Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi...

QUAN NIM CA NGUYN TRI

V TRCH NHIM X HI CA NGI DN
NGUYN TH PHNG MAI *

Tm tt: Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi ca ngi dn

c nhiu ni dung gi tr. Nguyn Tri cho rng, mi ngi cc v th khc
nhau trong x hi u phi c trch nhim, cng nh u phi c hng li
t cc thnh qu ca x hi, ngha l quyn li phi gn vi trch nhim.
Nguyn Tri quan tm n cc mi quan h x hi ca con ngi, trong ng
tp trung nhiu vo cc quan h chnh tr - o c. Con ngi trong cc mi
quan h x hi c ng cp n l quan h trch nhim, ngha v gia
ngi vi ngi t trong gia nh n ngoi x hi. Tuy nhin, ng cng khng
nh rng ngi dn khng phi ch l i tng c hng quyn li m
ngi dn cng phi c trch nhim nht nh i vi x hi.
T kha: Nguyn Tri; trch nhim x hi; trch nhim x hi ca ngi dn.

mi thi i, mi giai on lch s,

nhng bin c ca lch s u c
nh du bng s xut hin ca nhng
bc thin ti nhiu lnh vc khc nhau.
Lch s Vit Nam th k XIV - XV cng
c nhng bc anh hng ho kit c
tn vinh. Trong s , Nguyn Tri
(1380 - 1442) c mnh danh khng
ch l nh qun s, nh vn ha m cn
l nh t tng c nhiu nh hng n
nhng giai on sau trong lch s ca
dn tc ta.
Nhiu cng trnh nghin cu v
Nguyn Tri khng nh rng, mi
hnh ng, t tng v tc phm ca
ng u tot ln tinh thn yu nc, mt
si dy xuyn sut v thng nht t
trong t tng cho n hnh ng ca
ng. c bit, i vi ng, mi suy ngh

v hnh ng u cn phi bt ngun t

nhn ngha. Nhn ngha phi tr thnh
nn tng ca t duy v hnh ng. Bn
cnh , t tng thn dn ca ng cng
c khng nh l t tng chi phi
n nhng quan im khc. ng cho
rng, mi ngi tuy cc v th khc
nhau trong x hi nhng u phi c
trch nhim, u phi c hng li t
cc thnh qu ca x hi, ngha l quyn
li phi gn vi trch nhim. iu l
hon ton chnh xc khi m trc c v
sau c hng my trm nm khng th
thy u ngi dn c ch nhiu
v n cn n th(1). Tuy nhin, ngi
(*)

(*)

Tin s, Vin Trit hc, Vin Hn lm Khoa

hc x hi Vit Nam. Nghin cu ny c ti
tr bi Qu pht trin Khoa hc v Cng ngh
Quc gia (Nafosted) trong ti m s I1.4 2011.24.

47

Tp ch Khoa hc x hi Vit Nam, s 3(88) - 2015

dn khng phi ch l i tng c

hng quyn li m ngi dn cng
phi c trch nhim nht nh i vi x
hi. Vua v quan li cng khng ch
c hng li t s n nh ca x hi
m cn phi c trch nhim bo v s
n nh x hi .
Khi cn nh, Nguyn Tri c
gio dc theo nhng quy chun o c
ca Nho gio. ng sng di ch
phong kin, tip thu t tng ca cc
dng vn ha bc hc v bnh dn, chu
s chi phi ca t tng thng tr, chu
nh hng ca tam gio ng nguyn
v ln ln cng nhng phong tc, tp
qun truyn thng lu i ca dn tc.
Song, nh bit cht lc nhng nhn t
tch cc ca cc dng t tng , ng
dn dn tm ra li thot khi nhng
rng buc v l.
Khong thi gian cui th k XIV
n u th k XV, nc i Vit
trong tnh trng ri ren, y mu thun,
xung t v khng hong, nh Trn suy
vong, nh H cp ngi. Nhng cn tr
s pht trin ca t nc cng nh hn
ch ca ch phong kin trung ng
tp quyn ngy cng bc l r. V vy,
nhiu cuc khi ngha chng li triu
nh lin tip din ra. Th trong, gic
ngoi tr thnh mi e da cuc sng
ca ngi dn. Nh Minh, mt ch
hng mnh lc by gi nui tham vng
thn tnh vng ng Nam cng mang
qun nh chim i Vit. Tt c nhng
iu bt li e da s tn ti ca t
nc v quyn sng ca con ngi cng
48

din ra trong mt thi im. Sng trong

hon cnh lon ly , tn mt chng
kin nhiu bin ng ca t nc v
tn mt thy ngi dn v ti phi gnh
chu nhng tai ng, Nguyn Tri thc
s hiu c ni kh ca ngi dn. Bi
vy, t tng chnh tr ca ng thm
m tinh thn yu nc, thng dn.(1)
Theo Nguyn Tri, cch ng x ca
con ngi u tc ng n x hi; khi
cch ng x ca con ngi theo ng
Tri th x hi s vn ng ng quy
lut. Ci ng quy lut chnh l quy
chun o c x hi c nh cm
quyn xc nh. Chnh v vy, cch ng
x ng Tri m Nguyn Tri nhc
n l cch ng x theo chun mc o
c ca Nho gio.
Trong thi k phong kin trung ng
tp quyn, Nho gio c tc ng rt ln
n x hi; n su vo tim thc, tm l,
cung cch ng x v chi phi n mi
hot ng ca ngi dn trong x hi.
Tam cng v ng thng l nhng
chun mc m ngi dn phi tun theo
nh nhng gi tr o c. Bn cnh ,
thuyt Chnh danh cng c tc ng
khng nh. Thuyt ny th hin s phn
bit v tr, nhim v ca con ngi trong
x hi, t , quy nh n nguyn tc
hnh ng ca con ngi. Trong x hi,
tn ti trt t trn di c quy nh r
rng. Mi ngi phi tun theo ng
(1)

Trn Vn Giu (1980), Nguyn Tri: Ngi

ng u mt vn phi yu nc, thn dn, c
l tng x hi cao c, Trn ng tm hiu s
nghip th vn Nguyn Tri, Nxb Vn hc, H
Ni, tr.79.

Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi...

bn phn, trch nhim ca mnh. Ai

cng tun theo n th trn di ha
thun. ng vit: No xa nay cng mt
ng/ y xc xc no tam cng/
o ny trong tri t/ Ngha y bn
chng vng(2).
Nguyn Tri quan tm n cc mi
quan h x hi ca con ngi, trong ,
tp trung nhiu vo cc quan h chnh
tr - o c. Con ngi trong cc mi
quan h x hi c cp n y l
quan h trch nhim, ngha v gia
ngi vi ngi t trong gia nh n
ngoi x hi. Vua ti, cha con, chng v
l nhng mi quan h quan trng. S
tn ti vng bn, s trt t trn di r
rng ca cc mi quan h th hin s
tn ti ca quc gia. Do vy, Nguyn
Tri cng lun mong mun mi ngi
chm lo tam cng.
Cng vi vic tun theo trt t trn
di theo tam cng, con ngi cn
chu s tc ng ca ng thng.
Nguyn Tri nhn nh rng, khng th
xa ri c nhng iu ch yu ca
Nho gio l cng thng: Ch hc
ngy xa qun ht dng/ Chng qun c
mt ch cng thng(3); Nht nguyt
d qua bin trng/ Cng thng khng
bin tc son(4).
Ng thng cn c duy tr v
thc hin trong x hi. iu ny khng
phi ch nhng ngi theo Nho hc cn
tun th m mi ngi dn cng cn
phi thc hin. Khi tiu chun o c
x hi c cng nhn v thc hin theo
tiu chun m ngi cm quyn la
chn, th nhim v ca mi ngi l

tun theo v m bo iu c thc

thi trong x hi. N tr thnh trch
nhim. Vua v quan li c trch nhim
lm gng, hng dn ngi dn bit
v thc hin. Ngi dn c trch nhim
thc hnh theo nhng quy chun .
Cng vi tam cng v ng
thng, mu ngi qun t tr thnh
mu ngi l tng trong x hi. Tr
thnh ngi qun t khng phi l d.
Nhng quy tc, chun mc m ngi
qun t phi thc hin rt cht ch.
Nhng vic h phi lm l tu, t, tr,
bnh, trong , tu thn c t ln
hng u. Song, Nguyn Tri, tu thn
khng ch l tun theo nhng chun mc
m ngi qun t phi thc hin o
c mt cch cng nhc, ngi qun
t khng phi ch theo chun mc ca
Nho gio. Theo Nguyn Tri, ngi
qun t cn phi bit bo v dn, bit
bo v quc gia.(4)
Tip thu nhng chun mc o c
ca Nho gio nn ng vn t trung
qun ln hng u, song, l trung
vi minh qun. V vy, trc ht phi
tm v minh qun bit dc sc, dc lng
cu nc, cu dn.
Khng ch c t tng trung qun,
Nguyn Tri cn cho rng, o lm con
khng th tch ri vi o lm ti.
Ngi con c hiu th ng thi cng l
(2)

Nguyn Tri (1999), T Thn XXIII, Quc

m thi tp, trch theo b sch: Nguyn Tri ton
tp tn bin, t.3, Trung tm nghin cu Quc
hc v Nxb Vn hc, H Ni, tr.849.
(3)
Nguyn Tri (1999), T thn XII, t.3, sd, tr.826.
(4)
Nguyn Tri (1999), T thn XVII, t.3,
sd, tr.836.

49

Tp ch Khoa hc x hi Vit Nam, s 3(88) - 2015

ngi dn tt. Vic gio ha c hiu

tho vi cha m, ng b cng l mt
cch tr nc. Nh ng vit: Bui c
mt nim chng n tr/ o lm con ln
o lm ti(5).
Chnh v vy, c th khng nh rng,
Nguyn Tri khng ch cao tinh thn
v t nc, v quyn sng ca con
ngi, m cn cao ch hiu. Vi
li dy ca cha khi b gic Minh bt:
Con nn tr v lp ch, ra thn cho
nc, tr th cho cha, nh th mi l i
hiu, h tt c vng vt bn cnh cha,
cho ngy thng mn mi mi l hiu
hay sao?(6), Nguyn Tri cng quyt
tm dc sc gip nc, gip dn:
Bnh sinh c bo tin u nim/ Ta
ng hn khm d bt min(7) (Sut i
m mi nim lo trc/Chn lnh m
ngi ta vi ta); Trung, hiu nn xa
ma na di(8).
Trong lch s dng nc ca Vit
Nam, s bit lp gia vua quan vi
thng dn, gia nh cm quyn vi dn
thng tng i m nht. iu ny c
c s thc tin, l s thng nht dn
tc. t nc lun b cc th lc bn
ngoi e da xm lc, nu mnh ai
ngi y lm m khng c s hp lc
th s khng sc mnh bo v dn
tc, bo v t nc. Trc sc mnh
ca thin nhin, con ngi hp lc vi
nhau l iu tt yu. Do vy, s on kt
v phn chia trch nhim l mt yu cu
ca thc tin. Trong , quyn sng ca
con ngi lun c t ln cao nht,
khng ch ca ring ngi nc i Vit
m ca con ngi ni chung. Bi vy,
Nguyn Tri khng nh: Khng g
50

bng ci gip ngh binh... Tuy l ci

may cho chng ti v ngi, m cng l ci
may ln cho mun dn thin h na(9).
Khng nhng vy, Nguyn Tri cn
c cch nhn nhn a chiu v trch
nhim x hi ca con ngi. S a
chiu th hin vic Nguyn Tri
va l ngi dn trong x hi, va l tr
thc dng di tn tht, va l mt v
quan. Nh vy, t nhng iu kin lch
s x hi n nhng bin c trong gia
nh, Nguyn Tri t nhn thc c
trch nhim ca bn thn vi t nc
v vi gia nh. T quan nim v trch
nhim ca bn thn, Nguyn Tri cp
n trch nhim ca ngi dn cng
nh trch nhim ca nhng ngi cm
quyn trong x hi. Nhng tc phm ca
ng l biu hin c th nht v quan
im ny. Con ngi sng phi c trch
nhim, mi ngi trong x hi u phi
sng c trch nhim. Theo thut ng
hin i, chnh l trch nhim x hi:
trch nhim bo v v gi gn ch
quyn, bo v nn c lp thing ling
ca quc gia; trch nhim u tranh cho
quyn sng ca ngi dn Vit Nam;
trch nhim bo hiu vi cha m.
cng l trch nhim vi t nc, vi
(5)

Nguyn Tri (1999), Ngn ch I, Quc m

thi tp, t.3, sd, tr.637.
(6)
Bi Vn Nguyn (1984), Vn chng Nguyn
Tri (chuyn lun), Nxb i hc v Trung hc
chuyn nghip, H Ni, tr.82.
(7)
Nguyn Tri (1999), Hi khu d bc hu
cm (k nh), c Trai thi tp, t.1, sd, tr.186.
(8)
Nguyn Tri (1999), Ngn ch IX, Quc
m thi tp, t.3, sd, tr.658.
(9)
Nguyn Tri (1999), Th gi Phng Chnh,
Qun trung t mnh tp, t.1, sd, tr.363.

Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi...

gia nh v vi bn thn mnh trong mi

iu kin. Chung quy li, tt c mi
ngi u phi tun theo ng nguyn
tc o c m Nho gio dy trong
tam cng v ng thng nhng
trn c s ca vn ha i Vit.
Bn cnh , trong quan nim v
trch nhim x hi ca Nguyn Tri, d
l vua, quan hay dn thng, trch
nhim ca con ngi u c im xut
pht chung l yu cu ca t nc, ca
dn tc. y l im khc bit r rt
nht khi vn dng quan im ca Nho
gio trong t tng ca Nguyn Tri.
t nc khng phi l ca vua, ca
mt dng h c th hay ca triu nh,
m l ca dn tc, trong , dn l yu
t quan trng nht. t nc - dn tc
i Vit l s thng nht ca nm yu
t, bao gm: vn hin, lnh th, phong
tc, chnh quyn v nhn dn. Chnh v
vy, mi ngi u phi tham gia bo
v t nc mi phng din theo
trch nhim ca mnh.
Trong mi trng x hi, cc mi
quan h khng nh s tn ti ca chnh
mi con ngi. ng thi, cc mi quan
h cn gp phn cng c v ch ra vai
tr, trch nhim ca con ngi trong x
hi . Do vy, tam cng khng ch
c ngha khi nhc n cc mi quan
h, m cn th hin trch nhim ca mi
ngi tng ng vi v tr ca mnh
trong x hi. v tr l dn trong x
hi phong kin trung ng tp quyn,
trch nhim quan trng nht ca dn l
trung qun.
Trong quan im ca Nguyn Tri,
dn khng ch l nhng con ngi cn

c bo v, cn c cu vt, hay cn
c gio ha, m dn chnh l sc
mnh ca dn tc, ca quc gia, l nn
tng ca mt t nc; dn tr thnh
i tng c th hng v cng l
i tng phi gnh trch nhim.
Do vy, i vi con ngi, t nc
l quan trng nht, l c s m bo s
tn ti ca bn thn. Ngi dn lun c
cch ng x thc t vi chnh cuc sng
ca mnh. Bo v gia nh, bo v xm
lng l iu u tin m h hng n.
Khi lnh vua ban ra m hp lng dn th
h theo, nhng khi vua tri o th h
cng l lc lng ni dy.
V l , theo Nguyn Tri, b ti i
vi vua l iu quan tm hng u,
trong , ngha cao nht m trung
qun cn t n l yu nc. Yu
nc khng ch l tnh cm c nhn
trong mi quan h gia con ngi vi
x hi, vi ni mnh sng; yu nc cn
th hin trch nhim sng ca chnh con
ngi . n Nguyn Tri, trch nhim
ny c nu ln thnh l lun. Theo
ng, b ti phi c ngha v trung vi
vua, cng chnh l trung vi t
nc. ng nguyn lm con ngi trung
hiu, nguyn thc hin trng ngha qun
thn: Bui c mt lng trung ln hiu/
Mi chng khuyt, nhum chng en(10).
Th hin trung qun, th hin tnh
yu t nc, con ngi cn gn gi v
bo v lnh th c ch quyn, bo v
nn vn hin lu. H phi rn bn
thn theo nhng chun mc o c
bit c v tr, vai tr ca mnh trong x
(10)

Nguyn Tri (1999), Thut hng XXIV,

Quc m thi tp, t.3, sd, tr.800.

51

Tp ch Khoa hc x hi Vit Nam, s 3(88) - 2015

hi, m trung qun l mt trong nhng

iu tin quyt phi tun theo. l
nhng v vua bit thng, bit trng, bit
qu dn, bit lo cho s n nh, c lp
v pht trin ca t nc. ng vit:
Vn chng chp ly i cu thnh/ S
nghip tua thn phi o trung(11).
Khng ch c lng trung qun,
trong x hi, con ngi sng phi tun
theo nhng chun mc o c. Trong
x hi, mi ngi u m nhn vai tr,
trch nhim khc nhau. Con ngi sng
ch khng ch l tn ti, trch nhim ca
mi ngi l m bo chnh s sng ca
mnh. Do vy, dn cng phi bo m
ng trch nhim m mnh phi gnh
vc trong x hi. Trch nhim ca ngi
dn l phi m bo c s vt cht
duy tr s tn ti ca t nc. H phi
ra sc lao ng khng ch to ra ca
ci vt cht nui sng bn thn, gia
nh, m cn nui sng c x hi t vua
n quan. Lao ng l gi tr quan trng
ca s sng, nhng gi tr m lao ng
mang li khng c s dng ty tin.
Theo Nguyn Tri, con ngi phi sng
gin d, phi bit qu trng lao ng:
Tay ai th li lm nui ming/ Lm
bing ngi n l ni non(12); Nn th
nn thy v c hc/ No n, no mc bi
hay lm(13).
Lao ng khng ch l lao ng chn
tay, m vic hc hnh cng l mt hnh
thc lao ng. Tuy nhin, Nguyn Tri
vn chu nh hng quan im khinh
lao ng chn tay: Nhiu ca y chng
qua ch ngha/ Dng ngi cho ko

52

nhc chn tay(14).

Nhng ng, lao ng trc tip c
ngha nui sng x hi. V ca ci x
hi, bng lc ca vua quan, triu nh c
c u t sc lao ng ca nhn dn.
Nu khng trc tip lao ng nhm to
ra ca ci vt cht cho x hi th cng
phi thm nhun s gian nan ca lao
ng. ng vit: yn th nh lng
xung t/ n lc n n k cy cy(15).
Cng vi vic lao ng to ra ca ci,
vt cht nui sng c x hi, Nguyn
Tri gn s sng gin d vi vic lm
chm ch: Cm n min c du xoa
bc/ o mc u chi qun c en(16).
Bn cnh vic lao ng nui sng
x hi, ngi dn cng phi hc. Hc
khng phi ch nhm bit ng tam
cng, ng thng, m cn c tc
dng em li s hiu bit, gip ngi
lao ng c kin thc lm vic cho
x hi: Mun n tri dng nn cy/ Ai
hc th hay ma l chy(17).
X hi n nh v ha bnh l iu
mong mun ca tt c mi ngi, song
khi b xm lc, x hi tr nn bt n
th trch nhim ca ngi dn cng quan
(11)

Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii

V, Quc m thi tp, t.3, sd, tr.46.
(12)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii
XXII, t.3, sd, tr.983.
(13)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii
XLVI, t.3, sd, tr.1031.
(14)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii
XIX, t.3, sd, tr.1031.
(15)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii
XIX, t.3, sd, tr.977.
(16)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii
XIII, t.3, sd, tr.961.
(17)
Nguyn Tri (1999), Bo knh cnh gii X,
t.3, sd, tr.957.

Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi...

trng. Trong bt k hon cnh no,

dn cng lun thc hin v hon
thnh tt nhim v ca mnh. Ngi dn
l ngi c hng th nhng thnh
qu do s n nh v pht trin ca x
hi mang li, nhng h cng l nhng
ngi phi gnh chu hu qu nng n
nht t s bt n nh x hi, ng thi
h cng l nhng anh hng ho kit u
tranh cho nn c lp ca nc nh.
Dn khng ch l lc lng trc tip
lm ra cm n, lm ra o mc, m cn l
lc lng chnh sn sng hy sinh, sn
sng em xng mu nh cc triu
i thi nt v gic ngoi xm bo v
cuc sng ca mnh, s sng ca dn
tc. Ni cch khc, theo quan nim ca
Nguyn Tri, dn chnh l nhng
ngi lm nn lch s ca dn tc. T
tng trng dn, an dn ca ng khng
phi l s m dn yn n, m cho dn
thy c ngha ca mnh i vi i
sng x hi, i vi lch s ca dn tc.
Khi ha bnh, n nh, dn l ngi to
ra c s vt cht nui sng x hi; khi
chin tranh, dn chnh l binh s nh
ui k th, bo v t nc. ng vit:
Dng gy lm c, dn chng bn
phng t hp/ Ha ru cng ung,
binh s mt d cha con(18).
Ngoi ra, d t nc lon hay bnh
th nhim v bo v vn ha lun c
Nguyn Tri coi trng. Trong Bnh Ng
i co, Nguyn Tri khng nh rt r
ch quyn v mt vn ha, vn hin:
Vn xng nn vn hin lu. iu
khng nh s tn ti v phn bit r
rng vn hin Bc - Nam. Nhng bo
v iu , trch nhim ca ngi dn l

quan trng nht. H l s ng, l ht

nhn ca chnh x hi, l ngi thc
hin v cng l ngi lm nn nhng
gi tr vn ha . n D a ch,
Nguyn Tri nhn mnh thm nhim v
khng ch ca ring dn thng m
ca tt c mi ngi dn i Vit, t
dn thng n vua, quan: Ngi trong
nc khng c bt chc ngn ng
v y phc ca cc nc Ng, Chim,
Lo, Xim, Chn Lp lm lon
phong tc trong nc(19).
Nguyn Tri tuy khng sng nh
nhng ngi dn thng, nhng do hiu
dn, hiu v tn trng nhng gi tr m
ngi dn lm ra, ng nhn ra c
trch nhim m bn thn mi ngi dn
phi gnh vc trong x hi. Theo t
tng ca Nguyn Tri, nu nh ch quy
chiu theo nhng quy chun ca tam
gio, dng nh chng ta mi ch thy
c ngi dn l i tng phi phc
v, phi thc hin trch nhim i vi x
hi; nhng thc ra, dn cn l i tng
chnh c phc v. Mi hot ng
chnh tr - vn ha u nhm an dn.
Trong quan nim ca Nguyn Tri,
dn mi chnh l tm im ca x hi.
H c vai tr, trch nhim xy dng
triu i v t nc, ng thi h cng
l lc lng chnh lm ra ca ci nui
sng x hi, nh triu i thi nt
v bo v t nc. t nc pht trin
hay khng th hin s ng gp ca sc
dn. Nhng dn cng chnh l nhng
(18)

Nguyn Tri (1999), Bnh Ng i co,

t.2, sd, tr.30.
(19)
Nguyn Tri (1999), D a ch, t.2, sd,
tr.481.

53

Tp ch Khoa hc x hi Vit Nam, s 3(88) - 2015

ngi cn c gip hon thnh

nhim v . Trch nhim ny thuc v
nh cm quyn. An dn v n nh x
hi l trch nhim quan trng ca nh
cm quyn.
T Nguyn Tri, t tng nhn ngha
tr thnh mt ng li chnh tr. N
c ng pht trin thm rt nhiu,
khng ch l vic nhn ngha ct yn
dn na. Nhn ngha chnh l th hin
trch nhim ca mnh i vi chnh s
sng ca mnh, vi bn thn mnh, ng
thi, l trch nhim ca mnh i vi
ngi khc, i vi x hi, vi dn tc.
Quan im ny ca Nguyn Tri c
hin thc ha v l nhng ng gp tch
cc gip s thnh tr trong giai on u
trong triu i L s.
Tuy nhin, cng phi thy rng, im
hn ch trong quan im ca Nguyn
Tri v trch nhim x hi ca ngi
dn l chu nh hng ca Nho gio. D
thy vai tr quan trng ca dn nhng
ch th ca t nc vn l vua. Nhng
nhim v m h thng quan li thc
hin l s giao vic ca vua. ng thi,
ch nhng vic lm ng v ph hp vi
vua mi thc hin thnh cng.
Nh vy, trch nhim ca dn trong
x hi l rt quan trng. iu th
hin t vic nhn thc ca mi ngi
dn v trch nhim ca mnh i vi s
n nh v pht trin ca ton x hi.
Tnh yu t nc c c th ha
thnh hnh ng xy dng v bo v t
nc, thnh hnh ng ca c nhn
hng n bo v v duy tr gi tr o
c ca x hi, thnh ca ci vt cht
ca x hi. Song, chnh dn cng l i
54

tng c hng ngha ca vic lm

c trch nhim ca vua v quan i vi
mnh. Chung quy li, tt c iu th
hin r rng nht ch ngha yu nc
ca dn tc Vit Nam. Mi ngi sng
v mnh, v ngi khc v v t nc.
Ti liu tham kho
1. Nguyn Vn Bnh (1998), Nhn cch
nh Nho trong con ngi Nguyn Tri, Tp ch
Trit hc, s 4.
2. Nguyn S Cn (1979), Nho gio v t
tng nhn ngha na u th k XV, Tp ch
Trit hc, s 1.
3. Trn Vn Giu (1980), Nguyn Tri:
Ngi ng u mt vn phi yu nc, thn
dn, c l tng x hi cao c, Trn ng tm
hiu s nghip th vn Nguyn Tri, Nxb Vn
hc, H Ni.
4. Nguyn Thu Ngha (1999), T tng
yu nc thng dn ca Nguyn Tri, Tp
ch Trit hc, s 2.
5. Bi Vn Nguyn (1984), Vn chng
Nguyn Tri (chuyn lun), Nxb i hc v
Trung hc chuyn nghip, H Ni.
6. Hi Thu (1966), Bn thm v thi
ca Nguyn Tri i vi nhn dn lao ng,
Tp ch Nghin cu Lch s, s 4.
7. Nguyn Ti Th (1980), Nguyn Tri v
vn t duy l lun ca ton dn tc ta na
u th k XV, Tp ch Trit hc, s 3.
8. Nguyn Tri ton tp tn bin (1999),
Trung tm nghin cu Quc hc v Nxb Vn
hc, 3 tp, H Ni.
9. Nguyn Hu Sn (tuyn chn v gii
thiu) (1999), Nguyn Tri: V tc gia v tc
phm, Nxb Gio dc, H Ni.

Quan nim ca Nguyn Tri v trch nhim x hi...

55