Okrty angielskie pod Fuengirol

Opublikowano w Bibliteka wojny w Hiszpanii

Mariusz Wesoowski (Vancouver), OKRTY ANGIELSKIE POD FUENGIROL
(artuku ukaza si w czasopimie Hetman nr 2)

Bohaterska obrona zamku w Fuengiroli przez onierzy 4 puku piechoty Ksistwa Warszawskiego
doczekaa si ju sporej liczby opracowa. Po stronie polskiej pisali o niej midzy innymi
Franciszek Mokosiewicz, Ignacy Prdzyski, Marian Kukiel, Marian Kujawski i w pierwszym
numerze "Hetmana" - Leszek Zachuta. Spord autorw angielskich wymieni trzeba lorda
Blayneya, Napiera, Omana, Fortescue, Gatesa oraz Chandlera (1) . Relacja Kujawskiego jest
najpeniejsza i najbardziej obiektywna, Chandlera - mocno tendencyjna i przewanie bdna.
Niezalenie od wad bd zalet tych opisw, wszystkie one cechuj si bardzo zwizym
potraktowaniem "marynistycznego" aspektu oblenia Fuengiroli, ktry przecie w znacznym
stopniu okrela charakter i przebieg tego wydarzenia. Artyku niniejszy stanowi prb
czciowego wypenienia owej luki w oparciu o drukowane rda angielskie; moe jaki przyszy
badacz uzupeni zawarte tu ustalenia bardziej szczegowymi danymi z brytyjskich archiww.

Rys. Karonada (wg C. Nepean

Longridge)

Nasze rozwaania wypada zacz od okrelenia skadu eskadry Jego Krlewskiej Moci, ktra 14
padziernika 1810 roku rzucia kotwic pod murami fuengirolskiego zamku. Zadanie to nie jest
atwe, poniewa wspczesne sprawozdania podaj na ten temat do rne informacje.
Mokosiewicz wymienia dwa okrty liniowe, trzy brygi i cztery kanonierki; Kujawski na
podstawie raportw Campbella i B1ayneya, pisze o dwch fregatach, dwch brygach oraz piciu
kanonierkach; "Gazeta Warszawska" przytacza liczb dwch okrtw liniowych, czterech fregat i
a dwudziestu "batw kanonierskich", za autor rkopisu nr 3132 z Biblioteki Czartoryskich w
Krakowie mwi o dwch okrtach liniowych, czterech fregatach i siedmiu brygach (2) . Spraw
komplikuje to ponadto raczej luna terminologia: okrelenie "bryg" odnosi si do typu
oaglowania statku, ale niekoniecznie do jego klasyfikacji, natomiast okrtw liniowych w
cisym tego sowa znaczeniu pod Fuengirol na pocztku oblenia wcale nie byo (3) . Prba
jakiegokolwiek uzgodnienia powyszych danych jest zatem z gry skazana na niepowodzenie,
wobec czego za punkt wyjcia dla dalszych uwag przyjmiemy najbliszy chyba prawdy, bo oparty
na
dokumentach
angielskich,
wykaz
Kujawskiego.
Okrtem dowdczym eskadry bya fregata pitej klasy "Topaze" (czy poprawniej "La Topaze"),

uzbrojona w 38 dzia (4) . Jednostka to naleaa pierwotnie do francuskiej floty wojennej, ktr
wiceadmira Samuel Hood zagarn 29 sierpnia 1793 roku w porcie tuloskim. Po upadku Tulonu
fregata owa zostaa wcielona do marynarki brytyjskiej. 28 sierpnia 1796 roku "Topaze" zdobya
francusk fregat "Elizabeth" niedaleko Cape Henry na wybrzeu stanu Wirginia. W pierwszej
poowie 1809 roku jej terenem dziaania by Adriatyk, a pniej Morze rdziemne, gdzie
dowodzcy ni komandor (5) Henry Hope odnis kolejne sukcesy, jak opanowanie francuskiego
konwoju w zatoce Rosas noc 31 padziernika na 1 listopada 1809 roku czy zdobycie francuskich
kanonierek "Joubert", "Mentor" i "Esperance" 31 grudnia tego roku. Hope, urodzony w roku 1787
z czasem dosuy si rangi admiraa, by aktywny jeszcze podczas wojny krymskiej i zmar 23
wrzenia 1863 roku. "Topaze" zostaa sprzedana 1 wrzenia 1814 roku (6).
Drug wiksz jednostk biorc udzia w ataku na Fuengirol bya "Sparrowhawk". Kujawski
nazywa j fregat, lecz w rzeczywistoci naleaa ona do kategorii tzw. "brig-sloops" klasy
"Cruiser" (7) . Zwodowana 20 sierpnia 1807 roku, pod koniec roku 1810 bya dowodzona przez
komandora-porucznika Jamesa Pringle. Okrt ten sprzedano 27 maja 1841 roku (8) .
Jednostki klasy "Cruiser" posiaday 18 dzia, z ktrych a 16 byo 32-funtowymi karonadami (9) .
Ze wspomnie Blayneya wiemy, e jedno takie dziao zostao przeniesione na wybrzee
Fuengiroli,
warto
zatem
omwi
pokrtce
jego
cechy
szczeglne.
Nazwa karonady pochodzi od szkockiej ludwisarni "Carron Iron Company", ktra w roku 1778
rozpocza produkcj tego wynalazku generaa Roberta Melville. Zbliona konstrukcyjnie do
haubicy, ale posiadajca komor, karonada bya lekkim dziaem okrtowym o duym kalibrze,
miotajcym przewanie solidne pociski w linii horyzontalnej. Jej ciar by czterokrotnie mniejszy
od konwencjonalnej armaty tego samego wagomiaru, co w praktyce oznaczao, i wystrzeliwaa
ona pocisk cztery razy ciszy od kuli do dziaa o identycznej wadze (10) . Proporcjonalnie krtsza
lufa i mniejszy adunek prochowy oraz minimalna tolerancja midzy rednic pocisku a kalibrem
lufy daway karonadzie rwnie wiksza si przebicia i celno, jednake kosztem ograniczenia
dononoci strzau. Dziaa te produkowane w wagomiarach od 12 do 68 funtw, zaczto masowo
instalowa na okrtach brytyjskich ju od roku 1782; czsto - jak pod Fuengirol - byway one
przetransportowywane na brzeg do uytku w operacjach ldowych (11) .
W rozprawie Kujawskiego wspomniany jest parokrotnie niejaki "kapitan Hall", ktry dowodzi
konwojem kanonierek i sw zdecydowan interwencj pod koniec bitwy ocali stoczon na play
brytyjsk piechot przed masowym pjciem do niewoli (12). Wzmianki te pozwalaj nam
zidentyfikowa jeszcze jeden okrt ekspedycji Blayneya, mianowicie czternastodziaowy brigsloop "Rambler", pozostajcy w omawianym okresie pod dowdztwem komandora-porucznika
Roberta Halla (13) . 28 wrzenia 1810 roku, zatem na mniej wicej dwa tygodnie przed wypraw
fuengirolsk, zaogi "Ramblera" i kanonierki numer 14, wzmocnione oddziaem piechoty morskiej
oraz marynarzy ze znanej nam ju fregaty; "Topaze", przeprowadziy skuteczny morsko-ldowy
atak na francuski okrt korsarski zakotwiczony niedaleko hiszpaskiej miejscowoci Barbate.
Piechot z "Topaze" komenderowa porucznik William Halsted, za kanonierk dowodzi
porucznik James Seagrove (14) . Moemy zatem przyj, e obaj wymieni oficerowie byli rwnie
obecni
pod
Fuengirol.
O samych kanonierkach trudno powiedzie co dokadniejszego. Marynarka brytyjska posiadaa
wiele ich typw, od nieduych szalup uzbrojonych zaledwie w jedno dziao po jednostki
dwigajce a dwadziecia armat. Klasyczny model kanonierki, zaprojektowany przez Hamiltona
w roku 1805, by wyposaony w trzy 18-funtowe dziaa; jednostkom tej klasy nie nadawano nazw,
tylko kolejne numery (15) . Wiele z nich stacjonowao w Gibraltarze, jak wspomniana wyej
kanonierka numer 14, zatem one to wanie mogy bra udzia w ostrzeliwaniu fuengirolskiego

zamku.
Pitnastego padziernika, czyli w drugim dniu oblenia, eskadr Blayneya wzmocniy jeszcze
dwa statki brytyjskie. Jako pierwszy nadpyn wczesnym popoudniem okrt liniowy trzeciej
klasy "Rodney", przywoc posiki z Gibraltaru. "Rodney" -obok towarzyszcego mu
hiszpaskiego okrtu tej samej klasy- by najwiksz jednostk zaangaowan pod Fuengirol.
Zwodowany 8 grudnia 1809 roku, dysponowa on co najmniej 74 dziaami przy tonau 1754 "tuns"
( okoo 1780 ton) i wymiarach pokadu 176 i 1/2 na 47 i 1/2 stopy (16) . W par godzin pniej u
wybrzea Fuengiroli pojawia si fregata pitej klasy "Circe" o 32 dziaach, tonau 670 "tuns" (680
ton) oraz pokadzie wielkoci 127 na 34 stopy (17) . Jest jednak mao prawdopodobne, aby
przyczya si one do bombardowania zamku, gdy "Rodney" zajty by wyadowywaniem
onierzy 82 puku piechoty, a "Circe" przybya ju po wyganiciu walki (18) .
Nawet jednak bez uwzgldnienia tych dwch jednostek ogniowy potencja eskadry Blayneya -w
porwnaniu z czterema armatami obrocw Fuengiroli o cznym wagomiarze 36 funtw- by
zaiste miadcy. "Topaze", "Sparrowhawk" i "Rambler" dwigay dziaa do 1208 funtw
wagomiaru, na kanonierki trzeba doda co najmniej dalsze 200 funtw, zatem pojedyncza salwa
burtowa musiaa osiga wag w granicach 700 funtw. Biorc pod uwag fakt, e dobrze
wyszkoleni kanonierzy byli w stanie odda jeden strza na trzy minuty, okrty brytyjskie mogy
teoretycznie zasypa fuengirolski zamek 14000 funtw pociskw na godzin! Rzeczywiste
natenie ognia byo z pewnoci znacznie nisze, chociaby ze wzgldu na ograniczone zapasy
amunicji, ale i tak stwierdzenie Mokosiewicza o "gradzie kul, granatw i kartaczy z eskadry" nie
moe by uznane za zwyk figur retoryczn. Wytrwao onierzy 4 puku w obliczu tej
ogniowej naway pozwala zrozumie, dlaczego obron Fuengiroli nazwano "Somosierr polskiej
piechoty".
Przypisy:
(1) Bibliografia wymienionych prac znajduje si u Kujawskiego na str. 229-231. Najnowsze kompletne omwienie
oblenia Fuengiroli wystpuje w ksice G. Nafzigera i M. Wesoowskiego "Poles and Saxons of the Napoleonic
Wars",
Emperor's
Press,
Chicago,
1991,
str.
104-109.
(2) Mokosiewicz, str. 256; Kujawski, str. 193, 228. Wszystkie cytowane wyej rda wspominaj te o znacznej
liczbie
statkw
transportowych.
(3) Bryg by to kady dwumasztowy okrt o oaglowaniu rejowym. Jednostki okrelane jako liniowe we flocie
brytyjskiej
musiay
posiada
co
najmniej
64
dziaa.
(4) 28 18-funtwek, 2 12-funtwki, 8 9-funtwek; tona 916 "tuns" (okoo 929 i 1/2 tony) pokad o powierzchni 144
i
1/2
na
38
stp;
Colledge,
I,
str.
351;
Lavery
"Nelson's..:'
str,40.
(5) Odwrotnie ni Kujawski, posuguje si w tym artykule polskimi odpowiednikami brytyjskich nazw stopni
oficerskich: Lieutenant - Porucznik Lieutenant Commander - Kapitan Commander - Komandor porucznik Captain Komandor
(6) Clewes, IV , str. 204, 502, 552; V, str. 280, 443, 438, 560; Colledge, I, str. 351; "Dictionary of National Biography",
IX,
str.
1208-1209
(haso
"Hope,
Sir
Henry").
(7) Tona 385 "tuns" (390 i 1/2 tony), pokad wielkoci 100 i 1/2 na 30 i 1/2 stopy; Colledge, I, str. 14, 323.
(8)
(9)

Clewes,
Dwa

V,

str.

pozostae

byy

476;
6-funtwkami;

Colledge,
Colledge,

I,

str.
I,

str.

323.
14.

(10) Na przykad 24-funtowa armata okrtowa waya -w zalenoci od typu- midzy 47 a 52 cetnarami, podczas gdy
karonada tego samego wagomiaru posiadaa ciar zaledwie 11 i 1/2 cetnara, czyli nawet mniej ni najlejsza 6funtwka
(Lavery
"The
Arming
...",
str.100,
102,
108).
(11) Hogg and Batchelor, str; 17-24; Lavery "The Arming...", str. 104-108; Lavery "Nelson's...", str. 82-84; Munday,
str. 24-26; Nepean Longridge, str. 110-112. Wspomniana przez Blayneya 32- funtowa (zatem najbardziej powszechnie
spotykana w marynarce angielskiej) karonada z pewnoci daa si we znaki polskim obrocom zamku, chocia jej
efektu nie trzeba przecenia. Kujawski, chyba zafascynowany sporym wagomiarem, wydaje si to dziao traktowa
jako co w rodzaju "Kmicicowej kolumbryny" i podkrela jego wielki, ciar oraz zdolno raenia onierzy
wewntrz murw (str. 198, 201). Tymczasem karonada tego typu waya (bez lawety) 18 cetnarw, jej konstrukcja
nie sprzyjaa skutecznemu prowadzeniu ognia po torze eliptycznym. Moemy wic miao zaoy, e Blayney uy
swej karonady w jedynej dla niej waciwej ro1i, to jest jako narzdzia do kruszenia murw. Armata ta nie musiaa
wcale pochodzi ze "Sparrowhawk": okrty angielskie czsto dwigay pewn liczb karonad w dodatku do
przepisowego kompletu dzia, nigdy jednak nie uwidoczniajc ich w oficjalnych wykazach uzbrojenia, gdy to
prowadzio
by
do
uciliwego
przeklasyfikowania
jednostki.
(12)

Kujawski,

str.

189,

206.

(13) Uzbrojenie: 14 6-funtek: tona 193 "tuns" (196 ton): pokad rozmiarw 75 i 1/2 na 25 i 1/2 stopy. Zbudowany
jako cywilny kuter, "Rambler" zosta zakupiony przez admiralicje krlewska w grudniu 1796 r. i po dwudziestu latach
suby sprzedany w rce prywatne 18 padziernika 1816 r. (Colledge, I, str. 282). Robert Hall posiada stopie
komandora-porucznika od 27 czerwca 1808 r, awansowa na komandora 4 marca roku 1811, zmar 7 lutego 1818 r.
(Clewes, V, str. 522). Naley jednak zaznaczy, i cytowany poniej raport z "Gentleman's Magazine" tytuuje go
komandorem
("captain").
(14) Raport Roberta Halla z 29 wrzenia 1810 r. opublikowany w "Gentleman's Magazine", listopad 1810, str. 471472.
(15)

Lovery

"The

Arming:..",

str.

123

oraz

"Nelson's

...",

str.

55-56.

(16) Uzbrojenie: 28 32-funtwek, 30 24-funtwek albo 28 18- funtwek i 16 lub 18; 9-funtwek (Colledge, I, str. 13,
293). Okrt ten nie odznaczy si adn indywidualn akcj w okresie wojen napoleoskich, tote nie znamy nazwiska
jego dowdcy. 17 marca 1827 r. otrzyma on nazw "Greenwich" i zosta sprzedany 8 wrzenia 1836 r. (tame).
Ironicznym zbiegiem okolicznoci okrt wojenny o tej samej nazwie zderzy si 20 kwietnia 1941 r. z trawlerem
"Topaze",
ktry
w
wyniku
tej
kolizji
zaton
(Colledge,
II,
str.
224).
(17) Uzbrojenie: 26 18-lub 12-funtwek i 6 6-funtwek (Colledge, I str. 13, 83). "Circe" bya zwodowana 17 listopada
1804 roku, sprzedano j 20 sierpnia roku 1814 (tame). W roku 1808 pozostawaa ona pod dowdztwem komandora
porucznika Francisa Augustusa Colliera, dziaajc w rejonie Indii Zachodnich (Clewes, V, str, 251, 283, 415, 427,
429). Pniej fregata to najwyraniej operowaa na Morzu rdziemnym, lecz nie wiem, czy pod tym samym
dowdc.
(18)

Kujawski,

str.

202-203,

206.

Literatura:
Clewes, William Laird "The Royal Navy. A History from the Earliest Times to the Present", Boston-London, tom IV,
1899,
tom
V
1900.
Colledge, J. J. "Ships of the Royal Navy", wyd. II, tom I, London 1987, tom II, London 1989.
Hogg,

Ian

Batchelor,

John

"Naval

Gun",

Poole,

Dorset

1978.

Kujawski, Marian "Z bojw polskich w wojnach napoleoskich. Maida - Somosierra - Fuengirola - Albuera", Londyn

1967.
Lavery,

Brian

"The

Arming

Lavery,

Brian

"Nelson's

and

Navy.

Fitting
The

of

Ships,

English
Men

Ships

and

of

War

Organisation

1600-1815",

London

1987.

1793-1815",

London

1989.

Mokosiewicz, Franciszek "Wspomnienia z wojny hiszpaskiej r. 1810", w: "Da nam przykad Bonaparte.
Wspomnienia i relacje onierzy polskich 1796-1815", wyd. A. Bielecki i A. J. Tyszka, tom I, Krakw 1984, str. 256261.
Munday,

John

"Naval

Cannon",

Shire

Album

186,

Haverfordwest

1987.

Nepean Longridge, C. "The Anatomy of Nelson's Ships", wyd. XI, London 1989.

Source: http://www.napoleon.org.pl/index.php/guerra-de-la-independencia-espanola/bibliteka-wojnyw-hiszpanii/553-okrety-angielskie-pod-fuengirola