Ch¬ng I

C¨n bËc hai - c¨n bËc ba

I. C¸c kiÕn thøc lý thuyÕt cña ch¬ng.
1) NÕu a ≥ 0, x ≥ 0, a = x <=> x2 = a 2) A2  A

3) §Ó A cã nghÜa th× A ≥ 0 4) AB  A. B ( A  0, B  0)

A A
5)  ( A  0, B > 0) 6) A2 B  A B ( B  0)
B B

 A AB
( A vµ B cïng dÊu, B  0)
A2 B ; A  0, B  0
7) A B

 

 ; A  0, B  0 8) 
A2 B
B B

A AB A A( B  C )
9)  (A  0, B > 0) 10)  ( B, C  0; B  C )
B B B C B C

A A( B  C ) A A( B C )
11)  ( B, C  0; B  C ) 12)  ( B  0; B  C )
B C B C B C B C2

Lu ý: B vµ B  C ®îc gäi lµ hai biÓu thøc liªn hîp cña nhau,

C B C vµ B C còng ®îc gäi
lµ hai biÓu thøc liªn hîp cña nhau
II. C¸c d¹ng to¸n vÒ c¨n bËc hai
A. ®èi víi häc sinh tb, yÕu
D¹ng 1. T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh
1. Lu ý khi t×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña mét biÓu thøc
NÕu biÓu thøc chøa biÕn n»m trong c¨n bËc hai .T×m ®iÒu kiÖn cña biÓn ®Ó biÓu thøc trong c¨n
kh«ng ©m.
2. KiÕn thøc cÇn n¾m khi t×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña biÓu thøc díi dÊu c¨n
- Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh bËc nhÊt mét Èn: ax + b  0 (1)
(1)  ax  - b (*) ( ChuyÓn vÕ)
b
NÕu a > 0, (*)  x   ( Chia c¶ hai vÕ cho mét sè d¬ng th× bÊt ®¼ng thøc kh«ng ®æi chiÒu)
a
b
NÕu a < 0, (*)  x   (Chia c¶ hai vÕ cho mét sè ©m th× bÊt ®¼ng thøc ®æi chiÒu)
a
1
- VÝ dô: 2x - 1  0  2x  1  x 
2
3. C¸c vÝ dô:
VÝ dô 1: T×m ®iÒu kiÖn cña x ®Ó c¸c biÓu thøc sau cã nghÜa
a) x3 ; b) 2x  1 ; c) 3x  2

Gi¶i
a) §Ó x3 cã nghÜa th× x - 3  0  x  3.
1
b) §Ó 2x  1 cã nghÜa th× 2x - 1 0  2x  1  x 
2
3 3 3 4
c) §Ó x  2 cã nghÜa th× x+20 x  -2  x  
2 2 2 3
VÝ dô 2: T×m tËp x¸c ®Þnh cña c¸c biÓu thøc sau
 1 2
a) x2; b)  x2; c)  2x  ; d) x2 1
3 3
Gi¶i
a) §Ó x2 cã nghÜa th× -x + 2  0  - x  -2  x  2.
VËy tËp x¸c ®Þnh cña x2 lµ {x/ x  2}
1 1 1
b) §Ó  x  2 cã nghÜa th× - x +2  0  - x  - 2  x  6
3 3 3

1
VËy tËp x¸c ®Þnh cña  x  2 lµ {x/ x  6}
3

2 2 2 1
c) §Ó  2x  cã nghÜa th×  2 x   0  -2x   x 
3 3 3 3

2 1
VËy tËp x¸c ®Þnh cña  2x  lµ {x/ x   }
3 3

d) Do x2  0 víi mäi x nªn x2 + 1  1 víi mäi x, do ®ã x2 1 lu«n cã nghÜa víi mäi x.

D¹ng 2: So s¸nh c¸c c¨n bËc hai

1. KiÕn thøc cÇn n¾m
- §a thõa sè vµo trong dÊu c¨n, ®a thõa sè ra ngoµi dÊu c¨n.
- a b  a  b (a, b  0)
2. C¸c vÝ dô:
VÝ dô 1: So s¸nh: a) 15 vµ 4; b) 2 5 vµ 23 c) 3 2 vµ 2 3

Gi¶i:
a) Ta cã: 4 = 16 mµ 15 < 16 do ®ã 15 < 4
b) Ta cã: 2 5 20 mµ 20 < 23 do ®ã 2 5 < 23

c) Ta cã: 3 2  18 ; 2 3 12 mµ 18 > 12 do ®ã 3 2 > 2 3

VÝ dô 2: S¾p xÕp c¸c sè sau theo thø tù t¨ng dÇn

12; 6 3 ; 5 5 ; 8 2
Gi¶i:
Ta cã: 12 = 144 ; 6 3 = 108 ; 5 5 = 125 ; 8 2 = 128

Mµ 108 < 125 < 128 < 144

VËy ta cã: 6 3 <5 5 < 8 2 < 12

D¹ng 3: BiÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n - Rót gän
1. Lu ý khi biÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n
+ VËn dông chÝnh x¸c h»ng ®¼ng thøc A2  A

+) VËn dông ®óng c¸c c«ng thøc vÒ trôc c¨n ë mÉu, khö mÉu.
+) Quy t¾c khai ph¬ng chØ ¸p dông cho tÝch vµ th¬ng(kh«ng ¸p dông cho tæng vµ hiÖu)
2. KiÕn thøc cÇn n¾m khi biÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n
+) H»ng ®¼ng thøc c¨n bËc hai.
+) C¸c quy t¾c khai ph¬ng, trôc c¨n ë mÉu, khö mÉu
+) So s¸nh c¸c c¨n bËc hai
+) B¶y h»ng ®¼ng thøc ®¸ng nhí
a.m a
+) TÝnh chÊt c¬ b¶n cña ph©n sè  ; (b  0, m  0)
b.m b
+) Ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö.
3. C¸c vÝ dô:
1 3
VÝ dô 1:TÝnh a) 14 . 56 b) 3 . 3 . 12 c) 2  18  50
2 7

Gi¶i a) 14 . 56 = 14.56  14.14.4  14 2.4  14 2. 4  14.2  28

1 3 7 24 7 24
b) 3 . 3 . 12  . . 12  . .12  12 2  12
2 7 2 7 2 7
c) 2  18  50 = 2 +3 2 -5 2 = (1 + 3 - 5) 2 = 2

VÝ dô 2: Rót gän a) ( 5) 2  ( 7) 2 ; b) (1  3) 2 c) (2  3) 2  (2  3) 2

Gi¶i a) ( 5) 2  ( 7) 2 = 5  7 = 5 + 7 = 12

b) (1  3) 2 = 1 3 = 3 1

c) (2  3) 2  (2  3) 2 = 2 3  2 3  (2  3 )  (2  3)  2  32 3  2 3

VÝ dô 3: Rót gän
1 2 1 a 1 1 2 2
a) b) ( a  0) c)  , d)  ( 0  x  1)
2 2 1 a 1 3 1 3 1 x 1 x

1 2 1 2 1
Gi¶i a) = 
2 2 2 ( 2  1) 2

1 a (1  a )(1  a)
b) =  1 a (a  0)
1 a 1 a

1 1 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3  (1  3 )
c)  =    
1 3 1 3 (1  3 )(1  3) (1  3 )(1  3 ) 1 3 1 3 2

1 3 1 3 2 3
=   3
2 2
2 2 2(1  x) 2(1  x) 22 x 22 x
d)  =  = 
1 x 1 x (1  x )(1  x) (1  x )(1  x) 1 x 1 x

22 x 22 x 4
=  (0  x  1)
1 x 1 x

VÝ dô 4: Rót gän c¸c biÓu thøc sau:

 1 1  4 x
a) A =   .  Víi 0 < x  4
 2 x 2 x  2 x 
 x x   x 1
b) B =    :   Víi 0  x  1
 x 1 x 1  x 1

1 x2 1
c) C = . . 2x  2 ( x  1)
x 1 2
Gi¶i:
 2 x 2 x  4  x
a) Ta cã : A =   . 
 (2  x )(2  x) (2  x )(2  x )   2 x 

 2 x 2 x  4 x 2 x 2 x 4 x
=  4  x  4  x .   .
  2 x  4 x 2 x

2 x 4x
= .  1 (Víi 0 < x  4)
4 x 2 x

 x x   x 1 2x x
b) Ta cã: B =    :    Víi 0  x  1
 x 1 x 1  x 1 x 1

1 x2 1 2( x  1)( x  1)( x  1)
c) Ta cã: C = . .(2 x  2)   ( x  1) 2  x  1 (do x  1)
x 1 2 2( x  1)

Bµi tËp
Bµi 1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña c¸c biÓu thøc sau:
a) 3x  5 b) x2  3 ; c)  2x  1

Bµi 2: So s¸nh :
1 1
a) 2 vµ 5 b) 3 2 vµ 17 c) 6 và 2
2 6
Bµi 3: TÝnh :
7 24 36 25 21
a) 12 . 75 b) 2 . 1 . c) d) 0, 04.25 ;
9 25 25 7 12

25 9 2
e) 90.6, 4 ; f) g) 1 h)
121 16 18
Bµi 4. T×m x biÕt:

a. x2  5 ; b. x 2  10 ; c. 9x2  6

Bµi 5: Rót gän

a) 5  20  80 b) 3  12  3 2 . 24 c) x  4x  16x (x  0 )

Bµi 6 . Gi¶i ph¬ng tr×nh

a. 2 x  2  3 x  2  x  2  8 b. x  1  3 4 x  4  16 x  16  6

Bµi 7: TÝnh
a) (1  2)2 b) ( 3  2) 2  3

Bµi 8 : TÝnh:
a) ( 7 ) 2  72 b) ( 5  3) 2  (2  5)2

Bµi 9. Ph©n tÝch thµnh nh©n tö

a. x2 - 7; b. 27  18 ; c. 15  12
Bµi 10: Rót gän:
5 1 a 1 a 1
a) b) (víi a > 0) c) (víi a ≥ 0)
5 5 a a a 1
Bµi 11: Rót gän:
1 1 2 2 1 1
a)  b)  c) 
2 3 2 3 1 2 1 2 2 3 2 5
Bµi 12: Rót gän:
1 1 1 1
a)  b) 
x 1 x 1 x y x y

Bµi 13 : Rót gän:

 1 1  x9  x 2 x  2  1
a)   . b)   :
 x 3 x  3 2  x 2 x 2 x4

B. ®èi víi häc sinh Kh¸, giái

D¹ng 1. T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh

* Lu ý khi t×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña mét biÓu thøc
+ NÕu biÓu thøc chØ chøa biÕn ë mÉu. T×m ®iªï kiÖn cña biÓn ®Ó mÉu kh¸c 0.
+ NÕu biÓu thøc chØ chøa biÕn n»m trong c¨n bËc hai ( HoÆc ch½n). T×m ®iÒu kiÖn cña biÓn
®Ó biÓu thøc trong c¨n kh«ng ©m.
+ NÕu biÓu thøc cã biÕn võa n»m trong dÊu c¨n võa n»m ë mÉu th× ta t×m ®iÒu kiÖn cña biÕn ®Ó
võa tho¶ m·n c¶ mÇu kh¸c 0 vµ biÓu thøc díi dÊu c¨n kh«ng ©m.

2. KiÕn thøc cÇn n¾m khi t×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña biÓu thøc díi dÊu c¨n
-) Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh bËc nhÊt mét Èn: ax + b  0 (1)
-) TÝch a.b ©m khi a vµ b kh¸c dÊu, tÝch a.b d¬ng khi a vµ b cïng dÊu
 a  0  a  0
 

( Hay nãi c¸ch kh¸c: a.b  0  ; a.b  0 

 b  0  b  0
 a  0  a  0
 

 b  0 
 b  0

a a
0 a.b  0

b  0 ; 0 a.b  0

b  0
b b

-) n a  x  x n  a ( a

3. C¸c vÝ dô:
VÝ dô 1: T×m ®iÒu kiÖn cña x ®Ó c¸c biÓu thøc sau cã nghÜa
3 1 3x  2 x3
a) x + 2x  1 ; b) c)
2 3 x2 2x  1
Gi¶i
 2
3 1 3 1
 x 0  x 
3 1 x 
 9 1
a) §Ó x + 2x  1 cã nghÜa th× 2 3
2 x  1  0
 2
2 x  1
3
x  1
 x
2
2 3  2

3x  2  2

b) §Ó cã nghÜa th× 3 x  2  0

 x  2  0
3x  2

 x  2
x 

2
3 x2
x  2 3

x2

  x  3

x3  x  3  0


 x  
1
x  3

c) §Ó cã nghÜa th× x 3
2x  1
 0  
2 x  1  0
 x  3  0

 


x  3
2
 
x  
1

2x  1
   2

  2 x  1  0  1
 x  
 2

VÝ dô 2: T×m ®iÒu kiÖn cña x ®Ó biÓu thøc sau cã nghÜa:

a) x2 1 ; b) ( x  2)( x  1) ; c)  x 2  3x  2 , d) x 4  2x 2  3

Gi¶i
a) C¸ch 1: §Ó x2 1 cã nghÜa th× x2- 1  0  x2  1  x  -1 hoÆc x  1
 x  1  0


C¸ch 2: §Ó cã nghÜa th× x2- 1  0  (x-1)(x+1)  0   x  1  0

x2 1  x

 1 
 1 
0
 x
 0

 x 1


  x  1 x  1
 
 x 1  x  1

 x
  1

(Theo c¸ch gi¶i 1 th× ta thÊy ®¬n gi¶n h¬n nhng C¸ch gi¶i 2 l¹i ¸p dông cho nhiÒu bµi tËp d¹ng nh c©u b vµ
c©u c)
 x  2  0  x  2
 

b) §Ó ( x  2)( x  1) cã nghÜa th× ( x - 2)( x+ 1)  0   

 x  1  0  x  1
 x  2  0  x  2
 
 x
  1  0 
 x  1

x  2
 x  1


c) §Ó  x 2  3x  2 cã nghÜa th× - x2 + 3x - 2  0  (1 - x)(x - 2)  0

 1  x  0  x 1
 

  x  2  0  x  2
 1 x  2
 1  x  0  x 1
 
 x  2  0
  x
  2

d) §Ó x 4  2x 2  3 cã nghÜa th× x4 + 2x2 - 3  0  (x2 - 1)(x2 +3)  0  x2 - 1  0

 x  1 hoÆc x  -1

VÝ dô 3: T×m ®iÒu kiÖn ®Ó x2  2x  3 cã nghÜa

Gi¶i

§Ó x2  2x  3 cã nghÜa th× x2 - 2x + 3 ≥ 0  x2 - 2x +1 + 2 ≥ 0  (x +1)2 + 2 ≥ 0

Ta thÊy (x + 1)2 ≥ 0 nªn (x +1)2 + 2 ≥ 2
VËy víi mäi x th× x2  2x  3 lu«n cã nghÜa.

D¹ng 2: BiÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n

1. Lu ý khi biÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n

+ VËn dông chÝnh x¸c h»ng ®¼ng thøc A2  A

+ VËn dông ®óng c¸c c«ng thøc vÒ trôc c¨n ë mÉu, khö mÉu.

3. KiÕn thøc cÇn n¾m khi biÕn ®æi biÓu thøc chøa dÊu c¨n
+) H»ng ®¼ng thøc c¨n bËc hai.
+) C¸c quy t¾c khai ph¬ng, trôc c¨n ë mÉu, khö mÉu
+) So s¸nh c¸c c¨n bËc hai
+) B¶y h»ng ®¼ng thøc ®¸ng nhí:
+) TÝnh chÊt c¬ b¶n cña ph©n sè
a.m a
 ; (b  0, m  0)
b.m b
+) Ph©n tÝch ®a thøc thµnh nh©n tö.
3. C¸c vÝ dô:
VÝ dô 1: Rót gän : a) A= 42 3 b) B = 14  8 3 .( 2 2  6) ;

c) C = 74 3 + 74 3 d) D = 52 72 6

Gi¶i:

a) A = 3  2 3  1  ( 3  1) 2  3 1  3 1

b)B = 14  8 3 .(2 2  6) = 14  2 48 (2 2  6) = 8  2 8. 6  6 .( 8  6)

= ( 8 6)2 ( 8  6)  ( 8  6 )( 8  6)  8  6  2

c) C = 74 3 + 74 3 = 7  2 .2 3  7  2 .2 3  (2  3) 2  (2  3) 2

= 2- 3 +2+ 3 =4
d)D= 52 72 6 = 5  2 6  2 6 1  5  2 ( 6  1) 2  5  2( 6  1)  72 6

= ( 6  1) 2  6 1

VÝ dô 2: Rót gän: a) A = 2 3 2 3 b) B = 5 3  5 3

Gi¶i:
a) * C¸ch 1: Ta cã A 2 = 42 3  42 3  ( 3  1) 2  ( 3  1) 2

2 3
 3 1 3 1  2 3  A=  6
2

* C¸ch 2: Ta cã: A2 = 2  3 2 43 2 36 . Do A > 0 nªn a = 6

b) Ta cã: B2= ( 5 3 )2  2 5  3. 5  3 ( 5 3 )2  5  3  2 22  5  3  10  2 22

Do B < 0 nªn B = - 10  2 22

VÝ dô 3: Chøng minh r»ng víi x, y d¬ng th× biÓu thøc sau kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña x
( x y ) 2  4 xy x yy x
A= 
x y xy

Gi¶i:
x  y  2 xy  4 xy xy ( x  y) x  y  2 xy
Ta cã: A =    x y
x y xy x y

= x y - x y =2 y

VËy A kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña x

VÝ dô 4: TÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc A = 3 7  5 2  3 7  5 2 =2{su dung (a+b)3}

Bµi tËp
Bµi 1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña c¸c biÓu thøc
1 2x  1 2 x  3  3x
a) ; b) 1  9 x 2  3 ; c) ; d)
2 x 42
x 2x  1 2x  1

Bµi 2. T×m a ®Ó c¸c c¨n thøc sau ®©y cã nghÜa

3 3 5
a. ; b. ; c. ; d. a2  1
a2 a 1 a6
Bµi 3 : TÝnh
a) 6  2 5 b) 52 6 c) 7  2 10  2 d) 3
8a 3  5a

Bµi 4: Rót gän:

A = (2 3 + 3 2 ): 6 -2 2 B= 14  6 5  14  6 5

C= 4 7  4 7 D= 5 3 29  12 5

E= 3 1 21  12 3 + 3 1 21  12 3

Bµi 5: T×m x

a) 16 x  8 b) 4x  5 c) 9  x  1  21 d) 4 1 x  6  0
2

Bµi 6: Rót gän

x  2 x 1 1 1 a
A= B=   ;
1  2 x  3x 2 a  2 2 a  2 a 1

x x x 1 1 x2 
C= :    
x  2 x 1  x x 1 x  x 

Bµi 7 . T×m §KX§ vµ Rót gän

A= x 2x  1  x 2x  1 ; B= x  2 2x  4  x  2 2x  4
2
1 a a  1  a  1 x 1
 a  
C=  1 a   ; D=
  1  a  x  2 x 1

1 2 1 2
Bµi 8. a, Cho a = ,b  TÝnh S = a7 + b7
2 2
b, Cho a = 2 + 3 ,b=2- 3, Sn = an + bn ( n lµ sè tù nhiªn)
1, TÝnh S3, S4, S5
2, Chøng minh víi mäi n ta cã Sn + 2 = 4Sn + 1- Sn
x 1 2 1
Bài 9 : Cho biểu thức A    .
x  2 x  3 1 x x 3
a) Rút gọn A.
b) Tính gi¸ trị của biểu thức A khi x  11  6 2 .
c) T ìm giá trị nguyên của x để A có giá trị là một số nguyên ?
Bµi 10. Cho biÓu thøc
 5  x  2 x  4 
P  1   x 
 x  2  x  3 
a) Rót gän P
b) T×m x ®Ó P > 1 .
1 1 1
Bµi 11: Cho ax3 = by3 = cz3 vµ x  y  z  1

Chøng minh: 3
ax 2  by 2  cz 2  3 a  3 b  3 c

2 x x  1 3  11 x
Bµi 12: Cho P =  
x 3 x 3 x9

a) Víi c¸c gi¸ trÞ nµo cña x th× biÓu thøc cã nghÜa
 b) Rót gän P
c) T×m x ®Ó P < 1
Bµi 13: Rót gän c¸c biÓu thøc:
2 2 2 2 2
A = 1  . 1  . 1  ... 1  . 1
3 4 5 2009 2006
1 1 1 1
B=    ...  ; n N*
1 2 2 3 3 4 n  n 1
§Ò kiÓm tra ch¬ng I
§Ò 1
Thêi gian: 90 phót
C©u 1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña c¸c biÓu thøc
a) 2x  3 b) x2  3

C©u 2: TÝnh
1
a) 7  28  63 b) (5  2 6 ) 2 -5
2
 1 1   1 1 
C©u 3: Cho biÓu thøc: A =    :    Víi 0 ≤ x ≠ 1
 x 1 x 1  x 1 x  1
a) Rót gän A
b) Víi gi¸ trÞ nµo cña x th× A = 1
C©u 4: Cho biÕt x 2  6 x  12  x 2  6 x  11  1 TÝnh x 2  6 x  12  x 2  6 x  11

®Ò 2
PhÇn tr¾c nghiÖm : (3®)
Khoanh trßn vµo c¸c kÕt qu¶ mµ em cho lµ ®óng
49 16
a) Gi¸ trÞ cña biÓu thøc . b»ng
81 121
7 4 7 28
A. B. C. D.
11 9 9 99
a) Gi¸ trÞ cña biÓu thøc (2  3 ) 2 b»ng
A.1 B. 32 C. 2 3 D. 4 - 3
b) §iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña biÓu thøc 2 x  1 lµ
1 1 1 1
A. x > B.x  C.x< D.x 
2 2 2 2
c) NghiÖm cña ph¬ng tr×nh ( 2 x  3) 2 = 5 lµ
A.1;4 B . -1 ; 4 C. 1; - 4 D . -1 ; - 4
PhÇn tù luËn :
Bµi 1 ( 3® ) Rót gän biÓu thøc
a) A = 200 - 32 + 72
a 1
b) B = 4 20 -3 125 +5 45 - 15 5 c) C  3 2a  18a 3  4  128a víi a > 0
2 4
Bµi 2 (1®) So s¸nh c¸c sè sau.
1
a) 2001  2000 vµ 2002  2001 b) 3 7 vµ  260
2
Bµi 3 (3 ®)
Cho biÓu thøc
 1 1  1  x 1 x  2 
P =    : 
 x 1 x  3  x 2 x  1 
a) Rót gän P
b) T×m gi¸ trÞ nguyªn cña x ®Ó P nguyªn