ZASADNICZE TEZY AUTORA UPORZDKOWANE W CIG MYLOWY

Analiza dziea sztuki, czy kada wypowied w ogle, musi uwzgldnia trzy warstwy treci lub
znaczenia omawianego przedmiotu.

Najnisz warstw stanowi treci pierwotne, zwane inaczej naturalnymi.

Wyrnia si ich podzia na przedmiotowe i wyrazowe. W obydwu jednak wypadkach

skadaj si one na wiat motyww artystycznych i podlegaj opisowi preikonograficznemu.

Waciwe przeprowadzenie owej analizy pseudoformalnej wymaga od interpretatora

posiadania bogatego dowiadczenia praktycznego.

Dodatkowo winno ono by sprawdzane wnikaniem w sposb, w jaki - w rnych warunkach

historycznych - rzeczy i zdarzenia znajdoway wyraz w formach (historia stylu).

Dalsze treci, tzw. wtrne lub umowne,

skadaj si na wiat obrazw, opowieci i alegorii i zajmuje si nimi analiza

ikonograficzna.

Na tym etapie dziaania badawczego niezbdna jest znajomo specyficznych tematw i

poj wynikajca z obeznania z rdami literackimi.

Wiedz t za sprawdza wejrzenie w sposb, w jaki - na przestrzeni wiekw - tematy i

pojcia wyraane byy za pomoc rzeczy i zdarze (historia typw).

Najgbsze wreszcie znaczenia wewntrzne (inaczej treci) - skadajce si na wiat wartoci

"symbolicznych" - omawia interpretacja ikonologiczna.

Zakada ona wyposaenie badacza w tzw. "syntetyczn intuicj" czyli - uwarunkowan

psychologi i wiatopogldem interpretatora - znajomo zasadniczych skonnoci umysu
ludzkiego.

Jednake opieranie si w pracy naukowej na tej tylko zdolnoci intelektualnej byoby

pewnym niebezpieczestwem.

Std poprawno interpretacji gwarantuje obeznanie z histori objaww kulturowych lub

"symboli" w ogle (tj. wiedza o tym, jak - w zmiennych warunkach historycznych - istotne
dnoci umysu ludzkiego wyraane s za pomoc specyficznych tematw i poj).

Pamita jednak naley, e "te trzy wyranie zrnicowane kategorie (...) w rzeczywistoci
odnosz si do rnych aspektw jednego zjawiska, mianowicie do dziea sztuki jako
caoci".

II. OCENA PRZYDATNOCI TEKSTU W FORMACJI INTELEKTUALNEJ HISTORYKA

SZTUKI

E. Panofsky zwraca uwag na umiejtnoci jakimi powinien dysponowa historyk sztuki,

aby mc przeprowadzi prawidow analiz dziea. Kady z trzech etapw tego dziaania
badawczego (opis preikonograficzny, analiza ikonograficzna i interpretacja ikonologiczna)
stawia w tym wzgldzie osobne wymagania. Przy czym, wedug autora, uwiadomienie sobie
zakresu wiedzy, ktry gwarantuje poprawno interpretacji jest rwnie wane jak
umiejtno wykorzystania przez interpretatora caoci tego "wyposaenia" w jednym,
nierozerwalnym i nie podzielonym sztucznie procesie.

Opis preikonograficzny zakada bogate dowiadczenie praktyczne, stale zreszt

pogbiane, czyli de facto - znajomo rzeczy i zdarze. W parze z tym winna i wiedza o
tym, jak - w zmiennych warunkach historycznych - rzeczy i zdarzenia wyraane byy za
pomoc form. Wiadomoci na tym poziomie powinny wic by uporzdkowane wedug
zasady regulujcej, ktr mona okreli jako histori stylu.

Analiza ikonograficzna opiera si na znajomoci rde literackich, tj. specyficznych poj

i tematw. I o ile etapowi pierwszemu "towarzyszya" historia stylu, tak teraz nieodzowna
staje si wiedza z zakresu historii typw, ktra okrela jak na przestrzeni wiekw tematy i
pojcia wyraane byy za pomoc rzeczy i zdarze.

Wreszcie interpretacja ikonologiczna postuluje posiadanie przez historyka "syntetycznej

intuicji" czyli znajomoci zasadniczych skonnoci umysu ludzkiego. Umiejtno ta,
uwarunkowana psychologi i wiatopogldem interpretatora, musi by jednak kontrolowana
przez wiedz z zakresu objaww kulturowych lub "symboli" w ogle. Chodzi zatem o
informacje obrazujce jak - w zmiennych warunkach historycznych - istotne dnoci
umysu ludzkiego wyraane byy (i s) za pomoc specyficznych tematw i poj.

Tekst E. Panofsky'ego zwrci moja uwag na zoono, a jednoczenie syntetyczno procesu

analizowania dziea sztuki. Za szczeglnie ciekawe uwaam zaakcentowanie wieloci paszczyzn
aktywnoci ludzkiego intelektu do jakich siga si na kadym "szczeblu" tego dziaania
badawczego. Poszukiwanie przez historyka sztuki informacji w rdach, ktre rzucaj wiato na
polityczne, poetyckie, religijne, filozoficzne i spoeczne denia badanej indywidualnoci, okresu i
kraju powoduje nasunicie si na myl idealnego obrazu wszechstronnego humanisty. Dziki
takiemu ujciu praca historykw zajmujcych si okrelon problematyk moe unikn - mimo
wszystko - zuboajcego zaszufladkowania i wnika w szereg procesw historycznych badajc w
sumie cao tego, co okrela si mianem tradycji.
systemu metodologicznego przedstawionego przez Panofskyego nie mona sensownie nazwa
ikonologi, poniewa ikonologia jest tylko jednym jego elementem. System Panofskyego nie jest
ikonologi, lecz systemem historii sztuki opartym na przekonaniu, i odczytanie dziea lub grupy
dzie nie moe ograniczy si do sfery formalno-przedmiotowej, musi rozcign si na sfer
znacze umownych i w ostatecznoci winno dotrze do ich wewntrznego sensu stanowicego
symptom postawy ideowej grupy ludzkiej, ktra je wydaa - J. Biaostocki