Hồi Ký Nguyễn Khải (Nhà Văn Việt Nam)

(Tu bt chnh tr)
Nguyn Khi
Ti cng c gii thng vn chng
cao nht cp quc gia, nhng ti
bit ch mi nm na, thi th i
thay chc ch cn ai nh ti mnh
na. Ti l nh vn ca mt thi, thi
ht th vn phi cht, tuyn tp, ton
tp thnh giy ln cho con chu bn cn.
Bun nh!
i Tm Ci Ti Mt - Nguyn Khi
www.vietnamvanhien.net
1.
Nm 70 tui ti bt u chn vit, ngi r ra, c sch cng nm,
c c mi lm pht ch ngha lo nho, ch r mnh ang
c ci g. Ri ng. Ng nh chim, mt chp mt tnh, tip tc
c nt ci na trang c d vn c l m v ch cn nh h vit
ci g trong ci na trang va c. Cng nm y ti c trao gii
thng H Ch Minh v vn hc ngh thut t 2. Mng th rt
mng nhng ti nhn ra ngay y l tm bia m sang trng
cm ln mt i vn ti hi phi kt thc. Th l li bun, ra
vo ngn ng c thng. Ri quyt nh ra chi ngoi Bc, tr li
qu ngoi l ni ti ng k tng qun nm 1946, cng l ni ti
tp tng vit nhng bi bo khng chin u tin in lit vo nm
1949. N m u cho nhiu chc nm tip theo, va l anh b i
va l nh bo nh vn.
Ci th x qunh qu, ti tp, ti tm, ton mt mu xanh v en
nhng nm no, gi bin ho thnh mt qun ca H Ni hay
Si Gn hm nay. Li nh ti nhng dy ph ngn ngi, nh thp,
h hp, rp bng nhn, mt ngi hin lnh, dng i thong th, th
x nh ci lng ln, i mt on ng phi cho hi khng bit
2
bao nhiu l ngi v ton ngi quen c. Nm chc nm sau, tr

li ci th x ca tui mi trng thnh, m l tr v ln th ba
(hai ln trc cch y hn hai chc nm), ci mnh t thn
thuc ho ra xa l. p xe c ngy ch gp ngi quen no,
hoc c gp nhng l hai ng gi tui by mi lm sao nh
li gng mt ca nhau ci thi mi mi tm i mi. Ln v
th hai vn cn ba ngi quen c, mt ngi l Thun, i t v
hu, mt ngi l Tng, trung i ph, mt ngi l M, tiu i
trng l nhng cp ch huy u tin ca ti trong cuc sng qun
ng. Ln ny v gp anh Thun, cng l ng ch bo u tin ca
ti, anh hn ti vi tui. Cn hai ngi kia u mi mt tui
ngoi by mi c. ng ph khng quen, mt ngi khng
quen, cn li mt ng bn thn ti ngy i hp, cc th hi h
ng n hp, vn l ci kht khao ca ngi gi, ngh
hu c dp gp li bn c, tr chuyn l chnh, nhc li chuyn
ngy xa l chnh, ri than th, th than th, chuyn nh
chuyn nc.
Cng bun nh ? Chuyn ngi gi c vui bao gi, ngi xong
mt vic c lm g cng khng th vui. V ti l ngi c gc a
phng nn tnh u c gp v mi n mt ln cho phi php.
3
Nhng nhn nhng gng mt quan chc ca tnh hm nay m

kinh ngc. Mt ngi no cng y nhng mi tht, sn si, ni
nhiu, ci to, li l nht nho, dung tc, v khng bao gi nhn
thng vo mt mnh ni, c nh l ang ni vi mt ai khc
ngi cnh mnh hoc ngi sau mnh. Ba sp v H Ni, b th
tnh u li mi gp, khng phi l gp chnh thc m l cng ngi
n sng vi ng v ng cng ang bn. Bui gp va hnh thc
va kh chu v ch c ngi lnh o ca tnh ni, ni nh ngi
rao hng, mt nhn u u, bng ngh u u. Ti ch cn nh
mt chuyn, c mt ng tng, l danh tng, ngi a phng,
c em mt ging hoa l t H Ni v, t tay ng trng vn
hoa ca tnh u v phi chn ng ngy, ng gi, c ng hng
na mi em li thnh vng, hnh phc cho dn trong tnh. Tht
vy sao ?
Trong my ngy xung x va vui va bun. Ai cng giu c hn
trc, nu cm bng ni cm in, ti xem tivi mu, gi rnh th
xem phim b. Mi xm u c ca hng cho thu bng vido, c
gi im cho ng chu n ma tr bng thc, c c bc, c ht
thuc phin v chch heroin, thnh ph c g lng qu u c, c
hay ln d, d nhiu hn hay.
4
Ti v mt x, x cho ti nh mt anh bu t, lc rnh ri hi

chuyn g anh cng bo khng bit. x ba ngy, ng u, u ban
khng ai tip c. C mt bui ti c mt anh chng to bo n
chi vi gia nh, c v ln chng nh ch n ni tha gi, b
iu khm nm. Anh ta ngi n ngi trn gh ta, hai chn
xoc rng, hai bn tay t ln bng, ni hi trng khng, thnh
thong a mt nhn ti nhng khng hi g, cho cng khng,
mt nhn c l l, m hn ch ng tui con tui chu. Ti c ngh
tay ny hn l dn bun bn tnh c h hng g vi anh ch nh,
tt qua chc lt ri i. Nhng anh bu t li bo l ng ch tch
x. Li mt ngc nhin na !
My ngy sau li v mt x thuc pha bc tnh. Cch y ba
chc nm ti i i v v x khong mt nm vit v mt
anh ch tch x cha ti ba mi tui trong ci thi c cao tro lp
hp tc x nng nghip. Ngi chi ph huyn k lin x bt ng
li gp ngi quen c ca my chc nm trc. Hin gi ng y
ngoi su chc tui, c ca hiu chp nh ngay ph, to bo,
rnh rng, chuyn g cng bit, li bit cch thut li v mi ci
bit ca mnh mt cch sng ng, ti ri, nghe chuyn m
5
tng nh chnh mnh cng c chng kin. Nh vn m gp

c mt ngi nh th l c th ngh ngay mt cun sch s vit,
vit cng nhanh thi, v mi vt liu sn sng. Bao nhiu
chuyn xui xo, bun b ca chuyn i bt thn c n b qu
hu h nhn mt ln gp li ngi quen c. ang mng khp khi
lin b my ng x nhy v ph m, i mt bc c trng cng
an x theo mt bc, va l ngi hng dn va l ngi bo v.
Ch c tr chuyn vi ngi c x gii thiu v n ng ti
nh ng b th x. Nhng ti u c chu thua hon ton. Xung
ci x b gh lnh th ti chi vi dn, vit v mt ng nng dn b
gii hnh, c bn b khen l rt kh. V ci x c chiu
chung qu mc ti vit c ci bt k Mt toi mt cun sch.
Sang tui 70, mi hot ng ca con ngi u chm, u km,
ring ci chuyn vit lch ca ti vn gi c phong gn nh
xa, vn vit rt nhanh, ring ci nhn th tro lng nhiu hn,
ngm ngi nhiu hn. N l th hng v thm ngt cht ra t hn
by mi nm c lm ngi.
2.
6
Ti l mt a tr khi bc vo i c nhiu iu thua thit nhng

ti bit nu cht ly thi th m leo dn ln. Ti ni th ch
phi v ci thi c hi, thi ny c my ai thch ni mnh thnh ti
l nh cch mng. Nhng c nhiu ngi c cch mng m hn
vo lng nng niu, v v m vn khng nn ngi th sao ? L v
h cn thiu mt yu t na, thiu ci du h c c bc
trn thm , k nng ngi dt mt i vn khng ra con ngi
t t. M ti th c, c d tha. y l ci tnh hi hc bm sinh,
trc ht l bit giu mnh, theo di tng bc i, tng cu ni
ca chnh mnh bng ci nhn ca ngi khc va nghim khc
va bn ct. Sau mnh n ngi, ti cng hay nhn ra ci kha
cnh bun ci ngi khc du h xut hin di ci v trang
trng n th no. Ci bun ci l ci tri nghch trong cng mt
ngi, k v lun ni chuyn o c, tn n cp dy d phi bo
v ca cng, ngi hng hch li l tn nnh b bc nht. Nu tn
rng ra th cn v vn chuyn bun ci m ta bt gp mi ni,
trong mi thi gian ca cuc sng. Anh dt thng lm ra v
thng thi, thng nht rt thch xut hin nh ngi anh hng, mt
chnh khch u c rng tuch lun t ra uyn bc bng nhng li
ni v ngha. Nu nhng ngi c c mt cht hi hc, c
kh nng t ngm mnh trong khi din tr th h s bit cch t
7
kim ch trong mt gii hn no .

Mun c ci mnh khng th c khng ch l chuyn bun ci
m cn l cn bnh khng th cu cha ca nhn loi. Cc trit
gia, gio ch cng khng thot khi ci tr ci y. H mun cho
nhn loi ci h khng th c, mun cu nhn loi bng nhng
phng tin nhiu lm ch em li m say t huyn hoc m thi.
Hc thuyt x hi hay tn gio khn ngoan phi l hc thuyt m,
c th l th ny m cng c th l th khc, lun lun bin ho,
ly s bin ho ca thi th v con ngi lm mc tiu ti thng
t iu chnh. Hc thuyt l do con ngi lm ra, mt tr tu
sng lng nht vn c b rng buc bi nhiu vng t gic v
khng t gic ca thi th, ca cuc i. Bi v h khng th l
Thng bit ht v vn nguyn nhn nhng tc ng qua
li, un o, bt ng ca n a y mi s vt ti nhng thay i
rt nh, khng my ai ch , cui cng l nhng bin thin cc
ln. Ch c hc thuyt no d on ng nhng g s xy ra trong
tng lai v cng chng th d on c ci kt cuc ca nhiu
s vic ang xy ra trong hin ti. Mi li tin tri u c tnh m
sng, ng ct. Dnh c mt thi thanh xun tin vo nhng li
tin tri y, v gi nhn li ci ti sn tinh thn thu gp mt i ch
8
l mt ci kho cha tp nham chng c mt cht gi tr g.
3.
Tnh hi hc l ci th m ngi cng sn ght nht v n c th
bin mi chuyn thing ling thnh tr ci. Mt hc thuyt
khng th chng minh s ng n ca n trong thc tin th
trc sau s bin thnh tn gio. V tn gio l nim tin, l thi
quen, l tp qun, l vng phc, l th gii ny ch c mt chn
l, ng vc n, t qu nhiu cu hi v n ch l k phn , phi
b trc xut khi cng ng, phi b cch ly, b ngi t trnh
mi s truyn nhim c th.
Hc thuyt x hi phi i lt tn gio tn ti th mi th
thuc v n u l thing ling. Lnh t thnh thn thnh, li ni
bi vit ca h thnh kinh bn, cuc sng c nhn v x hi ca
h y p nhng chuyn phi thng. Hnh nh ca Lenin v
Stalin, ca Mao Trch ng v Kim Nht Thnh v li ni ca
cc v y bao trm ln ton b cuc sng tinh thn ca cc quc
gia h cm quyn, lm g, ni g, ngh g u khng thot ra khi
ci bng che y. Bi ht v lnh t trang nghim nh thnh ca,
9
ngi ht c dng iu sng bi nh tn . Ci th gii c nhn

ca cc cng dn b t chy, thnh tro bi v tan bin trong
hng khi ca n i. Trong khng kh ngn ngt la chy
cng vi ting sng hoan h khi gn khi xa khng lc no dt, vy
nhng ngi lm vic bng tr tu s tm u ra mt khong tri
yn tnh v t do suy ngh v nhng cng trnh mt i ca
ring mnh. Ngi cng sn s khng bao gi hiu c cch lm
vic c nhn, n c, xa ri qun chng, xa ri cc phong tro
cch mng c tnh a phng ca cc nh tr thc thm m t
tng t sn y. Phi ci to h bng cc chuyn i thc t, bng
cc lp hc chnh tr ngn hoc di ngy, v bng c nhng ln
c gp g thn mt vi lnh t c thm lng tin vo nhng
l do phi t ph nh, khng nh s nghip v i ca qun
chng. Phi b hn nhng t tng trit hc v th gii quan ph
hp vi cch ngh, cch nhn, cch nh gi ca ring mnh,
c chng minh qua nhng tri nghim ca bn thn nhp
vo dng t tng chnh thng, ci trit hc chnh thng, cch
nhn nhn v nh gi chnh thng, xt cho cng ch lin quan bao
nhiu ti ci tm s ang p , ti nhng iu cn phi vit, v
trn ht, mu tht hn ht l nhng pht hin c o ca ring
mnh trong lch s, trong vn ho, trong nhn sinh. Mt nhng ci
10
th cn sng tip lm g, cn vit tip lm g nn mt s phi

i ngh, b ngh sng to sang ngh co giy, lm mt anh cng
chc hin lnh, mu mc, va c quyn va c li.
Ci danh ci li cng c sc quyn r ngi ta lm, qua nhiu
nm thng n tr thnh ngha quan trng nht sng, sng
vi v con, vi bn b, vi xm lng, vi x hi. Cn mt s nh
v khng lm ngh g khc ngoi ci ngh vn chng nn u
qun v cc nh xut bn, tun bo, tp ch tip tc lm ngh
nhng phi vit trong khun php quy nh, cng c i lc
t bung th theo nhng cm xc t nhin hoc bt cht b m
hoc bi nhng hnh tng ngh thut qu p tr thnh nhng
nn nhn oan ung ca nhiu v n vn t, ngh li m tic cho
nhiu ngi, mng m nhiu th ti nng cng nhiu u b thui
cht ngay t nhng nm cn tr.
4.
Trong sut ba chc nm chin tranh, mi ngi Vit Nam qun
hn nhng nhu cu vt cht v tinh thn ca ring mnh c
cng sng nh mi ngi, cng cm ngh nh mi ngi, sng
11
cng sng cht cng cht. Hc thuyt Mc v vai tr lnh o ca

ng Cng Sn c tn vinh n tuyt i. V s phn c nhn
gn lin vi tp th vi dn tc, trng hp kht khao vi cc mc
tiu chnh tr ca ng cm quyn v nhng tham vng ca ngi
lnh o.
Nhng c my th h cng tham gia chin tranh, sng trong mt
mi trng x hi, chnh tr ca mt t nc ang c chin tranh
cng l mt tai ho khn lng. Trong chin tranh tp th gt pht
c th sang mt bn, c th gim p ln n cng ch mt mt g,
v chin tranh i hi s nht tr, cn s ra lnh ng lc ca
nhiu ci u ch khng c thi gian bn lun, sai ng c s
tham gia ca nhiu ci u. V li nu ngi lnh o tnh ton sai
lp tc s b i phng trng pht ngay, khng sm tnh ng th
c s nghip c th b v. n thi ho bnh th ch cn dn
chng i mt vi chnh quyn, quyn li khc nhau, nguyn
vng khc nhau, c trm ngn th khc nhau trong mt cng ng
: dn tc, tn gio, vn ho, iu kin sng trong mt thi gian
di tm qun i, tm gc li lo vic ln, lc ny nht lot tri
dy, i hi v mi c nhn u thy ci mnh i l quan trng
nht, bc thit nht.
12
c lp c ri, t do c ri, vy ci hnh phc ca mi chng ti

nh nc nh qun sao ? Nhng ngi dn phi tm ra c hi no
ni, n ch no ni, dng phng tin g ni. Ni vi t
chc, vi cc on th mnh l mt hi vin, khng ai nghe c.
Ni trn bo ch khng bo no dm ng. Vit k sch, thnh
nguyn gi ln cc cp c thm quyn th ch bao gi nhn c
tr li. Vy phi lm g nh ? Lm lon khng dm, biu tnh ng
php lut cng cha c tin l. Ngi ng n bc l s khng
bng lng ca mnh ti cc cuc hp lp tc b nhng k c hi
trn p tc th, b c quan an ninh ghi vo s en, thng chc nn
lng t nay khng th, ch cn i ngy v hu thi. Nhng dn
chng vn c cch x ni bt bnh ca h bng cch sng to ra
nhiu chuyn tiu lm chnh tr.
Trong c nc khng u c nhiu chuyn tiu lm bng H Ni
v n l th hnh chnh, mi chuyn cung nh va tht va gi
trn gp cc qun c ph mi ngy. Khng ra c bo vit th
lm bo mm vy, li ni bay i ly u lm bng, tng nh v
hi m hi v k. V n s thnh d lun, khng ai bt giam c
d lun, git c d lun, ci d lun hn tp, v s c m rng
13
mi ra, bao trm mi vic mi ngi tr thnh mt bng mi

t ra cc tiu chun sng cho mt thi. Ci tiu chun mi c tn
gi l mc k n . N l ngi khc, l nh nc, l bt c ai,
bt c vic g khng c quan h trc tip ti cc li ch c nhn
mnh. Ci c th sau mt thi gian di nhp vo ci tp th t
tch ra khi n tm li mnh. Nhng cch tm li y thng
thuc v pha tiu cc ca con ngi, ly li ch bn thn lm mc
tiu nn khng to ra c s thng hoa, s t do chn chnh, l
mi trng cho mi sng to c o, va thm m tnh c nhn
va thm m tnh thi i yu t tin phong ca n.
y ti mun ni thm, t do c nui dng t nhin trong
mi trng dn ch l t do ca cng hin, cn t do va thot
ch chuyn ch thng c tnh ph hoi, tr th, b li nhng
nm thng b tc ot. C so snh v t do ca mt x hi dn
ch nhiu trm nm nh Hoa K v t do va ginh c ca
nc Nga X Vit l r. V n khng c chun b, khng
c gio dc, mi bn nng ca con ngi c xng ra nht
lot s gy hn lon cho cng ng, nhiu hn l xy dng. Dn
ch v t do phi c thi gian lm quen, hc cch s dng
v bo v, phn c ranh gii gia c nhn v cng ng. thnh
14
php lut, thnh tp qun mi c th m hoa kt tri c.
5.
Mt t nc b xm lc, ri b n dch, dn chng thnh n l
khng c php lut che ch, lm ngi cng kh ni g ti
thc c nhn trong mi con ngi. thc c nhn l thc v ci
ring bit ca mnh, v ci c th cng hin ca mnh cho cng
ng khng ging vi mt ai do c mt cch cm nhn ring, mt
cch suy ngh ring, t
Nhng ci gi tr c nhn ch c nhn nhn, c tn vinh
nhng x hi tng i t do, cc mi quan h gia ngi vi
ngi tng i tt p. x hi t bn m chng ta vn c thnh
kin l rt xu xa li thng hay cho nhng ting ku cu, bo v
nhng gi tr truyn thng ca c nhn, v ng tin ang lm mt
phm gi ca con ngi, ph v nn tng o c, lm ri lon
cc mi quan h x hi. Con ngi c sng no , trong tin
nghi m vn i ch vi n, mun thot ly khi n v khng c
tho mn nhng nhu cu v tinh thn. Ta hay ly nhng chuyn
lm chng mt cch h h cho s tha ho ca con ngi
15
sng di ch t bn. Vy cc cng dn ca ch x hi ch

ngha th sao ? Ch c ai ku ca g. Nh vn l ngi c trch
nhim chm lo cuc sng tinh thn ca ng loi cng khng ku.
C mt nh vn Nga vit cun sch Ngi ta khng ch sng bng
bnh m b c gii vn ngh Lin X ph phn. ng vit sai v
cc nc x hi ch ngha rt coi trng cuc sng tinh thn ca
cc cng dn. H c sch rt nhiu, trn xe in, xe but, trong
cng vin, ng xp hng tng dy di mua thc phm, mua v
xem v kch, nghe m nhc h u m sch c rt chm ch,
tng u nh cuc sng ch thc ca h l cc trang sch. Ch
c nhng giy pht chm m trong s c h mi c c hi ngm
ngh v thn phn ca mnh, ca ng loi, tm li ci bn gc c
nhn ang lu lc mt gc khut no ca ring mnh. Ri
khi trang sch l ri ngay vo vng quay ca trm ngn cng
vic ch c ngha l g ngoi s mu sinh tn ti. Nhng ngy
ngh, nhng gi tm gi l rnh ri h cng khng c ngi mt
mnh, ngm ngh mt mnh, c bao nhiu bui l k nim ln nh,
nhng phong trao cam kt thi ua v v vn cuc hp ca ngnh
ca gii chon ht phn thi gian cn st li
Cuc sng tp th nhn chm cuc sng c nhn, cuc sng
16
trong chin tranh xo nho mi thi quen ca cuc sng thi

bnh. Lc no cng c k th rnh rp u tm c lt ch
d bng v trang, hay bng din bin ho bnh. Lc no cng
c ng ch trong chi b, bn b c quan gim st mi t tng
v hnh vi ngn chn mi biu hin ca ch ngha c nhn ca
mi thnh vin. Lc no cng phi phng, phi cao cnh
gic cch mng, khng tin cy bt c ai, k c bn b. Ch c mt
iu l, l trong hon cnh sng khng c mt t t do no cho c
nhn m chng ti vn sng c, li cn vit vn lm th c !
6.
Sut 80 nm sng di ch h ca Php, chng ta vn t c
nhng vin gch u tin cho nn vn xui Vit Nam. Nhng
truyn ngn, tiu thuyt, phng s, tu bt ca thi y c in
trn cc tun bo hoc xut bn thnh sch nay c li vn thch
th, vn lm ta cm ng. Nhiu truyn c c t tui nin
thiu vn m nh ta ti tn lc tui gi, v mt lot cc nh th,
nh ph bnh vn hc ca ci thi gi l thuc a tr thnh
nhng tn tui ln tn ti mi mi trong lng nhiu th h bn
c. Lm thn n l m vn tri ln thnh nhng ti nng ln l
17
sao ?
Khng ch trong vn chng m cn c trong m thut, trong kch
ngh. Khng ch trong vn ngh m trong c khoa hc, gio dc,
trong kinh doanh theo kiu t bn v trong nhiu ngh truyn
thng. Tt c u c bt u t nhng nm u th k, c
pht sng, c bc l mnh m cc ti nng c nhn v h tr
thnh ngi khai sng, ngi m ng, thnh t ngh, khng ch
c ti ln m cn c c ln, l nhng nhn cch kiu mu cho
con chu, cho ging ni, u l chuyn c tht c, khng th bp
mo hoc bc b. M gii thch v n cng rt n gin. Ch t
bn ca Php v Chu u tin b hn, vn minh hn ch
phong kin tp quyn ca Chu ti vi th k, l khong cch
gia hai thi i, ni nh c Phan Chu Trinh. Thi Php thuc
bn thc dn ch cm, b t, x bn nhng ngi dm chng i
n, trc ht l nhng ngi cng sn. Cuc sng ca dn chng
vn lm than nh thi xa, nh thi phong kin, kh nht vn l
nng dn, nhng x hi c thm nhiu ngh mi do cng cuc
khai thc ti nguyn thuc a, hnh thnh dn nn kinh t t bn
ch ngha, c th v cc trung tm bun bn, c cc ng ln
xuyn quc gia v lin tnh, c cu cng v ng st, c bo
18
hng ngy, c tun bo v tp ch. Ting ni ca cng chng sau

nhiu th k cm bt c ct ln by t thn phn v nguyn
vng ca mnh, du cn yu t nhng gy c ting vang
trong c nc.
Du x hi pht trin mt cch nhem nhuc, au n nhng vn
hn ci thi t m, ti tm ca thi phong kin. Thi th l v t
lnh ti cao, khng c hc thuyt no, mt thin ti chnh tr no
dm chng li nhng mnh lnh ca n. Dm chng li n hc
thuyt s tiu tan, cc chnh khch th thn bi danh lit. Ch
thc dn tuy tn bo nhng n l sn phm ca thi i ny nn
n vn c kh nng m cy nhiu nhn t tch cc, c gi tr bn
vng cho nhng x s n h. Cn nhng vng triu phong
kin du c cai tr bi cc bc minh qun thnh tr vn l nhng
x hi h lu v thuc v qu kh. Ti gii nh Khang Hy, Cn
Long nu cn tr v Trung Quc ti cui th k 19 m khng chu
thay i th ch qu c k th vn c thua, c khi cn thm bi
hn v lng kiu hnh bnh tt ca h. Cch t chc x hi ca
giai cp t sn du c xu xa ti tn u cng vn to c nhng
mi trng t do v dn ch hn, m ra nhng c hi mi cho s
pht trin ti nng ca mi c nhn v ca c cng ng.
19
Li ly thm mt v d v nc Nga trong non mt th k qua.

Di ch X Vit, ngi dn Nga c nh nc chm lo hon
ton t khi sinh n khi cht, nhng h vn khng thch, vn thy
ngt ngt v l cuc sng khng phi lo ngh ca mt tri tp
trung, con ngi b nh s, b xp theo khun, theo hng, ch
nhn thy m ng ch khng th nhn ra tng con ngi ring
bit, k c trong trit hc v vn chng. Cn thi by gi l mt
x hi mnh ai ny lo, ngi ngi ln chen nhau, tranh cp
nhau v nhng tham vng khng c km nn, k cng c b
xo b, k cng mi cha kp hnh thnh, mi s u phi lm
li t u t quc k, quc ca, qun k Nhng xem ra ch c
my ai than th v hin trang hn lon, h cm thy thoi mi,
bng lng vi cuc sng y bt trc ca hin ti v ln u tin
h c la chn cch sng ca mnh, thng thua t mnh gnh
chu, cng l ln u h bit nhn ra ci bn lai din mc ca
chnh h.
7.
Bt c nh nc no ly hc thuyt x hi hoc tn gio thay cho
20
hin php th trc sau s chuyn i thnh nh nc chuyn ch.

V trong hng triu cng dn s c nhiu nhm ngi khng cng
lng tin, khng cng tn ngng vi nh cm quyn. H tr thnh
nhng cng ng ng ng, s b phn bit i x, trc ht l
mt quyn t do t tng, t do ngn lun, t do xut bn. l
ni v tng lp tr thc. Cn nhng ngi lm cc ngh khc, ch
dnh dng g n sch v cng s cm thy b tc ot nhiu
quyn t do, nh quyn t do la chn cch sng ca ring mnh
chng hn.
c quyn v t tng tt nhin s c quyn c v cch sng,
v mi hc thuyt u c phn o l ca n, n cn tiu chun
lm ngi c l tng ho ca n lm khun mu cho tu
s v tn . Ti c mt b c sng H Ni sut thi Php tm
chim, l dn c ca H Ni, sau ny gii phng c mt nm,
b than th vi ti, ngh rng sng vi cch mng th d m ho ra
rt kh. B bo chnh ph g vic ln khng lo ton lo vic vt, t
cch n mc, cch yu ng, cch nui dy con ci l nhng vic
ngi dn t bit cch lo, t bit cch hc, lo khng ni th c
d lun x hi lo gim, t c ti nay vn th m. Li ni v nhng
tn trung thnh ca ch ngha Mc, nhng chin s theo cch
21
mng t thu mi lp nc l m vn ngh s chng ti cng

sng khng d trong s vit lch. Vit ng lut l th ch c hai
ch : cm th v hy sinh. Cng ch c ba loi ngi c tn
vinh: cng, nng, binh. Ci th gii mnh mng, nhiu mu sc
ngy mt thu hp v ch c hai mu: l qun ta, en l qun
ch.
Vn chng cch mng thot u cng l so vi vn chng thi
trc nn c bn c tr hoan nghnh. Nhng c phi c mi
mt vi ti quen thuc, mt vi loi ngi quen thuc v nhng
tm trng rt quen thuc ngay nhng bn c trung thnh cng
phi chn. Chnh chng ti cng t chn mnh. Ti km li b
b cht t u ti chn, xoay ti xoay lui cng ch c mt vng
quay, mt cch ni, cng vit cng nhm cng l phi. Mt
nn vn ngh phi phc v chnh tr (m chnh tr th sm nng
chiu ma) l mt mt na t do ri, li phi phc chnh tr
theo ngha cc ch trng, chnh sch ca tng thi k th cn g
l t do na. y l cha ni mi cp cm quyn li c nhng yu
cu ring, nhng cch i x ring, lc nhu lc cng, ci thng
ngh s ch cn bit li no m ln. Vn chng n nng ni
y m vn c gii thng quc gia, nhng nhng tc phm c
22
gii thng Lenin, Stalin liu c cn cun no c ngi Nga

hm nay mun c li.
Ti cng c gii thng vn chng cao nht cp quc gia,
nhng ti bit ch mi nm na, thi th i thay chc ch cn ai
nh ti mnh na. Ti l nh vn ca mt thi, thi ht th vn
phi cht, tuyn tp, ton tp thnh giy ln cho con chu bn cn.
Bun nh! Ngh li cng ch c g phi bun, con ngi vn sng
trong nhng chiu kch hu hn li m tng nhng g do con
ngi lm ra s thuc v vnh vin, c ho r! Tt nhin vn c
nhiu cng trnh ca tr tu thuc v ci bt t nhng l ca cc
thin ti. Vi b no con su ci kin, ngc nhn nhng ci u
khng l y lm g cho thm bun ra. Hy vit nhng g trong ci
tm nhn tm ngh ca con su ci kin vy. Mt cch ngh thiu
t ho dn tc nhng chc chn l mt cch ngh ng. tng
c nhng quc gia tng ngh tng vit rt t ho, rt kiu hnh
rng dn tc h si bc trc nhn loi c trm nm, sp
chm tay vo cnh ca thin ng ri! M ri sao nh? L nh mi
chng (ta) u c chng kin trong sut my chc nm nay
y!
23
8
Nh vn D Hoa, mt cy bt ang ni ca vn n Trung Quc,
trong li cui sch ca tiu thuyt Huynh (NXB Cng an Nhn
dn, 2006), ng c vit i , trong lch s th gii t thi Trung
C n thi hin i phi tri qua 400 nm. Cn Trung Quc t
thi cch mng vn ho, c t nc chm su trong bng m
trung c vi thi by gi vi bao nhin thay i n chng mt
t nc Trung Hoa nhanh chng bc vo i ng cc i gia
ca G8. Ci khong cch vi vi gia hai thi i y c rt
gn trong c 40 nm.
Rng hay th tht l hay nu ch nhn vo ton cc, vo c dn tc.
Nhng nu nhn vo tng c nhn, nhng c nhn khng c
chun b t cn c trong lch s, trong vn ho, trong truyn thng
v nht l trong nhn cch lm ngi th ci rt gn trong mi c
nhn s dn ti u? Theo ti l cc c nhn y s rt d b GY
khi gp phi sng to gi ln. V ci li ca n cha cng, cha
bn, cha nhng t cht v di truyn, v gio dc (rt cn c
thi gian) ng ph hu hiu vi nhng thay i qu nhanh ca
mi trng sng. Cc nh cch mng thng ch ngh ti mc tiu
v nhng con ng ngn nht nhanh nht t c mc tiu,
bt chp cc cng dn ca h bng lng hay khng bng lng. V
h li tin mt cch ngy th, mt cch t hi rng c p l c,
c y ti bng cc phong tro cch mng ca qun chng l
c, trc l sau s quen dn. Nhng cc c nhn cng l lng
ngi khng thun th mi ch trng du hay n my sm
24
mun cng b o thi, ch li mt du vt tch cc no. V

cng l hn l nhng t chc kinh t c xem l lc hu, l phn
ng ca mt thi vn c mun vn c hi ti sinh v xem ra
cn tn ti rt lu di.
Trong nhng nm 90 ca th k 20 nhiu v lo thnh cch mng
Vit Nam ly lm kinh ngc v au n trc s tiu vong qu
nhanh ca mt siu cng m chn mng ca n n su trong
mnh t Nga non mt th k. Tht ra to lu i kiu mu ca
tng lai y khng h c chn mng. N c xy trn ct. Mi
thay i ln u da vo phong tro qun chng c hnh thnh,
c vn ng ch bng c tuyn truyn ch khng t ngun lc
t thn. Tt c u phi p buc, u phi dn dng, v phi c
cc din vin chuyn nghip trnh din theo mt kch bn c
nht. C hai nh vn ln ca Chu u u c mi xem mn
din v mt x hi l tng do ngi cng sn lnh o. ng
Romain Rolland th khen khng ht li, cn ng Andr Gide th
ch t u n cui. V mt ng ch nhn c ci mt tin, ci tng
th, n u cng thy dn chng ca ht, nhy ma v vy c, vy
hoa. Cn mt ng li ch quan st ci sn sau ca ch v thn
phn ca nhiu c nhn ng c dp tip xc. m ng thng
cho ta ci cm gic sai v h khng th gi c tnh c lp trong
tnh cm v phn xt. Cn c nhn th ci thn phn ring t ca
h bao gi cng thuc v nhn loi hm nay v mai sau.
Mt x hi m cng dn khng c quyn sng tht, ni tht,
nh vn cng khng c quyn bc bch tm s ring t ca
mnh trn trang giy l mt x hi khng c chn mng. Cc quc
25
gia cng sng vi nhau trong mt lin bang, gi nhau l anh em l

ng ch, nhn ngoi thy h sng cng yn m vui v. Vy m
khi h chia tay nhau cng dng dng. V ngay lp tc h nhn ra
nhiu mi li trn t nc mnh b ngi anh em rut tht chia
s trong mt cuc i chc khng cng bng. Th l bt u
nhng cuc tranh chp cc ng bin gii, c lc phi dng
n xe tng, i bc ni chuyn. Ri tranh chp ng ng dn
du v cc m du, cc cn c qun s v cc vng bin c hm
i. Khi M v NATO mun t cn c qun s trn t nc h,
nhn danh chng khng b h gt u lin u bit M l i th
ca nc Nga anh em. Yu M l tt nhin v M s rt tin vo
nhng ci kt rng ca h. Ght Nga cng l l ng nhin v
xa kia anh bt nt ti, ln t ti, xem ti nh ch hu, nh thuc
a, by gi chnh l lc ti c quyn tr th. Lc gin nhau th
ngh nng cn th, cn bnh tnh li th gia cc nc cng ho
trong lin bang X Vit (c) vn c s rng buc t nhin v mu
tht trong lch s v h l ngi mt nh non mt th k,
cng nhau sng cht chng him ho pht xt bo v s tn ti
ca Lin bang cng nh ca cc nc cng ho. Li cng nhau
sinh con ci, pha trn ngn ng, vn ho v k nim. By
gi mi quc gia va c tr li l chnh mnh, va c phn
ng gp thm ca cc nn vn ho ln cn, bn b, giu c hn
trc, vn minh hn trc. Ri h cng s sng vi nhau nh mt
cng ng ca khu vc, nhng ln ny l t nguyn, l do h t
chn mt hnh thc lin minh bnh ng, dn ch v hon ton t
do. Bt c mt thit k[ch?] x hi no nhm ti dn ch v t
do, xy mt x hi m, mt lin minh m s c may mn tn ti
c lu di vi s ng thun ca mi ngi v s hi lng ca
26
mi c nhn.
9
Gn y ti c c c hai cun sch hay. Mt cun l Bn V
T Do ca Mill, mt trit gia ngi Anh vit t nm 1859, cch ta
mt th k ri. Mt cun l T Duy T Do ca Phan Huy
ng, mt nh nghin cu hc thuyt Mc c tn tui Php
vit va mi y.
Khong mi nm nay ti c tiu thuyt khng vo, c ca ta,
ca Tu ln Ty, c sch mi dch, mi xut bn, c sch ca cc
i gia ca nhng th k trc. Nm cn tr c thy hay, by gi
gi ri nhn trang sch c dng dng v n khng chu n nhp
vo nhng tri nghim c nhn ca ti, khng m ra trong ti mt
cch tip cn mi vi hin thc, khng lm bng chy mt iu g
ang cn n su trong y tim thc khin ti phi chong thc
cht nhn ra mt va sng to mi va thong xut hin. Hai cun
sch trn, mt cun do bn cho mn, mt cun tnh c mua c
nh sch v ci tn ca mt tc gi ti vn quan tm. Ti c say
m c hai cun nh thi tr c c mt cun tiu thuyt hay, tt
nhin l kh c hn tiu thuyt nhng thch li c tri nghim
bn thn hng dn, khng hiu c y th cng hiu c
ci i th. Nhiu ca bi vit ny l c cm hng t hai tc
gi .
Nm ti 60 tui, khi vit v mt b c ngoi tm chc m cn
27
rt minh mn trong cch i nhn x th, b vn gi c tnh

cch ring m khng lm mt lng mt ai, t con chu trong nh
n cc mi quan h ngoi x hi. Ti vit nu b c c tri
cho chng sng n trm tui m vn cn sng sut t hn b s
bit mi b mt ca then my to ho. Tht ra l ti ni v ti y,
c hi bc ng nhng ti tin l ti s bit c con ngi nhiu
hn nu ti c sng lu hn, khng cn trm tui, ch cn 90 l
, min l vn gi c mt ci u bn nhy nh by gi, sn
sng tip nhn mi s khc l nh by gi, k c s ph nh
chnh mnh. Nm y ti hiu ra mi s rt gn i u tri t
nhin, u dn n tht bi. Cc cuc cch mng x hi nc ta
trong sut ba chc nm u hng c, u phi lm li t u, tt
nhin l theo hng khc, m kt qu vn va chm va dy da.
Nguyn do l cc nh lnh o mun rt gn nhng cng vic ca
trm nm thnh chuyn ch lm trong my nm. V h cha hiu
y con ngi Vit Nam trong cuc sng i thng, ci cuc
sng khng c chin tranh, khng c cch mng xen v, ci cuc
sng tri i lng l ca mun i. Ngh rng ngi Vit Nam ca
hm nay khc nhiu vi ngi Vit Nam trc nm 1945 l
mt cch ngh rt thin cn, t gy cho mnh nhiu o tng trong
vic tr liu nhng vic phi lm kin to mt x hi dn ch
v vn minh. Mi phong tro thi ua ch c ch li g trong nhng
vic cn nhiu chm sc nhn ni, bn b, bt u t cc c nhn
ch khng phi t cc m ng vi nhng khu hiu, c qut,
kn trng, din vn v p t, v tay v tng hoa. m ng
khng th ng mi di nng nghe lnh t din thuyt. H
lun mong i c gii tn v nh. Con ngi nh vn c
k nhng l ngi tht ch khng phi l s nhp ng chc lt
28
khi ng trong m ng.

Ti tht lng yu mn, ngng m Phiden, mt nh yu nc kin
cng, mt nhn vt thuc v lch s ca Cuba. ng l mt tr
thc ln, bn tm giao ca Mckt, nghe ni trong ti lc no
cng c mt cun tiu thuyt ang c d. Bi vy ti mi ly
lm l khi ng buc dn chng phi ng hng na ngy di
nng nghe ng cao m khot lun v mi vn . Lc cch
mng mi thnh cng ni di th v ngi dn cn ang ho hc
vi cuc sng mi v cc ngn t cch mng cng rt mi. Nh
mt cp tnh nhn ang yu nhau, ang cn nhau, ni vi nhau
th chuyn v vn nhng ch ai thy thi gian l di. Cn
thnh v thnh chng th ch cn ni t thi, ch ni nhng vic
cn lm thi, ch cn g nhng thuyt l dng di. Mao Trch
ng cng th, ng l mt nh chnh tr thng kim bc c, quanh
ni ng lm vic v c ni ng ngh ngi sch ang c xp tng
chng, nhng xem ra cng ch hiu ng bo ng bao nhiu.
Ngi dn u cng th, u mun c mt cuc sng bnh yn,
c tnh vic c nhn v gia nh trong mt khong thi gian di,
mt trm nm chng hn, khng c nhng thay i ln trong li
sng, trong cng n vic lm, trong cc gi tr, t bit l gi tr
ca ng tin. Ch c phi sng mi t nm ny qua nm khc
trong cc phong tro cch mng, lc chng t lc chng hu,
nhng hi ngh ton quc v a phng ni nhau khng dt,
nhng h ho la ht t trong nh ra ngoi ng nh mt l ho
r, cc quan h x hi v cc gi tr thay i sonh soch th cn
bit ng no m sng. V li cc cuc cch mng y ch em li
bt c li lc no, cho bt c giai cp no. Ch c nhng mt mt
29
thi, ngi giu th mt c nghip c kin to t nhiu i,

ngi ngho th mt nhng ch da cy, c th mt c cng vic
kim sng mi ngy c lm ch mt ci rng khng. C
thc mi vc c o, i n th ngay n ci t cch lm
ngi cng khng th c ni g n o. Thnh th ci ch trng
rt quyn r, rt vn ngh, nht l vi gii tri thc, ca ch
ngha Mc ci to th gii, ci to con ngi ho ra chuyn
khng u, ni cho vui, by gi ngi ta cng hay nhc n
ch giu mt hc thuyt x hi cha y nhng hoang tng.
10
Do khng hiu con ngi c nhn, hoc ch hiu theo nhng phn
tch my mc, nng cn ca ch ngha duy vt c gii ca th k
19, nn cc nc x hi ch ngha mi dm t ra nhng mc tiu
hunh hoang nhm ci to con ngi trong vi thp k nu mi
trng x hi thay i. Nn mi gi nh vn l k s tm hn !
Vn chng do con ngi lm ra trao tng cho con ngi mt
cch t do nht, t b p buc nht. Ch c vn chng mi tn
trng mi gi tr ca c nhn, tn trng mi la chn ca c nhn
k c nhng thnh kin phi l ca h. H c quyn yu mnh hoc
ght mnh , tn vinh mnh hoc nguyn ra mnh, ch sao c.
Ngi vit c vit ngi ght c ght k c ci quyn nm sch
vo la. Ci mc ch ti o, gio dc ca vn chng
khng bao gi l liu, l liu l vn chng ti. V li chnh
ngi vit cng khng c nh y, h vit bng tm s thnh
30
tht ca mnh, nhng tri nghim au n ca mnh, h vit cho

h trc ri cho c gi sau, c khi h cng ch ngh n nhng
ngi s c h, vit m chi thi, vit gii su ri t mnh
ngm ngi vi mnh, a l vi ring mnh. Ch trch ai c, ch
gin ai c, cng ch ln n mt ai. V khng c vt cn no ny
sinh trong ta khi c nn ch ngha ca tc phm c mc nhin
tri vo tn nhng k ngch trong ci tm s u un, nhng kht
vng thm kn ca ring ta, ng li trong y, ri c thm thu
dn dn vo ci th gii tinh thn ca ta mt cch v thc, gip ta
nhn ra mt vng sng mi l no , gt ra mt vi thnh kin,
thay i mt vi quan nim, v ta vn ngh mt cch khoan khoi
l chnh t ta ch ng thay i, tuyt nhin khng theo li ch
bo ca mt ai c, ca mt hc thuyt no c, hoc nhp vo mt
cch bt cht mt phong tro thi thng no c.
Bt c ci g xa l vi bn tnh ca mnh, vi thi quen ca mnh,
ni mt cu, vi nhng g lm nn lai lch ca mnh, ch sm th
mun u b o thi mnh li c tr v vi ci nguyn gc.
Ti c bit c mt c linh mc yu nc v cp tin c cch
mng tn nhim mi ln khu lm vic cho khng chin thi nh
Php. Nhng khi ngi mt mnh c vn rt bun v trong rng
khng c nh th c i l v lm l. C nh Cha, nh by
chin v nh c nhng li ni ca ng chn chin vi by chin
trong cng vic ca mi ngy. Khi c sp mt c thit tha yu cu
c mt linh mc ang coi sc mt x o no ti ra ti v
xc du Thnh cho c. Li mt chuyn khc, khi ti c tip xc
vi mt v lnh o cp cao ca ng khi ng ang cn lm vic,
qu tht ti tng ngh ng l con ngi kiu mu ca mt x
31
hi tng lai, ch ni g, ngh g v mnh, tt c cho t quc, cho

s nghip, cho nhn dn. Nhng ri ng b mt chc v khng
c bu li vo u ban trung ng ca ng, mt chuyn rt bt
ng vi nhiu ngi. Khi i hi cng b kt qu bu c, nghe ni
ng o khc, ri khc thm ln ti my nm, khng i u c,
khng gp ai c v t cho mnh b s nhc, mt ht danh d.
Li l mt con ngi khc, tm thng hn ci lc cn eo tm
bi ng rt nhiu.
Con ngi mc nhiu lp o l con ngi gi, con ngi b lt
trung mi l con ngi tht. Con ngi bong mt lp sn ph
kn ch cn trn li ci li ca n mi l tht. Ci v c th lun
lun thay i nhng ci li mun thay i phi mt c khi gn
mt i ngi. y l ch dm ni l c th thay i ch khng
dm ni chc l s thay i. Ch v con ngi ta khng chu thay
i theo nhng tiu chun c quy nh hoc theo mc tng
trng thu nhp tnh theo u ngi. S pht trin ca con ngi
theo chiu hng tch cc ph thuc rt nhiu vo mi trng
sng t do v dn ch t n khng nh chnh n, t n nh
thc mi tim nng sng to ang nhen nhm trong n. V ci
th gii tinh thn ca mi c nhn hy cho mi c nhn t lo
liu ly, n khng thch ngi khc can thip bng bt c cch
no. N s bit cch t iu chnh thch ng dn vi mi quan
h mi mt cch c li nht.
11
32
Trong na th k sng di s lnh o ca mt ng theo hc

thuyt Mc L, ti lun lun c nhc nh phi tn trng qun
chng, sc mnh ca qun chng c th thay i dng chy ca
lch s v s phn ca nhiu c nhn. Nhng cng tht tr tru,
khng c mt ch cng ho no th k 20 li dm coi thng
qun chng nh ti cc nc x hi ch ngha. Sng trong th ch
ny sut my mi nm khng c mt cuc biu tnh no c t
chc phn i mt chnh sch no ca nh nc. Nh thi
lm ci cch rung t hay thi huy ng nng dn vo cc hp
tc x nng nghip. Gim c x nghip nh nc tham , mc
sng ca cng nhn gim st cng khng c nh cng. Nng dn
b k cng quyn n p, lm nhiu vic tri php lut, va mi
nhen nhm by t s bt bnh lin b gip tt ngay.
V ngi lnh o nhn nh rt ng rng, nhn dn ta rt tt,
rt r bo, bng dng h dm ni xc, dm i hi ny n l do
c my thng cn b v hu bt mn cm u. C nhm my
thng m e, nu cn th bt l u vo y ngay. Qu nhin
th tht. Tc l ngi cm quyn ch coi dn chng vo u. H
ch s cc c nhn hiu nhiu bit rng, rt kh bt nt, l hay by
tr xi gic thi. Ging ht ci thi cn vua cn Ty, k cai tr rt
s ngi cng sn v h l k hay gy ri. l ngi cm quyn
vi nc ta th xa l th nay vn l th, ngi dn vn sng di
ch chuyn ch ch cha bao gi c bit ch dn ch l
g, u l dn ch t sn. chuyn ch l chuyn ch lm g c
s phn bit chuyn ch t bn vi chuyn ch v sn.
Ngi cng sn rt kin quyt chng ch ngha c nhn, nhng li
33
chnh t cc nc x hi ch ngha m ci t sng bi c nhn

ny sinh. V lnh t ca hc thuyt cng l lnh t ca quc gia.
H ln cm quyn khng do phiu bu m do tn nhim sn c ca
cc tn vi gio ch. Gio ch l nhn vt ti linh, thuc v
thing ling nn nhng g ca th gian khng th rng buc ng ta
c. ng ta cm quyn khng c nin hn v ng phi phc v
nhn dn cho ti lc cht. ng khng phi t ph bnh v cng
khng ai dm ph bnh ng v ng l biu tng ca quc gia, ca
ng cm quyn, ng trn hin php v mi lut php. ng l
ngi t do hon ton so vi nguyn th cc quc gia dn ch
khc. Cc cp di t trung ng ti a phng cng l nhng
ngi c nhiu t do nht cc ngnh, cc b v cc a phng
h cm quyn. L cc lnh cha trong cc lnh a ca h. Ch ai
dm xm phm nu cn mun gi cho mnh mt cht t do cn
con.
Mt x hi c hng triu c nhn khng c m xa, khng
c tn trng nhng mt nhm c nhn li c tn vinh ht
mc v c c hon ton tho mn trong mi nhu cu l ci x
hi g y, l x hi kiu mu cho nhn loi tng lai ?! Ni
ming my chuyn k cc ny kh nghe, li cn vit thnh vn
m cc nh vn khng thy ngng sao? Ngng th vn ngng
nhng ch l li gc bt, gc bt th nui v con bng g? Ngh ti
ming n li phi qun ht s bn mnh cho quyn lc c
hon ton. Nm t nc mi thng nht vo Si Gn c gp
g cc nh vn nh bo, cc ngh s ca ch c m thm. H
sng thoi mi qu, ni nng hot bt, c ch khong t, nh
cha tng bit s ai. Cn mnh th th s, s gp ngi thn v
34
cha r h c lin quan g vi M ngu? Ni cng s v ni th l

ng hay sai? n v mt ca mnh cng phi canh chng, vui
qu s mt cnh gic, khen qu c th n phi b ca nn kinh
t t bn. Ngi lc no cng cng cng, ni nng ging mt nn
b b con trong ny ch l qu, nh vn nh bo g m qu mt
cc. Gii thch chuyn ny cng ch kh, h l sn phm ca nn
kinh t cng nghip t bn, du l thuc a cng vn thuc h
thng t bn, vn l nhng ngi c gii phng khi nhiu
rng buc t qu kh trong cch ngh, trong cch lm. Cn mnh
l sn phm ca nn kinh t nng nghip phong kin, u c
lm ch nhn ng nhng cng cha tng c hng ci mi v
t do v dn ch l th no!
Ci khong cch y c tnh thi i khng th b qua m cng
khng th r tt. Mnh cng i tt sut my chc nm, rt tic
l lch s khng cng nhn ci li i y. Ti cn s ri s c ngy
lch s s trng pht mnh v ci ti mun khn hn lch s, mun
nh la lch s!
12
Cc ng cng sn u coi ph bnh v t ph bnh l cch gii
quyt mu thun ni b hu hiu nht. S vt vn ng s sinh
mu thun, gii quyt c mu thun s vt mi c c hi pht
35
trin, tin ln. Ph nh v ph nh ca ph nh, nghe va khoa

hc va huyn b, nh cu thn ch: Vng i, m ca ra!, c
c to ln l cnh ca vo tng lai s m toang. Cc nc x hi
ch ngha vn c to cu thn ch y trong na th k m cnh
ca vo tng lai vn ng cht. Mt thing ri chng?
Qu l mt thing v ngi h khng h tin mt cht no vo
ci kh nng k diu ca n. Nu tin vo ph bnh v t ph bnh
th Stalin khng ch ra cc v n chnh tr man r tiu dit
cc i th vn l tay tri tay phi ca mnh trong nhng nm .
Nu tin vo cu thn ch y th Mao Trch ng khng by ra
tn tung cch mng vn ho tiu dit mi k dm can ngn
nhng ch trng y tnh phiu lu ca ng. y l ni v nhng
ngi nm quyn lc cao nht, cn nhng ngi nm nhng c
quan quyn lc thp hn cng ch bao gi h tin vo ci phng
php lng mn c. Trong cc cp u h vn t ph bnh v ph
bnh nhau mt cch st sng gi di. V ai ny u t bng lng
hn sau nhng l xng ti gii ti ht sc vui v ny. V mi thi
xu, k c ti c na, vn nghim nhin tn ti nh trc y, vn
l nhng vng cm ch nhng k qu chn i mi dm n c
xng vo. Bi vy khi ng tng b th ca ng mi c bu,
36
trong cn phn khch i mi sinh hot ng, pht ng mt

phong tro t ph bnh v ph bnh rng khp ton ng, cc ng
b trong c nc u nhit lit hng ng, u nhc li vi lng
nhit thnh him c trong cc bi din vn c ng tnh cao ca
h. l mt mn din khng l, rt tn km, ch em li bt c
kt qu no. V ch l din thi, ngi c k mi u vo vai rt
thnh tho. Rt cuc k c ti vn ngy cng hung hn, cng t
tin, cn ngi t ti cng lc cng d dt, hi s. K qui nh?
Cc tn ca hc thuyt Mc u rt tin mi trng x hi v
hon cnh c nhn c ngha quyt nh ti s hnh thnh tnh
cch con ngi. Mt a phng c nhiu phong tro cch mng
tch cc t phi sn sinh ra nhiu tp th tt, mt tp th tt s sinh
ra nhiu c nhn tt. Con ngi l mt thc th vt cht nn
khng th thot ly nhng iu kin vt cht cho php n tn ti.
Nhng n cn l mt thc th sinh hc, mt thc th tinh thn,
tm linh, vn ho bao gm lch s c nhn v dng h trong n.
N cng khng th bit ht n, khng th bit ht nhng phn ng
bt thn trong chnh n khi vp phi nhng i nghch trong cuc
sng. Nn ci th gii tinh thn, tm l ca con ngi l rt a
dng, phc tp, c mun vn li i ngot ngoo. T thi con
37
ngi c ngn ng giao tip, c ch vit lu li, c vn

chng by t nhng b mt ca ring rnh, n vn khng ngt
than th l ch bit c bao nhiu v mnh v ng loi. Con
ngi vn nguyn vn l mt b mt mnh mng, su thm nh t
tha nguyn s vy. Ngi cng sn phi kiu ngo lm mi dm
by ci tr chnh hun ph bnh lnh o mt cch chun xc
ci phn kh nm bt nht trong con ngi. V n bin ho, n
ph du nh my nh gi vy.
Cuc sng c v bo ca mt k
n khng ngi ri git cht mi
t tng trong ti, ri git lun
n i qun ch ngha, chng
ho ra rng tuch, v hn. Nh vn
m ht ch th ch l ci xc cht.
Xc cht con ngi vi xc cht con
di c g l khc m phi phn bit !
13.
Con ngi c 2 mt u hng ra ci th gii vt cht bn ngoi,
38
khng c con mt no hng vo trong ngm ngha, kim sot

ci th gii tinh thn ca n nn n b m mt na, cng nh n
khng c ci tai bn trong nn khng th nghe c nhng ting
th thm rt nh mi m trong chnh mnh.
Hai ci khuyt tt bm sinh y lm con ngi thiu hon chnh,
l nguyn do mi v ca nhiu danh nhn dng tng vo
nhng nm cui i. Nhng cng c mt s t ngi c kh nng
nhn c s vn ng c trong ln ngoi, nghe c nhng ting
ng rt nh c ngoi ln trong. H khng c cu to vt cht c
bit no m ch bng ci nng lc tinh thn rt mnh b p
c nhng khim khuyt bm sinh. Nhiu tp hi k ca cc
danh nhn c chnh tr ln vn ho u thiu ci phn cn nhy
nha ca h, ci phn th vt ca con ngi ni sn sinh ra nhng
ti c cha hnh thnh, ci qu qut, ci bun ci c kim
ch ng lc, c giu nhm, ci phn h mun qun i v rt
d tr thnh lang si vi ng loi nu trong ng ch, ng
nghip cn c ngi bit n v nh ti.
Cuc chin u ln, c tnh bi kch gia mnh vi mnh bao gi
cng honh trng, cng p, rc r nhng mu sc i nghch v
39
n bc l y nht ci phm cht LM NGI trong mi

CON NGI. Khng phi bt c ai cng to ra c trn chin
thn thnh y, v chin trng ngay trong lng mnh, mnh va
l k thch u va l k dm nhn u, du thua cng l ci thua
ca thn thnh. Mt cng vic trang trng n th, hng trng n
th m li dm ngh l cng vic ca s ng, ca nhng ngi
cha h chun b mt ci nhn bn trong, mt ci nghe bn trong
cho ring mnh, c i h sng trong t mn, trong u m, bt thn
mi gi hy nhn li mnh, hy nhn li ngi c c nhng
phn xt v iu chnh chun xc ! ng tng b th m mt
cuc chin o nn ng cng ch nhn c nhng kt qu o.
Mt ng, mt th ch chnh tr ly ph bnh v t ph bnh lm
v kh sc bn gii quyt mi mu thun ni b, gi th n li
khng cn dng c na th cc mu thun s c ho gii
bng cch no ? ng i lp khng c, d lun i lp qua bo
ch v cc cuc biu tnh qun chng cng khng c, vy lm cch
no bit v iu chnh mi s rc ri, thm ch c bo lon na
nu n xy ra ? Vn c cch, l phi to ra mt tnh hnh chnh tr
lun cng thng (mt cuc chin tranh c th xy ra, mt cuc bo
lon c th xy ra) buc cc cng dn phi sng trong nhng
40
quy ch nghim ngt ca thi chin, cc ch ton tr ch c

hai c quan m quyn uy bao trm c x hi. l c quan t
tng, tuyn truyn v c quan cng an. Mt chn, mt
chng. Cn khi c chuyn bt thng xy ra th ch c mt bin
php: n p, bt gi, lp to n xt x nhng k cm u. Cch
gii quyt va nhanh gn li mau n nh, khng dy da, phin
toi v c qu nhiu lut l, qu nhiu l l nh cc nc t bn.
Nhng ri lon vt vnh tht ra l nc l khng kh ca cc nh
cm quyn c ti. H u c s lon! H cn by ra nhng cuc
chin cung nh nh Lin X v cc nc ng u, hay mt
cuc chin gia nhn dn vi nhau nh lm Trung Quc.
Khng c mi v ca thuc sng, ca mu ngi v nhng ting la
ht cung n ca m ng th ngi cm quyn bit th bng g
?
14.
Tp th khng lm ra vn chng v n khng c cm ngh ring,
tm s ring, tnh cch ring. N l v danh. Mt tm s mn
nguyn, nhng ting ci hoan lc, mt kip ngi qu y
cng khng th c ch ng trong vn chng. V vn chng
41
bao gi cng thuc v nhng ting ku ca con ngi i li

nhng g cn thiu : thiu t do, thiu cng bng, thiu hnh
phc
i ngi l b kh, nhng khao kht v tinh thn ca con ngi
l v cng nn mi cn c vn chng v ngh thut b li.
Cn mi th u c bit, u y , u mn nguyn th tn
gio khng cn, trit hc khng cn, v tt nhin vn chng cng
khng th cn. N s cht v b ngt, v khng cn nhng khong
trng huyn b suy ngh, m mng v th. Nhng g m
ch ngha cng sn ha s thnh hin thc trong tng lai th ci
hin thc y s git cht c loi ngi. V thng u cn
nhng con di bo quay lc nhc di chn Ngi. Cng may
ch l nhng li ni di, t di mnh v di ngi ca nhng con
ngi phi sng nhiu trm nm trong cng kh, trong tuyt
vng. Cn hng ti thin ng ? L thin ng trn gian hay
thin ng thng gii cng khng mt ai c th sng ni. Sng
khng lo ngh, khng mong mun, khng u tranh l kip sng
con di ri. Ch l nhng con di cng c th ct cao nhng ci
u mp mp ca chng lm ra trit hc v th ca !
42
Nhng iu vit trn y khng do ti tng tng ra m do

nhng tri nghim bn thn m c. Nhng nm cn tr c v ln
chng u n lng qun i, li phi nui dng nhng bn a
con, nh ven bi sng nm no cng phi chy lt, li qu cht,
c 15 mt vung. n th m hai phn go mt phn, go phi nht
sn c bui mi dm nu thnh cm. Cn thc n ? Ch ni na,
ai cng n nh th, n da n mm sut my chc nm ho
quen. C nh ch c hai ci ging, mt ci bn, hai ci gh, tip
khch y, mi cm khch y, con hc bi cng y, v
ng b vit vn cng ch c ci bn y. m m nm cnh hai
thng con trai ln p ngang, quy dc, rm nh thi um, va
qut cho hai thng con ng ti va m mng n mt ngy no
, cc con trng thnh, ti c c mt phng ring vit
v tip bn, mi ba cm u c c hoc tht, c c cht ru na
cng hay. Ti khng phi lo nui con, khng phi lo c trm th
vt vnh tn ti, ch c c sch, ngm ngh, i chi y vi
bn b v vit, t hn ti s vit c mt hai cun sch i.
By gi ti ngoi by chc tui, c y nhng g ti khao
kht, c th ni cn hn c khao kht. Ti sng y , sang
trng na, hn nhiu nh vn ti c bit cc nc ng u.
V ti ngh nu ch ngha cng sn thnh cng Vit Nam th
43
cng ch cho c ti n th. Khn ni, lc ny ti u cn nng

lc lm vic bng tr tu na m cng ch c nhu cu no phi i
hi.
Cuc sng c v bo ca mt k n khng ngi ri git cht
mi t tng trong ti, ri git lun n i qun ch ngha,
chng ho ra rng tuch, v hn. Nh vn m ht ch th ch l
ci xc cht. Xc cht con ngi vi xc cht con di c g l khc
m phi phn bit !
15.
Ti c mt tui th rt bun, li sng vi nhng ngi c s phn
bun nn mi 14, 15 tui nhn i nh mt ng gi. Tc l mt
ci nhn khng my lc quan. Ci x hi ti ang sng khng my
hon ho, nhng ngi ti gp cng khng c hon ho. Ti
quen thuc vi nhng g khng hon ho ti mc gp nhng g
qu p, qu chu ton ti u ng, u s.
Ngi truyn cho ti ci ni s bm sinh y l m ti. B qua
mt i chng ri mi gp c b ti. i chng trc mi s
44
u tt p, ng y cn tr, c a v trong x hi, nh giu, ly

nhau c mt nm li sinh con trai. M ri ch vi nhau c
ba nm phi b. i chng sau th d, d c mi ng. B ti
cng cn tr, lm tham bin ph thng s, nhng ng c v
v hai con nn phi lm l v ly giu. M ti bo th l ng s,
l an phn, nhng li lo b ti s b khi cuc n chi ny gy
thm phin phc cho ci gia nh chnh thc ca ng. Hai anh em
ti l bn sao nguyn mu ca b. Nhng g nhn c t tui th
mi mi hn du ln cho n ht cuc i chng ti. Nhn bn
ngoi ti c tng con nh phong lu nhng ci rut ca ti li
thuc v con ci ca nhng gia nh ngho, li ch c th thn g
nn rt bit phn, cho th nhn, khng cho cng khng i, ch cu
khng c ai quy nhiu l mng. Em trai km ti nm tui, ly v
mun, v hu sm, lc tr th thay anh hu h m, v gi th i
ch nu cm, git qun o thay v chm sc cc con. C i ch
bit ci, ci ci nhn nhc, bng lng vi nhng g mnh c.
Ti th khc, mt cuc sng bn ngoi ai cng bit l khim tn,
nhn ni, t lm phin ngi khc v ch dm gy s vi mt ai.
Nhng cuc sng bn trong cng c nhiu tham vng, lm quan
hay lm anh nh giu th khng dm v ti khng c bn lnh tin
thn bng hon l hay kinh doanh. Ti ch c mt ao c duy nht
45
l c vit vn cho n gi. Vi ci ti ti t bit, ti phi sng

rt lu v vit rt nhiu may ra mi c mt hai cun sch hay,
m cng ch hay trong ci thi ca n ch khng th hay mi
thi.
Ti t nhn ti l ngi c mt con mt bn trong v mt ci tai
bn trong t nh. quan st, nghe ngng nhng ngi khc h
yu mnh hay ght mnh. Cng ln tui ci kh nng t xt mnh
ca ti cng sc nhn. V ti nhn ra ci li ca php giu
mnh. Trang T ni: Con chim bay cao th trnh c tn, c
by, con chut o hang su th trnh c ci ho b khi hun.
16.
Khi ti ni, ti sng v vit cng thoi mi, vui v trong mt ch
chuyn ch v t tng c nh l ngi ni di, li ni di mt
cch tr tro, sng sng. Nhng l li ni tht, khng tht vi
nhiu ngi nhng vi ti l tht.
Ti c thay i s phn t cuc cch mng Thng Tm nm
1945. Chn nm nh Php vi nhiu ngi l rt di, vi ti li
46
rt ngn v ti c sng trong nim vui, trong nhng ci khc

thng v c trong nhiu hi vng. Nhiu anh trong c quan tuyn
hun ca qun khu u xut thn t cc gia nh vin chc nh,
a ch nh, c n hc ng hong n ht bc cao ng tiu
hc c nhng thi quen, nhng nn np ca cuc sng th dn
t nh. H rt thch quan st nhng phn ng ca ti khi phi i
mt vi mi thiu thn ca cuc sng khng chin. V nhn ngoi
ti nh mt th sinh con nh qu tc cha tng bit ci thiu ci
kh l g. Nhng vic lm rt t nhin ca ti u c nh gi
phi c nhiu ngh lc, nhiu quyt tm mi lm c th. Ti
vn sng nh xa kia, ngy xa th b ch b chi, by gi li
c khen, c tuyn dng, ngi c lng lng nh nhp ng,
cn bit ci thiu l g ci kh l g!
Nu so snh th trc kia ti ch l con s khng, cn by gi ti
c mt ci tn k di cc bi bo, c nhiu ng anh
trong c quan nh v, i hi, bc tc hoc khen ngi. Ti
c tch ra khi m ng t bng lng mnh v c c cht t
k hoch ring cho mnh na. Cn cc anh hn ti dm by tui
th c nhiu th so snh nhng ci c trc kia v ci
ang c by gi. Ci ang c ca dn tc th nhiu, cn ci
47
ang c ca c nhn nh ch cn c bao nhiu. Nhng kin

thc lch s v x hi, trit hc v vn chng xem ra phi b i
qu na. Cc quan h giao tip x hi c dy bo t thu cn
th nu dng li c vnh vo, bun ci th no trong hon cnh
khng chin. Sng tinh t, tn trng ngi khc l cch sng ca
anh tiu t sn. Lng thng ngi khng ng ch cng c
xem nh biu hin ca mt tnh cch nhu nhc, khng ng tin
cy. Cn nhng cu a thng minh, kn o nh ln nh mt vt
sng vui trong cuc sng n iu, t nht ca mi ngy li d b
ng i hiu lm l mt cch ch diu ca ngi c hc vi
nhng anh em t hc.
Qua mi cuc chnh hun tm vc ca my anh cng nh nh li,
m nht hn, mt dn nhng v ring, ci phn c o ring
nhp vo ci dng chy chung, vo cch ngh cch sng ca mt
tp th bao bc quanh mnh. i ci ring ca mi chng ti
b ci chung nut dn nh th. Ti th sao ?
Ti c mt may mn ln v ti thuc v s ng, mt qun th
v danh tn ti m thm trong nhiu th k di ch phong
kin. Cch mng Thng Tm nht lot gii phng h ra khi
48
thn phn n l, to c hi cho h pht trin nhng ti nng ring

ca mnh, ch yu trong lnh vc qun s kp thi phc v
nhng nhu cu ca khng chin. S ng trong h ch mi bit
c bit vit t ngy vo qun i nhng hc rt nhanh cch xy
dng mt qun i hin i vi nhng c quan phc v cho cng
vic tham mu, tc chin, hu cn v h c c mt ng thy
l tng l qun i hin i ca i phng vi ng tng lng
danh trong th chin 2 ca n. Trong chn nm nh Php qun
i tr thnh ci ni o to, nui dng nhiu nhn ti qun
s ca thi hin i, c nhng ti nng vn ngh phc v trong
qun i, n l t chc tin tin nht ca x hi Vit Nam trong
na u th k 20. Trong chin tranh ngi ch huy qun s l
hnh tng p nht, lng mn nht v h l con ngi ca hnh
ng, ca m bo chin thng, lun v tr th nht, cn con
ngi ca hc thuyt ch v tr ng sau, trong nhiu trng hp
ch l ci anh bn thm, ni gp. Cn nhng nm xy dng ch
ngha x hi th con ngi l lun c nhim v bo v s trong
sng ca hc thuyt chnh thng hng u c tn trng v c
quyn quyt nh s sng cht ca nhiu ngi. Chnh l trong
nhng nm ny mi sinh ra nhiu v n chnh tr v vn chng,
nay ngh li va v ngha va bun ci nhng thi y n chn
49
sng nhiu ti nng thc s mi lnh vc v h t ra ng vc

s ng n ca t tng chnh thng.
Mt na nc c c lp nhng lng ngi tan nt v ti sn
mt i cht chiu ca h b nh nc tch thu hoc trng thu
khin h tr thnh nhng ngi v sn bt c d. Tng lp tr
thc ch c ti sn g ngoi ci u c t duy t do, th ci u
cng b nh nc trng thu lun, v t nay h ch c ngh c
vit theo s ch dn ca mt hc thuyt, ca mt ng li nu h
khng mun gim vo vt chn ca nhm Nhn Vn Giai Phm.
Mt dn tc lm nn chin thng in Bin Ph m mt ngi
dn nm en, mt nhn ng ngc, i ng long rom nh mt k
bi trn. Qu tht dn tc Vit Nam thng ln trong phong tro
chin tranh gii phng nhng li thua m trong cng cuc xy
dng mt x hi t do v dn ch. Thot ch n l ca thc dn
li t nguyn trng vo c ci ch ca mt hc thuyt mt ht
sc sng. Dn mnh sao li phi chu mt s phn nghit ng n
vy !
Mt x hi tan nt, lng ngi chu nng nhng phin mun u
t, m l nhng ngi ht lng ht sc vi khng chin bng
50
cch ny hay cch khc. Vy nh vn phi vit nh th no, phi

vit ci g to c mt hin thc trn y hy vng nh cc nh
lnh o cch mng yu cu?
17.
Nhng nm 50, 60 ca th k 20, vi ti l nhng nm trn y
nim vui. Nhn vo u ti cng thy ti c, dn tc ti c.
Nhng cng nhng nm y vi hng triu ngi dn thng li l
nhng nm y lo lng, hi s v tuyt vng. Ti vui l chuyn c
tht, nhng trang vit ca ti vo nhng nm y l rt thnh tht.
Nhng nc mt ca ngi khc cng l chuyn c tht, ti c
bit, c c chng kin. Ti nn nghing ngi bt ca ti v pha
no?
V gi ti mi nhn ra nh vn phi nghe theo ting gi ca tnh
cm, ca tri tim, ca ci phn thin lng trong con ngi mnh.
N bo sai l sai, khng c th l lun no chng ni. V li
vn chng bao gi cng ng cm vi ni au ca con ngi,
nhng bt hnh ca con ngi. Cha bao gi v s mn nguyn,
s thnh cng ca con ngi m ct ln ting ht ca ngi c. cc
51
th loi ngh thut ngn t con ngi phi chng chi vi mi

cnh ng tri ngc chim gn ht cc trang vit, cc mn din,
cn khi ngi ngho thnh giu, ngi hn c bc vo th
gii ph qu, trai gi phi chu nhiu nm chia la ti lc ti hp
l cun sch, v din phi chm ht ngay. N kt thc ci phn
ngh thut bt u sang phn tng ca l ci th gii ca mn
nguyn ca bun chn, l ci phn phi ngh thut. Nhng ngi
lnh o li ch thch ci phn khng phi l ngh thut, tng gii
thng, trao hun chng cho cc tc gi ch tng thng ci
phn nht nho v v y m thi.
Ci cch cm nhn hin thc y tnh lng mn y lm lch lc
cch xem xt, cch ng x ca nhiu th h bn c, nht l bn
c tui mi trng thnh, trc nhng bin ho mun mt ca
cuc sng. H ch c mi kh nng lm ngi ph bnh vn hc
theo ng li chnh tr chnh thng, ti sao cuc sng p nh
th m nh vn li miu t n xu n th. Lm sao dm ci, hy
cho nhng tri nghim ca chnh h qua nm thng s m thm
bin h gip mnh thi.
18.
52
Mt x hi khng t hiu mnh, mi c nhn cng khng t hiu

mnh, vng thau, phi tri, cao qu ti tin ln ln, cc gi tr ln
ln bt u t s khng chun xc ca ngn t. Cu m u Kinh
Thnh Cu c Thot tin l ngn ng (Au conmmencement
tait le Verbe). Ngn ng lm nn vn minh ny, v n c th lu
gi v truyn li ton b kinh nghim ca nhiu i trc cho
nhiu i sau, cng ngy ci kh nng nhn thc cng gn ng
nh n c, khin s la chn ca con ngi khch quan hn, c
hiu qu tch cc trong qu trnh ch ng thch ng vi mi i
thay ca mi trng sng v mi trng x hi.
Vy m ngn t li l ci mt yu nht trong cc lnh vc thuc
thng tng kin trc cc nc x hi ch ngha. Cng dn ca
cc nc y dng ngn t che y ch khng nhm giao tip,
hoc giao tip bng cch che y, ni vy m khng phi vy !
N l ci v cng bo v mi s bt trc, chng li thi quen
hay xt nt li n ting ni ca cng dn ca mi chnh quyn
chuyn ch. Ci cch t bo v y li cng r rt cp lnh o v
cc vin chc nh nc lm vic cc c quan quyn lc. H ni
bng th ngn ng kh cng mt ht sinh kh, mt th ngn
53
ng cht, ngn ng g, ni c bui m ngi nghe vn khng

th nht ra mt cht thng tin mi no. Cc bui tr li phng vn
bo ch, din vn ti cc bui l k nim, bo co ca ng, ca
chnh ph, ca quc hi, tt c u dng cc t rt m h, t c
tnh v t trch nhim nht. Ngi cm quyn cp cao nht v cp
thp nht u bit cch ni m h, cng ni m h cng c
nh gi l chn chn. V ni di, ni di hin nhin, khng cn
che y. Vn bit rng ni di nh th s khng thay i c g
v khng mt ai tin nhng vn c ni. Ni th chuyn, ni v
dn ch v t do, v tp trung v dn ch, v nhn dn l ngi
ch ca t nc cn ngi cm quyn ch l n bc ca nhn
dn. Ri ni v cn kin lim chnh, v ch cng v t, v l tng
v c quyt tm a t nc tin ln ch ngha cng sn. Ni di
lem lm, ni di l lm, ni khng bit xu h, khng bit run s
v ngi nghe khng c thi quen hi li, khng c thi quen lu
gi cc li gii thch v li ha kim tra. Hoc gi hi li v
kim tra l khng c php, l ti k, d gp tai ho nn khng
hi g cng l mt php gi mnh. Ngi ni ni trong ci trng
khng, ngi nghe tuy c mt y nhng cng ch nghe c nhng
ting vang ca ci trng khng. Ni giao tip tr thnh ni
khng giao tip g ht, ni m ni, ch l lm ngi li
54
khng ni.
Tht ra ni th m vn hiu nhau c. Ngi cm quyn th bit l
nhn dn ang rt bt bnh v nhiu chuyn, nhn dn th bit
ngi cm quyn ang ni di, nhn vo thc tin l bit ngay h
ang ni di. Nhng hy mc h vi nhng li l di tr ca h,
cn mnh l dn ch nn hi li ni th l tht hay khng tht.
Mnh c lm theo mnh v mnh cng s ni di, ni che y
nu nh c dp c ngi cm quyn hi.
Trong hng trm cun hi k ca cc nh vn ho, ca nhng
ngi hot ng chnh tr, ca nhiu tng lnh, ta ch bit c
bao nhiu ci th gii ring ca h, ci th gii c nhn ca h.
Ci phn ng gp ca h cng nh th ci ngha quyt nh ca
tp th cng ln, ci c tn th b t xu, v ngha, ci khng tn th
bao trm rng khp nhng cng khng c hnh th r rt, c m
m mt mt, c y m cng khng c y, ci chung y ch phi
chu trch nhim vi mt ai, c bit n l ai m truy cu.
19.
55
Trong ci bi cnh x hi, chnh tr nh th, mi ngi u t

nhiu nh mt ci c nhn ca mnh cng l l ng nhin. Nh
vn l chuyn vin nghin cu mi chuyn ca c nhn, nhng sc
thi tm l cng vi nhng bin ho v tn ca n trong nhng
hon cnh khc nhau, nhng thi th khc nhau.
Nhng c hi k ca cc nh vn cng nht nho lm, h ch ph
din ci ti trong cc cuc gp nhng bc n anh v bn b trong
ngh, ni ton chuyn to lao, vn vt, chuyn sinh hot v ch
ng cht no ti thi th, ti nhng bc xc v thi th v ci
ngh ca mnh trong thi th. Tnh hin thc v tnh lch s ca
mt thi rt m nht, n gin, thnh th ci ngha truyn t
nhng gi tr ch thc ca mt thi ti cc th h n sau hu
nh khng c. l iu rt ng tic, v nu cc chng nhn
khng ni g c th lch s cng khng th ct ln ting ni chn
thc ca n, thi gian qua i, bng ti ph ln, qun lng ph ln,
ci thi m nc, gi nc ch cn lu li nhng ct mc ca cc
chin cng, cn cuc chin thm lng lm tan nt nhiu con
ngi con ngi c l chnh mnh, c l mt thc th
thing ling, n i lu gi mun thu ci ti sn tinh thn ca
56
mt dn tc, mt dng h mi mi c vun xi, c pht trin

tng ng vi s pht trin ca dn tc, ca thi i th cha c
vn th ni n, trit hc ni n, cc ngnh khoa hc nhn vn
ni n.
Du khng ni n, khng c php ni n th ci dng chy
vnh cu y vn c nhiu triu ngi m thm khai thng, bi
p cc nhn ti Vit Nam khng ngng xut hin lc lnh
vc ny, lc lnh vc khc. Mt t nc khng c nhng c
nhn kit xut, ti ba lm chn dung i din trong cng ng
nhn loi th l mt bt hnh cho dn tc, to ra mt khong
trng tip ni trong lch s sinh tn ca mi c nhn. Ri cc th
h n sau phi ni li bng cch no v vn phi bt u t mi
trng chnh tr, x hi, t mt x hi va truyn thng va vn
minh, nhng mc tiu nhm ti va l pht trin ci ring bit,
va l s ha nhp vo nn vn minh ca khu vc v th gii. Mt
nn vn minh ring l, vi nhng mc tiu hoang tng, mt mi
trng x hi ngt ngt v ci bng quyn lc ph ln tt c, quyt
nh tt c th s phn nhng c nhn s ra sao ?
Hy nhn vo nc Nga nhng nm 90 ca th k 20 l s r. H
57
va thot khi ci bng che ca ch ngha chuyn ch c

nhn ci nh sng tht ca dn ch v t do. Ai ch ngh h c
c hi si nhng bc chn di khi bung ph mi s tri buc.
Nc Nga mi mi l mt siu cng v nhng th thch ln nht
ca mt dn tc l chin tranh v cch mng nc Nga u tri
qua m vn tn ti v t ai mnh mng ca mnh v nhng tim
lc v hn n giu trong c vt cht ln tinh thn. Phi vi chc
nm na nc Nga s l nh th nhng trc mt th khng th.
L do rt n gin, kinh t c th phc hi nhanh nhng con
ngi phi c thi gian di hn nhiu n mi c th ly li nhng
g mt. Tm vc c nhn ca ngi Nga trong non mt th k
di ch X Vit b co hp li rt nhiu du h vn c
sng, c hc tp v lao ng trong nhng iu kin ca mt x
hi vn minh. Ch ng tic ci vn minh ca h l mt nn vn
minh t to tch khi nn vn minh nhn loi, da trn nhng tiu
chun m tm hn Nga khng th chp nhn, khng th tin ho.
Li thm trong non mt th k ngi Nga mt dn thi quen
suy ngh c lp, quyt nh c lp, mt dn c tnh cch phn
khng v bo v chn l, con ngi quen sng trong m ng,
trong tp th, trong by n, khng c c hi v s khch l ca x
hi to ra nhng chn dung ring vi nhng t tng khc
58
nhau, nhng trit l khc nhau nhng cch sng khc nhau. Mi
ci khc vi chnh thng u b ln n, mi ci ging nhau u
c tuyn dng. V nhng ci khc nhau rt kh to ra s nht
tr, cn nhng ci ging nhau s d nghe theo, lm theo mi mnh
lnh.
Ngi cai tr s rt d chu, rt nhn nh nu quc gia mnh cm
quyn c t chc ging nh tri lnh, ng ta s c d thi gian
lm th hoc vit tiu thuyt, va c ci by gi li c c ci
sau ny. Cn phi lnh o mt x hi dn s ca cc cng dn t
do th c hng trm cng vic i hi phi c gii quyt mi
ngy, m cch thc gii quyt cng rt phc tp, n yu cu phi
i thoi, phi c tranh lun bnh ng, phi thng lng, phi
lun lun thay i nhng ch trng m dn chng khng bng
lng. V mi vic lm u phi tun theo hin php v c x
hi kim tra thng qua h thng thng tn bo ch. Chng nhng
ngi lnh o phi b kim tra nhng cng vic thuc v chc
nng ca h m cn b theo di rt nghim ngt mi sinh hot
thuc v i t ca h ngn chn kp thi nhng vi phm thuc
v o c.
59
nhng x hi vn minh th ngi cm quyn b rt nhiu lut l

cu thc, tri buc, l ngi mt t do nhiu nht, cn dn chng
th c php lut bo v mi ng, cng t b tri buc cng
tt, cng c nhiu t do cng tt. Ch mt x hi c t chc nh
th th v tr c nhn mi c tn trng, ngi c gi tr l ngi
c ci TI mnh m, y sc sng, y sng to. Nn mi ngi
u c thc vun trng nhng nt c sc ca ring mnh, ci v
p ca ring mnh v con ca chu thnh nhng gia nh ni
ting, nhng dng h ni ting lm ct chng cho mt quc gia.
Mt ch c ti khi phi i mt vi nhng bin ng ln
thng r b nt rn, t nt rn n tiu vong, thi gian din ra rt
nhanh v n ch c tr l quyn lc ca mt phe ng, khng c
tr v tinh thn ca c dn tc. Mt ch chnh tr tn ti ti
non mt th k hay mt na th k cng l lu lm, to ra my
th h n chung chung vi n, sinh con ci vi n m khi n
cht khng ai nh c mt git nc mt, c ngi cn nhn tm
p ln ci va cht ri mi tip tc bc i, bit ngi ta
xem n nh vt bt thng, l qui thai, l tai ho, thi th
bt thn xo b n mt cch m du, khng phi tn n mu cng
l mt may mn phi thng.
60
C th kt lun, mt ch chnh tr c xem l vn minh hay

lc hu, l s tn ti lu di hay ch c mt trong khong khc ca
lch s l tu thuc vo cng lnh chnh tr ca ng cm quyn
c tht s tn trng nhng quyn ca con ngi hay khng, cc c
nhn vi nhng khc bit, nhng phn ng, nhng bt tun ca n
c c t v tr trang trng trong hin php hay khng. V
tim lc tinh thn ca mi c nhn c vun xi, c pht trin
trong t do l nn tng vng chc nht ca mi thit ch chnh tr.
V cn n ta c th vng tin s vt qua mi sng gi bt thn ca
thi th mi mi tin v pha trc.
Vit xong ti qun Bn Saigon ngy 27/5/2006
Nguyn Khi
Nng Phu chuyn ti
PB26112012
61

Hồi Ký Nguyễn Khải (Nhà Văn Việt Nam)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Hồi Ký Nguyễn Khải (Nhà Văn Việt Nam)

Uploaded by

Copyright:

(Tu bt chnh tr)

bao nhiu l ngi v ton ngi quen c. Nm chc nm sau, tr

Nhng nhn nhng gng mt quan chc ca tnh hm nay m

Ti v mt x, x cho ti nh mt anh bu t, lc rnh ri hi

tng nh chnh mnh cng c chng kin. Nh vn m gp

Ti l mt a tr khi bc vo i c nhiu iu thua thit nhng

kim ch trong mt gii hn no .

l mt ci kho cha tp nham chng c mt cht gi tr g.

ngi ht c dng iu sng bi nh tn . Ci th gii c nhn

th cn sng tip lm g, cn vit tip lm g nn mt s phi

cng sng cht cng cht. Hc thuyt Mc v vai tr lnh o ca

c lp c ri, t do c ri, vy ci hnh phc ca mi chng ti

mi ra, bao trm mi vic mi ngi tr thnh mt bng mi

php lut, thnh tp qun mi c th m hoa kt tri c.

sng di ch t bn. Vy cc cng dn ca ch x hi ch

trong chin tranh xo nho mi thi quen ca cuc sng thi

hng ngy, c tun bo v tp ch. Ting ni ca cng chng sau

Li ly thm mt v d v nc Nga trong non mt th k qua.

hin php th trc sau s chuyn i thnh nh nc chuyn ch.

mng t thu mi lp nc l m vn ngh s chng ti cng

gii thng Lenin, Stalin liu c cn cun no c ngi Nga

mun cng b o thi, ch li mt du vt tch cc no. V

gia cng sng vi nhau trong mt lin bang, gi nhau l anh em l

rt minh mn trong cch i nhn x th, b vn gi c tnh

khi ng trong m ng.

thi, ngi giu th mt c nghip c kin to t nhiu i,

tht ca mnh, nhng tri nghim au n ca mnh, h vit cho

hi tng lai, ch ni g, ngh g v mnh, tt c cho t quc, cho

Trong na th k sng di s lnh o ca mt ng theo hc

chnh t cc nc x hi ch ngha m ci t sng bi c nhn

cha r h c lin quan g vi M ngu? Ni cng s v ni th l

trin, tin ln. Ph nh v ph nh ca ph nh, nghe va khoa

trong cn phn khch i mi sinh hot ng, pht ng mt

ngi c ngn ng giao tip, c ch vit lu li, c vn

khng c con mt no hng vo trong ngm ngha, kim sot

n bc l y nht ci phm cht LM NGI trong mi

quy ch nghim ngt ca thi chin, cc ch ton tr ch c

bao gi cng thuc v nhng ting ku ca con ngi i li

Nhng iu vit trn y khng do ti tng tng ra m do

cng ch cho c ti n th. Khn ni, lc ny ti u cn nng

u tt p, ng y cn tr, c a v trong x hi, nh giu, ly

l c vit vn cho n gi. Vi ci ti ti t bit, ti phi sng

rt ngn v ti c sng trong nim vui, trong nhng ci khc

ang c ca c nhn nh ch cn c bao nhiu. Nhng kin

thn phn n l, to c hi cho h pht trin nhng ti nng ring

sng nhiu ti nng thc s mi lnh vc v h t ra ng vc

cch ny hay cch khc. Vy nh vn phi vit nh th no, phi

th loi ngh thut ngn t con ngi phi chng chi vi mi

Mt x hi khng t hiu mnh, mi c nhn cng khng t hiu

ng cht, ngn ng g, ni c bui m ngi nghe vn khng

Trong ci bi cnh x hi, chnh tr nh th, mi ngi u t

mt dn tc, mt dng h mi mi c vun xi, c pht trin

va thot khi ci bng che ca ch ngha chuyn ch c

nhng x hi vn minh th ngi cm quyn b rt nhiu lut l

C th kt lun, mt ch chnh tr c xem l vn minh hay

Nng Phu chuyn ti

You might also like