VAÁN ÑEÀ 8

BAÁT PHÖÔNG TRÌNH

LÖÔÏNG GIAÙC

213
Vaán ñeà 8

Baát PhöôngTrình Löôïng Giaùc

A. TOÙM TAÉT LYÙ THUYEÁT

• Bieán ñoåi löôïng giaùc laø kyõ naêng khoâng theå thieáu ñöôïc khi baét ñaàu
vaøo caùc bpt löôïng giaùc .
u
• Töøng böôùc ñöa veà daïng uv hoaëc sau ñoù xeùt daáu cuûa caùc haøm
v
soá löôïng giaùc töông öùng treân ñöôøng troøn löôïng giaùc , ta seõ suy
ñöôïc tröïc tieáp .
• Coù theå ñöa veà caùc daïng cô baûn nhö bpt baäc 1, baäc 2, baäc cao …
hoaëc coù theå ñaët aån phuï ñeå ñöa veà caùc daïng quen thuoäc …
• Coù theå ñöa veà daïng ñoái laäp .
• Coù theå duøng ñoà thò hoaëc baûng bieán thieân ñeå can thieäp vaøo .
• Coù theå ñöa veà duøng caùc tính chaát ñoàng bieán hoaëc nghòch bieán
cuûa caùc haøm soá thoâng duïng …
• Coù theå duøng MAX , MIN ñeå can thieäp vaøo moät soá baøi toaùn tìm
m ñeå bpt coù nghieäm treân taäp xaùc ñònh cuûa noù , voâ nghieäm ,hoaëc
coù ít nhaát nghieäm, ……
• Coù theå ñaùnh giaù caùc bieåu thöùc tham gia vaøo baøi toaùn
• Coù theå aùp duïng caùc baát ñaúng thöùc quan bieát nhö Coâsi , Bunhia –
coáp xki vaø caùc baátñaúng thöùc khaùc .Nhôø ñoù caùc baøi toaùn ñöôïc giaûi
quyeát goïn gaønh vaø nhanh choùng .
• Coù theå duøng phöông phaùp ñoåi bieán soá
Ñeå giaûi baát phöông trình ta coù theå thöïc hieän caùc böôùc sau :
- Ñaët aån soá ban ñaàu x = α(t) (hay t = α(x) , trong ñoù t ñöôïc coi laø aån
soá môùi , α laø haøm soá lieân tuïc theo t sao cho khi t bieán thieân treân
taäp xaùc ñònh D1 thì x bieán thieân treân toaøn boä taäp xaùc ñònh D cuûa
baát phöông trình ñaõ cho
- Keát hôïp taäp xaùc ñònh D vaø caùc ñieàu kieän raøng buoäc khaùc ñeå ñua
ra keát luaän veà nghieäm theo aån soá ban ñaàu
214
Sau ñaây laø moät soá ví duï töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp ñeå caùc baïn coù
theå tham khaûo …..

B. BAØI TAÄP COÙ HÖÔÙNGÏ DAÃN GIAÛI

Baøi 1
1
Giaûi baát phöông trình : sin x ( cos x - ) > 0
2
Giaûi
⎡ ⎧sin x > 0
⎢⎪ π
⎢ ⎨cos x > 1
(1) ⎡
⎪ ⎢ k 2π < x < + k 2π
⎢⎩ 2 3
Ta coù : ⎢ ⇔ ⎢
⎢ ⎧⎪sin x < 0 ⎢π(2k + 1) < x < 5π + k 2π
⎢⎨ 1 (2) ⎣⎢ 3
⎢ ⎪cos x <
⎢⎣ ⎩ 2
Baøi 2
Giaûi baát phöông trình :
sinx < sin2x(*)
Giaûi
(*) ⇔ 2sinxcosx – sinx > 0 ⇔ sinx(2cosx –1 ) > 0
⎧sin x > 0 ⎧sin x < 0
⎪ ⎪
⇔ ⎨ 1 ∨⎨ 1
⎪⎩cos x > 2 ⎪⎩cos x < 2
⎡ π
⎢k 2π < x < 3 + k 2π
⇔ ⎢ (k,l ∈ Z)
⎢π + l 2π < x < 2π + l 2π
⎣⎢ 3

215
Baøi 3
Giaûi baát phöông trình : cos3x - 3 sin3x ≥ 1 (1)
Giaûi
1 3 1 ⎛ π⎞ 1
(1) ⇔ cos 3x − sin 3x ≥ ⇔ cos⎜ 3 x + ⎟ ≥ (1)
2 2 2 ⎝ 3⎠ 2
Döïa vaøo ñöôøng troøn löôïng giaùc :
π π π
(1) ⇔ − + k2π ≤ 3x + − ≤ − + k2π
3 3 3
2π 2π 2π
⇔ − +k ≤x≤k
9 3 3
Baøi 4
2x2 sinx – 1 ≤ 2sinx(sinx – 1) + cos2x (*)
Giaûi baát phöông trình :
Giaûi
(*) ⇔ 2x2sinx – 1 ≤ 2sin2x – 2sinx + 2 – 2sin2x
⇔ (2x2 + 2)sinx ≤ 2 ⇔ (x2 + 1)sinx ≤ 1
⇔ sinx ≤ 1 (vì x2 + 1 > 0 ∀x ∈ R) ⇔ x ∈ R
Baøi 5
Giaûi baát phöông trính : cos2x + 3 sinx.cosx < 1 (1)
Giaûi
(1)⇔ cos2x + 3 sin2x < 1
⎛ π⎞ 1 5π π 13π
⇔ sin ⎜ 2 x + ⎟ < ⇔ + k 2π < 2 x + < + k 2π
⎝ 6⎠ 2 6 6 6
π
⇔ + kπ < xπ + kπ
3
Baøi 6
1 5
Giaûi baát phöông trình : cosx + ≥ (*)
cos x 2
Giaûi
5
cos 2 − cos x + 1
(*) ⇔ 2 ≥0
cos x
216
⇔
(cos x − 2)(2 cos x − 1) ≥0⇔
2 cos x − 1
≤0 (do cosx < 2 , ∀x)
cos x cos x
⎧ 1
1 ⎪cos x ≥ 1
⇔ 0 < cosx ≤ ∨ ⎨ 2 ⇔ 0 < cosx ≤
2 ⎪ 2
⎩cos x < 0
⎡π π
⎢ 2 + k 2π < x < 3 + k 2π
⇔ ⎢
⎢ 3π + k 2π < x ≤ 5π + k 2π
⎣⎢ 2 2
Baøi 7
sin 2 x
Giaûi baát phöông trình : ≤ 0 (1)
1 − cos 2x
Giaûi
sin 2x
(1) ⇔ ≤ 0 (ñieàu kieän : x ≠ k π )
2 sin 2 x
⇔ cotg x ≤ 0 (ñieàu kieän : x ≠ k π )
π
⇔ + kπ ≤ x ≤ π + kπ loaïi tröø x = k π
2
Baøi 8
π 3
Ñònh m ñeå baát phöông trình voâ nghieäm : sin (2x - ) ≥ m-
3 2
Chuù yù :
• f(x) ≥ m coù nghieäm khi m ≤ max f(x) , x ∈ D
• f(x) ≥ m voâ nghieäm khi m > max f(x) , x ∈ D
π
Ta coù : sin (2x - ) ∈ [− 1,1]
3
π
Töø ñoù suy ra : sin (2x - ) coù max baèng 1
3
3 3
Baát phöông trình voâ nghieäm ⇔ m - > 1 ⇔ m>1+
2 2

217
Baøi 9
Ñònh m ñeå baát phöông trình coù nghieäm :
⎡ π⎤
sin2x – sinx ≥ m2 – 2m , x ∈ ⎢0, ⎥
4 ⎣ ⎦
Giaûi
⎧t = sin x
⎡ π⎤ ⎪
Khi x ∈ ⎢ 0, ⎥ thì ⎨ 2
⎣ 4⎦ ⎪0 ≤ t ≤
⎩ 2
Xeùt f(t) = t2 – t ; f’(t) = 2t – 1
1 2
t 0
2 2
f’(t) 1 _ 0 + 1
1− 2
f(t) 0
2
1
−
4
⎡ 2⎤
Baûng bieán thieân cho ta : maxf(x) = 0 , vôùi x ∈ ⎢0, ⎥
⎣ 2 ⎦
2
Baát phöông trình coù nghieäm ⇔ m – 2m ≤ maxf(x) ,
⇔ m2 – 2m ≤ 0 ⇔ m(m – 2) ≤ 0 ⇔ 0 ≤ m ≤ 2.
Baøi 10
Giaûi baát phöông trình :
5
cos3x.cos3x – sin3x.sinx ≤ (1)
8
Giaûi
5
(1) ⇔ cos3x(4cos3x – 3cosx) – sin3x(3sinx – 4sin3x) ≤
8
5
⇔ 4(cos6 + sin6) – 3(sin4x + cos4x) ≤
8

218
 5
⇔ 4(1 – 3sin2x.cos2x) – 3(1 – 2sin2x.cos2x) ≤
8
5 1
⇔ 1 – 6sin2x.cos2x ≤ ⇔ sin22x ≥
8 4
1 1
⇔ sin2x ≤ - ∨ sin2x ≥
2 2
⎡ 4π 5π ⎡ 2π 5π
⎢ 3 + k 2π ≤ 2 x ≤ 3 + k 2π ⎢ 3 + kπ ≤ x ≤ 6 + kπ
⇔ ⎢ ⇔ ⎢
⎢ π + k 2π ≤ 2 x ≤ 2π + k 2π ⎢ π + kπ ≤ x ≤ π + kπ
⎢⎣ 3 3 ⎢⎣ 6 3
Baøi 11
1-\ Tìm taát caû caùc nghieäm cuûa phöông trình :
⎛π x⎞
sinxcos4x + 2sin 2x = 1 – 4 sin ⎜ 4 − 2 ⎟
2 2
⎝ ⎠
⎧⎪ x − 1 < 3
thoaû maõn heä baát phöông trình : ⎨
⎪⎩x 2 + 3 > − x
2-\ Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa haøm soá :
⎡ π π⎤
f(x) = 5cosx – cos5x treân ñoaïn ⎢− ; ⎥
⎣ 4 4⎦
(Ñaïi hoïc An ninh 2001)
Giaûi
1-\ Ta coù :
⎛π x⎞
sinxcos4x + 2sin22x = 1 – 4sin2 ⎜ 4 − 2 ⎟
⎝ ⎠
⎡ ⎛π ⎞⎤
⇔ sinxcos4x + 1 – cos4x = 1 - 2 ⎢1 − cos⎜ − x ⎟⎥
⎣ ⎝2 ⎠⎦
⇔ cos4x(sinx – 1) = 2(sinx – 1)
⎡sin x = 1
⇔ (sinx – 1) (cos4x – 2) = 0 ⇔ ⎢ ( voâ nghieäm)
⎣cos 4 x = 2

219
 π
Vaäy sinx = 1 ⇔ x = + k2 π ; k ∈ Z
2
⎧x − 1 < 3
⎧| x − 1|< 3 ⎪ ⎧x < 4
⎨ 2 ⇔ ⎨ x − 1 > −3 ⇔ ⎨ ⇔ -2 < x < 4
⎩x + 3 > −x ⎪ x 2 + x + 3 > 0 ⎩ x > −2
⎩
Ñieàu kieän cuûa baøi toaùn ñöôïc thoaû maõn ⇔ k = 0
π
Khi ñoù nghieäm cuûa phöông trình : x =
2
⎡ π π⎤
2-\ Ta coù : f(x) = 5cosx – cos5x x ∈ ⎢− ; ⎥
⎣ 4 4⎦
f’(x) = -5sinx + 5sin5x
⎡ π
⎢x = k 2
f’(x) = 0 ⇔ sin5x = sinx ⇔ ⎢
⎢x = π + k π ; k ∈ Z
⎣⎢ 6 3
⎡ π π⎤ π π
Vì x ∈ ⎢− ; ⎥ , ta thaáy x = 0 ; x = ;x=
⎣ 4 4⎦ 6 6
Laïi coù : f”(x) = -5cosx + 25cos5x
f”(x) = 20 > 0
⎛ π⎞
f” ⎜ ±⎟ = -15 3 < 0.
⎝ 6⎠
π ⎛ π⎞
Vaäy haøm soá f(x) ñaït cöïc ñaïi taïi x = ± vaø giaù trò cöïc ñaïi laø f ⎜ ± ⎟ =
6 ⎝ 6⎠
3 3
⎛ π⎞ ⎛π⎞
Ngoaøi ra : f ⎜ −
⎟ = 3 2 ; f⎜ ⎟ = 3 2
⎝ 4⎠ ⎝4⎠
π
Vaäy giaù trò lôùn nhaát cuûa f(x) laø 3 3 (khi x= ± )
6

220
Baøi 12
Tìm m ñeå baát phöông trình sau voâ nghieäm :
1
3 sin 2 x + sin 2 x ≥ m (*)
2
Giaûi
⎛ π ⎞ 2m − 3
(*) ⇔ 3 (1 – cos2x) + sin2x ≥ 2m ⇔ sin ⎜ 2 x − ⎟ ≥
⎝ 3⎠ 2
2m − 3 3+2
Ñeå baát phöông trình voâ nghieäm thì : >1⇔m>
2 2
Baøi 13
Giaûi baát phöông trình
2cos2x + sin2xcosx + sinxcos2x > 2(sinx + cosx)(1)
Giaûi
(1) ⇔ (sinx + cosx)[2(-sinx + cosx) + sinxcosx – 2] > 0
Ñaët f(x) = (sinx + cosx)[2(-sinx + cosx) + sinxcosx – 2]
⎡sin x + cos x = 0
⎢
⎢ ⎧ 1− t2
• f(x) = 0 ⇔ ⎪ 2t + −2=0 vôùi t = cosx – sinx
⎢⎨ 2
⎢⎪
⎢⎣⎩ t ≤ 2
⎡ 3π 7π
⎡sin x + cos x = 0 ⎢x = 4 ∨ x = 4
⇔ ⎢ ⇔ ⎢
⎣cos x − sin x = 1 ⎢ x = 0 ∨ x = 3π
⎢⎣ 2
Do x laø haøm soá tuaàn hoaøn neân ta chæ caàn xeùt daáu cuûa f(x) treân [0 ; 2π]
⎡ 3π 3π
⎢ 4 <x< 2
Trong 1 chu kyø [0 ; 2π] nghieäm laø : ⎢
⎢ 7π < x < 2π
⎢⎣ 4
Vaäy nghieäm cuûa baát phöông trình laø :

221
 ⎡ 3π 3π
⎢ 4 + k 2π < x < 2 + k 2π
⎢ (k ∈ Z)
⎢ 7π + k 2π < x < 2π + k 2π
⎢⎣ 4
Baøi 14
Giaûi baát phöông trình : (sinx + cosx)2 ≥ (tgx + cotgx)2 (1)
Giaûi
⎧⎪(sin x + cos x )2 ≤ 2 (Cauchy)
Ta coù : ⎨
⎪⎩(tgx + cot gx )2 ≥ 4 (BCS)
Do veá traùi vaø veá phaûi hoaøn toaøn ñoái laäp
Vaäy (1) voâ nghieäm
Baïn ñoïc coù theå döïa vaøo caùc baát ñaúng thöùc cô baûn vôùi 2 chieàu ñoái laäp
nhau ñeå daãn ñeán 1 söï ñoái laäp hoaøn toaøn vaø cho ra baát phöông trình voâ
nghieäm deå daøng .
Baøi 15
Giaûi baát phöông trình :
⎛ sin x − cos 2 x + 10 ⎞
log 5 ⎜⎜ ⎟⎟ > sin 2 x + 3 sin x − 4 (*)
⎝ 4 sin x − cos 2 x + 6 ⎠
Giaûi
⎛ sin x + sin x + 9 ⎞
2
(*) ⇔ log 5 ⎜⎜ ⎟⎟ > sin 2 x + 3 sin x − 4 (1)
⎝ 2 sin x + 4 sin x + 5 ⎠
2

Ñaët t = sinx (-1 ≤ t ≤ 1)

⎛ t2 + t + 9 ⎞
(1) ⇔ log 5 ⎜⎜ 2 ⎟⎟ > t 2 + 3t − 4
⎝ 2t + 4t + 5 ⎠
Ñaët a = 2t2 + 4t + 5 ; b = t2 + t + 9
⎛b⎞
(1) ⇔ log 5 ⎜ ⎟ > a − b ⇔ log5a – log5b > a – b
⎝a⎠
⎧log 5 a − log 5 b < 0
• Vôùi a > b ⇒ ⎨ ⇒ (1) voâ nghieäm
⎩a − b > 0
• Vôùi a < b ⇔ 2t2 + 4t + 5 < t2 + t + 9 ⇔ -4 < t < 1
222
 ⎧log 5 b − log 5 a > 0
⇒ ⎨ ⇒ (1) coù nghieäm –4 < t < 1
⎩a − b < 0
⇔ -4 < sinx < 1 ⇔ x ∈ R
Baøi 16
Giaûi baát phöông trình : 2cos2x + 4sinx – cosx ≥ 4 (*)
Giaûi
2
(*)⇔ 2 – 4sin x + 4sinx – cosx ≥ 4
⇔ 4sin2x – 4sinx + 1 + cosx + 1 ≤ 0 ⇔ (2sinx – 1)2 + cosx + 1 ≤ 0 (1)
maø (2sinx – 1)2 ≥ 0 ; (cosx + 1) ≥ 0 ⇒ veá traùi ≥ 0
(1) coù nghieäm khi vaø chæ khi daáu “=” xaûy ra
⎧cos x = −1
⎪
⇔ ⎨ 1 ⇒ voâ nghieäm ⇒ (*) voâ nghieäm .
⎪⎩sin x =
2
Baøi 17
4 − sin 2 α 2 8 − 2 sin 3 α
Giaûi baát phöông trình : 3 + ≤ (*)
sin 2 α sin α sin 3 α
Giaûi
2
Ñaët x = vôùi ⏐t⏐ ≥ 2
sin α
⎧x ≥ 2
⎪
Bpt (*) ⇔ 3
x −1 + x ≤ x − 2 ⇔ ⎨ 1 1
2 3
2 (1)
⎪3 − 3 + 1 ≤ x − 2
⎩ x x x
1 1
Ñaët f(x) = VT = 3 − + 1;
x x3
(3 − x ) < 0
2 2
− −
1⎛1 1 ⎞ 3⎛ 1 3 ⎞ 1⎛1 1 ⎞ 3
2
f’(x) = ⎜ − 3 ⎟ ⎜ − 2 + 4 ⎟= ⎜ − 3⎟
2⎝ x x ⎠ ⎝ x x ⎠ 2⎝ x x ⎠ x4
vôùi x ≥ 2

223
 2 1 ⎛ 4 ⎞
g(x) = VP = x− ; g’(x) = ⎜1 + 3 ⎟ > 0
x2 2 ⎝ x ⎠
2 x− 2
x
⇒ f(x) giaûm vaø g(x) taêng ∀x ≥ 2
Vôùi x = 3 thì f(x) = g(x)
2 2 − 3 sin α 2
Vaäy (1) ⇔ x ≥ 3 ⇔ ≥3⇔ ≥ 0 ⇔ 0 < sinα ≤
sin α sin α 3
Baøi 18
2 2
⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
Giaûi baát phöông trình : ⎜ sin x + ⎟ + ⎜ cos x + ⎟ ≤9
⎝ sin x ⎠ ⎝ cos x ⎠
Giaûi
π
Ñieàu kieän : x ≠ k
2
1 1
VT = sin 2 x + 2
+ 2 + cos 2 x + +2
sin x cos 2 x
sin 2 x + cos 2 x 4
= 5+ 2 2
= 5+
sin x cos x sin 2 2 x
4
Ta coù : 0 < sin22x ≤ 1 ⇒ ≥ 4 ⇒ VT ≥ 9
sin 2 2 x
π π π
bpt ⇔ sin22x = 1 ⇔ sin2x = ± 1 ⇔ 2x = + kπ ⇔ x = +k
2 4 2
Baøi 19
m +1
Cho baát phöông trình : tg 2 x + + 2m + 9 ≥ 0 (1)
cos x
⎛ π⎞
Tìm m ñeå (1) luoân ñuùng vôùi moïi m ∈ ⎜ 0; ⎟
⎝ 2⎠
Giaûi
1 π
Ñaët t = vôùi 0 < x < ⇒t>1
cos x 2
(1) ⇔ t2 + 1 + (m + 1)t + 2m + 9 ≥ 0 ∀t > 1

224
 − t 2 − t − 10
⇔ m(t + 2) ≥ -t2 – t – 10 ∀t > 1 ⇔ m ≥ = f(t) ∀t > 1
t+2
(do t > 1 ⇒ t > -2 ⇒ t + 2 > 0)
D = (1 ; +∞)
− t 2 − 4t + 8
f’(t) = f’(t) = 0 ⇔ t = − 2 ± 2 3
(t + 2) 2
t 1 -2+2 2 +∞
f’(t) + 0 -
f(t) 3-4 3
-4 (+) -∞
Vaäy m ≥ 3 − 4 3
Baøi 20
Giaûi baát phöông trình :
x
2 sin 2 + cos x + 2 sin x ≥ 1 treân [0 ; 2π] (*)
2
Giaûi
x
(*) ⇔ 2sin2t + cos2t + 2sin2t ≥ 1 (ñaët t = )
2
cos 2t + 1
⇔ 2sin2t + cos2t + 1 + 2sin2t ≥ 2 ⇔ sin2t + + sin2t ≥ 1
2
⇔ sin2t + cos2t + sin2t ≥ 1 ⇔ sin2t ≥ 0 ⇔ sinx ≥ 0 ⇔ x ∈ [0 ; π]
Baøi 21
Giaûi baát phöông trình : cos2x + sinx –1 < 0 (1)
Giaûi
(1)⇔ -2sin2x + sinx < 0 ⇔ sinx(1 – 2sinx) < 0
⎧sin x < 0 ⎧sin x > 0
⎧sin x < 0 ⎧sin x > 0 ⎪ ⎪
⇔ ⎨ ∨⎨ ⇔ ⎨ 1∨⎨ 1
⎩1 − 2 sin x > 0 ⎩1 − 2 sin x < 0 ⎪⎩sin x < 2 ⎪⎩sin x > 2
⎡π + k 2π < x < 2π + k 2π
1
⇔ sinx < 0 ∨ sinx > ⇔ ⎢π (k ∈ Z)
2 ⎢ + k 2π < x < 5π + k 2π
⎣6 6
225
Baøi 22
Ñònh a ñeå baát phöông trình sau coùâ nghieäm :
sin2x – (a + 2)sinx + a – 3 > 0(*)
Giaûi
(*) ⇔ (sinx – 1)a < sinx – 2sinx – 3
Ñaët t = sinx , t ∈[-1 ; 1]
Bpt ⇔ (t – 1)a < t2 – 2t – 3
t 2 − 2t − 3
• t>1:a< :a∈∅
t −1
• t = 1 : bpt ⇔ 0.a < -4 (voâ lyù) : a ∈ ∅
• -1 ≤ t < 1
t 2 − 2t − 3
Bpt ⇔ a >
t −1
t − 2t − 3
2
Ñaët f(t) = vôùi –1 ≤ t ≤ 1
t −1
t 2 − 2t + 5
f’(t) = > 0; ∀t
(t − 1)2
t -1 1
f’(t) + ||
f(t) ||
0
YCBT ⇔ a > 0
Baøi 23
Giaûi baát phöông trình sau :
1 − cos 2 x 1
≥ 2. − 2 (*)
1 + cos 2 x cos 2 x
Giaûi
2
sin x 1
(*) ⇔ 2
≥ 2. −2
cos x cos 2 x
1 1 1
⇔ tg 2 + 1 ≥ 2. 2
−1 ⇔ 2
≥ 2. −1
cos x cos x cos 2 x

226
 1
⇔ ≤ 1 ⇔ cos2x = 1 ⇔ cosx = 1 ∨ cosx = -1
cos 2 x
⇔ x = k2π ∨ x = π + k2π
Baøi 24
Tìm m ñeå baát phöông trìh coù nghieäm :
1 − cos 2 x 1
≥ 2. − m (*)
1 + cos 2 x cos 2 x
Giaûi
Theo treân ta coù :
1 1 1
Bpt (*) ⇔ 2
≥ 2. 2
− m +1 ⇔ ≤ m −1
cos x cos x cos 2 x
1
• m – 1 > 0 ⇔ m > 1 : bpt ⇔ cos2x ≥
m −1
1
YCBT ⇔ ≤ 1 ⇔ 1 ≤ m – 1 ⇔ m ≥ 2 (thoaû ñieàu kieän m > 1)
m −1
1
• m –1 < 0 ⇔ m < 1 : bpt ⇔ cos2x ≤
m −1
1
YCBT ⇔ ≥ 0 ⇔ 1 ≤ 0 (voâ lyù) ⇔ m ∈ ∅
m −1
1
• m = 1 : bpt ⇔ ≤ 0 : voâ nghieäm
cos 2 x
Vaäy baát phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi m ≥ 2
Baøi 25
Giaûi baát phöông trình : cosx > cotgx(*)
Giaûi
cos x ⎛ 1 ⎞
(*) ⇔ cosx > ⇔ cosx ⎜1 − ⎟>0
sin x ⎝ sin x ⎠
⎧cos x > 0 ⎧cos x < 0
⎪ ⎪
⇔ ⎨ 1 ∨⎨ 1
⎪⎩ sin x < 1 ⎪⎩ sin x > 1
(Baïn ñoïc tieáp tuïc töï giaûi )

227
Baøi 26
Ñònh m ñeå baát phöông trình coù nghieäm :
2cos2x + 4 sin
2
x
+ 5 – m ≤ 0 (*)
Giaûi
1− cos 2 x
(*) ⇔ 2 cos 2 x
+4 +5 ≤m
2

1
Ñaët t = 2cos2x vôùi t ∈ [ ; 2]
2
2 t 2 + 5t + 2
Bpt ⇔ t + + 5 ≤ m ⇔ ≤m
t t
t 2 + 5t + 2 1
Ñaët f(t) = vôùi t ∈ [ ; 2]
t 2
t −2
2
f’(t) =
t2
f’(t) = 0 ⇔ t = ± 2
t 1
-2+2 2 2
2
f’(t) - 0 +
f(t) 19
8
2
2 2 +5
Baát phöông trình coù nghieäm khi vaø chæ khi m ≥ 2 2 + 5
Baøi 27
Giaûi baát phöông trình :
1 + sin x 1 − sin x
+ ≤ a (*)
1 − sin x 1 + sin x
Giaûi
Ñieàu kieän x ≠ nπ , n nguyeân
Ta coù :
1 + sin x 1 − sin x 2 − 2 sin x cos x
(*) ⇔ + ≤a⇔ ≤a
1 − sin x 1 + sin x 1 − cos 2 x

228
 2
⇔ − 2 cot gx ≤ a ⇔ 2cotg2x – 2cotgx + 2 – a ≤ a (1)
sin 2 x
∆’ = 2a – 3
3
• a≥ ⇒ ∆’ ≥ 0
2
1 − 2a − 3 1 + 2a − 3
Khi ñoù (1) ⇔ ≤ cot gx ≤
2 2
π π π π
Vaäy kπ + α vaø kπ + β (k ∈ Z) vôùi - <α< vaø - < β < vaø
2 2 2 2
1 + 2a − 3 1 − 2a − 3
cotgα = vaø cotg β =
2 2
Baøi 28
Giaûi baát phöông trình :
2cos2x + sin2xcosx + sinxcos2x > 2(sinx + cosx) (1)
Giaûi
Ta coù :
(1) ⇔ 2(sinx + cosx) < 2(cos2x – sin2x) + sinxcosx(sinx + cosx)
⇔ (sinx + cosx)[2(cosx – sinx) + sinxcosx – 2] > 0
⎧sin x = 1 − t 2
⎪
⎪ ⎛ π⎞
Ñaët t = cosx – sinx ⇒ ⎨t = 2 cos⎜ x + ⎟
⎪ ⎝ 4⎠
⎪t ≤ 2
⎩
Khi ñoù ta coù :
π ⎞⎡
⎛ 1
( )
⎤
2 cos⎜ x − ⎟ ⎢2t + 1 − t 2 − 2⎥ > 0
⎝ 4 ⎠⎣ 2 ⎦
⎛ π ⎞1
⇔ − 2 cos⎜ x − ⎟ (t − 1)(t − 3) > 0
⎝ 4⎠2
Do t – 3 < ∀x
⎛ π⎞
⇒ (1) ⇔ cos⎜ x − ⎟(t − 1) > 0
⎝ 4⎠

229
 ⎧ ⎛ π⎞ ⎧ ⎛ π⎞
⎪cos⎜ x − 4 ⎟ > 0 ⎪cos⎜ x − 4 ⎟ < 0
⎪ ⎝ ⎠ ⎪ ⎝ ⎠
⇔ (a) ⎨ ∨ (b) ⎨
⎪cos⎛⎜ x + π ⎞⎟ > 1 ⎪cos⎛⎜ x + π ⎞⎟ < 1
⎪⎩ ⎝ 4⎠ 2 ⎪⎩ ⎝ 4⎠ 2
Giaûi a) : Xeùt 1 chu kyø 2π ta coù :
⎛ π⎞ π π π π 3π
• cos ⎜ x − ⎟ >0⇔ − < x− < ⇔ − < x<
⎝ 4⎠ 2 4 2 4 4
⎛ π⎞ 1 π π π π
• cos ⎜ x + ⎟ > ⇔ − < x+ < ⇔ − <x<0
⎝ 4⎠ 2 4 4 4 2
π
Keát hôïp nghieäm ta ñöôïc : − + k2π < x < 2(k + 1)π (k ∈ Z)
4
Giaûi : b) : Xeùt 1 chu kyø 2π ta coù :
⎛ π⎞ π π 3π 3π 7π
• cos ⎜ x − ⎟ <0⇔ < x− < ⇔ <x<
⎝ 4⎠ 2 6 2 4 4
⎛ π⎞ 1 π π 7π 3π
• cos ⎜ x + ⎟ < ⇔ < x+ < ⇔ 0< x<
⎝ 4⎠ 2 4 4 4 2
3π 3π
Keát hôïp nghieäm ta ñöôïc : + k2π < x < + k2π (k ∈ Z)
4 2
Baøi 29
Giaûi baát phöông trình : 4(sin4x + cos4x) > 2sinx.cosx + 3 (1)
Giaûi
Ta coù :
⎡⎛ 1 − cos 2 x ⎞ 2 ⎛ 1 + cos 2 x ⎞ 2 ⎤
(1) ⇔ 4 ⎢⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ⎥ > sin 2 x + 3
⎣⎢⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠ ⎦⎥
1
⇔ 2sin22x + sin2x –1 > 0 ⇔ 2(sin2x + 1)(sin2x - )<0
2
⎧ 5π π
⎧ 1 + k 2π < 2 x < + 2(k + 1)π
⎪sin 2 x < ⎪⎪ 6 6
⇔ ⎨ 2 ⇔ ⎨
⎪⎩sin 2 x ≠ −1 ⎪2 x ≠ 3π + k 2π
⎪⎩ 2
230
 ⎧ 5π π
⎪⎪ 12 + kπ < x < 12 + (k + 1)π
⇔ ⎨
⎪ x ≠ 3π + kπ
⎪⎩ 4
Baøi 30
Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa a ñeå baát phöông trình :
a(4 – sinx)4 – 3 + cos2x + a > 0 coù taäp nghieäm laø R
Giaûi
Giaû söû a thoaû maõn ñeà baøi .Vì baát phöông trình coù nghieäm laø R neân
π
x= laø nghieäm , do ñoù ta phaûi coù
2
π⎞ π
4
⎛ 3
a ⎜ 4 − sin ⎟ − 3 + cos 2 + a > 0 ⇔ 82a – 3 > 0 ⇔ a >
⎝ 2⎠ 2 82
3
Vaäy laø moïi a thoaû maõn ñeà baøi ñeàu naèm trong khoaûng a >
82
3
Giaû söû a > .Vì cos2x ≥ 0
82
Neân 4 – sinx ≥ 3 ⇔ (4 – sinx)4 ≥ 81 ∀x
Vì a > 0 neân ta coù :
a(4 – sinx)4 – 3 + cos2x + a ≥ 81a – 3 + a = 82a – 3 > 0
3
Vaäy khi a > thì baát phöông trình coù taäp nghieäm laø R
82
Baøi 31
Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa tham soá a ñeå baát phöông trình :
a2 + 2a – sin2x = 2acosx nghieäm ñuùng ∀x
Giaûi
Vì sin2x = 1 – cos2x neân ñaët t = cosx ⇒ -1 ≤ t ≤ 1 vaø baát phöông trình
trôû thaønh :
y = t2 – 2at + a2 – 2a – 3 > 0 ∀t ∈ [-1 ; 1]
Ñaây laø 1 parabol quay beà loõm veà phía treân , coù ñænh taïi ñieåm t = a ,
neân giaø trò beù nhaát ymin cuøa noù treân [-1 , 1] laø :

231
 ⎧ y (− 1) = a 2 + 4a − 2 khi a ≤ -1
⎪
ymin = ⎨ y (a ) = 2a − 3 khi - 1 < a < 1
⎪ y (1) = a 2 − 2 khi a ≥ 1
⎩
y > 0 ∀t ∈ [-1 ; 1] ⇔ ymin > 0 khi t ∈ [-1 ; 1]
• Khi a ≤ -1 : a2 + 4a – 2 > 0 ⇔ a < -2 - 6
3
• Khi –1 < a < 1 : 2a – 3 > 0 ⇔ a > (loaïi)
2
• Khi a ≥ 1 : a2 – 2 > 0 ⇔ a > 2
Vaäy baát phöông trình nghieäm ñuùng ∀x khi a > 2 hoaëc a < -2 - 6
Baøi 32
Giaûi baát phöông trình : cos2x + 5cooxsx + 3 ≥ 0 (*)
Giaûi
2
(*) ⇔ 2cos x + 5cosx + 3 ≥ 0 (1)
Ñaët t = cosx vôùi –1 ≤ t ≤ 1
1
(1) ⇔ 2t2 + 5t + 3 ≥ 0 ⇔ t ≤ -2 ∨ t ≥ -
2
1
So saùnh ñieàu kieän ta coù : − ≤t≤1
2
1 2π 2π
⇔ − ≤ cosx ≤ 1 ⇔ - + k2π ≤ x ≤ + k2π
2 3 3
Baøi 33
Giaûi baát phöông trình :sinx + cosx – 3sinxcosx ≤ 1 (1)
Giaûi
Ñaët t = sinx + cosx , ⏐t⏐ ≤ 2
t 2 −1
⇒ t2 = 1 + 2sinx.cosx ⇒ sinx.cosx =
2
t 2 −1
(1) ⇔ t – 3( ) ≤ 1 ⇔ 2t – 3(t2 –1) ≤ 2
2
1
⇔ -3t2 + 2t + 1 ≤ 0 ⇔ t ≤ - ∨ t ≥ 1
3

232
 ⎡1 ≤ t ≤ 2
So ñieàu kieän nhaän : ⎢
⎢− 2 ≤ t ≤ − 1
⎢⎣ 3
• 1≤t≤ 2
⎛ π⎞
⇔ 1 ≤ sinx + cosx ≤ 2 ⇔1≤ 2 cos⎜ x − ⎟ ≤ 2
⎝ 4⎠
2 ⎛ π⎞ π π π
⇔ ≤ cos⎜ x − ⎟ ≤ 1 ⇔ − + k 2π ≤ x - ≤ + k 2π
2 ⎝ 4⎠ 4 4 4
π
⇔ k2π ≤ x ≤ + k2π
2
1
• - 2 ≤t≤ −
3
1 ⎛ π⎞ 1
⇔ - 2 ≤ sinx + cosx ≤ - ⇔ − 2 ≤ cos⎜ x − ⎟ ≤ −
3 ⎝ 4⎠ 3
⎛ π⎞ 1
⇔ -1 ≤ cos⎜ x − ⎟≤− (*)
⎝ 4⎠ 3 2
1
Ñaët cosα = −
3 2
π
(*) ⇔ α + k2π ≤ x - ≤ 2π - α + k2π
4
π 9π
⇔α+ + k2π ≤ x ≤ - α + k2π
4 4

233
Baøi 34
1-\ Tìm k ñeå baát phöông trình sau coù nghieäm :
x
3 .sinx + 2sin2 ≥ k
2
2-\ Tìm nghieäm cuûa baát phöông trình :
x
3 .sinx + 2sin2 ≥ 1
2
Thoaû ñieàu kieän : log2 (x2 – x +2) ≤ 2
(Ñeà Ñaïi Hoïc Toång Hôïp TP HCM )
Giaûi
x
1-\ 3 .sinx + 2sin2 ≥ k ⇔ 3 sin x + 1 − cos x ≥ k
2
3 1 k −1 ⎛ π ⎞ k −1
⇔ sin x − cos x ≥ ⇔ sin ⎜ x − ⎟ ≥
2 2 2 ⎝ 6⎠ 2
k −1
Baát phöông trình voâ nghieäm khhi vaø chæ khi ≥ 1 ⇔ k≥3
2
2-\ theo treân vôùi k = 1 , ta coù :
⎛ π⎞ π
sin ⎜ x − ⎟ ≥ 0 ⇔ 2kπ ≤ x − ≤ π + 2kπ
⎝ 6⎠ 6
π 7π
⇔ + 2kπ ≤ x ≤ + 2πk (1)
6 6
Maët khaùc :
log2 (x2 – x +2 ) ≤ 2 ⇔ x2 – x + 2 ≤ 4 ( vì x2 – x + 2 > 0 , ∀x )
⇔ x2 – x + 2 = 0 ⇔ − 1 ≤ x ≤ 2 (2)
Trong (1) , vôùi k = − 1 thì :
5π π π
− ≤ x ≤ . Khi ñoù , giao vôùi (2) , ta laáy − 1 ≤ x ≤ .
6 6 6
π 7π π
Vôùi k = 0 thì ≤x≤ ; giao vôùi (2) ta laáy ≤x≤2.
6 6 6
Vaäy caùc giaù trò x ñöôïc laáùy trong (1) ñeå thoaû maõn (2) laø :
− 1 ≤ x≤ 2.

234
Baøi 35
Tìm y ñeå baát phöông trình sau coù nghieäm vôùi moïi x :
x 2 cos y − 2 x cos y sin y + sin y ≥ 0
(Ñeà Ñaïi Hoïc Taøi Chính _ Keá toaùn )
Giaûi
x cos y − 2x cos y sin y + sin y ≥ 0 , ∀ x .
2

π
• ⎧⎨cos y = 0 ⇔ x = + 2kπ
⎩ sin y ≥ 0 2
• cos y ≠ 0 , baát phöông trình nghieäm ñuùng ∀ x ⇔
Baøi 36
Chöùng minh raèng baát phöông trình :
sinx(cos2x + sin.2x) + sin 3x < 9cos3x
⎡ π⎤
Ñöôïc thoaû maõn ∀x ∈ ⎢0; ⎥
⎣ 3⎦
(Ñeà Ñaïi Hoïc Y Döôïc TP HCM)
Giaûi
⎡ π⎤
Ta coù : sinx(cos2x + sin.2x) + sin 3x < 9cos3x ; x ∈ ⎢0; ⎥
⎣ 2⎦
⎡ π⎤
⇔ sinxcos2x + 2sin2xcosx +3sinx – 4sin3x < 9cos3x ; x ∈ ⎢0; ⎥
⎣ 2⎦
π
Khi x = , baát phöông trình coù daïng : − 1 < 0 ( ñuùng )
2
⎡ π⎤
Khi x ∈ ⎢0; ⎥ ⇒ cosx > 0
⎣ 2⎦
Chia hai veá baát phöông trình cho cos3x > 0 , ta ñöôïc :
tgx + 2tg2x + 3tgx(1 + tg2x) – 4tg3x < 9 ⇔ tg3x – 2tg2x – 4tgx + 9 > 0
⎡ π⎤
Ñaët t = tgx ; vôùi x ∈ ⎢0; ⎥ ⇒ tgx ≥ 0 hay t ≥ 0
⎣ 2⎦
Xeùt haøm soá : f(t) = t3 – 2t2 –4t +9 ; t ∈ [0;+∞]
⎡t = 2
f’(t) = 3t2 – 4t – 4 ; f’(t) = 0 ⇔ ⎢ 2
⎢⎣ t = − 3

235
Baøi 37
Cho phöông trình : 4cos5xsinx – 4sin5xcosx = sin24x + m (1)
1-\ Bieát raèng x = π laø 1 nghieäm cuûa (1) . Haõy giaûi phöông trình (1)
trong tröôøng hôïp ñoù.
−π
2-\ Cho bieát x = laø 1 nghieäm cuûa (1) . Haõy tìm taát caû caùc nghieäm
8
cuûa phöông trình (1) thoaû maõn : x 4 − 3x 2 + 2 < 0 .
(Ñeà Ñaïi Hoïc Quoác Gia TP HC M )
Giaûi
Ta coù (1) ⇔ 4 sin x cos x (cos x − sin 4 x ) = sin 2 4 x + m
4

⇔ 2 sin 2 x (cos 2 x + sin 2 x )(cos 2 x − sin 2 x ) = sin 2 4x + m

⇔ sin 4x − sin 2 4 x = m (2)
1-\ x = π laø nghieäm cuûa (1) neân cuõng laø nghieäm cuûa (2) .
sin 4π − sin 2 4π = m ⇒ m = 0
Do ñoù (2) : ⇔ sin 4x − sin 2 4 x = 0
⎡ π
⎡4 x = kπ(k ∈ Z) ⎢ x = k (k ∈ Z)
⇔ ⎡sin 4 x = 0 ⇔ ⎢ π ⇔⎢ 4
⎢⎣sin 4 x = 1 ⎢⎣4 x = 2 + A 2π(A ∈ Z) π Aπ
⎢x = + (A ∈ Z)
⎣ 8 2
−π
2-\ . x = laø nghieäm cuøa (2) :
8
⎛− π⎞ 2⎛ − π⎞
sin ⎜ ⎟ − sin ⎜ ⎟ = m ⇔ m= −2
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
Vaäy (1) ⇔ sin 4x − sin 2 4 x = −2 ⇔ ⎡sin 4 x = 2(loai)
⎢⎣sin 4 x = −1
π π π
⇔ 4x = − + k 2π(k ∈ Z) ⇔ x = − + k (k ∈ Z)
2 8 2
* Maët khaùc : x − 3x + 2 < 0
4 2

⎡
⇔ ( x 2 − 1)( x 2 − 2) < 0 ⇔ 1 < x 2 < 2 ⇔ ⎢1 < x < 2
⎣− 2 < x < −1
π π
1< − + k < 2 , k ∈ Z xaûy ra ⇔ k = 1
8 2

236
 π π
− 2 <− + k < − 1 , k ∈ Z khoâng xaûy ra .
8 2
π π 3π
Vaäy cæ coù x = − + = laø thoaû maõn baøi toaùn .
8 2 8
Baøi 38
Xaùc ñònh m ñeå baát phöông trình sau voâ nghieäm :
1
3 sin 2 x + sin 2 x ≥ m
2
(Ñaïi hoïc daân laäp Laïc Hoàng , naêm 1998 – 1999)
Giaûi
1
3 sin 2 x + sin 2 x ≥ m
2
⎛ 1 − cos 2x ⎞ 1
⇔ 3⎜ ⎟ + sin 2 x ≥ m
⎝ 2 ⎠ 2
1 3 3 2m − 3
⇔ sin 2 x − cos 2 x ≥ m − =
2 2 2 2
π π 2m − 3
⇔ cos sin 2 x − sin cos 2 x ≥
3 3 2
⎛ π ⎞ 2m − 3
⇔ sin ⎜ 2 x − ⎟ ≥
⎝ 3⎠ 2
2m − 3 2+ 3
Baát phöông trình voâ nghieäm khi > 1 hay m >
2 2
Baøi 39
Giaûi baát phöông trình : cos x + 3 sin x < 2, x ∈ [ 0; 2π]
Giaûi
cos x + 3 sin x < 2 ⇔ cos x + 3 sin x − 2 < 0
Ñaët f (x) = cos x + 3 sin x − 2. ta coù f xaùc ñònh vaø lieân tuïc treân
0; 2π
π π π
f (x) = 0 ⇔ cos x + 3 sin x = 2 ⇔ cos cos x + sin sin x = cos
3 3 4

237
 ⎡ 7π
⎢ x = 12
π π ⇔⎢
⇔ cos(x − ) = cos
3 4 ⎢x = π
⎢⎣ 12
x π π 7π
0 2π
12 2 12
f(x) - 0 + 0 -
π 7π
Vaäy trong [ 0; 2π] , f(x) chæ coù 2 nghieäm laø vaø . Ta coù :
12 12
. f (0) = 1 − 2 < 0
π
.f( ) = 3 − 2 > 0
2
. f (2π) = 1 − 2 < 0
⎡ π ⎞ ⎛ 7π ⎤
Vaäy : Taäp nghieäm cuûa baát phöông trình laø ⎢0; ⎟ ∪ ⎜ ; 2π ⎥
⎣ 12 ⎠ ⎝ 12 ⎦

238
C. BAØI TAÄP TÖÏ GIAÛI
Baøi 1
1
sinx.(cosx - )>0
2
⎡ π
⎢ k2 π < x < 3 + k2π
Ñaùp soá : ⎢
⎢ π(2k + 1) < x < 5π + k2π
⎢⎣ 3
Baøi 2
sin 2x
≤0
1 − cos 2x
π
Ñaùp soá : + k π ≤ x ≤ π + kπ
2
Baøi 3
Ñònh m ñeå baát phöông trình voâ nghieäm :
⎛ π⎞ 3
sin ⎜ 2x − ⎟ ≥m-
⎝ 3⎠ 2
3
Ñaùp soá : m > 1 +
2
Baøi 4
π
sin2x – sinx ≥ m2 – 2m , x ∈ [0 , ]
4
Ñaùp soá : 0 ≤ m ≤ 2
Baøi 5
Tìm m ñeå baát phöông trình sau coù nghieäm :
2 cos2 x − cos x + 1
≤ m – 1, x ∈ [0 , π ]
cos x − 2
Ñaùp soá : m ≥ -1
Baøi 6
Tìm m ñeå baát phöông trình sau coù nghieäm

239
 2 cos 2 x − cos x + 1
≤ m – 1 ,x ∈ [0, π]
cos x − 2
Nhaéc laïi :
1) f(x) ≤ m coù nghieäm khi m ≥ min f(x) , x ∈ D
2) f(x) ≤ m voâ nghieäm khi m < min f(x) , x ∈ D
Ñaët t = cosx , t ∈ [− 1,1]
2t 2 − t + 1 2 t 2 − 8t + 1
f(t) = ; f’(t) =
t−2 ( t − 2) 2
⎡ − 4 − 14
⎢t =
2
f’(t) = 0 ⇔ ⎢
⎢ − 4 + 14
⎢t =
⎣ 2
t 4 − 14 4 + 14
-1 1
2 2
f’(t) + 0 -
f(t) 4 ⎛ 4 − 14 ⎞
− f⎜ ⎟ -2
3 ⎜ 2 ⎟
⎝ ⎠
Baøi 7.
Vôùi giaù trò naøo cuûa m thì phöông trình sau coù nghieäm :
(m2 – 3m + 2)cos2x = m(m -1)

240