Professional Documents
Culture Documents
Table of Contents
VIT HOA BANG GIAO S
Li gii thiu
Li ni u
Nhng cuc bang giao v thng c thi i
Mi bang giao Vit Hoa trong thi i t ch
Mi bang giao Vit Hoa v thi i cn kim
Sch tham kho
CH THCH
T SCH ALPHA DI SN
Li gii thiu
Bn c thn mn!
Lch s vn ha ca mt dn tc khng phi ca ring c nhn no, chnh v vy, vic
bo tn, gn gi v pht trin lch s vn ha cng khng phi ring mt ngi no
c th gnh vc c, n thuc v nhn thc chung ca ton x hi v vai tr ca
tng nhn t trong mi chng ng lch s. Lch s l mt khoa hc. Lch s khng
phi l vic thng k s kin mt cch kh khan ri rc. Bi mi s kin trong tin
trnh u c mi lin kt cht ch vi nhau bng si dy v hnh xuyn sut
khng gian v thi gian to nn lch s ca mt dn tc.
Dn tc Vit Nam tri hn mt nghn nm Bc thuc, gn trm nm di ch cai tr
ca thc dn, quc, nhng con chu b Trng, b Triu, L Thng Kit, Trn
Hng o, L Li, Quang Trung... vn kin tr bn ch, tin tng qu kh ho hng,
khng ngng tranh u hng ti tng lai rng m v c lp t do ca t nc.
Mt dn tc, mt quc gia mun trng tn v pht trin, ngoi vic y mnh pht
trin c s h tng, khoa hc k thut, iu quan trng hn na l phi c mt nn
tng gio dc vng chc. Trong , gio dc v lch s v lng t ho dn tc l cn
thit ghi khc trong tm tr cc th h, c bit l tng lp thanh nin, thc v
ngun gc dn tc, truyn thng vn ha v ni lc quc gia, ng thi gip nh
hnh gc nhn thu o v vai tr ca tng giai on, triu i v nhn vt - d gy
tranh ci - to nn lch s .
Chnh v nhng gi tr to ln , vn hc tp, tm hiu lch s nc nh hin ang
l mi quan tm hng u ca Nh nc v ton x hi. Hi Khoa hc Lch s Vit
Nam, Qu Pht trin S hc Vit Nam, Tp ch Xa v Nay... v rt nhiu nhng t
chc khc v ang kin tr con ng thc y s pht trin ca nn khoa hc
lch s quc gia, ph bin tri thc lch s, gp phn gio dc truyn thng vn ha
dn tc ti ton x hi.
ng hnh vi mi quan tm ca ton x hi, Cng ty C phn Sch Alpha - mt
doanh nghip hot ng trong lnh vc xut bn, vi tn ch Tri thc l sc mnh c bit quan tm ti vic gp phn nng cao hiu bit ca ngi dn v truyn
thng vn ha lch s t nc.
Theo nhiu kt qu kho st, nh gi nhu cu ca bn c cho thy, l hng lch
s khng t ngi tr hin nay hon ton c th b lp mt phn da trn nhiu
ngun t liu, cng trnh nghin cu, sch c sch qu hin ang c cc Vin
nghin cu, cc t chc, c nhn lu gi. chung tay ti hin mt cch r nt
nhng mnh ghp lch s dn tc, Cng ty C phn Sch Alpha trin khai d n
xut bn mang tn Gc nhn s Vit vi mc ch xut bn li v xut bn mi mt
Li ni u
Nc Vit Nam ta, tri qua bn nghn nm lch s, c hng chc th k nm di
quyn Bc thuc, nn vn ha Trung Hoa c mt nh hng su xa vo vn ha
nc nh. Hai dn tc Vit Hoa c mt cuc bang giao truyn thng tri qua my
ngn nm lch s.
K t thng c thi i cho n thi i cn kim, cuc bang giao gia Vit Nam v
Trung Hoa lc no cng t ra rt khng kht. Mt khi nhng cuc chin tranh xy ra
tm yn ri, ngi Vit Nam li phi c gng gy tnh ha hiu vi Trung Hoa cho
yn mt bc. Vi mt s c dn qu t i so vi Trung Hoa, ngi Vit chng di g li
gy hn vi ng bn lng ging to ln v mnh m hn mnh gp trm ln.
Ngi Vit thn phc Trung Hoa khng phi l mt du hiu hn km, v lch
s hin nhin chng t ngi Vit Nam lc no cng c c t cng, khng bao
gi chu i lm n l cho ngi khc. Chng c l trong thi k Bc thuc, rt nhiu
ngi Vit ni ln chng li ngi Tu ng m ra nhng triu i t ch mi. B
Trng, b Triu, L Bn, Triu Quang Phc, Mai Thc Loan, Khc Tha D, Ng
Quyn l nhng nhn vt bng xng bng tht hn hoi ni ln chng li Trung
Hoa v sc bnh trng ca h.
K t nh Ng tr i, nc Vit Nam ta mi thc s hon ton bc vo giai on t
ch. Nc ta thot hn ci ch ngoi xm v l thuc vo ng bn to ln phng
Bc. Tuy vy, khng phi chng ta dt c hn nhng mi lin quan vi Trung
Hoa. Nh trn chng ti ni, nn vn ha Trung Hoa c nh hng su xa mt
thit vo vn ha nc nh, cho nn cc triu i t ch, Vit Nam vn phi m
mang cuc bang giao ha hiu vi h.
B sp nhp vo bn Trung Hoa ngt 11 th k, ta noi theo Tu k t tn gio,
tp qun v hc thut. Sc tin ha trong nc hon ton da vo sc tin ha ca
ng bn lng ging. i vi Trung Hoa, ta ch bit bt chc h, ch ngoi ra khng
thy pht biu c mt sng kin g mi, ngoi vic Hn Thuyn dng c sng to
ra ch Nm v i vua Nhn Tng nh Trn (1279-1284)1.
V phng din kinh t v chnh tr, nc Vit Nam ta vo tnh trng thua km,
gip gii pha nam c Chim Thnh, Ai Lao, vn minh s khai, cho nn nc ta ch
bit nhm vo Trung Hoa pha bc lm khun mu.
T khi Triu lp ra nc Nam Vit, em vn minh Tu sang truyn b phng
Nam, cho nn t v sau ngi nc mnh u nhim ci vn minh y. Hc th
ton dng T th, Ng kinh v trit l Khng, Mnh. Giy mc v sch v cng mua
Tu, hp th nn vn ha Trung Hoa n ci r, nn cc vua ta cng s Trung Hoa
T khi Triu V vng chu b hiu, Nam Bc li m cuc bang giao ha hiu,
khng c iu g xch mch na.
Triu V Vng lm vua c hn 70 nm, sau truyn ngi cho chu ch tn tn l
H ln lm vua, tc l Triu Vn vng, tnh tnh nhu nhc khng c kin quyt
nh V vng. Thi vua Vn vng tr v, vua nh Hn sai ngi Trang Tr sang d
Vn vng vo chu, nhng nh thn xin ng i, nn nh vua cho thi t Anh T i
thay, mi n khi Vn vng mt mi v ni ngi, tc l Triu Minh vng.
Hi bn Hn, Anh T c ly ngi v l l C Th, v c mt ngi con tn l
Hng. Khi v Vit Nam lm vua, C th5 c sc phong lm hong hu v Hng lm
thi t.
Triu Minh vng mt, thi t Hng ln ni ngi, ly hiu l Triu Ai vng.
Vua Hn, hi y li sai An quc Thiu Qu sang d vua Nam Vit vo chu. S gi
Thiu Qu trc l tnh nhn ca C Th, nn khi sang Nam Vit thng s, li t
thng vi C Th v d dnh Ai vng em nc Nam Vit dng v nh Hn.
Quan T tng L Gia bit r nh ca C Th v Ai vng, can ngn mi nhng
khng c, lin hp vi my v i thn, em qun cm binh vo git s nh Hn,
C th v Ai vng.
Vic ny n tai vua nh Hn, V lin sai Phc Ba Tng qun L Bc c v
Dng Bc sang nh Nam Vit. Cuc bang giao ha ho khng cn na, quan Thi
ph L Gia em qun chng li khng ni, phi em Triu Dng vng chy, qun
Hn ui theo bt c, vua ti u b hi c.
Nc Nam Vit mt quyn t ch v b ngi Tu chim ly ci l Giao Ch b, v
chia lm 9 qun, t quan cai tr nh cc chu qun bn Tu.
Cuc bang giao Vit Hoa chm dt bng nhng nt kh bi thm trn nhng
trang s Vit.
Nc Nam Vit mt quyn t ch v sa vo mt thi i Bc thuc trong ngt
mt ngn nm.
... i i nh lnh Thin triu bao tng, nc th mch v gc bin, c lnh chc
Tit ch ni mi r, thng lo liu vic tu cng, khng may nh thn phc bc, gp
khi c tin th t lc th ngc la vi dng, dm mong c phn tr t, nhng tuy l
th a k truyn, cha c lnh chc th phin. Cha thn l B Lnh, anh l Lin, u
i n Thin triu, c d phn khn k7, gi gn cng vc, dm u c lng phn
bi. Ci cng lao m hi nga cha c g m ci tin bun m bui sng thot n. Nh
thn sp tan, c tang cha on th cc qun ni qun dn, quan tng, cc b lo
phin trn u n trc gi t m c, xin thn tm nm quyn vic qun l, thn
ba bn ln chi t, h c nng nc c xin. Toan i tu li vi b h, nhng lo rng
nu chm th ci thi c c ca mng mi, dn gio quyt trong ni ng, khng
theo cho va lng n s sinh bin chng. Cho nn thn chn8 nhip9 chc Tit
hnh qun T m, quyn lnh cc vic trong chu, ci trng xin c chn mnh,
cho chc vi bit phin, yn y tm lng tn trung ca thn v t ci l din thng
ca Thin triu, ng thn sc k nghip ca cha ng v v v mi r ni bin vin.
ci ng tr may ch sc hn10 ng m di ca khuyt c mi mi t tm
lng thnh dng cng, xin b h ci xt tnh u11, khng n lm ti.
Th ny a sang nh Tng sau khi L Hon nh bn Phm C Lng12 suy tn ln
lm vua ri. Tuy vy, trong th vn ni di l li ca inh Tu ( b trut xung lm
V vng) xin phong c nh Tng hon binh li.
Vua Tng khng nghe, sai s sang trch i Hnh rng sao li c xng , v li
ni:
Nh inh truyn tp ba i ri, vy cho inh Tu lm thng soi, L Hon lm
ph. Nhc bng inh Tu cn tr tui khng lm c th L Hon phi bt m con
inh Tu sang chu Bc triu, ri s phong quan tc cho L Hon.
Vua i Hnh bit mu nh Tng, khng chu vng li, lin sa sang mi cch phng
b. Thng ba nm Tn T (981), L Hon ph tan qun Tng Chi Lng (n Chu,
Lng Sn) v chm c tng Tng l Hu Nhn Bo.
Qun ta tuy thng trn nhng vua i Hnh s th lc khng chng vi Tu c
lu, bn thi hnh mt chnh sch ngoi giao khn kho. Nm 982, nh vua sai s sang
nh Tng thng hiu v bo tin v vic nh thng c Chim Thnh.
Nm Thin Phc th 5 (985), s Tu li sang v khi v vua i Hnh cho a ra
vng v ng voi sang biu, xin lnh tit trn. Thng mi nm sau, Tng triu sai
chc T c khuyt l L Nhc13 v Hu c khuyt Quc t gim bc s l L Gic
em ch sch sang phong cho L Hon lm Kim t Quang lc i phu kim hiu
Thi y An Nam h Tnh Hi Qun Tit s, Knh triu qun, Khai quc hu.
Trong bi ch sch ny, c nhng cu: S Nhip l ngi thng minh, khai ha cho
dn tc t Vit c yn n, Triu y l ngi knh thun, tun theo chiu ch
ca nh Hn m khng tri, v v dn di lc t c ha ca Trung triu.
L Hon nhn t ch sch mt cch rt knh cn v tip i s gi rt hu, li sai
em gi14 hai tng ca nh Tng bt c nm trc l bn Quch Qun Bin v
Triu Phng Hun. Cng nm y, L Hon li sai s gi Ng Quc n em cng
sang Tu, nhn tin tu v vic ngi Chim Thnh l B La t em h hng hn 100
ngi sang xin ni ph.
Nm Thin Phc th 7 (987), Tng Thi Tng phi L Gic sang s Vit Nam. Vua
i Hnh lin sai Thin s Php Thun (tc gi s Thun) ci trang gi lm li
ra n cha Sch Giang. S gi L Gic vn l mt nh th, thy trn sng tng i
chim thin nga tung tng bi li, bt gic ni thi hng, tc khu hai cu th:
Nga nga lng nga nga,
Ngng din h thin nhai.
Thin s Php Thun ng khu ni tip hai cu:
Bch mao ph lc thy,
Hng tro bi thanh ba.
Phi chng l mt mnh khe t kiu trong cch giao thip ca mt ngi
tng chin thng v qun s nu thanh danh cho T quc.
***
Cuc bang giao Vit Hoa v i nh L (1009-1225)15, khi u t nm Canh Tut
(1010) nin hiu Thun Thin nguyn nin i L Thi T (1010-1028), Tng Chn
Tng (998-1022) cng phong cho L Thi T lm Giao Ch Qun vng. Ri vo
khong nin hiu Thin H (1017-1021) li gia phong lm Nam Bnh Qun vng.
Vua L Thi Tng (1028-1054), L Thnh Tng (1054-1072)16 i quc hiu l i
Vit u th tc k trn.
n i L Nhn Tng, cuc giao bang Vit Hoa tri qua mt thi k gay go nht.
Tng Thn Tng (1067-1085)17 dng T tng Vng An Thch t ra php mi
ci t vic chnh tr nc Tu. Vng An Thch t ra ba php v ti chnh v hai
php v binh chnh.
An Thch c mun lp cng ngoi bin, bn sai Lu Di18 kinh l19 vic nh Giao
Chu, Lu Di sai ngi i bin cc khe ngi, n ly, sa binh kh, lm thuyn b v
li cm khng cho ngi chu huyn gn y i li bun bn vi ngi Giao Chu.
L triu thy s tnh nh th, mi vit th sang hi Tng triu, song Lu Di gi li
khng v kinh, L triu tc gin, sai L Thng Kit v Tn an em qun sang
vy nh Khm Chu, Lim Chu v Ung Chu v git hi qun, dn nh Tng n 10
vn ngi, ri li bt ngi ly ca em v nc.
Nm Bnh Thn (1076); qun Tng sang nh bo th. L Thng Kit em binh c
ch, nh chn c qun Tng sng Nh Nguyt (lng Nh Nguyt Bc Ninh,
tc sng Cu by gi). Qun Tng n ng b sng Ph Lng.
Hai bn chin u d di, qun Tng khng tin ln c. Qun Tng b cht qu
na v khng phc thy th, nn phi lui v chim gi chu Qung Nguyn, chu T
Lang, chu T, chu Mu v huyn Qung Lang (thuc hai tnh Cao Bng v Lng Sn
by gi).
n nm Mu Ng (1078), L Nhn Tng sai s gi o Tn Nguyn a voi sang
cng nh Tng v i li nhng chu huyn mn Qung Nguyn. Vua Tng bt phi
tr nhng ngi chu Khm, chu Lim v chu Ung m qun nh L bt v ngy
trc, ri mi tr chu huyn cho nh L. Vua ta y li tha cho v c, tng s gm 221
ngi th vua nh Tng tr li chu Qung Nguyn.
Ma h nm Gip T (1084)20 Nhn Tng sai quan Binh b Th lang l L Vn Thnh
sang nh Tng bn vic chia a gii. L Vn Thnh phn gii mi l, nh Tng li tr
nt my huyn m trc cn gi li. T nc Tu li m cuc giao bang ha ho
nh c.
Nm inh Mo (1087), vua nh Tng li phong cho Nhn Tng lm Nam Bnh vng.
i vua L Anh Tng (1138-1175)21, khong nm Gip Thn (1164), Tng Hiu
Tng22 i Giao Ch qun lm An Nam quc v phong cho vua Anh Tng lm An
Nam Quc vng.
Nguyn trc kia, nc Tu vn gi ta l Giao Ch qun, sau i l Giao Chu, n i
nh ng (618-907) li t l An Nam h ph. Nh inh (968-980) ln t l
i C Vit, vua L Thnh Tng (1054-1072) i l i Vit. Nhng nc Tu vn
phong cho vua ta l Giao Ch Qun vng, n i L Anh Tng mi i l An Nam
Quc vng. Nc ta thnh tn l nc An Nam khi u t y.
Trong i Tin L (980-1009), nh L (1009-1225)23, cc triu vua vn thng
theo gt nh inh, phi s gi sang cng hin nc Tu. Cng phm thi by gi
gm c: vng bc, chu bu, t gic, ng voi, bch phn y hng, ging chn hng,
M Nhi li ni:
i qun Thin triu xa n, sao vua quan nh ngi khng lm l nghnh tip
li dm
chng li?
Khc Chung p:
Hin tng khng theo ci k ca Hn Tn nh nc Yn, ng qun u ci
a th bo tin trc, nh th m chng ti khng thng hiu th mi l c li. Nay
hin tng n tn ni, mung th n lc cng th cn, chim n lc cng th m,
hung chi ngi.
M Nhi ni:
i qun mn ng nh Chim Thnh, quc vng cc anh nu ra mt th
trong nc c yn, khng phm mt my lng, tri li ni sng u thnh bnh
a. Vua ti cc ngi s thnh c nt, du mun hi cng khng kp na.
Khc Chung co t ra v. M Nhi bo cc tng:
Ta ly oai v da nt m Khc Chung t kh c t nhin, khng chu ni ch
mnh l o chch, khng nnh ta l vua Nghiu, ch ni ch nh cn ngi, tht l
kho ng i m khng lm nhc mnh vua. Nc Nam cn c ngi kh cha d
mu tnh c.
Sau hai ln i ph qun Nguyn, ngi i Trn lm cho Mng C khip phc.
Theo sch Kin vn tiu lc ca L Qu n th Trn Cng Trung sang s Nam vo
sau hi Trn Hng o i ph qun Nguyn (1288), li cn c n phong tc,
tp qun ca ta, vit v l nhc nc ta khi Trn Nhn Tng (1288-1293) ban yn
nh sau:
Nh vua thng ban yn in Tp Hin, o kp mi bn 10 ngi, u ngi gia
t, c n t b, loi n tranh nh Tn mt dy. Ting n cng ting ht ha nhau.
Ging ca ngn di ri n li ht. Di in c tr i u cy so v ma ri. Li c
tr mang gm ph vo mnh ri ma, nhy, go tht. n b nhum 10 mng chn
, ng trn sn ht ma. Thm vo , cn mt bn con trai hn 10 ngi, ci
trn nm cnh tay nhau, ni gt i vng quanh m ht. Trong khi i, mt ngi gi
tay th c bn u gi tay, m h xung th u h. Li ca gm c cc khc. Trang Chu
mng ip, Bch lc thin26, M bit con, Vi sinh ngc tiu, p ca, Thanh ca, cn li
than v thi th th rt thm thit. i tic trn in th phng i nhc ngi
sau nh chi, ngi v nhc kh u khng thy. Mi ln rt ru, qun lnh h to:
Nhc tu! th di nh chi ca nhng khc Giang chu long27, Nhp hong i,
Yn giao tri, m iu cng ging nh m iu c thi nhng ngn v gt.
loi tiu nhn, nay v nh th, tc l cho k tiu nhn ng trn hng ngi qun
t. Ti e rng o tiu nhn mi ngy mt thnh m o qun t mi ngy mt suy.
Ti mn php x bc tranh l v th.
Quan khch d tic ai ny u phi cng nhn l c l. T y, danh ting ca Mc
nh Chi ni ln nh sng cn, danh s Trung Hoa n tm ng kt giao rt ng.
Trong khi danh ting Mc nh Chi ang ly lng, b trng cng cha Tu t th!
Trong bui lm t iu cng cha, Mc nh Chi c quan L b Thng th Tu
ct ra c vn t. Khng ng bi vn ch c gn bn ch Nht.
Mc nh Chi hiu ngay l cc quan Tu mun chi ch th ti mnh. Nhng ng
vn im tnh nh khng ct ging sang sng c:
Vu sn nht a vn.
Hng l nht im tuyt;
Thng uyn nht chi hoa,
Qung hn nht phin nguyt.
Y! Vn tn, tuyt tiu, hoa tn, nguyt khuyt!
Dch ngha:
Mt a my ni Vu,
Mt im tuyt l hng!
Mt cnh hoa vn Thng uyn.
Mt mnh trng cung Qung.
i! My tn, tuyt tan, hoa tn, trng khuyt!
My cu Mc nh Chi ng khu ra, hin thi cn chp trong s sch Trung Hoa
v c ngi Tu ht sc tn thng.
t lu sau bn Tu, nh Nguyn suy. Chu Nguyn Chng ly binh t T Chu
(tnh An Huy), chim gi thnh Kim Lng ri trong 15 nm rt c nh Nguyn,
dp yn thin h v dng nn c nghip nh Minh.
Nm Mu Thn (1368) i vua Trn D Tng (1341-1369), Minh Thi T sai s a
th sang d nc ta, D Tng sai quan L b Th lang l o Vn i sang cng.
ca i nhn ngy trc, ngha khng n tuyt, cho nn gi th n mi, chng cht
ngi phin. Nhng chng c nh lng, khng bit c phi tnh th khin vy hay
khng? Theo ti trm tnh ci k ca i nhn lc ny, khng g bng rt qun khi
hon, ci ci kh can qua cho hai nc, g ci v hao hi cho quc gia, vn
ci ngha dng h nc b , ni h dng b t, t ci nhn ca ng vng gi,
coi bn b u cng nh u, trn khng ph s y nhim ca triu nh, di khng
tri ngha xut khn ca i tng, khin tn ghi s sch, h chng tt p lm sao!
D k noi theo vt xu ca Hn, ng hm t ln, thch cng to, sao bng lm ci
qun nhn ngha, ch ct v dn m nh k c ti. Nay khng ngh n iu m ch
chm chm p thnh, o ho, ngy ngy ln m ca thnh, cho qun ra nh cp
rm ci, sao m t kh n th!
i nhn nu bo thnh tr him c c th gi ch i, th ti e nc xa khng cu
c la gn. Nu bo nhng qun dng cm trong thnh cn nhiu, mun quyt
mt trn sng mi; th ti tng khi ti cn Kh Lam, Tr Ln, cc ngi c my vn
qun tinh nhu, m ti ch c my trm qun tm phc, ti cn nh tan i c
thnh ci th ch na, hung nay ti gm thu Din, Ngh, Thanh Ho, Tn Bnh, Thun
Ha, ng cc l, tuyn qun tinh nhu c hng my chc vn, vy th ci sng mi,
c th ngi tnh m bit c ri.
Song nc thnh hay suy, quan h tri, qun mnh hay yu, khng c nhiu. i
nhn thng em vic h H ngy trc, khc nhau xa lm. H H di tri ngc dn
m ti th knh tri thun dn, l thun nghch khc nhau l mt. Qun ca h H
trm vn, nhng trm vn lng, qun ca ti ch vi chc vn nhng ht thy u
cng mt lng, iu khc nhau l hai. Nay i nhn nu khng v ngi m b li
ni phi quyt k rt v, sai ngi thn tn cng vi Sn i nhn (Sn Th) sang
sng hi hp, ti s xin lui qun ngay v cc min Thch Tht, Thanh m (Thanh Tr),
Khoi Chu i xut x. Nu khng nh vy, ti cng chng bit lm sao c.
o qun ca C Hng T, ko sang cu vin vo hi thng su nm inh V44
(1427) b cc tng ca Bnh nh vng l L Lu, L Bi nh mt trn tan
ca i Pha Ly45, Vng Thng rt tht vng, nh ch b gi ngi i vin binh
chnh thc ca Minh triu phi sang. Bit Vng Thng khng cn k sch g khc
na. Bnh nh vng li tn cng bng mt bc th d hng na:
Th knh cng quan Tng binh v cc v i nhn.
Xa nay ngi gii dng binh l ch hiu bit thi th. c thi v c th th bin
mt lm cn, ha nh thnh nhn; mt thi v khng th th tr mnh ra yu, i yu
lm nguy, ch trong khong tr bn tay m thi. Nay cc ngi khng r thi th,
ch di gi quen, h chng phi l hng st phu46 n hn, sao ni chuyn vic binh
c. Do trc trong mang gian di, ngoi thc ging ha, p ly o ho, ch
qun cu vin, tm tnh khng t, trong ngoi bt nht, khin ta tin sao c m
vong l nm. Nay ta ni dy qun ngha, trn di cng lng, anh hng tn lc,
qun lnh ngy mt luyn, kh gii ngy mt tt, va cy rung, va nh gic, trong
thnh mi mt, t phi dit vong, bi vong l su. Ngi gi mt mnh thnh con,
ch i su ci bi vong y, ta tht tic thay cho l ngi. C nhn c cu: Nc xa
khng cu c la gn. D c vin binh n y cng khng ch g cho s bi vong
c. Ngy xa Phng Chnh, M K ch chuyn lm nhng s h ngc, sinh linh lm
than, thin h on trch; no o m m ca nh ta, no bt v con ca dn ta, k
cht hm oan, ngi sng b kh. L ngi l nhng ngi xt r s c, hiu su thi
v, vy nn chm u Phng Chnh, M K em n ca qun dng np, nh vy
trong thnh s khi nn c tht, trong nc s khi v au thng, ha hiu li thng,
can qua xp np. Nu mun rt lui v nc ta s sa sang cu cng, mua sm tu
thuyn, thy lc hai ng, ty theo mun, qun ra khi ci mun phn m bo
c yn n khng lo ngi g; nc ta li phng cng dng thn theo nh l c. Nu
khng nghe li ta nh vy th nn sm qun dn trn, ra giao chin gia bnh
nguyn quyt mt trn th hng, xem ci ti hn km, khng nn ngi r mt x,
bt chc ci iu b ca n b na.
T khi qun Minh thua trn Ty ng, Vng Thng cho ngi v tu vi Minh
xin thm vin binh. Qun Minh chia hai ng Qung Ty v Vn Nam sang nh
nc ta. Kt cc, An Vin hu Liu Thng b chm ni o M Pha (by gi l M
Yn sn, lng Mai Sn thuc n Chu). Bo nh b Lng Minh cng b chm gia
trn, Binh b Thng th L Khnh t t cht. Cng b Thng th Hong Phc v
c Thi T cng b bt sng vi ba vn qun. Kim quc cng Mc Thnh em
qun chy b ui theo chm c hn mt vn ngi v b bt c c ngi ln
nga hn mt nghn.
Vng Thng bit rng vin binh sang thua, s hi qu, vit th xin ha. Vng
thun cho, ri cng Vng Thng lp n th pha nam thnh ng Quan, hn n
thng chp th em qun v Tu.
Bnh nh vng ha vi Vng Thng ri, qun binh Ty v cc ni u
gii binh c. Vng sai L Thiu Dnh, L Quang Cnh v L c Huy em t biu v
phng vt sang s nh Minh.
Nhng phng vt l:
1. Hai ngi bng vng thay mnh gi l i thn kim nhn;
2. Mt l hng bng bc;
3. Mt i bnh hoa bng bc;
4. Ba mi tm la;
5. Mi bn i ng voi;
6. Mi hai bnh hun y hng;
7. Hai vn nn hng vng;
8. Hai mi bn cy hng trm51
V li em hai ci du i ngn, i h ph ca Chinh l52 ph Tng qun An Vin
hu Liu Thng cng vi s k nhng ngi quan qun nhn m b bt em tr li
Minh triu.
Ngoi ra, Vng li ng ln Trn Co dng mt t biu ln Minh m i lc
nh sau:
Khi vua Thi T Cao hong mi ln ngi, t tin ti l Nht Khu vo triu cng
trc nht, by gi ngi c ban thng, phong cho tc vng. T , nh ti vn ni
i gi b ci, khng b thiu l triu cng bao gi.
Mi ri nhn h H thon nghch, vua Thi Tn Vn hong em qun sang hi ti.
Sau khi dp yn ri, ngi c h chiu tm con chu h Trn gi ly dng di cng
t. By gi, quan Tng binh Trng Ph tm cha c khp, xin t lm qun
huyn.
Nguyn ti lc trc v trong nc c lon, chy trn v x Lo Qua53, cng l mun
tm chn yn thn m thi, khng ng ngi trong nc vn quen thi mi, nh
n n trch nh ti thu trc, li c p ti phi v, bt c d ti cng phi theo.
Du rng trong khi vi vng b ngi trong nc c p, nhng cng l ci ti ti
khng bit liu x. Mi y, ti c xin li trc hng qun, nhng khng ai chu nghe,
by gi ngi nc ti s phi tai v, lin em nhau ra phng b cc ca i, cng l
mt k gi mnh.
Ng u quan qun xa xi mi n thy voi s hi, tc khc v tan. Vic xy ra nh
vy, du bi s bt c d ca ngi trong nc cng l li ca ti. Nhng bao nhiu
nhng qun v nga bt c, u phi thu dng t t, khng dm xm phm mt
t g.
Dm xin Hong thng ngy nay li theo nh li chiu ca Thi Tn Vn hong ,
tm ly con chu h Trn, ngh n ci lng thnh vo triu cng trc nht ca t
tin ti ngy xa, m x ci ti to nh g ni y, khng bt phi pht nng bng ba
ru, khin cho ti c ni nghip x Nam gi chc triu cng.
Ti sai ngi thn tn mang t biu t v a tr nhng n tn nhn m ti chn
s, nay li xin tu nhng danh s y.
Vua nh Minh lc by gi l Tuyn Tng xem biu trn bit l gi di nhng cng
mun nhn dp y thi cuc chin tranh, bn a t biu cho qun thn xem song
ai ny u xin ha. Minh lin sai chc L b Th lang l L K a chiu sang
phong cho Trn Cao lm An Nam quc vng ri b ta B chnh, v triu qun v
Tu.
Qun Minh lc c v Bc, by gi nc Nam li c t ch nh c.
T y tr i, nc ta li m mt cuc bang giao ha ho nh thng l v ba nm
li phi mang phng vt sang cng hin mt ln. Nhiu s gi Vit Nam khi sang s
t ra c mt ti nng c bit, khin ngi Tu phi knh phc.
Khong nin hiu i Ha (1143-1453) i L Nhn Tng, Trng nguyn Nguyn
Trc v Bng nhn54 Trnh Thit Trng sang s Trung Hoa. Gp k thi, hai v cng
xin ng c, vn ca Trnh Thit Trng c phn hay hn vn ca Nguyn Trc,
Trng lin bo Trc.
nc nh ti Bng nhn m bc Trng nguyn, chng l sang y ti li
cao hn bc. Vy ti gi vit lm mt ch li km bc mt cht cho khi mang
ting nc nh tuyn trch khng tinh.
Trong bi vn ca Trnh Thit Trng: Nam chi chu, bc chi m ng lin vit ch
m c ba nt chm, do vn ng tuy hay nhng quan trng ch ly Bng
nhn m Nguyn Trc Trng nguyn.
Song, ngi Tu vn cm tc ch Bc m l nga Tu m ch c ba chm tc l c
ba chn, nn khi tin s Vit Nam h em con nga buc li mt chn Trnh Thit
Trng ci. Nu Thit Trng khng i c s phi lu li Trung Hoa Nguyn
Trc v trc. Trnh Thit Trng bit vy mi lm mt ci chn gi bng g buc
chn nga, nn nga ba chn song vn i c n mt dm ng. Thy th, s phu
Trung Hoa phi phc Trnh Thit Trng l ngi ng bin gii, lin ci chn nga
cho i u vi nga ca Nguyn Trc.
Mt s gi khc l L Quang B sang s Tu i vua L Cung Hong c ngi ta
mnh danh l T V Vit Nam.
Nin hiu Thng Nguyn (1527) i L Cung Hong, L Quang B lnh chc H b T
Th lang, c c i s Trung Hoa, B l con L Ni, chu L Thc Hin, chu ngoi
V Qunh, cht L Cnh Tun, ngi lng M Trch Hi Dng. Ln nm tui ng
ni ting thn ng, mi su tui Hng gii v Hong gip nm mi ba
tui.
By gi c c Trung s i theo gi cng phm. Nhng n Nam Ninh vin Tng c
Qung Ty m hm cng ra duyt li th thy tng vng i thn kim nhn l
hin t T Ph (thuc Thip Lang), Kim Lc, C Lm, Liu Ct, La Ph (thuc Nh
Tch) Trung Hoa st nhp vo Khm Chu. ng Dung li em vng bc dng
ring cho nh Minh.
Qun nh Minh tuy lm b hng hch ni em binh sang nh, nhng cng s phi
ci v nh my nm Bnh nh vng ngy trc v li c tin bc ca ng
Dung ri, ci lng nhit thnh v quc cng nht i, nn mi tu vi Minh xin
phong cho Mc ng Dung lm chc thng s hm quan nh phm nh Minh.
Nh vy, Minh triu trc tip cng nhn ch quyn ca h Mc trn t nc Vit
Nam ri vy. Cc vua nh Mc vn rp theo khun mu ca L triu cai tr t
nc.
Nm Tn Su (1541) i vua Mc Phc Hi, nin hiu Qung Ha (1541-1546) vua
Mc m khoa thi hi v thn ng lm sch s, ly c L Nh H Tin s, lin
sai sang s nh Minh.
Nh H l ngi lng Tin Chu, huyn Tin L (tnh Hng Yn by gi), c sc
khe li c vn ti, tng truyn n khe nht nc Nam. Khong 30 tui, ng
Tin s, c sung chc T Th lang v phng mnh vua sang s nh Minh, dng tu
cng. Lc y c mt ngi cng huyn thuc lng An Chiu l anh hng tht rt c
khu ti. Nh H lin cho theo lm ty phi.
Sang n Yn Kinh ngi Tu nghe ni Nh H c ting n khe, lm mt mm c 18
tng khon i. Nh H bc thang tro ln n, c n ht tng no li thu bt a nm
xung ri ln n tng trn. Khi n tng trn cng Nh H thy c bn ci u ngi,
lin ly hai chic a xu vo hai mt gi ln, ngi ngoi trng thy u ngonh
mt i khng ai dm nhn, Nh H gi ty phi bo:
Ta cha c n nhng v l my khi, nay hong n ban cho ta chc l mn
ngon, nh ngi ly gim em y cho ta!
Nhng u y khng phi l u ngi ta, chnh l u c Nhn ng, trng chng
khc chi u ngi, ngi tu t nhng mn y th xem Nh H c dm n
khng, chng ng ng bit trc, chm ngay u c vo gim m n.
C ln nh Tu li th Nh H, bng kn hai mt li, sai ngi dt i ch khc, hai ba
ngy li a v ch c v hi nu bit c l ch no s tha cho. Nh H hiu ni
ngay l ch n yn hm trc, ngi Tu phi phc l thng tu.
Hi y, bn nc Tu gp k i hn lun my thng khng ma, Minh truyn cho
cc s thn o v56, Nh H bit trc tri cha th no ma c bn vo b
kin tu ln:
con chu nh L trung hng ln c. Minh Thn Tng (1573-1620) sai Vng Kin
Lp sang ca Nam quan khm xt.
Mc Knh Cung chy sang ku vi nh Minh, trc cn tr t Long Chu sau li
em qun v nh Cao Bng, Lng Sn. Trnh Tng em qun ln nh nhng Mc
Knh Cung c Minh che ch, a th sang bt nh L phi t Cao Bng cho
con h Mc .
***
Trnh Tng thu phc c Thng Long ri. Nh Mc chy bit sang tu cu cu
Minh .
Thng ba nm Bnh Thn (1596), L Th Tng (1573-1599) sai H b Thng th
Ung v ng s Nguyn Vn Giai ln Nam quan tip n s Tu.
Sau nh vua li y hai v hong thn l L Cnh, L Lu cng Cng b Th lang
Phng Khc Khoan em 10 k mc, 100 cn vng, 1.000 cn bc, ci n An Nam
thng s ca nh Mc v ci n An Nam quc vng ca nh L ngy trc, a ln
Nam quan s Tu Vng Kin Lp khm xt. Tuy th, quan Tu li i L Thi
Tng phi thn n hi kin Nam quan.
Trnh Tng sai bn Hong inh i, Nguyn Hu Liu em mt vn qun i h gi,
a vua sang ph hi. Song n ni, quan Minh li i phi cng ngi vng nh i
L Thi T v khng chu n hi. Vua ch lu khng xong vic li phi tr v. Thng
t nm sau (1597), s nh Minh li mi L Th Tng ln hi Nam quan, triu nh
sai Thi y Hong nh i em 5 vn qun h gi.
Nm inh Du (1597) khi xa gi L Th Tng Nam quan v n Thng Long, Bnh
An vng Trnh Tng (1570-1623)59 sai Phng Khc Khoan sung chc Chnh s
Nguyn Nhn Thim60 lm Ph s em cng phm sang Yn Kinh, cng hin nh
Minh v xin th phong.
Phng Khc Khoan i s khng lm nhc mnh vua v li em c s hc ca mnh
ra gip ch cho dn trong nc. Khoan th khoa i L Trung Tng v Bng nhn
nin hiu Quang Hng th hai (1580) i L Th Tng. Lnh trng trch trong tnh
th kh khn v by gi nh Minh cn ng v h Mc, Phng Khc Khoan t ra l
mt s gi cng ci v bin thuyt gii nht. Khoan n Yn Kinh va ngy gp tt
nguyn n, nh thn v s gi ngoi quc mi ngi u phi dng mt bi th
chc mng Minh .
Ring Phng Khc Khoan mt lc dng 36 bi th, bi no cng hay, Minh Thn Tng
cc lc khen ngi v ph vo tp th: H a tt sinh ti (t no chng c ngi
ti) ri c cch tng Phng Khc Khoan lm Trng nguyn ( nc nh, Khc
Khoan ch Nh gip Tin s).
Phng Khc Khoan li cn bin bc trnh cho Nam triu khi phi c ngi vng
cng hin nh v i Mc. Lc rnh, Khoan li ha th i p vi L Toi Phong, s
thn Cao Ly, khin L rt bi phc. Tuy nhn cng phm ca triu L nhng Minh
Thn Tng vn thin v h Mc v ch phong cho L Th Tng lm An Nam thng
s hm quan nh phm Minh triu. Minh li ban cho Chnh s Phng Khc Khoan
mt ng kim tin, Ph s Nguyn Nhn Thim mt ng ngn tin, nin hiu ca
Thn Tng l Vn Lch, nn trong hai ng tin y u khc bn ch Vn Lch thng
bo. Thy Minh ch ban cho vua nc mnh mt chc nh, Phng Khc Khoan
dng s tu:
thng s l tc c ca h Mc, vua nc Vit Nam ca chng ti hin thi l
dng di chnh thng, con chu nh L. Thin triu phong cho chc y tht khng
xng ng. Chng ti khng dm nhn sc mnh. Xin hong xt cho.
Minh Thn Tng tr li:
Vn bit h L khng th v nh h Mc c, nhng bui u hy tm gi chc
y, sau ny hy ban cho chc vng tng cng khng mun.
Phng Khc Khoan hm hc lui ra, trong lng tc gin lm. Tr v ni qun dch,
Khc Khoan tho ng kim tin ra nm xung t ni:
Vua Tu khinh vua nc mnh th, ta cn gi vt ny lm g cho thm nhc!
Ph s Nguyn Nhn Thim ci xung nht ng tin trao li cho bn v ni:
Vn bit Minh x vi vua nc mnh t tht, song mnh c yu thua, l l
thng. Ta khng ng thun cng chng xong, no m trnh sao cho khi nn binh
ha, y nh xa, cnh l, xung quanh tai vch mch rng, ta hy nn c nhn nhc.
V c ai bit chuyn mnh nm tin Minh ban cho m tu ln, ti e rng hai ta
kh lng m v nc c. Vy, nu ng eo chic kim tin l nhc th cho quch ti,
ti s c hai ng vng, bc chung vo mt hp, gi lm k nim v vic hai ta
sang s Tu.
Phng Khc Khoan ni gt:
Th y, ti cho ng . Xin thm tc cho vua m khng c th mnh cn ham
lnh thng m lm g? C n chc An Nam thng s ti cn chng coi vo u
na l ng tin vng mt lng. ng ly th nn gi m chi, v nc nh th ng c
eo m thm nhc.
Chuyn ny ri cng bay n tai cc quan Tu, mun lm nhc Khoan, h vin vo
chuyn M Vin sang nh ta, dng ct ng tr khc my ch ng tr chit, Giao
ch tuyt m ra mt v i ng khinh b nc Nam:
ng tr ch kim i v lc
(Ct ng n nay ru cha xanh)
Phng chng n nang g, lin em ngay nhng vic Ng Vng Quyn ui Hong
Tho v Trn Hng o nh qun Nguyn ti sng Bch ng m i li:
ng giang t c huyt do hng
(Sng ng t xa mu cn )
Thy u tr khng n thua, h tm cch ngn cn khng cho Phng em sch Tu v
nc. Tuy vy, h khng sao ngn c ci tr nh qu sng lng ca ng. Ngoi ra,
ng cn hc c nhng b mt ngh dt t la v truyn cho ng bo trong nc.
Cy ng v cy vng cng do Khc Khoan mang ht ging t bn Tu v, do y gy
c cho nc mt ngun li ln.
Chuyn i s ny ca Phng Khc Khoan khng c kt qu m mn song t nh
Minh v nh L, li thng s vi nhau nh trc.
Cch t lu, Minh li khi phc tc c cho h L. n i L Chn Tng (16431649), Minh Qu Vng tht th, phi thin n t Triu Khnh (thuc Qung
ng)61 c mun nh An Nam cu vin, cho nn sai s sang phong cho vua Chn
Tng lm An Nam quc vng v cho Trnh Trng62 lm ph vng.
Nm Qu Mo (1663) nh Minh mt ngi, nh Thanh (1664-1911) dy nghip
nc tu v cho s sang d An Nam sang triu cng. Ty vng Trnh Tc (16571682) mi cho s em cng l sang Yn Kinh (Bc Kinh) cu phong cho vua
L.
n nm inh Mi (1667), vua Khang Hi nh Thanh sai s sang phong cho L Huyn
Tng (1663-1671) lm An Nam quc vng. T n i L Mn (17861788)63, cc v vua va k v L Huyn Tng u c Thanh triu phong lm An
Nam quc vng.
Trong thi L trung hng, L Th Tng vin vo c ng s xa xi, him tr xin
Trung Hoa cho nc An Nam su nm mt ln cng hin. Cng phm s nhiu gp
i, Minh Thn Tng ng thun. Nm inh Mi (1667), Tu cng s Nguyn Nhun
ht sc bin bc tu xin vua Khang Hi (1662-1722)64 vui lng b bt i nhiu s
yu sch v vic cng hin. Nhng my nm sau v tnh hnh chnh tr thay i,
tui gi, tin Ph chnh Trnh ng68 m ti, bing nhc; binh kiu, dn on, trong
nc ra ri!
Ti vn l k mc o vi Ty Sn, nhn thi th, ni ln lm vic, ma h nm nay
Bnh Ng (1786), ct qun ra dit h Trnh, tr li nc cho nh L.
Nm y, tin L vng t th69 ti li ph lp T tn l Duy K (Chiu Thng) ln ni
ngi. Duy K l ngi dm bo, khng lo chnh s nc nh, trong th k cng ri bt
triu nh, ngoi th gy him khch vi bin gii. Li cn hm hi k trung lng,
git cht ngi ng tng l khc na! Thn dn trong nc chy n k l vi ti, ni
xin em binh ra tr k lon.
Ti ngh: nc ny l nc c Thin triu phong cho, ti u dm t tin lm vic
ph trut?
Ma ng nm inh Mi (1787), ti sai mt vin tiu tng em qun ra hi ti
nhng k bn t hu gip Kit lm xng th Duy K li s bng s gi, ng m
chy trn, t chc70 ly ci lo vo mnh!
Ma h nm Mu Thn (1788), ti tin n thnh nh L li giao cho Duy Cn, con
tin L vng gi ly nc, coi vic th t. Ti tng sai s gi sang g ca i, hng
em ht ni tnh trong nc m trnh by.
Nhng m Duy K trc sang u S i (c sch vit l Kh Lu i) k l xt xa vi
Tn S Ngh, Tng c Lng Qung ri lng lng cu cu.
S Ngh l k i thn bin cng, ng l phi xt k cn do, d tm ci c ti sao
Duy K li trn b nc v ti sao ti phi vo nc, ri tu cng i hong , i
ngi phn x dp mi lon.
Tri li, v ham ti sc, v nghe li n b (ch m vua Chiu Thng), Ngh x biu
chng ca ti nm xung t, lm nhc s gi, xua ui v. hn mun khua dn
dy binh, tng cng gy chuyn!
Ma ng nm ngoi (Mu Thn 1788), Ngh iu bt, huy ng nhiu qun, ko ra
khi ca i, mn ting khi phc nh L, truyn hch i khp trong nc ti cho
ti! Hn trc nh rc n Qung Nam, o cy nh r, tr mi lo sau cho Duy K.
Ti ho lnh tn tt chn tri, ng s xa xi, ni sng cch tr, chng hay vic
c hn do i hong sai lm hay do Tn S Ngh v mt ngi n b (m vua
Chiu Thng) xui khin, ri mong kiu hnh lp cng bin gii hng kim li ln?
Hay tin c binh m Thng quc ra khi ca i, ti ngh: tc lng s mng tri, phc
nc ln ca mnh by nay b k khn thn ngn tr, m ci c Duy K trn b
quc vng, dng lm phin bnh mt phng, knh gi ci chc phin mc, khin
cho bn quc c ngi cm u cai qun.
Ti xin knh cn sai s sang ca cung khuyt, xng phin, sa l cng. Li s xin em
s ngi (t binh) hin cn ca nh vua m dng np t tc d rt tht ny.
Chnh Ng Th Nhm ng vai s thn sang Thanh vn ng Phc Khang An
ni li tnh thn thin vi nc ln. Cc thn Ha Thn li vn ng bn trong. V
vy, chng bao lu vua Thanh cng phi vut bng lm lnh, nhng khng qun ra
mt bng my iu kin ny:
1) n b ci cht ca trn Ha Th Hanh, Ty Sn phi lp cho ci n th ti
nc Nam m xun thu tri t vin tng t trn y.
2) Sang nm, nhn dp bt tun khnh th ca vua Cn Long, quc vng nc Nam
phi thn sang triu cn.
Ngy 26 thng by nm K Du (1789), vua Thanh Cn Long xung ch d phong cho
vua Quang Trung lm An Nam quc vng v li ging ch vi sang chu.
Vua Quang Trung bn chn mt ngi hnh dung ging mnh, tn l Phm Cng Tr,
gi lm quc vng ri sai bn Ng Vn S, ng Vn Chn77, Phan Huy ch, V Huy
Tn a sang Yn Kinh, vo chu vua Cn Long. Ngoi nhng phm vt em cng,
vua Quang Trung li em cng thm i tng c78, lm cho cc cung trm dc
ng bn Tu phi phc dch a n tht l vt v. Tng c Lng Qung l
Phc Khang An v Tun ph Qung Ty l Tn Vnh Thanh phi a quc vng An
Nam vo kinh.
Sang n Yn Kinh, vua Cn Long nh Thanh tng l Nguyn Quang Trung tht, vi
n chu Nhit H cho vo lm l m gi, nh l tnh cha con mt nh, v cho n
yn vi cc thn vng. n lc v nc, vua li sai th v lm mt bc nh truyn
thn ban cho, n l tht l hu.
Khc hn cc triu trc, i vi Mn Thanh, khng nhng vua Quang Trung
chin thng v qun s m li cn chin thng c v ngoi giao. Khi Phc Khang An
ln ting yu sch v vic bt cng ngi vng, ngi a th phn khng nh sau:
... Xa, cc i Trn, Mc v c ti vi Trung Quc, phi dng ngi vng th hnh.
Quc trng nc ti t bc l mt ngi o vi, nhn thi th, vng ln lm vic,
i vi L vng khng c ci vai la ai l vua, ai l ti chi c. Cn hay mt, l s
tri; theo hay l b, l lng ngi. Quc trng nc ti, c ly nc ca L u
m snh vi k ginh cp c?
tng binh, sai sang quy nhiu mt b nc Tu. C ngi thuc ng Thin a
hi lm gic T Xuyn, mu lt Thanh triu, vua cng thu dng cho lm tng.
Nm Nhm T (1792), nin hiu Quang Trung th nm, nh vua sp t k hoch
Bc pht. Mun d vua Cn Long v d thm ni lc nh Thanh h thc ra sao. Vua
Quang Trung lin sai s sang Tu dng biu cu hn cng cha Mn Thanh v xin tr
li cho An Nam t Lng Qung. T biu cu hn y nh sau:
Thn vn l mt k o vi, c nh n c, li gi ci Nam. T khi vo triu cn ni
cung khuyt, c c cch lm l bo kin vn an li c ban thng trng hu, n
l di do. Phm nhng s m ci Giao Nam t xa cha ai tng c, u nht nht ban
cho thn c.
Kp khi thn khm mng v nc, li c r n oi thng, lun ban thnh ch. Ci n
lng lng ca nh vua tht khng sao k ra, t ra cho xit! Thn l k hn mn ni ho
lnh, chng ng li c hng n n th! Tc lng canh cnh mong bo p bc tn
thn, song vn cha bi u m n bi c!
Ch mong c thng g ca tri, gn nhn bng nht, nhng t xa, th cch tr, sc
lm khng c nh mun: h qua khi ca Nam quan th li thnh xa v s ngay!
Thn vn m tng nhc Qun thiu, ngng trng Vn hn, hng e mnh ri cng n
nh hng tm thng, phi lit trn ngoi vng thanh gio, lm c ph ci n sinh nui
tt c ca thnh t!
Trm ngh: Thnh nhn t lng gip ch hu, lin lc ch s cho thnh thn mt,
phm vic c x theo o xa.
Nc thn, ban u vua Kinh Dng chu mnh ni Vim , b u C kt duyn vi
vua Lc Long, t nc Vn Lang m ci giao ch, trm trai ni di, i lm phn giu
pha Nam, may nh phc Trung Hoa, c ni danh l nc vn hin. Th i du xa,
s sch cn kho xt.
T khi nh Tng dy ln, rng buc nc thn, rung ra ngoi vng c ha, khng lit
vo hng Minh ng, ch cng nh hng Bnh Bc. Nh Thanh ta c tri quyn
c, rng c mun phng, ch no c bng mt tri soi n u coi nhn dn l chung
mt bc m ra, ly hon doanh lm gia nh m khng gy ai ra ngoi c.
Knh ngh: i hong b h, c ngang vi tri t, o cao hn vua Hin Vin, vua
Ngu Thun, v v cho cc ch hu mn phc, du dng cho ngi xa hng v. Khng
chon theo ci li thng ca cc triu i gn y.
Thn lm c thnh thng coi nh con rut, lit vo hng cc thn vng. Phn ny
du tn ni xa khut, nhng tnh y vn c k nh nui.
Thit ngh: mun vt khng giu hnh vi tri t, con ci khng giu tnh vi cha m, th
cu chuyn tm s v gia nh dm chng gii t trc bc ch tn? Mi y nh thn
gp vn ri ro, thiu ngi gi vic dng cm canh th cng: trn nn gy dng phong
ha ang thiu ngi u. Vy mun np di bng cy ngc hng bm vng vo
gc du.
Ngc thy thnh triu pht tch t Trng Bch, y ry phc lnh, con chu hng
nghn hng c, ni di phn thnh. By nay l li nh vua, vn chn nhng ch qu hin
gn gi g cc cng cha, ch khng c l g trn n cc by ti ngoi phin. Ci
phn nghim chia trong ngoi nh th, th tht kh bi u m chi vi c. Ch v
mt nim tn mn, lng ring ngng trng, nn c trn trc khng sao thi c.
Trm mong cnh ngc nh tri lan rng n c k ngoi phin di, ng hu thn
c, nga i n lnh, gn gi81 gt ln, em phong ha Quan th ban ra nhng phc
nguyn ct. Nhng iu knh nhn ha thun t ni gia nh s nu lm khun mu cho
ngi trong nc, h tp quen ci d phong ca chn trung h, trt b ci thi c ca
ni b bin, khin thn dn trong nc ca thn, c tha s trng mong vng c
ha.
Cht cht dng di nh thn i c gi mi phin phong, hng s tt lnh khng
cng, l iu mong mi ln ca thn vy.
Ch v nay cn n ngoi phn, vic xy khc thng, nn bn vi nhng k chp s,
khng ai dm v thn m chuyn tu ln! Ca vua mun dm, trng ngng m m. Nay
bn nh bo khng t suy xt, mo mui , nhm t tc thnh, knh sai k bi thn sang
chu hu sau lc tu by rnh rang s v thn m ku thay k l khc ni cn c.
Np mong bc cao sng r thng, xt cho thn lng thnh thit tha tru mn, tha cho
thn ci li r mi cu liu.
Thn xa bin Nam, ngng trng sao Bc, xin knh chc thnh Thin t th kho mun
vn nm, mi lm cha m mun nc. Thn bao xit qu i run s trng mong...
Sau khi t biu ny dng ln do V Quc cng V Vn Dng82 sung chc chnh s
trong cuc ngoi giao kim trinh thm chuyn mn v qun s, vua Thanh Cn Long
u chun y c. Tuy vy, chuyn i s ny ngoi vic cu hn, s gi nc Nam cn
phi tu xin t ng , ly c l quc vng mt nc ho lnh, thy b khng
tin m vng kh trong ni a th ht mt ri. Ring vic i t Lng Qung m
V Vn Dng dng bn tu chng th hai khi vo b kin Thanh Y Lng
cc th vua Thanh ch ng cho mt tnh Qung Ty lm t ng thi. Sau ,
vua Thanh li sai b l sa son nghi l vic ci g, nh ngy cho cng cha sang
Nam p duyn vi Quc vng.
Nhng sau my hm, V Vn Dng nhn ngay c tin vua Quang Trung mt
(Nhm T 1792). V vy mi vic u l lng c v bn Dng nh m mi hn m
tr v.
vic qun quc i s mi sang kinh Tu. C ba nm, ta li phi cng phm
sang Tu mt ln. Vua no ln ngi cng chiu l sai s sang Tu cu phong. Nhng
i vua trc v triu Nguyn u phi ra Bc thnh tip s Tu v th phong. n
i vua T c (1847-1883) th s Tu li vo tn kinh Hu tuyn phong.
Ngy 22 thng by nm T c th 2 (1848), s b Trung Hoa lnh s mnh ca vua
Thanh gm c n st s Qung Ty Lao Sng Quang, qun ti Trng Sa, H Nam,
lm Chnh s. L Lng Trch tc Dung o v Trng Nh Dinh, tri ph xung
chc Ph s.
S on n ca Nam quan, th cc quan chc ht Lng Sn v cc Hu mng s,
xp t sn Long nh, sc phong v tng ho ca Thanh triu ban cho vua ta.
S on gm c trn mt nghn ngi, trong c chng bn, nm trm tng vin,
thng ngn, thy thuc, th li, u bp v ngi mang hnh l, rt nhiu voi v
nga. i n u l lnh cm bin, cm c, gio mc, nh trng, nh ching. K
l 15 cp cm trng kim, cn m bc, sau mi ti Long nh.
Quan Chnh s ngi trn kiu, theo sau c cc quan ty tng hoc i cng hoc ci
nga, sau ht n nhng ngi khing hnh l. C nhng lc qua sng cng vn gi
trt t nh vy.
Sut dc ng s b i qua, a u cc ph, huyn, tng, lng, ch no cng c
dn hai ch Cung nghnh vit trn giy hng iu. Cc ca hiu u by hng n
bi vng. Try qua miu mo no linh ng, s on cng ngng li chim yt. Khi
s on qua cc ht Hi Dng, Bc Ninh, H Ni, Nam nh, Ninh Bnh, Thanh Ha,
Ngh An, H Tnh, Qung Bnh th cc quan u tnh dng l mng v tht tic. S b
n H x84 (pha bc tnh Qung Tr) th quan Khm mng Nam triu em long
thuyn trang hong rt m quan do 1.400 lnh v 1.000 thy th ch, n nghnh
tip v mi s b v bn Hng Giang.
Nhng chi trong hong thnh u cm c v trn vng lu php phi l hong k.
B binh nai nt gn gng cng 200 lnh k m xp hng t bn n nh cng qun.
Ri bn Hng Giang, s on tin n ca ng Nam ri lu li pha ty nam cng
qun, Long nh gian gia. Quan ph Don Tha Thin, mt v hong thn v
cc v Hu tip s ln lt n chc tng v em tng ho n tng hai vin
chnh, ph s Thanh triu.
Sng hm sau, ba hi trng va dt, cc quan c c ra thuc quyn sai phi
ca s Tu v cc vin Hu tip s t sng sm mc triu phc tc trc ti s
qun. Mt on gm c 100 lnh k m cng t tu ti ch lnh. Cc hong
thn vn v triu thn t tam phm tr ln u tc trc ti in, t tam phm tr
xung th bn Kim Thy. Mt v thn thn v hai quan Khm mng n s qun
mi Thanh s tin cung.
CH THCH
1. Nin hiu Thiu Bo.
Cc nm trong ngoc n ca sch ny ch thi gian ti v ca cc v vua.
Cun sch bin chp nhiu t liu lch s, tham kho cc ngun khc nhau, nn c
mt s im cha ng nht. Ngi bin tp s dng Khm nh vit s thng gim
cng mc (Quc S Qun), Lch triu hin chng loi ch (Phan Huy Ch), Vit
Nam s lc (Trn Trng Kim) lm t liu i chiu. V bn ch Hn, do cht
lng bn gc khng thc s tt, chng ti ht sc c gng m bo chnh xc
nht c th v c tham kho i chiu vi nhiu ti liu khc. Ti s hc lu, kh
trnh khi sai st, rt mong nhn c kin ng gp ca bn c gn xa.
Ch thch trong sch ny l ca ngi bin tp, ngoi tr mt vi ch thch c du (*)
l ca sch gc.
2. Th kch.
3. Sch gc chp l Nam di, i chiu vi bn ch Hn th l Man di.
4. Nghe phong phanh, nghe n.
5. Sch gc chp l V th, nhng y ang ni v C th. i chiu vi bn ch
Hn th ch y ng l C th.
6. Sch gc chp l Triu Khung Dn.
7. Giao ph trng trch qun s.
8. Vn, vn.
9. Nhm chc.
10. Bo v.
11. u ui ca s vic.
12. Hay Phm C Lng
13. Sch gc chp l L Nhc Khuyt, i chiu li bn ch Hn th l L Nhc.
14. Trao tr.
15. Sch gc chp l 1018-1225
55. K Mi.
56. Cu ma.
57. Bn ch Hn chp l 9 lng.
58. Bn ch Hn chp l mt i hc bng bc.
59. Sch gc chp l 1570-1620.
60. Sch gc chp l Nguyn Nhn Thim.
61. Sch gc chp l Triu Khnh thuc Qung Ty. y c s nhm ln v a
danh. Theo s sch Tu, nm 1644, qun Thanh tin vo quan ni, triu thn nh
Minh di xung pha Nam. Minh Qu Vng Chu Do Lang chu Minh Thn Tng
xng ti t Triu Khnh, Qung ng, ly nin hiu l Vnh Lch, ti v 16 nm
(1646-1662). Sau ny, nh Thanh truy ui gt gao, ng chy sang Min in, nhng
ri vn b Ng Tam Qu bt c v x t ti Cn Minh.
62. Sch gc chp l Trinh Trang, i chiu bn ch Hn th l Trnh Trng.
63. Sch gc chp l 1781-1788.
64. Sch gc chp l 1662-1622.
65. Loi vi trng mn, kh rng.
66. Hin c nhiu ti liu ghi chp khc nhau v thi gian vua Quang Trung ln ngi.
Theo i Nam chnh bin lit truyn l ngy 25 thng 11 nm Mu Thn (1788);
Hong L nht thng ch (Ng Gia Vn Phi) l ngy ngy 25 thng chp nm Mu
Thn (1788).
67. Sch gc chp l Kin Long. Trong cun sch ny s dng song song c hai tn
gi Kin Long v Cn Long, thun tin cho tra cu chng ti mn php c i
thng nht l Cn Long.
68. C th l Trnh Bng.
69. Vua L Hin Tng (1740-1786) mt ngy 17 thng 7 nm Bnh Ng (1786). (*)
70. Chuc.
71. Hay Ng Vn S, mt danh tng nh Ty Sn.
72. Sch gc chp l Hc Thiu Tng, i chiu bn ch Hn th l Hch Thiu
Tng.
T SCH ALPHA DI SN
GC NHN S VIT
L mt trong nhng quc gia c truyn thng vn ha lu i, nhng mt vn
Vit Nam ang phi i mt chnh l s t gy v mt lch s - vn ha. Tc th h
tr ngy nay khng cn c c hay hiu c nhng g ng cha ta vit. Ngoi
tr gii nghin cu, i b phn hc sinh, sinh vin t hoc khng c thi quen tm
c nhng th tch c ca ng cha. Gp phn dn n tnh trng l vic rt nhiu
ti liu th tch c qu gi ca ng cha ta hoc nm su trong cc kho tng ca cc
vin nghin cu nh Vin S hc Vit Nam, Vin Trit, Vin Hn-Nm, Th vin
Quc gia, hoc thuc v cc t chc c nhn su tm sch c.
Trc thc t trn, Cng ty c phn sch Alpha (Alpha Books) xy dng n Alpha
Di sn, mc ch dch thut, ti bn cc ti liu, th tch c c gi tr Hn ht, Alpha
Books mong mun xy dng li ngun ti liu phong ph, a dng, cht lng cho
cc c quan, trng hc, th vin, cc trung tm nghin cu v c nhn, nhm gn
gi vn qu vn ha ca dn tc.
Xut bn thng 12/2014
1. Cao B Qut - Trc Kh
2. L Thi T - Nguyn Chnh St
3. Nh Ty Sn - T Quang Pht
4. Trung k dn bin th mt k - Phan Chu Trinh
5. Thi t tng thoi - Hunh Thc Khng
6. Vit - Php bang giao s lc - Phan Khoang
7. Vit - Hoa bang giao s - Huyn Quang, Xun Khi, Thi t Ch
8. Vit - Hoa thng s s lc - B Lng Ngon, L Vn He
9. Vit Nam ngoi giao s - ng Trnh
10. S k i Nam Vit - Khuyt Danh