KY NIEM 100 NAM PHONG TRAO DONG DU VA PHAN BOT CHAU PHONG TRAO DONG DU (1905-1908) Y NGHiA VA VI TRI TRONG LICH SU DAN TOC hong trac Déng Du véi mue dich chon nhiing thanh nién, hoc sinh théng minh hiéu hoe, ¢é tinh than chiu khé, chiu kbd - ma da sO 1A con em nhing gia dinh “citu gia ttt dé” - xudt duong céu hoe duge mé déu véi chuyén Phan BOi Chau dua ba thanh nién dau tién la Nguyén Thc Canh, Nguyén Dién, Lé Khiét sang Nhat Ban vao thang 10 - 1905. Nuéc Nhat vé mat dia ly & vé phia dng nuéc ta, phia mat trdi moc nén méi cé tén 1A Déng Du. Tiép sau dé lai c6 doan 5 ngudi, trong dé c6 hai anh em Luong Ngoc Quyén, Luong Nghj Khanh con trai cha Luong Van Can la ngudi sang lap Dong Kinh nghia thuc tai Ha Ndi (1907). Dén nam 1906, dén luot Hoi cha Duy Tan héi Cuéng Dé cing bi mat lén duéng sang Nhat, dude bé tri vao hoc tru’ng Chan Vé. Con héu hét nhiing thanh nién hoc sinh Viét Nam dén Nhat vio cic nam 1906-1907 déu hoc tai Déng Van thu vién 6 Tokyo. * GS. Dinh Xudn Lam, Dai hoe Quée gia Ha Noi. DINH XUAN LAM’ Ngay tir gitta nam 1907 thi viéc hoc tap cia hoe sinh Viét Nam 6 Nhat d& én dinh va phat trién thuan loi, dén nam 1908 s6 hoc sinh Viét Nam tai Nhat da lén t6i 200 ngudi. Cae hee sinh Viét Nam sang Nhat trong nhiing nam 1905-1908, hoe tai cdc trudng Chan Vo va Déng Van thu vién duge phién ché vao cdc ban nganh chuyén mén, budi sing hoc van hoa, budi chiéu hoe cdc tri thtte quan su va luyén tap & thao trudng. R6 rang la chugng trinh hoc tap nhim dao tao nhiing ngudi ¢6 trinh dO van hod va quan sy cdn thiét chudn bi cho cong cugc bao déng danh Phap gianh lai doc lap cho Té quéc vé sau, dting véi nhiém vu ma Duy Tan héi da xée dinh ngay trong ky hop thanh l4p ddu nim 1904 tai son trang cua Nguyén Ham 6 mién Tay Quang Nam. Dé quéc Phap va phong kién tay sai lo ngai truée su phat trién cia phong trao4 Neghién citu Dong Nam A 5/2005 Déng Du 4a nhanh chong bat tay véi chinh bon cém quyén Nhat Ban dé bép chét phong trao ngay tit khi cén tritng nude. Phap va Nhat cing nhau ky két hiép véc, Phap déng y cho Nhat vao budn ban 6 Viét Nam, con Nhat thi cam doan khéng dé cho cae nha yéu nude Viét Nam tré ngy va hoat déng trén dat Nhat. Chinh quyén Phép con lam 4p hic véi mét sé phy huynh du hoc sinh 6 Nam Ky phai viét thu goi con é Nhat vé nuéc, nhiéu ngudi bi bat giam. Chinh phi Nhat trang trgn cho canh sat téi trudng Dong A Déng Van thu vién gidi tan du hoe sinh Viét Nam. Truée tinh hinh d6, ngudi truc tiép chi dao Phong trao Dong Du la Phan Boi Chau phai thu xép cho hge sinh Nam Ky vé nude, trong khi dé sé déng hoc sinh Bac Ky va Trung Ky van bi mt tim cach 6 lai chd thdi cg mdi. Ban than Phan Béi Chau va hoang than Cutng Dé truéc dé dude mét s6 chinh khéch Nhat Ban gitip dé thi dén hic nay cing bi truc xuat khdi nude Nhat. Phong trao Déng Du hoan toan tan di vao thang 10 nam 1908, trudéc sau chi khong day 3 ndm, két thie mdt hoat dong séi ndi, cing 14 mét giai doan quan trong clia Duy Tan héi. Mac da da thdt bai nhanh chéng truéc sy dan ap cha ké thd, trong thuec t& Phong trao Déng Du cé mét ¥ nghia va git! mét vi tri vé cling quan trong trong phong trao cach mang Viét Nam héi dau thé ky XX. Trude hét phéi nhéin manh dén tc dng cla Phong trao Déng Du dén bude phat trién méi cha phong trao yéu nude cach mang Viét Nam déu thé ky XX. Cuge van dong cttu nuée cia Duy Tan hi d&- tao nén mét khéng khi cach mang soi néi trén pham vi cA nuéc. Cung thdi, duéi anh hudng cia phong trao xudt dudng cdu hoc thi d trong nude cing day lén rdm rd phong trao md trudng hoc theo 146i mdi, ngoai Bae vdi trung tam Déng Kinh Nghia Thuc 6 Ha N@i (1907), trong Trung vdi ngéi trudng tan hoc ddu tién do Lé Co ma. 6 Quang Nam, dén thdi gian 1906 - 1907 toan tink Quang Nam da cé tdi ti 60 dén 70 trudng. Trén cd sé d6, d& tao nén duge mét cuéc cich mang dan tri tat yéu sé dan téi nhiing hanh vi cé tinh bao déng nhu phong trao chéng suu thué & mién Trung (1908), va ddu déc linh Phap 6 Ha Thanh (1908), khién bé li thye dan Phap va tay sai nhanh chong nhan ro ban chat yéu nuée cach mang cla phong trao, “minh xa” hay “am xa”, “bao dong” hay “cai cach” déu 1a “16 phién loan” déi véi chting, dé réi tim moi cdch bép chét phong trao ngay tir dau. Nhung phong trao xudt duong cau hoe khong chi tae déng vé mat van hoa, ma ca yé mat kinh té. Chinh trong théi ky nay cfc hdi budn, che cong ty thuong nghiép néi tiép nhau ra dai é Ha Noi, Sai Gon va mét s tinh trong Nam ngoai Bac. Ngay cA khu vuc néng nghiép vén giéi han trong phuong thite canh tac cd truyén thi dén nay ciing dude chu ¥ khuéch trugng, cdc viée lap dén dién Khai hoang, tréng cay Ivong thue & mién nti déu dude cha ¥, nhung phan do von it, ce nha Nho buée dau déi méi lai thiéu kinh nghiém lam 4n, bi tu ban Phap va tu s4n ngudi Hoa cé tinh chénDinh Xuan Lam - Phong rao Dong Du (1905-1908): ¥ nghta va vj trt... 5 &p nén chi sau mot vai thf nghiém ban du danh phai bé dé, Nhung da sao cing dénh dau mét chuyén bién méi trong nh4n thite va hanh dong cia céc nha Nho tién b@ nutéc ta hdi dau thé ky XX. Va cé thé khdng dinh daéy la lén ddu tién trong x4 hdi Viét Nam mdi béc 16 tae déng manh mé cia van hod dén di song kinh té x4 h6i, mot quy luat ma mii tdi thai ky déi méi hién nay chting ta mdi c6 diéu kién nhan thtte mét c&ch déy dt. Mét ¥ nghia khac cing cdn duge lam sdng td, d6 1a méi quan hé chat ché gitta xu hudéng duy tan va bao déng trong Phong trao Déng Du. Co thé khang dinh Phong trao Déng Du 1a hogt déng dau tién chéng cht nghia thue dan trén nén tang van dé duy tan, déi méi. Day 1a mé6t cudc déi mdi vé tu duy yéu nuée, tit tu duy yéu nude truyén thong 1a bao dong, la cdm vi khi khéi nghia danh dudi bé Hi cutdp nude dé khdi phuc dée lap dan téc d& chuyén sang tu duy cai cach, déi méi. Phong trao Déng Du xu&t duong cu hoe 14 mét hanh déng c6 tinh chat “dét pha”, md cia hu6éng ra ngoai 46 hoc héi, tiép nhan nhiing cdi mdi c6 lgi cho phong trao gidi phéng dan téc Vigt Nam. Rd rang 1a d6i véi nhiing ngudi si phu “tan tign” ddu thé ky XX, truée nhting bién déi cia Viet Nam vé cée m&t kinh 8, x4 hdi, van hod, giéo due do chinh sich thuéc dia gay ra, ho 48 nh4n thay ring bao dng ctu nuée theo con duing Can Vuong da pha san, gid day cdn di theo con dung citu nuée méi, cn phai duy tan d&t nude, “khai dn tri, chan dan tri, hau dan sinh”, Cac “Tan thu” (Sach méi), “Tan vin" (béo mdi) tY Trung Hoa tdi, tit Nhat Ban sang da gop phdn mé rong chan trai tri thite cho cA si phu Viét Nam. Vao dau thé ky XX, da dién ra 4 Viet Nam mot sit kién déc déo: 46 1a dan téc Viet Nam dang ty gidi phéng ra khdi su th ting cua truyén théng Trung Hoa va phat trién t6i mét giai doan mdi trong tién trinh lich sit cha minh, trong su tiép néi nhitng khia canh truyén théng duge gin v6i su tiép thu nhiing nhan té méi tt Vién Dong (cha yeu tir Trung Quée va Nhat Ban) va ti chau Au (dac biét ty Phap) sang. C6 mét diéu cin nh&n manh 1a ngay d6i véi Phan Boi Chau von dude xem 1a cha truong bao dong thi dén luc nay ciing da cé su thay déi nh§n thie va hanh d6ng thfch hgp khi cn thiét, cht khéng phai bao tha, co ch&p dén cing. Nhu khi sang Nhat, tat nhién theo truyén théng 1a tim ngoai vién vé quan sy, nhuing mét khi yéu cdu d6 kh6 thyc hign thi da linh hogt chuyén sang tranh thi hoc tap tri thite méi, duy tan, cdi céch theo 16i mdi cia cde née Thai Tay dé mé ra con dung phat trién, ty cudng dan téc. Phan Bi Chau 1a ngudi ding ddu phai bao déng, nhung déng thdi Cy cing 1a mét nha Nho duy tan tiéu biéu, suét ddi phan dau cho céng cuée van dng duy tan, ty cudng dan téc. Cé thé néi thém rang déi véi cdc si phu “tan tién” ddu thé ky XX ca nuéc ta thi “duy tan” va “bao dong” la hai bién phap dé dat mét muc tiéu chung, “duy tan” suy dén cing Iai 1A mat chi yéu, 14 su chudn bi tich cue dé tién téi bao dong. Vi vay, cé thé khangNeghién cite Dong Nam A 5/2005 dinh Phan B6i Chau cling chinh 1a mét ngon cd ddu trong phong trao duy tan nuéc ta héi ddu thé ky truéc, viée cy Phan duge suy tén la ngwdi phat phong trao Dong Du nam 1905 1a vi lé ay. Neay cA trudng hgp Phan Chau Trinh cing vay. Cu dude xem nhu 1a ngudi cdm dau xu huéng cai cach, da kién quyét dau tranh chéng lai nhiing té J4u cua ché d6 phong kién 1di thd véi ca mot hé thdng vua quan hii bai, két hgp véi viée di héi Chinh phi thuéc dja cdi to magi chinh s&ch cai tri, nhung khong phai vi vay ma Cy d6i lap, pha dinh hanh dong bao luc khi c6 diéu kin. “Y Phép cdu tién bd” cua Phan Chau Trinh la mét khdu higu d&u tranh, Diém khac nhau cin ban gitta hai cy Phan khéng phai 4 dng co hay céi dich cudi cdng phai di téi, ma chi 14 6 bién phép thuc hién dé dat téi muc dfch giai phéng dan téc, Chinh dé quéc Phép cing thay ré nguy cd d6, nén dén khi thing tay dan 4p thi khong phan biét “bao déng” hay “cdi cach”. Cig nén néi thém ring dén dau thé ky XX thi “duy tan” da tré thanh mét xu thé manh mé, mét yéu cdu chung déi véi nhén dan ca nuée, dén mite cd bai hat chinh thite cia triéu dinh Nguyén - d6 la bai Dang dan cung - cing md ddu bing may cau thie gine dan ching phai nhanh chéng hoc tap cai méi, cai hién dai tién b6 cia nude ngoai: “Day, day, day, md mat xem toan chau, Den khai hoa rang khdp hoan cau. Con dung thong thugng ngan dam, Xe, tau dién, tau thuy, tau bay...” ¥ nghia thi ba ia phong trdo Duy tan c&m méc cho thdi ky déu tién nhan dan Viet Nam da mé rong hoat dong ra bén ngoai, trén dia ban céc nuéc lang giéng, chit yéu tai Nhat Ban 1A mét nude “déng vin”, “déng ching”, lai méi chién thdng oanh ligt nuée ding thit hai trong bén cudng quéc than tugng cua cac nha Nho tién bo ddu thé kj (Anh - Nga - Phap - Phé). Phong trao cin 1A phong trao d&u tranh yéu nuée cudi cing truée khi xuat hién su phan héa duéng 16i chinh tri trong phong trao gidi phéng dan téc Viet Nam, Cang véi sy phan héa giai c&p ngay cng ro rét cia xa héi Viet Nam héi dau thé ky XX duéi anh hudng cia chinh sdch khai thée béc 16t kinh t& cia chu nghia ¢& quée Phap di véi nh4n dan ta, phong trao cach mang Viét Nam cing dan phan héa thanh nhiéu xu huéng. Chinh trong béi cdnh dé, ngudi thanh nién Nguyén Tét Thanh trén co sd mot tinh thén yéu nuéc manh mé, mét tu duy khoa hoc ¢6 tinh c&ch mang, 4a quyét tam xudt duong, theo mét huéng mdi va bing mét phudng phap méi, va suét cuge hanh trinh dan tc dA vugt qua muén van khé khan, luén luén dé cao tim hiéu hoe tap, dé réi tim ra con duéng cttu nuée mdi din téi thang Ii cha cach mang Viét Nam ngay nay. Phong trao Déng Du, xét vé phong trao vi vay d& git vi trf chuyén tiép gitta phong trao cach mang kiéu ci sang phong trao cach mang kiéu méi, dting vé mat con ngvdi da git vai trd chuyén giao thé hé, vita két thtic mét théi ky ct lai vita mé ra mét théi ky mdi trong lich sit yéu nutéc cAch mang Viét Nam.