HUYN TRANG

NH CHIM BI & HC GI
(Hsuan-Tsang, The Pilgrim & Scholar)
Nguyn Tc Anh Ng: Ha Thng Thch Minh Chu
Bn Dch Vit Ng: Ni S Thch N Tr Hi

Li Gii Thiu
1. Din Mo & Tc Phong Ca Ngi Huyn Trang.
2. Huyn Trang, Nh Chim Bi.
3. Huyn Trang, V Hc Gi.
4. Huyn Trang, Nh Thuyt Gio.
5. Huyn Trang, Nh Hng Bin.
6. Huyn Trang, Nh Dch Thut.
7. Huyn Trang, Nh Trc Tc.
8. Huyn Trang, Nh Thn B.
9. Nhng Ngy Cui Cng & S Vin Tch Ca Php S.

LI GII THIU

Bn ting Anh quyn "Hsuan-Tsang, the Pilgrim and Scholar" ny in n vo nm 1963 v

nm 1966 ti bn Si Gn, cng vi bn dch ting Vit mang u "Huyn Trang, Nh chim bi
v Hc gi".
Tp ny m u vi din mo v tc phong ca Ngi v tip tc gii thiu Huyn Trang l nh chim
bi, nh hc gi, nh hng bin, nh dch thut, nh trc tc, nh thn b v c kt lun vi nhng
ngy cui cng ca v chim bi v hc thut v i ny. y l ln u tin, Ngi Huyn Trang c
din t da trn nhng d kin lch s, y theo quyn Ty Vc K ca Ngi Bin C, v quyn "i T

n T Tam Tng Php S truyn" ca Ngi Hu Lp. Nhng s tch thn thoi hoang ng nh
trong chuyn Ty du s khng c trong tp ny, nhng khng phi v vy m thn th cng s nghip
ca Ngi Huyn Trang km phn ho hng, linh ng v phi thng. Khng nhng cuc chim bi ca
Ngi l phi thng, cho n hc vn, dch thut, hng bin, trc tc ca Ngi u rt hi hu, siu
vit v k l hn na l tm t thn b ca Ngi, mt tm t c mt khng hai trong lch s ca nhng
bc thnh nhn.
y xin tn thn ti nng dch thut ca c Tr Hi, bin mt vn kh khan tr thnh linh ng
ho hng. Gi tr dch thut ca c, cc c gi ch cn so vi nguyn bn ch Anh l .
Si Gn, ngy 18 thng 8 nm 1966
T kheo THCH MINH CHU

I. DIN MO V TC PHONG CA NGI HUYN TRANG

Ngi Huyn Trang n v i. Nhiu th k tri qua t khi dng iu uy nghi ca Ngi t im
cho cnh tri n v Trung Hoa, v t khi chic bng n c ca Ngi dn mnh trn nhng no
ng cha tng c du chn ngi, nhng con ng ni lin hai cng quc Hoa-n.
Nhng du vt thi gian hnh nh khng lm hao mn k nim ca Ngi; v nh lut v thng nh
khng chu in du tang thng trn danh ting v i ca nh chim bi k diu ca thi qu kh.
Thc vy, i Ngi v s nghip ca Ngi khng bao gi khng c nh hng mnh m n nhng ai
c dp bit n chng. Tc phong sng ngi v c tnh siu vit ca Ngi, s nhit thnh hng hi ca
Ngi tm hiu v truyn b chnh php bao gi cng khin chng ta knh phc v khuyn khch
chng ta theo gng Ngi phng s chnh php.

1. Din mo v oai nghi

Khng c gng sng no hn l c ch oai nghim v c tnh cao thng ca Ngi.
"Php s cao hn by thc xa, da hng ho, vi lng my rng v cp mt ti sng. C ch ca
Ngi t chnh nh pho tng v p nh mt ha phm. Ting ni ca Ngi trong sng vang xa, v
Ngi lc no cng ni mt cch thanh nh v lch s khin ngi nghe khng bao gi nhm chn. Khi
Ngi trong chng hay trong khi tip khch, Ngi ngi thng khng dao ng trong mt thi gian
kh lu. Ngi thng mc b sc phc Gandhara, bng n d, khng qu rng v va vn chng chc.
Ngi i ng ung dung, khoan thai, lun lun ng thng, khng nhn qua mt bn. C ch ca Ngi
nh dng sng ln chy; v sng sa nh a hoa sen n trn mt nc."
Ngi c mt ngi anh xut gia trc Ngi v c mi ngi x Thc khm phc. Nhng ni
n c t ti ca tm t khng nhim bi trn; s tm hiu chn l huyn diu, hoi bo khm ph

nhng b mt ca v tr, c vng thc hin li nhng thnh qu ca tin nhn; s duy tr cc c tc v
ci thin cc quan im sai lm; s c gng nhip phc v vt trn cc iu tm thng, s nhn ni
qua cc nguy him v kh khn, khng gim nhu kh, s m nhn mi trng trch, c t trng...,
i vi nhng c tnh ny, ngi anh ca Ngi khng th hn Ngi c.

2. Tnh tnh cao thng ca Ngi

Ngay khi cn nh, Ngi t ra tn trng nhng iu cao thng. Khi Ngi mi tm tui, ph thn
Ngi dy Ngi quyn "Hiu t kinh" v khi n on Tng T knh cn ng ln khi th gio, Ngi
Huyn Trang cng knh cn ng ln khin cho ph thn Ngi tn thn hoan h v tm thy nhng
mm ging mt i sng cao c v i ca Ngi trong tng lai.
"Ngi mn c hc, trng hin nhn, Ngi khng c nhng sch khng thanh nh, bt chnh v khng
theo nhng tp tc m cc bc thnh hin trnh xa. Ngi khng giao du vi bn tr ng la v do
chi ti cc ch ba ph phng. Du cho c chung trng m ti cc giao l, hay cc cuc ma ht
ti cc no ng, trong khi qun chng t tp xem, Ngi cng khng ri khi ch ngi ca Ngi.
Du cn tr, Ngi cng bit iu ha cm tnh trong thanh tnh v trang nh."

3. Ngi gi gn gii lut

Nh vy, tht khng c l khi Ngi xut gia tu hnh: "Ngi gi gii hnh mt mc tinh nghim; Ngi
mn tic gii lut hn ci phao cu mng v gn gi gii lut kin tr. Tnh ca Ngi a tnh mch,
gin d, t thch giao du. Mi khi Ngi vo o trng th ch c lnh ca triu nh mi, Ngi mi ra
khi phng lm vic."
V Ngi theo i tha nn gi hnh n chay rt chn thnh nh cu chuyn sau y chng t. Khi
Php s n Cao Xng, vua nc y mi Ngi dng cm trong cung v mn n c ba mn tnh nhc
(t mnh khng thy, khng nghe hay khng nghi), Ngi t chi khng dng, v gii thch cho vua bit
rng theo Tim gio th c th dng ba mn tnh nhc, nhng theo i tha n gio th nht nh
khng cho. Ri Ngi la cc mn n khc m dng.
Khi Ngi va v n Trung Hoa, Hong ni chuyn vi Ngi qu thch th, m say n ni mi
Ngi theo d cuc chinh pht dp lon cu nguyn. Ngi knh cn chi t v trong cu tr li ca
Ngi, chng ta thy r s khn kho v s gi gn gii lut:
"B h trong cuc chinh ng ny c su quan h tng. Pht lon quc git tc thn, nht nh B
h s thng trn Mc D v chin bi Cn Dng. Huyn Trang ny t bit khng gip g cho B h
trong cuc chinh pht ny. Huyn Trang cm thy t tm v gy tn ph khng cn thit v tr thnh
mt gnh nng v ch. V li trong gii lut, cc tu s khng c xem chin trn v duyt binh. V
c Nh Lai c li khuyn nh th, Huyn Trang ny khng dm khng tin cho B h bit. Mong
B h m lng t bi, tht l i hnh cho Huyn Trang ny vy."

4. Lng T thin
Thm nhun s trong sch ca gii lut v thit tha vi l tng B tt hnh, Php s khng bao gi
qun thc hnh hnh b th khi c phng tin. Khi Ngi n thnh ph Pht nh Ct, sau khi cng
3

dng X l, Ngi em cng cho ngi cha nm mi ng tin vng, mt ngn ng tin bc, bn
cun vi rt p, hai cun vi la v hai b tng phc.
Ti thnh ph Pht- (Pukalavati) tt c vng, bc, la, y o m vua Cao Xng (Khotan) cng cho
Ngi, Ngi em b th v phn pht rng ri cho nhng i thp v nhng ngi cha Ngi n ving.
Khi Ngi t gi thnh La-la-tng-ha (Narasimha), Ngi v cc bn ng hnh b cp tt c o qun v
tin bc. Khi Ngi c cu thot, c hn hai trm ngi n quy y v cng cho Ngi mi ngi mt
tm vi n d v n. Php s phn pht cc tm vi n y cho cc bn ng hnh va lm vi
b o. S vi cn li, Ngi cng nm tm cho v Php s gi ti y.
Khi Ngi v n nc Trung Hoa, Hong v nhiu ngi thnh thong cng dng cho Ngi hn
mi ngn cun la, gm v hng trm b tng phc. Ngi em dng tt c thit lp cha chin, lm
li ch quc gia, hoc p cc tng Pht, hoc em cng cho cc v khch B-la-mn ngoi
quc, hoc em phn pht cho k ngho i khn cng. Ngi khng bao gi ct cha bt c vt g, v
nhng g cng dng cho Ngi, Ngi lin em phn pht cho k khc. Trc khi lm chung, Ngi
kim im li nhng vic thin trong i Ngi lm, v Ngi sung sng nhn thy Ngi cng
dng v b th cho hn 10 ngn v t kheo v hn 10 ngn k ngho i. C ch ca Ngi trc khi t
trn cng l mt c ch b th. Ngi cho hp tt c cc v tu hnh chung quanh ging bnh v phn
pht cho chng tng tt c nhng ca ci ring ca Ngi.

5. Tinh thn Khng Mnh ca Ngi Huyn Trang

c nui dng t tui th u trong mt bu khng kh Khng gio v nh s hiu hc thm nho ca
ph thn khch l, Php s thm nhun nhng trit l ca Khng gio. Du Ngi ht sc tin tng Tam
Bo v hon ton thng sut ba tng kinh in, Ngi vn tin v hnh theo mt vi o l chnh ca
Khng Mnh trong sut i Ngi.
Trung thnh vi o hiu, Php s khng bao gi qun bn phn i vi song thn. Du hai v ny
mnh chung lu, khi Ngi tr v nc Trung Hoa v sau khi s phin dch kinh in bt u, Ngi
n thm m phn ca song thn. Vi s ph chun ca Hong , l di hi ct c c hnh ti Lc
Dng trc s hin din ca hn 10 ngn ngi, c tu s v c s. V trong l n ln Hong
xin ci tng, chng ta thy r hiu o ca Ngi:
"... Bt hnh khng c phc tri che ch, Huyn Trang ny b mt song thn khi cn th u. Nhn
gp thi nc Ty ly lon, vic chn ct vi vng khng uc chu o. Ngy thng tri qua bn
mi nm ri v nay phn m b h hi kh nhiu. Ngh n nhng ngy qu kh, lng d nao nao
khng c t an. Vi ngi ch gi, Huyn Trang ny di thi hi t ch phn m c em ci tng
ti Ty Nguyn bo p n su ca song thn..."
Mt cu chuyn na trong i Ngi Huyn Trang chng t Ngi gn gi tinh thn Khng Mnh n
th no, du Ngi ht sc tin tng o Pht n . Cc v s n thy Ngi sm sa hnh l v
nc v xem Ngi nh ngi ng hng, khuyn Ngi nn li n v ni rng:
"n l ch n sanh ca c Pht. Du cho v i thnh khng cn na, nhng di tch ca Ngi
vn cn tn ti. i vng quanh trong nc v chim bi nhng Thnh tch y cng lm tha ch

bnh sanh. Nay Php s n y th cn v lm g? Hn na Trung Quc l mt nc bin a, con

ngi b khinh r v o php b ch bai. Do vy cc c Pht khng sanh ti ch y. V con ngi
nc y ch hp hi v thm tm u nn cc bc Thnh khng ai i qua ni y. Thi tit th lnh lo,
ni non li him tr, nh vy thit tng cng khng Php s suy ngh hay sao?"
Cu tr li ca Ngi Huyn Trang trc tin l mt s phn khng, ly danh ngha lng t trong o
Pht:
"Khi ng Php vng lp gio, Ngi mun o l Ngi lu ng. Nay tm ti c thm nhun v
o, l no ti li b qun nhng ai cha c ng o hay sao?"
V cu tr li tip ca Ngi phn nh s t ho v lng i quc:
"Hn na nc y (Trung Hoa) c nhiu c tc ng knh v php ng theo. Vua hin, ti trung,
cha t, con hiu. Nhn ngha c tn qu, nin lo, c c tn sng.
Li na h thu trit l huyn vi v tr tu c th snh bng tin thnh. H th nhp vi thin thn v
hnh ng ng vi php tc. By loi nh sng ca mt tri khng th ln t c s rc r ca nn
vn ha Trung Quc. H khm ph ra nhc kh v bit phn chia thi gian. Su lut khng th ln p
oai quyn ca h. Do vy h c th n dch qun th v ch ng qu thn. H bit iu ha m dng
v li dng vn vt."
Ri Ngi Huyn Trang tn thn o Pht Trung Hoa:
"T khi Di gio n Phng ng, i Tha c nhit thnh tn ngng. Nc thin nh ca h va
trong va lng, hng gii lut ca h ngt c ci Tri. H pht tm thc hnh cho c Thp a i
nguyn v tu hnh chng c Tam thn. Cc thnh nhn xut hin ging php gio ha, khin
dn chng tai nghe c diu ng, mt thy c kim dung. H nh chic xe dn mnh trong cuc
hnh trnh ngn dm khng ai c th lng trc kh nng nh th no. Sao cc Ngi c th khinh
thng nc y, ch v c Pht khng sanh ti ch."
Cu tr li y kh phch hng hi y, tht t ming Php s sau mt thi gian xa cch Trung Hoa kh
lu, nu r tinh thn i quc hng mnh ca Ngi v chng t tinh thn Khng Mnh m Ngi thm
hiu t th u.

6. Ngh lc st ca Ngi Huyn Trang

Nhng s tn thnh ca Ngi i vi trit l Khng Mnh ch l mt phn nh l m, nu snh vi mt
c tnh khc, chnh c tnh ny chim a v u th trong i sng ca Ngi v l then cht
cho tt c s thnh cng. c tnh y l mt ch kin tr nh kim cng v mt ngh lc st trc
mi nguy him v tr lc. Chnh ngh lc st ny nng Ngi trong cuc chim bi y gian
lao v gip Ngi thnh tu c s mnh cao c.
Khi Ngi pht nguyn Ty du cu php v gii cc nghi vn th Ngi kin tr gi ch nguyn y,
d c tri qua trm cay nghn ng, Ngi cng khng bao gi i sai ch hng y.

Khi Ngi t chn trn con ng Ty du th khng mt sc mnh no trn i, khng mt

chng ngi vt thin nhin ng s no c th cn tr Ngi trn con ng hnh o. Hong Trung
Hoa ra mt sc lnh cm Ngi khng c i. Cc bn ng hnh ca Ngi lp tc rt lui mau l.
Nhng Php s khng nao nng bi chng ngi y, b mt ln ng mt mnh. V sau khi o Lm
v o Chnh t b Ngi khng dm i v s s gian kh ca ng trng, Ngi Huyn Trang li t
dn bc mt mnh trn ng i chim bi, can m i ph vi hiu qunh v him nguy.
Trc khi qua ca i "Ngc mn quan", Php s c mt nh l hnh khuyn khng nn i na, v
con ng Ty du rt nguy him, y ry nhng ma qu v gi nng, bit bao b hnh b mnh
phi thy v chng ri. Nhng php s tr li: "Bn o v cu i php m hng Ty du. Nu khng
n c nc B-la-mn th quyt khng tr v phng ng. Du cho gia ng c mnh h th
no, bn o cng khng bao gi hi tic."
Chnh s qu quyt v tn thnh ca Ngi khin cho nh l hnh lo thnh ny gip Ngi qua ca i
Ngc mn quan. Li na khi Ngi i n sa mc Mc-h-din, rng n hn 800 l v trong khong
ng di thm thm y, khng c mt con chim bay trn tri, khng mt con th no chy di t,
mt mnh Ngi Huyn Trang bc tng bc mt, c c mt bng mt thn. Sau khi i c 100
dm, Ngi lc ng. Ngi m b nc ung khng ng sy tay lm tt c nc ung phng b d
tr gip Ngi qua bi sa mc ny u b xung ht sch. Khi y Ngi qu chn nn, tht vng v
nh lui bc tr v. Nhng khi Ngi lui v c trm dm, Ngi t trch rng:
"Trc kia ta th khng lui mt bc hng ng nu ta cha n c ci Dim Ph . Sao nay ta
li lm nh vy? Ta th n c Ty Vc m chu cht cn hn tr v ng m c sng." (C:3b,
18).
Ni vy, Ngi lin tr lui v hng pha ty bc m tin, chng chi vi bi sa mc mnh mng, di
nh mt tri thiu chy v khng cn mt git nc vo ming. Bn ngy v bn m, Ngi kin nhn
tin bc, trong khi y ban ngy th cung phong ni dy chn Ngi di ma ro ct nng v ban
m th ma qu lp lnh chi sng nh sao gia tri. Trc nhng t tn cng c c nguy him y,
tm Ngi vn bnh tnh, khng s hi. Nhng Ngi khn kh nhiu v thiu nc ung. Tri bn m
v nm ngy khng c ly mt git nc thm t c hng kht bng ca Ngi. cui cng khng th
no ct bc c na, Ngi ng qu xung t v nim danh hiu c Qun Th m. May thay cho
Ngi, gia m ngy th nm mt lung gi mt thi ln v thm nhun tay chn ngi. Ngi cm thy
ti tnh li, nh va c tm nc lnh mt. Th l Ngi c cu sng bi php l v Ngi li hng
hi ln ng.
Nu ni tuyt lnh but v sa mc nng chy khng lm tr ngi c cuc Ty du ca Ngi, thi
danh vng chc tc cng khng lm Ngi b d cuc chim bi. Khi Ngi n nc Cao Xng, vua
nc y tip n ngi rt n cn v chiu i Ngi rt nng hu. Sp n ngy Php s nh ln ng,
vua n cn thnh Ngi li Cao Xng vua c th sut i cng dng v thnh Ngi truyn b
Pht php ti nc y. Mc du vua Cao Xng khn cu, Ngi nht nh khng chu nhn li ca vua,
vua lin tc gin v ni ln ting:
" t c cch khc i x vi Php s. Lm sao Php s c th i mt mnh. Mt l Php s quyt
nh li y, hai l t s a Php s v nc. Mong Php s hy suy ngh k v thun theo li
yu cu ca t th phi hn." (C: 4b, 4-5)

Php s khng nao nng tr li rng:

"Huyn Trang ny n y ch v thnh cu chnh php nay gp phi chng ngi ny, B h ch c th
gi li da xng ca bn o, ch thn thc ca Huyn Trang ny s c gii thot vt khi tt c
chng ngi." (C: 8a, 9)
Vua Cao Xng khng chu thay i thi , khi y Php s lin nhn i n ba ngy cho n mt
git nuc cng khng ung. n ngy th t vua thy hi th ca Ngi yu dn. S hi v t hi c
ch ca mnh, vua yu cu Php s ng nhn n na v vua ha s khng lm tr ngi cuc chim bi
ca Ngi. Nh vy mt ln na, ch cng quyt st khng thi chuyn ca ngi ph tan tt c
chng ngi ngn n Ngi trn con ng tin n t Pht. Nu nhng tr ngi thin nhin v s
cm d th gian khng lm cn c ch ca Ngi, s ng ca Ngi vi bn cp ch l
mt vic rt tm thng i vi Ngi.

7. Tnh n ha v trm tnh trc mi him nguy v ci cht.

Trn ng, n thnh ph Nhin ng (Dipankara) ving thm bng Pht trong mt ci ng cch
thnh ph 3 dm, c 5 tn cp li gn Ngi, v trang bng dao gm. Chng hi Ngi c s chng
khng, Ngi tr li:
-- K cp cng l ngi. V vic i chim bi t Pht, d cho th d y ng ta cng khng s
hung na cc ngi ch l ngi, hi cc mn !
S tr li ca Ngi lm bn cp b v kh v i theo Ngi chim ngng bng Pht. Sau cuc
hnh hng ny, bn cp ph hy kh gii ca chng, theo li dy ca Ngi v tr v i sng
lng thin.
Cuc ng th hai ca Ngi vi bn cp cho ta r c n ha v trm tnh ca Ngi trc him
nguy. Khi Ngi ri th Na-La-Tng-Ha (Narasimba), ti mt khu rng ln pha ng, Ngi gp
mt ton cp chng 50 a. Chng lt ht qun o v tin bc ca Ngi cng nhng ngi i vi
Ngi ri y mi ngi xung mt ci ao git hi tt c. Ngi trn thot vi mt ch tiu v tm
cch bo tin dn lng hay vic ny. H n cu mi ngi v ui bn cp. Tt c ngi i vi
Ngi u khc st mt ch c mnh Ngi l mm ci, khng t cht g au kh. Nhng bn ng
hi ti sao Ngi c th mm ci mt mnh c, khi tt c mi ngi u b cp qun o, tin bc v
c th cht c, Ngi bo:
-- Trong cuc i, s sng tht qu gi, i sng chng ta an ton ti sao li bun ru? Nc chng
ti c mt cu cch ngn "ci kho tng qu nht gia tri v t l s sng". Chng ta cn sng, kho
tng qu nht m chng ta khng mt, ti sao li bun trc s mt mt nh mn nh o qun, tin bc.
c trm tnh v s v t lm cho nhng ngi i vi Ngi phi khm phc.
Nhng kinh nghim ln th ba vi bn cp th nguy him hn nhiu, v ln ny chng chn Ngi lm
vt hi sinh cho n thn Durga lm du cn thnh n ca v thn ny. Ngi cng 80 ty tng i bng
thuyn xung Hng H trn ng i n x Thit Khu (Ayamukha). H b bn cp vy quanh v
lt ht o qun cng vt c gi tr. V bn cp cn hi sinh mt ngi t thn Durga, chng chn

Ngi v ngi c mt thn th cng trng v din mo khi ng. Ngi bo bn chng tha cho Ngi v
ngi n t mt nc rt xa chim bo cy b , ni Linh Thu v tm kinh in. Nu chng
git Ngi chng s gp nhiu vn xu, khi mc ch ca Ngi cha t c. Tt c on ty tng ca
Ngi u ku ni cho Ngi, mt vi ngi mun cht thay cho Ngi nhng bn cp vn cng quyt
v Ngi b dn n a im chng nh git Ngi lm vt hi sinh. Sc mt ca Ngi hon ton khng
bi ri v lng dng cm ca Ngi lm bn cp kinh s. Ngi bo chng ng gic Ngi qu Ngi
c cht vi lng thanh thn v yn vui. Ri Ngi qun tng Di Lc B tt Nit bn u Sut.
Ngi c s c ti sinh chim ngng c Pht tng lai v hc Du-gi S-a-lun vi c
Pht. Ngi mong c ti sinh truyn b thin php v s an lc cho nhiu ngi. Ri Ngi nh l
mi phng Pht v ngi tham thin. S thin nh ca ngi t n mc mnh lit n ni ngi cm
thy nh ln chp ni Tu Di (Sumeru) ti min u Sut v gp Di Lc B tt ang ng tr trn i
sen bng ngc qu v chung quanh l ch v thnh thn. Lc Ngi qu phn khi n ni Ngi
khng bit n ci cht gn bn. Cn cc ty tng ca Ngi th than khc vang tri. Bng nhin mt
trn bo ct ni ln lm bt gc cy, lt thuyn b v lm bn cp kinh hong. Chng thy hin tng
ny l du hiu tc gin ca thnh thn phn i vic git ngi ca chng. V th chng th Ngi ra
v cu xin Ngi tha ti cho chng. Ngi khuyn chng ng kh di m chu ng au kh trong
tng lai... Bn cp nm kh gii ca chng xung sng, nhn li hun ging ca Ngi v b i. Mt
ln na c trm tnh v im m trc ci cht gn k chinh phc c s hung d ca k cp
v lm chng tr nn nhng ngi lng thin.

8. Lng kht khao chnh php, ch hc hi v su tm kinh in.

Thi cao thng v tnh tnh tao nh ca Ngi Huyn Trang, phm hnh lng v trong sch ca
Ngi, tr gic cao siu, bn phn cng dn v ch khng nao nng ca Ngi, vi tt c c tnh y
sut i Ngi ch phng s cho mt mc ch: lng kht khao hiu bit chnh php v phng s chnh
o, nghin cu v su tm kinh in. Lng kht khao chnh php ca Nh Lai trong tm hn qu tr
ca Ngi, chnh anh ca Ngi l Trng Tit khm ph v lin gi Ngi vo cha dy Ngi kinh
in. V cn nh cha c th c th gii T kheo, Ngi t n trc s gi ca vua, tr li v sao
Ngi mun xut gia:
"Ti mong mun ph bin rng ri thng ip ca c Nh Lai v t chy sng cc ngn uc hc
thuyt Ngi li."
K vng cao qu v s i p tuyt ho ca Ngi lm cho v s gi Hong gia cho Ngi c php
tr thnh mt T kheo. ng hiu r nhng ng gp trng i ca Ngi v truyn b Pht Php trong
tng lai. V tng lai ca Ngi khng lm tht vng v s gi triu nh ny.
Ngi n vi Pht Php khng phi theo mt li mn no c, li cng khng phi vi mt thi th
ng, tiu cc. Lng hng hi nghin cu Pht php ca Ngi ng tr thnh khun mu v Ngi
thm ving tt c cc hc gi danh ting v Pht Php Trung Hoa v thi y. Ngi lng nghe h bnh
lun v Pht php v cn nhc, suy ngh cn k li bnh lun . Ngi nhn thy h t nhiu tnh cch
b phi v nhng ch ngha ca h khng nhng ch xung t ln nhau m cn mu thun vi kinh
in. Nhng iu k d qu hin nhin ny lm Ngi tht vng v lng tng rt nhiu, v th Ngi nht
nh i v hng ty nghin cu Pht php v tm kim kinh in gii ta mi nghi ca Ngi v
gii quyt nhng thc mc. Mt khi Ngi nh r mc ch v lp li th nguyn, Ngi khng bao
gi chuyn hng trong sut cuc hnh trnh v cho mi n ngy cui cng ca i Ngi.

Khi Php s i n chi canh th nht trn con ng hng Ty du, Ngi b l din v b a n
vin Hiu y ca chi canh tn l Vng Tng, vin ny khuyn Ngi hy tr li n Hong y
c nhiu tu s v dn chng s n tip Ngi nng hu. Ngi p li, ch r mc ch cuc hnh trnh
v ch cng quyt ca Ngi i vi mc ch y:
"Bn o qu Lc Dng, vn c lng sng o mnh lit t thi th u. Bn o hc hi gio
php vi tt c nhng v hc gi uyn thm danh ting ca Pht gio trong c hai kinh Trng An v
Lc Dng v hc vi nhng v s li lc Ng Thc. V bn o hc hiu thng sut tt c nhng
kin thc ca h v c th i p hng bin trc bt c cuc tho lun no v Pht Php, bn o
c tt c mi ngi y u khm phc n v. Nu bn o mun th hng danh vng v li
dng c nhn, th Pht t ni no cho bng hai ni ni trn, t n Hong lm sao b kp? Bn
o ch tic Th Tn khng cn na, kinh in khng c y v ngha gio l khng c gii
by tng tn, cho nn bn o mi lp nguyn Ty du tm ti di php m khng qun n tnh
mng cng khng s gian nguy kh nhc trn ng hnh hng. Nay ch v khng khch l bn
o tin ln th ch, li cn khuyn nn li bc. Nh vy c gii thot chng ta ra khi vng sanh t
v cng t n nit bn c khng? Nu bn o phi b gi li y, bn o sn sng chu ng mi
th cc hnh. Nhng bn o nht quyt khng i bc no tr li hng ng t phn bi vi li
nguyn ca bn o."
Li na, khi vua Cao Xng nn n Ngi b cuc Ty du li nc mnh truyn b chnh php,
Ngi tr li:
" nh ca B h tht cao c khin bn o thy ti hn c km khng xng th lnh. Nhng
cuc hnh hng ca bn o khng phi theo ui mc ch th ca b th cng dng. Bn o
ch bun v ngha Pht php khng c sng t Trung Quc v kinh in thiu thn. Do nghi ng
thc mc, bn o khi hnh cuc Ty du ny tm chn l. D c phi nguy him n tnh mng,
bn o quyt n Ty Vc tm gio im cha tng c nghe; bn o mong rng kinh in ca
i tha gio s khng ch gii hn trong thnh Ca-T-La-V m cn bay xa n nhng x phng
ng. Lng kht khao ca mt Ba Lun i tm chn l v ca mt Thin Ti i tm khch tri m ng
c tng cng, ch na ng tiu tn. Dm mong B h xt li v ng lo u na."
Li trong bc th cm t gi cho vua ny, mt ln na Ngi lp li mc ch ca cuc hnh trnh:
"Nhng li di gio ca c Th Tn truyn b ng trn hn 600 nm. Ngi Ca Dip Thng
Hi thp ln ngn uc chnh php Ng Lc cn Php H v La Thp th lm cho n ta rng
Tn v Lng. Cng c ca cc Ngi nu gng cho hu bi noi theo. V cc dch gi gc cc
nc xa xi, cch trnh by v pht m khng ng nht. V cng v thi Th Tn ti th xa ri, nn
nhng li lun bn ging gii ca h v di gio cng khc nhau. Bi th gio l c nht ca Th Tn
truyn dy ngy xa di hng cy Ta La Song Th phn thnh hai quan im thng cn trong v
lai v hin ti; v thuyt l bt nh ca i Tha b chia thnh hai phi Bc Nam... Hn n v tranh
chp lan trn qua nhiu th k v khp x, ngi ngi u ri lon nghi ng khng c mt ai
gii nghi cho h. Huyn Trang ny may nh phc bo tin kip, c sm gia nhp on th Tng
gi v trong 20 nm tham kho v theo hc nhiu thy. Huyn Trang ny cng hc hi nhiu bc
hin nhn danh ting v nhiu bn b li lc, nn kh quen thuc vi nhng l tng qut ca i
tha ln Tiu tha phi. Nhng mi khi bn o c c mt bn kinh vn no, bn o li tht vng,

hoang mang. Bn o t lu nui kht vng hnh hng K Vin v Linh Thu, mong gii c
tt c mi mi nghi m nh bn o lu nay..."
Cui bc th Ngi cn nguyn i ving thm tt c nhng v Php s hc hi gio l ti thng,
khi v nc, Ngi s phin dch snh kinh v truyn b nhng ngha l cha c ph bin, qut tan t
kin v ngy thuyt, tuyn dng chnh php v lm mt kim ch nam cho mi ngi bc vo
ngng ca chn l...

II. HUYN TRANG, NH CHIM BI

Php s khi hnh cuc Ty du nhm ba mc ch r rt: chim bi Pht a, nghin cu Pht l v
su tm Kinh in.
Trong lch s cc cuc hnh hng Pht tch ch c cuc hnh hng ca Ngi l quyn r nht, ly k
nht, bi thi gian ca cuc hnh trnh (17 nm), bi nhng ni kh nhc gian nguy gp trn ng,
bi s lng cc nc Ngi ving thm v bi nhng tng thut Ngi li l ngun cm hng
bt tn cho hc gi, vn nhn.
Cng vi vi v T kheo cng mc ch vi Ngi, Php s ln Hong Trung Quc mt bn thnh
cu c php chim bi sang n. Bng mt sc lnh nh vua bc li thnh cu ca Ngi. Nhng
Php s khng phi d b nao nng trc mt chng ngi nh th.
Vo thng Tm nin hiu Trinh Qun th ba (nm 629 sau Ty lch), Php s mt mnh mt bng khi
s cuc hnh trnh, mc d cc bn ca Ngi b cuc. Lc by gi Ngi 26 tui. T Trng An, by
gi l th Trung Quc, Ngi i n Tn Chu, t y Ngi i n Lan Chu, ri Lng Chu, y
Ngi lu li hn mt thng. Khi v c ni ny vng ch triu nh buc Ngi phi tr li kinh ,
Php s bn ln i ban m, c mt T kheo l Hu Oai cho hai t theo h v Ngi trong cuc Ty
du. Ngi n Qua Chu, y vin quan Li s l c-C-t n tip Ngi rt nng hu. Khi Ngi
sp ri Qua-Chu th c trt t Lng Chu gi n, sai bt Ngi. L Xng, vin quan s ti, vn l
mt Pht t thun thnh, a cho Ngi xem t trt ri x, ca ngi ch kh cao thng ca Php s v
gic Ngi ln ng ngay ng tr hon. By gi hai ngi hu cn b trn Ngi v khng chu ni
cuc hnh trnh gian kh; v vy Ngi khng cn hng o a Ngi qua ca i. Ngi lin cu
nguyn, th bng mt ngi l mt tn Bn- lin xut hin, xin Ngi truyn cho ng gii, li cng
dng Ngi bnh tri v tnh nguyn lm hng o a Ngi qua Ng phong (5 chi canh ln ). Ngy
hm sau, anh ta n vi mt ngi l mt gi khc, ci mt con nga gi ci mu hung . Theo li
khuyn ca ng gi, ng vi li tin on Trng An, Php s bng lng i nga cho ng ta. Ngi
khi hnh, cng v ban m, cng vi ngi hng o tr tui i qua sng H L, rng 10 tc
Anh. H n b sng vo canh ba. Ngi hng o n mt vi cnh cy ng ng, lm mt chic
cu, ri ct ln trn v dt nga qua. m y ng hng o c nh m hi Ngi nhng Ngi ngi
dy, c kinh ch lm anh ta s hi. Vo lc rng ng, anh ta t chi khng theo Ngi thm na, v
Php s phi mt mnh qua i Ngc Mn. Ngi mt mnh tin bc ban m trn sa mc, m mm tm
ng gia nhng ng xng ngi, phn nga. Khi i hn 13 dm, ngi n chi canh th nht.
Ngi b l din v u gi Ngi sut trng tn. Ngi cai qun chi canh thng cm vi nh ca
Ngi, Ngi tr li m y v ch Ngi i n chi canh th 4. y Ngi li sut trng tn khi Ngi
mun kim t nc d tr v ln ra i. Vin cai chi canh ny Ngi ng li m y v hm sau cn
biu Ngi mt bu nc, mt t lng kh v khuyn Ngi n sui Bch M s c nc ngt. Ngi
10

tip tc i, n sa mc Mc-h-din rng 133 dm, trn tri khng c chim, di t khng mung th,
c nc cng khng. Ngi mt mnh mt bng bng mnh tin bc va nim danh hiu B tt Qun
m v Tm kinh Bt nh. i hn 16 dm th Ngi lc ng v khng ti no tm ra dng Bch M.
Khn n hn na, Ngi li trt chn t ng trong khi ang m bu ung nc, lm tt c bu
nc qu bu. Qu chn nn, Ngi mt c nhu kh v bt u ln bc tr li chi canh th t. i
c chng 2 dm, Ngi cm thy h thn v hnh vi mnh, i ngc li li t nguyn ban u l s
khng tr li phng ng nu cha n t n. Bi th Ngi khng quay li, tip tc hng ty bc
v thnh khn cu nguyn c Qun m B tt. Trong 4 m 5 ngy lin, Ngi khng c mt git
nc thm mi v cui cng Ngi phi ng qu trn ct, kit sc. Mc d lm vo hon cnh tuyt
vng, Ngi vn khng ngt nim t bi ca Qun m cu kh. Vo na m ngy th nm, mt ngn
gi mt thi n lm Ngi lai tnh, nh vy Ngi c th ci nga tip tc cuc hnh trnh v n mt
ng c xanh tt c ao nc mt lnh. Th l Ngi thot cht. Ngi li mt ngy trn b ao v sau
khi ly nc ngt v c cho nga, Ngi li khi hnh n Y Ng sau 2 ngy ng.
Ngi lu li trong mt ngi cha c 3 v T kheo Trung Hoa , h rt cm kch khi gp Ngi. Ti y
Ngi c nhng v T kheo v Vua n thm nh l. Vua mi Ngi n hong cung cng dng
v cng trng hu. Khi vua Cao Xng mi Ngi n ving nc ng, Ngi lin qua sa mc pha Nam
v sau 6 ngy n th Bch Lc. T y, Ngi i n kinh ca Cao Xng v n ni vo na
m. Vua v cn thn em n nn ra rc Ngi. Sau khi lu li 10 hm, Ngi nh ln ng tip
tc hnh trnh, mc d vua mt mc khn cu ri hm da. Ngi lin tuyt thc ba ngy bt buc
nh vua thi cn ng Ngi. Cui cng vua b nh cm gi Ngi v Ngi li tip tc ln ng.
Trc ch hng Ty, Php s i qua nhng thnh V Bn, Dc Tin v n x Agni (A-k-ni). Vn
hng ty, Ngi n sui A-Phu-S v ngh m y. Sng hm sau, ngi vt ngn ni Ngn Sn
(ni Kumush). Tip tc i, Ngi n kinh Aghi (A-k-ni); vua v nh thn u ra nghnh tip Ngi.
Ngy hm sau, Php s qua mt con sng v mt ng bng rng hn trm l [Bn dch ny dng
phn bit l v dm: 1 dm tng ng vi 6 l (BT)] v n kinh Kucha (Khut chi). y vua,
nh thn v T kheo Mokshagupta (Mc-xoa-cc-a) cng nhiu v khc u ra nghnh n. Ngi
li x ny hn 60 ngy. Lc ln ng, vua biu Ngi nhiu xe, nga, lc , v tin Ngi ra tn ngoi
cng thnh.
Sau hai ngy i v hng Ty, Php s gp chng hai ngn bn cp Th Nh K (t quyt) ci
nga. i thm 100 dm, Ngi qua mt sa mc nh v n x Baluka (Bt-lc-ca), ngh li mt m.
on Ngi i hng ty bc nm mi dm na, qua mt sa mc v bng sn pha Bc ngn Pamir
(Thng-lnh). Vn khng khng thng tin, sau 7 ngy Ngi ra khi ni v gp mt h nc trong chu
vi c n 250 dm. Vn trc ch hng ty bc thm 83 dm, Ngi n th Tokmak (T-dip).
y Ngi gp ngi Th Nh K tn Dip-hc-kh-hn n tip Ngi rt nng hu. Ngi ny c cm
gi Ngi nhng v hiu. ng ta lin cho mt thanh nin theo Ngi lm thng ngn v h v Ngi i
n x Kapisa (Ca-tt-thc).
i theo hng ty chng 400 l, Ngi n Bing-yul (Bnh Tn) c ngha l mt nghn sui nc. T
Bing-yul, vn hng ty i 150 l na Ngi n th Talas (n-la-h). Hng v ty nam i 200 l,
Ngi n th Bch Thy, i thm 200 l n th Kuyu (Cung Ng). T y i hng Nam chng
50 l Ngi gp th Nejkend (N-xch-kin) v 200 l na a Ngi n x Chaj (Gi Th). i thm
1000 l xa hn, Ngi bc vo x Sutrishna (Tt--li-st-na).

11

By gi Ngi hng ty nam, i vo mt sa mc mnh mng khng nc, khng c, ch c xng kh

y ng. i 500 l, Ngi vo x Samarkand (Tp-mt-kin-quc). Ban u vua nc y i vi
Ngi rt ng mn, nhng sau khi nghe Ngi thuyt php mt ln, vua i hn thi .
i hng ty 300 l, Ngi n x Kochania (Khut-sng-nh-ca) 200 l xa hn l kinh Kharghan
(Yt-hn) v 400 l na n x Bokhara (B-ht). i thm 100 l Ngi n Betik (Pht-a) v 500 l
na l x Khwarism (Ha-li-tp-di). By gi Ngi nhm hng ty nam thng tin, v sau khi i 300
l, Ngi n x Kesh (Yt-sng-na). Theo hng ty nam Ngi n mt rng ni. Sau khi i 300 l
ng kh khn him tr, Ngi vo Thit-mn-quan. Ri Thit-mn-quan, Ngi n x Tukhara (ha-la) v sau khi i hng trm l, Ngi qua sng Oxus (Phc-xu) n x Kunduz (Hot-quc). Ngi
lu li y 1 thng, ri i n x Bahlika (Phc-yt-quc), c xem nh mt Vng x nh.
i hng ty bc chng 50 l, Php s n th Tapassu (-v) cch th ny chng 40 l v
phng bc l th Bhalluka (Ba-li).
Php s i ving Yumadha (Nhu-mt-) v Guzgan (H-tht-kin) ty nam Bahlika khi hai vua
cc x ny cung thnh Ngi.
T Bahlika i hng nam, Php s cng vi Prajnkara (Hu-Tnh) mt v s Cheka (Thc-ca-quc),
i n x Gachi (Yt-chc quc) v vo ni i Tuyt Sn pha ng nam. i hn 600 l, h ra khi
lnh th Tukhara (-ha-la) v vo x Bamian (Phm-din-na-quc), ng i cn kh khn hn
nhng ni tuyt v sa mc. Cui cng Php s i n kinh x Bamian (Phm-din-na). Vua x ny
tht i Ngi trong nhiu ngy. Cc v s bn x v cng ngc nhin khi Ngi n. Ri Ngi li ra i,
trc ch hng ng nam. i hn 200 l Ngi qua ni i Tuyt sn v i vo mt thung lng nh.
Sau 15 ngy ng, Php s ra khi x Bamian (Phm-din-na). By gi Ngi gp mt trn bo tuyt
v lc ng mt 2 ngy. n ngn ni Tiu-sa-lnh, c vi ngi th sn ch ng cho Ngi v sau
khi leo ln ngn Hc-sn, Ngi n x Kapisa (Ca-tt-thi). Vua v cc v s ra n rc Ngi. Php s
li cha Salaka (Sa-lc-ca) trong ma kit h; y Php s chia tay vi Ngi Prajanakara (Hu
Tnh).
i hng ng hn 600 l, Ngi vt ngn Hc-sn, i vo min Bc n x Lampaka (Lam-ba-quc).
Sau khi lu li y 3 ngy, Ngi li tip tc i hng nam v qua mt ngn ni nh. on Ngi ri
nhng ngn ni, qua mt con sng, i chng 20 l th n x Nagarahara (Na-yt-la-bt).
i hng ng nam 10 dm na, Php s qua mt ni ct, v n th Pht-nh-Ct. Khng bao
gi Php s qun khng nh l X-li Pht mt cch ch thnh v cng tin vng, tin bc, la v tng
phc cho cc cha.
T th Pht-nh-Ct, Php s i chim bi bng Pht trong mt ci ng cch th trn Dipankara
(ng-quang-thnh) chng 20 l v pha ty nam. V ch y c nhiu cp, ch mt ng gi i theo
Php s n y. Trn ng, bn cp vy Ngi nhng chng phi khut phc trc s gan d ca
Ngi v xin theo Ngi n xem bng Pht. Php s vo ng mt mnh v thnh khn cu nguyn vi
tt c tm tr, v bng Pht hin r cho Ngi nh l.
Cng cc bn ng hnh, Php s i v hng ng nam hn 500 l, gia vng i ni him tr, v
n x Gandhara (Kim-a-la). Cch cha Kanishka (Ca-ni-sc-ka) 100 l v pha ng bc, Php s

12

qua mt con sng ln, v n th Puscaravati (B-sc-yt-la-pht-). T y Ngi tin n th

Udakakkhanda (-c-ca-hn-). i thm 600 l tro non vt sui, Ngi n x Udyana (-trngna).
i 250 l v pha ng bc ca th, Php s vo min ni non v gp con sui Apalala (A-ba-la-lalong) vn l ngun ca sng Subhavastu (T-b-tt--h). i 400 l v pha nam Ngi gp ni Hilo
(H-la). Cch 50 l v pha ty th Mang-laur (Mng-yt-l), Ngi qua mt con sng ln v qua
thp Lohitaka (L-h-ch-ca) cao 100 tc Anh do vua A-Dc xy. i v hng ng bc ca th
chng 30 tc, Ngi gp thp Adbhuta (Yt-b-a) bng cao 30 tc. Ngi qua mt con sng ln
pha ty ca ngi thp v i chng 3, 4 l th gp n th Qun m B tt.
V pha nam th Adakakhanda (-c-ca-hn--thnh), Php s qua sng Indus v vo x
Takshasila (n-xo-th-la). Ngi qua sng Tn- v i 200 dm theo hng ty nam, n iThch-Mn.
Li i hng ng nam gia vng i ni chng 500 l, Ngi n x Urasa (O-lc-xoa quc). Vn
hng ny, tro non li sui khong 1000 l, Ngi n x Kashmira (Ca-thp-di-la). Vua nc ny cho
ngi cu ra n Ngi bng xe nga. Ngi lu li m trong cha Huscara (H-sc-la), y cc v s
rt trng i Ngi. Trong vi ngy, Php s i n kinh , vua v nh thn n tip Ngi trong th.
kinh , Php s lu li cha Jayendra (Xa-da nhn la). Ngi li Kashmir 2 nm c kinh lun,
v ving thm cc Pht a y.
Ri Kashmir, Php s i v hng ty nam chng 700 l gia vng i ni v n x Rajapura (Ytx-b-la). Xung ni qua mt con sng v i hng ng nam chng 700 l, Ngi n x Cheka
(Thc-ka): Sau khi ri x Rajapura (Yt-x-b-la) v n th Jayapura (X-yt-la-thnh). Hai hm
sau Php s n th Sakala (Xa-yt-la-thnh).
T y, Ngi ri th Narasimba (Na-la-tng-ha) v i vo khu rng ln. y Ngi v cc bn
ng hnh b cp nh ph. May thay Ngi c cu an ton. Hm sau Ngi vo min ng ca x
Checa (Thc-ca quc) v n mt th ln. Php s y 1 thng. Ri Ngi li ln ng v pha
ng 500 l n x Cimabhukti (Ch-na-phc-). Ngi n cha Tosasana (t-x-tt-ma) li 4
thng. on Ngi tip tc i v pha ng nam ca th chng 50 l, v n cha Tamasavana (pmt-t-pht na).
By gi Ngi nhm hng ng bc thng tin. i c 140 l Ngi n x Jalandhara (Gi-lan-t
la), li 4 thng trong cha Nagara-dhana (Na-gi-la--na). T Jalandhra (Gi-lan-t la), Ngi i
hng ng bc 700 l, qua mt ngn ni him tr, v n x Kuluta (Kht-l-a). on Ngi quay
hng nam i 700 l, qua sng tro ni n x Satadru (Thit-a--l). i 800 l v hng ty nam,
Php s vo x Paratra (Ba-l-d-n-ha).
i khi Paryatra 500 l v pha ng, Ngi n x Mathura (Mt-th-la). Ngi tm thy cc thp dng
th cc i t ca c Pht nh ngi X-Li-Pht, Ngi Mc-Kin-Lin, ngi Ma-ha-Ca-chindin, u-ba-ly, A-Nan, La-Hu-La v.v... i hng ng chng 5, 6 l na, Php s n mt ngn i,
y u-ba-cc-ta (Upagupta) dng mt ngi cha th mng tay Pht. i hng ng bc thm
500 l, Php s vo x Sthanesvara (Tt-tha-n-thp-pht-la). on Ngi i v hng ng 400 l v
n x Srughna (Tt-lc-cn-na), vn hng y i thm 800 l Ngi gp ngun sng Hng. Ngi li

13

x ny sut ma ng v na ma xun nm sau nghin cu Pht php. Sau Ngi qua sng n
b pha ng v vo x Matipura (Mt--b-la). Php s li x ny na ma xun v trn ma h
nghin cu kinh in. Ri Ngi li ln ng i 300 l v pha bc n x Brahmapura (B-la-cpma-b-la).
T Brahmapura, Ngi i hng ng nam chng 400 l, qua x Ahichhatra (A-h-ch-n-la) v i
200 l na, Ngi qua sng Hng, n x Vilasana (T-loa-sang-noa). on Ngi i hng ng hn
200 l n x Kapitha (Kip-t-tha). i hng ty bc 200 l, Php s vo x Kanyakubja (Yt-nhcc-x). Ngi n cha Bhadra v li y ba thng hc kinh in. T Kanyakubja, Php s nhm
hng ng nam i hn 600 l, qua sng Hng v n x Ayodhya (A-du-), v hng nam.
Sau khi chim bi cc thnh a Ayodhya, Php s xui thuyn ngc sng Hng cng vi hn 80
ngi i n Ayamukha (A--mc-kh). Thuyn i chng 100 l, th b cp. Tt c b lt ht qun
o v qu gi. Bn cp th n thn Durga, nn h chn Php s lm vt hy sinh t thn. S can
m ca Ngi trc ci cht, sc thin nh su xa v bnh thn cao c ca Ngi lm cho bn cp
ngc nhin v kinh s. Chng cng ngc nhin hn khi mt trn hc phong bng nhin ni dy, lt
cy ci thuyn b. Trc s thnh n ca thin nhin nh bo im g y, bn cp hi tm v xin
Php s t bi h x cho chng.
Sau khi xui thuyn , Php s i v hng ng 300 l, qua sng Hng vo pha bc v vo x
Ayamukha (Thit khu). on Ngi quay v hng ng nam i 700 dm qua sng Hng v pha bc
sng Jumna. Ngi n Brayaga (Bt-la-da-gi). T Brayaga i v hng ty nam Php s gp mt khu
rng y voi v th d. Ngi i 500 l n x Kausambi (Kiu-thng-di). T y Ngi i v hng
ng 500 l, n x Visoka (B-sch-ka). i v hng ng bc 500 l, Php s n x Sravasti (Xv).
T Sravasti (X-v), Php s nhm hng ng nam i 800 l n x Ca-t-la-v. T Ca-t-la-v,
Ngi i hng ng qua mt khu rng hoang hn 500 l v n x Rama (Lam-ma). T cha Sa Di,
Ngi i hng ng qua mt khu rng ln, i 100 l qua khi khu rng, Php s n x Kusinagara
(Cu-thi-na-yt-la).
Cch thnh 3 hay 4 l v pha ty bc, Php s qua sng Ajitavati (A-th-a-pht-) v n rng
Sala (Ta-la) bn b sng. T y Ngi qua mt khu rng i hn 500 l n x Varanasi (Ba-la-nitt). Sau khi qua sng Hng Varanasi v i v hng ng 10 l, Ngi n cha Lc Uyn.
Ri cha, Php s dc theo sng Hng v pha ng 300 l n x Yuddhapati (Chin-ch). T y
Ngi nhm hng ng bc, qua sng Hng i 140 l n x Vaisali (T-x-ly). pha nam x ny,
Php s qua sng Hng v sau khi i hn 100 l, Ngi n th Svetapura (Ph-a-b-la).
Ngi li qua sng Hng n x Ma-kit-. Ngi lu li mt th nh chim bi cc thnh a.
Khong 6, 7 do tun v hng ty nam, Ngi n cha Tiladha c nhiu php s . H u ra n tip
Ngi.
i hng nam 100 l, Ngi n cy B ni c Pht c o. Ngi nh l cy B v tng Pht
kit gi, vi tt c lng thnh khn. Ngi t than trch o no v khng c sinh ra vo thi y.

14

Lc by gi ma kit h qua, nn cng c hng ngn ngi t tp ch chim bi v cng khc

theo Ngi. Php s li 9 ngy chim bi tt c nhng ni thnh a trong vng ln cn.
Sau ngy th 10, bn v T kheo c t cha Nalanda n cho mng Php s v rc Ngi v
thm cha. Khi Php s i vo a phn cha trong lng ni sinh trng ca Ngi Mc-Kin-Lin,
200 v s cng vi 1000 c s em c lng hng hoa ra n Ngi. H i vng quanh chc tng Ngi,
v cng Ngi i v cha Nalanda.
Khi Php s n cha, tt c cc T kheo u t tp n cho Ngi v t Ngi cnh v ta ch. Sau
khi tt c u an ta, v Duy-na nh mt ting chung cng b rng Php s s li cha, c chia
x vt phm cng dng v tin nghi n cng vi tt c tng chng. on 20 v T kheo ng tui,
thng hiu Tam tng v gii hnh tinh nghim, cng theo Php s i thm Ngi Gii Hin (Silabhadra).
Php s nh l Ngi Silabhadra, v ny t v hn hoan khi gp Ngi.
Sau bui gp g, Php s lu li nh Gic Hin (Buddhabhadra) tng th t, ngi nh nm trong ng
vin ca vua u Nht (Baladitya). Sau khi c n tip trng hu trong 7 ngy, Php s c a
n mt nh khch pha bc ngi nh ca H Php B Tt (Dharmapala Bodhisattva), phm vt cng
dng mi ngy mt tng. Ngi c mt ngi hu v mt v B-la-mn hu h v Ngi khng phi
lm mt vic g trong tu vin. Mi khi i u th Ngi ci voi. u u Ngi cng c n v qu
trng.
Khi Php s cha Nalanda, Ngi n Rajagaha chim bi C-lc--la-c-tra (Linh Thu
Gadharkuta), rng trc Kalandaka (Trc Lm), ni kt tp kinh in u tin v ving nhiu thnh a
khc. Php s li cha Nalanda 5 nm nghin cu kinh in v vi bn kinh B-la-mn.
T Nalanda, Ngi n nc Hiranyaparrvata (Hn-noa-bt-pht-). Trn ng i Ngi n ving
cha Kapota (Ca-b-c) v cng dng hng hoa tng Qun m B tt. Php s li nc ny
1 nm hc kinh in.
T y Ngi i dc b pha nam sng Hng hng v pha ng 400 l v vo x Kajangala (Ytchu-n-ch-la), i thm 600 l Ngi n x Punnavaddhana (Bn-na-pht-n-na).
Ngi li nhm hng ng nam i 900 l v vo x Kamarupa (Ca-ma-l-pa). Vn cng hng y
Ngi n x Samatata (Tam-ma-n-tra). T Samatata, Php s i v hng ty 900 l, Ngi n x
Tamralipti (am-ma-lt-) gn vnh bin. on Ngi i hng ty nam v pha Uda (-) v Ngi
mun ving thm x Simhala (Tng-gi-la). Pha ng nam ca x Uda bn b b l Caritra, mt
th thng cng.
i hng ty nam qua mt khu rng rm 1200 l, Php s n x Konyadha (Cung-ng-). Cng
hng y i thm 1.400 dm qua mt rng ln, Ngi vo x Kalinga (Yt-lng-gi).
T Kalinga, Php s i hng ty bc 1.800 l n x nam Kosala (Kiu-tt-la). T y Ngi nhm
hng ng nam qua mt khu rng 900 l v n x Andhra (n-t-la).
i hng nam chng 1.000 l, Php s vo x Dhanakataka (-na-yt-kit-ca). Ngi lu li ni ny
nhiu thng nghin cu kinh in v ving thm thnh a. on Php s nhm hng ty i chng

15

1.000 l n x Culya (Chu-l-la). T y qua mt khu rng pha nam, Ngi i 1.500 l vo x
Dravida (t-la-t-), th l Kancipura (Kin-ch-b-la). T y ngi ta c th xui thuyn n
x Simhala trong 3 ngy. Nhng ngi ta khuyn Php s khng nn n y v x y c nn i ang
honh hnh.
T Dravida, Php s i hng ty bc cng vi hn 70 T-kheo gc Simhala chim bi thnh a.
Ngi i thm 2.000 l n x Konkanapura (Cung-kin-na-b-la). Nhm hng ty bc, qua mt khu
rng y th d, i chng 2.400 l, Php s n x Mahrstra (Ma-ha-lc-s).
Cch 1.000 l v pha ng bc, Php s qua sng Narbada (Ni-mt-) n x Bharukaccha (Btlc-yt-thip-b). i hn 2.000 l na Ngi n x Malava (Ma-lp-b). Cng hng y i thm 2.400
l, Ngi vo x Atali (A-tra-li) sau 3 ngy na, Php s vo Kheda (Kh-ha) v i 1.000 l n x
Alabhi (Pht-lp-t).
Vn hng ty bc, Php s i 700 l n x Anandapura (A-nan--b-la). i 500 l na Ngi n
x Suratha (T-lc-x), v i 1.800 l xa hn l x Gucchala (C-chit-la). Quay hng ng nam i
chng 2.800 l, Ngi ti x Ujjayin (-din-ni). Li nhm hng ng bc i 1.000 dm, Ngi n x
Chitore (Trnh-ch-) v 900 l xa hn, Ngi n x Mahesvarapura (Ma-h-thp-pht-la-b-la). T
y Php s mt ln na i vo x Suratha (T-lc-x) v pha ty. i xa hn Ngi n x
Adinavachila (A-im-b-sy-la). i hng ty 2.000 l, Ngi vo x Langala (Lang-yt-la). T y
i hng ng bc 700 l, Ngi n x Pitasila (Ti-a-ch-la).
Li i hng ng bc 300 l Ngi n x Avanda (A-xa-). i thm 700 l n x Sindh (Tn-).
Nhm hng ng i 700 l Ngi qua b sng pha nam n x Morasampuru (Mu-la-tam-b-l). i
hng ng bc 700 l, Php s vo x Parvata (Bt-pht-a). Ngi li y 2 nm hc kinh in.
T Parvata, Php s tr v cha Nalanda, ri t Nalanda, Ngi ving cha Tilandha (-la-trch-ca)
li hai thng hc hi. on Ngi i n i Trng Lm li hai nm hc kinh in.
Php s li i n cha B xem trin lm x l Pht. Sau khi chim bi cy B v nhng
thnh cnh khc trong 8 ngy, Php s quay v cha Nalanda. By gi Php s quyt nh hi hng
nn sp t cuc hnh trnh v Trung Quc. V vua Kumara (Cu-ma-la) ng n mi Ngi, Ngi
lin n y v c vua v nh thn tip n trng th trong hn mt thng.
Trc s khn khon ca Vua Siladitya (Gii-nht), Php s v vua Kumara (Cu-ma-la) xui thuyn
dc Hng h cng vi 20.000 ngn tht voi v 30.000 thuyn n x Kajangala (Yt-chu-n-ch-la)
thm vua Silditya. V vua ny cung nghnh Ngi rt trng th v khng ngt li tn dng cng
c Ngi. Vua rt bng lng cun sch ca Ngi nhan "Ch c lun", nn vua t chc mt cuc tho
lun v i Kanyakubja (Khc-N thnh) Php s c th i p vi nhng ai ph bng i tha.
Vo u thng 11, Php s xui thuyn ngc sng Hng cng vi nh vua v n a im hi tho
vo thng Chp. Trong cuc tho lun ny, hin din c 18 v vua ca 5 x n , 3.000 v T-kheo
uyn thm c i tha v Tiu tha gio, hn 2.000 t phi B-la-mn v Nirgrantha (Ni-kin-) v
hn 1.000 ngi T-kheo ca tu vin Nalanda. Trong 18 ngy, khng ai dm bc li Php s v Ngi
c c lm ch ta cuc tho lun truyn b i tha v trnh by ngha cun sch Ngi
vit.

16

Sau cuc tho lun, Php s mun t gi vua tr v Trung Quc vo ngy 19. Nhng vua Siladitya
yu cu Ngi d mt trai n ln do vua t chc ti x Prayaga (Bt-la-da-gi). Vua rt mng r c
Ngi nhn li hon li cuc hi hng v n ngy 21, Ngi cng vua i n ch trai n. y
500.000 ngi gm c s v tu s hin din. Vua Silditya h tri b pha bc sng Hng, vua
Dhruvabhata (-l-b-bt-tra) nam n h tri pha ty ca sng Hng v sng Jumn (Dim-muna), vua Kumana (Cu-ma-la) cm tri rng hoa b pha nam sng Jumna cn nhng th ch th h
tri pha ty ca tri vua Dhruvabhata v nhng cp bc di na i thnh hng theo sau.
Vo ngy u, h dng tng Pht trong tho ng trong trai n, v cng dng nhng phm vt
qu gi nht gm vng bc chu bu, y thc. Trong l cng dng, c tri nhc v rc hoa. Chiu n
ngi no v ch ngi y. Vo ngy th hai, h li dng tng Surya (Nht-thin) v cng dng
na s lng phm vt ni trn, v ngy hm sau dng tng thn Isvara (T-ti-thin), v cng
dng cng ng s lng nh thn Surya.
Ngy th t l l cng dng 10.000 T-kheo. Mi ngi nhn 100 ng vng, mt ht ngc trai, mt
b o n d cng vi m thc, hng hoa. Nhm th nm l nhng ngi B-la-mn, l cng dng
cho h mt 20 ngy. Nhng ngi ngoi o hp thnh nhm th su; phn pht phm vt cho h mt
10 ngy. Nhm th by gm nhng ngi ngho cc, cuc pht chun mt mt thng.
Khi l tn th xong, th li mi ca vua Siladitya, Php s li thm 10 ngy. Ri Ngi quyt nh
khi hnh cuc hi hong mc d hai vua Siladitya v Kumara khn khon. Ngi t chi tt c tng
vt ca hai vua ny v ln ng. Hai v vua cng vi nhiu ngi theo tin Ngi nhiu dm, ri h t
bit nhau. Lc chia tay h khng khi bi ngi ri l.
Php s i cng vi vua min bc n l Udita (-a-a) mang theo nhiu kinh tng. Vua Siladitya
gi mt con voi ln, 3.000 ng tin vng, 10.000 ng tin bc cho vua Udita tr l ph cho Php
s. Ba ngy sau, Vua cng vi vua Kamara v vua Dhruvabhata li n bi bit Ngi. Vua Siladitya
cng phi 4 vin quan em th vit trn la bch n trin son gi n nhiu x trn ng Php s s
i qua, yu cu cc quan s ti cung cp cho Php s nga v ngi ty tng n t Hn (Trung
Quc).
By gi Ngi ln ng v Trung Quc. T x Prayaga, Ngi i hng ty nam, qua mt khu rng
rng, i trong by ngy vo x Kausambi (Kiu-thng-di). Sau khi ving cc thnh a, Ngi li cng
vua Udita i v pha ty bc, qua nhiu x v tr li thm thnh tch Thin Th. Chuyn i ny mt
hn mt thng.
Ngi li nhm hng ty bc i 3 l n th x Vilasana (T-la-na-noa). Ngi lu li hn hai thng,
gp hai bn hc c Simhaprabha (S-t-Quang) v Simhacandra (S-t-Nguyt) rt mng r n tip
Ngi. Li i hng ty bc hn mt thng, Ngi i qua nhiu x v n x Jalandhara (X-lan-t),
Ngi li mt thng. y Ngi t bit vua Udita (-a), v vua ny cho mt ngi ty tng theo h
v Ngi i v phng ng.
Hai mi ngy sau, Ngi n x Simhapura (Tng-ha-b-la). y c chng 100 v s theo Ngi, tt
c u l ngi bc phng, h mang theo kinh tng gip Ngi em v nc. Trong hai mui ngy,
Ngi phi qua mt vng ni non him tr, c gp cp, nhng on l hnh khng b hi g. Hai mi
ngy sau, h n x Takshasila (t-xoa-th-la). y vua x Kashmir phi mt s gi i mi Php

17

s nhng Php s t chi ly c v hnh l cng knh. Ngi li y 7 ngy ri nhm hng ty bc
thng tin. Trong 3 ngy h n sng Indus (Tn-) rng 5, 6 l. Php s ci voi li qua sng, cn bn
ng hnh v kinh in cng vi mt t ht ging hoa qu ca n th i thuyn qua. Khi thuyn ra
gia sng, mt trn cung phong ni ln sut nh chm thuyn. Ngi gi kinh qu s hi nn t
xung sng nhng may c cu thot. Nm mi b kinh b mt cng vi cc ht ging, s kinh cn
li khi mt nh nh mt php mu.
Vua Kapis (Ca-tt-th) th Udakakkhanda (-t-ca-hn-d) thn hnh n hi thm v vic ri ro
ny v thnh Php s cng v kinh li hn 50 ngy. thay th kinh in b mt, Php s phi vi
ngi tr li x Udyana (-trng-na) chp tam tng gio in ca mn phi Kasyapiya (Ca-dipt-da). Khi Php s li th Udakakkhanda, vua Kashmir thn n bi yt v li mt ngy bn
Ngi.
on Php s cng Vua Kapisa (Ca-tt-th) i v hng ty bc hn mt thng v n x Lampaka
(Lam-ba). Vua cho hong t i trc v sa son n tip Php s cho tht trng hu. Khi Php s
n kinh , hng ngn ngi gm xut gia v c s, cm c lng ra n rc, v ai ny u mng r
c thy Ngi. H quy qun xung quanh Ngi v khng ngt chc tng tn thn Ngi. Php s c
mi li trong mt ngi nga i tha v vua t chc mt trai n trong 75 ngy mng Ngi.
Ngi i v pha nam trong 15 ngy v n x Varana chim bi cc thnh tch. Ri i hng ty bc,
Ngi qua vng Avakan. T y, Ngi i v hng bc sut 83 dm v n x Vrjisthana, on i
sang hng ng vo tn a phn x Kapisa. Nh vua t chc mt l trai n ln trong 7 ngy. Sau
y Ngi i v hng ng bc mt dm v n th Grosapam, y Ngi t bit vua Kapisa. V
vua ny sai cn thn cng vi hn mt trm ngi em theo lng thc i h v Ngi, vt qua ni
tuyt. Sau by ngy leo ni gian kh, Ngi n nh ngn Tuyt sn. Tht khng bt no t cho ht ni
gian lao ca Ngi trong chuyn ng sn him nguy ny. Ngi phi dng gy i v khng th ci
nga.
Sau by ngy, Ngi n mt dy ni cao v xung mt khu lng di chn ni, ng li y. n na
m, Ngi li tip tc hnh trnh v nh mt ngi dn lng lm hng o, Ngi trnh c nhng h
bng, nhng dng sui v cui cng qua khi dy bng sn ngy hm sau. Lc ny on l hnh ch
cn li 7 thy tu, 20 ngi h v, 1 voi, mi la, 4 nga.
Ngy hm sau Ngi n chn ni, i qua con ng khc khuu, Ngi leo mt dy ni khc xa trng
nh c tuyt ph, nhng n gn th ch l mt dy ni trng. y l dy ni cao nht Ngi gp phi
m my, tuyt khng che ph ni ngn nh. V chiu, Ngi n nh ni. on l hnh lnh cng v
gi v khng ng vng c. Khng c cy ci, tho mc, chim chc g, ch thun nhng khi
khng l hin l l cao vi vi.
Php s xung ni t phng ty bc v sau khi i nhiu dm Ngi gp mt vng t phng v h tri
y v ngh m. Sng hm sau li khi hnh i trong 6 ngy. Ngi xung ni v vo x Antarava.
Ngi lu li 5 hm, ri i v hng ty bc 67 dm, n x Khost (Hot-tt-a), lnh th c ca
Tukhara. Tip tc hng ty bc 50 dm na qua mt vng ni non, Ngi n x Kunduz (Hot-quc).
Php s c ngi con c ca Sh-hu Khan (Dip-h-kh-hn) n tip v mi li mt thng. ng

18

ta cho mt ngi h v theo Ngi v sau khi i v hng ng 2 ngy vi vi ngi thng gia, Php
s i vo x Munjan.
T Mujan (Mng-kin), Ngi i v hng ng 50 dm Anh qua ni i, v n x Himatala (H-mat-la), vn hng ng i thm 33 dm Anh, Ngi gp x Bakaksan (B-sng-na). Ngi li y hn
mt thng v bo tuyt.
on Ngi i v hng ng nam thm 33 dm Anh, n x Yamgan (Dm-bc-kin), v 50 dm
ng nguy him khc a Ngi n x Kurana (Khut-lang-noa). T Kurana i v hng ng bc
thm 83 dm ng ni, Ngi n x Termistat (t-ma-tt-thit-). T y Ngi n x Shighni
(Thi-dip-ni) v Sgamaka (Thng-di), on i v ng 117 dm ng ni Ngi n vng thung lng
Pamir.
T thung lng ny, Php s i qua mt vng tuyt ph him ngho li 83 dm, n x Kabhanda.
y Ngi lu li hn 20 ngy.
Ngi li tip tc hng ng bc trong 5 ngy th gp cp, cc bn ng hnh ca Ngi chy trn vo
ni v con voi ca Ngi b cht ui. Sau khi bn cp i khi, Ngi li tip tc i cng vi nhng
thng gia v sau khi i 134 dm Anh, Ngi ra khi thung lng Pamir n x Usa. T y Ngi i v
hng bc 83 dm n x Kashgar, on Ngi i hng ng nam 83 dm na, qua sng Sita, tro
mt dy ni ln v n Chekuka.
i hng ng hn 134 dm na, Ngi n x Kustana, v lu li trong 7 ngy. Vua x ny thn hnh
n thm Ngi. Hai hm sau Ngi i v pha kinh . Vua tr v kinh trc nhng li hong t
bo v Ngi. Khi Ngi n kinh, vua cng cc T kheo v c s n tip Ngi long trng bng m
nhc, hng v hoa. Ngi li trong mt ngi cha thuc Nht th hu b. y Ngi cho vi ngi
ti Kucha v Kashgar tm mt t kinh in ca Ngi nh mt khi qua vng Indus. Vua x
Kustana yu cu Ngi li t lu. T Kustana, Ngi cho mt thanh nin Cao Xng i cng vi
thng gia em th v cho Hong Trung Quc bo tin Ngi sp v. Sau 7, 8 thng, s gi tr li vi
mt chiu ch triu nh, i nh vua ht sc mng nghe Ngi tr v v ban lnh cho cc quan s
ti h v v n rc Ngi. Khi nhn c chiu ch, Php s lp tc khi hnh; vua Kustana cng
dng Ngi nhng thc cn thit cho cuc hnh trnh.
Sau khi i 50 dm, Ngi n th Bhima (B-ma-thnh) v pha ng. T y Ngi i hng ng,
qua mt bi sa mc v sau 33 dm, n thnh Niya vn hng ng, Ngi gp sa mc i Lu. Ni
y khng c nc, khng c ng c, ng s, ngoi nhng b xng ngi v vt trn li i. Sau
67 dm, Ngi n x Tukhara c, v i thm 100 dm, n x Calmadana (Chit-ma--na) lnh th
ca Chemo (T-mt). on Ngi i v hng ng bc 166 dm na n x Navapa (Np-phc-bat) ca Loulan (Lu Lan), cui cng Ngi n a phn Trung Quc v cc ngi h v ca Kustana
tr v. Khi n Sa Chu, Ngi vit thm mt bc th cho Hong . Vua sai Lng quc cng Phng
Huyn Linh sp xp vic n tip Ngi.
Khi hay tin vua sp sa i vin chinh gn sng Liu, Ngi vi v tr v gp v n knh To Thng
(Canal). Chnh quyn a phng khng bit cch n tip ngi nhng dn chng nghe Ngi n th
hng ngn ngi ko n nh l. Nhng con ng ng nght khng c li i. Php s phi li
mt m ti To Thng.

19

Vo thng ging ma xun nin hiu Trinh Qun th 19 (A, D 645), T tng Phng Huyn Linh c
Hu Mc Trn Tht, i tng x Hu V Hu, L Thc Thng, T m Ung Chu, v L Cn Hu,
Huyn lnh Trng An i n Ngi. Ngi n To Thng, theo sau l v s ngi, v li ti khch
x kinh .
Vo ngy y, theo lnh ca chnh quyn, nhiu ngi cha trong kinh u sa son n tip Ngi v
rc x li Pht cng kinh tng do Ngi thnh v. Dn chng v cng hn hoan, tranh nhau n bi
yt Php s. Hng trm hng n sp hng cung nghnh nhng kinh tng.
"Vo ngy y, cc cha chin c lnh em c lng v cc l kh n t hp ng Chu Tc
hm sau, ngha l ngy 28, cung nghnh kinh tng v cha Hong Phc. Dn chng hn hoan
tranh nhau ph by cc c lng hng n, xe hoa p . Khi cc cha sa son nhng th k trn
dng trong m rc, tng ni p y i theo sau, c nhc v t hng. Khi h n con ng
nh, h trng by hng trm l c v mang kinh tng i thnh hng cng vi ngc ng chu bu v
rc hoa. Khng ai trong m rc ny m khng ca ngi rng y l mt cnh tng cha tng c. H
qun c mt nhc bi bm trc c hi hi hu ny. T ng Chu Tc n cng cha Hong Phc,
dn chng trong thnh ph gm c cc vn nhn v quan triu ng sp hng hai bn ng sut hn
mt dm xem m rc. V ng qu ng nn chnh quyn ra lnh dn chng khng c x
dch s p dm ln nhau. H c lnh ng yn ch rc hoa v t hng cng dng. Nhng
ln khi hng bay ln nghi ngt v nhng li chc tng vang rn khp ni khng ngt. Ngy xa khi
c Nh Lai ging sinh thnh Ca-t-la-v v khi B tt Di-lc ln u tin bay ln cung tri u Sut,
ch thin ng l vt cng dng v ng o dn chng vy quanh. Mc d dp ny khng th so
snh vi nhng bin s ln y ca ngy qua, nhng cng tht l k diu, k t ngy c Th Tn nhp
dit."
Php s mang v Trung Hoa:
1. 150 ht x li Pht.
2. Mt tng Pht bng vng theo mu bng trong hang Long-Kht trn ni Chnh
Gic Ma-kit- cao ba b bn tc Anh gm c .
3. Mt tng Pht bng g trm hng, trnh by c Pht chuyn php lun ln u
tin Varanasi. Tng cao 3 tc 5 Anh k c .
4. Mt tng Pht bng g trm hng m phng tng trm hng do vua Udayana
x Kausambi tc, cao 2 tc 9 Anh gm c .
5. Mt tng Pht bc cao 4 tc Anh c , tc hnh c Nh Lai t cung Tri ging
xung Ca-t-la-v.
6. Mt tng Pht vng cao 3 tc 5 Anh k c , tc hnh c Pht ang thuyt Kinh
Php Hoa v nhng kinh khc trn nh ni Thu phong x Ma-Kit-.
7. Mt tng Pht g trm hng cao 1 tc 3 Anh k c , tc hnh c Pht khc phc
mng x Nagaraha.

20

8. Mt tng Pht g trm tc hnh Ngi i kht thc quanh thnh Vaisali v vi tng
khc.
V kinh in, Ngi mang v 224 b kinh i tha, 192 b lun i tha, 15 bn ca phi Thng ta,
15 bn ca phi i chng, 15 bn ca php Chnh lng, 22 bn ca phi Di-sa-tc, 17 bn ca phi
Ca-dip-t-la, 42 bn ca phi Php mt, 67 bn ca phi Nht thit hu, 36 b Nhn minh lun, 13
Thanh minh lun, tng cng 520 hm c 675 cun. Ngi phi dng 20 nga mang tt c.
V th l chm dt cuc ty du thn k hy hu ca Php s. Ngi ra i vo thng t nin hiu Trinh
Qun th 3 (629 sau k nguyn) vo lc 26 tui t Trng An cho n Vng X. Ngi i hn 8.333
dm Anh (khong 10.000km) v mt tt c 17 nm trc khi v n Trung Quc.

III. HUYN TRANG, V HC GI

Php s i n chim bi, ct nht tm hc chnh php v su tm kinh in. Vi mc ch duy
nht y, trong cuc chim bi ca Ngi, Php s khng bao gi b l mt dp no hc chnh php
vi bt c ai c bit ti ring v mt b no trong kinh in. Du cuc i ca Ngi y gian kh, mt
khi n nc no, Ngi lin tm hi ngi bn x c mt v Php s no xut sc ti ch, v Ngi lin
n hc hi o vi v y.
Chnh khi Ngi cn Trung Hoa, ch hiu hc v s khao kht tm hiu o php ca Ngi lm Ngi
ni ting khp x. Khi mi xut gia, vi ngi anh, Ngi hc quyn Mahaparimirvanasutra (i-btnit-bn Kinh) vi Cnh Php s. Ngi hc qu say m n ni qun n b ng. Ngi cng hc quyn
Mahayanasamgraha (Nhip-i-tha lun) vi Nghim Php s. Ngi ham thch quyn y n ni sut
c mt thi Ngi thuc lng c b. Dn chng ht sc khm phc ti thn ng y v mi Ngi ln
ging. Li ging ca Ngi hon ton ph hp vi nhng li dy ca cc v Php s v danh ting Ngi
vang lng t y. Khi y Ngi ch mi 13 tui.
Ti Thnh Ngi hc b Mahayanasamgraha (Nhip i tha) v b Abhidhammasamuccaya (Tm-tp-yu) vi Php s C v Tim. Ngi cng hc b Abhidharmajnanaprasthanasastra (A-t-m
pht tr lun) ca Ngi Katyayana (Ca-chin-din) vi Chn Php s. Ngi hc rt chuyn cn khng
lc no lng ph thi gian v ch trong vng 2, 3 nm thu hiu gio l ca nhiu b phi.
Khi n 20 tui, Ngi th gii ti Thnh , an c kit h v hc lut tng. Ch hc qua mt ln Ngi
thu hiu cc gii iu. Sau khi hc xong cc kinh tng v cc b s gii nc Thc, Ngi lin i
thuyn xung sng Dng T v n Kinh Chu tm cc bc Php s thm thiu gio php. Sau khi
ging o Kinh Chu, Ngi i v pha bc dng li Tng Chu hi o vi H Php s gii
nghi mt vi vn .
Ri Ngi i n Triu Chu hc b Satyasaddhisastra (Thnh-thc-lun) vi Tham Php s. Xong
Ngi i n Trng An v hc li b Abhidharmakosa (Cu-x-lun) vi Nhc Php s.
Ch c qua mt ln, Ngi thu nhn ngay thm ngha ca on y. Nhng g mt Ngi xem qua l
c in su vo tm tr. Cho n cc v hc gi k ti cng khng th no hn Ngi c. Cn v s
thu trit nhng g su kn, s chng t nhng g xa vi, s ci m nhng g nh nht v s trnh by

21

nhng g che kn, tht khng ai c th so snh vi Ngi. Ch mt mnh Ngi l chng ng gio l mu
nhim su kn nht v c nhiu kin nhn xt c bit.
Thi y Trng An c hai v Php s l Php Thng v Tm Bin, gii hnh tinh nghim li thng
hiu c gio l i tha v chuyn mn din ging b Mahayanasamgraha (Nhip i tha). Ngi
Huyn Trang tuy c danh ting nhng vn hc o vi hai v php s ny, v cui cng hai v phi
tuyn b l khng cn g dy cho Ngi na. Hai v ni: "Ngi tht l con nga cu ngn dm trong
hng Thch t, chiu sng mt tri tr tu s l bn phn ca Ngi. Chng ti tic chng chng ti
ln tui khng chng kin c s thnh cng ca Ngi."
Sau khi hc o vi nhiu v Php s v suy ngh k n nhng li dy ca cc v ny, Ngi thy s
tng phn v mu thun trong gio l ca cc b phi v phn vn khng hiu v sao c nhng qui
tng y. Do vy, ngi quyt du hnh qua Ty phng (n ) hc o vi cc v Php s n. V
cuc du hnh ca Ngi tr thnh khng nhng l cuc chim bi cc Pht tch m cn l c mt s
hng tm chn l v chnh php.
Khi n ti thnh Bhalluka (Ba-li-thnh), Ngi hi mt v Php s tiu tha tn l Prajnakara (Btnh-yt-la) v mt vi on kh hiu trong b Abhidharmakosasastra (Cu X lun) v Vibhashasastra
(T-b-sa-lun). Ngi ti tinh x Jayandra (Gi-da-nhn--la) v hc o vi Php s Sanghakirti
(Tng Xng) mt v s 70 tui nhng rt hoan h dy cho Php s. Bui sng ngi Tng Xng
dy lun Cu x v bui chiu dy b Abhidharmanyanusarasastra (A-t-t-ma-chnh-l-lun) v n
ti v ny ging cho Ngi b Hetuvidyasastra (Nhn minh lun) v Thanh minh lun. Ngi hc ht sc
tinh tn v nhn hiu ngay nhng iu dy n ni Php s Tng Xng phi khen ngi nh sau:
"V s Trung Hoa ny tht thng minh sc so v khng ai trong i chng ngy c th snh bng. Tr
tu ca Ngi c th tng ng vi truyn thng ca Ngi Vasubandhu (Th Thn) v Ngi Asanga
(V Trc). Tht ng tic l Ngi sinh mt bin a khng c sm thm nhun o v ca cc
bc thnh hin."
Li tn thnh ny ca Ngi Tng Xng khin cho mt vi v Php s trong i chng ghen tc, nh
ngi Suddhasimha (Tng-k-mu--ta-ha), dch l Tnh S t, v Ngi Kinabandhu (Thn-nu-phntr, dch l Ti thng thn) thuc phi i tha, Ngi Tathagatamitra (Tt-b-a-hc-tng-t-gi-mt-la, dch l Nh Lai Hu) v Ngi Vasumitra (B-t-mt-a-la, dch l Th Hu) thuc phi
Sarvastivada (Nht th hu b), Ngi Suryadeva (Tng-k-b-hc tng t-li-gia--ba, dch l Nht
Thin) v Ngi Jinatrata (Thn-na-n-la-a, dch l Ti Thng Cu) thuc phi Mahasanghika (i
chng b). H nu ln nhiu cu hi kh khn v thc mc lm kh d Ngi. Nhng nhng cu tr
li ngay thng, r rng lm cho cc k i lp phi khm phc ti cao hc rng ca ngi. Ti x
Kashmir ny Ngi n hai nm hc kinh in v s gii.
Khi Ngi n Cheka (Thc-ca) Ngi li mt thng hc b Stasastra (Bch-lun) v b
Satasastravaipulya (Qung-bch lun) vi mt v B-la-mn gi; v ny l t ca Ngi Nagarjuna
(Long Th) v thm hiu b Madhyamikasastra (Trung lun) v b Satasastra (Bch lun).
T Cheka (Thc-ca), Php s i n nc Cinabhukti (Chi-na-phc-) v ti tinh x Tosasana
(t-x-tt-na) trong mi bn thng hc b Abhidharmasamuccayavyakhya (i php lun), b
Abhidharma-prahranasasanasastra (L mn lun) v cc b lun khc vi Ngi Vinitaprabha (T-ni-

22

bt-nh-b, dch l iu phc quang). Ngi Vinitaprabha ny son hai b s v quyn

Pancaskandhasastra (Ng-un lun) v quyn Vidyamatrasiddhitridasakarikasastra (Duy thc tam thp
lun thch).
Khi Ngi n nc Jalandhara (X-lan-t-na), Ngi ti cha Nagaradhana (Na-gi-la--na) trong 4
thng hc b Abhidharmaprakaranapadavibhasasastra (Chng s phn t-b-sa) vi i c
Chandravarma (Chin-t-la pht-ma, dch l Nguyt Tr).
Ti Gangadvara (Cng-gi) (ngun ca sng Hng), Ngi c ma ng v na ma xun hc b
Vibhshastra (T-b-sa) ca phi Sautrantika (Kinh b) vi mt i c tn l Jayagupta (Na-gi-cca).
Sau khi qua sng ln b pha ng, Ngi n nc Matipura (Mt--b-la) trong nc ny c mt i
c lo thnh tn Mitrasena (Mt-a-t-na), v ny l t ca lun s Gunaprabha (C-na-bt-thchb, dch l c Quang) v rt tinh thng ba tng kinh in. Php s y na ma xun v c ma h
hc b Tattvasandesasastra (Tt-b-a-b, n ha tam thc lun, dch l Bin chn lun), b
Abhidharmajnanaprasthanasastra (Pht tr lun) v mt vi b khc ca phi Nht th hu b.
Khi Php s n nc Kanyakubja (Yt-nh-cc-x, dch l Khc-n thnh), Ngi tinh x Bhadra
(Bt--la-t-ha-la) v hc b Vibhashasastra (T-b-sa lun) ca Suryavarman (Nht Tr) vi Ngi
Viryasena (T-li-gia-t-na), mt Php s tinh thng ba tng kinh in.
Ti Pht hc vin Nalanda, Ngi hc chnh php vi Ngi Silabhadra (Gii Hin), Ngi nghe ging b
Yogacaryabhumisastra (Du-gi s-a-lun) ba ln, b Abhidhmanyayanusara (Thun-chnh-l lun),
b Prakaranaryavacasasastra, b Abhidharmasamuccayavyakya (i php) mi b mt ln, b
Hetuvidyasastra (Nhn minh lun), b Sabdavidyasastra (Tp lng), mi b hai ln, b
Madhyamikasastra (Trung lun), v b Satasastra (Bch lun) mi b ba ln. Cn cc b nh
Abhidharmamakosasastra (Cu x lun), b Vibhashasastra (T b sa lun) v su b
Abhidharmapadasastra (Lc tc lun) m Ngi hc ti Kashmir (Ca-thp-ba) hay ti cc ch khc,
Ngi ch tm hi nhng on nghi ng.
Ngi cng hc mt quyn sch B-la-mn tn l K lun, t trc n nay khng bit tc gi l ai.
Quyn sch ny rt dy gm c trm vn bi tng. Tc truyn quyn ny do Phm Thin ging cn tt
c 100 vn bi tng. K n Thch son ngn li c 100 ngn bi tng. Sau ng Panini li gim
xung cn tm ngn (8.000) bi tng. y l bn lun ang lu hnh n . Php s thm hiu
ting Phn v c th bin lun Pht php vi dn chng n bng ting Phn. Php s ti Nalanda
n nm nm hc hi Tam Tng kinh in ca cc b phi v mt vi b sch B-la-mn.
Sau khi ri Nalanda, Php s li i n x Hiranyaparvata (Y-lan-noa). Ti ch ny Php s ti mt
nm hc quyn Vibhashasastra (T-b-sa) v quyn Abhidharmanyayanusara (Thun chnh l lun)
vi Ngi Tathagatagupta (n-tha-yt-a-cc-a dch l Nh Lai mt), v Ngi Kshantisimba (Sng-tng-ha, dch l S t nhn), hai v ny thm hiu Tam tng ca phi Nht hu b.
Ti nc Dhanakataka (-na-yt-kit-) Php s gp hai v s tn l Subhiti (Tu-b-) v Surya
(T-lc-gia), hai v ny tinh thng Tam tng ca i chng b. Php s ti y vi thng hc tp
Mulabhidhamasastra (Cn bn A-t-t-ma-lun) v cc b khc ca i chng b vi hai v ny.

23

Khi Php s n nc Parvata (B-pht-a), Ngi li y hai nm hc tp quyn Mulbhidharma

(cn bn A-t-t-ma) ca Chnh lng b (Sammatiya), quyn Saddharmasamparigrahasastra (Nhip
chnh php lun) v quyn Prasikshasastra (Gio thc lun) vi mt vi v Php s c danh ting ti
y.
T nc Parvata, Php s v li Nalanda. Ri Ngi li i n cha Tialanaka (-la-bch-ca) cch
Nalanda ba dm, ti hai thng vi Ngi Prajnabhadra (Tr Hin) gii quyt mt vi nghi vn.
V ny tinh thng Tam tng ca Nht th Hu b v c Nhn minh, Thanh minh. Ri Ngi li n ni
Trng Lm thm v c s lun s tn l Prasenajit (Thng Qun). V ny trc hc Nhn minh vi
ngi lun s Bhadraruci (Hin i), sau hc b Thanh minh v cc lun tiu tha, i tha vi
Sthitamati Bodhisattva (Anh hu B tt). V ny cng hc b Yogacaryabhumisastra (Du gi s a
lun) vi Ngi Silabhadra (Gii Hin). V ny cng tinh thng cc loi sch khng thuc v Pht gio
nh bn quyn Ph , Thin vn, a d, Y phng v Thut s. Ngi Huyn Trang vi hai v ny
hai nm hc b lun v Vijnaptimatrasiddhisastra (Thnh v u lun), Bt tr nit bn, Thp nh
nhn nhin lun, b Mahayanasutralankarasastra (Trang nghim kinh lun). Ngi cng tm gii nghi
mt vi vn trong b Du gi s a lun v Nhn minh lun.
Nh vy cuc hnh trnh ca Ngi tr thnh mt cuc hnh trnh chnh php hn l mt cuc chim
bi cc thnh a. Tr nhng b kinh v lun m Ngi hc Trung Hoa v n, chng ta thy r rng
cuc hc hi nghin cu ca Ngi thin hn v A-t-t-ma m hu nh qun i Kinh tng v Lut
tng. V ng v A-t-t-ma m ni, du Ngi Huyn Trang thin hn v hc phi Du gi (Yogacara),
Ngi cng hc hi cc b tiu tha quan trng cho n ni khi c cuc bin lun no vi cc v s tiu
tha, Ngi cng lm h ngc nhin vi nhng cu dn chng ng n trong kinh tng ca h, ri lm
h knh phc n v vi s uyn bc ca Ngi.

IV. HUYN TRANG, NH THUYT GIO

Nhng php s khng ch l mt hc gi, mt ngi nghin cu gio l. Ngay khi Trung Hoa, Ngi
cng tng ln din n ging kinh v c mi ngi thn phc, tng gi cng nh c s. Trong
sut cuc hnh trnh sang Ty Vc, Ngi cng nhiu ln c cc v vua v nhiu nhn vt danh
ting thnh n thuyt php. S hc rng cng vi mc hiu bit su xa v chnh php khin Ngi tr
thnh mt trong nhng nh thuyt gio danh ting nht.
Khi Php s lu li cha Thin Hong Kinh Chu trc khi qua Ty Vc, nhng v tng v c s yu
cu ging gio l v Ngi ging 3 ln Nhip i tha lun v T-m tp yu. Thnh gi gm c thi
t Hn Dng v qun thn cng mt gio hi ng o va tng s va c s uyn bc. Khi thuyt
php xong, tng ngi mt cht vn, Php s u tr li thng sut khin ai ny u hi lng v thi t
khng ngt ca tng.
Khi Php s Liang-chou (Lng Chu) hn mt thng Ngi ging kinh i-bt Nit bn, Nhip i
tha lun v Bt nh Tm kinh cho tng gi v c s.
Cao Xng, trn ng sang Ty Vc, vua nc ny qu thch th v s uyn bc ca Php s nn
cho dng mt hi trng ln Ngi ging php. Mi thi thuyt php, vua thn hnh cm hng
a Php s n php ta v qu gi thnh Php s an ta. Khi Ngi lu li Cao Xng thm mt
thng, Ngi ging Bt nh Tm kinh.
24

Khi n thnh T ip (Tokmak), gp ngi t quyt Th Nh K (H-kh-hn) mi Ngi n tri,

Php s ging Thp thin dy ngi nn c lng t bi i vi mi loi chng sinh v ging cc php
Ba-la-mt a ngi n gii thot rt ro. Sau thi ging, ngi Th Nh K nh l Ngi v hoan h
nhn nhng li gio hun.
Sau cuc du hnh v pha nam, Php s tr li tu vin Nalanda. By gi ngi ta khng xem Ngi nh
mt ngi i tm hc na. Ngi Gii Hin yu cu Php s ging Nhip i tha lun v Thnh duy
thc lun cho cc tng s. Ngi bc quan nim ca v Php s uyn bc l Simhaprabha (S t Quang)
cho rng hc phi Duy thc phi c tch ra khi tam tng theo nh lun Trung qun.
Trn ng tr v Trung Quc, khi Php s n kinh x Vilasana (T-la-sang-noa) Ngi lu li 2
thng v ging b Du-gi php-lun v b i php lun. Khi n x Kustana, Php s ging b Dugi S-a lun, i-php lun, Cu-x lun v Nhip-i-tha lun. Ngi ging 4 b kinh ny trong
mt ngy mt m, c chng mt nghn thnh gi gm c vua x Kustana v nhng v tng s, c s
uyn bc.
Khi Php s tr v Trung Quc dch b Du-gi S-a lun ra ting Trung Hoa, Hong Trung Quc
hi Ngi v ni dung tc phm ny. Php s lin ging 17 qu v B tt theo li dy ca B tt Di Lc
v nhng nt chnh ca tc phm, Hong nghe nhng li ging ca ngi ly lm thch th nn v
sau ng c k b kinh y v th l nhng li sau y vi nh thn:
"Trm c kinh Pht nh ngm tri d b khng ti no c lng b su. Huyn Trang em gio
php vi diu ny t xa xi v. Tic v bn vic qun quc ri ren, trm khng th no i tm gio l
Pht . Nay trm xem ngun gc ca gio l y, trm nhn thy rng tht kh th bit ht c b
rng ca v p v hng thm ca n. Khng gio, Lo gio v chn hc thuyt [Cu lu 9 hc phi
xut hin trong thi Tin Tn, Trung Quc (BT)], so vi Pht gio ch l mt di t nh trn i
dng mnh mng. Tht hon ton sai lm khi ngi ta ni tam gio u ngang nhau."
Sau y, Hong ra lnh cho chp li nhng kinh v lun va dch xong thnh 9 bn phn pht cho
cc chu Ung, Lc, Tinh, Duyn, Tng, Kinh, Dng, Lng v ch chu Pht Php ph bin cng
khp.

V. HUYN TRANG, NH HNG BIN

Ngoi hc hi v thuyt php, c im chnh ca Php s trn ng tm o, Php s cn c mt ti
bin bc lm tng uy tn ca Ngi v ni ting l mt ngi hon ton nm vng Pht l. Nh s hc
rng y, Ngi thng th trong mi cuc tranh lun.
Mi khi va n yn mt ni no, Ngi lin hi xem y c v Php s no danh ting v Ngi n
bn bc v o l, mt i khi m cuc tranh lun cng khai vi v ny. S uyn bc ca Ngi bao
gm c Tiu tha ln i tha gio. Khi Ngi tranh bin vi nhng v s tiu tha, Ngi trch dn mt
cch chnh xc nhng on kinh vn ca h minh chng quan im ca Ngi v nh vy ngi lun
lun thng cuc.
Khi Ngi n kinh Khut Chi tranh lun vi mt v s tiu tha danh ting l Mokshagupta (Mcxoa-cc-a), ngi tuyn b bit tt c cc kinh in Pht gio v s trng v Sabdavidya (Thanh
25

minh). Lc u ng i i Php s nh mt ngi khch thng, v cn c v khinh mn Ngi v

Ngi c nh i hc "Du-gi S-a lun", mt b lun i tha m ng xem nh l mt cun sch
ca t thuyt. V ng khng bit kinh i tha v bi v ng tuyn b rt am tng hai b lun Cu-x
v T-b-sa, nn Php s bo ng hy c on u ca Cu-x lun. ng ta vp phi mt li ln ngay
t u. Ngi hi mt cu khc, ng ta cng khng gii thch c. on Php s trch dn mt on
khc nhng Mokshagupta khng tr li, bo rng khng c on y trong quyn lun. Lc y c ngi
ch ca vua tn Jnanachandra (Tr Nguyt) l mt ngi am tng kinh lun, ng y lin a ra mt
quyn sch v c ln on vn ng h Php s. Mokshagupta h thn bo rng v ng ta gi ri
nn tr nh ln ln.
Php s hi thm v nhng quyn khc, nhng ng ta khng gii p c. T y Mokshagupta ln
trnh Php s nhng vn knh n ca tng Ngi.
Khi n Kunduz (Ht quc), Ngi n thm mt v T kheo tn Dharma-sangha (t-ma-tng-gi)
vn ni ting l mt v i Php s trong c vng cho n dy ni Pamir (Thng Lnh) v pha ty.
Khng v s no Kashgar (S-lc) v Kho-tan (V in) c th bin bc v gio l vi ng ta c.
Mun d xem ng ta hiu bit gio php n mc no, Php s cho mt ngi n ni hi xem ng
ta hiu bit bao nhiu kinh v lun. Khi nghe vy ca Dharmasangha tc gin nhng
Dharmasangha mm ci p ng ta bit tt c kinh in v sn sng tr li bt c cu hi no. Php
s hi vi cu v T-b-sa lun nhng ng ta khng th tr li tha ng v cng nhn rng Php s
cn uyn bc hn ng ta rt nhiu, trc s tht vng ca cc mn .
Khi Php s n Kapisa (Ca-tt-thi), vua x y mi Php s m mt cuc tranh lun trong mt ngi
cha i tha vi Ngi Prajnkara (Bt nh Yt-la, dch l Hu tnh) v ba Php s uyn bc l Mano
jnaghosa (Mt-n nh-cu-sa, dch l -thanh) thuc i tha, Aryavarmam (A-l-da-pht-ma, dch l
Thnh-To thuc tng phi Sarvastivada (hay Nht th hu b) v Gunabhadra (Cu-na bt-, dch
c-Quang thuc tng phi Mahisasaka, hay Di-sa tc b). Tt c nhng ngi ny u uyn thm
kinh in ca tng phi mnh, nhng ch c Php s l thng t tt c kinh in ca i tha v Tiu
tha, nh vy sut cuc tranh lun Ngi t ra rt xut sc v mi ngi u knh phc s uyn bc ca
Ngi.
Nhng phn ln chnh l i hc Nalanda m danh ting Php s v ti bin lun c vng chc v
lan rng nht, v y Ngi c c hi m cc cuc tranh lun khng nhng bi bc nhng ngi t
gio m cn chng li nhng v s tiu tha v i khi chng li vi v s i tha vi sai lm ca h
trong khi ging gii l thuyt i tha gio.

1. Chng nhng ngi ngoi o

C mt ngi thuc Lokayatika (Thun th ngoi o) n tu vin Nalanda khiu khch Php s
tranh bin. ng ta dn trn ca tu vin mt mnh giy vit 40 quan im ca phi mnh v thch thc
bt c k no bc c chng. Trong trng hp ng ta b nh bi, ng s sn sng ct u xin li.
Sau nhiu ngy khng ai bt b c im no, Php s cho mt ngi ra x mnh giy nm xung t
v dm chn ln y. Ngi B-la-mn v cng tc gin, nhng khi nghe ni ngi th gi y t Php
s n th ng ta h thn v khng hi cu no. Php s gi ng ta vo v trc s hin din ca ngi
Silabhadra v nhng v T kheo khc lm chng, Php s bt u tranh lun vi ng ta v nhng l
thuyt t phi. Ngi ni:

26

--"Nhng ngi t gio Bhuta (B-a ngoi o) Nirgrantha (L-h ngoi o)

Kapalika (Lu-man ngoi o) v Jutika (Th-trng-gi ngoi o) c cch phc sc
khc nhau, trong khi nhng ngi thuc t phi Sankhya (S lun) v Vaiseshika
(Thng lun) th truyn b nhng l thuyt khc bit. Nhng ngi Bhuta (B-a ngoi
o) bi tro ln mt mnh xem nh l mt php luyn tinh thn, lm cho thn th bi
bm trng xm nh mt con mo trong l. Nhng ngi Nirgranthas (L-h ngoi o)
th la th, c nhng tp qun k quc, nh tc ru v xem nhng hnh vi y l cng
c. H trng ging nhng cy mc bn b sng, vi ln da l lot v bn chn nt rn
ca h. Nhng ngi Kapalika (Lu-man ngoi o) th trang sc bng nhng chui s
ngi eo trn c, v vi v hc hc kinh hong h ging nh nhng hn ma ni ngha
a. Nhng ngi Jutikas (Th-trung gi ngoi o) khoc nhng tm vi y bi v n
phn, hi thi nh con heo in trong ao rc bn. Tht in r khi h xem nhng s
luyn tp ny l ng i n gic ng.
V phn nhng ngi t phi S lun, h a ra 24 ngha, hay nguyn l ca s tht.
T Prakrti (t tnh) sinh ra Mahat (i ), t Mahat (i ) sinh ra Ahamkara (ng
chp). Ri lin tip sinh ra nm Tanmatras (ng duy lng: sc, thinh, hng, v xc),
ng i (ha, khng, a, thy, phong) v mi mt cn: nhn, nh, t, thit, b (ng tri
cn; ng c, th, tc, tiu tin x, i tin x, (ng tc nghip); tm bnh ng cn. Hai
mi bn ny phng s Purusha (thn ng) v thn ng s dng chng. Khi gii
thot khi chng, thn ng c thanh tnh.
Nhng ngi Thng lun (Vaiseshikas) thit lp 6 c ngha (phm tr): Thc, c,
Nghip, ng, D, Ha hip. Su phm tr ny l nhng i tng thuc s hu ca
ng. Trc khi gii thot, ng s dng nhng phm tr ny. Khi thot khi chng, ng
c coi l trng thi Nit-bn.
By gi ti s bi bc l thuyt ca nhng ngi 25 lun. ng ni rng trong 25 ,
thn ng c mt linh cht c bit. Hai mi bn s cn li ng bn cht vi nhau
nhng thn ng hay t tnh th c phi hp do ba c gi l h, u, v m.
Ba c ny cng thit lp nn 23 kia bt u l i , v.v... Mi gm ba c trn.
By gi nu i v nhng khc tt c u lp thnh do ba c y, chng s nh
mt m hn n, mt khu rng, khng c s tn ti chc tht g c, lm sao Ngi ni
chng l thc c?
Li na, nu i v nhng cn li u thit lp bi ba c trn, th ny phi
ging ht khc. V nu ny cng ging nhng khc, th n s lm chc v ht
nh nhng khc. Nhng s thc khng nh vy, th th lm sao Ngi c th quyt
on rng ba c y l chung cho tt c?
Li na nu ny cng ht nh tt c nhng khc th nhng c quan nh ming,
mt, v.v... s ng thi l nhng c quan bi tit. V nu c c quan no lm nhim v
ca nhng c quan khc, th ming, tai v.v... phi ngi c hng v thy hnh sc.
Nhng thc t khng nh vy, th lm sao Ngi li ni c rng ba c u chung cho
mi . Lm sao nhng ngi c tr tu li tuyn dng mt l thuyt nh vy?

27

Hn na nu Prakrati (t tnh) l bt dit, th n s ng bn cht nh Purusha (thn

ng), vy sao n cn bin ra Mahat (i ) v nhng khc. Li nu ni bn cht ca
thn ng l bt dit, th n phi ng nht vi t tnh v tnh cht ca n khng phi l
thn ng. Nhng nu n ng nht vi t tnh th tnh cht ca n khng phi l thn
ng v s khng c s dng nhng khc. Trong trng hp ny thn ng khng
th l cha t; ngi s dng, v 24 kia cng khng th l i tng b s dng.
khng c ch t v i tng cng khng, th l thuyt v chn l ca Ngi cng khng
th lp c."
Php s bi bc nhng t kin mt cch hng bin nh th, v ngi B-la-mn phi im lng nghe
Ngi ni. Cui cng ng ta ng ln cng nhn mnh thua cuc.

2. Chng li nhng ngi tiu tha gio

Php s cn phi ng u vi mt th thch khc, ln ny khng phi do nhng ngi ch t thuyt
m do chnh nhng thy tiu tha Pht gio.
Lc by gi vua Siladitya (Gii Nht) dng mt n bng ng en cao 24 b bn cnh tu vin
Nalanda. Trn ng i chinh phc x Konyodha (Cung-ng-) vua n x Uda (-Tr). y
nhng v s c c cm vi gio l i tha, h trch vua dng mt n nh th gn tu vin Nalanda.
H cho rng mc d n y v i tht, nhng xy cnh tu vin Nalanda th cng khng khc g mt
n t gio no. Nhng v s tu vin Nalanda l nhng ngi t thuyt Sunyapushpa (Khng-hoa
ngoi o) nn cng ging nh nhng ngi t thuyt Kapalikas. on h a cho vua xem mt bn
vn gm 700 on do Prajnagupta (Bt-nh Cc-a), mt ngi B-la-mn vit ph bng i tha
v thch bt c v s i tha no bc c mt ch no trong bn y. Vua bo h:
" t nghe chuyn nhng con chn v chut cng tuyn b mnh anh hng hn s t, nhng va
thy bng s t chng lin chy trn nh mt bng ma. Ch v cha c thy nhng hc gi uyn
bc ca i tha, cho nn mi bm cht ly quan im hp hi ngu dt ca mnh. Nhng mt khi ch
v ng trc nhng hc gi i tha, ch v s ging nh nhng chn v chut kia."
Bt mn trc li l ca nh vua, nhng v s tiu tha yu cu vua sp t mt cuc tranh lun gia
nhng i din ca hai phi, phn thng bi. Vua nhn li, vit mt bc th cho T-kheo Silabhadra
(Gii Hin) nh chn bn v s uyn bc d cuc tranh lun. Ngi Silabhadra (Gii Hin) c
Sagarajanana (Hi Hu), Prajanaprabha (Tr Quang), Simhaprabha (S t Quang) v Php s Huyn
Trang. Ba v kia u lo lng. Nhng Php s trn an h, bo rng Ngi kh nng bin bc vi nhng
v tiu tha v tng hc ht Tam tng, gio in ca cc tng phi tiu tha Trung Hoa v
Kashmir (Ca-thp-ba) v h khng th no bc c gio l i tha vi thuyt ring ca h. Nu
Ngi thua cuc, th ch l s tht bi ca ring c nhn Ngi, mt quc s Trung Quc m thi ch
khng tn hi g n uy tn ca i tha. Nhng v s kia u hoan h trc li l ca Ngi.
Sau Php s tm mt bn vn ca Prajnagupta (Bt-nh Cc-a) v nh mt ngi B-la-mn ngi
m Ngi thng trong mt cuc tranh lun gii thch cho Ngi. c xong Php s vit cun "Ch-c
lun" gm 1600 on bc quyn sch trn bng gio l i tha. Ngi a tc phm mnh cho Ngi
Silabhadra (Gii Hin) v mn xem, tt c u ca ngi Ngi, cho rng vi s hc hiu su rng v
chnh php, chc chn Ngi s v ch trong mi cuc tranh lun. Tc phm ny cn c tn tr

28

mt ni no v ngy nay chng ta rt mong c xem bit Php s dng gio l i tha
bi bc tiu tha nh th no.
V sau, khi Php s gp vua Siladitya (Gii Nht), Ngi a cho xem tc phm v sau khi c, vua ht
sc vui mng ni vi quan Ph o:
"Mn tng nghe: Khi mt tri chiu xung, th nh la ca l si v ca n nn tr nn lu m
khng thy c; v khi tri sm th ting ba khng th no nghe c. By gi Php s Huyn
Trang bi bc tt c nhng l thuyt m ch v tin theo, trm mun xem ch v bo v chng
cch no."
Tt c cc v s u im lng. Vua li ni: "Ngi Devasena... t cho mnh xut sc nht trong m hc
gi v uyn thm mi h thng trit hc, Ngi thng a ra nhiu l thuyt v lun lun ph bng
gio l i tha. Ngay khi Ngi nghe Php s n, ngi lin b i n Vaisali (T-x-ly) chim bi
thnh tch, ly c y lnh mt. Nh th th trm bit ch v u bt lc."
Vua c mt ngi em gi rt thng minh v thm hiu hc phi Sammatiya (Chnh lng b). B lng
nghe li ging ca Php s v Pht l su xa ca i tha v rt vui mng tn thn Ngi. Khi y vua h
chiu ch mi tt c cc hc gi n hi Kanyakubja (Khc-n thnh) tho lun v tc phm ca
Php s.
Mi tm v vua 5 x n n d hi cng vi 3.000 T-kheo uyn bc c i tha ln tiu tha
gio, hn 2.000 B-la-mn v ngi t gio Nirgrantha cng 1.000 tu s tu vin Nalanda. Hai tho
ng s c dng ln hi trng, mi nh cha c n 1.000 ngi, v u an v mt tng
Pht.
Vo ngy nh, vua Siladitya (Gii Nht) dnh ring mt con voi ch mt tng Pht vng c sn
cho dp y, c tng lng bng ngc ng che ph. Vua mc sc phc Indra ( Thch) cm c trng theo
hu pha bn phi. Vua Kumara (Cu-ma-la) mc sc phc Phm Thin cm lng qu theo hu bn tri.
C hai vua u n mc lng ly, vng min nm ngc v trang hong bng ngc bch. Php s ci voi
i sau, cng vi nhng ph o ca vua. m rc gm ba trm tht voi dnh cho cc vua, nh thn
v cc v T-kheo gii c trang nghim. Khi m rc tin hnh c nhc tri v hoa rc. n hi
trng, hai vua xung voi cung nghnh tng Pht vo an v trn mt chic trang hong lng ly.
on Php s v cc v vua nh l tng. Sau 18 v vua c mi vo tho ng cng vi 1.000
v T-kheo uyn bc t khp cc x v 500 v B-la-mn danh ting. Ri n 200 v cng thn t cc
x vo an ta. Nhng c s Pht gio v tn cc gio phi khc u ng ngoi. on thc phm
c phn pht cho mi ngi trong v ngoi tho ng. Khi n xong, vua Siladitya cng dng
tng Pht mt khay bng vng, by chn bc, mt chu tm bng vng, 3.000 quan tin vng, 3.000
b tng phc n d. L vt cng dng c dng cho Php s v cc v s khc. Php s c mi an
ta gh danh d, mt ch ngi trang hong rc r, d lm ch ta bui hi tho v trnh by ni dung
tc phm Ngi. Mt v s cha Nalanda l Vidyabhadra (Minh Hin Php s) c c ta ra c bn
vn cho thnh gi trong khi bn ngoi phng hi cng c treo mt bn cng chng xem qua. Li
c thng co rng nu c im no trong y b bc, th tc gi tnh nguyn hin u cho ngi thng
cuc. Sut ngy cho n sm ti, m thnh gi ng o khng dm nu ln mt li bc no. Bui
hp c hon li trc s hn hoan ca vua Siladitya. Sut nm ngy lin, nhng nghi thc tng t
c tip din v vn khng ai dm ng u vi Php s c. Vo cui ngy th nm, mt vi ngi

29

tiu tha gio m mu vi mt s ngi t phi m st Php s. Nhng vua mt hay tin ny lin ra
chiu ch s bu u nhng ai ng n Php s v ct li k no ni xu Ngi. Vua cng minh xc
rng ai mun tranh lun vi Php s u c php t tin, khng b cn tr g. Li tuyn b ca nh
vua ph tan ngay mm mng m mu y, v trong 10 ngy, cuc hi hp c tip din im lng. V
ngy cui cng khi bui hc b mc theo chng trnh nh, Php s ln din n v mt ln na
tn dng s v thng thm thm ca gio l i tha. Li ni hng hn ca Ngi oan quyt, l l
ca Ngi vng chc n ni nhiu ngi b ngay t kin ca h v quy y theo i tha ti ch. Vua
Siladitya v cng hn hoan trc kt qu rc r ca Php s v ca tng Ngi khng ngt; din t
nim vui sng v s knh trng su xa ca mnh, vua cng dng Ngi 10.000 ng vng, 30.000
ng tin bc v 100 b tng phc. Mi tm v vua kia cng tranh nhau cng dng rt nhiu phm
vt qu gi, nhng Ngi t chi tt c cc cng dng. Vua sai thng mt kiu voi v cng lng ly
vi thm gm v c lng, cung thnh Php s ln kiu i vng quanh hi trng, c nh thn theo
hu, dn chng bit c chnh Ngi thng cuc. Nhng c khim cung ca Php s khng bao
gi mt ngay c khi Ngi trn tuyt nh ca danh vng. Ngi t chi li cu thnh, nhng Vua khn
khon Ngi, bo rng l c tc t nghn xa cn phi tun theo mt cch trit . Khi y b tng
phc ca Php s c t ln kiu voi v nhng li tuyn b sau y c truyn rao cho cng chng:
"V Php s Trung Quc thit lp i tha v ph hy mi t thuyt. Trong 18 ngy, khng ai dm
i lp. Nay tin cho cng chng bit."
Mi ngi u hn hoan trc s thnh cng y v tin ln chc tng Php s. Ngi i tha phong
tng cho Php s danh hiu l i tha thin v nhng v tiu tha th xng tng Ngi l Mc-Xoa-B (Gii thot thin).

3. Chng li nhng ngi i tha

Mt i khi Php s cn phi bnh vc i tha gio chng li chnh nhng ngi i tha, chng
hn chng li T-kheo Simhaprabha (S t Quang). V ny l ngi uyn thm Bch lun v Trung
qun lun. Trong cc lp hc v cc cuc m lun, Ngi thng ch trng loi b thuyt Du-gi v
bn cht ca thc ti tuyt i. ng cho rng v Trung qun ch trng mi s u khng, khng c
thc tnh, cho nn thuyt Du-gi cng phi b bc b? Nhng Php s rt thng t ngha l ca Trung
qun, Bch lun v Du-gi S-a lun. Theo Php s, nhng lun s khi lp thuyt thng tuyn
dng nhiu quan im sai khc. Nhng trn l thuyt cn bn th gia h khng c mu thun no.
Nhng sau ny v khng hiu c phn vi diu ca gio l cc Ngi nn nm ly vi mu thun
bn ngoi m tr thnh xung t nhau. Php s bo Simhaprabha (S t Quang) rng gio l ca
Trung qun lun v Bch lun ch bi bc nhng kin gii cho l c thc tnh nhng g gi o. Nhng
n khng ph nhn bn cht ca duyn khi v thc ti tuyt i. a ra mt s tng ng d hiu
gia Trung-qun v Du-gi, Php s vit mt lun n nhan l "Hi Tng lun" gm 3.000 on.
Php s Gii Hin ca tng l mt tc phm xut sc v gii thiu n vi tt c cc v thy v hc tng.
S t Quang cm thy h thn b i n cha B v nh bn hc l Candrasimha (S T Nguyt)
ng n tranh lun vi Php s tr th cho mnh. Nhng khi Candrasimba (S t Nguyt) n
trc Php s, ng ta cm thy v cng quy phc Ngi v gi im lng. Mt ln na Php s li t ra
mt nh bin lun v ch v danh ting Ngi lan xa rng.

30

Trong cc cuc tranh lun, thi thng l phe bi lun lun em lng th hn k thng. Nhng chng
ta nhn thy trong cc cuc tranh lun ca Php s, Ngi lun lun c gng lm du tnh th nng
phe bi, v nh th Ngi vt trn i th khng ch v ti hc rng m cn v c qung i ca
Ngi.
Khi Php s nh bi mt t phi B-la-mn Nalanda, ngi ny xin np u mnh nh ha trc
khi tranh lun. Php s bo ng ta rng nhng Pht t khng bao gi st sanh, v Ngi s vui lng
cho ng ta theo hu mt thi gian. Ngi B-la-mn sung sng vng li Ngi v n lm vic trong
phng Ngi Nalanda. V sau, khi ngi ny ging cho Php s mt bn vn tiu tha do Prajngupta
vit bc i tha gio, Ngi lin tr t do cho ng ta, ng ny rt vui mng trc lng lng ca
Php s. ng ta n Kumarapa v nhit lit ca ngi gii c ca Ngi cho Vua Kumara x y. Nh th
khng nhng ngi B-la-mn tht bi khng em lng th on Php s m cn ca tng s vinh
quang ca Ngi trong cuc tranh lun.
Li bc th sau y do Php s gi t Trung Quc cho Ngi Prajnadeva (Bt-nh B) ngi m
Ngi nh bi trong cuc hi tho Kanyakubja (Khc N thnh) chng t s t nh ca Php s i
vi i th mt thi ca Ngi:
"Ngy trc khi i chim bi bn tng hn hnh gp Ngi. V trong thnh ph Kanakubja, bn
tng tranh lun vi Ngi d s nng su ca nhau v chnh php, trc s hin din ca cc v
vua v ng o dn chng. Mt bn thit lp nhng nguyn l ca i tha gio; trong khi bn kia
gi vng l thuyt ca Tim gio. Trong khi trao i quan nim qua li, khng sao trnh khi c li l
nng ny thiu nh nhn. Tiu chun ca chng ta l duy tr chnh l, bt chp tnh cm ring t. Do
m rt c th bn o lm pht tn huynh. Nhng mt khi cuc tranh lun xong, th mi
xung t c nhn phi tan bin. Nay tn huynh cn cho ngi chuyn n bn tng nhng li xin li
ca tn huynh, iu y chng t tn huynh ngh ngi qu nhiu. Ngi chnh thc l mt Php s
hng hn uyn bc v gii c hon ton. Ngi c mc ch vng vng, vi diu v cao vi. Nc h
Anavatapta (v nhit) khng th no snh c vi b kin thc mnh mng ca tn huynh v ngc
mani cng cn thua s tinh khit ca gii hnh Ngi."
Vi mt bc th nh th, th tnh tnh ngi kh khn n u cng phi b thu ht v tht chng ta
khng ly lm l khi nhng cuc tranh bin ca Php s vi nhiu i th nh th khng li mt
du vt no ca s th hn cay c.

VI. HUYN TRANG, NH DCH THUT

Nu lc n , hot ng chnh ca Php s l hc hi, thuyt php, tranh bin v chim bi cc
thnh a, th sau khi tr v Trung Quc cho n ngy mt, Php s phn ln th gi vo vic dch
cc bn Phn vn ra ting Trung Hoa. V mt trong nhng mc ch cuc Ty du ca Ngi l su tm
cc bn Phn vn quan trng v ph bin trong nc Trung Hoa, nn Ngi mang v rt nhiu kinh
Phn vn dch ra Hoa ng.
Ngi n th Trung Hoa vo nm 645 sau Ty lch v t nm ny cho n khi t trn, Ngi chuyn
ch dch 75 tc phm ra thnh 1335 tp. Sau khi hi kin vi Hong Trung Hoa, Php s dn n
cha Hong Phc v chun b mi vic khi s dch 600 cun kinh Phn vn Ngi mang v.

31

Vo ngy mng mt thng ba, Php s n cha Hong Phc, v gi li thnh nguyn n vin quan
Thng th Huyn Linh yu cu cung cp nhng dch gi, nh vn phm, ngi tc k v ngi bin
chp gip Ngi trong vic phin dch.
Vo ngy mng 2 thng 6, 12 v s danh ting n. Cc v ny u tinh thng kinh in i tha ln
tiu tha v s gip Php s phin dch. Nhng v s ny tn l Linh Nhun v Vn B cha Hong
Phc kinh , T-kheo Hu Qu cha La Hn, T-kheo Minh Din cha Thc T, T-kheo Php
Tng cha Bo Xng, T-kheo Ph Hin cha Tinh Php, T-kheo o Thm cha Php Ging
Quch Chu, T-kheo Huyn Trung cha Din Gic Bin Chu, T-kheo Ph C B Chu, Tkheo Knh Minh cha Trn Hng Min Chu v T-kheo o Nhn cha a Bo ch Chu.
Ngoi nhng ngi cng s danh ting ny, cn c chn nh vn phm l T-kheo Th Huyn cha
Ph Quang Kinh , T-kheo Minh Tun cha Hong Phc, T-kheo Bin C cha Hi Xng,
T-kheo o Tuyn cha Phong c trn ni Chung Nam, T-kheo Tnh Mai cha Phc T Gin
Chu, T-kheo Hnh Hu cha Ph Cu B Chu, T-kheo o Trc cha Th Nham, T-kheo Hu
Lp cha Chiu Nhn U Chu v T-kheo Huyn Tc cha Thin ng Lc Chu. Mt nh nguyn
ng hc l T-kheo Huyn ng cha Tng Tr th v mt nh hc gi v Phn ng l T-kheo
Huyn M cha Hng Thin th cng gip Php s trong vic dch thut. H hp thnh mt khi
cng lm vic rt c lc gip Php s dch nhng kinh Phn vn ra Hoa ng.
Php s khi s phin dch vo ngy mng 1 thng 7 v bt u dch cc cun kinh B tt tng, kinh
Pht a, kinh Lc mn -la-ni v lun Hin dng Thnh gio. Cng ngy hm Ngi dch xong
cun Lc mn kinh v vo ngy 15 xong cun Pht a kinh. Cui nm y kinh B tt tng v Hin
dng lun cng c hon thnh.
Vo ngy mng 1 thng Ging ma xun nh thp nin (646 sau Ty lch), Php s bt u dch i
tha A-t-t-ma tp lun v xong vo thng hai. Sau Ngi li khi dch Du gi s a lun, thnh
100 cun xong vo ngy 14 thng 5 ma h.
Hong Trung Quc ch c bit n cng vic phin dch ca Php s. Mt hm hi Ngi v gi
tr bn dch c ca Kinh cang Bt nh, Php s ging cho vua nghe rng b kinh y dy v phn bit tr
tr vng chp. V bn dch c b ch "nng on" (Chedika), c ngha l ct t, trong nhan
quyn kinh, nn n khng din t chnh xc gi tr cao siu ca b kinh y. Hn na mt trong ba cu
hi, 1 trong 2 bi tng v 3 trong 9 th d b b khng dch. Vua yu cu Php s khi s dch li b
kinh y. Bi th Ngi bt u dch li b Nng on Kim cang Bt nh Ba-la-mt-a hon ton cn c
trn cun kinh Phn vn Ngi mang v.
Khi Php s cha Hong Phc do vua xy, Ngi hon thnh bn dch b lun Nhip i tha vi
nhng li ch ca B tt Asvabhasa (V Tnh) thnh 10 quyn, cng quyn lun y vi li ch ca
Th Thn thnh 10 quyn, b Nhn duyn kinh thnh 1 quyn v b lun Bch php Minh mn thnh
1 quyn.
V s kinh mang v b chy hoc h hi nn Php s nh dng mt thp cha kinh vo thng 3
ma xun nm Vnh Huy th ba (652 sau ty lch). Thp xy bng gch, pha ty cha T n hon
ton theo kiu n , cao 5 tng, 180 b Anh gm c chn v nh. Mi tng di 140 b Anh (khong
34 m). Php s thn d phn trong cuc xy dng ngi thp y. Ngi mang gch , gip ni ny mt

32

tay v ni khc mt vic, vic g Ngi lm c l Ngi lm gp phn cng c trong vic xy ct
ko di 2 nm.
Vo ngy 23 thng Ging ma xun i vua Hin Khnh nguyn nin (656 sau Ty lch), mt bui l
tn phong Thi t c t chc trng th ti cha T n. Nm ngn v T-kheo c mi d v nhiu
ngi tai mt trong triu nh. Vo dp y, Php s gii thch cho Tit Nguyn Siu, L Ngha ph v
vic phin dch kinh in Pht gio c nhiu nng ca triu nh ngoi cc v s, k t thi
vua Ph kin v Giao Hng (351-417 TL).
"Tam tng gio in rt vi diu, kh hiu c tn tng. Tuy nhin nhim v ca tng s l phi
truyn b gio l v cng phi nh cc v vua nng . V nhng thi Hn v Ngy xa vi, chng ta
khng th no bn v chng tht chi tit. Nhng bn tng ch xin k li nhng v cng tc vi tng
s trong vic phin dch Pht kinh t thi Ph Kin v Giao Hng.
Vo thi Ph Kin khi Dharmanandi (m-ma-nan-) dch Pht kinh, c v cn thn triu nh l
Triu Chnh ph t. Vo thi Giao Hng khi Cu-ma-la-thp dch Pht kinh c quan thi th An
Thanh l Dao Tung v v quan l Dao Ph gip. V khi B Cu Chi dch Pht kinh vo thi Hu
Ngy (386-534 TL) quan cn thn l Thi Quang gip phin dch v ta cho cc dch phm. V
nhng trng hp tng t xy ra trong cc triu vua T, Lng, Chu v Ty. C n u triu
Trnh Qun khi Prab hanala (Ba-pha-la-na) phin dch kinh in c quan T bc Phng Huyn Linh,
Triu Qun Vng, Thi t L Hiu Cung, quan m s Chnh Lun, quan Thi phu Tiu Cnh,
vin th kh ca triu nh u c Hong sai coi sc gip cng cuc phin dch.
on Php s lu cho hai v quan triu ny thy rng hin gi khng c chuyn nh th v nh h
tu li vi Hong yu cu cung cp nhn lc ph t. Hm sau khi thit triu, hai v y tu vua li
thnh cu ca Php s. Vua lin ra mt chiu ch chp thun iu cu thnh:
"Vic phin dch kinh lun ca Php s Huyn Trang l mt cng trnh mi m, bn dch cn c trau
chut tht hon ho v t ln l. Nay trm ch nh cho cc quan sau y phi gip vic phin dch
y v nhun sc nu cn: quan T bc Yn Quc Cng Vu Ch Ninh, quan Trung th lnh kim kim
gio Li b Thng th Nam Dng huyn Khai quc nam Lai T, quan L b Thng th Cao
Dng huyn Khai quc Nam Tit Nguyn Siu, quan Th Lang khai quc Nam L Ngha Ph v
Trung th th lang Chnh Lun. Nu cn thm hc gi, c th phi thm vo ngi na."
Php s nhn lnh chiu ch vi nhng git nc mt cm n v t y cng vic dch thut cng tin
mnh vi s gip qu bu ca triu nh.
Php s dch xong b lun A-t-t-ma Pht tr lun thnh 30 quyn. Khi Ngi kinh , Ngi
cng khi dch b i-t-b-sa-lun v xong hn 70 quyn ch cn 130 quyn. By gi Ngi bt
u dch cho xong tc phm v i y. Php s lun trong cha T n dch. Ngi v ra mt
chng trnh u n v theo ng nh th khi mt gi khc no. Nu Ngi v nhng vic khc
khng th lm ht cng vic nh vch nh, th Ngi thc khuya hn thng l lm nt. Ngi
thng thc dch n canh hai. on xp cc vic li thin nh v cu nguyn sut canh ba gn lc
tm . Sau mi i ngh. Canh nm Ngi thc dy v sau vi pht ty ra, Ngi tng cc bn kinh
Phn v lm du mc nhng on phi dch ngy hm . n im tm xong, Ngi ra hai gi
ging nhng kinh lun va dch; nhng tng s v c s t xa u n nghe Ngi. Mc d Ngi c

33

chng trnh hng ngy rt bn rn, Ngi vn lm vic rt c phng php v khng cho nhp iu
cng vic hng ngy b xo trn.
Vo ngy mng 1 thng Ging, ma xun nm th nm (660 TL), Php s khi dch i-bt-nh-bala-mt kinh, gm tt c 20.000 cu Phn ng. Mc d Ngi khuyn nn rt ngn li, Php s vn
so snh cn nhc cc bn dch khc nhau m Ngi mang v. Ch sau khi nghin cu k cng v suy
ngh chn chn Ngi mi khi s dch ra Hoa ng. Trong thi gian dch tc phm v i ny, Php s
c lo mnh s cht trc khi hon thnh cng vic. Ngi ni khch l cc tng s:
"Nay Huyn Trang ny 65 tui v chc rng s cht trong cha ny. V b kinh ny rt v i, ti
ch s ti khng sng c dch cho xong, vy chng ta phi c gng lm vic v ng mt pht
no."
Vo ngy 23 thng 10 ma xun nm th ba nin hiu Long Sc (663 TL), Ngi hon tt bn dch b
kinh thnh 600 quyn di u i Bt-nh-ba-la-mt-a kinh. Khi dch n trang cui cng, Php
s v cng phn khi hn hoan ni vi cc T-kheo rng:
" B kinh c nhn duyn vi ni ny lm. Chnh nh thn lc ca kinh m ti n in Ngc Hoa ny.
Nu ti li kinh ri ren phin toi th ti khng c th gi dch xong c. Nh n Pht v ch
v Long thn, nay dch phm xong. B kinh cao c l hn ngc qu ca x s, qu v nn hoan h
th tr."
Vo ngy mng 1 thng Ging ma xun nm Ln c nguyn nin (664 TL), Php s c thnh cu
dch bn kinh i bo tch ra Hoa ng. Php s c gng th theo li cu thnh, nhng ch dch c vi
dng Ngi lin xp bn Phn vn li m bo rng v tui gi sc yu Ngi khng th no c ngh
lc dch b kinh ny cng s khng km b i Bt nh. T lc tr i, Ngi ngh tt c cc vic
dch thut v chuyn ch vo thin nh tu tp.
phn on gi tr ca dch phm ca Ngi, cn k ra y tt c cc dch phm v hiu quan im
trit l ca Php s cng s ng gp ca Ngi trong a ht tr thc Pht hc.

A. Nhng dch phm ca Ngi Huyn Trang

1. i-bt-nh-Ba-la-mt-a kinh, 600 quyn, dch t nm 660-663; N.1; T.220.
2. Nng on Kim cang Bt-nh-ba-la-mt kinh, 1 quyn, 648 TL; N. 13.
3. Bt-nh ba-la-mt-a tm kinh, 1 tp, 649 TL; N. 20; T. 251.
4. i B tt tng kinh, 20 quyn, 645 TL; T. 310; N. 23.
5. i tha i tp a tng thp lun kinh, 10 quyn, 651 TL; N. 64; T. 411.
6. Hin v bin Pht cng c kinh, 1 quyn, 654 TL, N. 95; T. 289.

34

7. Pht lm nit bn k php tr kinh: kinh v s trng tn ca php Pht ni trc

khi nhp Nit bn; 1 quyn, 652 TL; N. 123; T. 390.
8. Phn bit duyn khi s thng php mn kinh: Kinh ging v lut nhn duyn ti
thng, 2 quyn, 650 TL; N. 140; T. 717.
9. Thuyt v cu xng kinh 6 quyn, 650 TL; N. 149; T. 476.
10. Dc s Lu Ly Quang Nh Lai bn nguyn cng c kinh, 1 quyn, 650 TL; N.
171; T. 450.
11. Xng tn Tnh Pht nhip th kinh, 1 quyn; 650 TL; N. 199; T. 367.
12. Gii thm mt kinh, 5 quyn, 647 TL; N. 247; T. 676.
13. Nh Lai th gio thng qun vng kinh, 1 quyn, 649 TL; N. 249, T. 515.
14. Pht thuyt thm hy hu kinh, 1 quyn, 649 TL; N. 261; T. 689.
15. Pht thuyt ti v t kinh, 1 quyn, 649 TL; N. 269; T. 691.
16. Xng tn i tha cng c kinh, 1 quyn, 654 TL; N. 276; T. 840.
17. Duyn khi Thnh o kinh, 1 quyn; 649 TL; N. 272; T.714.
18. Bt khong quyn sch thn ch tm kinh, 1 quyn, 659 TL, N. 316; T. 1094.
19. Thp nht din thn ch tm kinh, 1 quyn, 659 TL; N. 328, T. 1071.
20. Ch ng th kinh, 1 quyn, 664 TL; N. 330; T. 1034.
21. Thng trng tr n -la-ni kinh, 1 quyn, 654 TL; N. 361; T. 1363.
22. Ch Pht Tm la-ni kinh, 1 quyn, 650 TL; N. 361; T. 918.
23. Bt t cu kh nn -la-ni kinh, 2 t, 654 TL; N. 490; T. 1395.
24. Bt danh ph mt la ni kinh, 3 t, 654 TL; N. 491; T. 1365.
25. Pht thuyt tr th -la-ni kinh, 4 t, 654 T; N. 492, T. 1162.
26. Pht thuyt lc mn -la-ni kinh, 1 t, 646 TL; N. 493; T. 1360.
27. Pht thuyt Pht-a kinh, 12 t, 645 T; N. 502, T. 680.
28. Tnh chiu Thn bin Tam-ma-a kinh, 1quyn, 664 TL; N. 522: T. 648

35

29. Th tr tht Pht danh hiu s sanh cng c kinh, Kinh ni v cng c do s nim
danh hiu 7 c Pht, 6 t, 651 TL; N. 528, T. 436.
30. Duyn khi kinh, 3 t, 664 TL; N. 628; T. 124.
31. Bn s kinh, 7 quyn, 650 TL; N. 714; T. 765
32. Thin thnh vn kinh, 4 t, 648 TL; N.753; T.592.
33. B tt gii Yt ma vn 7 t, 649 TL; N.1097; T.1499.
34. B tt gii bn 1 quyn, 649 TL; N.1098; T.1501.
35. Du gi S a lun, 100 quyn, 646-647 TL; N.1170, T.1579.
36. Nhip i tha lun thch, 10 quyn, 648-649 TL; N.1171; T.159.
37. Nhip i tha lun thch, 10 quyn, 647-649 TL; N.1171; T. 1598.
38. Qun s duyn duyn lun, 3 t, 657 TL; N. 1173; T. 1624
39. i tha ng un lun, 10 t, 647 TL; N. 1176; T. 1621
40. Hin dng thnh gio lun; lun v s hin dng chnh php; 20 quyn, 645-646
TL; N. 117; T. 1602
41. i tha A-t-t-ma tp tp lun, 16 quyn, 646 TL; N. 1178; T. 1606
42. Qung bch lun bn, 1 quyn, 650TL; N. 1189; T. 1570
43. Pht a kinh lun 7 quyn, 649 TL; N. 1195; T. 1530
44. Thnh duy thc lun, 10 quyn; 659 TL; N. 1197; T. 1585
45. Qung bch lun thch lun, 10 quyn; 650 TL; N. 1198 ; T.1571
46. i tha A-t-t-ma tp lun, 7 quyn; 652 TL; N.1199 ; T. 1605
47. Vng php chnh l lun, 1 quyn; 649 TL; N. 1200; T. 1615
48. Du gi s a lun thch, 1 quyn; 654 TL; N. 1201 ; T. 1580
49. Hin dng thnh gio lun tng, 1 quyn; 645 TL; N. 1202 ; T. 1603
50. i tha bch php minh mn lun, 2 t; 648 TL; N. 1213 ; T. 1614

36

51. Duy thc tam thp lun, 6 t; 648 TL; N. 1215 ; T. 1586
52. Nhn minh nhp chnh l lun, 6 t, 647 TL; N. 1216 ; T. 1630
53. i tha thnh nghip lun, 1 quyn; 651 TL; N. 1221 ; T. 1609
54. Nhn minh chnh l mn lun, 1 quyn; 648-649 TL; N. 1224; T. 1628
55. i tha chng trn lun, 2 quyn, 649 TL; N. 1237; T. 1578
56. Duy thc nh thp lun, 11 t; 661 TL; N. 1240; T. 1590
57. Bin trung bin lun, 3 quyn, 661 TL; N. 1244; T. 1600
58. Bin trung bin lun tng, 9 t, 661 TL; N. 1245; T. 1601
59. Nhip i tha lun bn, 3 quyn, 648-649 TL; N. 1247; T. 1594
60. A t t ma i t b sa lun, 200 quyn, 658-659 TL; N. 1263; T. 1545
61. A t t ma thun chnh l lun, 80 quyn, 653-654 TL; N. 1265; T. 1562
62. A t t ma tng Hin tng lun, 40 quyn, 651-652 TL; N. 1266; T. 1563
63. A t t ma Cu x lun tng, 30 quyn, 651-654 TL; N. 1267; T. 1558
64. A t t ma Cu x lun bn tng, 2 quyn, 651 TL; N. 1270; T. 1560
65. A t t ma Pht tr lun, 20 quyn, 657-660 TL; N. 1275; T. 1544
66. A t t ma Tp d mn tc lun, 20 quyn, 660-663 TL; N. 1276; T. 1536
67. A t t ma phm Loi tc lun, 18 quyn, 659 TL; N. 1277; T. 1542
68. A t t m Thc thn tc lun, 16 quyn, 649 TL; N. 1261; T. 1539
69. A t t ma Gii thn tc lun, 2 quyn, 663 TL; N. 1282; T. 1540
70. Ng s T b sa lun, 2 quyn, 663 TL; N. 1283; T. 1555
71. D b Tng lun, 10 t, 662 TL; N. 1286; T. 303
72. A t t ma lun, 2 quyn, 658 TL; N. 1291; T. 1554
73. Thng tn thp c ngha lun, 1 quyn, 648 TL; N. 1295; T. 2138

37

74. A t t ma php un tc lun, 12 quyn, 659 TL; N. 1295; T. 1537

75. i A La Hn Nan mt a la s thuyt php ch k, 3 t, 654 TL; N. 1466; T.
2030
76. i tha Ty du k, 12 quyn, 646 TL; cng tc vi Bin c; N. 1503; T. 2087
77. i t n t Tam Tng Php s truyn, do Hu Lp son nm 665, 16 quyn; N.
1494

B. S dch phm:
Gm 77 dch phm. Nhng chng ta nn ch nhng im sau y:
1. Dch phm s 2 thuc v b i Bt nh ng l khng k.
2. Dch phm s 4 mc d thuc v b Maharatnakuta (i bo tch) c xem nh mt
dch phm ca Php s.
3. Dch phm s 33 v 34 ch rt t s 35, ng l khng k.
4. Dch phm 64 cha nhng cu ca 63, ng l khngk.
5. Dch phm 42 cha nhng cu ca 45, ng l khng k.
6. Dch phm 58, cha nhng cu ca 57, ng l khng k.
7. Dch phm 49, cha nhng cu ca 40, ng l khng k.
8. Tc phm 76 v 77 khng phi dch phm, ng l khng k.
Nh vy, tng cng ch c 68 dch phm.

C. Phn loi cc tc phm trn

Tht kh phn loi cho cng, bi v c nhiu tc phm khng th phn loi; nu khng c k tt c th
chng ta tht kh bao gm chng trong bng phn loi ny. Tuy nhin, bng ny t nht cng gip ta
c mt khi nim v s hc uyn bc ca Ngi Huyn Trang, xc nh in tch hc v s trng ca
Ngi.
1. i tha T-ni-da: s 33, 34
2. Tiu tha A-t-m: s 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 72, 74
3. Cc b thuc Du gi hay i tha A-t-m s 12, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 44, 46,
48, 49, 50, 51, 56, 57, 58, 59
38

4. Cc b thuc Bt-nh: s 1, 2, 3, 42, 45

5. Cc b thuc Tnh-: 9, 10, 11.
6. Cc b thuc Mt tng: s 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
7. Nhn minh lun b: s 52, 54
8. S: s 76, 77
9. Tiu tha phi: 71
10. Ngoi gio: s 73
11. Khng phn loi: s 4, 5, 6, 7, 8, 13, 14, 15, 16, 17, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 43, 47, 53,
55, 75.

D. S bc hc ca Ngi Huyn Trang

S phn loi trn cho ta thy r s uyn bc ca Php s n mc no. Ngi khi u bng i tha
T-ni-da v Ngi thin v l tng B tt v hon ton b qua Tiu tha T-ni-da v nhng ngi
trc Ngi cp n phi ny nhiu. Dch phm ca Ngi v Tiu tha A-t-m gm Lc tc,
Pht-tr-lun, b i-t-b-sa danh ting v vi tc phm khc lin quan n Lun cu x. S ng gp
ca Ngi trong phm vi ny rt gi tr v duy tr hu ht Nht th hu b, gm c b i T-b-sa. Tht
ng tic Php s khng dch b A-hm m nhng ngi tin bi ca Ngi dch khng hon ho
lm. Ngi thin v vn hc Du gi rt r rt, v chnh v vy Ngi nui kht vng Ty du mang
v b Du gi S a lun ph bin cho ngi Trung Quc. Ngi cng dch b i-bt-nh c th xem
nh l ngun ci ca gio l Trung Qun v v Php s mun ni nhp cu thng cm gia hai thuyt
Trung Qun v Du gi.
Nhng sch Ngi dch v Mt tng phn nh c tin ca Ngi v s nim thn ch v ging ngha vai
tr ca nhng cn mng m php mu v s bi ton trong i Ngi. Ngi cng khng qun dch vi
tc phm v Nhn minh, v Tnh v hai tc phm v Ngoi gio.

E. Quan nim trit l ca Ngi Huyn Trang

T nhng dch phm, chng ta c th t ra nhng t tng ca Php s. Ngi dch tc phm s 71 (D
b tng lun) c th xem nh l nhp gii thiu nhng khuynh hng t tng t phi c ng thi
vi c Pht.
Ngi dch Lc tc, Pht-tr-lun, i-t-b-sa v Cu-x-lun, nhp cho Tiu tha A-t-m da
trn b A-hm.
Ngi dch Du gi S a v nhng b lun lin h ph bin i tha A-t-m.

39

Ngi dch nhng b lun Duy thc tng v nhng tc phm lin h ghi li nhng c im ca tng
phi mi m Ngi t cho l chnh Ngi sng lp Trung Quc.
Ngi dch i-bt-nh khi b cho l i ngc gio l Trung Qun, ng thi ngi c dung ha hai
gio l Trung Qun v Du gi.
Ngi dch vi tc phm v Mt tng v Tnh tng bnh vc c tin ring ca Ngi vo s thc
hnh hai mn phi y, vi sut thi gian Ngi chim bi v tr v. Ngi cng mun chng t c
nguyn ca Ngi c ti sinh trn ci tri u Sut hc Du gi S a lun vi B tt Di Lc.
Theo nhng xt on trn, Ngi Huyn Trang c th xem l mt nh i tha dng mnh, tuyn
dng gio l Duy thc v s tu hnh thin v nguyn ti sinh tri u Sut. Ngi c xem l v
sng lp tng phi Php tng Duy thc v nh hng ca Ngi chi li n ni lm lu m c Tam
lun tng. Tng ny bnh vc Trung Qun. S ng gp ca Ngi trong a ht tr thc Pht hc rt
gi tr v su rng v Ngi gip duy tr hu ht b Tiu tha A-t-m, i tha A-t-m, v.v...
nhng nguyn bn Phn vn ny by gi khng cn thy n na.

F. S chnh xc trong cc dch phm ca Ngi

phn on s chnh xc y, cch c nht l so snh nhng bn vn Ngi dch vi nguyn tc ch
Phn, tng ch v tng cu. Nhng ri thay tt c nguyn tc Phn vn u mt. Mc d mi y c
tm c mt t bn tho Phn ng vn rt kh m qu quyt y chnh l bn m Ngi dch ra.
V thi gian v khun kh sch ny rt gii hn, ti ch xin so snh y bn dch hng u bi k th
nht ca Lun Cu-x do Ngi dch vi bn do Tam tng Chn dch, nh th chng ta hy vng d
xt s chnh xc theo ng nguyn vn bn dch ca Ngi.
Hng u ca bi k ting Phn nh sau:
"Yah sarvatha sarvahatandhakarah"
Ngi Chn dch:
"Nht thit chng tr dit ch minh
Tr hu Pht ph tan cc m m."
Php s dch:
"Ch nht thit chng ch minh dit
Ngi hon ton ph tan m m."
Chn c l dch danh t 'Yah' bng "Tr" (hu), trong khi Huyn Trang duy tr ngha n bng
danh t "Ch". S dng danh t 'Yah' ny rt quan trng v n ch s bnh ng ca Pht t lun lun
sn sng cung knh trc bt c ngi no t c chnh ng chnh gic.

40

Li na, i vi danh t Sarvatha sarvandhakarah, Ngi Chn dch l "nht thit chng tr dit ch
minh" (tr Pht dit ht m m). Trc tin s dch "Sarvatha" l tr nht thit chng khng c chnh
xc v t ng ny y nn dng nh mt trng t hn l mt tnh t. Php s dng "Nht thit chng
minh" dch "Sarvathaandhakarah" v "ch minh" dch "Sarva andhakarah". V Andhakarah
y c hai ngha. Akhishatan ajnanam v klishtasammoham, bn dch ca Php s bao gm c hai
ngha. Hn na, vi danh t hata, Chn t n trc danh t "ch minh" trong khi Php s t
n sau c hai t ng nht thit chng minh v ch minh, bi th bn dch Huyn Trang ch r s dit
tr c klishtasammoham v klishtanajnanam. S ging gii Abhidharma Kosabhashya nh sau chng
t Php s dch rt st ngha:
"Tacca
Bhagavato
Baddhasya
pratipakshalabhenatyantam
sarvatha
sarvatra
jneye
punaranutpatthidharmatvaddhatam. Ato' sausarvathasarvahatandhakarah. Pratyekabuddhasravaka
api kamam sarvatra hatandhakarah. Klishtasammohatyantavigamat. Na tu sarvatha. Tatha
hyeshamBuddhadharmeshvativiprakrshtadesakaleshu artheshu artheshu canantaprabhedeshu
bhavatyevaklishtama jnanam."
on vn ngn ny chng t bn dch ca Php s chnh xc v st nguyn vn n mc no. Ngy
nay, Nht Bn, Trung Hoa cng nh Vit Nam, chng ta u hc Cu-x-lun qua bn dch ca Ngi
Huyn Trang v dng bn dch ca Chn tra cu.

VII. HUYN TRANG, NH TRC TC

V phng din trc tc, Php s khng li nhiu tc phm, v Ngi qu bn vi vic dch thut.
Ngoi ra, Ngi cng cn nhiu vic lm khc lm.
Khi cn n , dung ha hai phi i tha, Trung qun v Du gi, Php s vit bn Hi tng
lun, "v s dung ha hai phi", gm 3.000 on. Tc phm ny vit bng Phn ng. a cho Gii
Hin Php s xem, Ngi ca tng nhit lit v khuyn tt c nn tm c. bc nhng li ch trch ca
cc php s tiu tha, nh Prajnagupta (Bt-nh-cc-a) vit mt bn vn gm 700 on kch
i tha, Php s vit cun "Ch c lun" gm 1.600 on bc b cun sch trn bng gio l i
tha.
Tht v cng ng tic v 2 bn vn vit bng Phn ng ny mt v n c bn dch cng khng cn,
v chng ta mun bit Php s lm sao dung ha hai hc phi Trung qun, Du gi v Ngi bc b
l thuyt tiu tha ra sao lp i tha gio. Tng truyn Ngi khi dch cun o c kinh ra
Phn ng theo li yu cu ca vua Kamarupa nhng trong cun "i Ngi Huyn Trang" ca T kheo
Hu Lp khng ni n tc phm ny.
Khi Php s tr v Trung Quc, th theo li Hong Trung Hoa, Ngi vit Ty Vc k, ghi li cuc
du lch Ty Vc bng ting Trung Hoa. Tc phm ny c tng tr trong tng kinh Trung Hoa, mang
s 1503, bn Th tch v Tam tng Trung Hoa ca Nanjio hp tc vi Bin C. Chng ta c th chc
chn rng tt c cc ti liu u do Php s cung cp, cn li vn, s chn ch v cu th do Bin C
m nhim, v c hai cng bn v cc on mch v sn ct ca cun sch.

41

Trong tc phm ny, Php s ni n nhng x Ngi ving thm hay nghe ni, v t chng mt
cch t m da theo mt dn bi vch sn. Nhng x quan trng Ngi ving thm v ni n gm
138 x, k theo th t sau y theo Ty du k.

a- Tn x s:
Cun 1:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34. Ca-tt-th

Xch-ngc
Cc-ha

Ht-l

Cun 2:

42

A-k-ni
Khut-chi
Bt-lc-ca
N-xch-kin
Gi-thi
B-hn-quc
Tt--l-sc-na
Tp-mt-kin
Nh-mt-h
Kip-b-t-na
Khut-xng-nh-ca
Ht-hn
B-ht
Pht-a
Ha-l-tp-di-gi
Yt-sng-na
t-mt
din-na
Ht-l-ma
D-mn
din-na
Hoch-sa
Kha-t-la
Cu-m-
Dc-gi-lng
tt-manh-kin
Ht-lm
Phc-ht
Nhu-mt
H-thit-kin
t-thch-kin
Yt-chc
Phm-din-na

35.
36.
37. Kin--la

Na-yt

Lam-ba
la-ht

Cun 3:
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45. Yt-la-x b-la

t-hu
Tng-ha
Ca-thp

-trng-na
Bt-l-na
th-la
b-la
-lc-thi
di-la
Bn-n-ta

Cun 4:
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60. Kip-t-tha

Ch-na
X-ln

Mt-

Kit-ca
bc-
t-la
Khut-l-a
Thit-a--l
Ba-l-d-t-la
Mt-th-la
Tt-tha-n-thp-pht-la
Tt-lc-cn-na
b-la
Bn-la-hp-ma-b-la
C-t-sng-na
-b-ch-t-la
T-la-san-na

Cun 5:
61.
62.
63.
64.
65.
66. B-sch-ca

Yt-nh

cc-x
A-du-
A-da-mc-kh
Bt-l-da-gi
Kiu-thng-di

Cun 6:
67.
68.

Tht-la-pht-tht-
Kip-t-la-pht-tt-
43

69.
70. Cu-thi-na yt-la

La-ma

Cun 7:
71.
72.
73.
74.
75. Ni-ba-la

Bn-la-nit-t
Chin-ch
Ph-x-ly
Pht-lt-th

Cun 8 v 9:
76. Ma-kit-

Cun 10:
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93. Lm-la-c-tra

Y-ln-na-bt-pht-a
Chim-ba
Yt-chu-n-k-la
Bn-na-pht-n-na
Ca-ma-l-ba
Tam-ma-t-tra
am-ma-lt-
Kit-na-na-t-pht-lc-na
-
Cung-ng-
Yt-lng-gi
Kiu-tt-la
n-t-la
-na-yt-kit-ca
Chy-l-da
t-la-t-

Cun 11:
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.

Bt-lc

44

Tng-gi-la
Cung-kin-na-b-la
Ma-ha-lc-
yt-lip-bn
Ma-ha-lp-bn
A-tra-li
Kh-tra
Pht-lp-t
A-nan--b-la

103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116. Pht-lc-na

T-lc-
C-chit-la
-x-din-na
Trch-ch-
Ma-h-thp-pht-la-b-la
Tn-
Mu-la-tam-b-l
Bt-pht-a
A-im-b-sy-la
Lang-yt-la
Ba-lc-t
T-a-th-la
A-phn-tr

117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138. C-tt-t-na

To-c-tra
Pht-lt-th-tc-ng-na
An-t-la-phc
Khot-tt-a
Hot-quc
Mng-kin
A-l-ni
Yt-l-h
Ngt-lt-sc-ma
Bt-l-ht
H-ma-t-la
Bt-t-sng-na
Dm-bc-kin
Khut-lng-na
t-ma-tt-thit-
Thi-kh-ni
Thng-di
Kip-bn-
-si
Kh-sa
Chic-c-ca

Cun 12:

b.- Hon cnh a l

Khi t v x no, Php s cp n a d trc ht. Nh th m chng ta bit rng kinh Kucha
(Khut-chi) chng hn, di chng 1.000 l t ng sang ty v 600 l t trung tm n pha bc. Kinh
Kosala di chng 1.000 l vy quanh l ni. Rng dy trng ip v chu vi ca th c chng
40 l. Kinh Ma-kit- chu vi chng 5.000 l.

45

c. t ai v nng nghip
Sau khi t hon cnh a l, Php s cp n t ai v nng nghip. X Kashmir chng hn, rt
thun li cho ngh trng trt v sn xut hoa qu di do. X Udyana khng c ph nhiu v sn
phm ca t ai khng c di do, mc d ngi ta gieo tt c loi ht ging. X ny sn xut rt
nhiu nho nhng t ma. t c nhiu vng v st li cho vic trng cy c ngh. Nhng khu rng tng
trng rt mnh v hoa qu di do. V x Ma-kit-, t ai rt ph nhiu, ma mng xanh tt. La
trng rt nhiu ht ln v c v ngon ngt. La ny c mu sc sang chi v thng c cho l loi
la ca nhng bc vng gi dng.

d. Kh hu
Sau Ngi t v kh hu. X Mathra (Mt-th-la) chng hn, c mt kh hu nng trong khi x
Samarkand (Tp-mt-kin) kh hu n ho. X Udyana ma h v ng iu , gi ma ng thi.
X Ca-thp-di-la thi tit bng gi, tuyt rt nhiu nhng gi khng d di lm.

e. Tnh tnh v phong tc

K n Php s cp n tnh tnh v tp qun ca ngi dn chng hn nhng ngi Urasa (lc-thi) khng bit n cng l hay l lc g, h c bn cht bo ng v hung d, a la di lng gt.
H khng tin Pht gio. Ngi x Vaisali (Ph-x-li) tri li, tht th hin lng, h knh o c,
trng hc vn. H cng c ngi t o v ngi theo chnh php. Ngi x Varanasi th l n ho,
knh trng nhng ngi hiu hc. Phn ng tin theo t thuyt, tr mt s t tin theo Pht gio. Ngi
x Ma-kit- tnh tnh gin d trung thc. Nhng ngi ny knh trng ngi ham hc v rt tn sng
Pht php.

f. Nhng cha th Pht v n th Thn

K n Php s ni n s lng cha v n Ngi thy trong x. Kiu chng di chng hn c
chng 12 cha suy sp v hu nh hoang vu. C tt c chng 500 v s trong nhng cha y hc
gio l tiu tha. C chng 50 n th thn v s ngi t gio rt ng. X-V, c hng trm ngi
cha phn ng nt, y mt s t s h gio l ca php Chnh lng b. Ma-Kit-, c
chng 50 cha cha 10.000 v tng hc i tha gio. C nhiu n th thn v ngi t gio rt ng.

g. Nhng thp th Pht tch

Php s khng bao gi qun t chi tit nhng bo thp v cha chin cha X li Pht hay c lin quan
n mt v hc gi n danh ting no. Chng hn trong Vng quc Ba-Li-Ca, c mt ngi cha
mi. Trong cha ny, gia phng th tng Pht v pha Nam c mt ci chu c Pht thng
dng tm ra, cha chng mt "thn" nc. C nhiu mu chi mt, nhng tht kh ni c chu
y lm bng th kim loi hay g. Ngoi ra cn c mt ci rng Pht di chng 2 phn, rng 1 phn,
mu trng ng v cht sng trong. Li c mt chic cn chi ca Pht lm bng th c Kusa di chng
5 tc, chu vi hn 1 tc. Cn nm ngc qu.
Ti x Vrnasi, v pha ng bc th , pha ty sng Vrnasi, c mt bo thp do vua A-Dc xy,
cao hn 24 thc, pha trong dng mt tr mu xanh nht, bng nh gng. Mt tr sng long r
46

rng, v thng thng c th thy hnh ca Nh Lai. V pha ty nam cha Lc Uyn, c mt bo
thp bng cng do vua A-Dc xy. Mc d nn thp suy sp, thp vn cn cao chng hn 24
thc. Trc thp c mt tr cao gn 20 thc, bng sng. Nhng ngi thnh tm n khn vi
c th thy c nhiu hnh nh khc nhau ty im xu tt, v c nhiu ngi thy tht. y l ni
Nh Lai chuyn Php lun sau khi chng ng.

h. Cha lin quan n nhng t Pht

Sut cuc Ty du, Php s t t m tt c nhng ngi cha c lin h n nhng i t Pht. Khi
Ngi n x Mathur (Mt-th-la), Ngi thy nhng bo thp cha di tch nhng t Pht danh ting
nht nh Ngi X-Li-Pht, Mc-Kin-Lin, Ph-Lu-Na Di -La-Ni-T, u-Ba-Li, A-Nan, LaHu-La, Vn-Th v nhiu B tt khc. Hng nm sut ba thng n chay (tam nguyt trai: thng Ging,
thng Nm, thng Tm m lch) v 6 ngy chay (lc trai) trong thng, nhng tn tranh nhau l
bi, dng cng phm vt cho nhng thp y. Thp ngi X Li Pht thng c nhng ngi hc
gio l A-t-m cng bi, thp Mc-Kin-Lin do nhng ngi hc tham thin, thp Mantaniputra do
nhng ngi tng kinh, thp u-B-Li do nhng v ni s, thp La-Hu-La do nhng ngi cha th
i gii v thp nhng B tt do nhng ngi i tha.
th A-du- c mt ngi cha c, y Th thn B tt tr trong 10 nm; trong thi gian y Ngi
vit nhiu lun tiu tha v i tha. Gn y c mt ngi cha cng xa l ni B tt Th Thn ging
php cho nhng v vua nhiu x, cho nhng n s v B la mn t bn phng. V pha bc bo thp
cha tc v ngn tay, c nhng di tch mt ngi cha c. Ngi lun s Thng Th phi Kinh b son
b T-b-sa lun y. Cch chng 5 hay 6 l v pha ty nam ca th , gia rng cy Ym-mtla, c mt ngi cha c, y B tt V Trc nghin cu hc hi v hng dn nhng ngi xut gia,
c s. B tt V Trc ln Linh i hc Di Lc B tt v Du gi S-a-lun, Trang nghim i
tha kinh lun, Trung bin Phn bit lun v.v... v ging gio php vi diu cho i chng. V pha ty
bc ngi ging ng c y ngi ta thy mt ngi cha c gn sng Hng v pha bc. gia ngi
cha y, c mt bo thp cao hn 25 thc, y l ni Th Thn B tt ln u tin kht khao gio l
i tha. A-gia mc kh (kh: c ngha l g t hay khong t b hoang [BT]) c mt ngi cha
hn 200 v tng. y l ni ngy xa lun s Gic S son b Lun i-T-b-sa. Li ca Thp Di La,
c mt ngi cha 30 v tng, ni y ngy xa Tng gi Bt--La son b Thun chnh l lun.

i. Nhng cu chuyn
Php s khng bao gi qun k nhng chuyn lin quan n x s hay ni m Ngi n ving. Nh
vy s tng thut ca Ngi thm linh ng vi nhng cu chuyn hng th lm lt t khu truyn.
Khi Php s n A-du-, Ngi k chuyn B tt Th Thn theo i tha nh sau:
" trong mt ngi cha c c mt thp gch cao chng 25 thc. y l ni Th Thn ln u tin
khao kht i tha gio. Ngi Th Thn n t Bc n. Lc y Ngi V Trc sai mt mn ra gp
ngi Th Thn. Ngi mn ng ngoi ca s v khi m qu khuya, ng bt u tng kinh
Thp a, Th Thn cm thy tm bng sng v hi hn v cng v khng nghe c gio l vi diu
thm thm. Ngi quy mi s lung di cho ci li, v dng mt con dao toan ct li mnh sm
hi khu nghip qu kh. Nhng Ngi V Trc lin ng trc mt tn dng Ngi nh sau:

47

"Gio l i tha cha nhng nguyn l vi diu ca chn l, ch Pht u tn thn i

tha v thnh hin th knh. By gi ti mun ni, n lc ng nn t mnh nhn
thc. Khng g cng c bng. Theo li dy cao c ca ch Pht, ct li khng phi l
sm hi. Ngy xa, li ng dng ph bng i tha, th nay ng nn dng li sa
li mnh v t i mi, y l iu hay nht. Nu ng ngm ming khng cn tht li
no th phng c ch li g?"
Ni xong V Trc bin mt. Th Thn vng li, khng ct li na. Sng hm sau, Ngi n ly
VTrc, v c nghe ging i Tha. T y Th Thn ngy m hc hi, t tng cao rng. Ngi
vit chng 100 b lun v i tha c rt nhiu ngi c v bn n."
Khi Php s n X-v, Ngi k chuyn quy y ca Ch-Man theo Pht gio, chuyn ng Cp C c
mua K Vin, chuyn vua Lu Ly tn st dng h Thch Ca.
Khi t v thnh Ca-T-La-V, Php s cn t t m chuyn Tin A-T- on vn mnh thi t v
nhng giai on trong i C m t lc nh ti kinh Ca-T-La-V. Khi k v Cu-Thi-Na, Php
s k rnh mch chuyn c Pht nhp Nit bn v chuyn ba ln Ngi ra khi quan ti. Ln u
tin Ngi a ra hai cnh tay v hi A-Nan xem ca Dip n cha. Ln th hai, Ngi ngi dy ging
php cho thn mu. Ln th ba Ngi a chn ra cho Ma-Ha-Ca-Dip. Ti Ba-La-Ni, Php s k
chuyn B tt sinh lm nai cha v tnh nguyn hy sinh mnh cu sng mt nai m. Ngi cng k
tng tn v ln thuyt php u tin ca c Pht Ph-x-ly. Ngi k chuyn ngi con gi c chn
nai v sinh 1.000 con trai. Ma-Kit-, Php s k chuyn a ngc do vua A-Dc xy, chuyn
thnh ph Ba-tra-ly-Pht, chuyn A-Php A-Ma-Lc, s quy y ca A-Dc, v cuc tranh lun gia
nhng Pht t v ngi ngoi o.

j. Hon cnh a d ca n
Ngoi s tng thut cc x s Ngi i qua, Php s cn nhn xt tng qut v a d x n, kh
hu, php o lng, thin vn, lch php, cc thnh ph, lu i, ch ngi, cch n mc, o qun, tp
tc, s sch s v hay tm ca dn chng, ch vit, ngn ng, sch, s nghin cu Ph-, nhng tng
php Pht hc, nhng giai cp, hn nhn, hong gia, thuc, v.v... S miu t ny rt quan trng v n
trnh by mt hnh nh r rng ca x n vo th k th 7 cng vi phong tc tp qun ca dn
chng, s gio dc, chnh th v.v...
Trc ht, Php s ging tn ca n nh sau:
Danh t Thin Trc c nhiu cch ging khc nhau v rt m h. Ngy xa Tu m l Thn c hay
Hin u, ngy nay c tr thnh n theo Hoa ng c ngha l mt trng. Mt trng c nhiu
danh t ch v n l mt. V trong x ny nhng thnh hin thng hng dn th s nh mt
trng chiu khp. Do m c tn n .
on Php s t chu vi ca 5 x n l hn 90.000 l. Ba b l bin. V pha Bc c ni tuyt chn
ngang, rng v pha bc hp v pha nam, c hnh bn nguyt. Ton din tch t chia thnh 70 x. Cc
ma nng nc v t c nhiu nc. t trng trt c dn thy di do nn rt ph nhiu. Min nam
c nhiu rng, nhiu c v xanh tt. Min ty t chai sn v khng hoa mu.

48

k. Tinh thn, bn sc dn n
Php s c nhng nhn xt sau y v tnh tnh, tinh thn ngi n.
Mc d h c bn tnh rt r hp tp, h t ra rt lng thin v trc tnh. V ti sn h khng lm giu
phi php. V cc nhim v cng dn, h cho php nhiu d di. H s hnh pht i sau v khinh
thng ngh nghip sinh li. H khng a di tr lng gt, v dng s th tht tn trng giao c.
Nn hnh chnh ca h rt mc cng bnh chnh trc, phong tc tp qun rt thanh bnh ha nh.
Nhng ti nhn phn lon vt lut triu nh hoc m mu phn ch thng b cm t khi vic c bi
l. Nhng h khng b hnh pht th xc. H c t do sng cht mc h, nhng khng c k lm
ngi na. Nu c phm vo thun phong m tc hay cng l, khng trung hiu, th b ct mi, tai
hoc chn hay y bit x hoc n bin a hoang vu. V nhng ti khc, c th np tin chuc ti.
Cc ti nhn khng b tra tn p th ti. Nu mt ti nhn thnh tht th ti th ch b pht xng vi
ti li. Nu ti nhn c che giu bo cha, s b th thch bng 3 th: nc, la, thuc c bit s
tht v tr ti. (Nu qu tht v ti, th nh cc thn linh, ba th y s khng lm hi c ngi b th
thch theo lng tin thi by gi. Li ch ca dch gi).

l. S sch s:
Php s t ra c nhn xt sc bn khi Ngi k v nhng c im sau y ca ngi n, v s sch s
ca h, v s tm ra trc sau khi n, s tm bng nc thm:
"H ht sc tn trng s sch s. Khng mnh lc g i c nh ca h v phng din ny.
Trc khi n h tm ra. H khng bao gi n thc n tha. Chn bt n khng c chuyn quanh.
Nhng chn bt g v t mi khi dng l b. Chn bt bng vng, bc, ng, st th c chi nh
bng. Sau khi n, h dng cnh liu xa rng, on ra tay, sc ming. Trc khi tm ra, h khng
ng chm nhau. Sau khi tiu tin h cng ra sch. Thn th h thoa nhiu th hng khc nhau gi
l phn trm hng v mt hng. Khi nhng v vua tm th c nhc cng nh trng n ht. Trc
khi dng l hay cu nguyn h cng tm ra rt k cng."

m. Gio dc:
Php s c vi nhn xt ng n v gio dc n. Nhng tr v lng hc cun sch 12 chng gi l
Tt-m. Sau khi ln by h ln lt hc cc b lun sau y:
1. Thanh minh: Khoa hc v m thanh, danh t, ngn ng, ngun gc v nhng ch
cng gc.
2. Cng xo minh: khoa hc v cc ngh thut, tiu xo, my mc, m dng, lch v.v...
3. Y phng minh: Khoa hc v y l, bao gm nhng cu thn ch, b thut, tr bnh,
thut chm cu v.v...
4. Nhn minh: Khoa hc v nhng vn ni ti, xt v ng lun, nhng nguyn l vi
t v nhn qu.

49

Nhng ngi B-la-mn hc bn quyn V-.

1. Th (Ayurveda): Dy s dng sanh tnh tnh nhn cch.
2. Tr (Yajurveda): Ni v t l, cu nguyn.
3. Bnh (Smaveda): Ni v l nghi, bi ton, chin lc, binh, chin hnh.
4. Ch (Atharvaveda): Khoa hc v thn b nh nim ch, thuc.

n. S o lng:
Php s t s qua v n v chiu di ca ngi n thi by gi. n v cn bn l do tun bng mt
ngy qun hnh, theo truyn thng cc v thnh vng xa li. Tnh theo thi xa 1 do tun bng 40
l. n thng dn tnh n bng 30 l v trong cc thnh gio, n bng 16 l. Mt do tun bng 8
Cu-l-x (Kroshas). Mt Cu-l-x l khong cch t y 1 ting b rng to c th nghe. Cu-l-x
(Kroshas) gm c 500 cung (dhanu). Mt cung (dhanu) chia thnh 4 khuu tay (hastas). Mt khuu tay
(hasta) gm 24 t (angulis). Mt t tay (anguli) gm 7 ht la (yavas) v.v... cho n 1 con chy
(yuka), con rn (liksha), mt ht bi trong nh nng xuyn qua khe ca, mt si lng b, 1 lng cu, 1
lng th v.v... mi th chia thnh 7 phn n 1 anu (vi t). Ht bi nh xu ny chia ra 7 phn thnh
mt ht v cng nh, khng th chia c na m khng tr thnh h v, v c gi l cc vi.
Php s li ni n s phn chia thi gian ngn nht gi l st-na (kshana), 120 st-na lm thnh mt
t st-na (takshana), 60 t-st-na bng 1 lp-phc (lava), 30 lp phc bng 1 mu-h-lt-a
(muhurta), 5 mu-h-lt-a thnh mt thi (kala), 6 thi (klas) thnh mt ngy m (ahoratra). Nhng
thng ngi ta chia ngy m thnh 8 klas (8 thi). Khong thi gian t trng khuyt cho ti trng
trn gi l suklapaksha (bch-phn). Khong thi gian t trng thng tun cho n khi ti hon ton
gi l krishnapaksha (hc-phn). Khong ny di 14 hay 15 ngy v c thng thiu, thng . Hc phn
v bch phn tip theo lm thnh mt thng, 6 thng l 1 hnh (ayana). Khi mt tri di chuyn bn
ngoi th gi l Bc hnh, khi di chuyn bn trong th gi l Nam hnh. Hai thi k ny hp thnh mt
nm (vatsara). Mt nm li chia thnh 6 ma. T ngy 16 thng ging n rm thng 3, thi tit dn
dn nng nc. T 16 thng 5 n rm thng 7 l ma ma, t 16 thng 7 n rm thng 9 l ma tng
trng mnh lit, t 16 thng 9 n rm thng 11 l ma dn dn lnh, t 16 thng 11 n rm thng
12 l ma rt lnh.
Theo thnh gio ca Nh Lai, mt nm chia ra 3 ma. T ngy 16 thng ging n rm thng 5, y l
ma nng, t 16 thng 5 n rm thng 9 l ma ma. T 16 thng 9 n rm thng ging l ma rt.
Hoc nm chia lm 4 ma: xun, h, thu, ng. Ba thng ma xun gi l Ch-tt-la (chaitra), Ph-xth (vaisakha), Th-st-ha (jyeshtha), theo trung Hoa l t ngy 16 thng ging n rm thng 4. Ba
thng ma h l An-sa- (Ashadha), Tht-phit-na (Sravan), Bn-t-la-bt- (Bhadrapada) t ngy
16 thng 4 n rm thng 7. Ba thng ma thu l A-thp-phc-kh-x (Asvina), Ca-lc--ca
(Karttika), Mt-gi-thy-ra (Mrgasirsha) t ngy 16 thng 7 n rm thng 10. Ba thng ma ng l
Bo-sa (Pushya), Ma-kh (Bgha), Ph-lc-l-noa (Phalguna), t ngy 16 thng 10 n rm thng
ging. Theo cch phn chia ny, nhng v tng theo li dy ca Pht, thng gi hai ma an c, hoc
l ba thng u hay ba thng sau. Ba thng u theo Trung Hoa t 16 thng 5 n rm thng 8. Ba
thng sau t 16 thng 6 n rm thng 9. Nhng v dch kinh v lun ngy xa ni ma kit h kit

50

ng. y l v bin a khng hiu cch c ca min Trung Quc cho ng, hoc h dch kinh
trc khi nm vng th ng a phng, nn c lm ln.

o. Dinh th nh ca
Php s cng ch t rt rnh mch v nhng thnh ph, dinh th, nh ca: "Lng xm u c cng
hnh vung, rng v cao. Nhng con ng ln, ng nh th ngon ngoo, khng bng phng, c
nhiu t tng v cng d dy. Sp, ca tim c nhng bng tn v nm hai bn ng. t, ng
ng, ca s, kch s, ao ph, ngi qut ng, u c nh ngoi khu vc lng. i ng th h i
bn tri. Nh h c thnh bao quanh. t thp v m, nhng thnh quch c nhiu lp gch. Tng
lm bng tre an v g. Nh c hnh lang v nhng ln g c mi phng t vi v lp ngi. Nhng ta
lu u lm theo mt kiu nh Trung Hoa. Tranh, ci c, ngi hay bng g u c dng lm
lp. Vi h t tng. Nn nh c rc phn b cho hp v sinh. Thnh thong cng rc hoa.
Nhng tu vin th c xy ct khc thng, c gc chung bn gc v nhng gian tri c tng. Ko
ct n tay u c chm tr cng phu. Cng, ca s, thnh ly u c v nhiu hnh trang hong.
Nhng nh ca thng dn th sc s bn trong v gin d bn ngoi. Ch danh d l ch gia
nh, cao rng v c bit. Nhng gian phng c nhiu tng v nhng nh hai tng u theo nhng kiu
mu khc nhau. Ca m v phng ng. Ngai vua cng hng ng."

p. Ch ngi, cch n mc
" ngi v ngh ngi, h dng ging bng dy bn li. Nhng ngi trong Hong gia, nhng ngi
tai mt, hc gi, cng chc, ngi giu trang sc khc nhau, khng theo cng mt kiu. Ngi vua th
cao, rng v cn nhiu ngc, gi l ngai s t, bc nhiu vi qu. Ch vua chn c trang hong
bng ngc. Phn ng dn chng v cng chc dng nhng gh ngi chm tr p v trang hong
sc s ty thch."
Php s t qun o ca h khng c may ct, h thch phc sc gin d mu trng v khinh thng
nhng mu sc hn n le lot. n ng mc nhng tm vi qun quanh tht lng, vt qua vai v
thng xung dc thn th v bn phi. o n b cng qun ngang tht lng v ph xung, hai vai u
che kn. Trn nh u h c mt bi tc, tc cn li b xa xung, Mt s ngi ct ru mp v c
nhng tp tc k d. H mang trng hoa quanh u, thn th trang sc bng vng ngc v eo king c.
o ca h gm c Kiu-xa-la (Kausheya) l la dt bng t tm hoang, X-ma (Kshauma) lm bng
vi kp, Kim-bt-la (Kambala) dt bng lng d mn v c th xon li, c xem l vi mc rt qu.
Bc n, thi tit cc lnh, dn chng mc o qun cht v ngn, trng nh nhng ngi r H. o
qun v cch trang sc ca nhng ngi t gio c nhiu kiu pha trn v nhiu mu. H mang lng
cng v ui cng, hoc trang sc bng s ngi (kapaladharinas) v king c, hay i trn trung. H
mc o bng l hay v cy, nh tc ru hoc tc rt di hai bn thi dng, cn tc trn nh u
th bn li. o qun thng nht th khng ng nht, c mu hoc trng.
Nhng v tng c ba y, ba y y c nhiu kiu ty theo tng phi, ng vin rng hoc hp, nhng
mnh v (ip) hoc nh hoc ln. o tng-kh-v ph vai tri che hai nch, h bn tri v kn bn
phi, c ct di qu tht lng. o N-pha-ta-na khng c tht lng, khi mc th xp thnh nhng
np v buc li bng dy. Mu o thay i ty tng phi, hoc vng hoc khng ging nhau. Nhng
ngi giai cp St--l v B-la-mn trong sch gin d, sng m bc cn kim. Nhng v vua, i
thn c o qun v trang sc p nhiu mu. H trang im u bng vng hoa v m nm ngc,

51

mang nhn, vng, king. C nhng thng gia giu c ch chuyn bn trang sc. Phn ng i chn
trn, mt s mang giy dp. H nhum rng, en hoc , sa son tc, xu tai, trang im mi v c
mt ln. y l v bn ngoi ca h.

q. Mu t
"V mu t th do Brahmadeva (Phm Thin) sng ch v truyn li cho n nay. C tt c 47 ch,
phi hp ty i tng v dng ty trng hp. Mu t ny truyn b su rng v lp thnh nhiu
ngnh. Ty a phng v dn chng c t thay i, nhng k chung cc t ng khng khc nguyn
trng bao nhiu. Trung n cn gi s chnh xc ca thn thnh. Cch pht m rt trong sng v ng
lm mu mc. Nhng ngi bin a v vi vng khc th li c nhiu cch c sai lm, thin v s
th ha ng v khng k n s duy tr bn sc uyn nguyn. V cc k s, c mt vin chc ghi chp
v gi gn. Nhng s gia gi l Nilapita (Ni-la-b-tra) ghi li cc bin c lnh d, cc tai ch v cc
vic may mn xy ra."
Nh vy cun Ty Vc K ngy nay tht l quan trng, v l cun sch c nht miu t mt cch
chnh xc v linh ng x n vo th k th 7, vi quang cnh a l, kh hu, tho mc, nng
nghip, vi bn sc dn tc, nhng ni Pht tch. Cunningham vit sch v c n vi cun Ty Vc
K bn cnh, ng ta nh x cc nc ngy xa v d tn ca chng theo nhng chi tit m Php s
vit trong sch Ngi. Hu ht nhng Pht tch u c tm ra v tn nhng thp c xc nhn nh
cun Ty du ca Ngi. Nhiu hc gi Nht a kin lm li cuc Ty du ca Ngi Huyn Trang theo
ht ng i ca Ngi n n , hy vng s c nhiu khm ph mi l quan trng trong phm vi
Pht hc. Hn na, trong cun sch ny Ngi cng cho nhiu chi tit v lch s Pht gio, s lm
sng t s thnh lp cc chi phi Pht hc v nu r vai tr ca nhng lun s quan trng trong s lp
thnh cc thuyt phi mi. Quyn Ty Vc k ca Php s tht d ng gp rt nhiu trong a ht lch
s v a d n , cng nh a ht Pht hc.
thy phn no tnh tnh cao thng, hc thc uyn bc v vn chng iu luyn ca Ngi, chng
ta tm dch ra y ton bc th ca ngi gi cho Prajna-prabha (Tr Quang), mt v T kheo n
Nalanda. Qua bc th ny, chng ta cng c th thy c s knh trng ca ngi i vi Php s Gii
Hin.
"T kheo Huyn Trang triu ng, xin cung knh gi bc th ny n Tam tng Tr Quang MaKit-, Trung n. K t khi php bi bit Ngi, hn 10 nm tri qua. V ng s cch tr cho
n nay vn cha c tin tc g ca Ngi v vi thi gian hoi nim ca v Ngi cng ngy
cng su m.
Nay c T kheo Php Trng (Dharmarudha) n cho hay Ngi vn c khang an, thc vui mng
nh chnh mt c chim ngng tn nhan, ni mng khng t xit. Nay tit tri c thay i ngy
cng nng nc, chng hay Ngi thy php th th no.
Nm qua, tin li cho hay rng lut v thng mang i v php s cao c ca chng ta, Ngi Gii
Hin. Nghe tin tht bng hong nh st nh ngang tai. i! Con thuyn trn b kh chm v i
mt ca tri v ngi khut dng. C ng u ni sinh ly ging xung chng ta qu sm.

52

V h tr chnh php tht trng nhng ht ging lnh v vun xi cy cng c t v lng kip, cho
nn ngy nay vc mo Ngi th uy nghi, thin t th xut chng. Ngi tha hng c hnh ca ngi
Thanh Thin v vinh quang ca Ngi Long Th. Ngi t li b uc Tu v treo cao ngc chnh
php. Ngi dp tt ngn la nng trong ni rng t kin khc phc cn i hng thy ca bin ngy
thuyt. Ngi c v nhng ngi bing nhc, khin h tin ln ng n t chu ngc v ch
ng cho nhng k lc lm. V i thay, cao c thay, ct tr ln ca cnh ca Php m Ngi l tng
trng y.
Hn na, gio l tam tha, nh gio, tt c nhng ti v thuyt trng tn v hy dit ca cc t phi
Ngi u thng sut tng tn. Ngi hiu r ngha trong cu un khc nht v hiu ngha tt c nhng
thuyt b n. Nhng Pht t v ngi khc o u tm n Ngi v Ngi tr thnh v lnh o tm linh
ca n . Nhng li dy ca Ngi chn thnh v chnh xc, Ngi dy sut ngy m chng n mi
mt. Li dy ca Ngi lm li lc cho c mi ngi, bin i ty theo nhu cu v kh nng ca h, v
dng kin vn ca Ngi khng bao gi cn. Ngay khi i tm chnh php, c may mn c d
cc bui thuyt php ca Ngi v nghe nhng li vng ngc. Mc d cn ngu mui km hn, cng
lnh hi c rt nhiu qua nhng li Ngi ch gio. Khi tr v x, Ngi khng n h ban cho
nhng li dy qu ha v n cn nhn nh. Ngay gi y, vn cn nh vng bn tai ting Php m
huyn diu. Chng ta nhng tng Ngi cn trng th chng ta c noi theo gng mu cao vi
ca Ngi. Th m ng u, lut v thng mt sm gi Ngi i vo v tn. Ngh n s Ngi khut
bng m khng tr li, tht mun vn cm thn.
Php huynh t lu th gio vi Ngi v hu cn bn Ngi t th u, c l php huynh kh lng cu
mang ni bit ly au n th ny. Nhng chng ta lm c g by gi? Mi php u phi chu sanh
dit, lut v thng kht khe dng y! Xin cu mong php huynh chng qua cn tang thng ny m
khng qu u t.
Ngy xa, khi c Th Tn qua i, Ca Dip tn gi can m gnh trng trch cao qu ca Ngi v
sau khi Thng Na Hoa Tu t trn, u-ba-cc-a truyn b chnh php su xa. Ngy nay, Php s
khut bng, thit ngh php huynh hy tip tc s mng ca Ngi. Cu mong php m huyn diu
ca huynh s tun chy nh nc non cao. Trong cc kinh in mang v, dch c b Du-gi
S-a v nhng b khc, tnh c hn 30 quyn. Bn dch Cu-x v Thun-chnh-l vn cha xong v
hy vng hon tt nm nay.
Thin T ng triu vn c khang an, giang sn vng chc, vi lng t bi ca ngi Thin , Ngi
ng gp nhiu trong cng vic truyn b gio l ca ng Php vng. Ngi ta cho tt c
nhng sch mi dch. Ngi ra lnh cho nh thn sao chp cc bn dch v cho lu hnh khp x cng
nh trong cc nc ln bang. Mc d chng ta ang khong cui ca thi tng php, gio php
cng vn cn chi ngi quang minh khng khc thi m Th Tn thuyt trong vn Th-a, x Thtla-phit.
y l nhng tin tc xin chuyn n. Khi qua Tn--h, nh mt mt nga ch y kinh
sch, xin vit li y nhng cun ri mt. Knh mong tn huynh gi li cho khi no c dp.
Cng vi th ny, c km theo t l vt cng dng, xin tn huynh hoan h. ng di trc tr, kh
th gi nhiu, dm mong tn huynh ng ch trch.
xin knh bi."

53

VIII. HUYN TRANG, NH THN B

Chng ta thy Php s l mt hc gi, mt ging s, mt nh hng bin, mt dch gi v mt tc gi.
S hc rng ti cao khin Ngi thnh mt v tr thc khng l gia nhng ngi ng thi. Nhng iu
k l l ni Ngi c mt tm t thn b su m, mt lng tin nng nhit gn nh cung tn, vt
ngoi mi tng tng. Trong sut i sng ca Ngi, chng ta chng kin mt s h tng tc ng
gia cu khn, bi ton, thn thng v mng m n ni mi s kin quan trng trong i Ngi hnh
nh c quyt nh, khng phi bi nhng suy ngh n o da trn thc ti, m chnh bi mt vi
sc mnh huyn b m Php s hon ton tin tng.

1. Lng tin nng nhit

Lng tin nng nhit ca Php s tht k l v v song. Trong khi Ngi i chim bi, lc n mt thp
hay Pht tch no c xem l c tng tr x li Pht, Php s khng bao gi qun n chim ngng
v nh l mt cch thnh tn.
Khi Php s n x Nagarahara, Ngi nh l v i nhiu xung quanh thp do vua A-Dc lp ln ti
ch B tt Thch Ca tri o bng da nai v tc trn bn c Pht Nhin ng bc qua. Mt khi
Php s n thnh Pht nh Ct, Php s cho nghin mt t hng bt thm in du s ca c
Pht v Ngi c hnh nh mt cy B . Cng ti thnh ny, Php s nh l mt ca c Pht. Y
Tng gi l ca c Th Tn lm bng vi rt mn, tch trng vi nhng vng trn bng sc trng v
cn bng g trm hng. Php s cng c cng 50 ng tin vng, mt ngn ng tin bc, bn trng
phan [L c (BT)] rt p, hai cun la v hai b y.
Php s t i mt mnh n thnh ph Dipankara n thm ng , ti y c Nh Lai iu
phc c con rn thn v li hnh bng ca Ngi. Trn con ung i, Php s gp nm tn tng
cp. Nhng tn ny b nhip phc bi tn tm v tnh v y ca Ngi nn cng i theo c chim
bi bng ca c Pht. Php s i vo ng mt mnh, m ng khong nm mi bc v chm
vo bc tng pha ng, Ngi ng li, v vi mt lng ch thnh, Ngi l hn trm ly. Khi khng
thy g hin ra Ngi t trch nhng bt tnh nghip trong qu kh v khc than o no. on Ngi
thnh khn tng nhng bi k tn Pht trong kinh Srimla-devi-simhanada (Thng Man) v nhng kinh
khc. Trong khi tng, Ngi qu ly v ly n ln th 100 th c mt nh sng ln bng bt n hin ra
trn tng ri bin mt. Hnh nh y khuyn khch Php s, v Ngi l thm 200 ly. Khi y c ng
bng sng v bng Nh Lai hin r rt, nhng ta sen khng r lm. Bng ca cc v B tt, La hn
hu quanh Pht cng thy r. Trong s 6 ngi Ngi gi vo xem bng Pht, ch c 5 ngi thy c.
Bng hin ra r rng chng na thi gian mt ba n, v bin mt sau khi Php s cng nhng ngi
khc chim bi dng hng hoa. Ngi B-la-mn dn ng v cng hn hoan bo rng bng y
ch hin bi v lng tn ty v nh kin tr ca Php s.
Php s rt tin tng vo thn lc ca Quan Th m B tt v Ngi chng bao gi qun nh l mi
khi n gn mt hnh tng no ca B tt. Trn ng n Hiranyaparvata (H-l-sn) Ngi n cha
Kapota (Ca-b-c) trong y c mt tng B tt Quan m bng g. Nhng hng hoa cng dng
u c tung n t xa v ngi ta xem l im lnh nu hoa u trn tay hay treo trn cnh tay
tng. Php s mang n nhiu hoa v lm thnh vi trng. Ngi n gn tng v thnh tm tng
nim. on Ngi qu xung khn nguyn nh sau:

54

"Xin cho hoa u trn tay Ngi nu con c tr v Trung Quc bnh an sau khi du hc xong, xin cho
hoa treo trn cnh tay Ngi nu con c ti sinh trn ci tri u Sut v phng s Di Lc B tt nh
cng c lm, xin cho nhng vng hoa s u c nu con c Pht tnh v s thnh Pht trong
tng lai."
Khn xong, Ngi tung hoa vo tng v tt c hoa u u ba ni m Ngi mong c. Php s xem
y l im tt v nhng ngi c mt y u ngc nhin trc hin tng xy ra.

2. Tin vo s cu nguyn
Vi mt tm hn ch thnh nh th, tht khng l khi Php s phn nhiu u nng vo nguyn lc
lc gp gian nguy.
Khi Php s n Lng Chu, Ngi phi ng u vi mt hon cnh ri ro. Hai ngi ng hnh
ca Ngi, o Chnh v Hu Lm b trn v s hnh trnh vt v. Ngi rt cn mt ngi hng
o a qua i Ngc Mn. Bi th Php s cu nguyn trc tng c Pht Di Lc trong ngi
cha Ngi ang tr, xin mt ngi dn ng. Li cu ca Ngi c ng nghim, v mt ngi l
mt xut hin, tnh nguyn lm hng dn vin.
Khi Php s ang ng sau khi qua sng Hu-lee, ngi dn ng bng nhin sn ti Ngi, tay cm
kim tut trn. Php s ngi dy, tng kinh v nim danh hiu Quan m B tt, s cu nguyn cu
Ngi thot khi tn st nhn.
Khi Php s Trung Quc, mt ngi bnh Ngi sn sc dy Ngi Bt-nh Ba-la-mt-a Tm kinh.
Khi qua sa mc Mc-h-din, Ngi thng b ma qu bao vy ph phch khng ngng, ngay c khi
Ngi nim danh hiu B tt Quan m. Nhng chng bin vo khng trung tc khc khi Ngi c thn
ch ny.
Khi ng qu trn ct sa mc Mc-h-din, thn cht nh ln khut quanh Ngi. Mc d trong tnh
trng tuyt vng, Php s vn cu cu lng t bi ca Quan m B tt v cu nguyn khng dt. Vo
ngy th nm mt cn gi mt thi n v Ngi thot cht.
Khi chm trn k cng o ln th ba, Php s b dn n mt bn th thiu sng t thn Durga.
Ngi van xin bn cp tha mng, nhng v hiu. on Php s tp trung ht t tng vo Di Lc B
tt. Sc thin nh su xa n Ngi cm thy nh c a n tri u Sut v chim ngng
chnh tn dung B tt Di Lc. Lc y, mt trn hc cung phong bng ni ln lm bn cp kinh
hong, chng phi phng thch Php s v xin Ngi tha ti. Thin nhin dng nh hp tc cng
nhng thn linh cu Php s thot nn.

3. Vai tr ca s tin on v php mu

Mt cuc i phi thng nh th v mt nim tin vng mnh vo nguyn lc xui khin nhng li
tin on v php mu hin hin. Cuc i ca Php s chng kin nhiu biu tng ca lnh vc
v hnh.

55

Khi sp sa cuc Ty du chim bi, Ngi hi mt ph thy tn H Hong t thng ni ting l c

ti tin on chnh xc, bit v cuc hnh trnh sp n ca Ngi. V ph thy bo Php s c th
tin hnh cuc hnh trnh sp n ca Ngi. V ph thy bo Php s c tin hnh cuc Ty du phi
ci mt con nga gy, gi, mu hung , v s c mnh sc hi trc yn. Khi Php s sp qua i
Ngc Mn, c ngi xin i con nga ca Ngi bng mt con nga gi gy. Ban u Php s khng
chu v nga ca Ngi tr mnh hn. Nhng Ngi sc nh n li tin on ca ngi ph thy. Con
nga gi mang nhng du hiu nh ng ta t, v vy Php s i con nga Ngi ly con nga ng
gi. V con nga gy mu hung y khng nhng a Php s qua sa mc Mc-h-din m cn
cu sng Ngi bng cch tm v nh bn nng ca n, mt ng c xanh tt ra mt h nc ngt. Khi
Php s hon tt vic hc n , Ngi hoang mang khng bit nn tr v Trung Hoa hay nn li
t n. Lc y, mt ngi theo hc phi Ni-kin- tn l Kim Cng (Pht-x-la) n thm Php s
v v nhng ngi ny ni ting bi rt hay, Php s yu cu ng ta bi th Ngi c th v n t
Trung Hoa an n khng, v iu g Ngi nn lm hn, li n hay nn v Trung Hoa, v Ngi cn
sng c bao lu na? Ngi tng s xin mnh trng ri gch vi hng trn mt t on.
on ng ta bo Php s rng Ngi nn li n v Ngi s c mi ngi c xut gia ln c s ca
nm x n trng i n v. V vic th yu Php s s sng thm mi nm na, nhng nu nh
lm nhiu cng c th ng ta khng th on Php s s sng thm bao lu. Khi Php s t v lo v
phi mang thm mt s ln kinh tng, th thy tng s khuyn ch lo v vua Gii Nht v Cu Ma
La s cho ngi h v Ngi v nc an n. Lc by gi Php s cha gp hai v vua y, nhng nhng
bin c v sau chng t li tin on rt chnh xc.
Khi v n Trung Hoa, Ngi c Hong v dn chng n rc linh nh nng hu. Mt m rc
trng th c t chc cung nghinh nhng kinh tng v x li Pht do Php s mang v t ng
Chu Tc n cha Hong Phuc. Hng ngn dn chng ng dc hai bn ng t hng cho
mng m rc. Vo ngy y, mt m my ng sc xut hin v pha bc mt tri v bay vng quanh
trong mt chu vi nhiu l trn kinh v tng Pht nh chc mng. m my bin mt khi m
rc n cha Hong Phc. Li mt im khc l lng nu khng phi l k b xy ra khi Php s
dch xong b i Bt-nh Ba-la-mt-a kinh. Khi dch xong su trm quyn kinh ny, Php s rt i
vui mng v Tch Chiu, v Duy-na [ngi gi php tc trong cha (BT)] Ngc Hoa t chc mt
bui tic ln mng k cng y. Khi b kinh c cung nghinh trong m rc, c mt ho quang
k diu pht ra t b kinh v chiu sng, ng thi mt mi hng l ta khp khng gian. Php s rt
vui mng trc hin tng ny v on rng kinh s c cc v vua, nh thn v qun chng Pht t
che ch gi gn.
Ci cht ca Php s c bo trc bng nhiu im l. Vo na m khi Php s t trn, T kheo
Minh Hu ang i kinh hnh quanh in Pht. ng thy bn cu vng trng bc ngang t bc n nam
v ngay trn nc cha T n trong Php s vin tch. Trong bui sng ngy th chn, nhng tin bo
Php s vin tch n kinh v ngy gi vin tch ca Ngi trng hp vi m m nhng rng tri
xut hin. Tt c nhng ngi bit n hin tng ny u ngc nhin kinh d trc im l xy ra.

4. Nhng gic chim bao trong i Huyn Trang

Trong i Php s, nhng gic mng ng vai tr rt linh ng v quyt nh, v tt c nhng bin
c trong i Ngi u c bo trc bng nhng gic mng hoc du hiu no . Php s rt c linh
tnh v nhng du hiu y, khng bao gi qun hng dn hot ng tng lai ca mnh cho ph hp
vi ngn ng huyn b ca gic mng.

56

Khi Php s ra i, m Ngi chim bao thy Ngi mc sc phc trng i v hng ty. B hi Ngi:
Ngi l con ta, ngi mun i u?" Php s tr li: "Con ang i tmchnh php."
Nh th cuc hnh hng ca Php s sang Ty vc c tin on ngay khi Ngi mi ra i.
Vo thng Tm nin hiu Trinh Qun th ba (629 Ty lch), khi sn sng ln ng chim bi, Ngi
cu nguyn xin mt im lnh. m y, Ngi nm m thy ang leo ngn ni Tu Di lm bng bn th
ngc qu v ngay chnh gia bin. Sng triu ln rt cao, khng thy mt con thuyn no c. Bng
chc nhng hoa sen bng ni ln trn sng v a Ngi ln n chn ni. y nhng mm
cheo leo qu n ni Ngi khng ti no leo ln c. Bng nhin mt cn gi ni ln mang Ngi n
nh ni. Vi mt im lnh nh th, Php s ln ng chim bi.
Khi n Linh Chu, Ngi lo ngi v khng th qua i Ngc Mn m khngc bn ng hnh v ngi
hng o. m y mt v T kheo l cng trong cha y nm m thy Php s i v phng ty
ngi trn mt hoa sen. ng k li vic y v Php s rt sung sng v gic mng tin on s
thnh cng ca chuyn ty du.
Khi qua sa mc Mc-h-din, Ngi qu kit sc phi ng qu gn bt tnh v bn m khng ung
mt git nc no. Vo na m ngy th nm, mt ngn gi mt thi n lm Ngi lai tnh. Ngi m
mt nhng li gc ngay v sc qu yu. Trong gic ng Ngi thy mt v thn khng l gic Ngi
tin ln thay v nm ng y. Php s tnh dy tip tc cuc hnh trnh.
Khi n x Ca-thp-di-la, Ngi li ban m trong ngi cha H-sc-ca-la. m y tt c tng chng
u chim bao thy c mt v thn n bo tin s c mt v tng t Ma-ha-chi-na n, v gic h ch
ng mt cch bing nhc m phi suy t thin qun, bi v nhiu thin thn h v. Php s cng ang
trong cha. Nghe li y ton th tng chng u thc dy sing nng tng kinh in. Vo lc bnh
minh h k li gic chim bao cho Php s v t lng knh trng v bin i vi Ngi.
Li na, vic Php s n Nalanda c tin on ba nm trc trong mt gic mng ca Ngi
Gii Hin. Khi Php s gp Ngi Gii Hin ln u tin, Gii Hin hi Php s t u n. Php s
tr li rng Ngi t Trung Quc n hc Du gi S a lun vi Php s Gii Hin. Gii Hin khc
v bo l Buddhabhadra (Pht- bt--la) k li cn bnh ca Ngi: ba nm v trc Ngi Gii
Hin b t thp 20 nm; trong ba nm cui, ngi khng th chu ng c na v mun t vn
bng cch tuyt thc. Mt m kia Ngi nm mng thy ba v thin thn p quang minh hin n
trc mt Ngi, mt v c sc vng chi, mt v c sc lc v mt v bch kim. Ba v bo Gii Hin
Php s ch t vn v khuyn Ngi hy truyn b chnh php, ging Du-gi S-a-lun v nhng
kinh sch khc. H bo Ngi hy i mt v s Trung Hoa rt mong mi hc chnh php v hy dy
cho v s y. Gii Hin ha s theo li khuyn ca h. on ba v B tt bin mt v t Ngi Gii
Hin khng cn au na. V thi gian m Php s dng n Nland ph hp vi li bo trong gic
mng, nn Gii Hin i Php s v cng cung knh v chuyn cn dy gio php cho Ngi. Li mt
gic mng khc cho ta thy r rng tt c nhng i li ca Php s u c tin nh. Khi tr v
Nland, Ngi yu cu Php s Gii Hin ging Du-gi S-a-lun cho Ngi v nhng ngi khc.
Bui thuyt php va bt u th mt ngi B-la-mn n tu vin va ci va khc. Khi hi v sao
li lm th, ng ta tr li rng ng ta l mt ngi dn x ng n. Mt ngy kia ng ta cu nguyn
trc tng Quan m B tt trn ni Potalaka xin c ti sinh lm mt v vua. B tt hin ra trc
ng v trch c ng v lng ham mun tr thnh vua. B tt khuyn ng hy i nghe nhng bui

57

thuyt php ca Gii Hin Php s ging v Du gi S a lun cho mt v s Trung Hoa ng c th
thy Pht. By gi ng thy Php s nn bit rng gic mng thnh s tht. Bi th ng ta va
ngc nhin va sung sng.
n y, chng ta ch mi ni n nhng gic mng bo hiu s c mt ca Php s trc khi Ngi
n tht, nhng mt i khi gic mng cng gi cho Php s nn hnh ng nh th no trong tng
lai. Khi Php s hc xong, Ngi cn phn vn cha quyt nh nn tr v nc hay li t n. Mt
m kia Ngi nm mng thy cha Nland b hoang vng, d bn, c mt vi con tru i quanh qun
trong khu vc cha. Ngi thy tng gc th t mt bc tng vng c ho quang chiu sng c gian
phng. Php s mun i ln y nhng b tng y cn tr bo rng ng l Vn Th B tt v Php s
khng th ln c v nghip lc nng n. on B tt ch ra ngoi cha, Php s nhn theo th thy tt
c cc khu lng v thnh th ngoi tu vin u bc chy. Tng vng khuyn Ngi nn tr v Trung
Quc v sau khi vua Gii Nht bng h, n s lm vo nn i km bt an v nhng ngi tm a
xu c th hi Ngi. Php s hiu c im bo v li khuyn trong gic mng y nn Ngi quyt
nh tr v.
Khi Ngi tr v Trung Quc, nhng gic mng vn cn biu hin khuyn Ngi i theo nhng
phng thc hnh ng tt p nht. Vo ngy 1 thng Ging ma Xun nm th nm (660 Ty lch),
Ngi khi dch b i Bt-nh. Cng vic ny qu v i n ni Php s sut theo li khuyn cc
, dch tm tt li nh Ngi Cu-ma-la-thp lm, b i nhng on lp li v nhng on v v.
Nhng m n Ngi nm mng thy b th d vy trong khi ang c leo mt nh ni him tr. Ngi
c thot khi nanh vut ca nhng con th d. Php s cho l im bo khng c dch kinh vn
tt li. Bi th Ngi quyt nh dch ton b kinh y nh nguyn bn Phn ng, khng tm tt. Ngay
m y nhiu c Pht v B tt hin ra trc mt Ngi trong gic mng. Ch v y ta ho quang t
lng my chiu sng c ngi Ngi v Ngi cm thy v cng d chu hn hoan. Php s cng nm
mng thy rng Ngi dng hoa v n cho ch Pht, ging php cho dn chng v c h tn thn ca
ngi, cng dng hoa tri thm ngt. Php s tnh dy sung sng v quyt nh dch ton b i Bt
nh.
S vin tch ca Php s cng c bo trc bng nhng gic chim bao y ngha. Vo ngy 8-1
ma Xun nin hiu Ln c (664 Ty lch), ca Ngi l Huyn Gic, mt v s Cao Xng
nm mng thy mt ngi cha cao ln v i bng nhin sp . Php s khi nghe v gic mng hiu
ngay rng y l im mnh sp cht. Vo ngy 16, Ngi thy mt a sen trng rt ln tinh khit v
p hin ra trc mt. Vo ngy 17, Ngi nm mng thy hng trm ngn ngi cao ln mc la l
i n trang hong phng ng v tu vin ca Ngi bng nhng gm vc, hoa v chu ngc.
m nhc tri ln trong khng gian. Nhng i ni v rng sau tu vin c trang hong bng c ng
sc v lng. Nhiu xe qu ch y thc n m v v tri ngon ngt dng li trc cng tu vin. Tt c
thc n y c mang n cng dng Php s. Mc du Ngi t chi, phm vt c a n dng
cng khng ngng. Khi tnh dy, Ngi cm thy rt sng khoi v bo thy tr tr Hu c ca tu vin
rng tt c hnh ng tt p trong i Ngi khng phi l v hiu qu, nh vy chng t rng lut
nhn qu ca Pht gio khng sai. V tr tr cng nm mng thy rng 1.000 v thn sc vng n tu
vin t hng ng vi nhiu hoa thm ri khp khng trung.
Ngy Php s ra i, nhng gic m bo trc s mng ca Ngi trong i v s thnh cng m
mn. By gi, lc lm chung, nhng gic m li hin ra bo trc ngi sp t trn.

58

S thn b r rt ny trong i Php s khin nhiu hc gi ph bnh. S.J. Barthelemy Saint Hilaire
chng hn, trong cun sch nhan l "Huyn Trang n" vit: "Nhng v s sng bi v nhng gio
phi khc nhau, Php s thng cho nhiu chi tit lm cho chng ta rt ch , mc du s ngy ng
ca chng mt i khi c th lm cho ta khinh thng."
Ni v Huyn Trang n ving th Pht nh Ct, v vic Ngi xay bt hng in hnh xng
s Pht, Saint Hilaire c nhng nhn xt sau y: "Chng ta c th gi thuyt rng trong cuc phiu
lu u tin ny, Huyn Trang b mt v la bp no , nhng hnh ng sau th li cng phc tp
v phi thng hn."
V khi Saint Hilaire k xong chuyn Huyn Trang n ving bng c Pht, ng ta khng khi thm
nhng ging sau y: "V tt c nhng s hin hin y, nh chm bi mt ln na li b mt tn bp
bm no lng gt, v c l chnh ng t nh la mnh...."
iu ph phn ny theo ti ngh dng nh rt bt cng i vi Php s v t ra thiu i su vo
nhn cch cng tm l ca Ngi.
Trc ht, Php s sn c mt lng tin tim tng tnh bn thin v cht phc ca con ngi, nu
khng, Ngi khng bao gi m n mt cuc hnh trnh chim bi phiu lu nh th. Bi v, nu c
mt nghi ng no n nu trong tm t, Ngi s b hoi nghi v bt an vy ph, nh th s nguy hi n
lng nhit thnh v ngh lc ca Ngi. Hn na vi lng tin tng bn tnh thin ca loi ngi,
Huyn Trang khng bao gi gn cho mt ngi no Ngi gp l c ng lc xu xa. K cp, k la
bp bt lng trc mt Ngi cng ch l ngi, v l ngi th h khng th b ngc i nh l
nhng ti nhn. Trn ng i n nh l bng ca c Pht, Php s b nhng tn cp li gn
hi Ngi c s chng khng, Php s p: "K cp cng l ngi vy. Nay v i chim bi Pht d c
th d y ng ta cng khng s, hung na l cc ngi, hi cc mn v cc ngi rt cuc
cng ch l ngi." Mt t cch nh th s lm cho chng ta knh phc hn l khinh th.
Chng ta cng nn hiu rng ta khng th ph phn mt thin ti nh Huyn Trang vi kh nng hn
hu ca chng ta. Ngi ta c la bp v di tr i vi Ngi, nhng khng c hiu qu. Tri li s
chn thnh, ngh lc v sc mnh tm linh ca Ngi c th bin s di tr thnh s tht v bin i o
tng thnh ra s tht. Chng ta cng nn nhc li y cu chuyn th d t nhng kh gii m ma
vng nm n c Pht di ci B . Tt c kh gii nguy him y bin thnh hoa v bay
xung quanh c Pht mt cch v hi. nh vy ta cng khng l khi thy nhiu bin c m Php s
gp phi xut hin nh nhng php mu hay nhng "tr bp bm" i vi mt vi ngi, tuy nhin
i vi php s chng li hon ton t nhin v thc hu. Mt iu na chng ta nn nh l s chn
thnh v trung thc ca Php s th v ch m v vn ny th khng ai chi ci.

IX. NHNG NGY CUI CNG V S VIN TCH CA

PHP S
Khi dch xong 600 quyn i Bt-nh, Php s cm thy ci cht gn k v quyt nh khng dch
thm g na. Ngi bo cc mn rng sau khi Ngi vin tch, m tng nn c hnh n gin, nhc
th ca Ngi nn gi trong mt chic chiu tre th s v chn vi trong mt gc ni xa xi no, nhng
ch gn cha hay gn cung in. Nhng mn cha Ngi u khc trch Ngi m ch s cht chc

59

nh th trong khi Ngi trng cn v mnh khe v y nhu kh. Php s ch tr li rng Ngi t bit
mnh.
Vo ngy 1-1 ma xun nin hiu Ln c nguyn nin (nm 664 Ty lch) Php s c dch b kinh
i Bo tch theo li thnh cu ca cc mn , nhng khi va dch c vi hng, Ngi bung bt, v
r Ngi s cht trc khi hon tt dch phm. Ngi c nh ving thung lng Lan Chi cng nhng ni
khc v i chim bi ln cui cng 10 Koti (cu-chi: tng Pht). Sau khi nh l cc c Pht, Ngi
tr li tu vin, nh ch vic phin dch v chuyn tm vo vic tu tp thin qun.
Vo ngy 8, mt trong nhng ca Ngi tn l Huyn Gic nm mng thy ngi cha cao ln
s b sp . Php s nghe k gc mng ny th bit ngay y l im bo Ngi sp cht. Ba ngy sau,
khi bng qua mt ci h Php s ng qu v xng ng b thng tch. Ngi b m, sc khe bt u
suy gim.
Vo ngy 16 v 17, ngi nm thy hai im chim bao: mt hoa sen ln trng mt xut hin v hng
nghn ngi i n tu vin trong nhng c xe, mang theo thc n v phm vt cng Ngi. Khi tnh dy
Ngi cm thy sung sng v bo v tr tr Hu c rng nhng gic mng y ch r lut nhn qu nh
Pht rt ng n. on Php s nh t kheo Gia Thng ghi tt c cc vic thin m Php s lm
trong i. Bng lit k cho thy Ngi dch 74 b kinh v lun gm 1.335 quyn. Ngi sn pht t
v 1.000 bng Pht, 1.000 tng c Di Lc cng vi 1 triu tng Pht. Ngi sao chp b Nng
on Kim Cang bt nh, b Dc s, b Lc mn -la-ni v vi b kinh khc, mi b chp thnh mt
ngn quyn. Ngi cng dng cho hn mi ngn v tng v sinh vt. Ngi lng nghe c bng lit
k cc vic thin lm v chp tay sung sng. on Ngi bo tng chng nhm hp li trong phng.
Ngi phn pht tt c tng phc ca Ngi v cng tin lm thm tng Pht v mi tng chng d
l. Vo ngy 23, Ngi cng dng trai tng cho tt c tng chng. Vo ngy y Ngi nh mt iu
khc gia tn l Tng Php Tr tc mt tng Pht trong th ngi lc t o trong tin ng gia
Th. Khi tc xong tng pht, Ngi t bit tng chng v nhng ngi cng s vi Ngi trong vic
phin dch, vi mt tm trng hn hoan, Ngi ni: "Nhc thn c a ny ca Huyn Trang tht ng
nhm chn. Nay cng vic xong, ti qu khng nn lu li y na. Ti xin hi hng tt c cng
c v tri thc ca ti cho tt c chng sanh, cu mong tt c chng ta s c sinh ln ci tri u
Sut theo hc B tt Di Lc v phng s Ngi. Khi c Pht li xung trn, chng ta cu mong s
c xung li cng vi Ngi tin hnh Pht s cho n khi chng ta t c mc ch ti
thng."
Sau khi ni li t bit y, Php s li thin nh. on Ngi tng nim nhng on v l chn khng,
khng ca ng un, khng ca 18 gii, khng ca 12 nhn duyn trong l duyn khi t v minh n
lo t, khng ca s chng ng v khng ca ngay c ci khng. on ngi c ln mt bi k tn
Pht Di Lc v lp nguyn c ti sinh ln ci tri u Sut [o gia gi ch Thi Thng lo qun
l u Sut Thin. (BT)]. Ngay lc y hai bin c mu nhim xy ra. V tr tr Hu c nm
mng thy mt nghn hnh tng t phng ng i n v i vo trong phng phin dch, khng kh
ta y hng thm. Vo na m ngy 4 thng 2 mt v s iu dng tn l Minh Tng mng thy
hai ngi cao ln chng mt trng cm mt hoa sen trng ln bng bnh xe, a hoa c ba lp cnh
v mt ngn l di hn 2 tc ty rt tinh khit p . Hai ngi n gn Php s v bo rng tt c
nghip xu Ngi lm i vi chng sanh v th, nay tiu dit nh cn bnh nh ngi ang chu
ng. Vy th Ngi nn vui mng v iu . Php s chp tay nhn h mt lc lu. on Ngi tay

60

phi chng ln m, tay tri trn v pha t, dui chn ra chng ln nhau v nm xung pha hu.
Ngi sp t trn, Ngi khng c ng cng khng n ung g.
Vo na m ngy th nm, ca Ngi l Ph Quang v nhng ngi khc n hi: "Thy c
chc c ti sinh ln ci tri u Sut khng?" Php s tr li: "Chc chn nh vy." Ni xong, hi
th Ngi yu dn v Ngi tch mt cch bnh an, n ngay nhng ngi hu cn cng khng bit. Sau
khi Ngi mt, nhc th bt u lnh t chn ln n nh. u Ngi cn nng mt lc lu. Da ca Ngi
vn khng i v nhc thn khng thot ra mi g kh chu.
Tin Php s t trn c chuyn n Hong do vin quan li s Phng Chu tn l u S Lun.
Khi nhn c tin bun ny, Hong v cng bi ai, Ngi ngng bui thit triu v phn: "Trm
mt mt quc bo."
Trong lc y tt c nhng vin chc qun s cng nh dn s khng ngn ni s khc thng v
Hong phn: "Trm tic thng qu khng th no t km ch c."
Ngy hm sau, Hong li phn vi nh thn: "Tht v cng ng tic cho trm v quc dn mt
i Php s Huyn Trang. Chng khc no nh rng ct ngi Tng bo sp v nay chng sanh
mt i ngi hng dn. Chng khc no con thuyn chm trong b kh mnh mng, mt ngn
n tt i trong phng y bng ti."
Ni xong nh vua th di no nut.
Vo ngy 26 cng thng y Hong ra mt chiu ch: "Theo li bo ca u S Lun, Php s
Huyn Trang cha Ngc Hoa vin tch. Tt c ph tn tng tng s do triu nh i th.'
Vo ngy 6 thng 3 li ban mt chiu ch khc: "Php s Huyn Trang vin tch. Vic phin dch
kinh sch phi nh ch. Nhng bn kinh dch s c nhng vin chc sao chp li nh lm trc
kia. Nhng bn kinh cha dch phi c lu tr ti cha T n khng c lm h hi hay mt mt.
Nhng v ngi cng s vi Php s trong vic phin dch, ai khng thuc vo tu vin th c
php tr v cha ring."
Vo ngy 15 thng 3, li ra mt chiu ch khc nh sau: "Vo ngy tng tng c Php s Huyn Trang
cha Ngc Hoa, nhng tng ni th s c php mang c lng v a linh cu n ngha
trang."
Nhng theo li di chc ca Ngi lm mt ci hm bng tre mang nhc th ca thy n t
trong gian phng phin dch cha T n. Hng trm ca Ngi khc thng thm thit v dn
chng trong th va xut gia va c s t tp li cha nh l ln cui cng.
Vo ngy 14-4, l tng tng c c hnh. Nhng tng ni trong th cng vi dn chng mang nm
trm c lng, trng phan bo ci, mt o quan bng vng, mt ci hm bc, v nhng cy sa-la, tt c
c trng by dc ng ci d m rc. Nhc iu tang c c hnh khng ngt v khng
gian y nhng ting khc bi thm. Dn chng th v nhng ngi xung quanh cch 500 l c c
hn mt trm ngn n a linh cu. Mc d l tng tng c chun b rt trng l, quan ti ca Php
s cng vn c mang i trong mt o quan bng tre theo li c nguyn cui cng ca Ngi. Nhng

61

ngi bn la pha ng lm mt ci o quan nit bn bng ba ngn cun v kt hoa p

t quan ti ca Php s trn y, nhng ca Ngi khng dng n v s i tri vi di chc. H
t ba b tng phc ca Php s v mt b khc ng gi mt trm ng tin vng do triu nh cng
ln trn o quan lng ly kia trong khi quan ti ca Php theo sau v c t trn o quan bng tre
bn. Nhng ngi chng kin m rc y khng cm c nc mt. m y hn ba chc ngn
ngi li ni ngha a.
Vo ngy th 15 sau khi tng tng, mt bui l c c hnh ngha a trc khi mi ngi ra v.
Lc y, tri v t i sc, chim mung ku ting bi ai. C mung th cng cn ng lng hung na
l ngi !
Chng thng khc v con thuyn t chm trong khi b dc vng vn cn trn ngp, nh sng tr tu
tt trong khi m v tn chm trong bng ti.
- [HT]-ooOoo-

62