Johan Lagae & Tom Avermaete

001

Editorial
lAfrique, cest
chic

This issue of OASE adheres to this interest

in and fascination for the African city, yet
aims at critically assessing this recent rediscovery.3 Against the dominant discourse of the
informal, or even invisible African city,4 it
presents contributions that highlight to what
extent the contemporary urban condition in
Africa is geared by a hardware that to a
large degree was developed in the 1950s and
1960s. In this era, building and planning
With a number of African countries celebrating evolved from design professions at the service
their 50th anniversary of independence and the
of a colonial agenda to more global practices
World Cup Football being held for the first time of consultancy within a framework of emergon the continent, Africa finds itself more than
ing international developmentalism after
ever in the spotlights. The continent features
independence, with new agents coming to the
in popular magazines, receives ample journalis- fore. A number of case studies presented here
tic coverage in leading international newspademonstrate to what extent former national,
pers, and has become a re-established topic of
colonial and even linguistic boundaries were
scholarly research in a number of disciplines.
blurred in this process, due to more complex
In 2010, lAfrique, cest chic.
trajectories of import and export of expertise.5
It has been otherwise, though, especially in Via micro-histories on the Mission Franaise
the spatial disciplines. After a period of sheer dUrbanisme in Kinshasa (Democratic
fascination for the continent among architects Republic of the Congo), on new settlements
linked to the Volta River Project in Ghana,
in the 1960s, Africa and Subsaharan Africa
on the work of Israeli architects in Africa,
in particular has fell for a long time outside
and on urban planner Michel Ecochard as a
of the gaze of interest of architects, urban
prototype of the international development
planners, architecture historians and critics.
But ever since Rem Koolhaas decided to direct expert, these contributions also question the
his focus on the incredible energy of the city colonial-postcolonial dichotomy. In fact, they
of Lagos as part of his Harvard Project on the highlight how the post-independence era was
3
1
City in the mid 1990s,1 the forgotten continent
The recent exhibition project
Rem Koolhaas et.al.,
has been (re)discovered. The contemporary
Mutations (Barcelona: Actar, Urban Africa. A photographic
conditions of the African city are appealing
journey, produced by the
2000); Bregtje van der Haak
architect of Tanzanian descent
(dir.), Lagos Wide & Close.
because they invite a reconsideration of the
David Adjaye, which has been
Interactive Journey into
existing, Western paradigms of understanding An
on show in several venues (the
an Exploding City (DVD,
urban development. Twentieth-century archi- Amsterdam: Submarine, 2005). Design Museum in London,
BOZAR in Brussels) in 2010,
2
tecture and planning in Africa have aroused
is exemplary for the rediscovFor an overview of the recent
interest from architecture historians as a
ery of and often uncritical
interest in the African city in
a number of disciplines related fascination for African
production that needs to be studied to gain
to physical space, see Johan
cities.
a better understanding of the diaspora
Lagae and Luce Beeckmans,
4
of these modern professions. Postcolonial
De (her)ontdekking van de
See for instance, Filip De
Afrikaanse stad. Enkele
Boeck and Marie-Franoise
studies have also discovered the built producaantekeningen bij actuele
Plissart, Kinshasa: Tales of
tion in Africa as a research topic and African thematieken in het historisch the Invisible City (Ghent:
onderzoek naar de koloniale
Ludion, 2004).
urban history is an emerging scholarly field.
5
stad in subsaharisch Afrika,
Within organizations such as Docomomo
In this respect, we adhere
Stadsgeschiedenis,
International and Icomos, the heritage issue
to the seminal edited volume
vol. 2 (2008) no. 3, 209-225.
of Joe Nasr and Mercedes
related to modern architecture in Africa is
Volait, Urbanism: Imported or
2
being discussed.
Exported? Native Aspirations
and Foreign Plans (Chichester:
Wiley-Academy, 2003).

002

Johan Lagae & Tom Avermaete

Redactioneel
LAfrique, cest
chic
Nu een aantal Afrikaanse landen de vijftigste
verjaardag van hun onafhankelijkheid vieren
en de Wereldbeker Voetbal voor het eerst op
het continent plaatsvond, staat Afrika meer
dan ooit in het centrum van de belangstelling.
Het continent figureert in vulgariserende
tijdschriften, krijgt uitvoerige journalistieke
aandacht in toonaangevende internationale
kranten en wordt ondertussen ook binnen
diverse academische disciplines als een
volwaardig onderzoeksthema beschouwd.
In 2010 geldt: lAfrique, cest chic.
Toch was het ooit anders, vooral in de
ruimtelijke disciplines. Hoewel het continent
in de jaren zestig een tijdlang kon rekenen op
de fascinatie van architecten, vormde Afrika,
in het bijzonder Subsaharisch Afrika, lange tijd
een blinde vlek in de interesse van architecten,
stadsplanners, architectuurhistorici en critici.
Sinds Rem Koolhaas midden jaren negentig, in
het kader van het Harvard Project on the City,
besloot zijn aandacht te richten op de incredible
energy van de stad Lagos in Nigeria, lijkt het
vergeten continent te zijn (her)ontdekt.1 De
actuele stedelijke conditie van de Afrikaanse stad
spreekt aan, omdat ze uitnodigt tot het bevragen
van de bestaande, in het westen geformuleerde
paradigmas, waarmee stedelijke ontwikkeling
doorgaans wordt begrepen. De twintigsteeeuwse moderne architectuur en stadsplanning
hebben belangstelling gewekt in kringen van
architectuurhistorici, als een productie waarvan
de studie kan leiden tot een beter begrip van de
diaspora van deze moderne beroepspraktijken.
Ook Postcolonial Studies hebben de gebouwde
ruimte in Afrika als onderzoeksthema ontdekt
en Urban history met betrekking tot Afrika is
een sterk opkomend onderzoeksgebied. Binnen
organisaties als Docomomo International en
Icomos ten slotte, wordt gedebatteerd over

het erfgoedstatuut van moderne architectuur

in Afrika.2
Dit nummer van OASE deelt deze interesse
en fascinatie voor Afrika, maar wil tegelijk
kritische kanttekeningen plaatsen bij de recente
herontdekking.3 Tegenover het discours over
de informele, of zelfs onzichtbare Afrikaanse
stad,4 brengen we hier bijdragen die aantonen
hoe de hedendaagse Afrikaanse stedelijkheid
in belangrijke mate wordt gestuurd door een
hardware die in de periode tussen ruwweg
1950 en 1970 tot stand kwam. In dit tijdsgewricht kenden de ontwerpende disciplines van
het bouwen en het plannen een verschuiving.
Van dienstbare professies binnen een koloniale
context ontwikkelden ze zich naar meer globale
praktijken van consultancy die zich inschreven
in een opkomende internationale ontwikkelingssamenwerking na de onafhankelijkheid, waarbij
nieuwe actoren op het voorplan traden. Aan
de hand van concrete casestudies zal duidelijk
worden hoe daarbij voormalige nationale,
koloniale en zelfs lingustische grenzen vervaagden onder invloed van complexe trajecten
van import/export van expertise.5 Door
middel van microhistorische analyses van de
Mission Franaise dUrbanisme in Kinshasa
(Democratische Republiek Congo), van de
nieuwe nederzettingen gerelateerd aan het
Volta River Project in Ghana, van het werk
1
Rem Koolhaas et.al., Mutations
(Barcelona: Actar, 2000);
Bregtje van der Haak (regie),
Lagos Wide & Close. An Interactive
Journey into an Exploding City
(dvd, Amsterdam: Submarine,
2005).
2
Voor een overzicht van de
recente belangstelling voor
de Afrikaanse stad in diverse
disciplines die gerelateerd zijn
aan de studie van de fysieke
ruimte, zie: Johan Lagae en
Luce Beeckmans, De (her)
ontdekking van de Afrikaanse
stad. Enkele aantekeningen
bij actuele thematieken in het
historisch onderzoek naar de
koloniale stad in subsaharisch
Afrika, Stadsgeschiedenis,
jrg. 2 (2008) nr. 3, 209-225.

3
Het recente tentoonstellingsproject Urban Africa.
A photographic journey, dat
werd samengesteld door de
in Tanzania geboren architect
David Adjaye en in 2010 al
op diverse plekken werd
gepresenteerd (het Design
Museum in Londen, BOZAR in
Brussel), is exemplarisch voor
de herontdekking en vaak
onkritische fascinatie voor
Afrikaanse steden.
4
Zie bijv. Filip De Boeck en
Marie-Franoise Plissart,
Kinshasa. Tales of the invisible city
(Gent: Ludion, 2004).
5
In dit opzicht sluiten we aan
bij het baanbrekende boek van
Joe Nasr en Mercedes Volait,
Urbanism. Imported or exported?
Native aspirations and foreign
plans (Chichester:
Wiley-Academy, 2003).

Redactioneel / Editorial

actually characterised as much by continuities

as it was by ruptures with the immediate past.6
These case studies are preceded by a
reflection on the historiography of modern
architecture in Africa. A critical reading of the
pioneering surveys of modern African architecture produced by Udo Kultermann since the
1960s assesses the legacy of this art historian
by confronting it with more recent tendencies
of writing the history of the built production
in Africa. It suggests that we not only need
a more inclusive mapping of the architecture
on this continent, but also an approach that
breaks away from an exclusive architects
history. An analysis of the difficulties confronted when documenting the work of
Portuguese architects in Mozambique and
Angola, due not in the least to the enduring
taboo on this specific page in the nations
history, illustrates some of the particularities
of research in this field.
As an interlude, this issue presents an
architectural promenade of the Avenida
Lenine in Maputo, Mozambique, as seen by
the young Congolese photographer Sammy
Baloji. This striking cross section of the
physical fabric of Maputo, going from early
colonial buildings to the stunning high-rise
complexes of the post-war era to the modest,
everyday constructions of more recent decades
situated at the periphery, is contextualized by
the voice of a local architecture historian.
By choosing an outspoken historical perspective, discussing particular projects, designs
and actors within a specific time frame, OASE
82 seeks to distinguish itself within the current
debate on the city and architecture in Africa, a
debate that often loses itself in either meandering metatheoretical reflections or in reductive
readings informed by a stylistically inspired
fascination for a forgotten modernist legacy.
6
For a more general questioning
of the colonial-postcolonial
dichotomy and the status of
independence as an axiomatic
dividing line, see Frederik
Cooper, Africa since 1940:
The Past of the Present
(Cambridge/New York:
Cambridge University Press,
2002).

003

004

Johan Lagae & Tom Avermaete

van Isralische architecten in Afrika en van de

stadsplanner Michel Ecochard die zich ontpopte
tot een prototypische internationale expert
op het gebied van ontwikkelingssamenwerking,
stellen deze bijdragen ook de dichotomie
koloniaal/postkoloniaal ter discussie. Ze laten
immers zien hoe het tijdperk na de onafhankelijkheid evenzeer door continuteiten als door
breuken met het onmiddellijke verleden werd
gekarakteriseerd.6
Deze casestudies worden voorafgegaan door
een reflectie over de historiografie van de
moderne architectuur in Afrika. De baanbrekende overzichten van de moderne architectuur
in Afrika, in de jaren zestig samengesteld door
Udo Kultermann worden hier onderworpen aan
een kritische lectuur en hun actualiteit bevraagd
door ze te confronteren met meer hedendaagse
wijzen om de geschiedenis van de gebouwde
productie in Afrika te schrijven. Daarbij zal
worden gepleit voor een meer inclusieve architecturale cartografie van het continent, maar
ook voor een benadering die het exclusieve
perspectief op de architect overstijgt. Door in
te zoomen op de problematiek van het documenteren van het werk van Portugese architecten
in Mozambique en Angola, die niet in het minst
omwille van een voortdurend taboe op deze
specifieke pagina uit het nationale verleden
moeilijk verloopt, zullen een aantal bijzonderheden van dit type architectuurhistorisch
onderzoek worden blootgelegd.
Als interval bij de teksten presenteert dit
nummer een architecturale wandeling langs de
Avenida Lenine in Maputo, Mozambique, gezien
door de ogen van de jonge Congolese fotograaf
Sammy Baloji. Zijn markante dwarsdoorsnede
door het fysieke weefsel van deze Afrikaanse
stad, die vroege koloniale bouwwerken omvat,
maar ook opmerkelijke hoogbouwcomplexen uit
de naoorlogse periode en bescheiden, alledaagse
constructies van meer recente datum die zich
in de periferie bevinden, wordt in context geplaatst door de stem van een lokale architectuurhistoricus.
Door een uitgesproken historische invalshoek
te kiezen, waarbij specifieke projecten, ontwerpen en actoren binnen een welbepaald tijdsvak
worden besproken, wil OASE 82 zich onderscheiden binnen het actuele debat rond stad en

architectuur in Afrika; een debat dat zich niet

zelden verliest in uitwaaierende metatheoretische bespiegelingen of in een reducerende
lectuur die voortkomt uit een stilistische fascinatie voor een vergeten modernistisch erfgoed.
Vertaling: Johan Lagae

6
Voor een meer algemene
kritische discussie met
betrekking tot de dichotomie
koloniaal/postkoloniaal en het
statuut van de onafhankelijkheid
als een axiomatische breuklijn
in de Afrikaanse context, zie:
Frederik Cooper, Africa since
1940. The Past of the Present
(Cambridge/New York:
Cambridge University Press,
2002).

005

Johan Lagae

Kultermann
and After
On the
Historiography of
1950s and 1960s
Architecture in
Africa
In dealing with modern architecture in Africa,
one inevitably comes across the name of Udo
Kultermann, an art historian of German
descent, who wrote the first survey books on
the topic.1
In 1963 he published Neues Bauen in Afrika,
in which the post-war architectural production
of the continent was presented via descriptive
sections per country and appealing black-andwhite photographs. The following book, New
Directions in African Architecture, appeared
in 1969 and offered a more profound reflection
on the topic, structured typologically rather
than geographically. In 2000, as a guest editor,
Kultermann compiled volume six in the tenvolume series World Architecture: A Critical
Mosaic 1900-2000, on Central and Southern
Africa. Presenting 100 buildings of the
twentieth century, with ample attention to the
production of the post-independence era, this
last survey extended the coverage of architectural production in Africa to that of periods
previously neglected or occupying a marginal
position in Kultermanns earlier work.2
Despite these and other sources of
the 1960s, architecture history as a discipline
has taken a long time to acknowledge the
relevance of the topic. Indeed, it was not until
the early 1980s that some scholars started to
investigate the built production on the continent, focusing first, and for a long time almost
exclusively, on the architecture and urban

planning in French North Africa.3 That it took

until 2001 for the projects of the prominent
modernist Ernst May in East Africa to be
rediscovered, is telling of the selective gaze of
architecture historians.4 The provocative title
of the 2003 book Asmara: Africas Secret
Modernist City in a self-indulgent way even
plays out explicitly that notion of rediscovery.5 Today there is a widely accepted awareness of the need to include Africa in our efforts
to gain a better understanding of the diaspora
of modern architecture as Dennis Sharp once
called it, with Docomomo International and the
Dutch-based organisation ArchiAfrika having
made significant contributions.6
Since the early 1990s, architecture historians have also rediscovered modern architecture
in Africa as part of a cultural production
linked to colonialism.7 With the introduction of
1
Udo Kultermann (b. 1927) was
trained as an art historian at
the Universities of Greifswals
and Mnster, where he
presented a PhD on the
baroque sculptor Gabriel
Grupello in 1953. After having
been the director of the City
Museum of Leverkusen,
Germany, he was appointed
professor of History and
Theory of Architecture at the
Washington University in
St.-Louis in 1967. Kultermann
has been a very prolific writer
in both art and architecture
history, producing an
impressive amount of survey
books. My thanks are due to
Lieselotte Van de Cappelle,
student of the Department
of Architecture and Urban
Planning of Ghent University,
for conducting prospective
research on Kultermann in
the context of a seminar
I organised in autumn 2009.
2
I will refer to these publications as follows: Kultermann
(1963) = Neues Bauen in
Afrika (Tbingen: Wasmuth,
1963); Kultermann (1969) =
New Directions in African
Architecture (New York:
Georges Braziller, 1969);
Kultermann (2000) = World
Architecture: A Critical
Mosaic, vol. 6: Central and
Southern Africa
(Wien: Springer Verlag, 2000).

3
One can think here of the
1980s work of Janet
Abu-Lughod, Franois Bguin
or Brian Brace Taylor and
of that of the 1990s published
by Gwendolyn Wright, and
Jean-Louis Cohen and
Monique Eleb.
4
Eckhard Herrel, Ernst May.
Architekt und Stadtplaner in
Afrika 1934-1953 (Tbingen:
Wasmuth, 2001).
5
Edward Denison et al.,
Asmara: Africas Secret
Modernist City (London/New
York: Merrell, 2003).
6
Dennis Sharp coined this term
in The Modern Movement in
Architecture: Selections from
the Docomomo Registers
(Rotterdam: 010 Publishers,
2001). In 2005, Docomomo
published a special theme issue
of its journal on Africa. For
the activities of ArchiAfrika,
see: www.archiafrika.com.
7
Publications documenting
the architecture of the British,
French, Dutch, Italian,
German, Portugese and
Belgian colonial enterprise
have been published in the
last two decades.