(ToanHocTHPT) PhuongTrinhVaBatPhuongTrinhLuongGiac VoDaiMau

tuanthuybook@gmail.
com
VOÕ ÑAÏI MAU
NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HCM
4 ÑT: 0937277023
tuanthuybook@gmail.com
LỜI NÓI ĐẦU


PHÖÔNG TRÌNH – BAÁT PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC
Đối với các học sinh cấp III nói chung – và nhất là các bạn đang
trong kỳ ôn luyện chuẩn bị thi vào các trường Đại học – Cao đẳng …
thì Lượng giác là một trong những phân môn toán học khó. Trong
chương trình cải cách giáo dục cấp III, Lượng giác có vai trò khá
quan trọng, được đề cập khá nhiều trong bộ đề tuyển sinh Đại học
mới và là một trong ba phần bắt buộc.
Nhằm giúp các em học sinh và các bạn yêu toán khác chuẩn bị
tốt cho các kì thi cuối cấp và Đại học, chúng tôi đã cố gắng sưu
tầm, biên soạn phân môn toán lượng giác. Sách chủ yếu hướng dẫn
phương pháp để các bạn có thể tự học, tự rèn tốt hơn trong sự đa
dạng phương pháp của nó.
Cùng với cuốn Phân loại các bài toán lượng giác, Phương pháp
giải, là cuốn có tính chuyên đề: Phương trình và bất phương trình
lượng giác – Sách giúp các bạn phân loại các dạng toán cùng các
phương pháp giải đặc biệt để dễ nhớ, dễ thực hành.
Do tính đa dạng của phân môn, nên dù có nhiều cố gắng trong
biên soạn, chúng tôi cũng không tránh khỏi những thiếu sót. Rất
mong các em học sinh, các bạn yêu toán, các đồng nghiệp góp ý để
phục vụ bạn đọc tốt hơn.
Chúc các em học giỏi và đạt kết quả tốt trong kì thi tới.
Taùc giaû
VOÕ ÑAÏI MAU
ÑT: 0937277023 5
MOÄT SOÁ CHUÙ YÙ QUAN TROÏNG CAÀN GHI NHÔÙ TRÖÔÙC KHI GIAÛI
PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC
VAÁN ÑEÀ I
1. Chuù yù 1: Veà phöông trình coù chöùa aån ôû maãu soá.
NHÔÙ BUOÄC ÑIEÀU KIEÄN MAÃU SOÁ KHAÙC 0
a. Neáu phöông trình coù aån laø tgx hoaëc coù chöùa cosx ôû maãu soá thì
ta phaûi buoäc ñieàu kieän:

cos x  0  x   k, k  Z
2
 
(hoaëc x    k2 hoaëc x  (2k  1) , k  Z)
2 2
b. Neáu phöông trình coù aån laø cotgx hoaëc coù chöùa sinx ôû maãu soá
thì ta phaûi buoäc ñieàu kieän:
sinx  0  x  k, k  Z
2. Chuù yù 2: Veà phöông trình voâ tæ.
Neáu phöông trình coù chöùa caên thöùc baäc chaün thì nhôù buoäc ñieàu
kieän bieåu thöùc naèm trong caên thöùc khoâng aâm.
3. Chuù yù 3: Veà vieäc duøng aån soá phuï.
Coù moät soá phöông trình ta phaûi duøng aån soá phuï thì môùi giaûi
ñöôïc hoaëc thuaän tieän cho quaù trình giaûi.
Nhôù buoäc ñieàu kieän cho aån soá phuï, nghóa laø tìm mieàn xaùc ñònh D
cuûa caùc bieåu thöùc coù maët trong phöông trình theo ñoái soá môùi.
Thí duï:
– Khi ñaët t = sinx hoaëc t = cosx thì nhôù ghi keøm theo laø t   1,1
– Khi ñaët t = sin x hoaëc t = cos x hoaëc t  sin2 x , t = cos2x thì t  0,1
  2   3 1 
– Khi ñaët t = cosx  sinx maø x    ;  thì t   , 2
 6 3  2 
– Khi ñaët t = acosx + bsinx thì t    a 2  b2 , a 2  b2 

 
– Khi ñaët t = tgx + cotgx thì t  2
– Khi ñaët u = sinx + 2  sin2 x thì sao?

Ta coù sinx   1,1  sin2 x  0;1  2  sin2 x  1
6 ÑT: 0937277023
maø sinx  –1
Do ñoù: u = sinx + 2  sin2 x 0 (1)
Maët khaùc: u u2  sin2 x  ( 2  sin2 x)2  (12  12 )  4  u  2 (2)
 
töø (1) vaø (2), ta coù: 0  u  2
4. Chuù yù 4: tìm giao cuûa caùc taäp nghieäm.
Giaû söû khi giaûi moät phöông trình löôïng giaùc naøo ñoù maø quaù
trình giaûi cuoái cuøng daãn ñeán vieäc phaûi tìm giao cuûa 2 taäp
nghieäm E1, E2.
– Neáu E1  E2  E thì E laø taäp nghieäm phaûi tìm
– Neáu E1  E2 thì E1  E2  E1  E  E1
– Neáu E2  E1 thì E1  E2  E2  E  E2
– Neáu E1  E2   : phöông trình voâ nghieäm
ví duï: a/ Giaûi phöông trình
cos3x + 2  cos2 3x  2(1  sin 2 2x) (1)
 2
xk (E1)
cos3x  1  3
Quaù trình giaûi: (1)    (*) vôùi k,  Z
sin2x  0 x    (E )
 2
2
coù maáy caùch ñeå xaùc ñònh nghieäm cuûa heä (*)
– Caùch 1: Duøng phöông phaùp lieät keâ caùc phaàn töû cuûa caùc taäp
nghieäm E1 vaø E2. Treân cô sôû ñoù, ta xaùc ñònh taäp
E  E1  E2 . Ta coù
 2 4  8 10 14  16 
E1  ..., 0, , , 2, , , 4, , , 6...
 3 3 3 3 3 3 
  3 5 7 
E2  ..., 0, , , , 2, , 3, , 4...
 2 2 2 2 

 E  E1  E2  ..., 0, 2, 4, ... 
Do ñoù nghieäm cuûa phöông trình (1) laø:
x = m2 , m  Z
– Caùch 2: Duøng ñöôøng troøn löôïng giaùc.
ÑT: 0937277023 7
– Tìm treân ñöôøng troøn löôïng giaùc caùc ñieåm ngoïn cuûa nhöõng
cung thuoäc taäp E1 vaø thuoäc E2, choïn laáy nhöõng ñieåm ngoïn chung.
Suy ra taäp nghieäm E cuûa phöông trình ñaõ cho.
2
3 B
O
A’ A
4 B’
3
cos 3x  1
– Caùch 3: Giaû söû, ta coù heä (2) 
sin 2x  0
Ta coù:
 3 cos x  4 cos3 x  1 4 cos3 x  3 cos x  1  0
(2)    
 2 sin x cos x  0 sin x  0  cos x  0
4 cos3 x  cos x  1  0 (a)


cos x  0; cos x  1 (b)
Laàn löôït thay cosx = 0, cosx = 1, cosx = –1 vaøo (a), ta thaáy chæ coù
giaù trò cosx = 1 thoûa.
Do ñoù: (2)  cos x  1  x  k2, k  Z
Vaäy nghieäm cuûa (1) laø x = k2  , k  Z caùch naøy hay hôn caû nhöng
ñoøi hoûi caùc em hoïc sinh phaûi thoâng minh, nhaïy beùn.
TD: b/ Giaûi phöông trình
(cos4x – cos2x)2 = 5 + sin 3x (1)
sin x  1
daãn ñeán heä  (2)
sin 3x  1
sin x  1 sin x  1
ta coù (2)   3
  3
3 sin x  4 sin x  1 4 sin x  3 sin x  1  0
Roõ raøng sinx = 1 laø nghieäm cuûa heä

Do ñoù nghieäm cuûa (1) laø x   k2, k  Z
2
5. Chuù yù 5: Tìm hôïp cuûa caùc taäp nghieäm.
8 ÑT: 0937277023
Giaû söû phöông trình ñaõ cho coù 2 taäp nghieäm laø E1 vaø E2. Ta
phaûi tìm E = E1  E2
– Neáu E1  E2 thì E1  E2  E2  E  E2
– Neáu E2  E1 thì E1  E2  E1  E  E1
– Neáu E1  E2    E  E1  E2
– Neáu E1  E2  E '  E  E1  (E2 \ E ')
ví duï: a/ Quaù trình giaûi phöông trình
sin2x + sin22x = sin23x + sin24x (1)
daãn ñeán (1) coù 2 taäp nghieäm
 
E1 : x1  k ; E2 : x2  n. vôùi k, n  Z
5 2
Neáu choïn k= 5m vaø n = 2m thì
x1 = x2 = m  , m  z
Nhö vaäy E1 vaø E2 coù moät phaàn chung laø
E '  {x  E2 / x  m, m  Z}
Do ñoù neáu ta giöõ laïi E1 thì trong taäp E2 phaûi loaïi boû taäp E’ (vì
ñaõ keå trong E1 roài). Ta coù:
 
E2 \ E’ = {x = n / n  2m}  {x  (2  1) ,   Z}
2 2
Vaäy nghieäm cuûa (1) seõ laø:
 
 x  k.
 5
 
 x  (2  1) 2 vôùi k,   Z
ví duï: b/ Giaûi phöông trình

cosx – 3 sinx = cos3x
Phöông trình coù 3 taäp nghieäm
 
x1 = k  ; x 2    ; x 3   m vôùi k, , m  Z
6 3
 x  k
Coù theå vieát goïn laïi: 
 x  (1)n   n.  (n, k  Z)
 6 2
ÑT: 0937277023 9
ví duï: c/ Giaûi phöông trình: cos22x + cos23x =1 (1)
Phöông trình coù 2 taäp nghieäm laø
 
 x1   k k,   Z (E1 )
 2
  
 x2  10   5 (E2 )
Neáu ta choïn  = 5k+ 2 thì

   2 
x2   (5k  2)   k    k  x1  E1  E2
10 5 10 5 2
 
Do ñoù nghieäm cuûa (1) laø: x   Z
10 5
Ghi nhôù caùch duøng ñöôøng troøn löôïng giaùc
– Ghi nhöõng ñieåm ngoïn cuûa caùc cung thuoäc taäp E1 baèng nhöõng
daáu  (troøn) vaø cuûa caùc cung thuoäc taäp E2 baèng nhöõng daáu
(vuoâng).
– Ñieåm ngoïn naøo coù daáu vöøa  vöøa thì thuoäc phaàn giao cuûa 2 taäp
nghieäm E1 vaø E2
– Taát caû moïi ñieåm ñeàu thuoäc phaàn hôïp, trong ñoù nhöõng ñieåm coù
2 kí hieäu chæ öùng vôùi 1 nghieäm neân chæ keå 1 laàn. Do ñoù khi ñaõ
laáy toaøn taäp E1 thì khi laáy taäp E2 phaûi phaân loaïi boû phaàn chung
trong E2.
ví duï: d/ Giaû söû ta coù:
 
x1  k. (E1 ) ; x 2  . vôùi k,   Z (E2 )
4 2
Treân ñöôøng troøn löôïng giaùc: Taäp nghieäm E1 töông öùng 8 ñieåm
ngoïn vaø E2 coù 4 ñieåm ngoïn (caùc em töï veõ hình)  coù 4 ñieåm ngoïn

chung öùng vôùi E2. Vaäy nghieäm phaûi tìm laø x  l.
2
(Roõ raøng laø E2  E1 neân E1  E2  E2 )
 
 x1  k. (E1 )
Giaû söû ta phaûi tìm  5
 
 x2  . 2 vôùi k,   Z (E2 )
Treân ñöôøng troøn löôïng giaùc:

+ E1 coù 10 ñieåm ngoïn töông öùng
10 ÑT: 0937277023
+ E2 coù 4 ñieåm. Trong ñoù:
E2 coù 2 ñieåm chung vôùi E1 öùng vôùi caùc cung x = m  , m  Z
Do ñoù taäp nghieäm cuûa phöông trình ñaõ cho laø:
E  E1  E2  E1  [E2 \ (E1  E2 )]
 
 x1  k.
hay  5
 
 x2  (2m  1) 2 vôùi k, m  Z
VAÁN ÑEÀ: CAÙC KIEÅU, DAÏNG PHÖÔNG TRÌNH VAØ PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI
Ñieàu laøm cho hoïc sinh baên khoaên laø laøm sao ñeå giaûi ñöôïc baát kì
moät phöông trình löôïng giaùc naøo?
Ñaïi ñeå ta coù theå phaân loaïi caùc phöông trình löôïng giaùc thaønh
maáy loaïi sau:
(1) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng cos2x vaø sinx:
thay cos2x = 1 – 2sin2x, ta ñöôïc moät phöông trình baäc hai theo sinx.
(2) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng cos2x vaø cosx:
Thay cos2x = 2cos2x – 1, ta ñöôïc moät phöông trình baäc hai theo cosx.
1
(3) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng tg2x vaø :
cos2 x
1
Thay 2
 1  tg 2 x , ta ñöôïc moät phöông trình baäc hai theo tgx.
sin x
1
(4) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng cotg2x vaø :
sin 2 x
1
Thay 2
 1  cot g2 x , ta ñöôïc moät phöông trình baäc hai theo cotgx.
sin x
(5) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng sin3x vaø cosx:
Thay sin3x = 3sinx – 4sin3x, ta ñöôïc moät phöông trình baäc 3 theo sinx.
(6) Neáu phöông trình coù caùc soá haïng cos3x vaø cosx:
Thay cos3x = – 3cosx + 4cos3x, ta ñöôïc moät phöông trình baäc 3
theo cosx.
(7) Bieán ñoåi phöông trình ñaõ cho thaønh daïng phöông trình coå ñieån.
Acosx + Bsinx = C
(8) Daïng toaøn phöông hay baäc 2 ñoái vôùi sinx vaø cosx:
ÑT: 0937277023 11
Asin2x + Bsinxcosx + Ccos2x + D = 0
(9) Daïng ñoái xöùng ñoái vôùi sinx vaø cosx:
A(cosx +sinx) + Bsinxcosx + C = 0
(10) Daïng ñoái xöùng ñoái vôùi tgx vaø cotgx:
A(tg2x + cotg2x) + B(tgx + cotgx) + C = 0
(11) Ñöa veà daïng phöông trình tích soá.
(12) Phöông trình duøng baát ñaúng thöùc ñeå giaûi
(13) Phöông trình daïng
A2n + B2m + C2k = 0
Vôùi n, m, k  Z+
(14) Phöông trình voâ tæ
(15) Phöông trình chöùa giaù trò tuyeät ñoái.
Phöông trình keøm theo moät ñieàu kieän.
(16) Phöông trình muõ.
(17) Phöông trình loâgarit.
Moãi phöông trình coù moät phöông phaùp ñaëc tröng ñeå giaûi. Ngoaøi
ra coøn coù nhöõng phöông phaùp:
– Duøng giaù trò lôùn nhaát hoaëc giaù trò nhoû nhaát ñeå giaûi.
– Duøng ñoàng nhaát thöùc.
– Duøng aån soá phuï hoaëc duøng goùc phuï.
– Duøng ñoà thò v.v…
GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH VAØ HEÄ PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC

BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP DUØNG AÅN SOÁ PHUÏ
Trong quaù trình giaûi moät phöông trình noùi chung vaø phöông trình
löôïng giaùc noùi rieâng, coù nhieàu luùc ñeå cho thuaän tieän, ta phaûi ñoåi aån soá.
AÅn soá môùi laø moät bieåu thöùc, moät haøm soá theo aån soá ban ñaàu. Khi ñoåi
aån soá nhö vaäy, ta nhôù buoäc ñieàu kieän cho aån soá môùi ñoù.
Thí duï nhö khi giaûi phöông trình baäc hai theo sinx hoaëc cosx, ta ñaët
t = sinx hoaëc t = cosx thì – 1  t  1
Neáu ñaët t = sin x hoaëc t  cos x thì sao?
Gaëp phöông trình: a(sinx  cos x)  b sin x cos x  c  0
12 ÑT: 0937277023
ta ñaët t = sinx  cosx thì  2  t  2 . Nhöng neáu baûn thaân x

phaûi chòu moät ñieàu kieän naøo ñoù thì t cuõng thay ñoåi theo. Thí duï
 2
neáu   k2  x   k2 , k  Z thì luùc ñoù t seõ phaûi thuoäc
6 3
 
ñoaïn  3  1 ; 2  chôù t  [  2, 2 ]
 2 
(Caùc baïn xem chöông phöông trình voâ tæ, baøi taäp 78)
Neáu ta ñaët t = acosx + bsinx thì sao?
Theo Bunhiacoápski, ta coù:
t2 = (acosx + bsinx)2  (a 2  b2 )(cos2 x  sin2 x)  a 2  b2
  a 2  b2  t  a 2  b2
Neáu ta ñaët t = tgx hoaëc t = cotgx thì t  (, ) chæ caàn nhôù x

 (2k  1) vôùi t = tgx vaø x  k  vôùi t = cotgx, k  Z
2
Giaû söû ta ñaët t = tgx + cotgx thì sao?
Caùc baïn cuõng bieát raèng
sin x cos x sin 2 x  cos2 x 1 2
tgx cotgx     
cos x sin x sin x cos x 1 sin 2x
sin 2x
2
Do 1  sin 2x  1 neân t  2  t  2

Noùi caùch khaùc t  2 . Vôùi x  k. , k  Z
2
Hoaëc: Cuõng coù theå döïa vaøo tính chaát : tgx vaø cotgx laø 2 ñaïi löôïng
nghòch ñaûo nhau do ñoù: tgx  cotgx  2  tgx  cotgx  2  t  2
Ñeà 1
6
Giaûi phöông trình: 3cosx  4sin x   6 (1)
3cosx  4sinx  1
(Theo Boä Ñeà thi)
Giaûi
Ta ñaët t = 3cosx + 4sinx  t  [ 5, 5] (*)
6
Phöông trình (1) trôû thaønh t   6 , nhö vaäy t  1
t 1
 t2  5t  0  t  0  t  5 , thoûa caùc ñieàu kieän treân.
ÑT: 0937277023 13
Do ñoù ta coù: 3cosx + 4sinx = 0  3cosx +4sinx = 5
a/ Giaûi phöông trình 3cosx + 4sinx = 0 (2)
3 4
Ta coù: (2)  cos x  sin x  0
5 5
4 3
Choïn cung  sao cho sin   , cos   , ta coù
5 5
cos x cos   sin x sin   0
 
 cos(x  )  0  x     k, k  z  x     k
2 2
b/ Giaûi phöông trình 3cosx + 4sinx = 5 (3)
3 4
ta coù: (3)  cos x  sin x  1
5 5
 cos(x  )  1  x    .2,   Z  x    .2
Vaäy phöông trình cho coù 2 hoï nghieäm

x     k ; x    .2 vôùi k,   z
2
Ñeà 2: Giaûi phöông trình: tgx  cot gx  1  cotgx  1  cotgx (1)
Giaûi

Ñieàu kieän :  sin x  0, cos x  0  x  k. , k  Z (2)
2
 cotgx  1 (3)
 cotgx  tgx (4)
Ñaët u = tgx  cotgx ; v  1  cotgx , ta coù heä
 u  v  1  cotgx (5)
 2 2
 u  v  tgx  1 (6)
 u, v  0 (7)

1 1  cotgx
Ta coù: (6)  (u  v)(u  v)  1 
cotgx cotgx
1  cotgx
Thay u – v = 1 – cotgx ta coù: (1 – cotgx)(u + v) =
cotgx
1  cotgx  0 (a)
  1
uv  tgx (b)
 cotgx
14 ÑT: 0937277023

Ta coù: (a)  cotgx = 1  x   k , k  Z
4
(b)  u  v  tgx (8) maø u – v = 1 – cotgx
Ta suy ra: 2u = tgx – cotgx +1 = u2 +1  u 2  2u  1  0  u  1
1
Do ñoù: tgx – cotgx =1  tgx –  1  tg 2 x  tgx  1  0
tgx
1 5 1 5
 tgx  hoaëc tgx 
2 2
Töø (7)  u  v  0, (8)  tgx  0 ta choïn
1 5 1 5
tgx   x  arctg  ,   Z
2 2

Vôùi x   k, k  Z hoaëc
4
1 5
x  arctg  k,   z caùc ñieàu kieän treân ñeàu thoûa
2
Vaäy phöông trình (1) coù 2 hoï nghieäm laø:
 1 5
x  k ; x  arctg   vôùi k,   Z
4 2
Ñeà 3: Tìm m ñeå heä sau coù nghieäm

 1
 sinx  siny 
 2 (I)
 cos2x  cos2y  m
  
2
(Theo Boä Ñeà thi Tuyeån sinh môùi)

Giaûi
 Ta bieán ñoåi veá traùi cuûa (2). Ta coù:
(2)  1  2 sin 2 x  1  2 sin 2 y  m  2  2 sin 2 x  2 sin 2 y  m
Do ñoù heä (I) töông ñöông vôùi heä
 1
 1  sin x  sin y 
sin x  sin y   2
 2 
2  2 sin 2 x  2 sin 2 y  m sin 2 x  sin 2 y  2  m
  2
Ta duøng aån soá phuï. Ñaët
u = sinx, v = siny vôùi 1  u, v  1
ÑT: 0937277023 15
 1  1
 u  v  u  v 
 2  2
u 2  v2  2  m (u  v)2  2uv  2  m
 2  2
 1  1
u  v   u  v 
 2  2
 1  2uv  2  m  uv  2m  3
 4 2  8
Do ñoù u vaø v laø 2 nghieäm cuûa phöông trình
1 2m  3
x2  x  0  8x2 – 4x + 2m – 3 = 0 (3)
2 8
’ = 4 – 8(2m – 3) = – 16m + 28
Ñieàu kieän (3) coù nghieäm laø ’  0  –16m + 28  0
28 7
 16m  28  m   (*)
16 4
Vôùi ñieàu kieän thì (*) thì (3) coù 2 nghieäm x1, x2
Ñaët f(x) = 8x2 – 4x + 2m –3
Ta haõy so saùnh –1 vaø 1 vôùi 2 nghieäm cuûa f(x)
f(–1) = 8 + 4 + 2m – 3 = 2m + 9
f(1) = 8 – 4 + 2m – 3 = 2m + 1
Ñeå cho heä (I) coù nghieäm thì (3) phaûi coù 2 nghieäm  [ 1,1]

 2m  9  0
8f (1)  0 
  1
 8f (1)  0  2m  1  0  m  
  2
S
1   1 S
 2  2  (1,1) thoûa
1 7
Keát hôïp vôùi ñieàu kieän (*) coù nghieäm cuûa (3), ta coù:  m
2 4
2 2
Ñeà 4: Giaûi phöông trình: 81sin x
 81cos x
 30 (1)
Giaûi
2 2 2 81
 Ñaët y = 81sin x , 81  y  0  81cos x
 811sin x

y
16 ÑT: 0937277023
81
Ta coù: (1)  y   30  0  y 2  30y  81  0  y  3  y  27
y
2 2
a/ Giaûi phöông trình y= 3  81sin x  3  34 sin x  3
1 1 
 4 sin2 x  1  sin2 x   sin x    x    n , n  Z
4 2 6
2 2
b/ Giaûi phöông trình y= 27  81sin x
 27  34 sin x
 33
3 3
 4 sin 2 x  3  sin 2 x   sin x  
4 2

x  m , m  Z
3

Vaäy nghieäm cuûa (1) laø x    n
6

hoaëc x    m vôùi n, m  Z
3
Ñeà 5: Giaûi heä phöông trình
 3 2 1
sin5 (2x)  (3  2)tg5y  (1)
 2
 (I)
 2 3 2 1
tg 5y  (3  2) sin(2x)  2
(2)
Giaûi
 Duøng phöông phaùp aån soá phuï

Ñaët u = sin(–2x), v = tg5y vôùi y  (2k  1) , kZ
10
Vaø 1  u  1
 2 3 2 1
u  (3  2)v  (3)
 2
Ta coù:  (II)
 2 3 2 1
v  (3  2)u  2
(4)
Giöõ nguyeân (3), thay (4) baèng phöông trình coù ñöôïc töø vieäc tröø (3)
cho (4) veá theo veá:
u 2  v 2  (3  2)(u  v)  0  (u  v)(u  v  3  2)  0
 2 3 2 1
u  (3  2)v  (3)
Ta coù: (II)   2

(u  v)(u  v  3  2)  0 (5)
ÑT: 0937277023 17
 2 3 2 1  2 3 2 1
u  (3  2)v  hoaëc u  (3  2)v 
 2  2
u  v  0 
 u  v  3  2  0
 2 3 2 1  2  2 1
u  (3  2)v  hoaëc (b) u  (3  2)v 
 (a)  2  2
u  v  0 
 v  u  3  2
+ Giaûi heä (a):
3 2 1
Thay v = – u vaøo (3) ta coù: u 2  (3  2)u   0 (6)
2
2 6  2
Phöông trình naøy coù 2 nghieäm laø: u1  , u2 
2 2
Do ñoù heä (a) coù 2 caëp nghieäm:
 2  6  2
u1  u2 
 2  2
 ; 
 2  6 2
v1   2  v2  2
+ Giaûi heä (b): Thay v= u –3 + 2 vaøo (3)
ta coù:
3 2 1 23  15 2
u2  (3  2)(u  3  2)   u2  (3  2)u   0 (7)
2 2
  (3  2) 2  2(23  15 2)  24 2  35  0
 Phöông trình (7) voâ nghieäm
Do ñoù chæ coù 2 khaû naêng sau:
 2  6  2
 sin(  2x)   sin(  2x) 
 2  2
 hoaë c 
 2  6 2
 tg5y   2  tg5y  2
6  2
Vì  1 neân khaû naêng thöù hai bò loaïi
2
Ta coù:
2   
 sin(2x)   2x  (1)n  n  x  (1)n1  n , n  Z
2 4 8 2
18 ÑT: 0937277023
2 2
 tg5y    5y  arctg  m, m  Z
2 2
1 2 
y arctg  m.
5 2 5
Vaäy nghieäm cuûa heä (I) ñaõ cho laø:
 n 1  
x  (1)  n.
 8 2

y   1 arctg 2  m.  vôùi n, m  Z
 5 2 5
Ñeà 6: Tìm moïi caëp soá (x,y) thoûa heä

( 3  1)[1  cos(xy) sin(xy)]  ( 3  1) sin 2 (xy)  cos(2xy) (1)
 2 2 2
x y  y  1 (2)
1

2
 y2  6 (3)
 x
Giaûi
 Ñaët t = xy, phöông trình (1) trôû thaønh:
( 3  1)(1  cos t sin t)  ( 3  1) sin 2 t  cos 2t
Tieáp theo, ta coù theå thay
1 1  cos 2t
cost sin t  sin 2t ; sin2 t 
2 2
Ta seõ ñöôïc moät phöông trình coå ñieån hoaëc thay cos2t = cos2t –
sin2t vaø chia 2 veá phöông trình cho cos2t vôùi nhaän xeùt raèng cost
 0 ta seõ ñöôïc moät phöông trình baäc 2 theo tgt:
tg 2 t  ( 3  1)tgt  3  0
 
 tgt  1  tgt   3  t    k  t    n (*) vôùi k, n  Z
4 3
Goïi t0 laø moät trong nhöõng giaù trò cuûa (*). Ta xeùt heä
y   1  t2
 0
xy  t 0 
 2 2  t0 (4)
2
x y  y  1 x  
 1  t20
ÖÙng vôùi moãi giaù trò t0  (*), ta coù 2 caëp giaù trò (x,y), cuøng laáy daáu
(+) hoaëc cuøng laáy daáu (–)
ÑT: 0937277023 19
1  t20
Thay caëp soá (x,y) vaøo (3), ta coù:  1  t 20  6
t 20
t 40  4t 20  1
  0  t 40  4t 20  1  0  2  3  t 0  2  3 (5)
t 20
 
 Caùc giaù trò t1   (öùng vôùi k= 0) vaø t 2   (öùng vôùi n = 0) cuûa
4 3
(*) thoûa (5)
 Xeùt tröôøng hôïp k  0 vaø n  0:
   3 2
Ta coù:   k  k         2  2 3
4 4 4 4 3
   2
vaø   n  n       2 2 3
3 3 3 3
Nhö vaäy: neáu k  0 vaø n  0 thì (*) khoâng thoûa (5)
 
Do ñoù chæ coù 2 giaù trò t1   , t 2   thích hôïp.
4 3
Vaäy caùc caëp soá (x,y) phaûi tìm laø:
  2  16     2  16 
 , , , 
 2
  16 4   2
  16 4 
   
   9 
2
   9
2
 , , , 
  2
 9 3    2
 9 3 
   
PHÖÔNG PHAÙP ÑOÀ THÒ

Phöông phaùp ñoà thò laø phöông phaùp giaûi toaùn töông ñoái thoâng
duïng. Trong moät soá tröôøng hôïp, chuùng ta coù theå söû duïng phöông
phaùp ñoà thò ñeå giaûi vaø bieän luaän caùc phöông trình hoaëc baát
phöông trình löôïng giaùc
Ñeà 7
Ñònh moïi giaù trò cuûa tham soá a ñeå phöông trình sau coù
nghieäm: sin6x + cos6x = a sin 2x (1)
Giaûi
Bieán ñoåi veá traùi: sin x  cos x  (sin2 x)3  (cos2 x)3
6 6
20 ÑT: 0937277023
3
= (sin2 x  cos2 x)(sin4 x  sin2 x cos2 x  cos4 x) = 1  sin 2 2x
4
3
Do ñoù ta coù: (1)  1  sin 2 2x  a sin 2x
4
3
Ñaët t = sin 2x vôùi 0  t  1, ta coù: 1  t 2  at
4
4  3t 2
t = 0 khoâng phaûi laø nghieäm cuûa phöông trình suy ra:  a (2)
4t
(2) coù theå xem laø phöông trình ñoä ñieåm chung cuûa ñoà thò
3t 2  4
(C) : y 
4t
vaø ñöôøng thaúng (D): y= a, song song vôùi truïc hoaønh
Ñeå (1) coù nghieäm thì chæ caàn (I) caét (C) treân nöûa khoaûng (0,1]
3t2  4 3 1 3 1
Ta coù y    t   y '    2  0  t  0 : Haøm giaûm
4t 4 t 4 t
Baûng bieán thieân:
t 0 1
y’ –
y 1
+
4
1
Baøi toaùn coù lôøi giaûi khi vaø chæ khi a 
4
Ñeà 8
cos6 x  sin 6 x
Cho phöông trình:  mtg2x (1)
cos2 x  sin 2 x
1
a. Giaûi (1) khi m=
4
b. Ñònh moïi giaù trò cuûa m ñeå (1) coù nghieäm
Giaûi
3
 sin 2 2x
4 m sin 2x
 Ta coù: (1)   (1’)
cos 2x cos 2x
Ñieàu kieän: cos2x  0  sin 2x  1
ÑT: 0937277023 21
3
Ta coù: (1 ')  1  sin 2 2x  m sin 2x
4
Ñaët t = sin 2x, vôùi –1 <t < 1, ta coù: 4 – 3t2 = 4mt
Phöông trình khoâng theå coù nghieäm t = 0. Do ñoù ta coù:
3t 2  4
 m (2)
4t
(2) coù theå xem laø phöông trình hoaønh ñoä ñieåm chung cuûa ñoà thò (C)
3t2  4
y vaø ñöôøng thaúng (D): y = m, song song vôùi truïc hoaønh
4t
Ta trôû laïi baøi toaùn treân. Ñieåm khaùc nhau cuûa 2 baøi toaùn naøy laø:
– Trong baøi treân, ta ñaët t  sin 2x , vôùi t  (0,1]
– Trong baøi naøy, ta ñaët t = sin2x vôùi t  (–1,1)
Do ñoù baûng bieán thieân seõ khaùc vaø dó nhieân giaù trò cuûa tham soá
m cuõng seõ khaùc ñi
t –1 0 1
y’ – –
y 1 

4 1
 4
 1
Vì t  1 neân ñeå (2) coù nghieäm, ta phaûi coù: m    m
4 4
1
a. Khi m  : (1) voâ nghieäm
4
1 1
b. Ñeå (1) coù nghieäm thì: m    m
4 4
Ñeà 9: Cho phöông trình: cos4x + (1 – cosx)4 = m (1)
a. Giaûi phöông trình khi m = 17
b. Ñònh taát caû caùc giaù trò cuûa m ñeå phöông trình voâ nghieäm
Giaûi
1 1 1
 Ñaët t = cosx –  cos x  t  vaø 1  cos x   t
2 2 2
22 ÑT: 0937277023
4 4
1  1  1
Ta coù: (1)    t     t   m  2t 4  3t2   m ( 2)
2  2  8
(2) laø phöông trình hoaønh ñoä ñieåm chung cuûa ñoà thò
1 3 1
(C): y  2t 4  3t 2  , vôùi   t 
8 2 2
vaø ñöôøng thaúng (D): y=m, song song vôùi x’x. ta coù
1
y  2t 4  3t 2   y '  8t 3  6t  2t(4t2  3)
8
1
y’ = 0  t  0, y 
8
Baûng bieán thieân:
t 3 1
 0
2 2
y’ – 0 +
y 17 1
1
8
Phöông trình (1) voâ nghieäm khi ñöôøng thaúng (D) khoâng caét ñoà
 3 1 1
thò (C) treân ñoaïn   ;  nghóa laø khi: m   m  17
 2 2 8
a. Khi m= 17
3
(D) caét (C) taïi ñieåm t    cos x  1  x  (2k  1), k  Z
2
Nghieäm cuûa (1) laø: x = (2k + 1)  , k  Z
1
b. Phöông trình voâ nghieäm khi: m   m  17
8
Ñeà 10: Cho phöông trình:
tg2x + cotg2x + m(tgx + cotgx) + 3 =0 (1)
5
a. Giaûi (1) khi m 
2
b. Tìm moïi giaù trò cuûa m ñeå (1) coù nghieäm
Giaûi

 Ñieàu kieän: cosx  0, sin x  0  sin 2x  0  x  k. , k  Z
2
ÑT: 0937277023 23
Ñaët t = tgx + cotgx, vôùi t  2
Daáu “=” xaûy ra khi vaø chæ khi tgx = cotgx =  1

Ta coù: (1)  t 2  mt  1  0  t 2  1  mt (2)
t2  1
t = 0 khoâng phaûi laø nghieäm cuûa (2). Do ñoù ta coù:  m (3)
t
(3) coù theå xem laø phöông trình hoaønh ñoä ñieåm chung cuûa ñoà thò
t2  1
(C): y   vôùi ñöôøng thaúng (D): y =m , song song x’x
t
1
Xem haøm soá y   t  vôùi t  2
t
1
y'  1  2 ; y’ = 0  t =  1
t
t  –2 –1 1 2 
y’ – 0 + 0 –
y  5

2
5

2
Ñeå phöông trình coù nghieäm thì ñöôøng thaúng (D) phaûi caét ñoà thò
(C) treân ñoaïn t  2 . Muoán vaäy, ta phaûi coù:
5 5
m  m
2 2
5
a. Khi m=
2

(D) caét (C) taïi ñieåm t = –2  tgx  cotgx  1  x    ,   Z
4
5
b. Phöông trình coù nghieäm khi m 
2
Ñeà 11: Chöùng minh raèng neáu m  2 6 thì baát phöông trình
sau seõ thoûa x : cos2x + mcosx + 4  0 (1)
Giaûi
 Ñaët t = cosx vôùi –1 t 1. Ta coù:
(1)  2t2  mt  3  0  mt  2t 2  3
24 ÑT: 0937277023
2t 2  3 2t 2  3
m neáu t > 0 vaø m   neáu t < 0
t t
2t 2  3 3
Xem haøm soá y    2t 
t t
3 6
y '  2  2
; y'  0  t  
t 2
Ta coù baûng bieán thieân:
6 6
t  –1 0 1
2 2
0 + + + + 0
y’
 –5
y 5 
Ta phaûi coù: 5  m  5  m  5
Do ñoù ta coù: khi m  2 6 thì cos2x + m cos x  4  0 x
Ñeà 12: Bieän luaän theo m soá nghieäm cuûa phöông trình:

cos – cos – 1 = 0 vôùi   ( , )
2
Giaûi

 Ñaët x = tg, vôùi x  (, )
2
Phöông trình ñaõ cho trôû thaønh:
1  x2 1  x2
 mx  1  0   mx  1 (*)
1  x2 1  x2
Coù theå xem (*) laø phöông trình hoaønh ñoä ñieåm chung cuûa ñoà thò:
 x2  1
(C) : y 
x2  1
vaø ñöôøng thaúng (D) : y= mx+1
Nhaän xeùt raèng (D) ñi qua ñieåm A (0,1) thuoäc (C) vaø coù heä soá goùc m.
(D) tieáp xuùc (C)  (*) coù nghieäm keùp  heä sau coù nghieäm:
ÑT: 0937277023 25
 x  0
 1  x2 
  mx  1  x  1
1  x2 
   x  1  m  0, m  1, m  1
 4x 
m
 (1  x2 )2 m  4x
 (1  x2 )2
Qua A, coù 3 ñöôøng thaúng tieáp xuùc vôùi (C) maø heä soá goùc laø
m1 = 0 , m2 = –1 , m3 = 1
Theo ñoà thò (môøi caùc em töï veõ) , ta coù:
– Khi m< –1 hoaëc m >1 hoaëc m = 0
 
phöông trình (*) coù 1 nghieäm: x = 0  tg  0   k , k  Z
2 2
   
 phöông trình ñaõ cho coù 1 nghieäm:   0 vì    , 
2  2 2
– Khi m = –1
Phöông trình (*) coù 2 nghieäm laø: x = 0; x = 1
Vôùi x = 0    0
  
Vôùi x = 1  tg 1    k , k  Z
2 2 4
      
Maø    ,      
2  2 2 2 4 2

 Phöông trình ñaõ cho coù 2 nghieäm laø:  = 0 ;  =
2
– Khi m = 1

Töông töï, ta coù:  = 0;  = –
2
– Khi –1 < m < 0 hoaëc 0 < m < 1:
Phöông trình (*) coù 3 nghieäm:
 x1 =0
 0< x2 < 1 (?)  1 < x2 < 0
 1< x3  x3 < –1
 Phöông trình ñaõ cho coù 3 nghieäm (–; )
26 ÑT: 0937277023
PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC CÔ BAÛN
I. Phöông trình sinx = sin
Hai cung hoaëc hai goùc coù sin baèng nhau khi vaø chæ khi chuùng
baèng nhau hoaëc buø nhau, sai keùm moät boäi soá cuûa chu kì.
Do ñoù x =  + k2
Hoaëc x =  –  +k’2 vôùi k, k’  Z
x    k2
Ghi nhôù: sinx = sin  
x      k ' 2 vôùi k, k '  Z
Ví duï:  sinx = 0  x  k, k  Z
 
 x   k2
1 6
 sinx= 
2  5
 x  6  k ' 2 , vôùi k, k '  Z
 
2  x   k2
 sinx=  4
2  3
 x  4  k ' 2 , vôùi k, k '  Z
 
 x   k2
3 3
 sinx= 
2  2
 x  3  k ' 2 , vôùi k, k '  Z

 sinx = 1  x   k2 , k  Z
2
 
 x    k2
1 6
 sinx=   
2  7
 x  6  k ' 2 , vôùi k, k '  Z
 
2  x    k2
 sinx=   4
2  5
 x  4  k ' 2 , vôùi k, k '  Z
 
 x    k2
3 3
 sinx=  
2  4
 x  3  k ' 2 , vôùi k, k '  Z
ÑT: 0937277023 27

 sinx = –1  x    k2 , k  Z
2

 sinx =  1  x  (2k  1) , k  Z
2
Phöông trình sinx = a
Ñieàu kieän –1  a  1
 x  arcsin a  k2
sinx = a   k, k '  Z
 x    arcsin a  k ' 2
Ñeà 13: Giaûi phöông trình: sin3x = sinx

Giaûi
3x  x  k2
Ta coù: sin 3x = sinx  
3x  x    k ' 2 k, k '  Z
 x  k

  
x   k '
 4 2
 x  k
Phöông trình coù 2 hoï nghieäm: 
 x    k   , vôùi k, k   Z
 4 2
 2 
Ñeà 14: Giaûi phöông trình: sin  x    cos 2x
 3 
Giaûi
 Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi phöông trình
 2 
x    2x  k2
 2     3 2
sin  x    sin   2x  
 3 2   x  2      2    k'2 vôùi k, k'  Z
  
3  2

 
 7  7 2
 3x   k2 x   k.
 6  18 3
   
  x  6
 (2k ' 1)  x   6  (2  1),   Z
Ñeà 15: Giaûi phöông trình: sin 2x = cos3x

Giaûi
28 ÑT: 0937277023
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi phöông trình
 
   2x   3  k2
sin2x = sin   3x    2
 2   
 2x  2  3x    2k '  , vôùi k, k '  Z
    2
5x   k2 x  k
 2  10 5
   
  x  2  k ' 2   x   2  2 k,   Z
  2
x  k
Vaäy  10 5
 
 x   2  2 , k,   Z
Ñeà 16: Giaûi phöông trình: sin 4x = – cosx

Giaûi
 
 4x  x   k2
  2
sin 4x = sin  x    
 2   
 4x   x  2     k ' 2 vôùi k, k '  Z
  
    2
 3x    k2  x    k.
 2  6 3
    
5x  2  (2k ' 1)   x  10  (2k ' 1) 5
Ñeà 17: sin5x = – sin2x ?
ÑT: 0937277023 29
II. Phöông trình cosx = cos

Hai cung hoaëc hai goùc coù cosin baèng nhau khi vaø chæ khi chuùng
baèng nhau hoaëc ñoái nhau sai keùm moät boäi soá cuûa chu kì
Do ñoù x =  + k2 Hoaëc x = –  + k2 vôùi k, k’  Z
 x    k2
Ghi nhôù: cosx = cos  
 x    k ' 2 vôùi k, k '  Z
Ta coù theå vieát chung laïi: x =   k2

ví duï: cosx = 0  x  (2k  1) ,k Z
2
 
Hoaëc x    k2 ; x   k
2 2
Caùc em muoán vieát daïng naøo cuõng ñöôïc
1 
 cosx =  x    k2 , k  Z
2 3
2 
 cosx =  x    k2 , k  Z
2 4
3 
 cosx =  x    k2 , k  Z
2 6
 cosx= 1  x  k2 , k  Z
1 2 2
 cosx =   cos x  k2
2 3 3
2 3 3
 cosx =   cos x  k2
2 4 4
3 5 5
 cosx =   cos x  k2
2 6 6
 cosx= –1  x  (2k  1)
 cosx= 1  x  k
 Phöông trình cosx = b
Ñieàu kieän: 1  b  1
cosx = b  x   arccos b  k2 , k  Z
Hoaëc: choïn cung (goùc  sao cho cos  = b)
Do ñoù ta coù cosx = cos, trôû laïi daïng cô baûn
30 ÑT: 0937277023
 f (x)  g(x)  k2 
Toång quaùt: cos f(x) = cos g(x)  
 f (x)   g(x)  k 2  vôùi k, k '  Z
Ñeà 18: Giaûi phöông trình: cos2x = cosx
Giaûi
 2x  x  k2
 Ta coù: cos2x = cosx  
 2x   x  k 2 vôùi k, k   Z
 x  k2
2
  x  k
 x  k . 2 3
 3
Ñeà 19: Giaûi phöông trình: cos3x = sinx
Giaûi
 Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi phöông trình:
 
   3x   x  k2
cos3x = cos   x    2
 2   
 3x   2  x  k 2 vôùi k, k   Z
  
x   k
 6 2
 
 x   4  k 
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 2 hoï nghieäm:
  
x =  k ; x    k  , k, k   Z
8 2 4
 
Ñeà 20: Giaûi phöông trình:   2x   sin 3x
4 
Giaûi
   
 Ta coù theå vieát: cos   2x   cos   3x 
4  2 
   
  2x   3x  k2  x   k2
 4 2  4
    3 2
 4  2x   2  3x  k 2 vôùi k, k   Z  x  20   5 ,   Z
Phöông trình coù 2 hoï nghieäm:
ÑT: 0937277023 31
 3 2
x  k2 ; x   , k,   Z
4 20 5
Ñeà 21: Giaûi phöông trình: cos5x = – cosx

Giaûi
cos5x = cos (  –x)
  
5x    x  k2  x   k.
  6 3
5x    x  k2 vôùi k, k  Z   
 x   4  k . 2
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 2 hoï lôøi giaûi:
   
x   k. ; x    k . vôùi k, k   Z
6 3 4 2
Ñeà 22: Giaûi phöông trình: sin22x = sin23x (1)
Giaûi
1  cos 4x 1  cos 6x
(1)  
2 2
 6x  4x  k2
 cos6x = cos4x  
 6x  4x  2 vôùi k,   Z
 x  k
 2x  k2 
    x  . (vì sao?)
 x  .
10x  2 
5
5

Vaäy nghieäm cuûa (1) laø x  . ,   Z
5
1 1 2
Ñeà 23: Giaûi phöông trình:  
cos x sin 2x sin 4x
(Boä ñeà thi tuyeån sinh)
Giaûi
 Ñieàu kieän:
cos x  0

 
sin 2x  0  sin 4x  0  x  k. , k  Z (*)
 4
sin x  0
32 ÑT: 0937277023
Vôùi (*) phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi phöông trình
 2sinxcos2x + cos2x –1 = 0  2sinxcos2x – 2sin2x = 0
 
 cos2x – sinx = 0 (vì sinx  0)  cos 2x  sin x  cos   x 
2 
 
 2x   x  2
 2
 
 2x   2  x   ' 2 , vôùi ,  '  Z
 
 3x   2  2
 2  x   .
  6 3
 x   2   ' 2 (loaïi)
 
 x   m2
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän (*) ta coù:  6
 5
 x   6  n2 , vôùi m, n  Z
Ñeà 24: Giaûi phöông trình: sin5xcos3x = sin6xcos2x (1)

Giaûi
 Vaän duïng coâng thöùc bieán ñoåi tích thaønh toång, ta coù:
1 1
(1)  (sin 8x  sin 2x)  (sin 8x  sin 4x)
2 2
 sin 2x = sin 4x  sin 4x – sin 2x = 0  2sinxcos3x = 0
 x  k  x  k
 sin x  0
     
 3x    vôùi k,   Z x     
 cos 3x  0
 2  6 3
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình ñaõ cho laø:
 x  k

 x    .  vôùi k,   Z
 6 3
x
Ñeà 25: Giaûi phöông trình: cosx – 2sin2 =0 (1)
2
Giaûi
 Ta coù: (1)  cosx – (1 – cosx) = 0  2cosx – 1 = 0
ÑT: 0937277023 33
1 
 cosx =  x    k2, k  Z .
2 3

Vaäy nghieäm cuûa (1) laø: x    k2, k  Z
3
III. Phöông trình tgx = tg 
Hai cung hoaëc hai goùc coù tang baèng nhau khi vaø chæ khi chuùng
baèng nhau sai keùm moät boäi soá cuûa chu kì
Do ñoù x =  + k  , vôùi k  Z
Ghi nhôù: tgx = tg   x =  + k  , vôùi k  Z

vôùi ñieàu kieän x  (2  1)
, Z
2
ví duï:  tgx = 0  x  k
1 
 tgx =  x   k
3 6

 tgx = 1  x   k
4

 tgx = 3  x   k
3
1 
 tgx =   x    k
3 6

 tgx = 1  x    k
4

 tgx =  3  x    k vôùi kZ
3
 Phöông trình tgx = c

Vì tgx laáy giaù trò trong (–,+), vôùi ñieàu kieän x  (2k +1) , k Z
2
neân phöông trình: tgx = c
luoân luoân coù nghieäm
tgx = c  x = arctgc + k, k Z
Hoaëc choïn cung  (goùc  ) sao cho tg  = c
Ta trôû laïi daïng cô baûn: tgx = tg 
 Toång quaùt: tgf(x) = tgg(x)  f(x)= g(x) + k, k Z vôùi
34 ÑT: 0937277023
cos f (x)  0

cos g(x)  0
Ñeà 26: Giaûi phöông trình: tg5xtg3x = 1

Giaûi
 
 Ñieàu kieän x  (2k  1) , x  (2  1) vôùi k,   Z
6 10
Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát:
1   
tg5x   cotg3x  tg   3x  , x  m , m  Z
tg3x  2  3
 
 5x   3x  n , n  Z  8x   n
2 2
 
Vaäy: x   n. , n  Z
16 8
 
Ñeà 27: Giaûi phöông trình: tg  3x   cotg(5x  )  1
 2
Giaûi
 Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát:
  1
tg  3x     tg(5x  )
 2  cotg(5x  )
 3 
 3x   5x    k, k  Z  2x   k' ,k' Z
2 4 2
  
Giaù trò naøy cuûa x laøm cho: tg  3x   vaø cotg (5x  ) toàn taïi
 2 
Ñeà 28: Giaûi phöông trình: tg(2x  1)  tg(x  1)  0
Giaûi
tg(2x  1)  tg(x  1)  (2x  1)  (x  1)  k, k  Z
 2x + 1 = x + 1 + k  x = k, k  Z
   
 
Ñeà 29: Giaûi phöông trình: tg  x   sin 3x     sin  3x  
4 2
 
Giaûi
ÑT: 0937277023 35
 
tg  x   ( sin 3x)   cos 3x
 4
   
sin 3x  0  tg  x    cotg3x  tg   3x 
 4 2 
  3 3 
 x    3x  k , k  Z  4x   k  x  k
4 2 4 16 4
3 
Vaäy nghieäm cuûa phöông trình laø: x   k ,k  Z
16 4
PHÖÔNG TRÌNH ÑA THÖÙC
A. PHÖÔNG TRÌNH BAÄC HAI THEO CAÙC HAØM SOÁ LÖÔÏNG GIAÙC CÔ BAÛN
I. Phöông trình baäc hai theo sinx hoaëc cosinx

(1) Daïng: asin2x + bsinx + c =0 (1), a  0
hoaëc acos2x + bcosx + c = 0 (a  0)
(2) Phöông phaùp giaûi: Ñaët t = sinx hoaëc t = cosx vôùi 1  t  1
Ta coù at2 + bt + c = 0 (2)
– Neáu (2) voâ nghieäm  (1) voâ nghieäm
– Neáu (2) coù nghieäm keùp t0  [1,1]  (1) voâ nghieäm
– Neáu (2) coù 2 nghieäm t1,t2  [1,1]  (1) voâ nghieäm
– Neáu (2) coù 1 nghieäm t  [ 1,1] thì (1) coù nghieäm cho bôûi
phöông trình: sinx = t hoaëc cosx = t
Ñeà 30: Giaûi phöông trình: 2sin2x – 5sinx + 2 = 0 (1)

Giaûi
 Ñaët t = sinx, vôùi 1  t  1 ta coù: 2t2 – 5t + 2 = 0 (2)
1
Phöông trình (2) coù 2 nghieäm laø: t1 = 2 ; t2 =
2
1
Nghieäm t1 = 2 (loaïi); nghieäm t2 = thích hôïp. Do ñoù ta coù:
2
 
1  x   k2
sinx=  6
2  5
 x  6  k ' 2 vôùi k, k '  Z
36 ÑT: 0937277023
 
 x   k2 
Vaäy (1) coù 2 hoï nghieäm laø:  6
 5
 x  6  k ' 2  vôùi k, k '  Z
 5   7 
Ñeà 31: Giaûi phöông trình: sin  2x    3cos  x    1  2sinx
 2  2
Giaûi
Caùc haøm soá sin vaø cosin ñeàu coù chu kì 2 neân ta coù theå vieát
phöông trình ñaõ cho döôùi daïng
   
sin  2x    3 cos  x    1  2 sin x
 2  2
 cos2x + 3sinx = 1 + 2sinx  1 – 2sin2x + sinx – 1 = 0
 2sin2x – sinx = 0
 x  k

sin x  0  
    x  6   2
sin x  2
1

  x  5   ' 2 vôùi k, ,  '  Z
  6
Phöông trình coù 3 hoï nghieäm laø:
 5
x1 = k  ; x 2    2  ; x 3    ' 2, vôùi k, ,  '  Z
6 6
Neáu ñeà baøi yeâu caàu x phaûi thoûa 1 ñieàu kieän gì ñoù, chaúng haïn
 
x   , 3  (Ñeà 16, boä ñeà thi) thì caùc em seõ giaûi quyeát tieáp nhö sau:
2 
 1
– Vôùi x = k , ta coù:  k  3   k  3, k  Z  k  1, 2, 3
2 2
Suy ra x1   ; x 2  2 ; x3  3 thoûa

– Vôùi x =  2 , ta coù:
6
  1 1 1 1 1
  2  3    2  3    2  3 
2 6 2 6 2 6 6
1 17 1 17
  2    ,  Z    1
3 6 6 12
 13
suy ra x 4   2  thoûa
6 6
ÑT: 0937277023 37
5
– Vôùi x    ' 2 , ta coù:
6
 5 1 5 1 5 5
   ' 2  3    2 '  3    2 '  3 
2 6 2 6 2 6 6
1 13 1 13
   2 '     '  ,  '  Z   '  0 ;1
3 6 6 12
5 5 17
suy ra x5  ; x6   2 
6 6 6
Vaäy phöông trình ñaõ cho seõ coù 6 nghieäm
5 13 17
, 2, 3, , vaø
6 6 6
 
neáu keøm theo ñieàu kieän x   , 3 
2 
Ñeà 32: Giaûi phöông trình: sin2x + cos2x + 3sinx + 3 = 0
Giaûi
 Phöông trình ñaõ cho coù chöùa sin2x vaø sinx. Ngoaøi ra coøn coù
cos2x. Neáu ta thay theá cos2x = 1 – 2sin2x thì ta seõ ñöôïc moät
phöông trình baäc hai theo sinx.
Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát:
sin2x + 1 – 2sin2x + 3sinx + 3 = 0  sin2x – 3sinx – 4 = 0 (1)
Ñaët t = sinx, vôùi 1  t  1 , ta coù: t2 – 3t – 4 =0 (2)
Phöông trình (2) coù 2 nghieäm laø:

t1 = –1, t2 = 4 (loaïi)  sin x  1  x    k2 , k  Z
2
Ñeà 33: Giaûi phöông trình: 4 sin 2 x  2( 3  2) sin x  6  0
Giaûi
 Ñaët t = sinx , 1  t  1 , ta coù: 4t 2  2( 3  2)t  6  0 (1)
Bieät soá  '  ( 3  2) 2  4 6  ( 3  2)2

3 2 3 2 3
t1  
4 2
3 2 3 2 2
t2   , thích hôïp suy ra:
4 2
38 ÑT: 0937277023
 
3  x   k2
 sinx =  3
2  2
 x  3  k ' 2 vôùi k, k '  Z
 
 x    2
2 4
 sinx = 
2  3
 x  4   ' 2 vôùi ,  '  Z
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 4 hoï nghieäm.
Ñeà 34: Giaûi phöông trình: 4 cos2 x  2( 3  2) cos x  6  0 (1)

Giaûi
 Ñaët t = cosx, vôùi 1  t  1 , ta coù:
4t 2  2( 3  2)t  6  0 (2)
Bieát soá  '  ( 3  2) 2  4 6  ( 3  2)2
Phöông trình (2) coù nghieäm
3 2 3 2 3 3 2 3 2 2
t1   ; t2  
4 2 4 2
Suy ra:
3 
 cosx =  x    k2 , k  Z
2 6
2 3
 cosx =  x  2 ,  Z
2 4
Phöông trình ñaõ cho coù 4 hoï nghieäm
Ñeà 35: Giaûi phöông trình: 2cosxcos2x = 1 + cos2x + cos3x
Giaûi
Tröôùc heát, ta haõy bieán ñoåi veá traùi (VT). Ta coù
2cosxcos2x = cos3x + cosx
cos3x + cosx = 1 + cos2x + cos3x  cosx = 1 + cos2x
(Ñôn giaûn 2 veá cho soá haïng cos3x khoâng aûnh höôûng ñeán nghieäm
cuûa phöông trình).
ÑT: 0937277023 39
Phöông trình coù soá haïng cosx vaø cos2x. Ta thay 1 + cos2x = 2cos2x, ta
coù 1 phöông trình baäc 2 theo cosx.
2 cos2 x  cos x  0
 
 cos x  0  x  (2k  1)
  2
 cos x  1  
 2  x   3  2 , vôùi k,   Z
Ñeà 36: Giaûi phöông trình: 3cosx + cos2x – cos3x + 1 = 2sinxsin 2x

Giaûi
 Ta phaûi bieán ñoåi veá phaûi (VP): 2sinxsin2x = cosx – cos3x
3cosx + cos2x – cos3x +1 = cosx – cos3x
 
2  cos x  0  x  (2k  1)
 2 cos x  2 cos x  0    2

 cos x  1  x  (2  1) , k,   Z
II. Phöông trình baäc hai theo tgx hoaëc cotgx:
1. Daïng atg2x + btgx +c = 0 (*) hoaëc acotg2x + bcotgx + c = 0 (**)
2. Phöông phaùp giaûi:

Ñaët t = tgx vôùi x  (2k  1) ,k Z
2
hoaëc t = cotgx vôùi x  k, k  Z
Ta seõ ñöôïc moät phöông trình baäc 2 theo t:
at2 + bt + c =0 (***)
– Neáu (***) voâ nghieäm thì (*) hoaëc (**) voâ nghieäm
– Neáu (***) coù nghieäm t0 thì (*) hoaëc (**) coù nghieäm. Ta chæ caàn
giaûi phöông trình löôïng giaùc cô baûn
tgx = t0 hoaëc cotgx = t0
Ñeà 37: Giaûi phöông trình: 3tg 2 x  4tgx  3  0 (1)

Giaûi

 Ñieàu kieän: x  (2k  1) , kZ
2
40 ÑT: 0937277023
Ñaët t = tgx, ta coù: 3t 2  4t  3  0 (2)

3
Phöông trình (2) coù 2 nghieäm: t1  3 , t 2 
3

suy ra:  tgx = 3x  ,   Z
3
3 
 tgx =  x   ', ' Z
3 6
Caùc nghieäm ñeàu thoûa ñieàu kieän ôû treân. Vaäy phöông trình (1) coù
2 hoï nghieäm:
 
 x   
 3
 
 x  6   '  ,  '  Z
Ñeà 38: Giaûi phöông trình:

tg 2 x  ( 3  1)tgx  3  0 (1) , vôùi x  [2 , 2 ]
Giaûi

 Ñieàu kieän : x  (2k  1) , kZ
2
Ñaët t = tgx, ta coù: t 2  ( 3  1)t  3  0 (2)
Phöông trình (2) coù daïng a + b + c = 0 neân coù 2 nghieäm laø:
c 
t1  1, t2   3  tgx = 1  x   k k  Z
a 4
 1
vôùi – 2   k  2  2   k  2
4 4
9 7
   k  , k  Z  k  2, 1, 0,1
4 4
7 3  5
Do ñoù x   , , , thoûa
4 4 4 4

 tgx = 3  x   ,   Z
3
 7 5
vôùi 2     2      ,   Z    2, 1, 0,1
3 3 3
5 2  4 
Do ñoù x   , , , thoûa
3 3 3 3
Vaäy coù 8 giaù trò cuûa x thoûa ñeà baøi.
ÑT: 0937277023 41
B. PHÖÔNG TRÌNH BAÄC CAO
Ñeà 39: Giaûi phöông trình: 2sin23x + sin26x = 2 (1)

Giaûi
 Thay sin6x = sin2.3x = 2sin3xcos3x. Ta coù:
(1)  2sin23x + 4sin23xcos23x = 2
Thay cos23x = 1 – sin23x, ta coù:
2sin23x + 4sin23x(1 – sin23x) = 2  2sin43x – 3sin23x +1 = 0
Ñaët t = sin23x, vôùi 0  t  1 . Ta coù:
1
Phöông trình (2) coù 2 nghieäm laø: t1  1, t 2 
, thích hôïp
2

Ta coù:  sin23x = 1  sin 3x  1  3x  (2k  1) , k  Z
2

 x  (2k  1)
6
1 2 
 sin23x =  sin 3x    3x    k ' , k '  Z
2 2 4
 
x  k '.
12 3
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 2 nhoùm nghieäm
  
x  (2k  1) ; x    k '. , k, k '  Z
6 12 3
Ñeà 40: Giaûi phöông trình: sin4x + cos4x = sin42x + cos42x
Giaûi
 Vaän duïng haèng ñaúng thöùc
a2 + b2 = (a + b)2 – 2ab
Ta coù: sin4x + cos4x = (sin2x)2 + (cos2x)2 = 1 – 2sin2xcos2x
sin42x + cos42x = 1 – 2sin22xcos22x.
1 – 2sin2xcos2x = 1 – 2sin22xcos22x
1
 sin2xcos2x = sin22xcos22x  sin2 2x  sin2 2x cos2 2x
4
42 ÑT: 0937277023
sin 2x  0
 1
 sin 2 2x  cos2 2x    0   2
 4  cos 2x  1
 4
 
 2x  k , k  Z  x  k.
  2
 cos 2x   1   2
 2  2x   3  2  2x   3  m2 , m  Z
 
 x  k.
 2
 
  x    
6

x      ' 
 3
Phöông trình coù 3 nhoùm nghieäm.
6x 8x
2 cos2  1  3 cos (1) (Boä ñeà thi, Ñeà 15)
5 5
Giaûi
6x 1 12x 12x 4x 8x 4x
 Ta nhaän xeùt raèng:  . ;  3. vaø  2.
5 2 5 5 5 5 5
Ta vieát phöông trình ñaõ cho döôùi daïng:
12x 4x
1  cos  1  3(2 cos2  1)
5 5
 4x 4x  2 4x
 2   3 cos  4 cos3   6 cos 3
 5 5  5
4x 4x x
 4 cos3  6 cos2  3 cos 5 0
5 5 5
4
Ñaët t  cos vôùi  1  t  1 , ta coù
5
4t3 – 6t2 – 3t + 5 = 0 (2)
Phöông trình (2) coù daïng a + b + c + d = 0 neân coù 1 nghieäm t = 1.
Do ñoù: (2)  (t  1)(4t 2  2t  5)  0
1  21 1  21
 t1  1, t2  , t3  (loaïi)
4 4
ÑT: 0937277023 43
4x 4x 
 cos 1  k2, k  Z  x  5k
5 5 2
4x 1  21 4x 1  21
cos     arccos  2,   Z
5 4 5 4
5 1  21 
x arccos  5.
4 4 2
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 2 nhoùm nghieäm:
 5 1  21 
x  5k. ; x   arccos  5 k,   Z
2 4 4 2
Ñeà 42: Giaûi phöông trình: tg4x – 4tg2x +3 = 0 (1)
Giaûi

 Ñieàu kieän: x  (2k  1) ,k  Z
2
Ñaët t = tg2x vôùi t  0 , ta coù:
t2 – 4t + 3 = 0  t1  1, t 2  3 thích hôïp

Suy ra:  tg2x = 1  tgx  1  x    k, k  Z
4

 tg2x = 3  tgx   3  x    ,   Z
3
Vaäy phöông trình coù 4 nhoùm nghieäm.
Ñeà 43: Giaûi phöông trình: tg2x = 3tgx (1)
Giaûi
 
 Ñieàu kieän 2x  (2k  1) , x  (2k  1) , k  Z
2 4
 Duøng coâng thöùc nhaân 2. Ta coù:
2tgx
(1)   3tgx
1  tg 2 x
 3tg 3 x  tgx  0  tgx(3tg 2 x  1)  0
 tgx  0  x  
   
3  x     m vôùi , m  Z
 tgx   3  6
Phöông trình cho coù caùc nhoùm nghieäm:
44 ÑT: 0937277023
 x  

 x     m vôùi , m  Z
 6
Ñeà 44: Giaûi phöông trình: sin2x + sin22x = 1 (1)
Giaûi
1  cos 2x 1  cos 4x
 Ta coù: (1)   1
2 2
 cos 3x  0
 cos 4x  cos 2x  0  
 cos x  0
Taäp nghieäm cuûa phöông trình cos3x = 0 chöùa taäp nghieäm cuûa
phöông trình cosx = 0. Do ñoù
  
(1)  cos 3x  0  3x   k , k  Z  x   k.
2 6 3
Ñeà töông töï: Giaûi phöông trình cos2x + cos22x = 1
  1
Ñeà 45: Giaûi phöông trình: sin 4 x  cos4  x    (1)
 4 4
(Theo Boä ñeà thi)
Giaûi
 Haï baäc baèng caùch vaän duïng coâng thöùc nhaân 2
2
 1  cos 2x  1
 sin4x =  2
  (1  2 cos 2x  cos 2x)
 2  4
2
   
 1  cos  2x   
   2
 cos4  x    
 4  2 
 
 
1 1
Thay vaøo (1) ta coù:  (1  sin 2x)2  (1  2 sin 2x  sin2 2x)
4 4
1 1
(2  2 cos 2x  2 sin 2x  1) 
4 4
    1
 cos 2x  sin 2x  1  2 cos  2x    1  cos  2x   
 4  4 2
ÑT: 0937277023 45
   
  2x   k2  x   k
 2x     k2 , k  Z   2  4
4 4  
 2x  k2  x  k
Vaäy phöông trình (1) ñaõ cho coù 2 hoï nghieäm:
 
 x   k k Z
 4
 x  k
Ñeà 46: Giaûi phöông trình: sin3x + 4cos3x = 3cosx (1)
Giaûi
 Nhaän xeùt: x = k, k  Z , khoâng phaûi laø nghieäm cuûa (1) neân ta
chia 2 veá cuûa phöông trình cho sin3x. Ta coù:
1 + 4cotg3x = 3cotgx(1 + cotg2x)  cotg 3 x  3cotgx  1  0
Ñaët t = cotgx, ta coù: t3 – 3t + 1 = 0 (2)
3
Xem ña thöùc f(t) = t – 3t + 1
Ta coù: f(–2) = –1 < 0 , f(–1) = 3 > 0
f(1) = –1 < 0, f(2) = 3 > 0
Trong khoaûng (–2, 2), f(t) ñoåi daáu 3 laàn do ñoù f(t) = 0 coù 3
nghieäm thuoäc (2, 2)
Ñaët t = 2cos, ta coù: (2)  8 cos3   6 cos   1  0
 2(4 cos3   3 cos )  1  0  2 cos 3  1  0
1 2 2 2
 cos 3    3    k2, k  Z      k.
2 3 9 3
Do ñoù (2) coù 3 nghieäm laø
2
t1  2 cos 1  2 cos
9
4
t 2  2 cos 2  2 cos
9
8
t 3  2 cos 3  2 cos
9
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 3 hoï nghieäm:
 2 
x1  arc cotg  2 cos   k
 9 
46 ÑT: 0937277023
 4   8 
x 2  arc cotg  2 cos   k ; x 3  arc cot g  2 cos   k, k  Z
 9   9 
3
Ñeà 47: Giaûi phöông trình: sin 2 x  sin 2 2x  sin 2 3x  (1)
2
Giaûi
 Bieán ñoåi phöông trình (1) baèng caùch vaän duïng coâng thöùc nhaân 2
1  cos 2x 1  cos 4x 1  cos 6x 3
Ta coù: (1)    
2 2 2 2
 cos2x + cos4x + cos6x = 0
 cos6x + cos2x + cos4x = 0  2cos4xcos2x + cos4x = 0
 cos 4x  0
 cos4x(2cos2x + 1) = 0   1
 cos 2x  
 2
    
 4x   k x   k.
 2 vôùi k,   Z   8 4
 2  
 2x   3  2  x    
3
Vaäy (1) coù caùc hoï nghieäm sau:
  
 x   k.
 8 4
 
 x  3  

 x     m vôùi k, , m  Z
 3
3
Ñeà töông töï: Giaûi phöông trình: cos2x + cos22x + cos23x =
2
Ñeà 48: Giaûi phöông trình: cos4x – cos2x + 2sin6x = 0 (1)
Giaûi
4 6
 Ta haõy tính cos x vaø sin x theo t = cos2x, vôùi 1  t  1 . Ta coù:
2 2
4  1  cos 2x  1 t  1 2
cos x       (t  2t  1)
 2   2  4
3 3
6  1  cos 2x  1  t  1 3 2
2 sin x  2    2    (t  3t  3t  1)
 2   2  4
ÑT: 0937277023 47
1 2 1
Do ñoù: (1)  (t  2t  1)  t  (t 3  3t 2  3t  1)  0
4 4
 t2  2t  1  4t  t 3  3t 2  3t  1  0  t 3  4t 2  5t  2  0 (2)
Phöông trình coù moät nghieäm t = 1
(2)  (t  1)(t 2  3t  2)  0  (t  1) 2 (t  2)  0  t  1, t  2
vì t  [ 1,1] neân ta choïn
 t = 1  cos2x = 1  2x = k2 , k  Z  x  k
Vaäy (1) coù moät hoï nghieäm: x  k, k  Z
17
Ñeà 49: Giaûi phöông trình: sin8 x  cos8 x  cos2 2x (1)
16
(Theo Boä ñeà thi)
Giaûi
Bieán ñoåi veá traùi, ta coù:
sin8x + cos8x = (sin4x + cos4x)2 – 2sin4xcos4x
= [(sin2x + cos2x)2 – 2sin2xcos2x]2 – 2(sinxcosx)4
2
 1  1
= 1  sin2 2x   2. sin4 2x
 2  16
1 1 1
= 1  sin2 2x  sin4 2x  sin4 2x = sin 4 2x  sin 2 2x  1
4 8 8
1 17
Do ñoù ta coù: (1)  sin 4 2x  sin 2 2x  1 = (1  sin2 2x)
8 16
1
 2 sin 4 2x  sin 2 2x  1  0  sin2 2x  1 (loaïi)  sin2 2x 
2
1  cos 4x 1  
Do ñoù   cos 4x  0  x   k. , k  Z
2 2 8 4
 
Vaäy nghieäm cuûa (1) laø x =  k. , k  Z
8 4
Ñeà 50: Giaûi phöông trình: sin2x + sin22x + sin23x + sin24x = 2 (1)
Giaûi
Vaän duïng coâng thöùc nhaân 2, ta coù:
1  cos 2x 1  cos 4x 1  cos 6x 1  cos 8x
(1)     2
2 2 2 2
 cos 8x  cos 2x  cos 6x  cos 4x  0
48 ÑT: 0937277023
 2cos5xcos3x + 2cos5xcosx = 0  2cos5x(cos3x + cosx) =0
 cos 5x  0 (2)

 4cos5xcos2xcosx = 0   cos 2x  0 (3)
 cos x  0 (4)

Taäp nghieäm cuûa (2) chöùa taäp nghieäm cuûa (4). Do ñoù ta coù:
    
 cos 5x  0  5x   k x   k.
 2  10 5 (*)

 cos 2x  0  
 
  
 2x  2  x  4  . 2 vôùi k,   Z
Vaäy (*) laø nghieäm cuûa (1).

Ñeà 51: Giaûi phöông trình: cos2x + cos22x + cos23x =1 (1)
(Voâ ñòch Toaùn quoác teá kì 4)
Giaûi
1  cos 2x 1  cos 4x
 Ta thay cos2 x  vaø cos2 2x 
2 2
1  cos 2x 1  cos 4x
Ta coù: (1)    cos2 3x  1
2 2
 cos 2x  cos 4x  2 cos2 3x  0
Laïi thay cos4x + cos2x = 2cos3x cosx
(Coâng thöùc naøo, caùc em nhôù khoâng?)
 2 cos 3x cos x  2 cos2 3x  0  2 cos 3x(cos x  cos 3x)  0
 4 cos 3x cos 2x cos x  0  cos x  0  cos 2x  0  cos 3x  0

a/ cosx = 0  x   k , k  Z (E1 )
2
 
b/ cos2x = 0  x    ,   Z (E2 )
4 2
 
c/ cos3x = 0  x   m , m  Z (E3 )
6 3
Ta nhaän thaáy E1  E3. Do ñoù phöông trình (1) coù 2 hoï nghieäm laø
   
x    ; x   m vôùi , m  Z
4 2 6 3
Caùc em cuõng coù theå thaáy ngay laø phöông trình
cos3x = 0  3 cos x  4 cos3 x  0 chöùa phöông trình cosx=0
ÑT: 0937277023 49
Ñeà 52: Giaûi phöông trình: sin42x + cos42x = sin2xcos2x (1)
Giaûi
Bieán ñoåi veá traùi, ta coù:
(1)  (sin2 2x  cos2 2x)2  2 sin2 2x cos2 2x  sin 2x cos 2x
1 1
 1 sin2 4x  sin 4x  sin2 4x  sin 4x  2  0
2 2
sin 4x  1 
  sin 4x  1  4x   k2, k  Z
sin 4x  2 (loaïi) 2
 
x  k.
8 2
Phöông phaùp: Gaëp phöông trình baäc cao, ta duøng phöông phaùp
haï baäc hoaëc duøng aån soá phuï.
PHÖÔNG PHAÙP LÖÔÏNG GIAÙC COÅ ÑIEÅN
I. Ñònh nghóa: Phöông trình coù daïng: acosx + bsinx = c (1)
a, b, c coù theå laø haèng soá hoaëc phuï thuoäc moät tham soá.
II. Phöông phaùp giaûi:
A. Tröôøng hôïp ñaëc bieät:
1– Neáu a = 0:
(1)  bsinx = c
 Neáu b = c = 0: (1) voâ ñònh
 Neáu b = 0, c  0: (1) voâ nghieäm
 Neáu b  0, ta coù phöông trình löôïng giaùc cô baûn (PTLGCB)
c
sin x  (PTLGCB)
b
2– Neáu b = 0:
(1)  acosx = c
 Neáu a = c = 0 : (1) voâ ñònh
 Neáu a = 0 , c  0 : (1) voâ nghieäm
c
 Neáu a  0, ta coù PTLGCB: cos x 
a
3– Neáu c = 0
(1)  acosx + bsinx = 0
Ta chæ xeùt tröôøng hôïp a, b  0. Ta coù PTLGCB:
50 ÑT: 0937277023
a
tgx  
b
4– Neáu a = b  0, ta coù:
c
cosx + sinx =
a
 
Thay cosx + sinx = 2 cos  x  
 4
 
hoaëc cosx + sinx = 2 sin  x  
 4
ta seõ ñöôïc moät PTLGCB
5– Neáu b = –a  0, ta coù
c
cosx – sinx =
a
  c   c
 2 cos  x    hoaëc 2 sin  x   
 4 a  4 a
B. Tröôøng hôïp toång quaùt: a, b  0

Caùch 1: Duøng goùc phuï
Chia 2 veá cuûa phöông trình
acosx + bsinx = c
b c
cho a  0. Ta coù: cos x  sin x 
a a
b
Ñaët  tg, ta coù:
a
c sin  c
cos x  tg sin x   cos x  sin   cos 
a cos  a
c
 cos(x  )  cos  (2)
a
(2) laø PTLGCB. Ta choïn cung (goùc)  sao cho
c c
cos   cos  vôùi  1  cos   1  cos(x  )  cos 
a a
 x      k2  x      k2
 
 x      k ' 2, k, k '  Z  x      k ' 2
Coù theå vieát chung: x =     2   Z
ÑT: 0937277023 51
Ñieàu kieän ñeå (1) coù nghieäm cuõng laø ñieàu kieän ñeå (2) coù nghieäm
nghóa laø:
c c2 c2 1 b
1  cos   1  2 cos2   1  2 . 2
 1 (Thay tg  )
a a a 1  tg  a
c2 c2
 1 1

2 b2  a 2  b2
a 1  2 
 a 

Vaäy a2 + b2  c2
Chuùng ta cuõng coù theå tìm thaáy ñieàu kieän naøy baèng caùch vaän
duïng BÑT Bunhiacoápski. Ta coù:
c = acosx + bsinx
 c2  (a cos x  b sin x)2  (a 2  b2 )(sin2 x  cos2 x)  c2  a 2  b2
b
Chuù yù: Coù theå ñaët  cotg hoaëc chia 2 veá phöông trình cho b.
a
Caùch 2: Duøng aån soá phuï
x
Ñaët t  tg vôùi x  (2k  1), k  Z
2
2t 1  t2
Ta coù sinx  2
, cos x 
1t 1  t2
Phöông trình acosx + bsinx = c trôû thaønh
1  t2 2t
a 2
b c
1t 1  t2
 a  at 2  2bt  c  ct 2  (c  a)t 2  2bt  c  a  0 (2)
Bieät soá:   b2  (c  a)(c  a)  b2  (c2  a 2 )  a 2  b2  c2
 a2 + b2 < c2   ' < 0: (2) voâ nghieäm  (1) voâ nghieäm
 a2 + b2 > c2   ' > 0: (2) coù nghieäm  (1) coù nghieäm
x
Giaûi PTLGCB: tg t
2
Ñeà 53: Giaûi phöông trình: cosx + 3 sin x  1 (1)

Giaûi
52 ÑT: 0937277023

 Ta coù: (1)  cos x  tg sin x  1
3
  
 cos x cos  sin x sin   cos
3 3 3
  2  2
 cos  x    cos  x   k2, k  Z
 3 3 3 3
 (2k  1) 
 2
x   k2   
3 3    k2 , k  Z
 3
Ñeà 54: Giaûi phöông trình: cos2x + sin2x = 2 (1)

Giaûi
  
 Ta coù: (1)  2 cos  2x    2
 4 
   
 cos  2x    1  2x   k2 , k  Z  2x   k2
 4 4 4

Vaäy x   k , k  Z
8
Ñeà 55: Giaûi phöông trình: sinx + mcosx = 1 (1)
a. Giaûi (1) khi m = – 3
b. Ñònh m ñeå phöông trình (1) voâ nghieäm
c. Ñònh m ñeå phöông trình (1) coù nghieäm chung vôùi phöông trình
msinx + cosx = m2 (2)
Giaûi
a/ Khi m = – 3 , ta coù:

sinx – 3 cosx = 1  sin x  tg cos x  1
3
     
 sin x cos  sin cos x  cos  sin  x    sin
3 3 3  3 6
    
 x    k2  x   k2
 3 6  2
  5   7 
 x  3  6  2  x  6  2 vôùi k,   Z
ÑT: 0937277023 53
b/ Ñieàu kieän ñeå (1) voâ nghieäm laø: 1 + m2 <1  m2 < 0 : voâ lí
Vaäy khoâng toàn taïi m ñeå phöông trình (1) voâ nghieäm (coøn coù
nhieàu caùch khaùc nöõa, xin môøi caùc em thöû nghieân cöùu)
c/ Giaû söû (1) coù nghieäm chung x0 vôùi (2). Ta coù:
sin x0  m cos x0  1
 2
m sin x 0  cos x0  m
– Neáu m = 0, ta coù:
sin x0  1 
  x0   k2 , k  Z
cos x 0  0 2
– Neáu m  0 , ta coù:
(m2  1) sin x  m3  1
0
 2
(m  1) cos x0  (m  1)m
 Khi m = 1  heä voâ ñònh: (1) coù voâ soá nghieäm chung vôùi (2)
 Khi m =– 1  heä voâ nghieäm: (1) khoâng coù nghieäm chung vôùi (2)
 Khi m   1  heä coù nghieäm
 m2  m  1
sin x0 
m1

cos x   m
 0
m1
2 2
 m2  m  1   m 
Ta phaûi coù      1
 m1  m  1
   
 (m2  m  1)2  m2  (m  1)2
 m4  2m2 (m  1)  (m  1)2  m 2  (m  1) 2
 m 2 (m2  2m  3)  0
 m2  0 (vì m2 + 2m + 3 >0  m). Vaäy m = 0  m = 1
Ñeà 56: Giaûi phöông trình: sinx + 2sin2x = 3 + sin3x (1)

Giaûi
 Ta coù: (1)  2 sin 2x  (sin 3x  sin x)  3
3
 2 sin 2x  2 cos 2x sin x  3  sin 2x  sin x cos 2x  (2)
2
54 ÑT: 0937277023
 1 sin x  3
 1  sin2 x  sin 2x  cos 2x  
 2  2
 1  sin x 1  sin2 x 
(Xem (2) laø phöông trình löôïng giaùc coå ñieån
3
asin2x + bcos2x = c maø a = 1, b = –sinx , c =
2
a 2  b2  1  sin 2 x laøm thöøa soá chung)
ôû veá traùi, ñaët
1 sin x
Ñaët cost = , sin t 
1  sin 2 x 1  sin 2 x
3
 1  sin2 x sin(2x  t) 
2
3
VT  2  VP 
2
Vaäy phöông trình ñaõ cho voâ nghieäm.
Ñeà 57: Giaûi phöông trình: 3cosx + 2sinx = 1 (1)

Giaûi
2 1
 Chia 2 veá phöông trình (1) cho 3, ta coù: cosx + sin x 
3 3
2 1
Goïi tg  , ta coù: cos (x  )  cos 
3 3
1
Goïi  laø cung (goùc) maø cos   cos 
3
 cos(x  )  cos   x      k2, k  Z
Ñeà 58: Giaûi vaø bieän luaän theo tham soá m, phöông trình
mcosx – sinx = m – 1 (1)
 
vôùi  x  . AÙp duïng m = 2.
6 3
Giaûi
x
 Ñaët t = tg , x  (2k  1), k  Z . Ta coù:
2
1  t2 2t
m 2
 2
 m  1  (2m  1)t 2  2t  1  0 (2)
1 t 1 t
   x 
Theo giaû thieát, ta phaûi coù: x   
6 3 12 2 6
ÑT: 0937277023 55
 x  3
 tg  tg  tg  2  3  t  (*)
12 2 6 3
1
– Neáu 2m – 1 = 0  m 
2
1
(2)  t  thoûa (*)
2
1
Nghieäm cuûa (1) laø x = 2arctg  2k , k  Z
2
1
– Neáu m  : Ñieàu kieän ñeå (2) coù nghieäm laø:
2
 '  1  (2m  1)  0  m  0
Ñaët f(t) = (2m–1)t2 + 2t –1, ta coù:
 3 1 2 3 2m 2 3 4
f   (2m  1).  1   
 
3  3 3 3 3 3

 3
f  0 m 2 3
 3 

f (2  3)  (2m  1)(7  4 3)  2(2  3)  1 = 2(7  4 3)m  2 3  4
42 3
f (2  3)  0  m   2 3
2(7  4 3)
1
Maët khaùc: 2m–1 > 0  m >
2
Coù caùc khaû naêng sau:
 3
a/ Neáu 0  m  2  3  (2m  1)f  0
 3 
 
3
(2m  1)f (2  3)  0  vaø 2  3 naèm ngoaøi khoaûng 2
3
nghieäm cuûa (2)
3 S 1 3
Ngoaøi ra    2 3   t1  t 2
3 2 2m  1 3
Do ñoù phöông trình (1) voâ nghieäm
1  3
b/ Neáu 2 – 3  m   (2m  1)f    0 vaø
2  3 
 
56 ÑT: 0937277023
3
(2m  1)f (2  3)  0  2  3  t1   t2
3
x
Do ñoù phöông trình (1) coù nghieäm cho bôûi tg = t1
2
1  3
c/ Neáu  m  2  3  (2m  1)f  0
2  3 
 
3
(2m  1)f (2  3)  0  t1  2  3  t2 
3
x
Do ñoù (1) coù nghieäm cho bôûi tg = t2
2
 3
d/ Neáu 2  3  m  (2m  1)f  0
 3 

S 3
(2m  1)f (2  3)  0 vaø  2  3  t1  t 2  2  3 
2 3
Do ñoù (1) voâ nghieäm
Vaäy (1) coù nghieäm khi vaø chæ khi: 2  3  m  2  3
+ AÙp duïng: Khi m = 2 , ta coù: (1)  2 cos x  sin x  1
 t  1
(2)  3t 2  2t  1  0  
t  1
 3
x x  
Do ñoù:  tg  1     k , k  Z  x    k2
2 2 4 2
  
Ta phaûi coù:    k2  , khoâng toàn taïi
6 2 3
x 1 1
 tg  , thoûa  x  2arctg  2 ,   Z
2 3 3
Ñeà 58: Giaûi phöông trình: tgx  3cotgx  1  3 (1)
Giaûi
sin x cos x 
 Thay tgx  vaø cotgx= , vôùi x  k. , k  Z
cos x sin x 2
(1)  sin 2 x  3 cos2 x  (1  3) sin x cos x
1  cos 2x 1  cos 2x 1  3
  3  sin 2x
2 2 2
ÑT: 0937277023 57
 (1  3) sin 2x  (1  3) cos 2x  1  3
3 1
Chia 2 veá cho 1+ 3 , ta coù: sin 2x  cos 2x  1
1 3

 sin 2x  (2  3) cos 2x  1  sin 2x  tg cos 2x  1
12
    5
 sin  2x    cos  sin
 12  12 12
  5  
 2x    k2  x   k
 12 12  4
  7  
 2x  12  12  2 , vôùi k,   Z  x  3   , thoûa
Ñeà 59: Ñònh m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:

m1
cos x  3 sin x  (1)
m1
Giaûi
2
 m 1 2 2
 Ñieàu kieän ñeå (1) coù nghieäm laø:    1  ( 3)  4 , m  1
 m  1 
1
 (m  1) 2  4(m  1)2  3m2  10m  3  0  m  3  m  
3
 m 1
Caùch 2: Ta coù theå vieát: cos x  tg sin x  , m  1
3 m 1
  m1  m1
 cos  x    cos 
 3 m 1 3 2(m  1)
2
m 1  m 1 
Ta phaûi coù: 1  1  1
2(m  1)  2(m  1) 
 (m  1) 2  4(m  1)2  ñpcm
Caùc em haõy tìm caùc caùch giaûi khaùc
Ñeà 60: Giaûi phöông trình: 3cosx + 4sinx = 5 (1)
Giaûi
58 ÑT: 0937277023
x 1  t2 2t
Ñaët t = tg , ta coù: (1)  3. 2
 4.  5 (1)
2 1 t 1  t2
 3  3t 2  8t  5  5t 2  8t 2  8t  2  0  4t 2  4t  1  0 (2)
Phöông trình (2) coù nghieäm keùp
1 x 1 x 1
t1  t 2   tg    arctg  k, k  Z
2 2 2 2 2
1
 x  2arctg  k2, k  Z
2
1
Vaäy nghieäm cuûa (1) laø: x = 2arctg  k2, k  Z
2
Ñeà 61: Ñònh moïi giaù trò cuûa tham soá m ñeå phöông trình sau
coù nghieäm: cos 2x  2m 2 sin 2x  2  m
Giaûi
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Bunhiacoápski, ta coù
(2  m) 2  1  8m2  4  4m  m2  1  8m2
3
 7m2  4m  3  0  m  1  m 
7
3
Ñeå phöông trình coù nghieäm, ta phaûi coù: m  1  m 
7
Caùch 2: Chia 2 veá cuûa phöông trình cho 1  8m2 , ta coù:
1 2m 2 2m
cos 2x  sin 2x 
2 2
1  8m 1  8m 1  8m2
1 2m 2
Ñaët cos   , sin  
1  8m2 1  8m 2
Phöông trình trôû thaønh
2m 2m
cos2xcos – sin2xsin =  cos(2x  ) 
2
1  8m 1  8m2
2m
Ñieàu kieän coù nghieäm laø –1  1
1  8m2
2
 2m 
   1  (2  m) 2  1  8m2
 2 
 1  8m 
ÑT: 0937277023 59
3
 7m2  4m  3  0  m  1  m 
7
Ta tìm laïi ñöôïc keát quaû ôû treân.
PHÖÔNG TRÌNH TOAØN PHÖÔNG
(Phöông trình baäc hai theo sinx vaø cosx)
1. Phöông trình coù daïng: Asin2x + Bsinxcosx + Ccos2x + D =0 (1)
2. Phöông phaùp giaûi
a/ Phöông phaùp 1: Ñöa veà daïng phöông trình löôïng giaùc coå ñieån
Thay
1  cos 2x 1  cos 2x sin 2x
sin2 x  , cos2 x  , sin x cos x 
2 2 2
CA B A C
Ta coù: (1)  cos 2x  sin 2x     D
2 2 2 2
 (C  A) cos 2x  B sin 2x   A  C  2D
Ñieàu kieän coù nghieäm laø: (C – A)2 + B2  (A + C + 2D)2
Caùch giaûi ta ñaõ bieát
b/ Phöông phaùp 2: Ñöa veà phöông trình baäc 2 theo tgx.
 . Neáu A + D = 0  D = – A
Ta coù: (1)  C cos2 x  A(1  sin 2 x)  B sin x cos x  0
 C cos2 x  A cos2 x  B sin x cos x  0
 (C  A) cos2 x  B sin x cos x  0
 cos x[(C  A) cos x  B sin x]  0
 cos x  0

 (C  A) cos x  B sin x  0
Ta ñöôïc nhöõng phöông trình löôïng giaùc cô baûn.
 . Neáu A + D  0 : phöông trình (1) khoâng theå coù nghieäm cho
bôûi cosx = 0
Do ñoù coù theå chia 2 veá cuûa (1) cho cos2x:
Atg2x + Btgx + C + D(1+tg2x) = 0
 (A  D)tg 2 x  Btgx  C  D  0
Ta ñöôïc phöông trình baäc hai theo tgx maø caùch giaûi ta ñaõ bieát
60 ÑT: 0937277023
Ñeà 62: Giaûi phöông trình: 3sin2x + 8sinxcosx + 4cos2x = 0 (1)
Giaûi
 Vì cosx  0 neân ta chia 2 veá phöông trình (1) cho cos2x. Ta coù:
3tg2x + 8tgx +4 = 0
Ta ñöôïc moät phöông trình baäc 2 theo tgx maø 2 nghieäm laø
2  3
tgx   ; tgx  2  x = arctg     k
3  2
x = arctg (2)   vôùi k,   Z
Ñeà 63: Giaûi phöông trình: 4cos2x – 6sin2x + 5sin2x – 4 = 0 (1)
Giaûi
Caùch 1:
 Vì cosx  0, ta chia 2 veá phöông trình cho cos2x:
4 – 6tg2x + 10tgx – 4(1 + tg2x) = 0  10tg 2 x  10tgx  0
 x  k
 tgx  0
 
tgx  1  x     vôùi k,   Z
  4
+ Chuù yù: Khi chia cho cos2x thì cuõng coù nghóa laø nhaân vôùi
1
2
hay nhaân vôùi (1  tg 2 x)
cos x
1  cos 2x 1  cos 2x
Caùch 2: Ta haõy thay cos2x = vaø sin 2 x  vaøo
2 2
1  cos 2x 1  cos 2x
(1) ta coù: 4.  6.  5 sin 2x  4  0
2 2
 2  2 cos 2x  3  3 cos 2x  5 sin 2x  4  0
 5 cos 2x  5 sin 2x  5  cos2x + sin 2x = 1
    1
 2 cos  2x    1  cos  2x   
 4  4 2
  
2x    m2    
 4 4   2x   m2   x   m
 2  4
  
2x  4   4  n2 vôùi m,n  Z  2x  n2  x  n
Keát quaû dó nhieân, phuø hôïp vôùi caùch giaûi treân.
ÑT: 0937277023 61
7 sin 2 x  4 sin x cos x  3 cos2 x  3 3 15  0 (1)
Giaûi
1  cos 2x 1  cos 2x
 Caùch 1: Thay sin 2 x  , cos2 x  vaø
2 2
2sinxcosx = sin2x, ta coù:
(1  cos 2x) 3(1  cos 2x)
(1)   2 sin 2x   33 15  0
2 2
 5 cos 2x  2 sin 2x  2  33 15  0 (2)
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Bunhiacoápski, ta coù:
(–5cos2x + 2sin2x)2  29
  29  5 cos 2x  2 sin 2x  29
Do ñoù: 5 cos 2x  2 sin 2x  2  33 15  29  2  33 15  0

 (2) voâ nghieäm
Vaäy phöông trình ñaõ cho laø voâ nghieäm.
Caùch 2: Trong (1) neáu ta cho cosx = 0 thì
3 3 15
(1)  sin2 x  , voâ lí
7
Do ñoù cosx  0. Chia 2 veá cuûa (1) cho cos2x, ta coù
7tg 2 x  4tgx  3  3 3 15(1  tg 2 x)  0
 (7  33 15)tg 2 x  4tgx  3(1  33 15)  0 (3)
Ta coù:  '  4  3(7  3 3 15)(1  33 15) = 4  3(7  4 3 15  3 3 225)

= 25 + 12 3 15  9 3 225
Caùc em so saùnh 25 + 12 3 15 vaø 9 3 225 baèng caùch laäp phöông 2
bieåu thöùc    0  (3) voâ nghieäm  (1) voâ nghieäm
Ñeà 65: Ñònh m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:

3sin2x – 6sinxcosx – 5cos2x +m = 0 (1)
Giaûi
1  cos 2x 1  cos 2x
Caùch 1: (1)  3  3 sin 2x  5 m0
2 2
62 ÑT: 0937277023
 3 5 5
  cos 2x  3 sin 2x   cos 2x  m  0
2 2 2 2
 –4cos2x – 3sin2x = –m +1  4cos2x + 3sin2x = m – 1 (2)
(2) laø phöông trình löôïng giaùc coå ñieån coù
a = 4 , b = 3 , c = m –1
Ñeå (1) coù nghieäm thì (2) phaûi coù nghieäm  c2  a 2  b2
(m–1)2  16 + 9 = 25  5  m  1  5  4  m  6
Vaäy ñeå (1) coù nghieäm thì 4  m  6
Caùch 2: cho cosx = 0: (1)  3  m  0  m  3
Do ñoù (1) coù nghieäm khi m = – 3 (a)
– Giaû söû m  3  cos  0
Chia 2 veá cuûa (1) cho cos2x ta coù:
3tg2x – 6tgx – 5 +m(1+tg2x) = 0
 (m  3)tg 2 x  6tgx  m  5  0 (2)
Vì m  3 neân (2) laø moät phöông trình baäc 2 theo tgx. Ñieàu kieän
coù nghieäm cuûa (2) laø:
 '  0, m  3  9  (m  3)(m  5)  0, m  3
 m 2  2m  24  0, m  3  4  m  6, m  3 (b)
Keát hôïp (a) vaø (b) ta coù taäp caùc giaù trò cuûa m phaûi tìm laø ñoaïn [–4,6].
Ñeà 66: Giaûi phöông trình
3 sin 2 x  (3  3) sin x cos x  3 cos2 x  0 (1) vôùi x  [0, 2 ]
Giaûi
 Vì cosx = 0 khoâng phaûi laø nghieäm cuûa (1) neân ta coù theå chia 2
veá cuûa (1) cho cos2x. Ta coù: (1)  3tg 2 x  (3  3)tgx  3  0
Ñaây laø moät phöông trình baäc hai theo tgx, coù toång caùc heä soá
baèng 0, do ñoù phöông trình coù 2 nghieäm laø:
3
tgx = 1; tgx =
3

a/ Vôùi tgx = 1, ta coù: x=  k , k  Z
4
ÑT: 0937277023 63
 5x
Vì x  [0, 2] neân ta coù theå thaáy ngay laø: x  ,x 
4 4
Hoaëc coù theå lí giaûi nhö sau:
  7 1 7
x  [0, 2]  0   k  2    k   k 2
4 4 4 4 4
 5
Do k  Z neân k chæ coù theå laø 0 hoaëc 1  x  ,x 
4 4
3 
b/ Vôùi tgx = , ta coù: x =   ,   Z
3 6
 7
vì x  [0, 2] neân ta coù: x  ,x 
6 6
Vaäy baøi toaùn coù 4 lôøi giaûi
 5
x1  , x2 
4 4
 7
x3  , x4 
6 6
Ñeà 67: Ñònh caùc giaù trò cuûa m ñeå cho phöông trình sau coù
nghieäm: 6sin2x + msinxcosx – cos2x = 2 + m (1)
Giaûi
 Ta bieán ñoåi veá traùi cuûa (1)
1  cos 2x m sin 2x 1  cos 2x
(1)  6.    2m
2 2 2
 6  6 cos 2x  m sin 2x  1  cos 2x  4  2m
 m sin 2x  7 cos 2x  2m  2 (2)
Ñieàu kieän ñeå (1) coù nghieäm  (2) coù nghieäm
 m2  49  (2m  2)2  m2  49  4m2  8m  4
4  151 4  151
 3m2  8m  45  0  m
3 3
4  151 4  151
Vaäy ñeå (1) coù nghieäm, ta phaûi coù: m
3 3
64 ÑT: 0937277023
PHÖÔNG TRÌNH ÑOÁI XÖÙNG ÑOÁI VÔÙI sinx vaø cosx
1. Phöông trình coù daïng

A(sinx + cosx) + Bsinxcosx + C =0 (1)
2. Phöông phaùp giaûi:
Ñaët sinx + cosx = t, vôùi  2  t  2
t2  1
 1  2 sin x cos x  t 2  sin x cos x 
2
Phöông trình (1) trôû thaønh:
B(t 2  1)
At +  C  0  Bt 2  2At  2C  B  0 (2)
2
Giaûi (2):
– Neáu (2) voâ nghieäm  (1) voâ nghieäm
– Neáu (2) coù nghieäm t  [  2, 2]  (1) voâ nghieäm
– Neáu (2) coù nghieäm t 0  [ 2, 2] , ta giaûi phöông trình:
sinx + cosx = t0
   
 2 cos  x    t 0 (hoaëc 2 sin  x    t 0 )
 4  4
  t   t
 cos  x    0 (hoaëc sin  x    0 )
 4 2  4 2
 Chuù yù 1:
– Neáu A(sinx – cosx) + Bsinxcosx + C =0 (1)
Ta ñaët cosx – sinx = t
  t2
Khi ñoù ta seõ coù sinxcosx =
2
 Chuù yù 2:
Coù theå duøng phöông phaùp goùc phuï:

Ñaët x   z
4
sin x  cos x  2 cos z
  1
sin x cos x  2 cos 2z

hoaëc x  z
4
ÑT: 0937277023 65
Ñeà 68: Giaûi phöông trình: 2(cos x  sin x)  sin x cos x  1 (1)
Giaûi
 Ñaët cosx + sinx = t , vôùi t  [  2, 2] (*)
2
t 1
 sin x cos x 
2
t2  1
Ta coù: (1)  t 2   1  t2  2t 2  1  0 (2)
2
t1  2  1 (thoûa (*))
t 2  2  1 (loaïi)
 
Do ñoù ta coù: cosx + sinx = 2 1  2 cos  x    2  1
 4
  2 1  2 1
 cos  x     x    arccos  k2 , k  Z
 4 2 4 2
Vaäy nghieäm cuûa (1) laø:
 2 1
x  arccos  k2 , k  Z
4 2
1 1 10
cosx   sin x   (Theo boä ñeà thi)
cos x sin x 3
Giaûi
 Ñieàu kieän:
cos x  0 
  sin 2x  0  x  k. , k  Z
sin x  0 2
Phöông trình ñaõ cho coù theå vieát döôùi daïng:
cosx  sinx 10
cosx  sinx  
sinxcosx 3
t2  1
Ñaët cosx + sinx = t , vôùi t  [  2, 2] (*)  sinxcosx 
2
t 10 2t 10
Ta coù: t  2
 t 2  vôùi t  1 (**)
t 1 3 t 1 3
2
66 ÑT: 0937277023
 3t 3  10t 2  3t  10  0
Phöông trình coù nghieäm t = 2 do ñoù ta ñaët t – 2 laøm thöøa soá chung:
(t – 2) (3t2 – 4t – 5) = 0 (2)
Suy ra (2) coù 3 nghieäm laø:
t1 = 2 (loaïi)
2  19
t2  (loaïi)
3
2  19
t3  (thoûa caùc ñieàu kieän (*) vaø (**))
3
Do ñoù, ta coù:
2  19    2  19
cosx + sinx =  cos  x   
3  4 3 2
 2  19
 x   arccos  k ' 2 , k ' 2  Z
4 3 2
 2  19
x  arccos  k ' 2
4 3 2

(x thoûa ñieàu kieän ban ñaàu: x  k. )
2
Vaäy phöông trình ñaõ cho coù nghieäm laø:
 2  19
x  arccos  k ' 2 , k '  Z
4 3 2
Ñeà 70: Cho phöông trình:
sin 2x – 2m 2(cos x  sin x)  1  6m 2  0 (1)
a. Giaûi (1) khi m = 1
b. Ñònh m ñeå (1) coù nghieäm.
Giaûi
 a. Khi m = 1, ta coù:
sin 2x – 2 2(cos x  sin x)  5  0 (2)
Ñaët cosx + sinx = t , vôùi t  [  2, 2]  sin 2x  t 2  1
Do ñoù ta coù: t 2  1  2t 2  5  0  t2  2t 2  6  0 (3)
ÑT: 0937277023 67
t1   2 ; t 2  3 2 (loaïi)
  
 cos x  sin x   2  cos  x    1  x   (2k  1), k  Z
 4 4

Vaäy x =  (2k  1) , k  Z
4
b. Vôùi caùch ñaët cosx + sinx = t, t  [  2, 2] ta coù:
(1)  t 2  2m 2t  6m2  0 (1’)
– Neáu m = 0 : (1’)

 t  0  cosx  sinx  0  x    k , k  Z
4
– Neáu m  0 : (1’) coù 2 nghieäm t1   m 2 , t2  3m 2
Ta phaûi coù:  2  m 2  2   2  3m 2  2
1 1
 1  m  1    m   1  m  1
3 3
Vaäy 1  m  1
Ñeà 71: Ñònh a ñeå phöông trình sau coù nghieäm:
1 1
  4a (Theo boä ñeà thi)
cos 3x sin 3x
Giaûi
cos 3x  0 
 Ñieàu kieän:   sin 6x  0  x  k. , k  Z
sin 3x  0 6
Phöông trình ñaõ cho töông ñöông vôùi phöông trình
sin 3x  cos 3x
 4a (1)
sin 3x cos 3x
Ñaët sin3x – cos3x= t , vôùi t  [  2, 2] (*)
1  t2
 sin3xcos3x  , ta coù:
2
2t
2
 4a , t  1 (**)  4at2  2t  4a  0  2at 2  t  2a  0 (2)
1t

– Neáu a = 0: (2)  t  0  cos x  sin x  0  x    k , k  Z
4
68 ÑT: 0937277023
– Neáu a  0
(2) coù 2 nghieäm t1, t2 traùi daáu
Ñaët f(t) = 2at2 + t – 2a
Ta coù: f(1) = 1; f(–1) = –1
Do ñoù t  1 khoâng phaûi laø nghieäm cuûa (2) maø f(1). f(–1) = –1 <
0  (2) coù nghieäm t  [ 1,1] nghóa laø (2) coù nghieäm
t  [  2, 2] a
Vaäy phöông trình ñaõ cho luoân luoân coù nghieäm a .
Ñeà 72: Giaûi vaø bieän luaän phöông trình

sinxcosx – m(sinx + cosx) +1 = 0 (1)
Giaûi
Ñaët t = sinx + cosx, vôùi  2  t  2 . Ta coù:
t2  1
(1)   mt  1  0  t 2  2mt  1  0 (2)
2
Ñieàu kieän ñeå (2) coù nghieäm laø
 '  m2  1  0  m  1  m  1 (3)
Ñaët f(t)= t 2  2mt  1 . Ta coù:

f( 2)  2  2m 2  1  3  2m 2
f(– 2)  2  2m 2  1  3  2m 2
Ñeå (1) coù nghieäm thì (2) phaûi coù 1 nghieäm
t  [  2, 2]  f ( 2)f ( 2)  0
3 2 3 2
 (3  2m 2)(3  2m 2)  0   m (4)
4 4
Hoaëc caû 2 nghieäm  [  2, 2] . Ta coù
3 2
f ( 2)  0  3  2m 2  0  m  (5)
4
3 2
f ( 2)  0  3  2m 2  0  m   (6)
4
S
 2  2 2m 2 (7)
2
ÑT: 0937277023 69
Phöông trình (1) coù 2 nghieäm khi vaø chæ khi caùc ñieàu kieän (3) (5),
(6) vaø (7) thoûa
Vaäy: (1) coù nghieäm khi vaø chæ khi
3 2 3 2
 m  1  1  m 
4 4
Caùch 2: Duøng goùc phuï
 
Ñaët x   z  z   x
4 4
    
 sin x  cos x  sin x  sin   x   2 sin cos   x   2 cos z
2  4 4 
1 1   1
vaø sinxcosx= sin 2x  cos   2x   cos 2z
2 2 2  2
Ñeà 73: Giaûi vaø bieän luaän phöông trình
sinxcosx – sinx – cosx + m = 0 (1)
Giaûi
 Ta haõy duøng phöông phaùp goùc phuï

Ñaët x   z , ta coù: sinx + cosx = 2 cos 2z
4
1
Do ñoù: (1)  cos2z  2sinz  m  0
2
1 1
 (2cos2 z  1)  2cosz  m  0  cos2 z  2cosz  m   0
2 2
 2cos2 z  2 2cosz  2m  1  0 (2)
a) Phöông trình (1) coù 1 nghieäm neáu
2 2 1 2 2 1
f(1)f(–1) < 0   m
2 2
vôùi f(t) = 2 t 2  2 2t  2m  1
vaø t  [ 1,1]
b) Phöông trình (1) coù 2 nghieäm khi vaø chæ khi
  0 m 1
2 2 1
 f(–1) > 0  m  
2
2 2 1
 f(1)> 0  m 
2
70 ÑT: 0937277023
S 2
vaø 1   1  1   1 (thoûa m)
2 2
2 2 1
hay  m 1
2
Chuù yù: Sau khi caùc em tìm ñöôïc t töùc laø cosz vaø ta suy ra giaù trò cuûa
z.
z   arccos t  k2 , k  Z

Do ñoù: x   arccos t  m2, m  Z
4

 Cuõng coù theå ñaët x   z
4
PHÖÔNG TRÌNH VOÂ TÆ
Phöông phaùp giaûi: Bieán ñoåi phöông trình voâ tæ thaønh höõu tæ
1– Daïng I: f (x) = g(x) (1)
a. Ta phaûi buoäc moät soá ñieàu kieän:
– Ñieàu kieän ñeå caên thöùc baäc chaün noùi chung vaø baäc 2 noùi rieâng, coù
nghóa laø bieåu thöùc naèm döôùi daáu caên khoâng aâm: f (x)  0 (a)
– Trong ñieàu kieän naøy, veá traùi khoâng aâm do ñoù ñeå phöông trình coù
nghóa thì ta phaûi coù veá phaûi cuõng khoâng ñöôïc aâm: g(x)  0 (b)
– Giao cuûa 2 taäp nghieäm (a) vaø (b) laø ñieàu kieän ñeå (1) coù nghóa.
Nghieäm cuûa (1) phaûi thoûa ñieàu kieän giao naøy.
b) Vôùi ñieàu kieän naøy, 2 veá cuûa (1) khoâng aâm, ta bình phöông 2 veá
cuûa (1), ta coù: f(x)= [g(x)]2 (2)
(2) laø moät phöông trình maø ta ñaõ quen thuoäc caùch giaûi. Giaûi (2), ñoái
chieáu ñieàu kieän, choïn nghieäm thích hôïp. Ta coù nghieäm cuûa (1)
Sô ñoà caùch giaûi:
f (x)  0

f (x)  g(x)  g(x)  0
 2
f (x)  [g(x)]
 
Ñeà 74: 1  8 sin 2x cos2 2x  2 sin  3x   (1)
 4
Giaûi
ÑT: 0937277023 71
1  8 sin 2x cos2 2x  0 (a)

Ñieàu kieän:    (*)
sin  3x  4   0 (b)
  
Vôùi ñieàu kieän (*), ta coù:
 
(1) 1  8 sin 2x cos2 2x  4 sin 2  3x  
 4
(Bieán ñoåi vaø laøm goïn töøng veá)
 
1  cos  6x  
 2
 1  8 sin 2x cos 2x cos 2x  4
2
 1  4 sin 4x cos 2x  2(1  sin 6x)
1
 1  2(sin 6x  sin 2x)  2  2 sin 6x  sin 2x  (2)
2
Phöông trình (2) coù 2 nhoùm nghieäm:
 
x   k
 12
 5
 x  12   vôùi k,   Z
Ñoái chieáu vôùi ñieàu kieän (*):
1
– Vì sin 2x =  1  8 sin 2x cos2 2x  0
2
1 3
(1  8 sin 2x cos2 2x  1  8. .  1  3  4  0 )
2 4
1
Vaäy (a) ñöôïc thoûa x sao cho sinx=
2
– Ta chæ caàn xeùt ñieàu kieän (b)
    
 Vôùi x   k , k  Z  sin  3x    sin   k 
12  4 2 
1  0 neáu k chaün : k  2m
=
 1  0 neáu k leû : k  2n  1 , m  Z
 (b) chæ thoûa vôùi k = 2m
5    3 
 Vôùi x    ,   Z  sin  3x    sin    
12  4  2 
72 ÑT: 0937277023
 1  0 neáu  chaün :   2n
=  (b) chæ thoûa vôùi l= 2n + 1
1  0 neáu leû :   2n  1 , n  Z
 5
Vaäy nghieäm cuûa (1) laø: x   m.2 ; x  (2n  1) (m, n  Z)
12 12
2  3 cos 2x  sin x (1) (Boä ñeà thi)
Giaûi
 Tuy phöông trình coù chöùa hai caên thöùc nhöng ngoaøi caùc caên
thöùc ra, phöông trình khoâng chöùa moät soá haïng naøo khaùc. Do ñoù
ta coù theå xeáp loaïi phöông trình naøy vaøo daïng 1.
Ta coù:
 2
2  3 cos 2x  0 cos 2x  (a)
 3

(1)  sin x  0  sin x  0 (b)
2  3 cos 2x  sin x 3 cos 2x  sin x  2  0 (2)
 

Giaûi (2): – 3cos2x – sinx + 2 = 0  3(1  2 sin2 x)  sin x  2  0
 1
sin x 
 6 sin 2 x  sin x  1  0   2
 1
sin x   3
1
Ñoái chieáu vôùi (b)  sin x 
2
1 1 1 2
Ta coù cos 2x  1  2 sin 2 x  1  2.  1    thoûa (a)
4 2 2 3
Vaäy nghieäm cuûa (1) cho bôûi
1  5
sinx =  x   k2  x   k ' 2 vôùi k, k '  Z
2 6 6
Ñeà 76: Giaûi phöông trình: 3  4 cos 2x  2 cos x (1)
Giaûi
 Ta coù:
ÑT: 0937277023 73
 3
3  4 cos 2x  0 cos 2x   (a)
 4

(1)  cos x  0  cos x  0 (b)
3  4 cos 2x  2 cos x 4 cos 2x  2 cos x  3  0 (2)
 

Giaûi (2): ta coù (2)  4(2 cos2 x  1)  2 cos x  3  0
 1
 cos x 
2
 8 cos x  2 cos x  1  0   2
 1
 cos x   4
1
Ñoái chieáu vôùi (b), ta choïn cosx =
2
1 1 3
Ta coù: cos2x= 2cos2x – 1 = 2.  1     thoûa (a)
4 2 4
1 
Vaäy nghieäm cuûa (1) cho bôûi cos x   x    k2 , k  Z
2 3
2. Daïng II: f1 (x)  f 2 (x)  g(x) (1)
 f1 (x)  0

Ñieàu kieän:  f 2 (x)  0 (*)
 g(x)  0

Vôùi ñieàu kieän (*) ta coù: (1)  f1 (x)  f 2 (x)  2 f1 (x)f 2 (x)  [g(x)]2
 2 f1 (x)f 2 (x)  [g(x)]2  f1 (x)  f 2 (x) (2)
Ta trôû laïi daïng I. Nhöng ngoaøi (*) ta phaûi buoäc theâm ñieàu kieän ñeå
cho (2) coù nghóa: [g(x)]2 –f1(x) – f2(x)  0 (**)
Giaûi (2), ñoái chieáu caùc ñieàu kieän (**) vaø (*) hoaëc giao cuûa chung,
suy ra nghieäm cuûa (1).
Ñeà 77: Cho phöông trình: 1  sin x  1  sin x  k cos x (1)

a. Giaûi (1) khi k = 1, k = 2
b. Giaûi vaø bieän luaän (1) theo k
(Theo boä ñeà thi)
Giaûi
74 ÑT: 0937277023
Ta coù: 1 + sinx  0 x
1  sin x  0 x (Vì sao?)
Ñieàu kieän: kcosx > 0  cosx vaø k cuøng daáu. Vôùi ñieàu kieän treân,
ta coù: (1)  1  sin x  1  sin x  2 (1  sin x)(1  sin x)  k 2 cos2 x
 2  2 1  sin 2 x  k 2 cos2 x  2  2 cos2 x  k 2 cos2 x
 2  2 cos x  k 2 cos2 x  k 2 cos2 x  2 cos x  2  0 (2)
a. Tröôøng hôïp k = 1; k > 0  cosx > 0
(2)  cos2 x  2 cos x  2  0  cos x  1  3  1, cos x  1  3  0
Caû 2 nghieäm ñeàu khoâng thoûa ñieàu kieän. Do ñoù (1) voâ nghieäm khi k = 1
* Tröôøng hôïp k = 2; k > 0  cosx > 0 (*)
 cos x  1
(2)  4 cos2 x  2 cos x  2  0  
 cos x  1
 2
Ñoái chieáu ñieàu kieän (*), ta coù: cosx = 1  x  2 ,   Z
b. Giaûi vaø bieän luaän theo k:
Ñaët t  cos x , vôùi t  0. Ta coù: k  0  (3) coù 2 nghieäm traùi daáu
1  1  2k 2 1  1  2k 2
t1   0 ; t2   0 (loaïi)
k2 k2
  1  2k 2
Do ñoù ta coù: cos x 
k2
1  1  2k 2
(1) coù nghieäm  2
 1  1  2k 2  k 2  1
k
2 2 k 2  1
k  1  0 k  1
  
2 2 2 4 2 2
1  2k  (K  1) k  4K  0 k  4  0
k 2  1
  k 2  4  k  2  k  2
2
 k  4
1  1  2k 2
– Neáu k  2  cos x  0  cos x 
k2
1  1  2k 2
 x   arccos  m2, m  Z
k2
ÑT: 0937277023 75
1  1  2k 2
– Neáu k  2  cos x  0  cos x  
k2
 1  1  2k 2 
 x   arccos   2
  n2, n  Z
 k 
 
– Neáu –2 < k < 2 : (1) voâ nghieäm
Ñeà 78: Ñònh moïi giaù trò cuûa m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:
1  2 cos x  1  2 sin x  m (1)
Giaûi
 Ñieàu kieän
 1
cos x  
1  2 cos x  0  2
  2
  1   x  (mod 2)
1  2 sin x  0  sin x     6 3
m  0  2 m  0
  m  0 


 2
Trong ñieàu kieän   x  (mod 2) coù nghieäm neáu m laø moät
6 3
giaù trò cuûa haøm: y  1  2 cos x  1  2 sin x
y giôùi noäi do ñoù: min y  m  max y
vì y  0 neân y vaø haøm z = y2 ñoàng thôøi ñaït giaù trò lôùn nhaát vaø
min y  min z
giaù trò nhoû nhaát  
max y  max z
Ta coù:
z  y 2  2  2(cos x  sin x)  2 1  2(cos x  sin x)  4 sin x cos x
  t2  1
Ñaët t = sinx + cosx = 2 cos  x    sin x cos x 
 4 2
 2    2 
vì   x     x   (mod 2)
6 3 6 4 4 4 4
 5 5 
Ñoaïn   ,  laø taäp ñoái xöùng vaø haøm cosin laø haøm chaün do ñoù
 12 12 
76 ÑT: 0937277023
5   5       
cos  cos  x    1 vôùi cos  cos     cos cos  sin sin
12  4 12  4 6 4 6 4 6
2 3 2 1 2( 3  1) 2( 3  1)  
 .  .    2 cos  x    1
2 2 2 2 4 4  4
2( 3  1)   3 1
 2.  2 cos  x    2  t 2
4  4 2
Ta coù: z  2  2t  2 1  2t  2t 2  2  2  2t  2 2t 2  2t  1
 3 1  4t  2
vôùi t   , 2  = D  z 't  2  2
 2  2 2t 2  2t  1
4t  2
 2  0 , t  D
2 2t 2  2t  1
 3 1 
Suy ra z taêng treân ñoaïn  , 2
 2 
  31 
min z  z    3 1
  2 
 

max z  z( 2)  4( 2  1)

min y  3 1
Do ñoù ta coù: 
max y  2 2  1
Vaäy giaù trò m phaûi tìm laø 3 1  m  2 2 1

3. Daïng III
f1 (x)  f 2 (x)  g(x)
 f1 (x)  0

Ñieàu kieän:  f 2 (x)  0 (*)
 g(x)  0

vôùi (*) ta bình phöông 2 veá: f1 (x)  f 2 (x)  2 f1 (x)f 2 (x)  g(x)
1
 f1 (x)f 2 (x)  [g(x)  f1 (x)  f 2 (x)]
2
trôû laïi daïng I: Caùch giaûi töông töï daïng II
ÑT: 0937277023 77

(ToanHocTHPT) PhuongTrinhVaBatPhuongTrinhLuongGiac VoDaiMau

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(ToanHocTHPT) PhuongTrinhVaBatPhuongTrinhLuongGiac VoDaiMau

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tuanthuybook@gmail.

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP. HCM

LỜI NÓI ĐẦU

– Khi ñaët t = acosx + bsinx thì t    a 2  b2 , a 2  b2 

– Khi ñaët u = sinx + 2  sin2 x thì sao?

4 cos3 x  cos x  1  0 (a)

ví duï: b/ Giaûi phöông trình

Neáu ta choïn  = 5k+ 2 thì

Treân ñöôøng troøn löôïng giaùc:

GIAÛI PHÖÔNG TRÌNH VAØ HEÄ PHÖÔNG TRÌNH LÖÔÏNG GIAÙC

ta ñaët t = sinx  cosx thì  2  t  2 . Nhöng neáu baûn thaân x

Ñeà 3: Tìm m ñeå heä sau coù nghieäm

(Theo Boä Ñeà thi Tuyeån sinh môùi)

PHÖÔNG PHAÙP ÑOÀ THÒ

Daáu “=” xaûy ra khi vaø chæ khi tgx = cotgx =  1

Do ñoù ta coù: khi m  2 6 thì cos2x + m cos x  4  0 x

Ñeà 13: Giaûi phöông trình: sin3x = sinx

Ñeà 15: Giaûi phöông trình: sin 2x = cos3x

Ñeà 16: Giaûi phöông trình: sin 4x = – cosx

Ñeà 17: sin5x = – sin2x ?

II. Phöông trình cosx = cos

Ñeà 21: Giaûi phöông trình: cos5x = – cosx

Ñeà 24: Giaûi phöông trình: sin5xcos3x = sin6xcos2x (1)

Ñeà 26: Giaûi phöông trình: tg5xtg3x = 1

I. Phöông trình baäc hai theo sinx hoaëc cosinx

Ñeà 30: Giaûi phöông trình: 2sin2x – 5sinx + 2 = 0 (1)

Bieät soá  '  ( 3  2) 2  4 6  ( 3  2)2

Vaäy phöông trình ñaõ cho coù 4 hoï nghieäm.

Ñeà 34: Giaûi phöông trình: 4 cos2 x  2( 3  2) cos x  6  0 (1)

Ñeà 36: Giaûi phöông trình: 3cosx + cos2x – cos3x + 1 = 2sinxsin 2x

Ñeà 37: Giaûi phöông trình: 3tg 2 x  4tgx  3  0 (1)

Ñaët t = tgx, ta coù: 3t 2  4t  3  0 (2)

Ñeà 38: Giaûi phöông trình:

Ñeà 39: Giaûi phöông trình: 2sin23x + sin26x = 2 (1)

Vaäy (*) laø nghieäm cuûa (1).

B. Tröôøng hôïp toång quaùt: a, b  0

Ñeà 53: Giaûi phöông trình: cosx + 3 sin x  1 (1)

Ñeà 54: Giaûi phöông trình: cos2x + sin2x = 2 (1)

Ñeà 56: Giaûi phöông trình: sinx + 2sin2x = 3 + sin3x (1)

Ñeà 57: Giaûi phöông trình: 3cosx + 2sinx = 1 (1)

Ñeà 59: Ñònh m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:

Keát quaû dó nhieân, phuø hôïp vôùi caùch giaûi treân.

Do ñoù: 5 cos 2x  2 sin 2x  2  33 15  29  2  33 15  0

 (7  33 15)tg 2 x  4tgx  3(1  33 15)  0 (3)

Ta coù:  '  4  3(7  3 3 15)(1  33 15) = 4  3(7  4 3 15  3 3 225)

Ñeà 65: Ñònh m ñeå phöông trình sau coù nghieäm:

1. Phöông trình coù daïng

Ñeà 72: Giaûi vaø bieän luaän phöông trình

Ñaët f(t)= t 2  2mt  1 . Ta coù:

 2 f1 (x)f 2 (x)  [g(x)]2  f1 (x)  f 2 (x) (2)

Ñeà 77: Cho phöông trình: 1  sin x  1  sin x  k cos x (1)

Vaäy giaù trò m phaûi tìm laø 3 1  m  2 2 1

You might also like