hi, bit l nu v s cng b bt nt, vi v tm ng trn i, khng kp
v nh em ngi con gi l Th o i theo. Phm th trn vng Sn Nam, nng nh
mt nh, cng giu gim khng dm k rfl lai lch. n k mn nguyt, th sinh ra c mt
con trai, mt mi khi ng, t tn l Anh Vfl v cho theo h nh m l h Phm. Lu ngy,
ch nh cng bit Phm th l v quan Hnh khin Nguyn Tri, nhng cng l i. n
sau, v s tit l, s nguy n tnh mng ca con, Phm th phi m Vfl Anh vo trn trong
mn Bn Mang, vi tm giu ting.
Ngy thng qua i, thy khng ai n na, Phm th li em Anh Vfl v trung
th, nh mt nh h ngoi ti lng Bi Kh (Thanh Oai, H ng), cho con i hc. Anh
Vfl hc cng c khiu sng, nm 19 tui i thi Tam Trng (tc sinh , cng nh t ti),
v khong nhng nm u hiu Quang Thun (14601469), i vua L Thi Tng. Qua n
Quang Thun th 5 (1464), nh vua xung chiu ty oan cho quan c Hnh khin Nguyn
Tri v tra tm con chu hy cn st li lc dng, by gi Vfl Anh mi ra khai nhn v
c b th chc Tri huyn.
Nguyn sau khi vua Thi Tng bng, vua Nhn Tng ln ni ngi, mi ln hai tui. B
Nguyn phi by gi c tn ln lm Tuyn t Hong thi hu, bung rm ngi trong
trng nom quc chnh thay con. Sau Nhn Tng ln ln mi dn d vo chnh s.
Chnh i vua Nhn Tng, nh vua cng xt thy ci oan ca Nguyn Tri. V xem
nh ng L T Tn c vit mt on vo cui quyn D a ch ca ng Nguyn Tri
rng :
ng c trai dng sch ny (D a ch) ln, vua Thi Tng rt l khen ngi, bo ng
em in. n khi ngi i tun th min ng, tht nhin gi bng. Triu nh ngh ti cho l
v ng, Nguyn Th L, lm s th nghch, bt ti n c ba h. Quan i t L Lit bn
bo th hy nhng bn in y i. Sau vua Nhn Tng ln ln, cm quyn chnh. L Lit
c ti, phi giam nh th lao. Vua nhn ng chi gc B th, xem nhng sch v, thy di
bn ca ng c trai, ngi c bo vi qun thn rng : Nguyn Tri l ngi trung thnh,
gip c Thi T ly vfl dp qun khu lon, gip c Thi Tng ly vn xy nn tr bnh,
vn chng c nghip, cc danh tng ca bn triu, khng mt ai so b kp. Khng may v
k ph nhn gy bin m ngi lng thin mc oan, tht rt ng thng. Ngi bn
quyn ny ch ng tm lm gc vic chnh tr.
Coi vy th vua Nhn Tng cng bit l c trai mc ti oan, nhng vua cho l chnh
Nguyn Th L c lm nn ti, tt nhin c trai khng th trnh c s ng ti. Nhn th
m vic ty tuyt cho c trai i Nhn Tng cha c ; vic phi i n nin hiu
Quang Thun i vua Thnh Tng.
Nhn Tng lm vua c 17 nm, bng trong cung cm xy ra vic bin c thng 10
nm mo (1459).
Thi Tng khi xa c ngi con ln l Nghi Dn, do b cung phi Dng Th B sinh ra,
nin hiu i Bo nm u (1440), lp Nghi Dn lm ng cung thi t. T khi c con
c lp lm Hong tr, Dng th sinh ra kiu honh, n nhiu iu tri php. Vua gin,
ging nng xung bc Chiu nghi, mong cho bit hi m sa i tnh nt. Nhng nng nhn
th tc ti, cng cn by hn trc. Vua ngh ngi n b bt c nh vy th a con hn
cng khng tt, bn ging nng xung hng th ph (hng cung nhn cha c chc v), v
ban chiu xung l ngi Thi t cha nht nh.
Thng 6 nm i Bo th 2 (1441), b cung phi Nguyn Th Anh sinh ra hong t
Bang C, lin ngy 11 nm y, vua lp Bang C lm Hong thi t, trut Nghi Dn xung
lm Lng sn vng.
Vua Thi Tng bng, Thi t Bang C ln k v, tc l vua Nhn Tng. Nghi Dn b
mt ngi, lng rt cm hn, vn ngm ngm c ch thon t. n nm k mo, nin hiu
Din Ninh th 6 (1459), m hm mng 3 sang mng 4 thng 10, Nghi Dn t tp t
ng hn mt trm tn v loi, bc thang chia ba bn, do mn ca ng tro vo cung cm,
git vua Nhn Tng v b Tuyn t Hong thi hu cp ly ngi. Qua ngy mng 7,
Nghi Dn t ln ngi Hong , i nin hiu l Thin Hng. Cc quan i thn u ng
ngc trng nhau, v thy mt ha bin thnh d nhin, v di ci hung uy ca Nghi
Dn by gi, khng ai dm hc hch g c.
Ln la n thng 6 nm sau, mt hm cc quan hun cu i thn l bn ng
Nguyn X, inh Lit, L Lng, L Nim... b mt bn nh, nhn lc lui chu, c cc
quan n hi hp nh Ngh s ngoi ca Sng vfl. ng Nguyn X ng ln, em i ngha
ra ni khch l, cc quan u cm ng xin nghe theo c. Lp tc sai ng cht cc ca
thnh li, cc quan ly qun cm binh ko vo ni in, git cht ng nghch hn trm tn,
bt Nghi Dn bch phi t i, ri n n Gia Vng lp ln lm vua.
Gia Vng l ai ? l ngi con th t ca Thi Tng tn l T Thnh do b Tip d
Ng th Ngc Dao sinh ra. c gi hn cn nh chuyn ni trn y, b Ng Tip d khi
c mang, b b Nguyn phi ghen ght, vu hm vo ti. May c c trai tin sinh v nng
Nguyn Th L bnh vc che ch, mi khfii phi pht lu m c giam gi cha Vn Hoa
thuc huyn Th Xng, cng trong khu vc kinh thnh. Sau Tip d sinh ra con trai, t
tn l T Thnh; v s s nguy him bi lng ghen ght hy cn dfli theo, Tip d phi m
con trn bit ra min An Bang (nay l Qung Yn). n khi Nhn Tn ln lm vua, b
Nguyn phi tc l Tuyn t Hong thi hu, ngh n vic m con hong t T Thnh,
khng khfii hi hn v bn khon, bn sai ngi i tm v kinh, phc li ngi c Tip d cho
Ng th v phong cho T Thnh lm Bnh nguyn vng. Bnh nguyn vng phong t khi
v, ph bm thng minh, nhn th c b Tuyn t rt yu thng, sn sc trng nom
cng nh con mnh ra vy. n sau hi Nghi Dn lm s th nghch, Nghi Dn ci phong
T Thnh lm Gia vng. Cha bao lu, cc i thn ni ln tr kh Nghi Dn, n lp Gia
vng ln lm vua, tc l vua Thnh Tng, i nin hiu l Quang Thun, sau li i l
Hng c.
Thnh Tng ln ngi, tn m ln l Quang thc Hong thi hu. B Quang thc k
chuyn li lc phong trn cho vua nghe, vua rt cm ng i vi quan c Hnh khin
Nguyn c trai v nng Th L. V ci n nh ng c trai, t ngy cn tim long (ng vua
khi cn cha ln ngi gi l khi tim long, ngha l khi con rng cn ln), vua vn nghe ni
l hon ton oan ung, khng c mt chng c g bo c trai vi Th L ng mu lm
s th nghch; chng qua lc y triu nh ch tin li sm sim m git hi mt bc khai

quc nguyn thn. n nay, theo l cng bng, hun nghip ca c trai cn phi biu
dng, oan khin ca c trai cn phi ty tuyt.
Ngh nh vy, nn nm Quang Thun th 5 (1464), vua xung chiu ty oan cho
Nguyn c trai, truy tng chc c tin kim t vinh lc i phu, tc Tn tr b, v cho tm
hfii con chu st li lc dng. Ri c sinh Phm Anh Vfl ra khai nhn mnh l con ca
c trai. Sau khi xt thc, vua truyn cho Anh Vfl tr li h Nguyn v b lm Tri huyn Ty
Chu (nay l huyn Nam Trc, tnh Nam nh), cp cho mt trm mu rung dng vo
vic cng t c trai tin sinh, v cho con chu sau c m phong mi.
Th l ci oan ngc ca nh c trai, tri hn hai mi nm mi c chiu tuyt, s
dn ai cng ly lm h d; nht l li thy c trai cha mt hn dng dfli, lng ngi u
vui thfia.
Ngi ta cng vui h hn na, l s xut hin ca ngi con gi c trai tn l Nguyn
Th o. V vic chiu tuyt cho c trai, Thnh Tng v Quang thc Hong thi hu mi
bit nng Chiu nghi Nguyn th hin trong cung, vn c Thi hu v Thnh Tng qu
yu, chnh l con gi ca Nguyn Tri.
Nguyn khi nh h Nguyn ng nn, Th o hy cn mng sa, quan b Hnh giao
cho mt vin hon quan nui nng i lc ln, s li bt sung lm n t. Tui dn ln
ln, Th o rt khu khnh tinh qui, ai bo ci g cng bit, duy phi c mt chng cm
khng ni c cu no. Tuy vy m vin hon quan rt yu thng, coi nh con mnh; c
khi k chuyn cho o bit gc tch ca cha m o. o thng thn ti phn c nc mt
khc. Cht vin hon quan m cht, tui o chng 13, 14. o b v lu lc, vo vi mt
nh o nng. Tui xun i tm, o c ci nhan sc sinh p nfln n; nghe cc ca nng
ht, o thuc ht c cc cung bc bc nam, v gfl phch rt hay, duy c iu vn cm
khng ht xng c. Mt hm, vua Thnh Tng nhn nghe thng nhng iu ht
xng ca n nhc trong cung, ngi sai ni gim ra ngoi thnh gi bn ca nhi hng ph
vo ht chu. Ni gim ra n ng nh ch ca o. o c theo ch em vo ni. Vo
n ni, o ngi gfl phch cc ch em ln lt ng ln ht. Song mi ngi ht, khng
mt ai vua xng . Sau cng, vua trfi o m rng :
Cn con b ngi gfl phch kia, sao khng th ng ht vi bi trm nghe ?
Khng hiu sao, lc vua hfii n, o bng thy trong mnh c s cm ng kch thch
rt mnh, bt gic bt d c mt ting, ri ng ngay ln ht. Ting ht du dng ha
vi nhng ting n m i, thanh th, phng pht nh khc nhc Qun thin trn cung
gii. Lc b Quang thc cng ngi nghe, thy ting ht hay, bn mm ci bo vua rng :
ny ht hay v nhan sc khu khnh, hong nu rng lng thng n th cho n
li chu hu lun trong cung ny.
Thnh Tng vng theo li m ngay. Th l Nguyn Th o ngay t hm , c li
trong cung chu chc. Nhn nng chng nhng nhan sc xinh ti, li c ci t cht mn
tu, nn vua v Thi hu u rt yu thng. Vo cung cha c bao lu, Th o c
phong lm chc Chiu nghi. Song c khi Thnh Tng hfii v lai lch, nng tuy bit rfl mnh
l con quan Hnh khin Nguyn Tri, nhng khng dm tu thc bao gi, ch ni mnh l
ngi Sn Nam, cha m mt sm, lu lc n kinh, ri vo nh gio phng hc ngh ca
xng. n nay nhn thy Thnh Tng xung chiu ty oan cho nh h Nguyn v tm hfii
n con chu, Chiu nghi mi em tnh thc tu by. Vua v Thi hu u kinh d v tfi
lng thng cm v cng. Vua cho Chiu nghi c v thm m thm em. M con ch em
trng thy nhau, vui, bun, mng, ti, mi mi do git trong lng, ai ny cng m nhau
m khc rng rng.
Ngy b nn, ton gia phn tn, ngi b git, ngi b y lm t bc. n nay c
chiu tuyt, gia quyn cn ai mi li tm v Nh Kh.
T chc Tri huyn Ty Chu, Nugyn Anh Vfl ln thng ln n chc Tham chnh.
Tui gi, Anh Vfl cng thch v th vn ngm vnh, t hiu l Diu hin tin sinh (c sch
ni hiu l Tng Bc).
Anh Vfl sinh c hai con trai, ln l T Gim, th l T Kin. T Gim thi u tin s,
lm n Tha chnh s An bang. Nm ngoi 60 tui, phng s sang Tu, lc v thuyn
m, t th h ng nh.
Sau khi ty tuyt, vua Thnh Tng trong nm Quang Thun th 8 (1467) xung chiu
tm kim nhng th vn ca Nguyn c trai cha vo gc B th.
i vua Tng Dc nm Hng Thun th 4 (1512), gia phong c trai tc T vn hu.
Sau y, khng rfl i vua no, gia tng Thi bo Kh qun cng.
Nm Cnh Hng th 28 (1767), vua Hin Tng gia phong l Tuyn linh Duyn khnh
i vng.
T i con ca Anh Vfl v sau, dng dfli nh h Nguyn sinh sn ra nhiu; chng
nhng lng Nh Kh m cn phn c i nhiu ni. Nh lng Thy Th, c mt chi theo
v h Phm; c l l do ngi con th hai ca Anh Vfl l T Kin y, sinh con ci ri
theo v h ngoi. lng Xun Dc thuc tnh Hi Dng, c mt chi, trong nm Thiu Tr
(18411847) c Nguyn Tt T tin s, lm n n st s Tuyn Quang. Ti lng Sm
Qun, thuc tng Tun La huyn Ngc Sn, Thanh Ha cng c mt chi. Nhng trong gia
ph ca chi h y ni l c trai tin sinh c ly ngi v l h Nh lng y, sinh ra c
hai con trai ri dng dfli truyn n by gi. Chng bit c thc nh vy khng. Li cn
huyn Tng Sn, Thanh Ha, huyn Gip Sn, Hi Dng, huyn ng Ngn, Bc Ninh,
ngi ta cng ni l c chi h ny. Con chu Nh Kh v cc ni, thnh thong vn c
ngi lm nn khoa hon.
Ti qu hng Nh Kh ngy nay, hin c mt ta n th Nguyn Tin Sinh. H Ni
mun n thm n c trai tin sinh lng Nh Kh, ng li rt d. Do con ng H Ni
Nam nh, i qua cy s th 16 th dng li ga Qun Gnh. y r vo con ng t
bn pha tay phi, i non 2 cy s th n lng. Qung ng ny v ma nng ro, i xe
tay, xe p u tin. H Ni xung qua ga Vn in th n ga Qun Gnh. n gia
lng, trng v hng nam, mi trng tu v nm Bo i th 2 (1927). Th th quy m tuy
khng rng lm, song cng tn nghim v trng l.
Bc vo nh bi ng ta thy huy hong nhng honh phi, cu i sn thp.
Honh phi ch :
Bnh ng khai quc
Khai quc nguyn lun...
Cu i th nh :
Khai quc h long k, cng t Lam nhc :
Lch triu tinh phng co, miu tr T Giang
T Tin nhn sng nghip duy gian, phc quc th trung, bo thn th hiu :
T kim nht tha diu pht dn, cng thn d lit, hong t d khng
Dch l
M nc gip c rng, cng snh cng tri ni Lam;
Lch triu ban chiu phng, miu ng vng vng trn sng T Lch
(sng gn lng)
Ngh ngi xa dng nghip gian nan, ly li nc l trung, tr th cha l hiu;
Nn ngy nay chu n chng ht, no cng tha ca bc cng thn
no phc tha ca bc hong t
(Hong t l ting tn xng cc c k. Cu i ny ca con chu ).
Bn trong bi ng l ni cung. Trong c th mt bc tranh la rt rng v hnh
tin sinh ln nh l chn thn, my ru bc ph, m o chnh tc, dng ngi rt ung dung
nhn nh. Bc di tng ny tng truyn do mt ha cng ngi Tu, v vo khong nm
tin sinh 60 tui. Nm y tin sinh tm v ngh Cn Sn, mt hm c ngi khch qua
chi xin vo yt kin, ri mn ngi, mn cnh, chi li n hai ba thng. Ngi y t ni
mnh c bit ngh v, tin sinh bn nh v cho mnh mt bc truyn thn. Y v rt kho,
hnh thn lm lit, coi nh ngi sng vy. V xong, ngi y c mt cu i rng :
Tung nhc ging thn Chu Ct Ph
Lc dng ha tng Tng n Cng
Ngha l
Ni Tung ging thn sinh ra ng Ct Ph nh Chu;
t Lc Dng v tng tn th, y l ng n Cng nh Tng
Theo li con chu ca tin sinh th bc v y hin cn n mi ngy nay, cha tng v
truyn mt ln no; iu y tng kh lng tin c. Gn y, bc y c v c nt nn nm
1927, con chu mi thu ngi v truyn sang mt bc mi. V th hin nay di tng ca
tin sinh, c mi gm c hai bc.
i L, ngi chu trng t vn c nhiu m; li c my ngi ct sung lm si
phu, min cho su lnh gi vic qut dn miu n. Qua sang bn triu, vua Th T (Gia
Long 18021819) cng vn chun ban nhiu m v cho ct hai ngi si phu; n i Minh
Mng (18201840) mi ct bfi ci n in y.
Dng dfli ca tin sinh lng Nh Kh hin gi c chng nm chc xut inh. Ngi
trng t tn l Nguyn Thc, tc l chu 17 i. S rung min hon (khng phi tr li),
t i L nh vua cp cho, hin cn c chng 30 mu nhng lng Phng Cng, La Ph
cng trong huyn ny. Rung ny i xa nhiu hn, nhng sau b ngp vo rung cng ca
cc lng mt. Hng nm con chu thu hoa li s rung y cung vo vic t t.
n tuy l t ng ring ca h Nguyn, nhng cng l n th chung ca dn lng
Nh Kh. V quanh nm mi khi n c vic t l, dn Nh Kh u c ct ban sa l vt
n n hnh l.
Ti lng Nh Kh cn c mt khong t, tng truyn l ni nh c ca tin sinh; gn
y h Nguyn em quyn dng lm ch dng Vn ch chung ca hng tng.
14) Nhng li bnh lun v c trai

c trai tin sinh tht l mt bc ngi trc vit, rt ng knh ngng trn lch s
ca nc ta. V hai mi gia th, quc s, tin sinh quyt cng vi gic Ng chng i tri
chung. Mi nm tri theo vua L t, nm gai nm mt, di gi dm ma, gian nan chng
qun, sng thc khng t, em tim c, li bt ra lm vic. Kt qu l dng nn mt
cng nghip gip L Hong nh ui c qun cng Minh ra khfii b cfli, cu dn chng
khfii vng nc la, khi phc li nn c lp cho nc nh. Sau khi bnh nh, li em ti
chnh tr ra gip vua, mi khi bn ni mt vic g, u tfi ra rt hay n phc li ca
nhn dn trm h. Khng nhng th, tin sinh cn li cho n vn ta mt ci di sn vn
chng rt qu bu. Tp c trai thi vn tp phi l thin c bt h trong vn hc gii
nc nh. Khng may tui gi b s th hn ghen ght ca k khc m mc vo mt ci oan
ngc, n ni c h b tru di, li cho thin h i sau mt mi xt thng khng bao gi
ht. Nhng ngi ta cng ncn c cht yn y rng : sau triu nh cng bit rfl
tnh oan m truy phong v lc dng n ngi con hy cn st li trong bng ngi v l,
dng dfli ca tin sinh nhn c ngi con cn st y m truyn c n by gi.
Xa nay, ngi ta bnh lun v tin sinh rt nhiu, di y xin trch dch nhng li
bnh lun y cho tfi ci gi tr ca tin sinh trn lch s.
ng Phan Phu Tin c bi th mng quan Gin ng i phu Nguyn c trai.
Chn nguyn hi hp hnh phng thn,
T tr danh nho h hu nhn,
u hc trng hnh hnh th s,
Sinh tri tin gic gic t dn,
Dim mai nh ni iu ha m.
L nhc quy m ch tc tn;
T hi phng kim quy nht thng.
Thy nng dc d xut hng qun.
Ngha l :
Gp hi chn nguyn, tc l khi c bc thnh qun tr v, rt mng c bc danh nho
gip tr. B hc ln hnh, hnh ci o y. Ngi l bc sinh tri tin gic gic ng cho dn.
Mui m hi cho, iu ha ngon lnh; l nhc quy m, t mi m. Bn b nay thu v
mt mi, cn ai trn c ra ngoi s nung c ca ci l ln, ni cn ai m chng trong
c ha ca Triu nh.
ng Nguyn Mng Tun c bi th tng quan Gin ng i phu Nguyn c trai :
Hong cc thanh phong ngc th tin
Kinh bang hoa quc c v tin
Nht thi t hn suy vn b
Lng o qun dn c chnh quyn
Bch pht ch nhn thin h l
Thanh trung lu d t tn truyn
Nho lm k ha chim sn u
Ho v triu nh lc tin hin
Ngha l :
Gi thanh hy hy gc vng, ngi nh mt ng tin trong ta ngc. Ci ti lm hay
lm p cho nc t xa cha c bao gi. V t hn, ngi ta u phi tn l bc vn b ;
qun dn hai o, mt tay cm gi chnh quyn. Mi u bc m ch lng lo vic thin
h. Lng trung trong tro, con chu u trng ngng vo ngi nh l ni Thi sn, sao
Bc u. Ngi nn v triu nh m chu kh tin dn nhng k hin ti.
Vua L Thnh Tng son khc Qunh uyn ca trong c cu rng :
c trai tm thng quang khu to
Ngha l :
c trai lng d sng nh sao.
Di cu y c li chua rng :
Tha ch Quan phc hu Nguyn Tri, hiu l c trai, thi i Nhun H ; hi c
Thi t mi dng nghip, n quy ph Li giang, trong th gip vic tr hoch mu c,
ngoi th tho nhng vn th a n cc thnh, em ti vn chng lm v vang cho nc,
c ngi tin yu trng dng lm.
Trong nm Chnh Ta (16801705), s Tu Chu Sn sang tuyn phong, trong cuc
xng ha th vn vi cc quan tip s ca ta, Sn c cu th rng :
Y quan nhn vt trng nam cng
Ngha l :
Vn vt xim ai rng cfli Nam.
Li t chua ca Chu Sn v cu th ny rng :
L hc th Trnh Ton, V Du ; kinh t th Mc nh Chi, Nguyn Trung Ngn,
Nguyn Tri, Lng Th Vinh ; cn nhng ngi c ting vn hc th nhiu lm.
ng Hu Trai h Nguyn ni :
Ci hc ca Nguyn Tri ra t dng chnh, l mt ngi hin hnh vn chng tt bc
ca triu L. Xem nh nhng iu ni ly nhn ngha lm ch ng, ly ha bnh lm
gc ca nhc, Thi Tng u khen ngi nghe theo v em thi hnh, vn chng ch rfl
rng ng chp. Khng nhng nm Thiu Bnh, i Bo, trong nc cng thnh, phng
xa s uy mn c, u vo triu cng xem cuc thi bnh. ng Tri tht khng ph
vi trch vng ca thi by gi.
ng Nghi h ni :
T vn hu vn chng c nghip, ngoi Chu Vn Trinh ra, ng em so snh vi
Minh o, Chiu minh nh Trn, Hu i Trn thi u tn s. n khi ngi Minh vo
nc, lng hu ch bn khon i vi t quc d ngi Minh em quan cao tc ln cu d
cng khng chu theo. Sau nhn nhng gic mng thy thn nhn bo : B nc thm
thin h thi bnh v Nc bic non xanh, chn nhn xut hin, m bit c mt v
thin t trong ng phong trn. n khi quyt sch theo L m li n Li vng Tri
tng ni ln, by gi ngi ta c ci k vng vo ng lm nn n bc cng ph Minh
lng dp tt, cc nc duyn may, Thi T c thanh kim thin, hp by ti ng c.
ng vit nhng ch co sc d, gi hn dn nc, li tho nhng biu th i li, c lng
ngi Minh. Kt cc th Nam Bc bi binh, non sng vch trn s tri li nguyn nh c.
L c thin h, u l cng sc ca ng . n khi th vua Thi Tng, tr sng mu cao,
ra ngoi liu ca mi ngi. Sch Vit Nam d a ch, b cfli phn bit rfl rng, bi Giao
T i l k, o hiu th tri rfl rt. Mun lng vua thm hay c li ni nhn ngha, bc v
khnh . Mun li dn d chu th c nhng sch khuyn dy, nhng kho tng thng. Gi
tri khng sinh ra L St xen vo, ng c cng cc v qun t L T Tn, Nguyn Thin
Hu, Nguyn Hu Tch, Phan Thin Tc ly o hc ra m gip gip thin t, th nn
thnh tr ca ng, Ngu, Tam i i xa c th li c trng thy thi by gi. Tic
thay tri cha mun bnh tr thin h cho nn ng ch lm n Hnh khin ng o ri
thi, khng c gi ht nhng hoi bo ca lng. S khng phi l khng may cho ng,
chnh l khng may cho sinh dn ca nh L vy.
H ni rng :
T nm Thiu Bnh nguyn nin tr v sau, L St cm gi quc chnh, dt du ng
loi, y c triu nh, em nhng ti li php ch khi m lng vua. n by gi ng
c triu kin, mi ly ci hc nhn ngha an ch v nhng sch l nhc gio ha ra a
vua vo con ng phi. Vua Thi Tng nhn th ny sinh mi lng tng m Nghiu,
Thun, li thng ngh em thi hnh vic hnh ngc c khoan ni v i vi hun th nh
nhc ca ng u tfi ngi khen. Khong nm Thiu Bnh, trong nc c v thi bnh. V
nu ng Tri c vo ngi t tng th nng khng cn tng kinh, sm khng cn lp
n m nhng tai bin ca tri, t nhin cfi th tt i c. Tic thay ci hc ca ng Tri
khng c thi trin ra ht triu vua Thi Tng. Song nhng li ni ca ng cn ghi trong
s sch n nay, u c th lm php tc cho nhng ngi c nc. Bi th m nhng vn
phm nh Giao t, Sn lng i t k cng a d ch, khng b hy hn i Duyn
Ninh m li c nh n i Quang Thun.
ng T Th Huy trong bi ta tp Qun hin ph c ni :
T i Trn n nay, nhng bc tn thn c ti hng trm hng ngn, nhng nc
ting t chng, chng qua ch my ngi m thi. ng Nguyn Nh Bt khi ngun, ng
o S Tch khi dng, cc ng L Chuyt Am (T Tn), Nguyn Cc Pha (Mng Tun),
Mt Liu (Thun Du), Nguyn c trai gip cho lp sng thm mnh. Hng vn trong thin
h khng u ln hn c na. tc l sng Giang sng Hn trong cc sng v sao
Ngu sao u trong cc sao.
ng Ng Ng Phong (Thi S) ni :
Nho s cui i Trn, Nguyn c trai chnh l bc nht. Ngoi ra nh L T Tn, V
Mng Nguyn, Phan Phu Tin, Nguyn Thin Tng cng u l nhng tay vn chng c
phch trong mt thi.
Sch Kin vn lc ni :
Nguyn Tri l chu ngoi ca Chng tc hu, con trai ca Nguyn Phi Khanh, thi
tin s triu H, thanh vng vn sn c. Khi vo yt kin Thi T Li Giang, lin
c tri ng. Vit th tho hch, ti gifii hn ht mt thi. Ngi n thng th, bc lit
cng thn. Xem nh khi gip vic chnh tr hai triu, em ht lng trung m khuyn vua
iu phi, tuy b chn ch nhng khng tng chu khut. vo gia khong Ging, Qun
(Chu Bt v Qun Anh, hai v i thn i Hn) tht phi iu ha nhc sc. V khng
sng l tri tc (Tri ch tri tc l bit ngng bit , khng tham cu lm) nn i khng
c trn, tht rt ng thng. Ngi chu xa ca ng c cho ti xem bi ch truy tng ca
nh vua, c cu rng :
Long h phong vn chi hi do tng tin duyn
Vn chng s nghip chi truyn vnh thy lai th
Ngha l :
Rng cp gi my gp g, duyn trc cn ghi :
Vn chng s nghip r rng, i sau mi
Ta thy ci cng ln t mnh ca ng, nghn thu cng khng mai mt c.

Sch Thng s Ngh vn ch ni :
Nc ta vn gi l nc c vn hin, trn t vng, di n thn th u c
nhng sch v trc thut. Song tm hp li, cng ch c hn trm b sch m thi. V hi
nh Trn ng thnh, vn nh r rng, in chng y . u i Ngh Tng, gic
Chim Thnh vo cp, t chy hu ht. Sau mi dn dn thu thp. n khi H mt,
tng Trng Ph nh Minh thu ht nhng sch v c kim a v Kim Lng. Bn triu (L)
dp lon, m nghip tr bnh, cc bc danh nho nh Nguyn c trai, L T Tn, Phan Chu
Tin cng nhau su tm in c, cp nht di vn; nhng sau cn binh la, mi phn ch
cn li c bn, nm phn.
Sch L trung tp thuyt ca Bi Tn Am ni :
Phm xem vn chng, nn phn bit li ni thun ton hay u vt, ngi y ti gifii
hay tm thng. Nh Trng Hn Siu, L Qut, vit vn ct bi xch d oan, chn khi
i tc. Trn nh Thm, L Cng Tri c ting hay th, ngi th bit gi lim s, khng
nhc mnh vua, ngi th c s nghip kinh bang t th. Mc nh Chi c ting gifii ph,
cng c kh tit trong tro, Nguyn Trc Thin gifii vn t lc, m vng vng trong khi gp
bin v gi mnh mt cch khim cung. Ci li vui o ca ngi qun t i khi nh th.
n nh nhng th vn ph hoa v v cng l ch c vn m khng c hnh th khng sao
ni ting c :
Li ni :
Khong nm Thun Thin Hng c, nhng ngi ni ting th hay c vi chc
nh. Li nhanh mnh, khng qun qun thn (vua v cha m) th l ng L Tri. C
khi l th l ng L T Cu. Th phng c th th l ng Thn Nhn Trung. Trong tro
xa xi th l ng Si Thun. Tnh tr m th l ng Hong c Lng. l nhng nh
ni ting hn.
Sch Nhn vt ch ni :
ng em ci vn chng mu lc, gp c qun vng kinh doanh thin h, lm
nn bc khai quc nht cng thn. Tui gi lui v, cng khng c tham luyn. Ch v s
nghip bo ca mt yu n m phi ly n cng danh, ng thi ai cng u thng tic.
Song vic lu th li lun bnh phi nh, l phi tri rfl rng ra. Cu th vua Thi Tng :
c trai lng d sng nh sao y l li ngi khen .
Sch Thin nam thc lc ni :
c trai gip vua Thi T bnh nh thin h, nhng mnh lnh vn th trong thi y
phn nhiu do tay ng tho ra. Vit bi Bnh Ng i co, ng c mt cu rng :
Do thng nhi Tuyn c, ni gio khng ngng, l v cm gin ngi Minh
nhiu hi nc ta nn h li mt st vua Minh mt cch cay c n th. Ngi Tu xem
thy c ph rng : K lm cu vn ny con chu tt l khng ton. V sau ng v Th L
m phi ti, ngi ta cho l ng nghim.
ng Ng Th Vinh trong bi ta quyn c trai thi vn tp ni :
Than i, tin sinh cng cn vi L Tn, khng i c vn mi lu truyn, vn xut
tnh hc, khng i tn dng mi rfl rt.
ng Nguyn Nng Tnh trong bi ta quyn c trai thi vn tp ni :

T khi ngi Minh sang ln cp nrc ta, y i nhn dn, v vt ca ci, san ph c
ni sng t ct, thn cm dn gin, bc bi khng h n vi chc nm. Nhng ngi
ngy thng t cho mnh l anh hng ho kit vt hn mi ngi, by gi u ? Tin
sinh khi u dng bi sch ln, khng ni nh thnh m gifii bn v cch nh lng, rt
cc khin ngi 15 o (nh tnh) em t ct theo v vi ta, cng ca tin sinh tht l rc
r. Cng khng che lp c th bit di tp ca tin sinh khng nn mt mnh giy mt
nt ch no phi mai mt trong khi than gai gc. Xem nh khi ng trong triu, tu
bn vic g cng u sng sa v thit thc. Nhng bi co mnh ni qun th, nhng li
bn bc chn triu nh, u c ci v nhn ngha o c, lu truyn mi v sau.
Vy th vn chng vi s nghip, h c th coi lm hai ? Than i, ngi nh tin sinh,
tht l mt danh nhn him c ca nc Hong Vit ta vy.
ng Lp Trai Phm Qu Thch c son nhng i cu i th t ng c trai;
S nghip vn chng khai quc th
K thng i l c gia thanh
(K thng l l c, dng ghi cng vo y. i l ci di (tht lng), l l mi.
Vua Hn Cao cng cc b ti khai quc th rng : d sng Hong cn bng ci i, ni Thi
cn bng hn mi, nhng cng trng ca mi ngi cn ghi nh mi).
Ngha l :
S nghip vn chng, ng u hi triu L m nc; cng trng ghi chp, cn mi
ting tm mt nh c gia.
Cng tn khai quc Lam Sn lc,
Khnh din truyn gia c p t
Ngha l :
Cng nghip m nc cn ghi sch Lam Sn lc; ta n lng c cn phc trch
lu di cho con chu.
Cng t Lam nhc thin phong tr
Khnh cng T giang nht i lu
Ngha l :
Cng cao bng nghn ngn ni Lam, phc di nh mt dng T Lch
15) Vn chng ca c trai

Nhng vn phm ca c trai tin sinh, hu ht hy cn truyn n by gi, trong c
c vn ch Hn v vn ch Vit. Vn ch Hn th nh c trai thi vn tp, Qun trung t
mnh tp, D a ch. Vn ch Vit th c tp Gia hun ca. V th, nh li ng Tn Am Bi
Huy Bch ni trong tp L trung tp thuyt : li nhanh mnh, khng qun qun thn.
V vn, nh bi ph Ni Ch Linh, c vua L ng ph rng : Php tc nghim chnh,
chng c kht khn, ch ton dng s thc t ra; li xng tn rt l thn mt; bi Bnh
Ng i co, ngi ta u khen l thin c hng vn; bi Vn bia Vnh Lng, bi Bng
h di s lc th vit bng li vn gin khit. Tp vn t mnh, nh trch dch chng
VII, tht l gi gin v ro rit. Quyn D a ch, vit v a d nc ta mt cch s lc,
nhng theo li vn ca thin V cng trong kinh Th, c knh khc thng, xem rt c hng
v. Tp Gia hun ca vit bng th vn song tht lc bt, khuyn dy v con trong nh tr
nn nhng ngi c phm cch, c c hnh; vn tuy cht pht nhng rt lu hot, u l
nhng li dy thit yu c ch cho b c dc ca ngi ta.
ta tp th vn ca tin sinh, ng Ng Th Vinh c ni :
S hc ca tin sinh xut t gia nh; nhng su xa, rng ri, ngay ln cng vung
th mt mnh i ti. Vn khng tm vn chng m pht ra li th sng p rn rfii. S
trc tc theo li vn v i Ngu H. Bnh sinh ngm vnh, lc cng li cng kin, lc gi
li cng do. Cu khen ca tin bi : Khng qun qun thn, rt c th d dng tm thy
trong tp th.
Di y xin trch lc t nhiu cung ng lm :
M xun tc s
Nhn trung tn nht b th trai
Mn ngoi ton v tc khch lai
v thanh trung xun hng lo
Nht nh s v luyn hoa khai
Dch
Cui xun tc cnh
Ngy nhn khp cht ca phng vn
Khch tc khng ai bn ti gn
Ting quc go xun, xun sp ht
Hoa soan mi n m ma nhun
Lon hu quy Cn sn cm tc
Nht bit gia sn cp thp nin
Quy lai tng cc bn thu nhin
Lm ton hu c na kham ph
Trn th u ch t lin
Hng l ti qua nh mng o,
Can qua v tc hnh thn tuyn
H thi kt c vn phong h
Cp gin phanh tr trm thch min
Sau hi lon v Cn sn cm tc
Mi nm cch bit chn gia san
Tng cc, v thm, mc lan
Thn y trt qung theo gi bi
c xa ph vi lm ton
Qu hng v tng trong m mng
Binh la tng qua lm him gian
Bao c non my nh mt tp
Tr chuyn nc sui, ng bn ngn ?
K hu
Bnh sinh th l thn trun chin
Vn s duy ng ph lo thin
Thn thit n tn khng t tn
Nht hn nh c dic khan lin
Quang m thc ht thi nan ti
Khch x th lng d t nin
Thp ti c th bn o ct
Bn v mc tc, ta v chin
Gi cho bn
Gieo neo tng tri bc ng i
Mun vic nh thi ph mc tri
Tc li do dai mng cha mt
Ma ngho ln qut bit bao thi !
Lnh lng khch x m di my !
Vn vt quang m bng x ri !
c sch mi my nm, cn kit mi
n khng rau u, chng chin (tm chin tri) ngi.
Qu thn ph hi khu
Thn ph hi khu d trung qua
Ni th phong thanh nguyt bch h !
Gip ngn thin phong bi ngc dun
Trung lu nht thy tu thanh x
Giang sn nh tc anh hng th
Thin a v tnh s bin a
H Vit nht gia kim hnh
T minh tng th tc knh ba
Qua ca bin Thn ph
Thn ph qua lc m khuya
Gi mt trng thanh cnh tuyt k
Mng vt nghn u non dng ng
Rn b mt di nc quanh i
Giang sn nh c u ho kit ?
Tri t v tnh lm bin i
H Vit mng nay v mt cfli
Bin khi tm ngc bt im l
Lon hu cm tc
Thn chu nht t khi can qua
Vn tnh ngao ngao kh ni h
T m c trung ng nht nguyt
B nhn song l Tn sn h
Nin lai bin c xm nhn lo
Thu vit tha hng cm khch a
Trp ti h danh an dng x ?
Hi u vn s ph Nam kha
Sau hi lon cm tc
Thn chu t ni binh ao
Lm ct mun dn chn chn nao
T m lo ng lng qun ho
B nhn thng Tn l tun tro
Gi ngi; i tip tang thng n
No khch : thu a cm hn vo
Ba chc nm tri danh ting ho
Ngonh u, mun vic ta chim bao
Cn sn ca
Cn sn hu tuyn
K thanh lnh lnh nhin
Ng d vi cm huyn
Cn hn hu thch
V ty i ph bch
Ng d vi m tch
Nham trung hu tng
Vn l thy ng ng
Ng th h yn tc k trung
Thin mu n hn lc
Ng th h ngm khiu k trc
Vn qun h bt quy kh lai ?
Bn sinh trn th trng giao cc
Vn chung cu inh h tt nhin
Am thy phn s ty phn tc
Qun bt kin ng Trc hong kim doanh nht .
Nguyn Ti h tiu bt bch hc
Hu bt kin B Di d Thc T
Th dng ng t bt thc tc
Hin ngu lng gi bt tng mu
Dit cc t cu k s dc
Nhn sinh bch tu ni
Tt cnh ng tho mc
Bi hoan u lc dit vng lai

Nht vinh nht t hon tng tc
Khu sn hoa c dit ngu nhin
T hu thy vinh cnh thy nhc ?
Nhn gian nhc hu So Do ,
Khuyn c thnh ng sn trung khc
Bi ca Cn sn
Cn sn c sui,
Ting nc chy r rm,
Ta coi lm n cm
Cn sn c ,
Ma di ru ph xm
Ta coi lm chiu thm
Trn o c thng
Mun dm bic mng lung
Ta thnh thi nm ngh bn trong
Gia rng c trc
Nghn mu xanh chen chc
Ta ng nh ca ngm di gc
Hfii ai sao chng sm quay v ?
Na i vi mi trong lm c
Mun chung chn vc lm g ?
Nc l cm rau hy tri tc
Ka chng thy ng Trc bc vng y mt
Nguyn Ti h tiu tm trm hc
Li chng thy B Di cng Thc T
Nm kh trong ni khng n thc
Hin ngu tuy c khc nhau xa
u mun thfia ring lng s dc
Ngi sng trong trm nm
Khc u loi tho mc
Vui bun sng kh i thay nhau
Mt ti mt ho thng tip tc
i rm lu hoa cng ngu nhin
Cht ri hfii ai vinh vi nhc ?
Nhn gian nu c bn So, Do (Hai k s cao n ngy xa)
Khuyn hy nghe ta ht mt khc
Bng h di s lc (Cu chuyn c v c Bng H)
Bng h tng cng, h thn ca triu Trn. Cha l Uy tc cng, hy Vn Bch, lm
chc Nhp ni Thi bo, gip vua Minh Tng nn nghip thi bnh. ng l Vn tc vng
hy o Ti, nm 14 tui th bng nhn, Thnh Tng ban cho b vn phc tfi yu
trng; khen ti Qun, Ct (Qun Trng, Gia Ct Lng), nh vua c mun dng ln,
nhng cha kp thng ln tng v, vng t trn. C l Chiu minh i vng hy
Quang Khi, con th vua Thi Tng, lm n Thng tng Thi s, c cng to bc nht
trong khong nin hiu Trng Hng. Thng khi em qun i nh gic, vua Thi Tng
ban cho hai l c, ng rng :
Nht i cng danh thin h hu

Lng triu trung hiu th gian v
bit vng l mt bc ngi trc d. Th 50 tui, c tp Lc o truyn i.
Cng hy l Nguyn n, np nh thi l, dng c thn minh. Trng trong gi mt,
tng mang t tng xut trn, nht trng tri xanh, soi rfl tm lng ha quc. Bui trc,
khi Hn c (Dng Nht L, tim ngi nh Trn) lm vic bi lon, cng theo Ngh, Du
hai vua xut bn ra ngoi; n khi vic bnh, xng lm Tng quc, gi vng c nn nao
nng, g thanh mi mi ri ren. Trong khong vi nm, thin h bnh tr, ngi nc khen
ngi l mt bc hin tng, d tr con thng nhfi u bit ting tm.
T ba h H tin dng, mm v chm sinh. Cng ni rng : Ngi qun t thy c
ng ln, khng i ht ngy. Bn dng ng Thanh H ni Cn ti huyn Phng Sn,
lm ch lui v hu dng. ng thnh, vua Du Tng ban cho 3 ch ng th : Thanh h
ng rt ln trn trn bia; vua Ngh Tng thn son bi vn bia khc vo vch ni.
Cng, mnh tuy gi chn lm ton, ch vn vo tn x. Mnh lng u i, cha tng mt
lc no tm khuy. Thng vn mn thi ca gi nim trung phn. Hoc hoc i, mt ng
mt tnh, cng u ng can gin Ngh Tng c. Nhng nh vua l m khng xt cng mi
quyt thoi hu khng tr tr na.
Khi lm bnh khng chu ung thuc. Con chu c khuyn th cng ni : Vic i nh
vy, ta c cht l may; cn cu ly sng nhn cuc ha lon hay sao ?
Cng mt cha bao lu th h H cp ngi, git con chu nh Trn hu ht, s tin
kin ca cng sng sut nh vy.
Cng th 65 tui, ngy 14 thng 11 nm Canh ng (1390), mt nh, tng ti Gip
sn thuc huyn Phng sn ph Lng Chu. Lm quan tri n Nhp ni Kim hiu T
Bnh chng Quc thng hu. Thy l Chng tc. C tp Bng h ngc hc truyn i.
Trai gi c thy 11 ngi; sau hi binh qua, khng my ngi cn li.
M ta l con gi th ba ca cng, mt t khi cng cn ti th. Ta trnh nh n nhng
vic : Bnh trch o cng lm truyn ng ngoi l Mnh ph qun; My sn T cng vit
Trnh cng di s; bt gic ngun cm chan cha trong lng. Phng chi con chu ca cng
khng cn ai, vic k tha chnh l phn s ca ta. Ta vn nh dng mt np nh di
Cn Sn, tu thi knh vi m mun vn cha t c. Nhn thu th v bc , v
gp hp chuyn c chp mt sau, ct giu i ghi nh mi, ngfl hu theo i ci ch ca
cc ng o Cng, T Cng v Vn Cng. Ngoi ra iu g, c trong bi Thanh h ng
k ca Nh kh tin sinh (ng Nguyn Phi Khanh, thn ph ng Nguyn Tri), cng cc
bn ghi chp khc.
Thng trng ng nm Mu thn nin hiu Thun Thin nguyn nin (1428)
Bi vn bia Vnh lng
Nin hiu Thun Thin th su, nm qu su, thng 8, ngy 22, c Thi T Cao
hong bng. Thng 10, ngy 23, an tng ngi Vnh lng ti Lam Sn.
c vua h L hy Li, Hong tng t hy Hi vn ngi ph Thanh Ha. Mt ba,
qua chi ni Lam, thy n chim bay ling quanh qut di ni ta m ngi hi hp.
Ngi bo : y chc l ch t lnh. Bn di nh n . c ba nm, tr nn c sn
nghip ln, con chu ng, ti t nhiu. Gy dng c , tht gc y. Ri ni i lm ho
trng mt vng y. Hong t hy inh ni nghip trc, gia thuc c n hn nghn.
Hong t t Nguyn th rt c hin hnh, sinh hai trai, ln l Tng, th l Khong tc l
hong kho ca c vua. Hong kho phc hu hin lnh, vui lng lm thin, thch nui
tn khch, coi dn cc vng chung quanh nh trong mt nh. V th, ai cng cm n v
mn ngha. Hong t Trnh th hy Thng, ph o sing cn, khu mn ha hon. Trong

nh ngy cng thnh vng. Sinh ba trai : ln l Hc, gia l Tr, cui l c vua.
ng anh c ni nghip ng cha, khng may mt sm. c vua chu mnh ca t ph,
rt l knh cn. Tuy gp bui i lon m ch gi cng bn. Nu vt Lam Sn, ly canh
nng lm nghip. V cm tc loi cng tc lng ngc, cng chuyn tm v cc sch lc
thao. Dc cn gia ti, hu i tn khch. Nm Mu tut khi ngha, ng qun trn dng
Lc Thy. Trc sau gm hn hai chc trn nh u t mai phc, nh thnh lnh, trnh
ch mnh, ch yu, ly t ch nhiu, ly yu tr mnh. Nm Bnh ng, nh nhau Ninh
ng i thng, bn tin vy ng . Nm inh v, vin binh ca gic ko sang, An vin
hu Liu Thng lnh qun 10 vn, do ng Qung Ty tin; Kim quc cng Mc Thnh
lnh qun 5 vn, do ng Vn Nam tin. Mt trn nh i Chi Lng, Liu Thng phi
np sfi, chm my vn u gic, bt sng bn Thi T, Hong Phc, hn 3 trm k v qun
s hn 3 vn tn. Ly sc mnh binh ph ca Liu Thng a n m qun Vn Nam, Mc
Thnh trng thy, ng m dn qun chy trn. Qun ta li chm v bt sng c
khng bit bao nhiu m k.
Tng trn gi thnh ng Quan l bn Thnh sn hu Vng Thng, trc cng
qun ta ging ha nhng cha dt khot, by gi phi xin m cuc hi minh trn sng Nh.
Cn cc thnh tr khc, u m ca xin u hng.
S qun gic bt c v qun cc thnh cc trn n hng gm hn 10 vn, thy u
th cho v. ng thy, cp cho chng hn 5 trm chic thuyn; ng b cp cho lng
thc, la nga. Li rn bo qun s khng c xm phm n chng mt ci t ci tc.
T y thng hiu, nam bc v s. Mng L, Ai Lao, ht thy vo trong bn ;
Chim Thnh, B vt b n dng cng phm. c vua dy sm thc khuya, sing lo
chnh s, tri trong su nm m trong nc rt nn thnh tr. n y ngi thng h.
Ngy lnh thng 10 nm Qu su, nin hiu Thun Thin th 6.
D a ch (dch mt on u)
Nm Thiu Bnh th hai, c gio ca nh vua xa ra ti bn lng ging, cc nc u
vo triu cng. Hnh khin L Tri bn lm sch dng ln vua rng : Nc ta gy dng non
sng, pha ng gip ti b, pha ty n t Thc, pha nam n nc Chim Thnh, pha
bc n h ng nh.
V vua u tin l Kinh Dng Vng, sinh ra c c thnh minh, th phong t
Vit Nam, lm t ging Bch Vit.
Vua Hng Vng ni nghip, dng nc gi l Vn Lang, chia trong nc lm Giao
Ch Chu Din, Vfl Ninh, Phc Lc, Vit Thng Ninh Hi, Dng tuyn Lc Hi, V nh
Hon Hoan, Cu Chn, Bnh Vn Tn Hng Cu c, gm 15 b (Nh tn k y th mi
c 14 b. Theo trong s th cn mt b tn l b Vn Lang, khu t thuc v quc ).
n khi h Triu b nh Hn dit, Hn Vfl bn ly t t lm cc qun Nam Hi,
Thng Ng, Ut Lm, Hp Ph, Giao Ch, Cu Chn, Nht Nam, Chu Nhai, am Nh.
X Ng Lnh ni thuc tri Ng, Tn n Ty, ng, tin nghi cho Tu.
Nh Tin Ng nh ui qun Hn ly li nc, thu c t ai bc gip lng
Qung, nam n i Li, gm 2 nghn 8 trm dm : ng tip ca b Khm Chu, ty gip
Vn Nam, gm 1 nghn 7 trm dm.
Ph gm 50, chu gm 41, huyn gm 118, s nh dn c thy 3 vn v s inh 10 vn.
L chia thin h lm 10 o, H b dng s dn c thy 500 vn 6 nghn 5 trm xut
inh.
L chia thin h lm 24 l, quan Hnh khin dng s dn gm 330 vn linh 1 trm
inh.
Trn chia thin h lm 12 x, quan vin dng sch mu vng, trong s i trung
nam 490 vn ngi, s hong nam 210 vn 4 nghn 3 trm ngi.
Triu nh ta hn nht, chia thin h lm 15 o, ph gm 56, huyn gm 187, chu
gm 54, hng gm 1, x gm 9728, thn gm 294, phng gm 59, bi gm 119, trang gm
116, ng gm 534, sch gm 465, s gm 58, tri gm 74, ngun gm 16, doanh gm 110,
inh s 70 vn 9 trm 40 xut.
Bn sai Dn h bin vo b sch hnh chnh. Vua ni rng : tn nc tn t xa n
nay i thay th no cng l ni sng, vt sn, tin sinh nn by tng ghi rfl khin trm
rng ng nghe bit.
Hu bn k by rng : Kinh Dng Vng t tn nc l Xch Qu, Hng Vng gi
l Vng Lang, ng Phong Chu. Nh Thc tn nc l u Lc, ng Phong Kh.
Nh Triu tn nc l Nam Vit, ng Phin Nhung. Nh Trng tn nc l Hng Lc,
ng My Linh.
Nh Tin L tn nc Vn Xun, ng Long Bin. Nh Triu tn nc l Vit
Triu, ng Chu Din. o Lang Vng tn nc l D Nng. Nh Hu L ng
Din, ri thin n Phong Chu. Nh Ng tn nc l tin Ng, ng Loa Thnh.
Nh inh tn nc l i C Vit, ng Hoa L. Nh L tn nc l i Vit,
ng Thng long. Nh Trn v triu ta, tn nc nhn theo nh L, cng y.
Sang cng Bc triu c nhng tn xng l Vit Thng, Giao Ch, An Nam.
Sc phong ca Thin vng (vua Tu) c nhng tn gi l Vit Nam. Nam Vit Giao
Ch, An Nam, Nam Bnh, nay cng gi l Vit Nam (Vit Nam khc vi Vit Nam ca triu
Nguyn).
Thn vng theo c ch, ni quc hiu v kinh , li xin ghi rfl nhng iu hp
nghi ca nh vua nh vic cng ph...
Gia Hun Ca
Tp gia hun ca ca tin sinh, theo bn hin vn lu hnh, trong c 5 bi :
Bi ca dy v con
Bi ca dy con cho c c
Bi ca dy con gi c c hnh
Bi ca khuyn hc tr phi chm hc.
Di y xin trch lc Bi ca dy con cho c c :
Ly iu n dy con
Du m gp tit nc non xoay vn,
cho c c c nhn,
Mi mong i tr c n lc tri.
Thng ngi tt t ngc xui
Thng ngi l bc, thng ngi b v
Thng ngi m p tr th
Thng ngi tui tc gi nua bn hn
Thng ngi quan qu c an
Thng ngi i rt nm than ku ng
Thy ai i rt th thng
Rt thng cho mc, i thng cho n.
Thng ngi nh th thng thn
Ngi ta phi bc kh khn n nh
ng tin bt go mang ra
Rng y cn kim gi l lm duyn
May ta chn bnh yn

Cn ngi tn ph, chng nn cm lng
Ting rng ngy i thng ng
Thng ngi bt ming cm lng m cho
Ming khi i gi khi no
Ca tuy t tc, ngha so ngn trng
Ca l mun s ca chung
Sinh khng, thc li tay khng c g
cho phi c nhn nghi
Thm danh v li lm bia ming ngi
Hin lnh ly ting vi i
Lng ngi yu du l tri ta
Tai ng hon nn u qua
Bi trn gi sch thc l t y
Vng tuy tri chng trao tay
Bnh an hai ch xem ty my mi
Mai sau bc chn tin mi
Sng lu n mi ca tri v sau
Ka ngi n c cu
th chng bit v sau phng mnh
Thy ai i rch th khinh
Cch no l cch ch mnh th chen
Hng tay di, vt tay trn
Lc la tng t, bon chen tng ng
th pht giy ang lng
Ni th m ming nh rng nh tin
Gan lin qu ng st rn
Ming hn hn ngh ri tin bc ra
Mt lnh kho ni thc th
Tng nh s ca s nh cho nhau
no mi m chi u
Nh tung cui t giu u h ui
Ni ri li nut ly li
Mt lng bt so mi voi cha y
Cho nn mi phi lc ny
Ca nh tn ph pht ry sch trn
K th mc phi vn nn
Ca nh mt khc li tn nh tro
K th phi lnh phi phu
em mnh vo chn qun du trn tin
K th mc phi dch n
K th thy hfia gian nan kia l
Xem ngi th phi lo ta

S s trc mt thc l thng thay
Khuyn con ch bt chc ngi
lng nhn ngha cho y mi khn
Li cha dy bo n non
iu nn l phi dy con my li
Nghe th mi phi l ngi
Chng nghe thi cng l i bfi i.

Nguyễn Trãi Anh Hùng Dân Tộc - Ngô Văn Triện

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Nguyễn Trãi Anh Hùng Dân Tộc - Ngô Văn Triện

Uploaded by

Copyright:

Trc Kh

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 1/1

1) Bng H tng cng

c mun. T , bn ngi y, b ngoi tuy l thy kim vi hc tr, nhng b trong h

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 4/4

2) Danh s Nguyn Phi Khanh

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 5/5

Ta gi ri, cht cng khng cn hi hn g na. Duy bnh sinh ta rt a thch sn

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 8/8

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 9/9

n i L inh l con ca L Hi, L Khong l con ca L inh, nh h L cng

ru ung v nhiu hn l du thp, nhng n nay dn thy tri li : du nhiu hn ru,

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 11/11

5) L Thi T khi ngha Lam Sn

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 13/13

6) Trong qun trng Nguyn Tri vn tr quyt sch

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 16/16

7) Tp th trao cho cc tng Minh

xa th my gi n cho ta, thng ci ta nu np ch ni rng, khng dm ra giao u

nc Yn, Thch Lc nc Triu, l ngi Trung Quc chng ? l ngi mn r chng ?

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 21/21

8) Trc ch ngi tan

By gi bn Vng Thng, M K, Sn Th ng gi trong thnh ng Quan. Ngoi

v khuyn nc Nam nn gi theo l triu cng nh khong nm Hng V (nin hiu ca

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 25/25

n k ga ba cng kh, kh ni an thn.

Thun ng thng tin, ng li ly v

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 29/29

10) Gip nghip tr bnh

Nm Thiu Bnh th 2 (1435) c ci n 7 tn k cp ti phm u cn tr con, quan

K v s khng ng kin vi Vng ng trong cng vic ch nh nh nhc,

Quan tham ngh Nguyn Liu tnh vn nng ny, bc ra tu rng :

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 33/33

11) Thm n tru di

Qua n nm i Bo th 3 (1442), ma thu thng 7, vua Thi Tng ng gi i ng

pht lu. By gi Nguyn Th L ng l chc n hc s, hay ra vo trong cung v c

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 36/36

Ri my ting hiu trng ching ni ln : tng bi ly ! tng bi ly ! tng bi ly !... Di

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 38/38

12) Cu chuyn phong thy v nghip bo

L T v dn chng nc Nam, y khng cn c thun tin nh ln trc na. Kt qu l

rn, nh n ct ui chy mt. ng bn em hai ci trng ct v nh. m hm y thp

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 41/41

13) Nh nhng n trc, n bi duyn sau

s th nghch; chng qua lc y triu nh ch tin li sm sim m git hi mt bc khai

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 45/45

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 46/46

14) Nhng li bnh lun v c trai

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 47/47

Ta thy ci cng ln t mnh ca ng, nghn thu cng khng mai mt c.

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 50/50

ng Nguyn Nng Tnh trong bi ta quyn c trai thi vn tp ni :

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 51/51

15) Vn chng ca c trai

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 52/52

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 54/54

Bi hoan u lc dit vng lai

Nht i cng danh thin h hu

mn ngha. Hong t Trnh th hy Thng, ph o sing cn, khu mn ha hon. Trong

May ta chn bnh yn

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 59/59

Xem ngi th phi lo ta

Nguyn Tri, Anh Hng Dn Tc Trang 60/60

You might also like