Nghin cu Tn gio.

S 2 - 2011

17

TR LI MI QUAN H
GIA TN GIO / VN HA V CHNH TR
Nguyn Quc Tun(*)
NHP :
Mt cch tng qut, mi quan h gia

tn gio/vn ha v chnh tr l mi
quan h gia ba nh ca mt tam gic

c tnh thc th x hi, nhng bin

chuyn qua khng - thi gian, v cn ty

thuc vo th ch chnh tr, truyn thng

vn ha hnh thnh trong lch s v nhu

cu cai qun ca nh nc no .

Thc t, mu thun v tng hp gia

ba thc th x hi ny l mt trong

nhng hin tng kh khi qut nht,

theo Islam gio Nam trong my nm

gn y. Xem xt mi quan h ca tam
gic x hi ny li cng khc nhau gia

cc quc gia Phng ng (gm cc

nc ngoi Ty/Chu u v Bc M) v
Phng Ty.

Thi ca ngi nghin cu v s

khc nhau gia hai khi quc gia ny l

gc qua mt bn s khc bit rt ra
nhng im chung nht chi phi mi

quan h ca tn gio/vn ha v chnh

tr trn th gii ngy nay, vi iu kin

c bit trong bi cnh ngy nay, tri

khng hon ton loi b cc chi tit c

v din bin th ang nh tri chiu, t

bit r rng, tuy khng i su. l l do

nhng quy tc chi phi thng trc. Ch

s gi lp cc mi quan h gia ba nh

thc v chng tng ln khng ngng,

th ca tng nhm quc gia c s khc

thy c s n nh c th rt ra c

khin bi ny c trin khai da trn

bit rng, mi khi c s xung t v

tam gic nh sau:

tng khc gia tn gio v chnh tr,

nht l trong thi i ton cu ha ngy

nay, th lp tc tn gio v vn ha

khng cn c xem nh nhng thc th

khc nhau, lc , i trng/u chnh

tr/tn gio v cng l i chi/u tn

gio/vn ha. Biu hin va ni th hin

r nht sau chin tranh vng Vnh nm

1991 v sau s kin 11 thng 9 nm 2001

gia chnh tr v tn gio ca cc nc

M v chu u vi nhiu nc theo Islam

gio, hoc ngay c bn trong cc nc

- Xung t/tng nghch vn ha l

xung t/tng nghch tn gio;

- Xung t tn gio/vn ha s dn

n xung t chnh tr;

- Xung t chnh tr tc ng ngc

ti vn ha v tn gio.

S gi lp ny c th khin ngi c

khng chuyn v tn gio cho rng ti

sao ch ni n xung t/tng nghch

*. TS., Vin Nghin cu Tn gio.

Nghin cu Tn gio. S 2 - 2011

18
m khng phi l ha hp/tng thun

Tuy nhin, d nhn mnh th no

gia vn ha/tn gio vi chnh tr?

chng na th phi tha nhn khng

coi l con ng ngn nht cho s ha

tr cng i u/nghch. V cng ng

Thc t, s khoan dung tn gio, c

hp chnh tr, ang b t thnh mt cu

hi ln trc thi i c gi l hu
hin i v l tr(1), ca k ngh cao cp v

ca ton cu ha, nht l v thng tin,

nhng cng l trong th gii ca a cc

chnh tr, a vn ha, a tn gio cn

c nhn nhn th no cho su sc l

cng vic nn lm.

Thc tin hn na l cu chuyn

Vit Nam. S khc bit v ngun gc v

lch s ca cc tn gio ln(2) tn ti

nc ta, cng vi nhng tn gio bn

a v mang m tnh tc ngi - a

phng - vng trong iu kin nh nc

trung ng tp quyn thiu vng tn

gio nh nc - quc gia (Religion

dtat, Religion officielle) c tn trong

lch s v phi tn gio trong hin ti

cng khin vic bn lun v mi quan h

gia ba thc th x hi ny c ngha.

C nhng bin ng tn gio nc ta

lan trc tip vo chnh tr i ni v

i ngoi, cng vi l s lo lng v

vic ton cu ha, hi nhp quc t ang

to ra nhng tin khin vn ha dn

tc v tc ngi ang chu s bin i

rt ng tht vng, nu khng mun ni

rng ang b bo mn ng k. S cng

tng vn ha trong thi i ton cu ha
khng th ch c coi l cu chuyn ca

vn ha (tc cng l tn gio), m

chuyn vo lnh vc chnh tr, rt nhiu

dn chng cho thy im ny (3). y

c th c xem l c s cho vic xem xt

li mi quan h gia ba thc th x hi
tn gio, vn ha v chnh tr m bi
ny bn ti.

18

phi lc no tn gio, vn ha v chnh

ngh cng mt vn ha v tn gio th c
th ha gii x hi hay dn tc. Nhng

bin ng vo nm 2010, 2011 ny v bin

gii Thi Lan - Cmphuchia, ti ngi n

Preah Vihear, trong khi hai nc u coi

Pht gio Nam tng l quc gio, u c

ch chnh tr a ng, cho thy

khng phi cng mt tn gio hay cng

mt ch chnh tr l c th dn xp

chnh tr i ni v i ngoi n tha.

Ni cch khc, chnh tr v vn ha/tn

gio khng phi lc no cng c quan h

1. V ch ngha hu hin i, khng c g mi i

vi th gii Phng Ty t na th k nay. Nhng
Vit Nam th c coi ang l thi thng ( la
mode), trc ht trong vn chng v ngh thut.
hiu nhng vn c bn v ch ngha hu hin i,
c th c bi phng vn ca L Nguyn do Nguyn
Thin Khanh thc hin, ng ti trn trang nh Vn
ha Ngh An theo a ch ng dn:
http://www.vanhoanghean.com.vn/van-hoa-va-doisong/khach-moi-cua-tap-chi/1811-cau-chuyen-vemot-kieu-cat-nghia-xa-hoi.html
2. Tn gio ln cng c gi l tn gio th gii,
tn gio ph qut (Religions universelles), dng
ch cc tn gio c s lng tn ln nht, nhiu
khu vc a l v dn tc nht. Ngi ta thng cho
Kit gio, Islam gio, Pht gio, n gio l nhng
tn gio ln.
3. Chng ta c th thy sc lnh khng c i
khn chong trong trng hc Php nm 2004
nhm vo ngi Islam gio nc ny, hay gn y,
nm 2010, Th tng c, Angela Merkel, tha
nhn mi trng a vn ha l phi hin thc c
v n ang b tan v l nhm ni chuyn ngi
nhp c, ch yu t Th Nh K (xem:
http://www.csmonitor.com/World/GlobalNews/2010/1017/Germany-s-Angela-MerkelMulticulturalism-has-utterly-failed) l hai th d in
hnh cho vic vn ha, tn gio lan vo lnh vc
chnh tr. Nn lu rng hai nc ny l i biu
cho nn dn ch Phng Ty in hnh bi cc nh
t tng tm c th gii u sn sinh ti y, c nh
hng su sc ti nhn thc v t tng trn th gii
hin nay.

Nguyn Quc Tun. Tr li mi quan h

nhn qu trc tip, m trong mt vi

thi on x hi hay mi bang giao gia

cc nc lm vo khng hong th anh

i ng anh, ti i ng ti.

CC NHM NC KHC NHAU V

TN GIO/VN HA
Khng th khng phn chia cc nc

hin ti thnh cc nhm c m hnh

tng t v quan h tn gio/vn ha v
chnh tr. Nhng, phn chia, chng ti

ly tn gio lm im quy chiu chnh,

v nh th, c th ly mt s phn chia
c tnh cht quc t lm tiu ch. Vy
ngi ta phn chia nh th no? Trc

ht hy xem Phng Ty thng k cc

tn gio trn th gii. Xin lu y l

thng k ca M, v chng ti s c bnh

lun di. Trang mng Adherents.com
(Tn .com) thng k nh sau:

2. Islam gio ( nc ta gi l Hi

gio, theo chng ti khng chun): 1,5 t;

3. Th tc ha/Khng tn gio/Bt kh

tri/V

thn

(Secular/Nonreligious/Agnostic/Atheist):
1,1 t;

4. n gio (Hinduism): 900 triu

5. Tn gio truyn thng Trung Quc

(Chinese traditional religion): 394 triu;

7. Tn

gio

(Buddhism): 376

nguyn

thy-bn

(primal-indigenous): 300 triu

8. Tn gio truyn thng Chu Phi v

ngi

da

en

nhp

10. o Ch th (Juche, Bc Triu

Tin)(4) : 19 triu

11. Thng linh (Spiritism): 15 triu

12.Do Thi gio (Judaism): 14 triu
13. Baha'i: 7 triu
14. o Jaina (Jainism): 4,2 triu
15. Thn o (Shinto): 4 triu
16. o Cao i (Caodaism): 4 triu
17. o th La (Zoroastrianism, Ha

gio): 2,6 triu

18. Thin l gio (Tenrikyo, Nht Bn

t th k XIX): 2 triu
19. o

Tn

Paganism): 1 triu

ngoi

o(5)

(Neo-

20. Khoa hc lun (Scientology): 500

...(6)

1. Kit gio (Christianity): 2,1 t;

6. (o) Pht gio

9. o Sikh (Sikhism): 23 triu

nghn

Bng 1:

triu

19

(African

Traditional & Diasporic): 100 triu

19

Trong khi lit k hn 20 tn gio nh

trn, cng ti trang mng ny cn nu 12

tn gio th gii c in sau:

4. ng ch l trang mng ny xp hc thuyt

Ch th ca Cng ha Dn ch nhn dn Triu Tin
thnh tn gio v nhn nh Its promoters
describe Juche as simply a secular, ethical
philosophy and not a religion (Nhng ngi sng
lp hc thuyt ch th tuyn b hc thuyt ny n
gin l th tc, trit l o c v khng tn gio),
nhng xut pht t nhn quan x hi hc th h cho
hc thuyt ny r rng l tn gio. Hc thuyt ny
c tng hp t nhng li ca Ch tch Kim Nht
Thnh t nhng nm 1950, l thc h duy nht ca
Triu Tin. Ch th c ngha t trch nhim theo
ngha ca ting Triu Tin.
5. y l mt thut ng phn bit ca Kit gio i
vi tp hp cc loi tn gio a thn trn ln vi ma
thut truyn thng ca cc c dn mt s vng
thuc Chu u, Chu Nam M, Chu Phi.
6. Xem:
http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.
html#African

Nghin cu Tn gio. S 2 - 2011

20

c ci gi l Religion theo ci ngha

Bng 2:

chu nh hng su sc quan nim ca

1. o Baha'i;
2. Pht gio (Buddhism, nhiu khi cn

gi l o Pht);

3. Kit gio (Christianity, bao gm ba

nhm ln l Cng gio La M, Chnh

Thng gio Phng ng, cc h phi

Tin Lnh v c th lit k vo y nhm

nh hn l Anh gio hay Gio hi Anh

quc, mt gio hi t cho mnh l hi
c Gio hi Cng gio La M v Tn gio
ci cch, tc o Tin Lnh);

4. Khng gio (Confucianism, trc

y gi l Nho gio);

Kit gio Phng Ty hay khng, v mt

thi gian di ngi Nht khng cho

Shinto (Thn o) l tn gio? Cng nh

vy khi ni v Vit Nam, nhiu tc gi

nc ngoi cho rng Vit Nam c xa

khng c ci gi l tn gio, m ch c

th cng (cult). y th m cu chuyn t

do tn gio v t do th cng c ngha

rng tng t nhau, song li c ngha

hp khc nhau.

Tr li vi Bng 1 v Bng 2 trn, c

th lc ra my nhn xt:

Th nht, s phn chia ny dng nh

5. n gio (Hinduism);

khng nht qun v n gm c cc hin

tng tn gio mi nh Scientology

6. Islam gio;

(Khoa hc lun, mt gio phi mi), hay

7. o Jaina (Jainism);

ch ngha gio iu ca Triu Tin t

8. Do Thi gio (Judaism);

sau nm 1950, hoc Tn-ngoi o vn

9. Thn o (Shinto);

ch do ngi Kit gio t ra, hoc c

Thng linh m v bn cht c s khc

10. o Sikh (Sikhism);

bit vi tn gio..., v s a dng tn

11. o gio (Taoism);

gio trn tm mc th gii l mt thc

12. o th La (Zoroastrianism);
Ta c th thy s phn chia v thng

k tn gio trn y phn nh cch nhn

ca Phng Ty i vi hin thc tn
gio. Trong thc t, s quan nim khc

nhau v ci gi l tn gio l iu
khng th trnh khi gia cc nc trn

th gii. Th d, hi mt ngi n l

ng/b theo tn gio no, ngi s

khng bit tr li ra sao. Nhng hi

ng/b th phng ai, lp tc ngi s

tr li th phng v thn no(7). Hay nh

ngi Nht dch t Religion thnh

Tn gio (theo ngha ca Pht gio, c

ngha l theo tng phi truyn tha)

nhng vn khng thi bn lun Nht

20

t. Mt tn gio c th c nhiu nc
theo, hay ngc li, ch c mt nc theo
nh n gio(8), o Sikh, o Jaina n

. Ni mt cch khc, nh ngha th

no l mt tn gio dng nh khng
c ch nh trc y. Du hiu ny

cho thy ci nhn hu hin i cng

nh hng n s phn chia ny. S

chng cho ch x hi, ngun gc v

7. Xem: RENOU Louis. Lhindouisme, Paris, PUF

(Que sais-je? n475), 1951, 127 trang.
8. Ngc vi cc tn gio ln khc, n gio khng
c ngi sng lp. N khng ch c mt cun thnh
kinh m rt nhiu. Ngi ta cho rng n xut hin
vo khong thin nin k II trc Ty lch khi m
ngi n-u n nh c pha Bc lc a n ,
cng cn gi l ngi Aryen.

Nguyn Quc Tun. Tr li mi quan h

bn sc vn ha, s tn ti ca cc tn
gio cng dng nh b b qua.

Ly th d v Trung Quc chng hn,

y khng cn Khng gio (Nho gio)

nguyn vn, nht l sau cch mng vn

ha 1966, nhng cn o gio, Pht gio

(Bc truyn, Kim Cng tha), Islam

gio, Cng gio, o Tin Lnh, cc loi

hnh th cng truyn thng. Song trong

thc t, do nc ny tuyn b mt nc

hai ch , nn o gio cc thnh i

Loan, Hng Kng, trong khi i lc li

khng m rng; hay nh nh nc gi

vai tr cn bng gia cc tn gio, thm
ch cp kinh ph cho cc tn gio xy

dng c s vt cht, in n kinh sch,

tham gia o to tu s..., bt chp ngun

gc ni sinh hay ngoi sinh, tt c ch

21

gio v thn nh Pht gio. S hiu

bit v Pht gio ngy nay c tng

ln ng k trn th gii, nhng s

hiu lm v n cng tng ln khng

km. Trc ht, ngi ta xp n vo v
n cng c gio ch, cng c gio l,

gio lut v cui cng l gio hi

(ton l nhng thut ng ca Kit gio).

Nhng thc t, Pht gio khng nh

vy. N c ba trng phi ln l Nguyn

thy (Theravada, quen gi l Tiu Tha,

Thng ta B trc y), Bc truyn
(quen gi l i Tha, Vit Nam hin

nay gi l Bc tng thng c ng

nht vi truyn thng Hn tng) v Lt

Ma gio (cng gi l Kim Cng tha,

Mt tha, mt nn Pht gio ca ngi

Ty Tng, Trung ) hng v ngi

cc tn gio khng b s chi phi t cc

sng lp l c Pht Thch Ca Mu Ni

l nh nc th tc, v thn. Cch thc

Gi l trng phi v thc t ch c

th lc bn ngoi, tuy nh nc tuyn b

(Sakya Muni).

ny cho thy tp qun cai tr ca nh

Nguyn thy l tng i thng nht (v

Trung Quc vn pht huy gi tr: di

v ng Nam , Sri Lanka), cn Bc

nc qun ch chuyn ch c, trung i

gm tri, nh nc (vua) l ch t. Trung

Quc hin ti ang ni ln nh mt

cng quc th gii, nhng cng l mt
nc m di sn vn ha, tn gio li

ang ng ca i vi bn ngoi. Chnh

tr quyt nh iu .

Ni cch khc, s phn chia tn gio

nh thng k Bng 1 ch cho thy

thun ty tn gio, trong khi cn thy

ht s phc tp t cc nhm nc m
trn c bn ngi ta hay gi l phng

Ty hay phng ng, pht trin v

ang pht trin nh l nhng t phim
ch m thi.

Th hai, trong bng thng k, ta thy

c cc tn gio hu thn xen ln tn

21

ch trong khun kh mt s nc ng

truyn l mt tp hp kh phc tp,

ngi ta hay ng nht n vi Pht gio

Trung Quc (trong thc t l c vng Bc

n c i, Trung , Nam ), m Trung

Quc ngy nay li bao gm c Ty Tng,

ri c nhng tc ngi Trung , Mng

C b ngi Trung Quc ng ha... Nh

th, gia Lt Ma gio (Kim Cng tha)

v Bc truyn c mt s ln ln.

Th ri, cc nc chu nh hng ca

vn minh Trung Quc li mt ln na

tip nhn Pht gio Trung Quc, nht l

t thi ng tr v sau. Nhng s khc

bit cng v th m tng thm nh ngi

Nht sinh ra Nht Lin tng, nhn mnh

Thin Thai tng, pht trin Tnh (th)

Nghin cu Tn gio. S 2 - 2011

22
tng; hay nh ngi Vit Nam mang

Ngi vit bi ny cho rng, khi du nhp

gio Trung Quc t Lc Triu nhng

lch, n c yu t tn gio, nht l

ting l chu nh hng nng n Pht

khng thy c s tn ti ca cc tng
phi (10 tng phi) ging nh Trung

Quc, m li thy nhn mnh n Mt,

Tnh, Thin, Lut song song v sinh ra

Thin Trc Lm ca Trn Thi Tng,

Trn Nhn Tng khng c s phn bit
tng phi, khng c s phn bit ni

in (Tam Tng Kinh) v ngoi in

(o gio, Nho gio v cc kin thc

khoa hc, k ngh, y hc, thut s...). Hay

ngay Pht gio Trung Quc cng khng

phi l mt th thng nht nu chia theo

tc ngi, song cng c s khc nhau

gia cc vng min ca n (Bc, Nam,
ng v Ty).

Vit Nam vo khong u k nguyn Ty

sau khi thnh lp nh ng Hn vi

nhn vt rt quan trng l ng Trng

Th. V n nh L Vit Nam th s th

cng Khng T ti Vn Miu Thng

Long l mt ch du r rng cho tnh

cht tn gio ca n. Dng du ngoc
khoanh t tn gio, chng ti c ni

rng t ny ang c hiu theo ngha

Phng Ty, cn trong thc t th vic

cc hong t thi nh Hn t ti m

Khng T cng l mt hnh ng

hng ti s thing ling, m c th

xem l mt dng thc tn gio. Tuy
nhin, ngi ta vn thng hay ch nhn

n phng din ch yu ca n l
thuyt o c - chnh tr.

Tuy vy, ci cn nhn mnh l ch

Th ba, s phn chia c tnh n c

Bc truyn, tnh a dng v gii thch

gio ngha, gii lut mi c th hin,

nhng ngi v thn, bt kh tri, th tc

ca c Pht Thch Ca c tch hp,

thiu hp l. Th d, mt ngi tn

ha, khng tn gio l mt cch chia

nhiu yu t bn ngoi nhng li dy c

qua trng hp Nht Bn v Vit Nam,
nh s th cng thn, thut s, a l

p ng nhu cu ca ngi dn
khin cho Pht gio y b xem l tn

gio hu thn ging nh cc tn gio

hu thn khc. y l im b nhm ln
ln nht, lu ngy khng ai ci chnh,

hay khng mun ci chnh ch v quyn

li ring. Nhng s nhm ln ny ch

tn ti trng phi Bc truyn, v th

khng th xp Pht gio vo vi cc tn

gio hu thn.

Hay nh trng hp ca Khng gio

cng vy. c nhiu bn lun ti Vit

Nam trong thi gian gn y, nht l
sau khi thnh lp Vin Nghin cu Tn

gio nm 1991 v vic c nn coi Nho

gio l mt tn gio hay khng?(9)

22

Kit gio vn c th l mt ngi bt

kh tri, th tc ha. Hay mt ngi Pht

t cng c th coi l ngi v thn, th

tc ha, khng tn gio. Hoc mt ngi

theo o Ch th ca Bc Triu Tin cng

vn c th th cng t tin d c b hn

ch. Nhm ny khng c tnh ng ng

v khi nim.

Cng c nhng tn gio khng cn

quy m v trng thi tn ti nh xa

nh o gio, Khng gio. Song, gn

9. in hnh l cc bi ca Trn nh Hu vit theo

n t hng ca Vin Nghin cu Tn gio ti mt
cuc hi tho, sau c ng ti trn tp ch Nghin
cu Tn gio v trong cun Nhng vn tn gio hin
nay, Nxb. Khoa hc X hi, H Ni, 1996. ng lu
l ngay trong Vin cng c ngi khng ng Nho
gio c tnh cht tn gio, l c PGS. Nguyn Duy
Hinh, mc du ng cha vit thnh bi ring.

Nguyn Quc Tun. Tr li mi quan h

23

y, ngi Trung Quc ang c cng

th dng chung cho c Islam gio v Do

din vn ha ca ring Trung Quc v

Nht thn (monotheism, monothisme).

dng li hnh tng Khng T nh i

ang tm cch pht tn ra nc ngoi

qua s h tr trc tip t chnh ph. Cn

ring o gio, mt phong tro tn gio

hnh thnh vo th k II, III Trung

Quc th v hnh thc c v mang tnh

cht tn gio, song l mt tp hp nhiu

ngun gc v rt phc tp v gio l,

thc hnh. Ngi ta bit rt r nhng

tip nhn ca o gio v nhiu gio

ngha ca Pht gio c cc o s

sa sang v nh hnh trong o tng.

Nhng khc vi Khng gio, o gio

hin vn tn ti Trung Quc i lc,

i Loan v nhng vng t c ngi
Trung Quc c tr. Vit Nam, t khi

bc vo thi i qun ch c lp, t

ch (vi phng Bc v cc quc gia

trong khu vc) vo th k X, chng ta

thy khng c s chuyn ch ca mt

tn gio no trong Tam gio (Pht,

Nho, Lo (o)). Tng quan gia ba hc

thuyt v thc hnh ny lun l s song

hnh, v ty thuc vo nh vua m mt

hoc hai trong ba gio c cao hn
m thi.

Ring Kit gio, chng ta thy thng

k Bng 2 nu danh ba nhm ln l

Cng gio La M, Chnh Thng gio

Phng ng v o Tin Lnh. Thng k

Bng 1 th dng t Christianity ch
cho ton b ba nhm ln

. Thc t,

(10)

tn gi ca ba nhm ln c nhng d bit

nht nh trong ting Vit, nht l gia
ba thut ng Kit gio, C c gio v

Thin Cha gio Vit Nam chng ta.

Gc qua mt bn s gii thch v nhng
thut ng ny qua thi gian du nhp, tn

ti v nhn thc, t Thin Cha gio c

23

Thi gio, v cng tin vo h thng th

Do , chng ti xut gi chung cho

c ba nhm ln ny c th dng t Kit

gio nh Vin Nghin cu Tn gio

dng by lu.

Con s tn ca Kit gio tht n

tng, ln n 2,1 t ngi trn ton th

gii, vt xa cc tn gio cn li. Tuy

nhin, s khc bit ca ba nhm ln,

cng vi nhng bin th ca n tr

thnh mt ro cn kh c th san lp

trong thc tin sinh hot tn gio, c

bit l khi chnh tr a bn tay can
thip. Chng ta khng th khng ni n

nc Nga vi Chnh Thng gio lun

lun th i nghch vi phn cn li

ca Chu u vi u th ca Cng gio La

M v o Tin Lnh. Chng ta cng
khng th khng nhc n Cng gio
Chu

Latin

vi

thn

hc

gii

phng(11), nhng khng c ngha l on

tuyt vi thn hc c, khng xng xut

thn hc mi, ch l hng ti nhn dn

vi hi hng ca ch ngha Marx m

thi v.v... v v.v... Kit gio l mt trong
nhng i din cho mi quan h tay ba

tn gio, vn ha v chnh tr in hnh

nht, nu nh khng mun ni mi nhn

thc hin ti v mi quan h ny chu s

chi phi ca nhng quan nim xut pht

t n (d l Phng Ty hay khng).

Tuy nhin, khi xem xt mi quan h

tay ba gia tn gio, chnh tr v vn

10. V khi nim Christianity, c th tham kho

Wikipedia - t in trc tuyn m, trong c phin
bn ting Vit.
11. Xem: Bnh Ha. Thn hc gii phng,
http://www.daminhvn.net/than-hoc/1131-than-hocgiai-phong-

Nghin cu Tn gio. S 2 - 2011

24
ha, ch ni ring Kit gio cng thy

ha nh: Hn Quc, Brazil, n . Nhm

t hi rng chng c tht s cng mt

gio tch ri, cc cng vic tn gio

s khc nhau nhiu khi n mc c th

gc? Cuc chin tranh gia ngi Cng
gio v Tin Lnh Bc Ailen l g, v c

g khc nhau v vn ha gia nhng

ngi u thuc v Vng quc Anh

(UK)? Ngi Nga, ngi Serbi Chnh
Thng gio lun lun c s ng vi

Phng Ty v nhng nc theo Phng

Ty, khng phi v mt thc h (sau

khi Lin X v cc nc x hi ch
ngha tan r), m ch yu l v tn gio.
Ngi Nam M theo Cng gio lun lun

chng li nh hng ca Bc M, ni m

ngi theo o Tin Lnh chim th

thng phong. Nhng phc tp hn na

l nn dn ch Phng Ty, nht l M,

thng khuyn khch cc tn gio dn s

(xem cc thc th tn gio, d mi d c,

u c a v x hi nh nhau), v do ,
dn n phong tro tn gio mi (New
Movement

Religions,

Mouvement

des

Religions Nouvelles) vi nhiu gio phi

cc oan, phn vn ha xut hin.

Mt vi dn chng quay tr li vi

vn thc t c s phn chia gia cc

nhm quc gia v vn ha, tn gio

trong khi c th c m hnh chnh tr

ny tun th nguyn tc nh nc v tn

khng thuc nh nc v ngc li.

Trong nhm ny ng ch l Nht v

n . y l hai quc gia c rt nhiu

c th trong vn ha/tn gio lin quan

ti ch chnh tr a ng. n gi

y tr thnh nn kinh t ln(12) ca th

gii, c ch chnh tr dn ch i

ngh, a ng, nhng v mt tn gio,

vn ha, nc ny va gi c bn sc
n gio ring, song cng va phi i

mt vi him ha khng b ca cc
nhm Islam gio cc oan. Nht Bn l

mt th d khc v gi gn bn sc trong

khi hin i ha. Tuy nhin, v theo h

thng lut php Phng Ty, do th c

t do tn gio, song cng phi i mt

vi

cc

gio

Shinrikiyo (

phi

mi

nh

Aum

mu Shinriky) c thnh

lp vo nm 1984, nm 1995 b chnh ph

Nht gii tn v i thnh gio phi

Aleph (Thin th) vo nm 2000. Nh

vy, nhm th hai ny cng khng hon

ton rch ri v mi quan h tn gio,

vn ha, chnh tr nh ta tng.

Nhm th hai phc tp hn nhiu, l

tng t hay khng. Cc nhm ny c s

mt tp hp rt nhiu m hnh nh nc

nhng c th phn thnh hai loi hnh

dng nh sau:

khc bit trong nhng trng hp c th,

chnh:

v chnh sch, c th phn theo my

1. Ch phn chia cng: nh nc

- Nhm cc nc c ch chnh tr

tch hon ton khi tn gio (Th d

- Nhm cc nc c ch chnh tr a

Tin,v.v...);

dn ch i ngh,
dng.

V c bn, nhm u gn nh trng

khp vi cc nc pht trin u - M,

Nht thm mt s quc gia mi hin i

24

Trung

Quc,

Vit

Nam,

Bc

Triu

12. Xem: List of countries by GDP (PPP), trong link:

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_G
DP_%28PPP%29. n xp hng th 4 trong cc
nn kinh t ln nht. Xp hng ny ca Qu Tin t
Quc t (IMF) nm 2010.

Nguyn Quc Tun. Tr li mi quan h

2. Ch phn chia mm: nh nc v

25

i vi nhm c ch chnh tr a

tn gio ngm tha thun phn chia nh

dng, cc cuc iu tra x hi hc, mang

tr, kinh t v vn ha;

cc quc gia ny, t l tn tn gio rt

hng trong cc lnh vc x hi, chnh

3. Ch hp nht: nh nc v tn

gio hp nht quyn lc hoc nh nc

tuyn b mt tn gio l quc gio.

Tuy vy, ty thuc tnh hnh thc t,

khng phi lc no cng rch ri gia

ba ch va lit k. C nhng quc gia

tnh cch tham kho l chnh, cho thy

cao. Ngi ta thy rng cc bin ng x

hi v s trc trc hay khng hong v

kinh t, lin quan cht ch vi qu trnh
hin i ha, lm cn tr s pht trin
ca mt nh nc th tc ha.

Hai thp nin cui th k XX l giai

nm gia ch 1 v ch 2. Ty theo

on ko di s qu x hi, kinh t v

v i ngoi m s tc ng gia chnh

chuyn i ca nhiu nc ngoi Phng

tnh trng chnh tr, kinh t trong nc

tr v tn gio/vn ha c pha trn: lc

th cng rn, lc th mm mng, nhng

nhn chung u coi tn gio nh l mt

s khng nh bn sc vn ha v c

gng khng to ra s tranh chp gia

chnh tr v tn gio. Nu c xy ra th

thng chnh tr tm mi cch trn p v

ha gii s xung t ca n vi tn
gio/vn ha.

CHNH TR V TN GIO/VN HA
NHM NC TH HAI
Trong phn ny, chng ti ch yu bn

n nhm quc gia ngoi Phng Ty.

Cng phi ni qua rng nhm quc

gia th nht v c bn l theo truyn

thng Kit gio, hay tn gio hu thn,

nht thn. H coi t do tn gio l u
tin

hng

u.

Nhm

quc gia

ny

thng p t ch Kit gio ln cc

quc gia cn li. H lun ly nhn quyn

chnh tr, hay c th gi l cc x hi

Ty. Ngi ta nhn thy nhiu nc

chiu hng phc hi tn gio to
nn nn tng cho bn sc vn ha

trong quan h vi chnh tr, nht l nu

nhn t ngoi nc. Ni cch khc, s
tr li ca tn gio l kt qu ca s

pht trin ht sc a dng, k c s

chuyn i khng to c kt qu m

mn hoc khng tha ng. S suy yu

ca ch ngha dn tc v chnh tr, vn

tnh hp php v tnh chnh danh

ca nh nc, s trn p v chnh tr v

ph v bn sc dn tc, s bt bnh

ng v kinh t, x hi, s xi mn v
nhng gi tr o c v truyn thng
l nhng h qu xu ca chuyn i m
ngi ta c th nhn ra. Song ng

thi to ra mt bi cnh a dng ca

mi quan h tn gio/vn ha v cc
mc tiu chnh tr.

Ngi ta cng nhn thy mt s

v t do tn gio lm p lc, buc cc

nc, khuynh hng tn gio tham gia

bt chp truyn thng vn ha v iu

ln. Th d, Pht gio c mt tm quan

nc khc phi i theo m hnh ca h,

kin lch s ca cc nc ny. Thc cht,
c th gi y l qu trnh Kit gio ha
cc quc gia khc.

25

vo sinh hot chnh tr ngy cng tng

trng chnh tr ln Thi Lan, Myanma,
Cmpuchia. Chu M Latin chng kin
nn dn ch Kit gio v Thn hc Gii

Nghin cu Tn gio. S 2 - 2011

26
phng, c ngha chnh tr rng ln

ng u, v vy hin i ha to ra

tr c mt vai tr quan trng Iran,

mu thun, khuyn khch ngi ta tm

trong nhiu nc. Cp tn gio - chnh

Afghanistan. Nhng vn l chnh tr

ca tn gio khng bao gi c cc nh

nc chp nhn, ni cch khc l nh

nc khng chia s quyn lc vi tn

gio, nh nc bao gi cng nhm ch

gim bt nh hng ca tn gio trong
sinh hot chnh tr.

con ngi bnh thng mt thc t

trong tn gio nhng l do to cho
cuc sng c mc ch v ngha su xa.
thc tp th n su trong tn gio

cng ng truyn thng. Chnh lng

sng knh to ra nn tng su xa cho
s ha hp v n nh x hi.

Th l ngi ta chng kin s tr li

Cc nh nc ny thng b nh

ca tn gio. Ngc li, nh nc tn

th tc trung tnh (lacit), do tuy

c cc mc ch chnh tr, x hi v

hng ca t tng Phng Ty v tnh

c lp nhng chnh quyn hnh x

dng tn ngng tn gio trong vic t

kinh t. Nhng iu khng ng nht

ging nh Phng Ty. Qu trnh th

tc ha nh th to ra mt m hnh

lin kt theo kiu th ch ca cc nc

Phng Ty. Lut php v cc th tc

nhm mc ch lm xi mn v cui

quan h tn gio/vn ha v chnh tr.

a s cc quc gia thuc nhm th hai

tm cch cn tr hay khng cho chnh

tr ca tn gio thit lp.

Nhiu quc gia thuc nhm nc th

cng thay th cc h thng truyn

hai c mt tnh hnh chung l dng nh

thng, cng c ngha vn ha truyn

a s nhn dn l tn ca mt tn

thng b lung lay. Bi v ngi hin

i cho rng, t nc ca mnh lc

hu v mt chnh tr, x hi v kinh t;

gio no y. theo ui s hin i

ha, cc nh lnh o chnh tr c

gng tc ng vo cc truyn thng tn

H cho rng xy dng m hnh th tc

gio. Tuy nhin, dng nh vai tr chnh

ha kiu Phng Ty s theo kp cc

tr ca tn gio tip tc tr nn quan

nc Phng Ty. Qu trnh hin i

trng nhiu nc, mc d vi nhng

ha c thc hin mt cch lng cng,

mc thnh cng khc nhau.

thay v chng t sc mnh mi, li

chng t cc thc hnh tn gio ngy

LI KT

cng dng tro trong x hi. S thay

Trong mt bi ngn nh th ny, r

i v x hi, chnh sch v kinh t, s

rng cha th bn c su sc v bao

bn c tr v sn xut ngy cng rng

gia tn gio/ vn ha v chnh tr trn

di dn vo thnh ph, chuyn dch a

qut ht s phc tp ca mi quan h

v phc tp, to ra s thay i cc

mi quan h c nhn vi cng ng,

hnh thnh mt s tha hip gia hin

i i vi cc th ch truyn thng,
trong c tn gio.

Do cc h thng gi tr truyn thng

b suy yu, cc c hi li thng khng

26

th gii. y s cn l ch trong
tng lai cn c quan tm hn, bi v

s ni ln ca vn tn gio/ vn ha

trong tng quan vi chnh tr l mt

thc t ang vn ng khng ngng, i

hi phi c xem xt v phn tch mt

cch thng xuyn. /.