Professional Documents
Culture Documents
KARL R. POPPER
X Hi M v
Nhng K th ca N
1 Plato
KARL R. POPPER
X Hi M v
Nhng K th ca N
Tp I
BA M CA PLATO
Volume I
LI GII THIU
Bn c cm trn tay cun th mi* ca t sch SOS2, tp I
ca cun X hi M v nhng K th ca n ca Karl Popper.
C th ni cun sch ny l minh ho v nh hng dai dng
v nguy hi ca cc t tng lch s ch ngha c phn tch
k [v l thuyt] trong S Khn cng ca Ch ngha lch s
ca ng bng cc s kin v t liu lch s t Plato n Hegel
v Marx. Cun sch ny cng c xut x t cc nm 1930 v
ln u tin c xut bn vo nm 1943. Tp I ny bn v
trit hc c Hy Lp v ch yu v Plato.
Cun sch c ting vang ln, v gy ra s phn n d
di t pha cc nh Platonist. Ti ngh n cng s gy tranh
lun trong gii hc gi Vit Nam na, nhng c l Tp I
khng nhiu nh Tp II, tp bn n Hegel v Marx, cc tc
gi c nhiu hc gi Vit Nam bit n.
Khi dch xong phn vn bn v mt phn ch thch ca
tp I, ti c anh Nguyn c Mu Vin Vn hc cho bit
cun sch ny v cun Logic of Scientific Discovery c
dch ra ting Vit, v anh vui lng cho ti mt bn sao.
Nhn b ngoi c th thy sch c dch t lu, khng r
ai dch hay c quan no t chc dch. Theo anh Mu c l
nhm nghin cu ca Nguyn Hng Phong dch. Tuy vy
khng thy c bn dch ca Tp I. Sau khi dch hai chng
u ca tp II (t bn ting Anh) v so vi bn dch (chc
*
X HI M V NHNG K TH CA N
DN NHP
Ti khng mun che du s thc rng ti ch c th nhn vi
mi c cm ln tnh kiu cng dng dng t c ca tt
c cc tp sch c nhi y s uyn thm, nh ang l mt
thi thng hin nay. V ti hon ton tin rngcc phng
php c chp nhn hn lm tng v hn nhng iu nc
ci v ng ngn ny, v rng ngay c s th tiu hon ton
tt c nhng thnh tu k cc ny c l c th khng tai hi
nh khoa hc h cu ny vi s mu m ng ght ca n.
KANT.
Cun sch ny nu ra cc vn c th khng hin nhin t bng mc
lc.
N phc ho mt s kh khn i mt vi nn vn minh ca chng tamt nn vn minh c l c th c m t nh hng n tnh nhn o
v tnh hp l, n s bnh ng v quyn t do; mt nn vn minh, c
th ni, vn cn phi thai v tip tc pht trin bt chp s thc l n
rt thng xuyn b rt nhiu lnh t tr tu ca nhn loi phn bi. N c
gng ch ra rng nn vn minh ny vn cha hi phc t c sc sinh
thnh ca n- qu t x hi b lc hay x hi ng, vi s qui phc
trc cc lc lng ma thut, sang x hi m gii phng nng lc ph
phn ca con ngi. N c gng chng t rng c sc ca qu ny l
mt trong nhng nhn t lm cho s ni ln ca cc phong tro phn
ng- c, v vn c, p nn vn minh v quay li vi tp qun
b lc- l c th. V n gi rng ci ngy nay chng ta gi l ch ngha
ton tr thuc v mt truyn thng, ng l c xa hay ng l non tr
nh bn thn nn vn minh ca chng ta.
N c gng bng cch y ng gp cho s hiu bit ca chng ta v
ch ngha ton tr, v v tm quan trng ca cuc chin mun tha chng
li n.
N c kho st thm vic p dng cc phng php ph phn v duy l
ca khoa hc vo cc vn ca x hi m. N phn tch cc nguyn l
ca s ti thit x hi dn ch, cc nguyn l ca ci ti c th gi l ci
bin x hi tng phn- piecemeal social engineering i lp vi ci
bin x hi Khng tng Utopian social engineering (nh c gii
thch Chng 9). V n c dn i mt s tr ngi ngn cn cch tip
cn duy l n cc vn ti thit x hi. N lm nh vy bng cch ph
phn cc trit l x hi, trit l chu trch nhim v nh kin ph bin
chng li cc kh nng ca ci cch dn ch. Hng mnh nht trong cc
DN NHP
DN NHP
DN NHP
DN NHP
DN NHP
vii
ix
LI CM N
Ti mun by t s bit n ti tt c bn b, nhng ngi lm cho vic vit
cun sch ny l c th. Gio s C. G. F. Simkin khng ch gip ti phin
bn sm hn, m cho ti c hi lm r nhiu vn trong cc tho lun chi
tit sut thi k gn bn nm. Dr. Margaret Dalziel gip ti chun b cc bn
tho khc nhau v bn tho cui cng. S gip khng mt mi ca b l v
gi. S quan tm ca Dr. H. Larsen v vn ch ngha lch s l mt s ng
vin ln lao. Gio s T. K. Ewer c bn tho v a ra nhiu gi ci
thin.
Ti bit n su sc Gio s F. A. von Hayek. Khng c s quan tm v ng h
ca ng cun sch khng th c xut bn. Gio s E. Bombrich theo di
in n cun sch, m mt gnh nng thm l s cng thng v i hi th t gia
nc Anh v New Zealand. ng gip n mc ti kh c th ni ti mang
n ng n nhng no.
CHRISTCHURCH, New Zealand, thng T 1944.
Trong chun b ti bn c sa cha, ti nhn c s gip to ln t cc ch
gii ph phn chi tit vi ln xut bn u tin do Gio s Jacob Viner v J. D.
Mabbott vui lng ti s dng.
LONDON, thng Tm 1951.
Trong ln ti bn th ba mt Ch mc Ni dung v mt Ch mc cc on vn
ca Plato c thm vo, c hai do Dr. J. Agassi chun b. ng cng lu ti n
mt s li m ti sa. Ti rt bit n s gip ca ng. Trong su ch ti
c ci thin v sa ng cc trch dn t Plato, hay dn chiu n vn ng, di
nh sng ca ph phn ho hng v rt th v ca Richard Robinson (The
Philosophical Review, vol. 60) i vi ln xut bn M ca cun sch ny.
STANFORD, CALIFORNIA, thng Nm 1957
V hu ht ci thin trong ln xut bn th t ti hm n Dr. William W. Bartley
v Bryan Magee.
PENN, BUCKINGHAMSHIRE, thng Nm 1961
Ti bn ln th nm cha mt s ni dung lch s mi (c bit tr. 312 Tp I v
Ph lc) v c mt Ph lc ngn mi cho mi tp. Ni dung thm c th thy
trong cun Conjectures and Refutations ca ti, c bit ti bn ln hai (1965).
David Miller khm ph ra v sa nhiu li.
PENN, BUCKINGHAMSHIRE, thng By 1965.
MC LC
TP I: BA M CA PLATO
LI GII THIU
vii
viii
x
DN NHP
BA M CA PLATO
1
7
7
7
11
18
X HI HC M T CA PLATO
Chng 4. S Thay i v ng yn
Chng 5. T nhin v Qui c
35
35
57
86
86
120
138
157
169
169
CH THCH
202
319
CH MC V CC ON PLATONIC
345
CH MC V TN
347
CH MC NI DUNG
353
xi
X HI M V NHNG K TH CA N
TP I
BA M CA PLATO
ng h X hi M (khong 430 trc cng nguyn):
Mc d ch vi ngi c th khi to mt chnh sch, tt c
chng ta u c nng lc nh gi n.
PERICLES x ATHENS.
Chng X hi M (khong 80 nm sau):
Nguyn l ln nht ca mi nguyn l l chng ai, bt k n
ng hay n b, tn ti m khng c mt th lnh. Tr c ca
bt k ai cng khng c lm quen cho php anh ta lm
ni chung bt k vic g da vo sng kin ring ca mnh;
khng v nhit huyt, cng chng thm ch mt cch khi hi.
Nhng trong chin tranh v gia thi bnh anh ta s hng
mt ca mnh ln th lnh v theo ng ta mt cch trung
thnh. Th d, anh ta phi dy, di chuyn, hay ra ry, hay n
cm ch nu anh ta c bo lm vy. Ni tm li, anh ta
nn thuyt phc tm tr ca mnh, bng thi quen lu di,
chng bao gi m c hnh ng mt cch c lp, v tr nn
hon ton bt lc v vic .
PLATO x ATHENS.
d, c th coi qui lut pht trin nh mt qui lut t nhin; ch ngha lch
s tinh thn coi qui lut pht trin nh mt qui lut pht trin tinh thn;
ch ngha lch s kinh t coi n nh mt qui lut pht trin kinh t. Ch
ngha lch s hu thn chia s vi cc hnh thc khc ca hc thuyt rng
c cc qui lut lch s c th, nhng ci c th c khm ph ra, v
da vo chng c th t c s cho cc tin on tng lai ca nhn loi.
Khng nghi ng g l thuyt v dn tc c chn pht sinh t hnh
thc b lc ca i sng x hi. Ch ngha b lc, tc l s nhn mnh
v tm quan trng ti cao ca b lc, m khng c n th c nhn chng
l g c, l mt yu t m chng ta s thy trong nhiu hnh thc ca ch
ngha lch s. Cc hnh thc khc khng cn mang tnh b lc vn c th
gi li mt yu t ca ch ngha tp th 1; chng vn c th nhn mnh
tm quan trng ca nhm hay tp th no th d, mt giai cp- m
khng c n th c nhn chng l g c. Mt kha cnh khc ca thuyt v
dn tc c chn l s xa vi v ci n ngh nh l kt thc ca lch
s. V mc d n c th m t s kt thc ny vi mc xc nh no
, chng ta phi i rt lu trc khi t n n. V con ng khng ch
di, m quanh co, i ln v xung, r phi v tri. Do , n s c kh
nng gy ra mi s kin lch s c th hnh dung ra c trong khun
kh s din gii. Chng kinh nghim c th hnh dung ra no c th
bc b n.2 Nhng vi nhng ngi tin vo n, n cho s chc chn lin
quan n kt qu ca lch s nhn loi.
Mt ph phn i vi din gii hu thn ca lch s s c th
chng cui ca cun sch ny, ni cng s ch ra rng mt s nh t
tng Thin cha gio v i nht bc b thuyt ny nh s sng bi
thn tng. Mt tn cng vo dng ny ca ch ngha lch s v vy
khng c din gii nh mt s cng kch tn gio. Trong chng ny,
thuyt v dn tc c chn c dng ch nh mt minh ho. Gi tr t
thn ca n c th thy t s thc rng cc c trng3 ch yu ca n
c hai phin bn hin i quan trng nht ca ch ngha lch s chia
s, m phn tch hai dng s l phn chnh ca cun sch ny - mt
mt l trit l lch s ca ch ngha chng tc hay ch ngha pht xt (pha
hu) v mt khc l trit l lch s ca Marx (pha t). Ch ngha chng
tc thay dn tc c chn bng chng tc c chn (s la chn ca
Gobineau), c chn ra nh cng c ca vn mnh, cui cng tha
k tri t. Trit l lch s ca Marx thay n bng giai cp c chn,
cng c to ra mt x hi phi giai cp, v ng thi, l giai cp c
ch nh tha k tri t. C hai l thuyt t c s cho cc d bo lch s
ca mnh vo mt din gii lch s, din gii dn n khm ph ra qui
10
CHNG 2: HERACLITUS
Khng phi n Heraclitus chng ta mi thy Hi Lp cc l thuyt c
th so snh c v tnh cht lch s ch ngha ca chng vi hc thuyt
v dn tc c la chn. Trong din gii theo thuyt hu thn hay ng
hn a thn ca Homer, lch s l sn phm ca ch thn thnh. Nhng
cc thng kiu Homer khng t ra cc qui lut chung cho s pht
trin. Ci m Homer c gng nhn mnh v gii thch khng phi l tnh
thng nht ca lch s, m ng hn l s thiu thng nht ca n. Tc
gi ca tn kch trn Sn khu Lch s khng phi l mt Thng ; m
cc thn thuc loi nhng tay vo. Ci m din gii ca Homer chia s
vi ngi Do Thi l mt cm gic m h no v vn mnh, v
tng v cc quyn nng ng hu trng. Nhng vn mnh cui
cng, theo Homer, khng c tit l; khng ging nh vi ngi Do
Thi, n vn b n.
Ngi Hi Lp u tin a ra mt thuyt lch s ch ngha ni bt l
Hesiod, ng c l b nh hng ca cc ngun phng ng. ng
s dng tng v xu hng hay khuynh hng chung trong pht trin
lch s. Din gii lch s ca ng mang tnh bi quan. ng tin rng loi
ngi, trong s pht trin xung ca n t Thi Hong kim, c nh
sn suy i, c v mt th cht ln o c. Cao im ca cc tng
lch s ch ngha khc nhau do cc trit gia Hi Lp ban u xut, n
vi Plato, ngi, trong mt n lc gii thch lch s v i sng x hi
ca cc b lc Hi Lp, v c bit ca nhng ngi Athens, v nn
bc tranh trit hc hng v ca th gii. Trong ch ngha lch s ca
mnh ng b nh hng mnh bi cc bc tin bi khc nhau, c bit bi
Hesiod; song nh hng quan trng nht n t Heraclitus.
Heraclitus l trit gia khm ph ra tng v thay i. Vo thi
ny, cc trit gia Hi Lp, b nh hng bi cc tng phng ng,
coi th gii nh mt dinh th khng l m cc th vt cht l vt liu
xy dng.1 Ton b cc th l - cosmos [v tr] (ci ban u dng nh
l mt ci lu hay mn che phng ng). Cc cu hi m cc trit gia t
hi mnh l, Th gii c lm bng cht g? hay N c xy
dng th no, s mt bng tht ca n l g?. H coi trit hc, hay vt
l hc (hai th khng th c phn bit trong thi gian di), nh vic
nghin cu t nhin, tc l, nghin cu vt liu ban u m dinh th
ny, th gii ny, c lm ra. Trong chng mc bt k qu trnh no
c xem xt, h ngh hoc nh xy ra bn trong dinh th, hoc
khc i th nh xy dng hay duy tr n, lm xo ng v khi phc li
s n nh hay cn bng ca mt kin trc c coi v c bn l tnh.
12
CHNG 2: HERACLITUS
13
14
CHNG 2: HERACLITUS
15
bit, mt bn gia lut php hay cc tiu chun v cc qui lut t nhin
hay nhng s u n bn kia, l c trng ca ch ngha cm k: c
hai loi lut c coi nh ma thut, iu lm cho s ph phn duy l cc
iu cm k nhn to l khng th hnh dung ni nh mt n lc ci
thin s sng sut v l phi cui cng ca cc qui lut hay s u n
ca th gii t nhin: Tt c cc s kin din ra vi s tt yu ca s
phn Mt tri s khng i qu mc ca qu o ca n; khng th
n thn S Phn, hu gi ca Cng L, s bit tm n ra sao. Nhng mt
tri khng ch tun theo qui lut; La, trong hnh th ca mt tri v (nh
chng ta s thy) ca sm st ca thn Zeus, trng coi qui lut, v a ra
phn x theo n. Mt tri l ngi gc, ngi bo v cc chu k, hn ch
v phn x v bo trc v biu th nhng thay i v cc ma, nhng
ci sinh ra tt c mi thTrt t v tr ny, trt t nh nhau cho mi
th, khng c to ra, khng phi bi thn cng chng phi bi con
ngi; n lun l, ang l, v s l, mt ngn La sng mi, lo sng
theo mc [qui lut], v tt i theo mc Trong s thng tin ca
n, La s nm bt, xt x, v thi hnh, mi th.
Kt hp vi tng lch s ch ngha v mt vn mnh tn nhn chng
ta thng xuyn thy mt yu t ca ch ngha thn b. Chng 24 s
cho mt phn tch ph phn ca ch ngha thn b. y ti ch mun
ch ra vai tr ca ch ngha phn l v ch ngha thn b trong trit hc
Heraclitus8: T nhin thch che giu, ng vit, v Cha m li sm ca
Ngi Delphi khng tit l cng chng giu gim, m Ngi biu l
ngha ca mnh qua cc li m ch. S khinh r cc nh khoa hc c u
c thc nghim hn ca Heraclitus l in hnh ca nhng ngi chp
nhn thi ny: Ngi bit nhiu th khng cn n nhiu tr tu; v
khc i th Hesiod v Pythagoras c th c nhiu hn, v c
Xenophanes naPythagoras l ng ca tt c nhng k la o. i
cng vi s khinh b ny l l thuyt thn b v mt s hiu bit trc gic.
L thuyt ca Heraclitus v l tr coi s thc, rng nu chng ta thc,
chng ta sng trong mt th gii chung, nh im xut pht ca mnh.
Chng ta c th giao thip, kim sot, v kim tra ln nhau; v s m
bo, rng chng ta khng l nn nhn ca o tng, nm y. Nhng l
thuyt ny cho mt ngha th hai, mang tnh tng trng, v thn b.
N l l thuyt v mt trc gic thn b c ban cho nhng ngi c
chn, nhng ngi thc, nhng ngi c quyn lc nhn, nghe, v
ni: Ta khng c hnh ng v ni c nh ang ngNhng ngi
thc c Mt th gii Chung; nhng ngi ng, quay v cc th gii ring
ca hH khng c nng lc c v nghe v niCho d h c nghe
16
CHNG 2: HERACLITUS
17
19
20
21
22
23
24
25
26
m hnh hay bn gc, ging khng ch bn gc, Hnh thc hay nim
ca chng, m cng ging nhau, nh cc con ca cng gia nh; v nh
cc con chng c gi theo h [tn] ca b chng, cc th c th cm
nhn c cng vy, chng mang tn ca cc Hnh thc hay nim ca
chng; Tt c chng c gi theo cch , nh Aristotle ni13.
Nh mt a con c th nhn ln b mnh, coi ng l mt mu l tng,
mt m hnh duy nht, mt s nhn cch ho ging thn ca kht vng
ring ca n; hin thn ca s hon ho, s thng thi, s n nh, vinh
quang v c hnh; nng lc, ci to ra n trc th gii, bt u; l
ci hin nay bo tn v duy tr n; v trong c hnh ca ci y n tn
ti; Plato nhn cc Hnh thc hay nim nh vy. nim kiu Plato l
bn gc v ngun gc ca s vt; n l nhn t hp l ca s vt, l l do
tn ti ca n l nguyn l n nh, bn vng m trong c hnh ca
nguyn l n tn ti. l c hnh ca s vt, l l tng ca n, s
hon ho ca n.
S so snh gia Hnh thc hay nim ca mt lp cc s vt c th
cm nhn c v cha ca mt gia nh gm cc con c Plato pht
trin trong Timaeus, mt trong nhng i thoi mun nht ca ng. N
ph hp14 vi phn ln tc phm sm hn ca ng, m n lm r ng
k. Nhng trong Timaeus, Plato i mt bc qu gio hun trc kia ca
ng, khi ng miu t s giao tip ca Hnh thc hay nim vi th gii
khng-thi gian bng m rng s v von ca ng. ng m t khng
gian tru tng, trong cc th c th cm nhn c di chuyn (khi
u l khng gian hay khong trng gia tri v t), nh mt ch cha,
v so snh n vi m ca cc s vt, trong , khi u ca thi gian,
cc th c th cm nhn c c to ra bi cc Hnh thc, nhng ci
in hay khc bn thn ln khng gian tinh khit, v bng cch y cho cc
con hnh th ca chng. Chng ta phi hnh dung, Plato vit, ba loi s
vt: th nht, nhng th tri qua s sinh ra; th hai, nhng th trong
s sinh ra xut hin; v th ba, m hnh ci ra cc th c sinh ra vi
s ging nhau ca n. V chng ta c th so snh nguyn l cha ng
vi mt ngi m, v m hnh vi ngi cha, v sn phm ca chng vi
a tr. V ng tip tc m t chi tit hn u tin cc m hnh, nhng
ngi cha, cc Hnh thc hay nim khng thay i: u tin c Hnh
thc khng thay i, ci khng c to ra v khng th hu hoi, v
hnh v khng th cm nhn bi bt k gic quan no, v c th c suy
ngm ch bi t duy thun khit. Vi mi bn duy nht bt k ca cc
Hnh thc hay nim ny c con ca n, hay loi ca cc th c th cm
nhn c, mt loi khc, mang tn ca Hnh thc v ging n, song
27
28
29
30
31
phng php lun quan trng nht, v n lm cho tri thc khoa hc thun
khit l c th, v ngay c tri thc c th p dng cho th gii ca cc th
thay i m chng ta khng th nhn trc tip bt k tri thc no, m ch
l kin. Nh th tr thnh c th iu tra cc vn ca mt x hi
thay i, v xy dng mt khoa hc chnh tr. (2) N cung cp manh
mi cho l thuyt bc thit v thay i, v v s suy tn, cho mt l
thuyt v sinh v thoi ho, v c bit manh mi cho lch s. (3) Trong
lnh vc x hi, n m ng cho loi ci bin x hi no ; v n lm
cho c th rn cc cng c nhm ngn li s thay i x hi, v n gi
thit k mt nh nc tt nht gn ging Hnh thc hay nim ca
mt nh nc khng suy tn.
Vn (2), l thuyt v s thay i v v lch s, s c cp trong
hai chng 4 v 5 tip theo, ni x hi hc m t ca Plato c cp,
tc l m t v gii thch ca ng v th gii x hi thay i trong ng
sng. Vn (3), ngn thay i x hi li, s c cp trong cc
chng 6 n 9, cp n chng trnh chnh tr ca Plato. Vn (1),
v phng php lun ca Plato, vi s gip ca tng thut ca
Aristotle v lch s ca l thuyt ca Plato c phc ho ngn gn
chng ny. i vi tho lun ny, ti mun a thm y vi nhn
xt na.
VI
Ti dng thut ng bn cht lun phng php c trng quan
im, do Plato v nhiu mn ca ng nm gi, rng nhim v ca tri
thc thun khit hay ca khoa hc l i khm ph v m t bn cht
tht ca cc s vt, tc l thc ti hay bn cht b che giu ca chng.
Chnh nim tin l k ca Plato rng bn cht ca cc th c th cm nhn
c c th thy trong cc th khc v thc t hn- trong cc t tin hay
Hnh thc ca chng. Nhiu nh bn cht lun mun hn, th d
Aristotle, khng hon ton theo ng v im ny; nhng tt c h u
thng nht vi ng v xc nh nhim v ca tri thc thun khit nh s
khm ph ra bn tnh hay Hnh thc hay bn cht b che giu ca cc s
vt. Tt c cc nh bn cht lun phng php ny cng thng nht vi
Plato trong cho rng cc bn cht ny c th c khm ph v nhn thc
vi s gip ca trc gic tr c; rng mi bn cht c mt tn ph hp
vi n, tn gi ca cc th c th cm nhn c; v rng n c th c
m t bng li ni. V mt m t bn cht ca mt s vt u c h
gi l mt nh ngha. Theo bn cht lun phng php, c ba cch
32
33
34
X HI HC M T CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
Plato l mt trong nhng nh khoa hc x hi hng u v khng nghi
ng g l ngi c nh hng nht. Theo ngha trong t x hi hc
c Comte, Mill, v Spence hiu, ng l mt nh x hi hc; tc l, ng
p dng thnh cng phng php duy tm ca mnh cho mt phn tch
v i sng x hi ca con ngi, v v cc qui lut pht trin ca n
cng nh cc qui lut v iu kin ca s n nh ca n. Bt chp nh
hng to ln ca Plato, mt ny ca gio hun ca ng t c ch
n. iu ny dng nh l do hai nhn t. Trc ht, phn ln x hi
hc ca Plato c ng trnh by trong mi quan h mt thit vi cc i
hi ca ng v o c v chnh tr n mc cc yu t m t phn ln
khng c nhn ra. Th hai, nhiu suy ngh ca ng c coi l
nghim nhin n mc chng n gin c hp thu mt cch v thc v
v vy mt cch khng ph phn. Ch yu bng cch ny m cc l thuyt
x hi hc ca ng tr nn c nh hng n vy.
X hi hc ca Plato l mt hn hp ti tnh ca s suy on vi s
quan st sc so cc s thc. Mc suy on ca n, tt nhin, l l thuyt
v cc Hnh thc v v dng chy ph qut v suy tn, v sinh ra v tha
ho. Nhng trn nn tng duy tm ny Plato xy dng mt l thuyt thc
tin ng ngc nhin v x hi, l thuyt c kh nng gii thch cc xu
hng chnh trong din tin lch s ca cc quc gia- th Hi Lp cng
nh cc lc lng x hi v chnh tr hot ng trong thi ng.
I
Mc suy on v siu hnh ca l thuyt Plato v thay i x hi
c phc ho ri. l th gii ca cc Hnh thc hay nim khng
thay i, m th gii ca cc th thay i trong khng gian v thi gian
l con ca n. Cc Hnh thc hay nim khng ch l khng i, khng
th hu hoi, v khng th thi nt, m cn l hon ho, ng, tht, v
tt; thc ra, tt c mt ln, trong Republic1, c gii thch nh tt
c mi th duy tr, cn xu nh tt c mi th tn ph hay thi nt.
Cc Hnh thc hay nim hon ho v tt l b trn i vi cc bn sao,
cc th c th cm nhn c, v chng l ci g ging t tin hay cc
im xut pht2 ca mi s thay i trong th gii lun bin i. Quan
im ny c dng nh gi xu hng chung v chiu hng chnh
ca mi thay i trong th gii ca cc th c th cm nhn c. V nu
36
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
37
38
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
39
II
Cc i thoi trong Plato tho lun cc vn ny l, theo th t
thi gian, Republic, mt i thoi mun hn nhiu c gi l Statesman
(hay Politicus), v Laws, tc phm mun nht v di nht ca ng. Bt
chp nhng khc bit nh no y, c nhiu s thng nht gia cc i
thoi ny, trong mt s kha cnh l tng t, trong cc kha cnh khc l
b sung cho nhau. Laws6, th d, trnh by cu chuyn v suy tn v sp
ca x hi loi ngi nh mt tng thut v s hp nht tin s ca
Hy Lp m khng c s xen no vo lch s; trong khi cc on vn
tng t ca Republic cho mt phc ho v s pht trin ca chnh th,
theo mt cch tru tng hn; Statesman, cn tru tng hn na, cho
mt phn loi logic ca cc kiu chnh th, ch vi vi m ch n cc s
kin lch s. Tng t, Laws trnh by kha cnh lch s ch ngha ca s
nghin cu rt mch lc. Hnh mu hay ngun gc ca mt nh nc l
g? Plato hi , lin kt cu hi ny vi cu hi khc: Phi chng
phng php tt nht tm mt cu tr li cho cu hi nyl suy
ngm s pht trin ca cc nh nc nh chng thay i hoc ti tt lnh
hay ti xu xa? Nhng trong phm vi cc hc thuyt x hi hc, s khc
bit ln duy nht dng nh l do mt kh khn t bin thun tu l ci
dng nh lm Plato lo lng. Gi s nh im xut pht ca s pht
trin mt nh nc hon ho v v vy khng th thi nt, ng thy kh
gii thch s thay i u tin, s Sa ng ca Con Ngi, c th ni
vy, ci khi ng mi th.7 Chng ta s nghe, chng tip, v n lc
ca Plato gii quyt vn ny; nhng u tin ti s cho mt tng
quan chung v l thuyt ca ng v s pht trin x hi.
Theo Republic, hnh thc ban u hay nguyn thu ca x hi, v ng
thi, l ci ging st nht Hnh thc hay nim ca mt nh nc, nh
nc tt nht, l vng quyn ca ngi sng sut nht v ging thn
thnh nht trong nhng con ngi. Quc gia- th l tng ny cng gn
hon ho n mc kh hiu c lm sao n c th tng thay i. Th
m, s thay i c xy ra tht; v vi n s xung t ca Heraclitus bt
u, ng lc ca mi chuyn ng. Theo Plato, xung t ni b, chin
tranh giai cp, c t li v c bit l t li v vt cht hay v kinh t
xi by, l lc lng ch yu ca ng hc x hi. Cng thc theo kiu
Marx Lch s ca tt c cc x hi tn ti cho n nay l lch s ca u
tranh giai cp8 khp vi ch ngha lch s ca Plato cng gn kho nh
vi ch ngha lch s ca Marx. Bn giai on d thy nht hay cc ct
40
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
41
42
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
43
44
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
45
46
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
47
48
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
49
50
X HI HC CA PLATO
nhn v hai im chnh ca phn tch ca chng ta. Chng ta phi nh,
trc ht, rng Plato dng li mt thnh ph ca qu kh, d cho n c
lin h vi hin ti theo cch l mt vi c tnh ca n vn c th thy r
cc nh nc hin hnh, th d, Sparta; v th hai, rng ng dng li
thnh ph ca ng vi ci nhn n cc iu kin ca s n nh ca n,
v rng ng tm nhng m bo cho s n nh ny ch trong bn thn
giai cp thng tr, v c bit hn, trong s thng nht v sc mnh ca
n.
Lin quan n ngun gc ca giai cp thng tr, c th nhc n rng
Plato ni trong Statesman v mt thi, thm ch trc c thi ca nh
nc tt nht ca ng, khi Bn thn Thng l ngi chn dt ngi,
cai tr h chnh xc nh ngivn cai tr sc vt. khng c s
hu n b v tr con32. y khng ch l s v von v ngi chn dt
tt; di nh sng ca ci m Plato ni trong Laws, n phi c din
gii theo ngha en nhiu hn. V chng ta c bo l x hi
nguyn thu ny, x hi cn trc c thnh ph u tin v tt nht, l x
hi ca nhng ngi chn cu du mc trn ni di mt tc trng:
Chnh th bt ngun, Plato ni v giai on trc s nh c u
tin, nh s cai tr ca ngi gi nht, ngi tha hng quyn lc t
cha hay m mnh; tt c nhng ngi khc theo ng ging nh mt n
chim, nh th to thnh mt by duy nht c cai tr bi uy quyn tc
trng v vng v m, trong s mi vng v n l ci xng ng
nht. Cc b tc du mc ny, chng ta nghe ni, nh c cc thnh
ph ca Peloponnese, c bit Sparta, ly tn Dorian. Vic ny xy ra
th no c gii thch khng r lm, nhng chng ta hiu s min
cng ca Plato khi chng ta nhn li m ch rng vic nh c thc ra
l mt s chinh phc d di. y, cho d ta bit, l cu chuyn tht v
s nh c Dorian Peloponnese. V vy chng ta c mi l do tin
rng Plato nh dng cu chuyn ca ng nh mt m t nghim tc v
cc s kin tin s; nh mt m t khng ch v ngun gc ca dng
ging ch nhn Dorian, m c v ngun gc ca gia sc ngi ca h,
tc l dn c gc. mt on tng t trong Republic, Plato cho chng
ta mt m t thn thoi nhng rt sc so v bn thn cuc chinh phc,
khi cp n ngun gc ca ngi sinh ra t t, giai cp thng tr
ca thnh ph tt nht. (Thn thoi v Ngi sinh ra t t s c tho
lun t mt quan im khc chng 8). Cuc hnh qun thng li ca
h vo thnh ph, do cc thng gia v ngi lao ng xy dng ln
trc , c m t nh sau: Sau khi v trang v o to ngi sinh
ra t t, hy chng ta lm cho h tin ln, di s ch huy ca nhng
CHNG 4: THAY I V NG YN
51
52
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
53
54
X HI HC CA PLATO
CHNG 4: THAY I V NG YN
55
56
X HI HC CA PLATO
58
X HI HC CA PLATO
59
60
X HI HC CA PLATO
61
62
X HI HC CA PLATO
63
64
X HI HC CA PLATO
65
66
X HI HC CA PLATO
67
68
X HI HC CA PLATO
69
(1) Ch ngha t nhin sinh hc, hay chnh xc hn, dng sinh hc ca
ch ngha t nhin o c, l l thuyt cho rng bt chp s thc rng
cc lut o c v lut ca nh nc l tu tin, c cc qui lut vnh
vin khng thay i no ca t nhin m t c th dn ra cc chun
mc. Tp qun n, tc l s ba n, v loi thc n, l cc th d ca tnh
tu tin ca cc qui c, ngi theo thuyt t nhin c th l l; song r
rng c cc qui lut t nhin no trong lnh vc ny. Th d, mt
ngi s cht nu n qu t hay qu nhiu thc n. Nh vy c v l ht
nh c thc t sau b ngoi, nn sau cc qui c tu tin ca chng ta
c cc qui lut t nhin khng thay i no v c bit l cc qui lut
sinh hc.
Ch ngha t nhin sinh hc c dng khng ch bo v ch ngha
bnh ng, m c bo v thuyt chng bnh ng v s cai tr ca k
mnh. Mt trong nhng ngi u tin a ra ch ngha t nhin ny l
nh th Pindar, ngi dng n ng h l thuyt cho l k mnh phi
thng tr. ng cho rng10 n l mt qui lut, c hiu lc khp t nhin,
rng k mnh hn lm vi k yu hn bt k th g n thch. Nh th lut
bo v k yu khng ch l tu tin m l s bp mo nhn to ca qui
lut t nhin tht s l k mnh phi c t do v k yu phi l n l
ca n. Quan im c Plato tho lun nhiu; n b tn cng Gorgias,
mt i thoi vn b nh hng nhiu ca Socrates; Republic, cho
Thrasymachus ni, v c ng nht vi ch ngha c nhn o c
(xem chng tip); trong Laws, Plato t i khng hn vi quan im ca
Pindar; nhng ng vn tng phn n vi s cai tr ca ngi thng thi
nht, m, ng ni, l mt nguyn l tt hn, v ng l ph hp nhiu hn
vi t nhin (xem c trch dn mun hn chng ny).
Ngi u tin xut phin bn nhn o hay bnh ng ch ngha
ca ch ngha t nhin sinh hc l Sophist Antiphon. Cng do ng l s
ng nht ho t nhin vi chn l, v qui c vi kin (hay kin ho
huyn11). Antiphon l ngi theo thuyt t nhin trit . ng tin rng
hu ht cc chun mc khng ch l tu tin, m trc tip tri vi t
nhin. Cc chun mc, ng ni, c p t t bn ngoi, trong khi cc
qui tc ca t nhin l khng th trnh khi. Bt li v thm ch nguy
him i vi phm cc chun mc do con ngi p t nu s vi phm
c nhng ngi p t chng theo di; song khng c s cn thit ni
ti gn vi chng, v khng ai phi xu h v vic vi phm chng; s xu
h v trng tr ch l s trng pht c p t mt cch tu tin t bn
ngoi. V s ph phn ny ca o c qui c, Antiphon t c s cho
o c hc v li. Trong cc hnh ng c nhc ti y, ta thy
70
X HI HC CA PLATO
71
72
X HI HC CA PLATO
73
74
X HI HC CA PLATO
cho Thng , cng chng cho t nhin, khng cho x hi, cng chng
cho lch s. Tt c cc l thuyt o c ny c tm ra ai , hay c l l l
no , nhn gnh nng cho chng ta18. Nhng chng ta khng th ln
khi trch nhim ny. Chng ta ch la di mnh nu chng ta khng
nhn ra iu n gin ny.
VI
By gi chng ta quay sang phn tch chi tit hn ch ngha t nhin
ca Plato v quan h ca n vi ch ngha lch s ca ng. Tt nhin,
Plato khng lun dng thut ng nature: t nhin, bn cht theo cng
ngha. ngha quan trng nht m ng gn cho n, ti tin, thc t ng
nht vi ngha ng gn cho thut ng bn cht: essence. Cch dng
ny ca t bn cht: nature vn tn ti gia cc nh bn cht lun ngay
c ngy nay; h ni, th d, v bn cht ca ton hc, hay v bn cht ca
suy din quy np, hay v bn cht ca hnh phc v kh cc19. Khi
c Plato dng theo cch ny, bn cht c ngha gn cng nh Hnh
thc hay nim; v Hnh thc hay nim ca mt th, nh c ch
ra trc, cng l bn cht (essence) ca n. S khc bit ch yu gia
bn cht (nature) v Hnh thc hay nim l th ny. Hnh thc hay
nim ca mt th c th cm nhn c, nh ta thy, khng phi
trong th , m tch bit khi n, l t tin n, ng t ca n; nhng
Hnh thc ny hay cha ca n truyn ci g cho cc th c th cm
nhn c, cho con hay dng ging n, c th l bn cht ca chng.
Bn cht ny nh th l tnh cht bm sinh hay gc ca mt s vt, v
trong chng mc, l bn cht vn c ca n; n l nng lc hay tm tnh
gc ca mt s vt, v n xc nh cc tnh cht ca n m chng l c
s cho s ging nhau ca n, hay ca s tham d bm sinh ca n, Hnh
thc hay nim ca n.
T nhin, do , l ci bm sinh hay gc hay thing ling trong mt
s vt, trong khi nhn to l ci mun hn b con ngi lm thay i
hay thm vo hay p t, thng qua s cng bc t bn ngoi. Plato
thng xuyn nhn mnh rng tt c mi sn phm ngh thut ca con
ngi nhiu nht ch l cc bn sao ca cc th t nhin c th cm
nhn c. Nhng v cc th ny n lt chng li ch l cc bn sao
ca cc Hnh thc hay nim siu phm, cc sn phm ngh thut ch l
cc bn sao ca cc bn sao, hai ln xa thc t, v v vy t tt hn, t
thc t hn, v t tht hn20 so vi ngay c cc th (t nhin) lun thay
i. Chng ta thy t iu ny rng Plato ng vi Antiphon21 t nht
75
76
X HI HC CA PLATO
77
78
X HI HC CA PLATO
79
80
X HI HC CA PLATO
81
82
X HI HC CA PLATO
83
84
X HI HC CA PLATO
Heraclitus, chin tranh, chin tranh giai cp, l cha v ngi thc y ca
mi s thay i, v ca lch s loi ngi, ci chng l g khc m l lch
s ca s tan v ca x hi. Chng ta thy rng ch ngha lch s duy
tm ca Plato rt cuc khng da vo c s tinh thn m da vo c s
sinh hc; n da vo mt loi siu-sinh hc42 v chng tc loi ngi.
Plato khng ch l mt ngi theo ch ngha t nhin ngh mt l
thuyt sinh hc v nh nc, ng cng l ngi u tin kin ngh mt l
thuyt sinh hc v chng tc v ng hc x hi, v lch s chnh tr. S
Plato, Adam43 ni, nh th l khung cnh trong Trit hc v Lch
s ca Plato c trnh by.
Ti ngh, thch hp kt thc phc ho ny v x hi hc m t ca
Plato vi mt tm tt v mt nh gi.
Plato thnh cng ti dng mt x hi b lc v tp th ch ngha
Hy Lp bui ban u, ging nh x hi Sparta, tht n kinh ngc, tuy tt
nhin hi l tng ho. Mt phn tch cc lc lng, c bit cc lc
lng kinh t, e do s n nh ca mt x hi nh vy, cho php ng
m t chnh sch chung cng nh cc th ch x hi cn thit ngng
n li. V, hn na, ng ti dng mt cch hp l s pht trin kinh t v
lch s ca cc quc gia- th Hy Lp.
Cc thnh tu ny b s cm ght x hi, trong ng sng, v tnh
yu lng mn ca ng vi dng b lc c xa ca i sng x hi, lm
cho suy yu. Thi ny l ci dn ng n trnh by mt qui lut khng
th thay i c v din tin lch s, c th l, qui lut chung v thoi
ho hay suy tn. V cng thi cng chu trch nhim v cc yu t
phi l, k qui, v lng mn trong phn tch mt khc rt tuyt vi ca
ng. Mt khc, chnh mi quan tm c nhn ca ng v tnh thin v ca
ng l nhng ci lm cho con mt ng sc so v nh vy lm cho cc
thnh tu ca ng l c th. ng dn l thuyt lch s ch ngha ca mnh
ra t hc thuyt trit hc k qui ca ng cho rng th gii hu hnh thay
i ch l mt bn sao ang suy tn ca mt th gii v hnh khng thay
i. Nhng n lc kho lo ny, kt hp mt ch ngha bi quan lch s
ch ngha vi mt ch ngha lc quan bn th hc, dn ti nhng kh
khn, khi c trau chut. Nhng kh khn ny buc ng chp nhn mt
ch ngha t nhin sinh hc, dn (cng vi thuyt tm l lun:
psychologism44, tc l l thuyt cho rng x hi ph thuc vo bn cht
con ngi ca cc thnh vin ca n) n ch ngha thn b v m tn,
ln n nh im l thuyt ton hc gi-duy l v gy ging. Chng
thm ch gy nguy him cho tnh thng nht uy nghi ca to lu i l
thuyt ca ng.
85
IX
Nhn li to lu i ny, chng ta c th xem ngn gn s mt bng
ca n.45 S mt bng ny, do mt kin trc s v i ngh ra, biu l
mt ch ngha nh nguyn siu hnh hc c bn trong t duy ca Plato.
Trong lnh vc logic, ch ngha nh nguyn ny th hin ra nh s i lp
gia ci chung v ci ring. Trong lnh vc suy on ton hc, n th
hin ra nh s i lp ca ci Mt v ci Nhiu. Trong lnh vc nhn
thc lun, n l s i lp gia tri thc duy l da trn t duy thun khit,
v kin da vo cc kinh nghim ring bit. Trong lnh vc bn th
hc, n l s i lp gia thc ti duy nht, gc, khng thay i, v ng,
vi b ngoi a dng, thay i, v ho huyn; gia ci tn ti thun khit
v ci s ti, hay chnh xc hn, ci thay i. Trong lnh vc v tr hc,
n l s i lp gia ci to ra v ci c to ra, v phi suy tn. Trong
o c hc, n l s i lp gia ci thin, tc l ci duy tr, v ci c,
tc l ci thi nt. Trong chnh tr hc, n l s i lp gia ci tp th,
nh nc, ci c th t ti s hon ho v ch quyn tuyt i, vi s
ht sc ng dn chng - rt nhiu c nhn, nhng con ngi ring l
phi gi nguyn l khng hon ho v ph thuc, v tnh c bit ca
nhng ngi y phi b nn v li ch thng nht ca nh nc (xem
chng tip). V ton b trit hc nh nguyn ny, ti tin, bt ngun t
mong mun cp bch gii thch s tng phn gia tm nhn v mt
x hi l tng, v tnh trng thc t ng cm ght trong lnh vc x his tng phn gia mt x hi n nh, v mt x hi trong qu trnh
cch mng.
87
88
CHNH TR HC CA PLATO
89
90
CHNH TR HC CA PLATO
91
92
CHNH TR HC CA PLATO
93
94
CHNH TR HC CA PLATO
95
IV
Ch ngha bnh ng ng l i hi rng cc cng dn ca quc gia
phi c i x khng thin v. N i hi rng dng di, quan h gia
nh, hay ca ci khng c nh hng ln nhng ngi cai qun lut
i vi cng dn. Ni cch khc, n khng cng nhn bt k c quyn
t nhin no, mc d cc c quyn no c th c cc cng dn
ban cho nhng ngi h tin.
Nguyn l bnh ng ch ngha ny c Pericles pht biu mt cch
ng khm phc vi nm trc khi Plato sinh, trong mt bi din thuyt
c Thucydides16 gi gn. N c trch dn y hn chng 10,
nhng hai cu c th a ra y: Lut ca chng ta, Pericles ni, ban
cng bng ngang nhau cho tt c u nhau trong cc tranh chp ring ca
h, nhng chng ta khng bc b cc yu sch v s xut sc. Khi mt
cng dn t ni bt, th anh ta c bt vo cng v, khng phi nh
vn v c quyn, m nh mt phn thng cho cng lao; v s ngho
nn khng phi l mt cn tr Cc cu ny trnh by vi mc tiu c
bn ca phong tro bnh ng ch ngha m, nh ta thy, thm ch
khng b chn li t tn cng cnh n l. Trong th h Pericles, phong
tro ny c Euripides, Antiphon, v Hippias i din, tt c c trch
dn chng trc, v c bi Herodotus17. Trong th h Plato, n c
i din bi Alcidamas v Lycophron, c hai c trch dn trn; ngi
ng h khc l Antisthenes, mt trong cc bn thn nht ca Socrates.
Nguyn l v cng bng ca Plato, tt nhin, l i lp hon ton vi tt
c iu ny. ng i cc c quyn t nhin cho cc lnh t t nhin.
Nhng ng phn bc nguyn l bnh ng ch ngha th no? V ng
xc lp cc i hi ring ca ng ra sao?
Nn nh li t chng trc rng mt s trnh by quen bit nht ca
cc i hi bnh ng ch ngha c din t bng ngn ng rt n
tng nhng ng ng v cc quyn t nhin, v rng vi i din l l
ng h cc i hi ny bng cch ch ra s bnh ng t nhin, tc l
sinh hc, ca con ngi. Chng ta thy l l ny l khng thch ng;
rng con ngi l ngang nhau mt s kha cnh, v khng ngang nhau
cc kha cnh khc; v rng cc i hi chun tc khng th c dn
ra t s thc ny, hay t s thc khc. V th l th lu rng l l t
nhin ch ngha khng c tt c nhng ngi theo ch ngha bnh
ng s dng, v rng ring Pericles, thm ch khng h m ch n n.18
Plato nhanh chng thy rng ch ngha t nhin l mt im yu bn
trong thuyt bnh ng ch ngha, v ng li dng y nht im
96
CHNH TR HC CA PLATO
97
cng vic ring ca mnh, phi l cng bng. Ti min cng tin
rng y c ngha nh mt l l; nhng n phi l, v ngi pht ngn
chnh ca Plato, Socrates, a n ra bng cch hi: Bn c bit ti
ti kt lun ny ra sao khng? L l th hai l th hn, v n l mt n
lc chng t rng ch ngha phn bnh ng ca ng c th c dn
ra t quan im bnh thng (tc l bnh ng ch ngha) rng cng bng
l khng thin v. Ti trch y on ny. Ch rng nhng ngi cai
tr thnh ph s cng l cc quan to ca n, Socrates ni23: V khng
phi mc tiu ca quyn ti phn ca h l khng ngi no s ly ci
thuc v ngi khc, v b tc ot ci l ca ring mnh ? Phi, l
tr li ca Glaucon, ngi i thoi, l nh ca h Bi v
l cng bng? Phi.- Do , gi v thc hnh ci thuc v chng ta
v l ca ring chng ta l nguyn l ca quyn ti phn cng bng, ph
hp vi cc tng bnh thng ca chng ta v cng bng. L l th hai
kt thc y, nhng ng cho l l th ba (c phn tch di y)
ci dn ti kt lun rng l cng bng gi a v ring ca mnh (hay
lm cng vic ring ca mnh), l a v (hay cng vic) ca giai cp hay
ng cp ring ca mnh.
Mc ch duy nht ca l l th hai ny l khc su vo bn c rng
cng bng, theo ngha thng thng ca t, i hi chng ta gi a v
ca ring mnh, v chng ta phi lun gi ci thuc v chng ta. Tc l,
Plato mun nhng ngi c ca ng suy ra kt lun: L cng bng
gi v thc hnh ci l ca ring mnh. Ch ca ti (hay cng vic ca
ti) l ca ring ti. Nh th cng bng vi ti gi ch ca ti (hay
thc hnh cng vic ca ti). y cng sp ng nh l l: Cng bng
gi v thc hnh ci l ca ring mnh. K hoch ny v ly cp tin
ca bn l ca ring ti. Nh vy cng bng i vi ti tun theo k
hoch ca ti, v a n vo thc tin, tc l ly trm tin ca bn. R
rng l suy din m Plato mun chng ta rt ra chng l g ngoi s tung
hng [lng gt] th thin vi ngha ca t ca ring mnh. (V vn
liu cng bng i hi rng mi th theo ngha no l ca ring
ta, th d giai cp ca chng ta, v th phi c coi, khng ch nh s
hu ca chng ta, m nh s hu khng th chuyn nhng ca chng
ta. Nhng bn thn Plato khng tin vo mt nguyn l nh vy; v n r
rng lm cho qu sang ch ngha cng sn l khng th. V v gi con
ci ca chng ta th sao?) Tr tung hng th thin ny l cch ca Plato
xc lp ci m Adam gi l mt giao im gia quan im ring ca
ng v Cng bng v ngha ph bin ca t. y l cch m trit gia
98
CHNH TR HC CA PLATO
99
100
CHNH TR HC CA PLATO
101
102
CHNH TR HC CA PLATO
103
104
CHNH TR HC CA PLATO
105
106
CHNH TR HC CA PLATO
107
108
CHNH TR HC CA PLATO
109
110
CHNH TR HC CA PLATO
111
112
CHNH TR HC CA PLATO
113
114
CHNH TR HC CA PLATO
VII
By gi quay li lch s ca cc phong tro ny, dng nh l thuyt
bo h ch ngha v nh nc u tin c kin ngh bi Sophist
Lycophron, mt hc tr ca Gorgias. c nhc ti rng ng (ging
Alcidamas, cng l hc tr ca Gorgias) l mt trong nhng ngi u
tin tn cng l thuyt v c quyn t nhin. Vic ng theo l thuyt m
ti gi l ch ngha bo h c Aristotle ghi li, ngi ni v ng theo
cch lm cho rt c kh nng l ng to ra n. T cng ngun ta bit rng
ng trnh by n vi s sng sa kh c th t c bi bt k ngi
ni nghip no ca ng.
Aristotle ni vi chng ta rng Lycophron coi lut ca nh nc nh
mt hip c theo con ngi m bo cng bng cho nhau (v rng
n khng c nng lc lm cho cng dn l tt hay cng bng). ng
ni vi chng ta thm45 rng Lycophron coi nh nc nh mt cng c
bo v cc cng dn ca n chng li cc hnh ng bt cng (v
cho php h giao thip, c bit trao i, yn bnh), i hi rng nh
nc phi l mt hip hi hp tc ngn chn ti phm. L th l
khng c biu l no trong tng thut ca Aristotle rng Lycophron
trnh by l thuyt ca mnh dng lch s ch ngha, tc l nh mt l
thuyt lin quan ti ngun gc lch s ca nh nc trong mt kh c
x hi. Ngc li, ni ln r rng t vn cnh ca Aristotle l l thuyt
ca Lycophron quan tm duy nht n mc ch ca nh nc; v
Aristotle l l rng Lycophron khng cho mc ch cn bn ca nh nc
l lm cho cng dn ca n c c hnh. iu ny biu l rng
Lycophron din gii mc ch ny mt cch duy l, t mt quan im k
thut, chp nhn cc i hi ca ch ngha bnh ng, ch ngha c nhn,
v ch ngha bo h.
dng ny, l thuyt ca Lycophron l hon ton vng chc khi
nhng phn i m l thuyt lch s ch ngha truyn thng v kh c
x hi b. Ngi ta, th d Baker46, thng ni rng l thuyt kh c
p ng cc nh t tng hin i tng im mt. C th nh vy; song
kho st cc im ca Baker s cho thy rng chng chc chn khng
tho mn l thuyt ca Lycophron, ngi m Baker coi (v im ny ti
thin v ng vi ng) c th l ngi sng lp ra dng sm nht ca
mt l thuyt m mun hn c gi l l thuyt kh c. Cc im ca
Baker c th ghi li nh sau: (a) chng bao gi, v mt lch s, c
mt kh c; (b) nh nc, v mt lch s, chng bao gi c thnh lp;
(c) lut khng l quy c, m ny sinh t truyn thng, quyn lc b
115
116
CHNH TR HC CA PLATO
VIII
C th khng my nghi ng l Plato bit k l thuyt ca Lycophron,
v ng (rt c kh nng) l ngi ng thi tr hn Lycophron. V, qu
thc, c th d dng ng nht l thuyt ny vi ci u tin c nhc
ti Gorgias v mun hn Republic. ( c hai ni Plato khng nhc
ti tc gi ca n; mt th tc thng c ng dng khi i th ca ng
cn sng). Trong Gorgias, l thuyt c Callicles, ngi theo thuyt h
v o c ging Thrasymachus ca Republic, trnh by chi tit. Trong
Republic, n c Glaucon trnh by chi tit. Trong c hai trng hp
ngi ni khng ng nht mnh vi l thuyt anh ta trnh by.
Hai on trong nhiu kha cnh l tng t. C hai trnh by l thuyt
mt dng lch s ch ngha, tc l, nh l thuyt v ngun gc cng l.
C hai trnh by n c gi nh l cc tin logic ca n l nht thit ch
k v thm ch h v ch ngha; tc l c nh th quan im bo h ch
ngha v nh nc ch c nhng k mun gy ra bt cng ng h, song
l qu yu lm vy, v v th i rng k mnh cng ng lm th;
mt trnh by chc chn khng ngay thng, v tin cn thit duy nht
ca l thuyt l i hi rng ti phm, hay s bt cng, phi b ngn chn.
Cho n y, hai on vn trong Gorgias v trong Republic chy song
song, mt s tng ng thng c bnh lun. Nhng c mt s khc
bit kinh khng gia chng, mt s khc bit, trong chng mc ti bit,
b cc nh bnh lun b qua. N l th ny. Trong Gorgias, l thuyt c
Callicles trnh by nh l thuyt m ng phn i; v v ng cng chng
Socrates, suy ra l, l thuyt bo h ch ngha khng b Plato tn cng m
ng hn c bo v. V, qu thc, xem xt k hn chng t l Socrates
tn thnh nhiu c im ca n chng li Callicles h v ch ngha.
Song trong Republic, cng l thuyt c Glaucon trnh by nh s
trau chut v pht trin cc quan im ca Thrasymachus, tc l ca mt
nh h v ch ngha ngi th ch ca Callicles y; ni cch khc, l
thuyt c trnh by mang tnh h v ch ngha, v Socrates nh ngi
anh hng tiu dit thng li hc thuyt him c ny v tnh ch k.
Nh th cc on trong hu ht cc nh bnh lun thy mt s tng
t gia cc xu hng ca Gorgias v Republic li tit l, thc ra, mt s
thay i hon ton ca mt trc. Bt chp trnh by th ch ca
Callicles, xu hng ca Gorgias l c thin ch vi ch ngha bo h;
nhng Republic th chng i n mnh lit.
y l mt on trch t bi ni ca Callicles trong Gorgias47: Lut
c s ng qun chng nhn dn, bao gm ch yu nhng ngi yu,
117
118
CHNH TR HC CA PLATO
119
CHNG 7:
NGUYN L V S LNH O
CHNG 7: S LNH O
121
122
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
123
124
CHNH TR HC CA PLATO
nht hay ngi tt nht lm mt ngi cai tr. Nhng ngi sng sut
nht trong s thng thi ca mnh c th thy rng khng phi ng m l
ngi tt nht nn cai tr, v ngi tt nht trong tnh tt ca mnh c
l c th quyt nh rng a s nn cai tr. Quan trng nhn thy
rng ngay c dng l thuyt v quyn ti cao i Vng quyn ca Php
lut cng ng cho cng s phn i . iu ny, thc ra, c
thy t rt sm, nh nhn xt ca Heraclitus6 cho thy: Lut cng c th
i hi rng ch ca Mt Ngi phi c tun theo.
Tm li ph phn ngn gn ny, ti tin, c th khng nh rng l thuyt
v quyn ti cao v th yu, c v mt kinh nghim v v mt logic. t
nht c th cn n, l khng c chp nhn n m khng xem xt cn
thn cc kh nng khc.
II
V qu thc, khng kh chng minh rng mt l thuyt v kim sot
dn ch c th c pht trin m khng b nghch l v quyn ti cao. L
thuyt m ti ngh n khng bt ngun, c th ni nh vy, t tnh tt
hay tnh ngay thng thc cht ca s cai tr a s, m ng hn t tnh
tin ca s chuyn ch; hay chnh xc hn, n da trn quyt nh, hay
trn s chp nhn xut, trnh v chng li s chuyn ch.
V c th phn bit hai loi chnh th ch yu. Loi u tin gm cc
chnh th m chng ta c th thot khi n m khng c mu th d,
bng con ng cc cuc tng tuyn c; tc l, cc th ch x hi to ra
cc cng c theo ngi b tr c th sa thi nhng ngi cai tr, v cc
truyn thng x hi7 m bo l nhng ngi nm quyn khng d dng
hu cc th ch ny. Loi th hai gm cc chnh th m nhng ngi b
tr khng th thot khi n tr bng con ng ca mt cuc cch mng
thnh cng - tc l, trong hu ht cc trng hp, khng h [thnh cng].
Ti gi thut ng nn dn ch nh mt nhn tc k cho mt chnh th
loi th nht, v thut ng nn chuyn ch hay ch c ti cho loi
th hai. Ti tin, iu ny tng ng st vi cch dng truyn thng.
Nhng ti mun lm r l khng phn no ca l l ca ti ph thuc vo
s la chn cc nhn ny; v nu c ai o ngc cch dng ny (nh
thng xuyn c lm ngy nay), th ti phi ni n gin l ti ng h
ci ng ta gi l nn chuyn ch, v phn i ci ng ta gi l nn dn
ch; v ti s bc b coi l khng thch ng bt k c gng no
khm ph ra nn dn ch thc ra hay v c bn c ngha l g, th
d, bng cch dch thut ng thnh s cai tr ca nhn dn. (V tuy
CHNG 7: S LNH O
125
126
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
127
128
CHNH TR HC CA PLATO
IV
Ti ngh c kh nng nht l l thuyt ny ca Plato c c cc yu t
ca n nh nh hng ca Socrates. Mt trong nhng gio l c bn ca
Socrates, ti tin, l thuyt duy l tr (intellectualism) o c ca ng. Ti
hiu iu ny l (a) s ng nht tnh tt v s sng sut ca ng, l
thuyt ca ng cho rng khng ai hnh ng chng li s hiu bit tt
hn ca mnh, v rng s thiu tri thc chu trch nhim v mi sai lm
o c; (b) l thuyt ca ng cho rng s xut sc v o c c th
c dy, v rng n khng i hi bt k nng lc o c c bit no,
ngoi tr thng minh ph qut ca con ngi.
Socrates l mt nh o c hc v mt ngi say m. ng l loi
ngi c th ph phn mi dng chnh th v cc thiu st ca n (v
thc ra, ph phn nh vy l cn thit v hu ch cho bt k chnh th
no, cho d n ch c th lm c di mt nn dn ch) song ng nhn
ra tm quan trng ca s trung thnh vi lut php nh nc. Tnh c, l
ng sng ht i mnh ch yu di hnh thc chnh th dn ch, v
vi t cch mt nh dn ch tt ng thy nhim v ca mnh l vch trn
s bt ti v tnh ba hoa ca mt s lnh o dn ch thi ng. ng
thi, ng phn i mi dng chuyn ch; v nu xem xt thi dng
cm ca ng di Ba mi Bo Cha th chng ta khng c l do no
cho rng s ph phn cc nh lnh o dn ch ca ng c gy cm
hng bi bt k g ging cc hiu bit8 chng dn ch. Rt c th l ng
(ging Plato) i ngi tt nht phi cai tr, m, theo cch nhn ca
ng, c ngha l ngi sng sut nht, hay nhng ngi bit g v
cng l. Song chng ta phi nh rng vi cng l ng hiu l cng l
bnh ng ch ngha (nh c cc on trch t Gorgias chng trc
biu l), v rng ng khng ch l mt nh bnh ng ch ngha m cng
l mt ngi c nhn ch ngha c l l ng t v i nht ca mt o
c hc c nhn ch ngha ca mi thi i. V chng ta phi nhn ra
rng, nu ng i nhng ngi sng sut nht nn cai tr, ng nhn mnh
r rng l ng khng c ni v nhng ngi c hc; thc ra, ng hoi
nghi mi ngh hc gi chuyn nghip, bt lun l ca cc trit gia ca
qu kh hay ca nhng ngi hay ch thuc th h ng, cc Sophist. S
sng sut m ng mun ni l mt loi khc. n gin l s tha nhn:
ti bit t n chng no! Nhng ngi khng bit iu ny, ng dy,
chng bit g c. (y l tinh thn khoa hc thc s. Mt s ngi vn
ngh, nh Plato ngh khi ng sinh c lp nhip nh mt nh hin trit9
Pythagorean uyn thm, rng thi bt kh tri ca Socrates phi c
CHNG 7: S LNH O
129
gii thch bng s thiu thnh cng ca khoa hc thi ng. Nhng iu
ny ch chng t rng h khng hiu tinh thn ny, v rng h vn b
quan im ma thut tin-Socratic m nh i vi khoa hc v nh khoa
hc, ngi m h coi nh php s c tn ln mt cht, nh thng thi,
uyn thm, c th gio. H nh gi ng ta bng lng kin thc ng
ta c c, thay cho coi, nh Socrates coi, s nhn bit ca ng ta v ci
ng ta cha bit nh mt mc o trnh khoa hc ca ng ta cng nh
tnh trung thc tr tu ca ng ta).
Quan trng thy rng thuyt duy l tr Socratic ny dt khot l bnh
ng ch ngha. Socrates tin l mi ngi c th c dy; trong Meno,
ta thy ng dy mt n l tr mt phin bn10 ca ci by gi c gi l
nh l Pythagoras, nh mt n lc chng t rng bt c n l v hc
no u c nng lc lnh hi ngay c cc vn tru tng. V thuyt
duy l tr ca ng cng l chng c on. Mt k thut, th d nh thut
hng bin, theo Socrates c l c th c dy mt cch gio iu bi
mt chuyn gia; nhng tri thc tht s, s hiu bit, v c c hnh, ch
c th c dy bng mt phng php m ng m t nh mt dng b
. Nhng ngi ham hc c th c gip t gii phng khi nh
kin ca h; nh vy h c th hc t ph bnh, v rng chn l khng d
t c. Nhng h c th cng hc i n quyt nh, v da vo cc
quyt nh ca h, v vo s thu hiu ca h mt cch ph phn. Theo
cch nhn ca li dy nh vy, l r i hi Socratic (nu Socrates tng
nu ra i hi ny) rng ngi tt nht, tc l ngi trung thc v tr tu,
phi cai tr, khc n th no vi i hi c on rng ngi tt nht,
tc l cao qu nht, phi cai tr. (Lng tin ca Socrates rng ngay c s
can m l s sng sut, ti ngh, c th c din gii nh mt ph phn
trc tip ca hc thuyt qu tc v anh hng bm sinh cao qu).
Song thuyt duy l tr ny ca Socrates l con dao hai li. N c kha
cnh bnh ng ch ngha v dn ch, c Antisthenes pht trin mun
hn. Nhng n cng c mt kha cnh c th gy ra cc xu hng phn
dn ch mnh. N nhn mnh n nhu cu khai sng, gio dc, c th d
dng b din gii sai nh mt i hi cho ch ngha c on. iu ny
c quan h vi mt vn dng nh lm Socrates rt bi ri: nhng
ngi khng c gio dc , v nh vy khng thng minh bit
thiu st ca mnh, ng l nhng ngi cn gio dc nht. Bn thn s
sn sng hc chng t s s hu tinh khn, thc ra l tt c s tinh
khn c Socrates coi l cho mnh; v ng l ngi sn sng hc bit
ng bit t n th no. Ngi khng c gio dc nh vy dng nh
cn n mt ngi c thm quyn nh thc anh ta, v khng th
130
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
131
132
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
133
134
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
135
136
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 7: S LNH O
137
CHNG 8:
139
140
CHNH TR HC CA PLATO
141
11
142
CHNH TR HC CA PLATO
143
144
CHNH TR HC CA PLATO
145
IV
Chc nng u tin v quan trng nht ca vua trit gia l chc nng
ca nh sng lp thnh ph v nh lp php. D hiu v sao Plato cn mt
trit gia cho nhim v ny. Nu nh nc mun n nh, th n phi l
mt bn sao chnh xc ca Hnh thc hay nim thing ling ca Nh
nc. Song ch c mt trit gia ngi hon ton thnh tho v cc khoa
hc cao nht, v php bin chng, mi c kh nng nhn ra, v sao, Bn
gc siu phm. im ny c nhn mnh nhiu phn ca Republic
ni Plato pht trin cc l l ca mnh cho quyn ti cao ca trit gia24.
Cc trit gia thch hiu r s tht, v ngi yu ch thc lun lun
thch nhn thy ci ton th, khng ch cc phn. Nh th ng khng
thch, nh ngi dn thng, cc th c th cm nhn c v m
thanh, mu sc v hnh th p ca chng, m ng mun nhn thy,
v chim ngng bn cht thc ca ci p- Hnh thc hay nim ca
Ci p. Bng cch ny, Plato cho t trit gia mt ngha mi, ngha
ca mt ngi yu v mt ngi thy th gii siu phm ca cc Hnh
thc hay nim. Vi t cch , trit gia l ngi c th tr thnh nh
sng lp ca mt thnh ph c o c25: Trit gia, ngi ho ng vi
thn thnh c th b chong ngp bi s thi thc nhn ra tm
nhn siu phm ca mnh, v thnh ph l tng v v cc cng dn l
tng ca n. ng ging mt ngi phc ho hay ho s c thnh thn
nh ngi mu [model] ca mnh. Ch cc nh trit hc ch thc mi
c th phc ho ra s mt bng ca thnh ph, ch duy nht h c th
thy bn gc, v c th sao chp n, bng cch cho mt h lic i lic
li, t model sang bc tranh, v ln li t bc tranh sang model.
Nh mt ho s ca cc hin php26, trit gia phi c nh sng ca
tnh tt v s sng sut gip . Vi nhn xt s c a thm lin quan
n hai tng ny, v tm quan trng ca chng cho trit gia trong
chc nng ca mnh nh nh sng lp thnh ph.
nim v Ci Tt ca Plato l cao nht trong th bc cc Hnh thc.
N l mt tri ca thn gii ca cc Hnh thc hay nim, khng ch
chiu nh sng ln mi thnh vin khc, m l ngun tn ti ca chng27.
N cng l ngun hay nguyn nhn ca mi tri thc v mi s tht28.
Nng lc v trng thy, v nhn thc, v bit Ci Tt, nh vy l khng
th thiu c29 vi nh bin chng. V l mt tri v ngun sng trong
th gii cc Hnh thc, n lm cho trit gia-ho s c th thy r cc i
tng ca mnh. Chc nng ca n v th c tm quan trng ln nht cho
nh sng lp thnh ph. Nhng thng tin hnh thc thun tu ny l tt c
146
CHNH TR HC CA PLATO
147
cao vnh vin ca trit gia. N ch gii thch v sao trit gia phi l nh
lp php u tin, song khng gii thch v sao ng cn l nh cai tr vnh
vin, c bit v chng ai trong cc nh cai tr mun hn phi a ra bt
c thay i no. cho mt bin minh y v i hi rng cc trit
gia phi cai tr, v th chng ta phi tip tc phn tch nhim v gn vi
vic duy tr thnh ph.
Chng ta bit t cc l thuyt x hi hc ca Plato rng nh nc, mt
khi c thit lp, s tip tc n nh chng no khng c s chia r
s thng nht ca giai cp ch. Nui dng giai cp ny, v th, l chc
nng duy tr ln ca quyn ti cao, v l mt chc nng phi tip tc
chng no nh nc cn tn ti. N bin minh n u cho i hi rng
mt trit gia phi cai tr? tr li cu hi ny, chng ta li phn bit,
trong phm vi chc nng ny, hai hot ng khc nhau: gim st gio
dc, v gim st s gy ging u sinh.
V sao gim c gio dc phi l mt trit gia? V sao khng , mt
khi nh nc v h thng gio dc ca n c thit lp, c mt
tng c kinh nghim, mt qun vng ph trch vic y? Cu tr li
rng h thng gio dc phi cung cp khng ch binh lnh m c cc trit
gia, v v th cn cc trit gia cng nh cc qun nhn nh ngi gim
st, hin nhin l khng tho mn; v nu gi nh khng cn trit gia no
vi t cch l gim c gio dc v nh cai tr vnh cu, th s khng cn
h thng gio dc to ra nhng ngi mi. Cc i hi ca h thng gio
dc vi t cch nh vy khng th bin minh cho nhu cu i vi cc
trit gia trong nh nc ca Plato, hay cho yu cu rng cc nh cai tr
phi l cc trit gia. iu ny s khc, tt nhin, nu gi nh gio dc ca
Plato c mt mc ch c nhn ch ngha, ngoi mc ch phc v li
ch ca nh nc; th d, mc ch pht trin cc nng khiu trit hc
v li ch t thn. Nhng khi ta thy, nh thy chng trc, Plato
hong s n th no v cho php bt c th g ging t duy c lp33;
v khi by gi ta thy rng mc ch l thuyt cui cng ca s gio dc
trit hc ny thun tu l Hiu bit v nim ca Ci Tt m n khng
cho mt kh nng gii thch r rng v nim ny, th chng ta bt u
nhn ra rng y khng th l s gii thch. V cm tng ny c tng
cng nu chng ta nh li chng 4, ni chng ta thy Plato cng
i nhng hn ch trong gio dc m nhc Athens. Tm quan trng to
ln m Plato gn cho gio dc trit hc ca cc nh cai tr phi c gii
thch bng cc l do khc- bng cc l do hn ch l chnh tr.
L do chnh ti c th thy l nhu cu lm tng tt bc quyn lc ca
cc nh cai tr. Nu gio dc cc ph t hot ng mt cch thch ng,
148
CHNH TR HC CA PLATO
149
150
CHNH TR HC CA PLATO
151
c hai gii, trong thi gian chin tranh, ngha v phc tng lng thm
mun ca ngi dng cm: Chng no chin tranh cn ko di, .. khng
ai c th ni Khng i vi anh ta. Cho nn, nu mt ngi lnh mun
lm tnh vi bt c ai, n ng hay n b, lut ny lm cho anh ta ho
hc hn t c ci gi ca lng dng cm. Nh nc, c ch ra
mt cch cn thn, do s nhn c hai li ch r rt - nhiu anh hng
hn, nh s khuyn khch, v li nhiu anh hng hn, nh s tr con t
cc anh hng tng ln. (iu li sau, nh mt trong nhng quan im
quan trng nht ca mt chnh sch chng tc di hn, c cho
Socrates ni ra).
VII
Khng cn n s o to trit hc c bit no cho s gy ging thuc
loi ny. Gy ging trit hc, tuy vy, gp phn chnh ca n chng
li cc mi nguy him v tha ho. u tranh vi cc mi nguy him
ny, cn n mt trit gia hon ton t cch, tc l ngi c o to
v ton hc thun tu (bao gm hnh hc khng gian), thin vn hc
thun tu, ho m hc thun tu, v thnh tu tt cng ca tt c, v php
bin chng. Ch c ngi bit b mt ca u sinh hc ton hc, ca S
Platonic, mi c th mang tr li, v duy tr cho con ngi, hnh phc
c hng trc Suy Sp43. Phi nh tt c iu ny, sau vic cng b
Ch d Glauconic (v sau mt on chuyn tip cp n s phn bit
t nhin gia nhng ngi Hy Lp v nhng ngi Man R, theo Plato,
tng ng vi s phn bit gia cc ch nhn v n l), khi hc thuyt
c ra m Plato cn thn by t nh i hi chnh tr trung tm v n
tng nht ca ng quyn ti cao ca vua trit gia. Ch ring i hi
ny, ng dy, c th chm dt nhng ci xu ca i sng x hi; ci xu
trn lan cc nh nc, tc l s bt n nh chnh tr, cng nh nguyn
nhn b che du ca n, ci xu trn lan trong cc thnh vin ca loi
ngi, tc l, s tha ho chng tc. y l on vn.44
No, Socrates ni, by gi ti sp i su vo ti m ti so snh
trc y vi con sng ln nht. Th m ti phi ni, d l ti thy trc
rng iu ny s lm cho ti b ci ti tp. Qu thc, ti c th thy by
gi, chnh con sng ny, v bn trn u mnh thnh s m ca ting
ci v s ph bng.. Ni thng chuyn ra i! Glaucon ni. Tr phi,
Socrates ni, tr phi, trong cc thnh ph ca h, cc trit gia c ban
cho sc mnh ca vua, hoc nhng ngi by gi c gi l vua v u
s tr thnh cc trit gia chnh cng v c y t cch; v tr phi hai
152
CHNH TR HC CA PLATO
153
154
CHNH TR HC CA PLATO
155
156
CHNH TR HC CA PLATO
CHNG 9:
158
CHNH TR HC CA PLATO
159
160
CHNH TR HC CA PLATO
161
162
CHNH TR HC CA PLATO
163
164
CHNH TR HC CA PLATO
165
166
CHNH TR HC CA PLATO
on trch sau l c trng nht. Plato, ni v trit gia ngi giao thip
vi thn, nhc ti u tin rng ng ta s b chong ngp bi s thi
thc .. thc hin tm nhn tuyt trn ca mnh trong cc c nhn cng
nh trong thnh ph, - mt thnh ph s khng bao gi bit nim hnh
phc tr phi nhng ngi phc ho l cc ngh s c thn l ngi mu
ca mnh. c hi v chi tit ca ti phc ho ca h, Socrates ca
Plato a ra cu tr li gy ngc nhin sau: H s coi mt thnh ph v
cc tnh cch con ngi nh bc vi v ca mnh, v h s, trc tin,
lm cho ming vi ca mnh sch* - mt vic khng h d. Nhng y
ng l im, anh bit y, ni h s khc tt c nhng ngi khc. H
khng bt u lm vic trn mt thnh ph cng khng trn mt c nhn
(h cng khng tho ra lut) tr phi h c giao mt ming vi sch,
hoc t h lm sch n.12
Loi vic Plato ngh khi ng ni v lm sch bc vi c gii thch
mun hn mt cht. Vic c lm ra sao? Glaucon hi. Tt c
cng dn trn mi tui, Socrates tr li, phi b ui khi thnh ph
v lu y u trong nc; v tr con nhng ngi by gi thot
khi nh hng ca cch c x v thi quen ca cha m chng phi c
tip qun. Chng phi c gio dc theo phng php [ca trit hc
ch thc], v ph hp vi lut php, m chng ta m t. (Cc trit
gia, tt nhin, khng phi l gia nhng cng dn phi b trc xut: h
cn li nh cc nh gio dc, v cng th, c l, nhng ngi khng l
cng dn nhng ngi phi gi chng hot ng). Plato ni vi cng tinh
thn Statesman v cc nh cai tr hong gia nhng ngi cai tr ph hp
vi Khoa hc Hong gia v Ti ca Chnh khch: D h tnh c cai tr
theo lut hay khng c lut, cc thn dn vui lng hay khng vui lng;
v d h c thanh lc nh nc cho iu tt ca n, bng cch git hay
lu y [hay trc xut] mt s cng dn - min l h tin hnh ph
hp vi khoa hc v cng l, v bo v nh nc v lm cho n tt
hn trc, hnh thc ny ca chnh quyn phi c tuyn b l dng
duy nht ng.
y l cch m chnh tr gia-ngh s phi tin hnh. y l ci vic lm
sch bc vi mun ni. ng ta phi tr tit cc nh ch v cc truyn
thng hin tn. ng ta phi lm thanh khit, thanh lc, ui, trc xut, v
git. (Thanh ton l thut ng hin i khng khip cho vic ). Tuyn
Bn c chc khng qun li ca Mao i bin x hi Trung quc thnh mt t giy
trng, trn ng c th v d dng; cng nh nhng vic lm sch bc v mt cch
cc oan ca Kh me v nhiu hnh ng tng t nhng ni khc.
*
167
168
CHNH TR HC CA PLATO
CH THCH*
CC NHN XT CHUNG. Vn bn ca cun sch l c lp v c th c m
khng c cc Ch thch ny. Tuy vy, c th thy y nhiu t liu chc l l th vi
tt c cc bn c ca cun sch, cng nh c vi dn chiu v tranh lun c th khng
l mi quan tm chung. Cc bn c mun tham kho cc ch thch v mc ch t liu
ny c th thy thun tin u tin c ht vn bn ca mt chng, v sau quay
sang cc Ch thch.
Ti mun xin li v s dn chiu cho c l qu nhiu c a vo gip cc bn
c nhng ngi quan tm c bit n mt ny hay mt khc ca cc vn c
cp n (nh nhng quan tm ca Plato n ch ngha chng tc, hay Vn Socratic).
Bit rng hon cnh chin tranh lm cho bt kh i vi ti c bn in th, nn ti
quyt nh khng dn chiu theo trang m theo s ch thch. Do , dn chiu n vn
bn c th hin nh: xem vn bn gn vi ch thch 24 chng 3, v.v. Hon cnh
chin tranh cng hn ch thun li v th vin, lm cho bt kh thi i vi ti c
c mt lot sch, mt s mi v mt s khng mi, c th tham kho c trong
hon cnh bnh thng.
*Cc ch thch c s dng cc t liu khng sn c i vi ti khi vit bn tho cho
ln xut bn u tin ca cun sch ny (v cc ch thch khc m ti mun biu th
rng c a thm vo cun sch k t 1943) c nh du bng du sao; tuy vy
khng phi tt c cc ch thch mi a thm u c nh du nh vy.*
Mt s vit tt trong phn ch thch: ct. = ch thch; ch. = chng; tn cc tc phm m ngi dch khng
chc c bn ting Vit c nguyn tin tra cu; cc ch vit tt thng dng ting latin c nguyn.
203
204
205
Nhng ngi, cng Bernet, gi rng thuyt v dng chy ph qut l khng mi,
m c nhng ngi Ionian ban u thy trc, ti cm thy, l nhn chng v tnh
cho tnh c o ca Heraclitus; v by gi, sau 2400 nm, h vn khng hiu im
chnh ca ng. H khng thy s khc bit gia mt dng chy hay lun chuyn bn
trong mt mch hay dinh th hay khung kh v tr, tc l, bn trong mt tng th ca
mi th (phn ca l thuyt Heraclitus qu thc c th c hiu theo cch ny, nhng
ch phn l phn khng my c o; xem di y), v dng chy ph qut bao
hm mi th, ngay c bn thn mch, v khung kh (so Lucian trong D5 I, p. 190) v l
ci c, s t chi tn ti ca bt c th g c nh ca Heraclitus, m t. (theo mt
cch, Anaximander to ra mt khi u bng lm tan r khung kh, nhng vn cn
xa t y n l thuyt v dng chy ph qut. So c ct. 15 (4) ca chng 3).
Thuyt v dng chy ph qut buc Heraclitus th gii thch s n nh b ngoi ca
cc th th gii ny, v ca cc s u n in hnh khc. N lc ny dn ng n
pht trin cc l thuyt ph khc, c bit n thuyt ca ng v la (so ct. 7 ca chng
ny) v v cc qui lut t nhin (so ct. 6). Chnh trong s gii thch ny v s n nh b
ngoi ca th gii m ng s dng nhiu l thuyt ca cc tin bi ca ng bng pht
trin l thuyt ca h v lm long kh v ngng t, cng vi thuyt ca h v s xoay
vng ca tri, thnh mt l thuyt chung v lun chuyn vt cht v v tnh tun hon.
Nhng phn ny ca gio hun ca ng, ti cho l, khng phi l trung tm m l ph.
C th ni, l bin gii, v n c dung ho thuyt mi v cch mng v dng chy vi
kinh nghim chung cng nh vi gio hun ca cc tin bi ca ng. Ti tin, v th,
rng ng khng phi l mt nh duy vt c hc ngi dy ci g ging nh bo ton
v lun chuyn vt cht v nng lng; i vi ti cch nhn ny dng nh b loi tr
bi thi thn diu ca ng i vi lut cng nh bi l thuyt ca ng v s thng
nht ca cc i lp, l thuyt nhn mnh ch ngha huyn b ca ng.
Lun im ca ti rng dng chy ph qut l l thuyt trung tm ca Heraclitus, ti
tin, c Plato lm vng thm. Tuyt i a s cc dn chiu dt khot ca ng n
Heraclitus (Crat., 401d, 402a/b, 411. 437ff., 440; Theaet., 153c/d, 160d, 177c, 179d f.,
182a ff., 183a ff., so c Symp., 207d, Phil., 43a; so c Metaphysics ca Aristotle,
897a33, 1010a13, 1078b13) lm chng cho n tng gh gm m thuyt trung tm ny
gy trn cc nh t tng thi k . Cc chng c d hiu v r rng ny l mnh hn
nhiu on phi tha nhn l l th khng nhc n tn Heraclitus (Saph., 242d f., c
Ueberweg v Zeller trch dn ri, lin quan n Heraclitus), m da vo n Burnet c
t c s cho din gii ca ng. (V nh gi hi ngp ngng ca Burnet lin quan n
gi tr ca on ny, so ct. 56 (7) ca chng 10). S khm ph ca Heraclitus rng th
gii khng phi l tng th ca cc th m l ca cc s kin hay cc s thc khng h
tm thng; iu ny c l c th c nh gi bng s thc rng Wittgenstein thy
cn phi khng nh li n mi gn y: Th gii l tng th ca cc s thc, khng
phi ca cc vt. (So Tractus Logico-Philosophicus, 1921/22, cu 1.1; ti nhn mnh).
Tm li. Ti coi thuyt v dng chy ph qut l c bn, v ni ln t lnh vc kinh
nghim x hi ca Heraclitus. Tt c cc thuyt khc ca ng theo mt cch u l ph
so vi n. Thuyt v la (so Metaphysics ca Aristotle, 984a7, 1067a2; c 989a2,
996a9, 1001a15; Physics, 205a3) ti coi l thuyt trung tm ca ng trong lnh vc trit
hc t nhin; n l mt n lc dung ho thuyt v dng chy vi kinh nghim ca
chng ta v cc th n nh, mt lin kt vi cc l thuyt c hn v lu thng, v n
dn n mt l thuyt v lut. V thuyt v s thng nht ca cc i lp ti coi nh ci
g t trung tm hn v tru tng hn, nh ngi bo trc ca mt l thuyt logic
206
hay phng php lun (nh n to hng cho Aristotle trnh by qui lut ca ng v
mu thun), v nh gn vi ch ngha thn b ca ng.
3
W. Nestle, Die Vorsokratiker (1905). 35.
4
thun tin cho nhn din cc on c trch dn, ti cho cc s ca ln xut bn
ca Bywater (c Burnet chp nhn, trong bn dch ting Anh ca ng v cc on,
Early Greek Philosophy), v c cc s ca ln xut bn th 5 ca Diels.
Trong tm on c trch on vn ny, (1) v (2) l t cc on B 114 (=
Bywater, v Burnet), D5 121 (= Diels ln xut bn th 5). Cc on khc l t: (3) B
111, D5 29; so Republic ca Plato, 586a/b (4): B 111, D5 104 (5): B 112, D5 39 (so
D5, vol. I, p. 65, Bias, 1) (6): B 5, D5 17 (7): B 110, D5 33 (8): B 100, D5 44.
5
Ba on trch on vn ny l t cc on: (1) v (2): so B 41, D5 91; cho (1) so c
ct. 2 ca chng ny. (3): D5 74.
6
Hai on l B 12, D5 31; v B 22, D5 90.
7
V cc mc (hay qui lut, hay chu k) ca Heraclitus, xem B 20, 21, 23, 29; D5
30, 31, 94. (D5 31 nhm mc v qui lut (logos) li vi nhau).
Nm on c trch mun hn on vn ny l t cc on: (1): D5, vol. I, p. 141,
dng 10. (So Diog. Laert., IX, 7.) ... (2): B 29, D5 94 (so ct. 2 chng 5) (3): B 34,
D5 100 (4): B 20, D5 30 (5): B 26, D5 66.
(1) tng v qui lut l tng quan vi tng v thay i hay dng chy, v ch
cc qui lut hay s u n bn trong dng chy c th gii thch s n nh b ngoi
ca th gii. Cc s u n in hnh bn trong th gii thay i c con ngi bit
n l cc chu k t nhin: ngy, thng m lch, v nm (cc ma). L thuyt v qui lut
ca Heraclitus, ti tin, l trung gian v mt logic gia quan nim tng i hin i v
cc qui lut nhn qu (do Leucippus v c bit Democritus nm gi) v cc quyn
lc en ti ca s phn ca Anaximander. Cc qui lut ca Heraclitus vn mang tnh
ma thut, tc l ng vn cha phn bit gia cc s u n nhn qu tru tng v
cc lut, nh cc cm k, c thc thi bi s trng pht (vi iu ny, so chng 5, ct.
2). Hnh nh l thuyt ca ng v s phn c lin h vi l thuyt v mt Nm Ln hay
Chu trnh Ln bng 18.000 hay 36.000 nm bnh thng. (So, th d, Republic of
Plato do J. Adam bin tp, vol. II, 303). Ti chc chn khng ngh rng l thuyt ny l
mt biu l rng Heraclitus thc s khng tin vo mt dng chy ph qut, m ch vo
nhng lu thng khc nhau lun ti lp s n nh ca khung kh; m ti ngh l c th
rng ng c kh khn trong hnh dung mt qui lut v s thay i, v ngay c v s
phn, khc vi qui lut dnh n mt lng chu k no . (So c ct. 6 ca chng 3).
(2) La ng vai tr trung tm trong trit hc t nhin ca Heraclitus. (C th c nh
hng Persian no y). La l biu tng hin nhin ca mt dng chy hay qu
trnh hin ra nhiu kha cnh nh mt s vt. Nh vy n gii thch kinh nghim v
cc s vt n nh, v dung ho kinh nghim ny vi thuyt v dng chy. tng ny
c th d c m rng ra cho cc thn th sng, chng ging nh la, ch chy chm
hn. Heraclitus dy rng tt c cc s vt u trong dng chy, tt c u ging la;
dng chy ca chng ch c cc mc hay qui lut chuyn ng khc nhau. Ci bt
hay ci mng trong la chy s trong dng chy chm hn la nhiu, nhng tuy
nhin n vn trong dng chy. N thay i, n c s phn v qui lut ca mnh, n phi
b la lm mn dn, v b thiu cho d cn thi gian di hn trc khi s phn ca n
hon thnh. Nh th, i trc n, la s phn x v kt n mi th (B 26, D5 66).
Do , la l biu tng v s gii thch v s yn b ngoi ca cc s vt bt chp
trng thi thc ca chng trong dng chy. Song n cng l biu tng v s chuyn
207
208
von Hayek, The Counter-Revolution of Science, Economica, N. S. vol. VIII, 1941, pp.
119 ff, 281 ff.). V s quan tm ca Lassalle n Heraclitus, xem ct. 4 ca chng 1.
L th lu , trong mi quan h ny, n s song song gia lch s ca cc tng
lch s ch ngha v tin ho. Chng bt u Hy Lp vi Empedocles na-Heraclitean
(v phin bn ca Plato, xem ct. 1 ca chng 11), v chng c ti sinh, Anh cng
nh Php, trong thi Cch mng Php.
CH THCH CHO CHNG 3
Vi gii thch ny v thut ng u s, so c cui ca cc ct. 44 v 57 ca chng 8.
So c bit ch thch 48 ca chng 10.
3
So cui chng 7, c bit ct. 25, v chng 10, c bit ct. 69.
4
So Diogenes Laert., III, 1. - V cc mi quan h gia nh ca Plato, v c bit dng
di c cho l ca gia nh b ng t vua Codrus, v thm ch t Thn Poseidon,
xem G. Grote, Plato and other Companions of Socrates (ed. 1875), vol. I, 114. (Tuy
vy, xem nhn xt tng t v gia nh Cristias, tc gia nh m Plato, trong E. Meyer,
Geschichte des Altertums, vol. V, 1922, p. 66). Plato ni v Codrus trong Symposium
(208d): Anh c cho rng Alcestis, hay Achilles, hay Codrus ca ring anh c th
tm n ci cht - nhm cu vng triu cho cc con ca ng - gi nh h khng k
vng c c s tng nh bt t v c hnh ca h m trong thc ra chng ta nh
ti h? Plato ca ngi gia nh Critias (tc gia nh m ng) sm trong Charmides (157e
ff.) v mun hn trong Timaeus (20e), ni gia nh truy nguyn v nh cai tr (archn)
Athens l Dropides, bn ca Solon.
5
Hai trch dn c tnh t truyn tip theo l t Seventh Letter [L Th th By] (325).
Quyn tc gi ca Plato vi cc L th b mt s hc gi li lc nghi ng (c l khng
c cn c; ti ngh cch gii quyt vn ny ca Field rt thuyt phc; so ct. 57 ca
chng 10; mt khc, ngay c Seventh Letter c v i vi ti hi ng ng - n lp li
qu nhiu ci chng ta bit t Apology, v ni qu nhiu ci m c hi i hi). V vy
ti thn trng t c s cho din gii ca ti v ch ngha Plato ch yu trn mt s i
thoi ni ting nht; tuy nhin, nhn chung thng nht vi Letters. thun tin cho bn
c, mt danh mc cc i thoi Platonic thng xuyn c nhc n trong vn bn c
th c lit k y, theo th t lch s c l ca chng; so ct. 56 (8) ca chng 10.
Crito Apology - Eutyphro; Protagoras Meno - Gorgias; Cratylus - Menexenus Phaedo; Republic; Parmenides - Theaetetus; Sophist - Statesman (hay Politicus)
Philebus; Timaeus Critias; Laws.
6
(1) Rng cc din tin lch s c th c c tnh chu k khng u c Plato pht
biu rt r rng. N, tuy vy, c m ch t nht trong bn i thoi, c th l trong
Phaedo, trong Republic, trong Statesman (hay Politicus), v trong Laws. tt c cc
ch ny, l thuyt ca Plato c l c th m ch n Nm Ln ca Heraclitus (so ct. 6
ca chng 2). C th, tuy vy, l s m ch khng trc tip n Heraclitus, m ng
hn n Empedocles, m l thuyt ca ng (so c Aristotle, Met., 1000a25 f.) c Plato
coi ch l mt phin bn n ho hn ca l thuyt Heraclitean v s thng nht ca mi
dng chy. ng by t iu ny mt on ni ting ca Sophist (242e f.). Theo on
ny, v theo Aristotle (De Gen. Corr., B, 6., 334a6), c mt chu k lch s bao gm mt
giai on tnh yu ng tr, v mt giai on trong xung t ca Heraclitus ng
tr; v Aristotle ni vi chng ta rng, theo Empedocles, giai on hin thi by gi l
giai on ch ng ca Xung t, nh trc l s ch ng ca Tnh yu. S khng
1
2
209
210
211
212
c khung kh, tc l bn thn khng gian (v hn) na. (V tng Heraclitean mun
v ch cha, so Cratylus, 412d.).
(5) M t ny cng gi li Con ng kin Ho huyn ca Parmenides, trong
th gii kinh nghim v thay i do s pha trn ca hai i lp to ra, sng (hay nng
hay la) v ti (hay lnh hay t). R l cc Hnh thc hay nim ca Plato s tng
ng vi ci trc, v khng gian hay ci v hn vi ci sau; c bit nu chng ta lu
n khng gian thun tu ca Plato kh thn thuc vi vt cht bt nh.
(6) S i lp gia xc nh v bt nh c v cng tng ng, c bit sau khm ph
ra tnh v t ca cn bc hai ca 2, vi s i lp ca c l [hu t] v phi l [v t]. Song
v Parmenides ng nht c l vi s tn ti, iu ny c th dn ti mt din gii khng
gian hay phi l nh khng-tn ti. Ni cch khc, bng cc i lp Pythagorean phi
c m rng bao trm tnh c l, tri vi tnh phi l, v tn ti, tri vi khng tn ti.
(iu ny thng nht vi Metaphysics, 1004b27, ni Aristotle ni l mi tri ngc c
th quy v tn ti hay khng tn ti; 1072a31, ni mt bn ca bng bn tn ti- c
m t nh i tng ca t duy (hp l); v 1093b13, ni lu tha ca cc s no
c l i lp vi cn ca chng - c a vo bn ny. iu ny gii thch thm nhn
xt ca Aristotle Metaphysics, 986b27; v n c l khng cn c, nh F. M. Cornford
lm trong bi bo xut sc Parmenides Two Ways Class. Quart., XVII, 1933, p.
108 ca ng, rng Parmenides, on 8, 53/54, b Aristotle v Theophrastus din gii
lm; v nu m rng bng cc i lp theo cch ny, th din gii rt thuyt phc ca
Cornford v on mu cht ca on 8 tr nn tng hp vi nhn xt ca Aristotle).
(7) Cornford gii thch (op. cit., 100) l c ba con ng Parmenides, con ng
Chn l, con ng Khng-tn ti, v con ng Ra v (hay, nu ti c th gi n nh
vy, kin ho huyn). ng cho thy (101) l chng tng ng vi ba lnh vc c
tho lun Republic, th gii thc t v duy l hon ho ca cc nim, th gii hon
ton h o, v th gii kin (da trn cm nhn ca cc th thay i). ng cng chng
t (102) rng trong Sophist, Plato sa i lp trng ca mnh. i vi iu ny c th
a thm vi li bnh t quan im ca cc on trong Timaeus m ct. ny gn vo.
(8) S khc bit chnh gia cc Hnh thc hay nim ca Republic v ca Timaeus l
ci trc, cc Hnh thc (v c Thn; so Rep., 380d) c ho , y l ni vy, cn
tc phm sau, chng c phong thn. tc phm trc, chng ging vi Ci Mt
Parmenidean (so ch thch ca Adam cho Rep., 380d8, 31) hn nhiu so vi tc phm
sau. S pht trin ny dn n Laws, ni cc nim phn ln c thay bng cc linh
hn. S khc bit quyt nh l cc nim ngy cng tr nn cc khi im ca chuyn
ng v cn nguyn ca sinh thnh, hay nh Timaeus din t, thnh cha ca cc th
chuyn ng. S tng phn ln nht c l l gia Phaedo, 79e: Linh hn ging v hn
vi khng thay i; ngay c k ngu nht khng ph nhn iu (so c Rep., 585c,
609b f.), v Laws, 895e/896a (so Phaedrus, 245 ff.): Ci g l nh ngha ca ci c tn
l linh hn? Ta c th hnh dung nh ngha no khc vi .. S chuyn ng chuyn
dch bn thn n? S qu gia hai lp trng ny, c l, c to ra bi Sophist
(a ra Hnh thc hay nim v bn thn chuyn ng) v bi Timaeus, 35a, tc phm
m t cc Hnh thc siu phm v khng thay i v cc th xc thay i v i bi.
iu ny dng nh gii thch v sao, Laws (so 894d/e), chuyn ng ca linh hn
c ni l th nht v ngun gc v nng lc v v sao linh hn c m t (966e)
nh ci c v siu phm nht ca cc th m chuyn ng ca chng l mt ngun
lun tun chy ca s tn ti thc. (V, theo Plato, tt c cc th sng u c linh hn,
c th cho rng ng tha nhn s hin din ca mt nguyn l ch t mt phn hnh thc
213
214
20
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
quyn giai cp theo ngha ca t, v rng tng i khng quan trng liu c quyn
ny da vo s c tin hay vo bt c tiu chun no khc m theo t cch thnh
vin ca giai cp c quyt nh. So cc ct. 12 v 13 chng 7, v vn bn. V mang
v kh, xem c Laws, 753b.
34
So Republic, 460c. (Xem c ct. 31 ch. ny). V kin ngh ca Plato v ti git tr
con, xem Adam, op. cit., vol. I, p. 299, ct. cho 460c18, v p. 357 ff. D cho Adam nhn
mnh ng l Plato ng h vic git tr con, v mc d ng loi b nh khng thch
ng mi n lc tha trng Plato v tha nhn mt thi quen kinh khip nh vy,
ng c bo cha cho Plato bng ch ra rng thi quen thnh hnh rng ri Hy
Lp c. Nhng khng th Athens. Plato chn t u n cui chung ch ngha
d man v ch ngha phn bit chng tc Spartan hn s khai sng ca Athens ca
Pericles; v v s la chn ny ng phi chu trch nhim. V mt gi thuyt gii thch
tp qun Spartan, xem ct. 7 ch. 10 (v vn bn); xem c cc dn chiu cho .
Cc trch dn mun hn trong on vn ny ng h p dng cc nguyn l phi ging
th vt cho con ngi l t Republic, 459b (so ct. 39 ch. 8, v vn bn); cc trch dn
v s tng t gia ch v chin binh, v.v., t Republic, 404a; 375a; 376a/b; v 376b.
Xem c ct. 40 (2) ch. 5, v ch thch tip theo.
35
Hai trch dn trc s ch thch c hai l t Republic, 375b. Trch dn tip theo l
t 416a (so ct. 28 chng ny); cc ct. cn li l t 375e. Vn pha trn cc bn
cht i lp (hay thm ch cc Hnh thc; so cc ct. 18-20 v 40 (2) ch. 5, v vn bn
v ct. 39 ch. 8) l mt trong cc ch a thch ca Plato. (Trong Statesman, 283e, f.,
v mun hn trong Aristotle, n hp nht thnh hc thuyt v trung dung).
36
Cc trch dn l t Republic, 410c; 410d; 410e; 411e/412a v 412b.
37
Trong Laws (680b ff.) bn thn Plato cp n Crete vi mt cht ma mai bi v
s dt nt man r ca n v vn hc. S ngu dt ny m rng thm ch ra c Homer,
ngi m ngi i thoi Cretan khng bit, v v ng ta ng ni: nhng ngi Cretan
rt t c cc nh th ngoi quc. (Nhng h c c Sparta, ngi i thoi
Cretan p li). V s a chung cc tp qun Spartan ca Plato, xem c ct. 34 ch. 6,
v vn bn cho ct. 30 chng ny.
38
V quan im ca Plato v s i x ca Sparta vi gia sc ngi, xem ct. 29 ch.
ny, Republic, 548e/549a, ni ngi theo chnh th ho hip (timocratic) c so snh
vi Glaucon anh ca Plato: anh ta cng cp hn (Glaucon) v t gii nhc hn; tip
tc ca on ny c trch vn bn cho ct. 29. Thucydides tng thut (IV, 80) s
tn st xo tr 2.000 n l, cc n l gii nht trong cc n l c chn git bi mt
li ha t do. Hu nh chc chn l Plato bit k Thucydides, v chng ta c th chc
chn rng ng c thm nhiu ngun thng tin trc tip hn.
V cc quan im ca Plato v s i x bung lng vi cc n l ca Athens, xem
ct. 18 chng ny.
39
Cn nhc xu hng kin quyt chng-Athens v v th chng t do ca Republic,
khng kh my gii thch v sao nhiu nh gio dc n nh vy li nhit tnh n
th vi cc l thuyt gio dc ca Plato. Ti ch c th thy ba gii thch kh d. Hoc h
khng hiu Republic, bt chp s th ch thng thng nht ca n vi s gio dc vn
hc khi Athens; hoc h n gin c tng bc bi s nhn mnh khoa trng v
quyn nng chnh tr ca gio dc, ht nh rt nhiu trit gia, v thm ch mt s nhc
s, c tng bc (xem vn bn cho ct. 41); hoc c hai.
Cng kh thy nhng ngi yu ngh thut v vn hc Hy Lp c th thy nim
c v Plato, ngi, c bit Quyn th Mi ca Republic, pht ng mt cuc
229
230
231
232
(1) Decline of the West ca Spangler theo ti khng c coi l nghim tc. Song
n l mt triu chng; l mt l thuyt v mt ngi tin vo mt giai cp trn i mt s
tht bi. Ging Plato, Spengler c chng t rng phi khin trch th gii, v qui lut
chung ca n v suy tn v dit vong. V ging Plato, ng i ( cun tip theo ca
ng, Prussianism and Socialism) mt trt t mi, mt cuc th nghim tuyt vng
ngn cc lc lng lch s, s ti sinh giai cp cai tr Ph bi s chp nhn ch ngha
x hi hay ch ngha cng sn, v s tit ch kinh t - V Spangler, ti phn ln ng
vi L. Nelson, cng b ph phn ca mnh di tiu ma mai di m bt u ca n
c th c dch l: Yu thut: Mt s Khai tm vo cc B mt v Ng thut Bi Ton
ca Oswald Spengler, v mt Chng minh R rt Nht ca Chn l Khng th bc c
v Li Bi ton ca ng, v.v. Ti ngh, y l mt m t c tnh ng v Spangler.
Nelson, ti c th ni thm, l mt trong nhng ngi u tin phn i ci ti coi l
ch ngha lch s (ng theo Kant y trong ph phn Herder; so ch. 12, ct. 56).
(2) Nhn xt ca ti rng nhn xt ca Spengler khng phi l Decline and Fall cui
cng c hiu c bit nh mt m ch n Toynbee. Tc phm ca Toynbee u vit
hn ca Spangler n mc ti do d nhc n n trong cng ng cnh; nhng tnh
u vit ch yu l do s phong ph v tng ca Toynbee v kin thc cao hn ca
ng (ci t biu th s thc l ng khng, nh Spengler ng thi x l mi th trn
i). Nhng mc tiu v phng php kho st l tng t. N c tnh lch s ch ngha
dt khot nht. (So ph phn Toynbee ca ti trong S khn cng ca Ch ngha lch
s, pp. 110 ff.) V n, v c bn, l Hegelian (mc d ti khng thy l Toynbee bit
vic ny). Tiu chun tng trng ca cc nn vn minh ca ng, l s tin b n t
quyt chng t iu ny; v qui lut ca Hegel v s tin b n t- thc v n
t do c th nhn ra qu d dng. (Ch ngha Hegel ca Toynbee c v n bng cch
no qua Bradley, nh c th thy, th d, t cc nhn xt ca ng v cc mi quan
h, op. cit., III, 223: Chnh khi nim v cc mi quan h gia cc s vt hay con
ngi ko theo mt mu thun logic Mu thun ny c th c vt qua ra sao?
( y ti khng th i tho lun vn cc quan h. Song ti c th tuyn b mt cch
v on l tt c cc vn v quan h c th c quy, bng cc phng php n
gin no ca logic hin i, v cc vn v ti sn hay giai cp; ni cch khc,
nhng kh khn trit hc c bit v cc quan h khng tn ti. Phng php c ni
n l do N. Wiener v K. Kuratowski; xem Quine, A System of Logistic, 1934, pp. 16
ff.) By gi ti khng tin l phn loi mt tc phm thuc mt trng phi no l
b qua n; song trong trng hp ch ngha lch s Hegelian ti ngh rng nh th,
v cc l do s c tho lun trong tp hai ca cun sch ny.
V ch ngha lch s ca Toynbee, ti c bit mun lm r l ti qu thc nghi ng
rt nhiu liu cc nn vn minh sinh ra, pht trin, sp , v cht hay khng. Ti buc
phi nhn mnh im ny v bn thn ti dng vi t m Toynbee dng, chng mc
ti ni v s sp v v lm ngng cc x hi. Song ti mun lm r l t s sp
ca ti dn chiu khng n mi loi nn vn minh m n mt loi hin tng c
bit - n cm gic hoang mang lin quan n s tan r ca x hi ng thn diu v
b lc. Do , ti khng tin, nh Toynbee tin, rng x hi Hy Lp chu s sp ca
n trong thi k chin tranh Peloponnesian; v ti thy cc triu chng sp m
Toynbee m t sm hn nhiu. (So vi ct. ny cc ct. 6 v 8 ch. 10, v vn bn). V
cc x hi b ngng, ti dng t ny ch ring, hoc cho mt x hi bm vo cc dng
ma thut ca n qua s t ng mnh li, bng v lc, chng li nh hng ca mt x
hi m, hoc cho mt x hi c quay li ci ci b lc.
45
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
Xem ct. 23, v vn bn. Cc trch dn on vn ny u t Laws: (1) 889, ArrowDebreu (so on rt ging trong Theaetetus, 172b); (2) 896c-e; (3) 890e/891a.
V on vn tip trong vn bn (tc l v lun im ca ti rng thuyt t nhin ca
Plato khng c kh nng gii quyt cc vn thc tin) phn tip c th dng nh mt
minh ho. Nhiu nh t nhin ch ngha cho rng n ng v n b l khc nhau do
bn tnh, c v thn th v tinh thn, v v th h phi thc hin cc chc nng khc
nhau trong i sng x hi. Plato, tuy vy, dng cng l l t nhin ch ngha chng
minh iu ngc li; v, ng l l, khng phi c ch ci v ch c u hu ch cho
canh gi cng nh sn bn? Anh c ng , ng vit (Rep., 466c-d), rng n b phi
tham gia cng n ng trong canh gi cng nh trong sn bn, nh ng vi ch; .. v
rng lm vy, h s hnh ng theo cch ng ao c nht, v iu ny s khng tri vi
t nhin, m ph hp vi cc quan h t nhin ca cc gii? (Xem c vn bn cho ct.
28 ch. ny; v ch nh k bo v l tng, so ch. 4, c bit ct. 32 (2), v vn bn).
31
V mt ph phn ngn l thuyt sinh hc v nh nc, xem ct. 7 ch. 10, v vn
bn. *V ngun gc ng phng ca l thuyt, xem R. Eisler, Revue de Synthse
Historique, vol. 41, p. 15.*
32
V vi p dng l thuyt v linh hn ca Plato, v v cc kt lun rt ra t n, xem
cc ct. 58-9 ch. 10, v vn bn. V s ging nhau c bn ca phng php lun gia
thnh ph v c nhn, xem c bit Republic, 368e, 445c, 577c. V l thuyt chnh tr v
c nhn con ngi, hay sinh l hc con ngi, ca Alcmaeon, so ct. 13 ch. 6.
33
So Republic, 423, b v d.
34
Trch dn ny cng nh ci tip l t G. Grote, Plato and the Other Companions of
Socrates (1875), vol. III, 124. Cc on chnh ca Republic l 439c, f. (cu chuyn v
Leontius); 571c, f. (phn th tnh i li phn l tr); 588c (Qui vt Khi huyn; so
Th vt s hu mt S Platonic, trong Revelation 13, 17 v 18); 603d v 604b (con
ngi i chi vi bn thn). Xem c Laws, 689a-b, v cc ct. 58-9 ch. 10.
35
So Republic, 519e, f. (so c ct. 10 ch. 8); c hai trch dn tip l t Laws, 903c.
(Ti o th t ca chng). C th nhc n l ci ton th c nhc ti hai on
ny (pan v holon) khng l quc gia m l th gii; tuy vy khng c nghi ng g
rng xu hng c bn ca chnh th lun v tr ny l mt chnh th lun chnh tr; so
Laws, 903d-e (ni thy thuc v th th cng kt hp vi chnh khch), v s thc l
Plato thng dng holon (c bit dng s nhiu) ni quc gia cng nh th
gii. Hn na, on u trong hai on ny (theo th t trch ca ti) l mt phin bn
ngn hn ca Republic, 420b-421c; on hai ca Republic, 520b, ff. (Chng ta to
ra mi v nh nc, cng nh v ring mi). Thm na cc on v chnh th lun hay
ch ngha tp th l: Republic, 424a, 449e, 462a, f., Laws, 715b, 739c, 875a, f., 903b,
923b, 942a, f. (Xem c cc ct. 31/32 ch. 6). V nhn xt on vn ny rng Plato ni
v nh nc nh mt c th, so Republic, 462c, v Laws, 964e, ni nh nc thm ch
c so snh vi thn th con ngi.
36
So Adam ln xut bn Rep. ca ng, vol. II, 303; xem c ct. 3 ch. 4, v vn bn.
37
im ny c Adam nhn mnh, op. cit., ct. 546a, b7, v pp. 288 v 307. Trch
dn tip trong on vn ny l Republic, 546a; so Republic, 485a/b, c trch ct. 26
(1) ch. 3 v vn bn cho ct. 33 ch. 8.
38
y l im chnh m ti phi xa ri din gii ca Adam. Ti tin Plato ng rng
vua trit gia ca Quyn VI-VII, m mi quan tm chnh ca ngi l cc th khng c
sinh ra v khng suy tn (Rep., 485b; xem ct. cui v on c tham kho), vi s o
to ton hc v bin chng ca mnh, ngi nhn c tri thc ca S Platonic v vi n
30
243
244
Trong din gii on ca chng ta, phi nh l Quyn VIII, ngay trc on c
ni n, Plato quay li vn ca thnh ph u tin ca cc Quyn II n IV. (Xem
cc ct. ca Adam cho 449a, ff., v 543a, ff.) Song nhng ngi bo v ca thnh ph
ny khng l cc nh ton hc cng chng l cc nh bin chng. Nh th h khng h
c tng no v cc phng php duy l thun tu c nhn mnh nhiu n th
Quyn VII, 525-534. Trong mi quan h ny, ni dung ca cc nhn xt v tri gic, tc
l v s ngho nn ca cc phng php kinh nghim, v v s ngu dt ca nhng
ngi bo v, l khng th nhm ln c.
Tuyn b (B) l, cc nh cai tr khng tnh c v c (cch ng) c c con
tt, hay chng c g c, l ht sc r din gii ca ti. V cc nh cai tr ch sn c
phng php kinh nghim, s ch l may mn ngu nhin nu h tm ra phng php
m quyt nh ca n cn n cc phng php ton hc hay duy l khc. Adam gi
(ct. cho 546a, b7) cch dch: chng ai hn bng tnh ton cng vi tri gic h s thu
c con tt; v ch trong ngoc ng ni thm: ngha en, v c. Ti ngh, ng
khng hiu v c l mt h qu ca s tht bi ca ng thy cc ng ca (A).
Din gii c gi y lm cho (C) v (D) c th hiu c hon ton; v nhn
xt ca Plato rng S ca ng l ch trn dng di tt hn hay ti hn khp rt hon
ho. C th nhc n rng Adam khng bnh lun v (D), tc l s ngu dt, d cho mt
bnh lun nh vy l cn nht theo ci nhn ca l thuyt (ct. cho 546d22) rng con s
khng l mt s .. hn nhn, v rng n khng c ngha k thut u sinh no.
Rng ngha ca S qu thc l k thut v u sinh, ti ngh, l r, nu ta xt rng
on cha con S nm trong cc on cha cc dn chiu n tri thc u sinh, hay ng
hn, thiu tri thc u sinh. Ngay trc con S, (A), (B), (C), xut hin, v ngay sau ,
l (D), cng nh chuyn v c du v ch r v con thoi ho ca h. Ngoi ra, (C)
trc S v (D) sau S dn chiu n nhau; v (C), lm hng, lin kt vi dn chiu
n sinh ra theo cch sai, v (D), s ngu dt, khng bit lin kt vi mt dn chiu
hon ton tng t, tc l kt hn c du v ch r theo cch sai. (Xem c ct. tip).
im cui trong ti phi bo v din gii ca mnh l lun im cho rng nhng
ngi bit con S do c c nng lc chi phi dng di tt hn hay ti hn.
iu ny tt nhin khng suy ra t tuyn b ca Plato rng bn thn con S c nng lc
nh vy; v nu din gii ca Adam l ng, th S iu tit s sinh v n xc nh
mt giai on khng thay i c m sau s thoi ho nht thit bt u. Song ti
khng nh rng dn chiu ca Plato n tri gic, n lm hng v n ngu dt nh
nguyn nhn trc tip ca cc li u sinh s l v ngha, nu ng khng mun ni iu
, gi nh h c tri thc tho ng v cc phng php ton hc v duy l thun tu
thch hp, th nhng ngi bo v khng lm hng. Nhng iu ny lm cho suy
lun khng th trnh khi l S c ngha k thut u sinh, v rng hiu bit n l then
cht cho nng lc lm ngng thoi ho. (Suy lun ny i vi ti cng c v l suy lun
duy nht tng thch vi tt c ci chng ta bit v loi m tn ny; mi thut chim
tinh, th d, hin nhin ko theo quan nim hi mu thun rng tri thc v s phn
chng ta c th gip chi phi s phn ny).
Ti ngh loi b s gii thch v S nh mt cm k gy ging b mt ny sinh t s
min cng gn cho Plato cc tng th nh vy, du ta c th trnh by chng r
rng n u. Ni cch khc, chng ny sinh t xu hng l tng ho Plato.
(2) Trong mi quan h ny, ti phi dn n bi bo The Decline and Fall of the
State in Republic, VIII (Mind, N. S. 48, 1939, pp. 23 ff.) ca A. E. Taylor. Trong bi
bo ny, Taylor tn cng Adam (theo ti khng ng n), v l l chng li ng:
245
246
247
248
249
(2) Theo truyn thuyt (xem Comm. in Arist. Graeca, pars XV, Berlin, 1897, p. 117,
29, v pars XVIII, Berlin, 1900, p. 118, 18) cu ghi trn ca Vin Hn Lm ca Plato:
Khng ai cha tho hnh hc c th vo nh ti! Ti nghi ngha ca cu ny khng
ch l nhn mnh v tm quan trng ca vn nghin cu ton hc, m n c ngha l:
S hc (chnh xc hn, l thuyt s Pythagorean) l khng ; ngi phi bit hnh
hc! V ti s th phc ho cc l do lm cho ti tin rng cu sau tm tt tho ng mt
trong cc ng gp quan trng nht ca Plato cho khoa hc. Xem c Ph Lc, p. 319.
Nh by gi ni chung ngi ta tin, lun bn Pythagorean ban u v hnh hc
chp nhn mt phng php hi ging ci ngy nay c gi l s hc ho. Hnh hc
c coi l mt phn ca l thuyt v cc s nguyn (hay s t nhin, tc l cc s bao
gm cc monad hay cc n v khng th chia c; so Republic, 525e) v cc logoi
ca chng, tc l cc t l hu t ca chng. Th d cc tam gic vung Pythagorean l
nhng ci vi cc cnh theo cc t l nh vy. (Cc th d l 3: 4: 5; hay 5: 12: 13).
Cng thc tng qut c gn cho Pythagoras l th ny: 2n+1: 2n(n+1): 2n(n+1)+1.
Song cng thc ny c dn ra t gnomn, l khng tng qut, nh th d 8: 15:
17 chng t. Mt cng thc tng qut, t nh Pythagorean c th thu c bng t
m = n+1, l th ny: m2 n2: 2mn: m2 + n2 (ni m > n). V cng thc ny l mt h qu
cht ch ca ci gi l nh l Pythagoras (nu hiu cng vi loi i s m c v cc
nh Pythagorean ban u bit), v v cng thc ny, hnh nh, khng ch khng
c Pythagoras m ngay c Plato (ngi xut, theo Proclus, mt cng thc khng
tng qut khc) bit n, c v l nh l Pythagoras dng tng qut khng c
hoc Pythagoras hoc c Plato bit n. (V mt ci nhn t cc oan hn v vn ny,
xem T. Heath, A History of Greek Mathematics, 1921, vol. I, p. 80-2. Cng thc c
ti m t l tng qut v c bn l cng thc ca Euclid; c th nhn c n t cng
thc phc tp khng cn thit ca Heath p. 82 bng cch u tin ly ba cnh ca tam
gic v nhn chng vi 2/mn, v sau thay trong kt qu m v n v p v q).
S khm ph ra tnh v t ca cn bc hai ca 2 (c Plato m ch n trong Greater
Hippias v trong Meno; so ct. 10 ch. 8; xem c Aristotle, Anal. Priora, 41a26 f.) ph
hu chng trnh Pythagorean v s hc ho hnh hc, v vi n, ph hu sc sng
ca bn thn Trt t Pythagorean. Truyn thuyt l khm ph ny u tin b gi b
mt, c ng h bi s thc l Plato vn gi v t ban u l arrhtos, tc l b mt,
s b n khng nhc n; so Greater Hippias, 303b/c; Republic, 546c. (Mt thut ng
mun hn l khng so c; so Theaetetus, 147c, v Laws, 820c. T alogos c v
xut hin u tin Democritus, ngi vit hai cun sch On Illogical Lines and Atoms
(hay and Full Bodies) b mt; Plato bit t ny, nh c chng minh bi m ch hi
bt knh ca ng n nhan [sch] ca Democritus trong Republic, 534d, song bn
thn ng khng bao gi dng n nh t ng ngha cho arrhtos. Vic s dng u
tin, hn cn v khng th nghi ng, theo ngha ny, l trong Anal. Post., ca Aristotle,
76b9. Xem c T. Heath, op. cit., vol. I, p. 84 f., 156 f. v Ph lc I ca ti di).
C v s tan v ca chng trnh Pythagorean, tc l phng php s hc ca hnh
hc, dn n s pht trin phng php tin ca Euclid, tc l, mt phng php
mi, mt mt c nh cu ci cn c th cu khi s tan r (bao gm phng php
chng minh duy l), v mt khc, chp nhn tnh bt kh qui ca hnh hc v s hc.
Gi s tt c iu ny, c v rt c th l vai tr ca Plato trong qu t phng php
Pythagorean xa hn sang phng php Euclid l mt vai tr cc k quan trng - thc
ra, Plato l mt ngi u tin pht trin mt phng php hnh hc c bit nhm cu
ci cn c th cu, v ct bt thit hi ca, s v ca ch ngha Pythagoras. Phn ln
250
251
252
sau khi gii thch rng c v s tam gic lch, t ci tt nht phi c chn, v sau
khi gii thch rng ng coi na tam gic cn nh ci tt nht, Plato ni (Timaeus, 54a/b;
Cornford sa on ny cho hp vi din gii ca ng; so ct. 3 cho p. 214 ca ng):
L do l mt chuyn qu di; song nu bt c ai a vn ny kim tra, v chng
minh rng n c tnh cht ny, th phn thng l ca anh ta, vi ton b thin ch ca
chng ta. Plato khng ni r tnh cht ny ngha l g; n hn l mt tnh cht ton
hc (c th chng minh c hay bc b c) tnh cht bin minh rng, sau khi
chn tam gic kt hp 2 , s la chn ci kt hp 3 l tt nht; v ti ngh rng, cn
c vo cc cn nhc trn, tnh cht m ng ngh l tnh hu t tng i c phng
on ca cc s v t khc, tc l tng i vi n v, v cn bc hai ca 2 v ca 3.
(4) Mt l do thm cho din gii ca chng ta, d cho l l do m ti khng thy bt c
bng chng thm no trong vn bn ca Plato, c l ni ln t xem xt sau. L mt s
thc l k rng 2 + 3 rt gn ng vi . (So E. Borel, Space and Time, 1926, 1960,
p. 216; W. Marinelli lu ti v s thc ny, mt bi cnh khc). S di ra l nh
hn 0,0047, tc l t hn 1,5 phn nghn ca , v mt s gn ng tt hn cho hu
nh khng c bit n lc . Mt loi gii thch v s thc l k ny l trung bnh s
253
254
255
256
257
du cho khng phi l bt bnh ng cho mi ngi, m ch cho nhng ngi khng
ngang nhau. So c Nichom. Eth., 1131b27, 1158b30 ff.
(3) Chng li tt c ch ngha phn bnh ng ny, ti, cng vi Kant, cho rng phi
l nguyn l ca mi o c: khng ai c coi mnh l c gi tr hn bt c ngi no
khc. V ti khng nh, nguyn l ny l nguyn l duy nht c th chp nhn c, xt
n tnh bt kh kht ting v t nh gi mnh mt cch v t. V th ti bi ri hiu
nhn xt sau ca mt tc gi xut sc nh Catlin (Principles, 314): C ci g ht sc
tri o l trong o c ca Kant n lc co bng mi tnh cch .. v l i gio hun
Aristotlean tr li s bnh ng cho nhng ngi bnh ng v bt bnh ng cho
nhng ngi bt bnh ng. Mt ngi c cc quyn x hi khng ht nh ngi khc ..
Tc gi ny khng h sn sng t chi l .. c ci g trong mu. By gi ti hi:
Gi nh c ci g trong mu, hay trong bt bnh ng v ti nng, v.v.; v d l gi
nh ng ph thi gian i nh gi cc s khc bit ny; v d l ta c th nh gi
chng; th, v sao chng li l c s cho cc quyn ln hn m khng phi cho cc ngha
v nng hn? (So vn bn cho cc ct. 31/32 ch. 4). Ti khng thy s ht sc tri o
c ca ch ngha bnh ng ca Kant. V ti khng thy trn ci g Catlin t c s
cho phn xt o c ca mnh, v ng coi o c nh mt vn s thch. V sao s
thch ca Kant li ht sc tri o l? (N cng l s thch Thin cha gio). Tr li
duy nht cho cu hi ny, m ti c th ngh n, l Catlin phn xt t quan im thc
chng ca ng (so ct. 18 (2) ch. 5), v rng ng ngh i hi thin cha gio v
Kantian l tri o c v n mu thun vi cc nh gi o c c tng cng mt
cch tch cc ca x hi ng thi ca chng ta.
(4) Mt trong cc tr li hay nht tng c cho tt c cc nh chng-bnh ng ch
ngha ny l ca Rousseau. Ti ni iu ny bt chp kin ca ti rng ch ngha lng
mn ca ng (so ct. 1 ch. ny) l mt trong nhng nh hng c hi nht trong lch
s trit hc x hi. Song ng cng l mt trong vi tc gi thc s li lc lnh vc ny.
Ti trch mt trong cc nhn xt xut sc ca ng t Origin of Inequality (xem, th d
ln xut bn Everyman ca Social Contract, p. 174; ti nhn mnh); v ti mun lu
bn c n cch trnh by ng tn qu ca cu cui ca on ny. Ti hiu l c hai
loi bt bnh ng gia loi ngi; mt, m ti gi l t nhin hay vt l v n do t
nhin xc lp, v bao gm s khc nhau v tui tc, sc kho, sc mnh c th, v cc
phm cht v tr c hay linh hn; v ci khc, c th c gi l s bt bnh ng o
c hay chnh tr, v n ph thuc vo mt loi quy c, v c xc lp, hay ch t
c cho php, bi s ng thun ca con ngi. Loi sau bao gm cc c quyn khc
nhau, m mt s ngi c hng ..; nh nhng ngi giu c hn, vinh d hn, hay
quyn th hn .. V ch i hi ngun gc ca bt bnh ng t nhin l g, bi v cu hi
c tr li bng s nh ngha n gin ca t. V li, cn v ch hn i thm tra
liu c bt c mi quan h c bn no gia hai loi bt bnh ng hay khng; v iu
ny ch l hi, liu nhng ngi ch huy c nht thit gii hn nhng ngi tun lnh
hay khng, v liu sc mnh th xc hay tinh thn, hay s sng sut, hay c hnh, lun
c thy .. t l vi quyn lc hay ca ci ca mt ngi hay khng; mt cu hi hp
c tho lun bi cc n l trong nghe li ch ca h, nhng rt khng hp vi
nhng ngi bit iu v t do trong tm kim s tht.
21
Republic, 558c; so ct. 14 ch. ny (on u trong tn cng nn dn ch).
22
Republic, 433b. Adam, ngi cng nhn ra rng on ny c nh nh mt l l,
th dng li l l (ct. cho 433b11); nhng ng th nhn rng Plato him khi li cn
phi b sung nhiu n th v tinh thn trong suy lun ca ng.
258
259
260
37
Republic, 368b/c.
So c bit Republic, 344a, ff.
39
So Laws, 923b.
40
Republic, 434a-c. (So c vn bn cho ct. 6 v ct. 23 ch. ny, v cc ct. 27 (3) v
31 ch. 4).
41
Republic, 466b/c. So c Laws, 715b/c, v nhiu on khc chng s lm dng
mang tnh phn-chnh th lun ca cc c quyn giai cp. Xem c ct. 28 ch. ny, v
ct. 25 (4) ch. 7.
42
Vn c m ch n y l vn nghch l t do; so ct. 4 ch. 7.- V vn
kim sot nh nc trong gio dc, xem ct. 13 ch. 7.
43
So Aristotle, Politics, III, 9, 6 ff. (1280a). So Burke, French Revolution (ed. 1815;
vol. V, 184; on c Jowett trch kho trong ch gii ca ng cho on ca Aristotle;
xem ln xut bn Politics ca Aristotle ca ng, vol. II, 126).
Trch dn t Aristotle mun hn on vn ny l op. cit., III, 9, 8 (1280b).
Th d, Field xut mt ph phn tng t ( Plato and His Contemporaries ca
ng, 117): Khng c vn v thnh ph v lut php ca n thc hin bt c tc ng
gio dc no ln c tnh o c ca cc cng dn. Tuy vy, Green chng t r rng
( Lectures on Political Obligation ca ng) rng, l bt kh vi nh nc thc thi
o c bng lut. ng c th chc chn ng vi cng thc: Chng ta mun o
c ho hot ng chnh tr, v khng chnh tr ho o c. Xem cui on vn ny
vn bn). Quan im ca Green c Spinoza (Tract. Theol. Pol., ch. 20) bo trc:
Ngi tm cch iu tit mi th bng lut chc s c v tt xu hn l bp nght n.
44
Ti coi s tng t gia ho ho dn s vi ho bnh quc t, v gia ti bnh
thng vi ti c quc t, l c bn cho bt c n lc no kim sot ti phm quc
t. V s tng t ny v cc hn ch ca n cng nh v s ngho nn ca phng
php lch s ch ngha trong cc vn nh vy, so ct. 7 ch. 9.
* Gia nhng ngi coi cc phng php duy l cho thit lp ho bnh quc t nh
m c Khng tng, c th nhc n H. J. Morgenthau (so sch ca ng, Scientific
Man versus Power Politics, ln xut bn ting Anh, 1947). Lp trng ca Morgenthau
c th tm tt nh lp trng ca mt nh lch s ch ngha tht vng. ng nhn ra rng
cc tin on lch s l khng th c; song v ng gi s (cng, th d, cc nh Marxist)
rng lnh vc p dng ca l tr (hay ca phng php khoa hc) b gii hn cho lnh
vc c th tin on c, ng kt lun t tnh khng th tin on c ca cc s
kin lch s rng l tr khng p dng c cho cng vic quc t.
Khng th rt ra kt lun ny, bi v tin on khoa hc v tin on theo ngha tin
tri lch s l khng ht nh nhau. (Chng c khoa hc t nhin no, vi ngoi l hu
nh duy nht ca l thuyt v h thng mt tri, th bt c ci g ging tin tri lch s).
Nhim v ca cc khoa hc x hi khng phi l i tin on cc xu hng hay cc
khuynh hng pht trin, y cng khng l nhim v ca cc khoa hc t nhin. Gii
nht ci gi l cc qui lut x hi c th lm chnh xc l ci gii nht m ci gi l
cc qui lut t nhin c th lm, c th l, cho bit cc xu hng no .. Cc iu
kin no s thc s xut hin v gip mt xu hng c bit tr thnh hin thc, c cc
khoa hc t nhin ln cc khoa hc x hi u khng c kh nng on trc. Chng
cng khng c kh nng tin on vi nhiu hn mt xc sut cao rng vi s
hin din ca cc iu kin no mt xu hng no s tr thnh hin thc,
Morgenthau vit (pp. 120 ff.; ti nhn mnh). Nhng cc khoa hc t nhin khng th
tin on cc xu hng, v ch cc nh lch s ch ngha tin rng chng, v cc khoa
38
261
262
tc l trc khi Gorgias hu nh hn ch mnh ch ring cho thut hng bin. Tt nhin,
bt c kin no v Lycophron hn phi l rt t bin, do chng ta c t i thng tin.
46
Barker, Greek Political Theory, I, 160. V ph phn phin bn lch s ca l thuyt
kh c ca Hume, xem ct. 43 ch. 4. V lun im thm ca Barker (p. 161) rng
cng l ca Plato, i lp vi ca l thuyt kh c, khng l ci g bn ngoi, ng
hn, thuc ni ti linh hn, ti c th lu bn c v cc xut thng xuyn ca
Plato v cc trng pht gay gt nht theo cng l c th t c; ng lun xut s
dng thuyt phc v v lc (so cc ct. 5, 10 v 18 ch. 8). Mt khc, mt s nh nc
dn ch hin i chng t l c th l t do v nhn hu m khng tng s phm ti.
Vi nhn xt ca ti rng Barker thy (nh ti thy) Lycophron ngi sng to ra l
thuyt kh c, so Barker, op. cit., p. 63: Protagoras khng on bit trc Sophist
Lycophron trong lp ra hc thuyt Kh c. (So iu ny vi vn bn cho ct. 27, ch. 5).
47
So Gorgias, 483b, f.
48
So Gorgias, 488e-489b; xem c 527b.
T cch Socrates tr li Callicles y, c v l c th rng Socrates lch s (so ct.
56 ch. 10) c th chng li cc l l ng h mt ch ngha t nhin sinh hc kiu
Pindar bng lp lun th ny: Nu l t nhin rng k mnh hn phi cai tr, th cng l
t nhin rng bnh ng phi cai tr, v m ng chng t sc mnh ca n bng s
thc l n cai tr i s bnh ng. Ni cch khc, ng c th chng minh tnh rng
tuych v m h ca i hi t nhin ch ngha. V thnh cng ca ng c th gy
cm hng cho Plato xut phin bn ring ca ng v ch ngha t nhin.
Ti khng mun khng nh rng nhn xt mun hn ca Socrates (508a) v bnh
ng hnh hc nht thit phi c din gii nh chng-bnh ng, tc l v sao n phi
c cng ngha nh bnh ng t l ca Laws, 744b, ff., v 757a-e (so cc ct. 9 v 20 (1)
ch. ny). y l ci Adam gi trong ct. th hai ca ng cho Republic, 558c15. Song
c l c ci g trong gi ca ng; v bnh ng hnh hc ca Gorgias, 508a, c v
m ch n cc vn Pythagorean (so ct. 56 (6) ch. 10; xem c cc nhn xt ct.
v Cratylus) v rt c th l mt m ch n cc t l hnh hc.
49
Republic, 358e. Glaucon t chi l tc gi 358c. c on ny, s ch ca bn
c d b ri tr bi vn t nhin i li quy c, vn ng mt vai tr ln
on ny cng nh bi ni ca Callicles trong Gorgias. Tuy vy, ni lo chnh ca
Plato trong Republic khng phi l nh bi ch ngha quy c, m l ln n cch tip
cn bo h ch ngha duy l nh ch k. (Rng l thuyt kh c quy c ch ngha
khng phi l k th ch yu ca Plato hin ra t cc ct. 27-28 ch. 5, v vn bn).
50
Nu ta so trnh by ca Plato v ch ngha bo h Republic vi ci trong Gorgias,
th ta thy rng n qu thc l cng mt l thuyt, mc d Republic nhn mnh t hn
nhiu n bnh ng. Song ngay bnh ng c nhc n, d cho ch lt qua, tc l,
Republic, 359c: T nhin .., bi lut quy c, b xoay v p bi v lc tn trng
bnh ng. Nhn xt ny lm tng s ging nhau vi bi ni ca Callicles. (Xem
Gorgias, c bit 483c/d). Song tri vi Gorgias, Plato b ngay bnh ng (hay ng
hn, ng thm ch khng bn n vn ) v khng bao gi quay li vi n; iu ch
lm cho hin nhin hn l ng chu kh trnh vn . Thay vo , Plato say sa
trong m t ch ngha v k v lim s m ng trnh by nh ngun duy nht t ch
ngha bo h bt ngun. (V s im lng ca Plato v ch ngha bnh ng, so c bit ct.
14 ch. ny, v vn bn). A. E. Taylor, Plato: The Man and His Work (1926), p. 268,
cho rng trong khi Callicles xut pht t t nhin, Glaucon xut pht t quy c.
263
264
265
266
267
268
269
Cho cc s kin ny so: Meyer, Gesch. d. Altertums, V, pp. 522-525, v 488 f.; xem
c ct. 69 ch. 10. Vin Hn lm b kht ting v sn sinh ra cc bo cha. Gia cc hc
tr ca Plato c Chairon, sau l bo cha x Pellene; Eurastus v Coricus, cc bo cha
ca Skepsis (gn Atarneus); v Hermias, sau l bo cha ca Atarneus v Aross. (So
Athen., XI, 508, v Strabo, XIII, 610). Hermias, theo vi ngun, l mt hc tr trc tip
ca Plato; theo ci gi l Bc th Platonic th Su, m tnh xc thc ca n c th b
nghi ng, ng c l l mt ngi hm m duy nht ca Plato, sn sng chp nhn li
khuyn ca ng. Hermias tr thnh mt ngi u ca Aristotle, v ca lnh o th
ba ca Vin Hn lm, Xenocrates hc tr ca Plato.
V Perdiccas III, v quan h ca ng vi Euphacus hc tr ca Plato, xem Athen., XI,
508 ff., ni Callippus cng c nhc n nh hc tr ca Plato.
(1) S thiu thnh cng ca Plato nh mt nh gio dc l khng ng ngc nhin
nu ng ti cc nguyn l gio dc v chn lc c pht trin Quyn Nht ca Laws
(t 637d v c bit 643a: Hy ti nh r bn cht v ngha ca gio dc n
cui 650b). V on di ny ng bo l c mt cng c gio dc tuyt hay, hay ng
hn v s chn ngi ta c th tin. N l ru, s say ru, lm cho hn ru vo li
ra, v cho ta mt nim v hn thc s th no. C g hp hn l dng ru, u tin
kim tra c tnh ca mt ngi, v th hai, rn luyn anh ta? C g r hn, v t
ng ch trch hn? (649d/e). Cho n nay, ti khng thy phng php ung ru
c bt c nh gio dc no, nhng ngi tn vinh Plato, tho lun. y l iu l, v
phng php vn c dng ph bin, d cho c l khng cn r, c bit cc i hc.
(2) Cng bng vi nguyn l lnh t, phi tha nhn, tuy vy, l nhng ngi khc
may mn hn Plato trong la chn ca h. Leonard Nelson (so ct. 4 ch. ny), th d,
tin vo nguyn l ny, c v c nng lc c nht c thu ht v la chn mt s
ng n ng v n b nhng ngi vn trung thnh vi s nghip ca h, trong cc
hon cnh gay go v hp dn nht. Song s nghip ca h tt hn ca Plato; l tng
nhn o v quyn t do v cng l bnh ng ch ngha. *(Vi tiu lun ca Nelson va
c Yale Univeristy Press xut bn bng ting Anh, di tiu Socratic Method and
Critical Philosophy, 1949. Tiu lun dn nhp rt l th l do Julius Kraft).*
(3) Vn cn s yu km c bn ny trong l thuyt v nh c ti nhn t, mt l
thuyt vn hng thnh ngay c gia cc nh dn ch. Ti ngh n l thuyt v ngi
lnh o m cc nh ca ng ta phc v tt nht cho nhn dn v l ngi c th
tin c. Cho d l thuyt gi nh c hp l; cho d ta tin rng mt ngi c th tip
tc mt thi nh vy, m khng b kim sot hay kim tra: lm sao chng ta c th
cho rng ng ta s pht hin ra mt ngi k v cng xut sc him hoi nh vy? (So c
ct. 3 v 4 ch. 9, v ct. 69 ch. 10).
(4) V vn quyn lc, c nhc ti vn bn, l th i so snh Gorgias (525e, f.)
vi Republic (615d, f.). Hai on l gn tng t. Nhng Gorgias c nht nh l cc
ti phm ln nht lun lun l nhng ngi t giai cp nm quyn; ring cc c nhn
c th l xu, n ni, song khng l khng th cha c. Republic, s cnh bo r
ny chng li nh hng i bi ca quyn lc b b i. Hu ht cc k c c vn l
bn bo cha; song, n ni, cng c mt s c nhn gia chng. ( Republic, Plato
da vo t li, ci, ng tin, s ngn nhng ngi bo v khi lm dng quyn lc ca
h; so Rep. 466b/c, c trch vn bn cho ct. 41, ch. 6. Khng hon ton r v sao t
li li c tc ng c li nh vy ln nhng ngi bo v m khng ln cc bo cha).
26
* Trong cc i thoi (Socratic) ban u (th d Apology v Charmides; so ct. 8
ch. ny, ct. 15 ch. 8 v ct. 56 (5) ch. 10), cu ni bit mnh c din gii nh
270
bit l ta bit t nhng no. i thoi Philebus (Platonic) mun hn, tuy vy, a vo
mt s thay i tinh t song rt quan trng. u tin (48c/d, f.), cu ni c din gii
y, bng ng , theo cng cch; v nhiu ngi khng t bit mnh c ni l yu
sch, .. v ni di, rng h l sng sut. Nhng din gii ny ri c by t nh sau.
Plato chia ngi thnh hai loi, nhng ngi yu v cc k hng mnh. S ngu dt v
di dt ca ngi yu c m t nh nc ci, trong khi s ngu dt ca k mnh
c gi ph hp l xu v ng ght .. Nhng iu ny ng thuyt Platonic
rng k nm quyn phi sng sut hn l ngu dt (hay rng ch c ngi sng sut phi
nm quyn); tri ngc vi thuyt Socratic gc cho rng (tt c mi ngi, c bit)
ngi nm quyn phi bit v s ngu dt ca mnh. (Tt nhin, khng c gi no
trong Philebus rng s sng sut n lt n phi c din gii nh s nhn thc v
cc hn ch ca mnh; ngc li, s sng sut y dnh n tri thc chuyn gia v
gio hun Pythagorean, v L thuyt Platonic v cc Hnh thc, nh c by t
Sophist).*
CH THCH CHO CHNG 8
Vi t cho chng ny, ly t Republic 540c-d, so ct. 37 ch. ny, v ct. 12 ch.
9, ni on vn c trch y hn.
1
Republic, 475e; so th d c 485c, f., 501c.
2
Op. cit., 389b, f.
3
Op. cit., 389c/d; so c Laws, 730b, ff.
4
Vi trch dn ny v ba trch dn tip theo, so Republic, 407e v 406c. Xem c
Statesman, 293a, f., 295b-296e, v.v.
5
So Laws, 720c. L th lu l on (718c-722b) dng dn tng rng chnh
khch nn dng thuyt phc, cng vi v lc (722b); v v bng thuyt phc qun
chng, Plato hiu ch yu l tuyn truyn di tr so cc ct. 9 v 10 ch. ny v trch
dn t Republic, 414b/c c trch dn trong vn bn ho ra l t duy ca Plato
trong on ca chng ta t Laws, bt chp tnh ho nh mi ny, vn y ry cc lin
tng c chnh tr gia thy thuc a ra cc li ni di. Mun hn (Laws, 857c/d),
Plato phn nn v mt loi thy thuc i lp: ngi ni qu nhiu trit hc cho bnh
nhn ca mnh, thay cho tp trung vo iu tr. C v chc l Plato tng thut y
mt vi kinh nghim ca ng khi ng b au yu khi vit Laws.
6
Republic, 389b. -Vi cc trch dn ngn tip sau so Republic, 459c.
7
So Kant, On Eternal Peace, Ph lc. (Werke, ed. Cassirer, 1914, vol. VI, 457). So
M. Campbell bn dch ca Smith (1903), pp. 162 ff.
8
So Crossman, Plato To-Day (1937), 130; so c cc trang ngay trc. Dng nh l
Crossman vn tin rng tuyn truyn di tr ch dnh cho nhng ngi b tr tiu th, v
rng Plato c gio dc cc nh cai tr dng y nng lc ph phn ca h; v by
gi ti thy ( The Listener, vol. 27, p. 750) ng vit: Plato tin vo t do ngn lun, t
do tho lun ch cho s t chn lc. Song s thc l ng khng h tin vo n. C
Republic v Laws (so cc on c trch cc ct. 18-21 ch. 7, v vn bn), ng
by t ni s rng bt c ai ngi vn cha sp gi s ngh hay ni mt cch t do, v
nh th gy nguy him cho tnh cng nhc ca hc thuyt b ngng, v v th s ho
ca x hi b ngng. Xem c hai ch thch tip theo.
9
Republic, 414b/c. 414d, Plato ti khng nh hi vng ca ng v thuyt phc bn
thn cc nh cai tr v giai cp qun nhn, v sau phn cn li ca thnh ph, v s
271
272
(ngh thut thuyt phc i lp vi ngh thut ph bin tri thc tht) kt hp vi
hng bin, gi v, v tuyn truyn. Republic, 364b, f., c bit 364e-365d (so Laws,
909b), l ng lu . (B) 364e (h thuyt phc, tc l la di tin, khng ch cc
c nhn, m ton b cc thnh ph), t c dng nh ngha 414b/c (c trch
vn bn cho ct. 9 ch. ny), on v s ni di vng gi. (C) 365d l l th bi v n
dng t m Lindsay dch rt ng l la nh mt loi din gii cho thuyt phc. (
khi b tm .. chng ta c sn cc bc thy v thuyt phc dng; .. nh th bng
thuyt phc v v lc, ta s thot trng pht. Nhng, n c th b phn i, ta khng th
la, hay p buc, cc thn ..) Hn na, (D) Republic, 390e, f., t thuyt phc c
dng theo ngha t lt. (y phi l cch s dng c; on c cho l mt trch dn
t Hesiod. L th l Plato, ngi rt thng bn ci chng tng l con ngi c th
thuyt phc hay mua chuc cc thn, a ra nhg b no i vi n on tip,
399a/b). Tip theo ta ti 414b/c, on v ni di vng gi; ngay sau on ny,
414c (so c ct. tip ch. ny), Socrates a ra nhn xt tr trn (E): Cn nhiu thuyt
phc khin bt k ai tin vo cu chuyn ny. Cui cng, ti c th nhc n (F)
Republic, 511d v 533e, ni Plato ni v thuyt phc hay lng tin hay nim tin (gc ca
t Hy Lp thuyt phc l ht nh gc ca t nim tin ca chng ta) nh mt nng
lc nhn thc thp hn ca tm hn, tng ng vi s hnh thnh kin (ho huyn) v
cc s vt trong dng chy (so ct. 21 ch. 3, v c bit vic dng thuyt phc Tim.,
51e), nh i lp vi tri thc duy l v cc Hnh thc khng thay i. V vn v
thuyt phc o c, xem c ch. 6, c bit cc ct. 52/54 v vn bn, v ch. 10, c
bit vn bn cho cc ct. 56 v 65, v ct. 69.
11
Republic, 415a. Trch dn tip l t 415c. (Xem c Cratylus, 398a). So cc ct. 1214 ch. ny v vn bn, v cc ct. 27 (3), 29, v 31 ch. 4.
(1) V nhn xt ca ti trong vn bn, sm hn on vn ny, v s kh chu ca
Plato, xem Republic, 414c-d, v ct. trn, (E): Cn nhiu thuyt phc khin bt k ai
tin vo cu chuyn ny, Socrates ni. C v ng kh min cng ni n ra, Glaucon
phn ng.- Anh s hiu s min cng ca ti, Socrates ni, khi ti ni iu .
Ni i v ng hong s, Glaucon ni. i thoi ny gii thiu ci ti gi l tng
u tin v Huyn thoi (c Plato xut nh mt chuyn tht trong Statesman; so
ct. 9 ch. ny; xem c Laws, 740a). Nh c nhc n trong vn bn, Plato gi l
chnh tng u tin ny l l do cho s min cng ca ng, v Glaucon tr li cho
tng ny: Khng phi khng c l do anh xu h lu n vy ni ra s ni di
ca anh. Khng c nhn xt cng iu no c a ra na sau khi Socrates k phn
cn li ca cu chuyn, tc l, Huyn thoi v Ch ngha chng tc.
*(2) V cc chin binh bn a, ta phi nh rng gii qu tc Athens cho l (tri vi
nhng ngi Dorian) cc th dn ca t nc h, sinh ra t t ging cc con chu
chu (nh Plato ni Symposium, 191b; xem c cui ca ct. 52 ch. ny). Mt ph
bnh hu ho gi vi ti rng s kh chu ca Socrates, v bnh lun ca Glaucon rng
Socrates c l do xu h, c nhc ti (1), phi c din gii nh mt m ch
chm bim ca Plato n nhng ngi Athens, nhng ngi, bt chp yu sch ca h
l bn a, khng bo v nc mnh nh h bo v mt b m. Nhng s gi kho
lo ny khng t ra ng vng c i vi ti. Plato, vi s a thch Sparta c th
nhn cng khai, s l ngi cui cng i ln n nhng ngi Athens v thiu lng yu
nc; v khng c cng bng g trong mt s buc ti nh vy, v trong chin tranh
Peloponnesian, nhng ngi dn ch Athens khng bao gi chu thua Sparta (nh s
thy ch. 10), trong khi ngi cu yu qu ca Plato, Cristias, chu, v tr thnh
273
274
275
276
277
278
279
280
281
Crito, 46e. Protagoras, 344c. Statesman, 274d (ngi chn n ngi l mt thn,
khng phi mt ngi).- Laws, 673d; 688d; 737b (890b c l l mt th d khc v s
s dng xem thng con ngi dng nh y tng ng vi m ng).
(3) Tt nhin ng l Plato gi thit mt Hnh thc hay nim v Ngi; song l sai
i ngh l n i in ci m tt c mi ngi c chung; ng hn, n l mt l tng
qu tc v mt siu nhn-Hy Lp kiu hnh; v trn mt nim tin da vo, khng
vo tnh anh em ca con ngi, m vo th bc ca cc bn cht qu tc hay n l,
ph hp vi s ging nhiu hay t vi bn gc, t tin c xa ca dng ging ngi.
(Ngi Hy Lp ging ng ta hn bt c chng tc khc no). Nh th cc thn chia tr
thng minh ch cho rt t ngi (Tim., 51e; so Aristotle, vn bn cho ct. 3 ch. 11).
(4) Thnh ph Thin ng (Rep., 592b) v cc cng dn ca n l, nh Adam ch
ra ng n, khng phi Hy Lp; song iu ny khng ng l h thuc v nhn loi
nh ng ngh (ct. cho 470e30, v khc); ng hn h l siu-c nht, siu-Hy Lp (h
trn th Hy Lp ca 470e, ff.) xa nhng ngi man r hn bao gi ht. (Nhn
xt ny khng ng l nim v Thnh ph Thin ng nh cc nim v, th d,
S t Thin ng, v v cc hnh trng khc c th khng c gc ng phng).
(5) Cui cng, c th nhc ti l, on 499c/d hu b s phn bit gia nhng ngi
Hy Lp v ngi man r khng hn s phn bit gia qu kh, hin ti, v tng li:
y Plato c cho mt din t mnh m cho mt khi qut ho bao qut v thi gian v
khng gian; ng mun ni khng nhiu hn: Nu bt c thi gian no, hay nu bt
c ch no (ta c th ni thm: ngay c mt ch cc k khng chc c nh mt nc
man r) mt vic nh th xy ra, th .. Nhn xt, Republic, 494c/d, biu th mt cm
nhn tng t, tuy mnh hn, v b i mt vi ci g ti gn s ng ngn bt knh,
mt cm nhn ny sinh y bi cc hi vng ca Alcibiades v mt ch ph qut
ca nhng ngi Hy Lp v ngi nc ngoi. (Ti ng vi quan im c Field,
Plato and His Contemporaries, 130, ct. 1, v Tarn by t; so ct. 13 (2) ch. 5).
Tm li, ti khng th tm thy bt c th g ngoi s th ch i vi tng nhn
o ch ngha v s thng nht ca loi ngi vt ln chng tc v giai cp, v ti tin
l nhng ngi thy iu ngc li ch l tng ho Plato (so ct. 3 ch. 6, v vn bn)
v khng thy mi lin h gia tnh c chim qu tc v phn nhn o ch ngha ca
ng v l thuyt v cc nim ca ng. Xem c ch. ny, cc ct. 51, 52, v 57, di y.
* (6) Theo ti bit, c mt ngoi l thc s duy nht, mt on r rng tri vi tt c
iu ny. mt on (Theaetetus, 174e, f.) c minh ho t tng phng khong v
cch nhn ph qut ca trit gia, ta c: Mi ngi c v s t tin, v gia h trong
mi trng hp c ngi giu v ngho, vua v n l, man r v Hy Lp. Ti khng
bit lm sao ho gii on l th v r rng nhn o ny - s nhn mnh ca n n
s tng ng ch nhn i li n l v Hy Lp i li man r gi li tt c cc l
thuyt m Plato phn i - vi quan im ca Plato. C l, nh rt ging Gorgias, l
Socratic; v Theaetetus c l (tri vi gi thit thng thng) l sm hn Republic. Xem
c Ph lc III ca ti, p. 320, di y.*
51
S m ch, ti tin, l cho hai ch trong Chuyn v S ni Plato (bng cch ni v
chng tc ca mi) dn chiu n chng tc ngi: chng tc ca ring mi (546a/b;
so ct. 39 ch. 5, v vn bn) v kim tra kim loi trong ni b chng tc mi (546d/e,
f; so ct. 39 v 40 ch. 5, v on tip sau). So c cc l l ct. 52 ch. ny, v ci cu
gia hai on, tc l on then cht v vua trit gia, v Chuyn v S.
52
Republic, 546d/e, f. on c trch y l phn ca Chuyn v S v Suy sp
ca con Ngi, 546a-547a, c trch vn bn cho cc ct. 39/40 ch. 5; xem c cc
282
ct. 13 v 43 ch. ny. - Lun im ca ti (so vn bn cho ct. trn) rng nhn xt trong
on then cht v vua trit gia, Republic, 473e (so cc ct. 44 v 50 ch. ny), bo hiu
trc Chuyn v S, c cng c bi quan st l c mt ci cu, c th ni nh vy,
gia hai on. Chuyn v S r rng c bo hiu trc bi Republic, 536a/b, mt
on m, mt khc, c th c m t nh [on] o [ngc] (v v th nh mt bin
th) ca on vua trit gia; v n thc t ni rng iu ti nht phi xy ra nu chn sai
ngi lm nh cai tr, v n thm ch kt thc vi s nh li trc tip v ln sng ln:
nu ta ly ngi loi khc .. th ta s mang li cc ting ci ti tp ln trit hc. S
nh li r rng ny, ti tin, l mt ch bo rng Plato bit r c tnh ca on (n tip
tc, c th ni nh vy, t cui ca 473c-e quay li n u), cho thy ci g s phi xy
ra nu li khuyn a ra on v vua trit gia b b qua. M on o ny (536a/b)
c th c m t nh mt ci cu gia on then cht (473e) v on v S (546a,
ff.); v n cha cc dn chiu n ch ngha chng tc, bo trc on (546d, f.) v
cng ch m ct. ny gn vo. (iu ny c th c din gii nh bng chng thm
rng Plato ngh n ch ngha chng tc, v c m ch ti, khi ng vit on v vua
trit gia). By gi ti trch phn u ca on o (536a/b): Ta phi phn bit thn
trng gia con chnh cng v con hoang. V nu mt c nhn hay mt thnh ph khng
bit phi xem xt cc vn nh th ny, th h s kh ngy th chp nhn s phc
v ca cc a con hoang mt thng bng (hay khp khing) vi bt c t cch no; c
l nh bn b, hay thm ch nh cc nh cai tr. (So c ct. 47 ch. ny).
V ci g ging mt s gii thch v mi bn tm ca Plato vi cc vn thoi
ho chng tc v gy ging chng tc, xem vn bn cho cc ct. 6, 7, v 63 ch. 10,
trong mi quan h vi ct. 39 (3) v 40 (2) ch. 5.
* V on v Codrus k t v o, c trch dn trong on vn tip vn bn, xem
Symposium, 208d, c trch y hn ct. 4 ch. 3. R. Eisler (Caucasica, 5, 1928,
p. 129, ct. 237) khng nh rng Codrus l mt t tin-Hellenic c ngha l vua. iu
ny s cho thm sc thi no cho truyn thuyt rng gii qu tc Athens l bn a.
(Xem ct. 11 (2) ch. ny; 52 ch. 8; v Republic, 368a v 580b/c).*
53
A. E. Taylor, Plato (1908, 1914), pp. 122 f. Ti ng vi on l th ny chng
mc n c trch trong vn bn. Tuy vy, ti b t yu nc trc ch Athenian
v ti khng hon ton ng vi m t c im ny v Plato theo ngha m Taylor
dng. V ch ngha yu nc ca Plato so vn bn cho cc ct. 14-18 ch. 4. V t
ch ngha yu nc, v nh nc gia trng, so cc ct. 23-26 v 45 ch. 10.
54
Republic, 494b: Nhng khng phi s l ngi thuc loi ny l ngi ng u
v mi th, t tui u th tr i?
55
Op. cit. 496c: V du hiu thing ling ca ring ti, ti khng cn phi ni.
56
So ci Adam ni trong ln xut bn Republic ca ng cc ct. cho 495d23 v
495e31, v ct. 47 ca ti ch. ny. (Xem c ct. 59 ch. ny).
57
Republic, 496c-d; so Seventh Letter, 325. (Ti khng ngh l Barker, Greek
Political Theory, I, 107, n. 2, a ra mt phng on tt khi ng ni v on c trch
rng c th .. l Plato ngh v cc Cynic. on chc chn khng ni n Antisthenes;
v Diogenes, ngi m Barker phi nh, hu nh khng ni ting khi n c vit,
ng l tr s thc rng Plato c th khng ni n ng theo cch ny).
(1) Sm hn cng on ca Republic, c mt nhn xt khc c th l mt dn chiu
n bn thn Plato. Ni v mt ton nh ng knh v nhng ngi thuc ton , ng
ni n mt nhn vt bm sinh cao thng v c gio dc tt ngi c cu bi s
chy trn (hay bi lu y; c cu, tc l, khi s phn ca Alcibiades, ngi tr
283
thnh nn nhn ca s xu nnh v trit hc Socratic b rung b). Adam ngh (ct. cho
496b9) rng Plato hu nh khng b lu y; song s chy trn ca cc mn ca
Socrates n Megara sau ci cht ca thy h c th ni bt ln trong k c ca Plato
nh mt trong cc im ngot ca i ng. Rng on ny ni n Dio l hu nh
khng th v Dio khong 40 tui khi ng i lu y, v v th vt xa tui thanh nin
nguy kch; v khng c mt s tng t (nh trng hp Plato) vi ngi bn
Socratic Alcibiades (ng l tr s thc rng Plato phn i s trc xut Dio, v
c khin n b hu b). Nu ta cho rng on ny ni v Plato, th ta s phi gi s ng
th v 502a: Ai s nghi ng kh nng rng cc vua v cc nh qu tc c th c mt
hu du l mt trit gia bm sinh?; v tip tc ca on ging on trc n mc
c v chng ni v cng nhn vt bm sinh cao thng. Din gii ny ca 502 bn
thn n l c kh nng, v ta phi nh rng Plato lun cho thy nim t ho gia nh ca
mnh, th d, trong bi tn dng cha v anh em mnh, ng gi h l thn thnh. (Rep.,
368a; ti khng th ng vi Adam, ngi coi nhn xt nh chm bim; so c nhn
xt v t tin ca Plato c cho l Codrus Symp., 208d, cng vi dng di ca ng
c cho l t cc vua b lc Attica). Nu din gii ny c chp nhn, dn chiu
499b-c n cc nh cai tr, cc vua, hay cc con trai ca h, khp hon ho vi Plato
(ng khng ch l mt Codride, m cng l mt hu du ca nh cai tr Dropides), c th
phi c xem xt di cng nh sng, tc l nh s chun b cho 502a. Nhng iu
ny s gii c cu khc. Ti ngh n 499b v 502a. Kh, nu khng bt kh, gii
thch cc on ny nh cc n lc tng bc Dionysius tr, v mt gii thch nh vy
kh c th ho gii vi s th bo hon ton v ci nn phi th nhn (576a) mang tnh
c nhn ca cc cng kch ca Plato (572-580) ln Dionysius gi. Quan trng lu
rng Plato ni c ba on (473d, 499b, 502a) v k truyn vng quc (m ng i
lp mnh n vy vi cc chnh th chuyn ch) v v cc triu i; song ta bit t
Politics ca Aristotle, 1292b2 (so Meyer, Gesch. d. Altertums, V, p. 56) v 1293a11,
rng cc triu i l cc gia tc u s k truyn, v v th khng my l cc gia nh
chuyn ch nh ca Dionysius, m ng hn l ci nay ta gi l cc gia nh qu tc,
ging nh gia nh ca bn thn Plato. Tuyn b ca Aristotle c ng h bi
Thucydides, IV, 78, v Xenophon, Hellenica, V, 4, 46. (Cc l l ny hng chng ch
thch th hai ca Adam cho 499b13). Xem c ct. 4 ch. 3.
* (2) Mt on quan trng khc cha mt tit l t-m ch c th thy Statesman.
y c tnh ct yu ca chnh khch vng gi (258b, 292c) c cho l tri thc hay
kin thc ca ng ta; v kt qu l mt li bin h khc cho sophocracy: Chnh th
ng duy nht l chnh th trong cc nh cai tr l cc Bc Thy tht s v Khoa hc
(293c). V Plato chng minh rng ngi nm c Khoa hc Vng gi, bt lun ng
cai tr hay khng cai tr, phi, nh l l ca chng ta cho thy, c tuyn b l vng
gi (292e/293a). Plato chc chn t cho l nm c Khoa hc Vng gi; do , on
ny ng dt khot rng ng coi mnh l mt ngi phi c tuyn b l vng gi.
Khng c b on lm sng t ny trong bt c n lc no gii thch Republic.
(Khoa hc Vng gi, tt nhin, li l khoa hc v nh s phm v nh nhn ging lng
mn ca giai cp ch nhn, giai cp phi cung cp ci khung che v gi cc giai cp
khc li vi nhau cc n l, ngi lao ng, nhn vin, v.v., c tho lun 289c, ff.
Nhim c ca Khoa hc Vng gi nh th c m t nh nhim v dt ln vi nhau
(pha trn, ho ln) cc c tnh ca nhng ngi n ho v dng cm, khi h c ko
li vi nhau, bi vng mu, thnh mt cuc sng cng ng nht tr v thn hu.
Xem c cc ct. 40 (2) ch. 5; 29 ch. 4; v ct. 34 ch. ny).*
284
Trong mt on ni ting trong Phaedo (89d) Socrates cnh bo chng li tnh ght
ngi hay s cm ght ngi ( vi n ng so snh tnh ght tho lun hay s khng tin
vo l l duy l). Xem c ct. 28 v 56 ch. 10, v ct. 9 ch. 7.
Trch dn tip on vn ny l t Republic, 489b/c. - Mi quan h vi cc on
trc l hin nhin hn nu ton b 488 v 489 c xem xt, v c bit cng kch
489e ln s ng trit gia m s i bi ca h l khng th trnh khi, tc l cng s
ng v bn tnh khng m s cm h c tho lun ct. 44 v 47 ch. ny.
Mt du hiu rng Plato trc kia m c tr thnh vua trit gia v v cu tinh ca
Athens c th thy, ti tin, Laws, 704a-707c, ni Plato c ch ra cc nguy him o
c ca bin, ca s i bin, thng mi, v ch ngha quc. (So Aristotle, Pol.,
1326b-1327a, v cc ct. ca ti 9-22 v 36 ch. 10, v vn bn).
Xem c bit Laws, 704d: Nu thnh ph c xy trn b bin, v may mn c cc
cng t nhin .. th n cn n mt v cu tinh phi thng, v qu vy, mt nh lp php
siu-nhn, lm cho n thot tnh hay thay i v s thoi ho. Chng phi iu ny
cho l c nh Plato mun chng t rng s tht bi ca ng Athens l do cc kh
khn siu nhn c to ra bi a l ca v tr? (Nhng bt chp tt c cc tht vng
ny so ct. 25 ch. 7- Plato vn tin vo phng php li ko mt bo cha; so Laws,
710c/d, c trch trong vn bn cho ct. 24 ch. 4).
59
C mt on (bt u Republic, 498d/e; so ct. 12 ch. 9) Plato thm ch
biu l hi vng ca ng rng s ng c th thay i kin ca h v chp nhn cc
trit gia nh cc nh cai tr, mt khi h hc c (c l t Republic?) phn bit
gia trit gia tht vi gi-trit gia.
Vi hai dng cui ca on vn trong vn bn, so Republic, 473e-474a, v 517a/b.
60
i khi cc m c nh vy thm ch c th nhn cng khai. F. Nietzsche, The
Will to Power (ed. 1911, Book IV, Aphor. 958; tham kho n Theages, 125e/126a),
vit: Trong Theages Plato vit: Mi chng ta u mun l cha t ca mi ngi, nu
nh c th - v trn ht hn mun l Bn thn Cha Tri. y l tinh thn ci phi tr
li. Ti khng cn bnh lun v quan im chnh tr ca Nietzsche; nhng c cc trit
gia khc, cc Platonist, nhng ngi gi ngy th rng nu gi nh mt Platonist,
do may mn no , nm c quyn lc mt nh nc hin i, ng s tin ti L
tng Platonic, v cc s vt ch t gn s hon ho hn ng thy chng. .. nhng
ngi sinh ra trong mt chnh th u s hay nn dn ch, ta c thy ( ng cnh
ny rt c th l mt m ch n nc Anh nm 1939), vi cc l tng ca cc trit gia
Platonic v thy mnh, do din bin may mn no ca hon cnh, nm quyn chnh
tr ti cao, chc chn s th thc hin Nh nc Platonic, v cho d h khng thnh
cng hon ton, nh h c th, t nht s quc gia gn m hnh hn h thy n
(Trch t A. E. Taylor, The Decline and Fall of the State in Republic, VIII, Mind, N. S.
48, 1939, p. 31). L l chng tip hng chng li cc m c lng mn nh vy.
* Mt phn tch nghin cu s thm kht quyn lc ca Plato c th thy bi bo
xut sc Platonic Love ca H. Kelsen (The American Imago, vol. III, 1942, pp. 1 ff.)*
61
Op. cit., 520a-521c, trch dn l t 520d.
62
So G. B. Stern, The Ugly Dachshund, 1938.
58
285
286
ngi tiu dng t do. Ni cch khc, ph phn ca Hayek thuc v lnh vc cng ngh
x hi. ng ch ra tnh bt kh cng ngh no , c th l tnh bt kh ca phc tho
mt k hoch cho mt x hi ng thi l tp trung v kinh t v c nhn ch ngha.
* Ngi c The Road to Serfdom (1944) ca Hayek c th thy bi ri bi ct. ny; v
thi ca Hayek cun sch ny l r n mc khng cn ch cho cc bnh lun hi
m h ca ct. ca ti. Song ct. ca ti c in trc khi cun sch ca Hayek c xut
bn; v tuy nhiu tng ch o ca ng c bo trc cc tc phm trc ca
ng, chng vn cha tht r nh The Road to Serfdom. V nhiu t tng, nh chuyn
d nhin, nay ta gn vi Hayek, cha c bit vi ti khi ti vit ch thch ca mnh.
Di nh sng ca ci ti bit by gi v lp trng ca Hayek, tm tt ca ti v n
i vi ti khng c v sai, tuy, khng nghi ng g, n lm nh bt lp trng ca ng.
Nhng sa i sau c l c th sa vn cho ng.
(a) Bn thn Hayek khng dng t k thut x hi cho bt c hot ng chnh tr no
m ng chun b ch trng. ng ght t ny v n gn vi mt xu hng chung m
ng gi l ch ngha khoa hc - nim tin u tr rng cc phng php ca cc khoa hc
t nhin (hay ng hn, ci nhiu ngi tin l cc phng php ca cc khoa hc t
nhin) phi to ra cc kt qu n tng tng t trong lnh vc x hi. (So hai lot bi
bo ca Hayek, Scientism and the Study of Society, Economica, IX, XI 1942-44, v The
Counter-revolution of Science, ibid., VIII, 1941).
Nu di ch ngha khoa hc ta hiu mt xu hng bt chc ci c coi l cc
phng php khoa hc t nhin trong lnh vc khoa hc x hi, th ch ngha lch s c
th c m t nh mt dng ca ch ngha khoa hc. Mt l l in hnh v c nh
hng khoa hc ng h ch ngha lch s, ngn gn, l th ny: Ta c th tin on cc
thin thc; v sao khng c kh nng tin on cc cuc cch mng?; hay dng tinh
vi hn: Nhim v ca khoa hc l tin on; nh th nhim v ca cc khoa hc x hi
phi a ra cc tin on x hi, tc lch s. Ti th bc b loi l l ny (so The
Poverty of Historicism, v Prediction and Prophecy, and their Significance for Social
Theory, Proc. of the Xth Int. Congress of Philosophy, Amsterdam, 1948 ca ti; nay
trong Conjectures and Refutations); theo ngha ny, ti phn i ch ngha khoa hc.
Nu di ch ngha khoa hc ta mun ni quan im rng cc phng php khoa
hc x hi, mc rt ng k, l ht nh ca cc khoa hc t nhin, th ti phi bit n
nhn l c ti v l ngi ng h ch ngha khoa hc; qu thc, ti tin l s ging
nhau gia cc khoa hc x hi v t nhin thm ch c th dng sa cc tng sai
v cc khoa hc t nhin bng chng t rng chng ging cc khoa hc x hi hn
nhiu so vi ni chung c cho l.
Chnh v l do ny m ti tip tc dng t k thut x hi ca Roscoe Pound theo
ngha ca Roscoe Pound, m chng mc ti c th thy, thot khi ngha ca ch
ngha khoa hc m, ti ngh, phi b loi b.
Ngoi thut ng ra, ti vn ngh quan im ca Hayek c th c din gii nh tn
thnh ci ti gi l k thut tng phn. Mt khc, Hayek trnh by quan im ca mnh
r hn nhiu phc ho c ca ti. Phn quan im ca ng tng ng vi ci ti gi l
k thut x hi (theo ngha ca Pound) l gi ca ng rng c mt nhu cu cp bch,
mt x hi t do, ti xy dng ci ng m t nh khung kh php l ca n.*
5
Bryan Magee lu ti n ci ng gi ng l l l tuyt vi do de Tocqueville
a ra trong Lancien rgime.
6
Vn liu mc ch tt c bin minh cho phng tin xu hay khng, c v ni ln
t cc trng hp nh, liu ta nn ni di ngi m lm cho tm tr anh ta thanh
287
thn; hay liu phi gi ngi dn ngu dt lm h hnh phc; hay liu phi tin hnh
mt cuc ni chin di v m mu thit lp mt th gii ho bnh v ti p.
Trong tt c cc trng hp ny hnh ng d tnh l dn n u tin mt kt qu
trc tip hn (gi l phng tin) c coi l mt ci xu, c th gy ra mt kt
qu th hai (gi l mc ch) ci c coi l tt.
Ti ngh rng trong cc trng hp nh vy ba loi cu hi khc nhau ny sinh.
(a) Ta c quyn n u cho l phng tin s tht s dn n mc ch mong
i? V phng tin l kt qu trc tip hn, trong hu ht trng hp chng l kt qu
chc chn hn ca hnh ng d tnh, v mc ch, ci l xa hn, s t chc chn hn.
Cu hi ni ln y l cu hi thc s hn l cu hi v nh gi o c. N l cu
hi liu, v thc cht, c th tin vo mi quan h nhn qu c cho l gia phng tin
v mc ch hay khng; v v th c th tr li rng, nu mi quan h nhn qu c gi
s khng ng, th n gin khng cn l trng hp v phng tin v mc ch.
iu ny c th ng. Song trn thc tin, im c xem xt y cha ci c l l
vn o c quan trng nht. V tuy cu hi (liu phng tin d tnh s mang li
mc ch d tnh khng) l mt cu hi thc s, thi ca chng ta vi cu hi ny
lm ny sinh mt s vn o c c bn nht vn liu ta nn da, cc trng
hp nh vy, vo nim tin chc ca chng ta rng c mt mi quan h nhn qu; hay
ni cch khc, liu ta nn da, mt cch gio iu, vo cc l thuyt nhn qu, hay liu
ta phi chp nhn thi nghi ng i vi chng, c bit khi kt qu trc tip ca hnh
ng ca chng ta, bn thn n, c coi l xu.
Vn ny c l khng quan trng lm th d u trong ba th d trn, song n
quan trng hai th d sau. Mt s ngi c th cm thy rt chc l quan h nhn qu
c cho l ng hai trng hp ny; song mi quan h c th l rt xa; v ngay c s
chc chn xc cm ca nim tin ca h, bn thn n, c th l kt qu ca mt n lc
km nn s nghi ng ca h. ( Vn ny, ni cch khc, l vn gia k cung tn v
ngi duy l theo ngha Socratic -ngi c gng bit cc gii hn tr tu ca mnh). Vn
s cng quan trng khi ci xu ca phng tin cng ln. D c th ra sao, t rn
luyn mnh chp nhn mt thi nghi ng i vi cc l thuyt nhn qu ca mnh,
v thi khim tn tr tu, r rng, l mt trong cc ngha v o c quan trng nht.
Nhng hy gi s rng mi quan h nhn qu c cho l ng, hay ni cch khc, c
tnh trng trong ta c th ni mt cch thch ng v phng tin v mc ch. Th ta
phi phn bit gia hai cu hi na, (b) v (c).
(b) Gi s c quan h nhn qu, v ta c th chc chn va phi v n, vn , ch
yu, tr thnh vn chn ci t xu hn trong hai ci xu ci xu ca phng tin d
tnh v ci xu hn ny sinh nu cc phng tin ny khng c chp nhn. Ni cch
khc, cc mc ch hay nht, nh n vn l, khng bin minh cho cc phng tin xu,
nhng n lc trnh cc kt qu c th bin minh cho cc hnh ng m bn thn chng
gy ra cc kt qu xu. (Hu ht chng ta khng nghi ng rng l ng ct chn ca
mt ngi nhm cu cuc sng ca anh ta).
Trong mi quan h ny c th tr nn rt quan trng l chng ta thc s khng c kh
nng nh gi nhng ci xu ang c ni n. Mt s nh Marxist, th d (so ct. 9
ch. 19), tin rng s c t au kh hn nhiu dnh lu n mt cuc cch mng x hi
d di so vi ci xu kinh nin ci m h gi l Ch ngha t bn. Nhng ngay c
gi s l cuc cch mng ny dn n mt trng thi tt hn lm sao h c th nh
gi s au kh mt trng thi v trng thi kia? Liu ta c chc l phng tin khc
khng t kt qu tt hn, vi ci gi t hn?
288
289
290
291
292
293
294
cu ban s (so cc ct. 11 (3) v 32 ch. 4 v ct. 1 ch. 6). L th l Voltaire nhn ra
ngay mi nguy him ca chnh sch ngu dn lng mn ca Rousseau; ht nh Kant
khng b cn bi s hm m Rousseau ca ng khi nhn ra mi nguy him ny khi ng
i mt vi n trong cc nim ca Herder (so c ct. 56 ch. 12, v vn bn).
CH THCH CHO CHNG 10
T ca chng ny ly t Symposium, 193d.
1
So Republic, 419a, ff., 421b, 465c, ff., v 519e; xem c ch. 6, c bit mc II v IV.
2
Ti ngh khng ch v cc n lc c xa lm ngng x hi, cc n lc da vo l
thuyt Platonic rng cc nh cai tr chu trch nhim v linh hn, phc li tinh thn ca
nhng ngi b tr (v vo nhiu phng k thc tin do Plato pht trin trong Republic
v trong Laws), nhng ti ngh c v nhiu tin trin mun hn.
3
Ti th, ni cch khc, p dng mc c th phng php m ti m t trong
The Logic of Scientific Discovery ca ti.
4
So c bit Republic, 566e; xem c ct. 63 di y ch. ny.
5
cu chuyn ca ti khng c cc k hung c .. Ti phm khng ng quan tm ..
Ci m con ngi lm mc tt nht ca h, vi cc nh tt .. l ci ta tht s quan
tm. Ti c th p dng mc c th nguyn l phng php lun ny cho din gii
ca ti v Plato. (Trnh by nguyn l c trch dn ct. ny ti ly t Li Ni u ca
G. B. Shaw cho Saint Joan; xem cc cu u ca mc Tragedy, not Melodrama).
6
V Heraclitus, xem ch. 2. V cc l thuyt quyn bnh ng chnh tr ca Alcmaeon
v Herodotus, xem ct. 13, 14, v 17, ch. 6. V Phaleas ca ch ngha bnh ng kinh
t ca Chalcedon, xem Aristotle, Politics, 1266a, v Diels5, ch. 39 (c v Hippodamus).
V Hippodamus x Miletus, xem Aristotle, Politics, 1267b22, v ct. 9 ch. 3. Gia cc
nh l lun chnh tr u tin, tt nhin, ta cng phi tnh c cc Sophist, Protagoras,
Antiphon, Hippias, Alcidamas, Lycophron; Cristias (so Diels5, on 6, 30-38, v ct. 17
ch. 8), v u s C (nu h l hai ngi); v Democritus.
V thut ng x hi ng v x hi m, v vic Bergson dng chng theo mt
ngha hi ging, xem Ch thch cho Dn nhp. Vic ti c trng x hi ng nh ma
thut v x hi m nh duy l v ph phn tt nhin lm cho vic p dng cc thut ng
ny m khng l tng ho x hi c bn n l khng th lm c. Thi ma
thut khng h bin mt khi i sng ca chng ta, khng ngay c cc x hi m
nht c thc hin n nay, v ti ngh n khng chc bao gi c th bin mt hon
ton. Bt chp tt c iu ny, c v c th a ra mt s tiu chun hu ch v qu
t x hi ng sang x hi m. Qu xy ra khi cc nh ch x hi u tin c
nhn ra l nhn to, v khi s sa i chng mt cch c thc c tho lun v mt
tnh thch hp ca chng t c cc mc tiu hay mc ch ca con ngi. Hay,
din t vn theo cch t tru tng hn, x hi ng v khi ni knh s siu
nhin m vi n trt t x hi c coi l nhng ng cho s can thip tch cc, v
cho s theo ui c thc cc li ch c nhn hay nhm. R rng l s tip xc vn ho
qua khai ho c th gy ra s v nh vy, v cn hn na, l s pht trin ca mt
b phn b bn cng ho, tc l khng c rung t, ca giai cp cai tr.
Ti c th ni y l ti khng mun ni v v x hi ni chung. Ti ngh rng
s v ca mt x hi ng, nh c m t y, l mt chuyn kh r, nhng ni
chung t v x hi i vi ti c v chuyn rt t [thng tin] hn l nh quan st
khng thch din tin m ng ta m t. Ti ngh thut ng b dng sai nhiu. Song ti
295
296
297
bnh lun v kha cnh o c, ngoi vic gi v Plataea l mt s vi phm rnh rnh
ca ba mi nm ngng bn; nhng ng ch trch (II, 5) nhng ngi dn ch Plataea
v s i x tn nhn ca h vi bn xm ln, v thm ch by t s nghi ng liu h
khng vi phm li th hay khng. Cch trnh by ny tng phn mnh vi i thoi
Melian ni ting v t m nht, d cho tt nhin l h cu (Thuc., V, 85-113) trong
Thucydides c lm danh ch ngha quc Athenian. B sc nh v Melian c v
xy ra (c th Alcibiades chu trch nhim; so Plutarch, Alc., 16), nhng ngi Athenian
khng tn cng m khng c cnh co, v c m phn trc khi dng v lc.
Mt trng hp in hnh khc, lin quan n thi ca Thucydides, l ng ca ngi
( VIII, 68) lnh t ng u s, nh hng bin Antiphon (ngi c ni n
Menexenus ca Plato, 236a, nh mt thy gio ca Socrates; so cui ct. 19 ch. 6).
(2) E. Meyer l mt trong cc chuyn gia hin i ln nht v giai on ny. Song
nh gi quan im ca ng ta phi c cc nhn xt y khinh b sau y v cc chnh
th dn ch (c rt nhiu on thuc loi ny): Quan trng hn nhiu (tc, so vi v
kh) l tip tc tiu khin tr chi ci c-ng phi, v t c quyn t do v hn,
nh c mi ngi gii thch theo cc li ch c bit ca mnh. (V, 61). Nhng, ti
hi, nhiu hn mt gii thch theo cc li ch c bit ca mnh khi Meyer vit: Quyn
t do tuyt vi ca nn dn ch, v ca cc lnh t ca n, chng minh r rng s bt
ti ca h. (V, 69). V cc lnh t dn ch Athenian nhng ngi vo nm 403 trc
C.N. t chi u hng Sparta (v s t chi ca h mun hn thm ch c chin
thng bin minh tuy khng cn s bin minh nh vy), Meyer ni: Mt vi lnh t
ny c th l ngi cung tn chn tht; .. h c th hon ton khng c kh nng phn
xt lnh mnh no m h thc s tin (ci h ni, c th l:) Athens khng bao gi
c u hng. (IV, 659). Meyer ch trch cc s gia khc bng cc li nng n v thin
v. (So th d cc ct. V, 89 v 102, ni ng bo v Dionysius gi chng li cc tn
cng c cho l thin lch, v t y 113 ln nh 114, ni ng cng b cc s gia ni
nh vt chng-Dionysius lm in tit). Nh th ng gi Grote l mt lnh t cp tin
Anh v cng trnh ca ng ta khng l lch s, m l mt bin bch cho Athens, v
ng t mn tng phn mnh vi nhng ngi nh vy: S hu nh khng th ph
nhn rng chng ta tr nn v t hn trong cc vn chnh tr hc, v rng chng ta v
th t mt nh gi lch s chnh xc hn v ton din hn. (Tt c III, 239).
ng sau quan im ca Meyer l Hegel. iu ny gii thch mi th (nh s r, ti
hi vng, i vi bn c ca ch. 12). Ch ngha Hegel ca Meyer tr nn hin nhin
nhn xt sau, ci l v song gn nh l trch dn nguyn vn t Hegel; n l III, 256,
khi Meyer ni v mt s nh gi nng cn v ln mt dy i, nh gi cc nhim v
chnh tr ln vi thc o ca o c thng (Hegel ni v mt trng cc c hnh
ring), b qua cc nhn t o c tht, su hn ca nh nc, v ca cc trch nhim
lch s. (iu ny tng ng chnh xc vi cc on t Hegel c trch dn ch. 12,
di y; so ct. 75 ch. 12). Ti mun nhn c hi ny mt ln na lm r l ti khng
lm ra v v t trong nh gi lch s ca ti. Tt nhin ti lm ci ti c th lm bit
chc cc s thc c lin quan. Nhng ti thc c l cc nh gi ca ti (ging ca
bt c ai khc) phi da hon ton vo quan im ca ti. Ti th nhn iu ny, mc
d ti hon ton tin vo quan im ca ti, tc l tin vo nh gi ca ti l ng.
16
So Meyer, op. cit., IV, 367.
17
So Meyer, op. cit., IV, 464.
298
299
300
301
5
302
303
304
305
306
307
308
309
chp nhn chng c (a) chng li (a), Burnet v Taylor buc phi b gi thit phng
php lun c bn ca h rng Plato thc s mun ni ci ng ni; h phi din gii.
Nhng cc din gii lm cho nhng ngi khng bit phi l thiu ph phn; iu ny
c th c minh ho bng chng c ca Aristophanes do Burnet v Taylor s dng.
H cho rng cc li ch nho ca Aristophanes s v ngha nu Socrates khng phi l
mt trit gia t nhin. Nhng li tnh c l Socrates (ti lun cho, vi Burnet v Taylor,
rng Apology l lch s) thy trc chnh l l ny. Trong li bin bch ca ng, ng
cnh bo cc thm phn chng li chnh xc din gii ny ca Aristophanes, khng nh
mt cch tha thit nht (Ap., 19c, ff.; xem c 20c-e) rng ng khng lin quan t hay
nhiu n trit hc t nhin, m n gin l khng h. Socrates cm thy c nh ng
chin u vi cc ci bng v vn ny, chng li cc ci bng ca qu kh (Ap., 18de); nhng by gi ta c th ni rng ng cng chin u vi cc ci bng ca tng
lai. V khi ng thch cc ng bo mnh nhng ngi tin Aristophanes v dm gi
Socrates l k ni lo- hy tin ln pha trc khng mt ai tin ln. N xy ra 2.300
nm trc khi mt s Platonist quyt nh tr li thch thc ny.
C th nhc n, mi quan h ny, rng Aristophanes, mt ngi chng-dn ch n
ho, tn cng Socrates nh mt sophist, v hu ht cc sophist l cc nh dn ch.
(b) Trong Apology (40c, ff.) Socrates ly mt thi bt kh tri i vi vn sng
st; (b) Phaedo ch yu bao gm cc chng minh chi tit v tnh bt t ca linh hn.
Kh khn ny c Burnet tho lun (trong Phaedo ln xut bn ca ng, 1911, p. xlviii
ff.), theo cch khng h thuyt phc c ti cht no. (So cc ct. 9 ch. 7, v 44 ch.
ny). Nhng d ng ng hay khng, tho lun ca ring ng chng minh rng ng
buc phi t b nguyn l phng php lun ca ng v phi din gii ci Plato ni.
(c) Socrates ca Apology cho l s sng sut ngay c ca ngi sng sut nht ct
s hiu r ng ta bit t ra sao, v, do , chm ngn Delphian bit mnh phi c
din gii nh bit cc hn ch ca mnh; v ng ng rng cc nh cai tr, hn bt k
ai khc, phi bit cc hn ch ca h. Cc quan im tng t c th thy cc i
thoi ban u khc. Song ngi pht ngn chnh ca Statesman v Laws xut thuyt
rng k hng mnh phi l sng sut; v vi s sng sut h khng cn hiu l nhn bit
v cc hn ch ca mnh, m ng hn l s khai tm vo cc iu b n su hn ca
trit hc bin chng - trc gic v th gii cc Hnh thc hay nim, hay s o to v
Khoa hc Vng gi ca chnh tr hc. Cng hc thuyt c xut, Philebus, thm
ch nh phn ca mt tho lun v chm ngn Delphian. (So ct. 26 ch. 7).
(d) Ngoi ba mu thun rnh rnh ny, ti c th ni thm hai mu thun d b nhng
ngi khng tin tnh xc thc ca Seventh Letter b qua, song i vi ti chng c v l
tai ho cho Burnet ngi cho Seventh Letter l ch thc. Cch nhn ca Burnet (khng
th ng vng cho d ta b qua bc th ny; so ct. 26 (5) ch. 3 v ton b vn )
rng Socrates ch khng phi Plato nm c l thuyt v cc Hnh thc, l mu thun
342a, ff., ca bc th by; v cch nhn ca ng rng Republic, c bit hn, l
Socratic, 326a (so ct. 14 ch. 7). Tt nhin, tt c cc kh khn ny c th c loi
b, nhng ch bng din gii.
(e) C mt lot cc mu thun tng t tuy ng thi t nh hn v quan trng hn
c tho lun vi mt s chi tit cc chng trc, c bit cc ch. 6, 7, v 8. Ti
c th tm tt cc mu thun quan trng nht trong s ny.
(e1) Thi vi con ngi, c bit vi thanh nin, thay i chn dung ca Plato
theo cch khng th l din bin ca Socrates. Socrates cht v quyn tr chuyn t do
vi thanh nin, cc ngi m ng qu mn. Song Republic, ta thy ng ly mt thi
310
311
312
313
314
315
316
317
tro b lc thanh nin nh hng o sinh (hay Phong tro Thanh nin c), v cc
cu lc b v hi ngi ln no , nh c, th d, Sinclair Lewis, m t trong
Babbitt. Khng c nh gi thp tm quan trng ca iu c l ph qut nht ny ca
cc kinh nghim hon ton xc cm v thm m. Hu ht cc phong tro x hi, ton tr
cng nh nhn o ch ngha, b n nh hng. N ng mt vai tr quan trng trong
chin tranh, v l mt trong cc v kh hng mnh nht ca ni lon chng t do; phi
th nhn l c trong ho bnh v ni lon chng chuyn ch, song trong cc trng hp
ny ch ngha nhn o ca n thng b cc xu hng lng mn ch ngha ca n gy
nguy him. Mt n lc ch v khng phi khng thnh cng phc hi n cho mc
ch lm ngng x hi v duy tr mi mi s thng tr giai cp c v l H thng Trng
Cng ca Anh. (Khng ai c th ln ln thnh ngi tt tr phi cc nm sm nht ca
anh ta c trao cho cc tr chi cao thng l t ca n ly t Republic, 558b).
Mt sn phm v triu chng ca mt tinh thn nhm b lc, tt nhin, l nhn mnh
ca Plato ln s tng t gia chnh tr hc v y hc (so ch. 8, c bit ct. 4), mt nhn
mnh biu l cm gic rng thn th x hi b bnh, tc l cm nhn cng thng v tri
dt. K t thi Plato tr i, u c cc trit gia chnh tr c v tr li s so snh ny
gia chnh tr hc v y hc, G. E. G. Catlin ni (A Study of the Principles of Politics,
1930, ct. cho 458, ni Thomas Aquinas, G. Santayana, v Dean Inge c trch dn
ng h tuyn b ny; so c cc trch dn op. cit., ct. cho 37, t Logic ca Mill). Catlin
cng ni mt cch c trng nht (op. cit., 459) v s hi ho v v mong mun c
bo v, bt lun c m bo bi m hay x hi. (So c ct. 18 ch. 5).
69
So ch. 7 (ct. 24 v vn bn; xem Athen., XI, 508) v tn ca chn mn nh vy
ca Plato (bao gm Dionysius tr v Dio). Ti cho rng s nhn i nhn li ca Plato v
vic s dng, khng ch v lc, m thuyt phc v v lc (so Laws, 722b, v cc ct. 5,
10, v 18 ch. 8), c ngha l mt ph phn chin thut ca Ba mi bo cha, m
tuyn truyn ca h qu thc l th s. Song iu ny ng rng Plato bit k cng thc
ca Pareto v dng tnh cm thay cho chin u vi chng. Rng bn Plato, Dio (so ct.
25 ch. 7) cai tr Syracuse nh mt bo cha c th nhn thm ch bi Meyer khi
ng bo v Dio v ng gii thch s phn ca Dio, bt chp s ngng m ca ng vi
Plato nh mt chnh tr gia, bng cch ch ra vc thm gia l thuyt (Platonic) v
thc tin (op. cit., V, 999). Meyer ni v Dio (loc. cit.), Nh vua l tng n, nhn
b ngoi, khng th phn bit c vi bo cha ti tin. Song ng tin rng, bn trong
c th ni vy, Dio vn l mt ngi l tng ch ngha, v ng rt au kh khi tt yu
chnh tr p buc vic git ngi (c bit git Heraclides ng minh ca ng) v cc
bin php tng t ln ng. Tuy vy, ti ngh l Dio hnh ng theo l thuyt ca
Plato; mt l thuyt m, theo logic quyn lc, dn Plato Laws n tha nhn thm ch
tnh tt ca s chuyn ch (709e, ff.; cng ch, cng c th c gi l s tht bi ca
Ba mi bo cha l do s h qu ng: ring mt mnh Cristias c th l ).
70
Thin ng b lc, tt nhin, l mt huyn thoi (du cho mt s dn tc nguyn
thu, trc ht l nhng ngi Eskimo, c v kh hnh phc). C th khng c cm
gic tri dt no trong x hi ng, song c y bng chng v cc dng khc ca s s
hi - s cc th lc ma qu ng sau t nhin. N lc phc hi ni s ny, v dng n
chng li nhng ngi tr thc, cc nh khoa hc, v.v. c trng cho nhiu biu l mun
ca s ni lon chng t do. Chnh nh cng trng ca Plato, hc tr ca Socrates, m
iu khng bao gi xy ra vi ng trnh by cc k th ca ng nh con ca cc
ma qu en ti c c. im ny, ng vn l ngi c khai sng. ng t c thin
hng l tng ho ci xu, ci i vi ng n gin l mt phm cch, hay thoi ho,
318
PH LC
I
PLATO V HNH HC (1957)
Trong ln xut bn th hai ca cun sch ny, ti a thm mt
phn di vo ch thch 9 chng 6 (pp. 248-254). Gi thuyt lch s
c xut ch thch ny sau c m rng trong bi bo The
Nature of Philosophical Problems and Their Roots in Science (British
Journal for the Philosophy of Science, 3, 1952, pp. 124 ff.; nay c
Conjectures and Refutations ca ti). N c th c pht biu li nh
sau: (1) s khm ph ra tnh v t ca cn bc hai ca 2 l ci dn n s
v ca chng trnh Pythagorean v quy gin hnh hc v v tr hc
(v c l mi tri thc) v s hc, to ra mt khng hong trong ton
hc Hy Lp; (2) Elements [Cc Yu t] ca Euclid khng phi l mt
sch gio khoa v hnh hc, m ng hn l n lc cui cng ca Trng
phi Platonic gii quyt cuc khng hong ny bng ti cu trc ton
b ton hc v v tr hc trn mt c s hnh hc, nhm gii quyt vn
v t mt cch c h thng hn l mt cch ad hoc [c bit], nh th
o ngc chng trnh s hc ho Pythagorean; (3) Plato l ngi u
tin ngh ra chng trnh c Euclid thc hin mun hn: Plato l ngi
u tin nhn ra nhu cu ti cu trc; ng chn hnh hc nh c s mi,
v phng php t l hnh hc nh phng php mi; ng tho ra chng
trnh hnh hc ho ton hc, bao gm s hc, thin vn hc, v v tr
hc; v ng tr thnh ngi sng lp bc tranh hnh hc v th gii, v v
th l ngi sng lp ra khoa hc hin i, khoa hc ca Copernicus,
Galileo, Kepler, v Newton.
Ti gi l cu ghi ni ting trn tng Vin Hn Lm ca Plato (p.
249, (2), trn) m ch n chng trnh ny v hnh hc ho. (Rng n
c tuyn b mt s o ngc chng trnh Pythagorean c v chc l
cn c vo Archytas, on A, Diels-Kranz).
gia ca on cui p. 249 ti gi Plato l mt ngi u tin
pht trin mt phng php hnh hc c bit nhm cu ci cn c th
cu .. s v ca ch ngha Pythagoras; v ti m t gi ny nh
nh mt gi thuyt lch s rt bp bnh. Ti khng cn ngh l gi
thuyt l rt bp bnh na. Ngc li, by gi ti cm thy vic c li
320
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
321
II
NIN HIU CA THEAETETUS (1961)
C mt m ch ct. 50, (6), ch. 8, p. 281, rng Theaetetus c l (tri
vi gi thit thng thng) l sm hn Republic. C Dr. Robert Eisler
gi iu ny cho ti trong mt cuc ni chuyn khng lu trc ci
cht ca ng nm 1949. Song v ng khng ni cho ti v phng on
ca ng nhiu hn l n da mt phn vo Theaetetus 174e, f. - on ct
yu m cch tnh nin hiu hu-Republic ca n c v khng khp vi l
thuyt ca ti ti cm thy cha c bng chng cho n, v qu ad
hoc bin minh cho ti dn trch nhim v n ln Eisler.
Tuy nhin, t ti tm thy mt lot cc l l c lp ng h cho
vic tnh nin i sm hn ca Theaetetus, v v th nay ti mun cm t
gi ban u ca Eisler.
T khi Eva Sachs (so Socrates, 5, 1917, 531 f.) xc lp rng li ni u
ca Theaetetus, nh ta bit, c vit sau nm 369, phng on v mt
li Socratic v mt s nh nin hiu sm hn dnh dng n mt li ni
u khc -ca mt ln xut bn sm hn mt, c Plato duyt li sau
ci cht ca Theaetetus. Phng on sau c cc hc gi khc nhau kin
ngh mt cch c lp, ngay c trc khi khm ph ra mt sch giy ci
(ed. by Diels, Berlin, Klassikerhefte, 2, 1905) cha mt phn ca mt
Commentary to the [Bnh lun cho] Theaetetus v dn chiu n hai ln
xut bn tch bit. Cc l l sau dng nh ng h c hai phng on.
(1) Cc on nht nh Aristotle c v m ch n Theaetetus: chng
khp hon ho vi vn bn ca Theaetetus, v ng thi chng cho rng
cc tng c trnh by l ca Socrates hn l ca Plato. Cc
on m ti ngh n l s gn cho Socrates s pht minh ra quy np
(Metaphysics 1078b17-33; so 987b1 v 1086b3) m, ti ngh, l mt m
ch n maieutic ca Socrates (c trnh by chi tit Theaetetus),
phng php ca ng v gip hc tr lnh hi bn cht tht ca mt s
vt thng qua thanh lc u c khi cc nh kin sai; v gn thm na
cho Socrates thi c by t i by t li rt mnh Theaetetus:
Socrates thng hi cc cu hi v khng tr li chng; v ng thng
th nhn rng ng khng bit (Soph. El. 183b7). (Cc on ny c
tho lun, ng cnh khc, trong bi ging On the Sources of Knowledge
and of Ignorance, Proceedings of the British Academy, 46, 1960 (xem
c bit p. 50) cng c Oxford University Press xut bn tch ring v
nay bao gm trong Conjectures and Refutations ca ti).
322
PH LC
III
TR LI MT NH PH BNH (1961)
Ti c yu cu ni g tr li cc nh ph bnh cun sch ny.
Nhng trc khi lm vy, ti mun cm n nhng ngi m ph phn
ca h gip ti ci thin cun sch theo nhng cch khc nhau.
V nhng ngi khc m ti tnh c gp ti cm thy min cng
ni nhiu. Trong cng kch Plato ti , nh by gi ti nhn ra, xc
phm v lm tn thng nhiu nh Platonist, v ti ly lm tic v vic
ny. Mc d vy, s d di ca mt s phn ng lm ti ngc nhin.
Ti ngh hu ht nhng ngi bo v Plato ph nhn cc s thc
m, c v i vi ti, l tht s khng th ph nhn c. iu ny ng
ngay c vi ngi gii nht trong s h: Gio s Ronald B. Levinston
cun sch s (645 trang in st) In Defense of Plato ca ng.
th tr li Gio s Levinston ti c hai nhim v trc mt c tm
quan trng rt khng cn xng. Nhim v t quan trng hn - bin h cho
bn thn ti chng li mt s li buc ti - s c bn trc ( mc A),
sao cho nhim v quan trng hn - tr li cho s bo v Plato ca
Gio s Levinston ( mc B) - s khng b s bin h c nhn ca ti
lm m h i qu nhiu.
A
Chn dung bn thn ti do Gio s Levinston v lm cho ti nghi ng
tnh tht ca chn dung m ti v v Plato; v nu c th dn ra t cun
sch ca mt tc gi ang cn sng mt hnh nh mo m n vy v cc
hc thuyt v nh ca ng, th c hi vng g to ra bt c th g nh
chn dung tht ca mt tc gi sinh gn hai mi bn th k trc?
Tuy th lm sao ti c th bo v mnh chng b ng nht vi bn gc
c cho l ca chn dung do Gio s Levinston v? Tt c ci ti c th
lm l ch ra rng ch t mt s s dch sai, din gii sai, v s xuyn tc
Plato m Gio s Levinston buc ti cho ti thc ra l khng tn ti. V
ngay c vic ny ch c th c lm bng phn tch hai hay ba mu i
din, ly ngu nhin t hng trm: c v c nhiu li buc ti trong cun
sch hn s trang. Nh th tt c ci ti c th lm l chng minh rng
ch t mt s trong cc li t co d di nht nhm chng ti l khng c
c s.
324
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
325
326
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
327
328
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
329
330
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
331
332
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
333
334
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
335
336
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
337
338
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
339
340
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
341
342
PH LC
III: TR LI MT NH PH BNH
343
CH MC V CC ON PLATONIC
Cc Ch mc v Ni dung v v Tc gi c th thy cui mi tp.
Ch mc ny c bin son da trn gi ca ng Richard Robinson, a ra The
Philosophical Review, 60, 1951, p. 503. Cc s trong ngoc ch dn n cc on
Platonic. Cc s ngoi du ngoc ch dn n cc trang ca tp I ca cun sch ny; cc
s tip sau cc du ngoc ch dn n cc trang ni on trong ngoc c trch dn hay
tho lun.
Menexenus, 197, 299; (235b) 197,
(236a) 296, (238c-239a) 96, 255-6,
(245c-d) 226, 278.
Meno, 129, 267, 309; (91a) 314,
(86d/e) 216.
Parmenides, 213; (135c-d) 134, 268.
Phaedo, 222, 266-7, 308, 309, 312;
(65a-66a) 214, (70e/71a, 72a/b) 209,
(73a) 312, (74a) 214, (79d) 314,
(89c-d) 283, 299, (100d) 211.
Philebus, (16c) 219, (48c/d) 269, (50ac) 215.
Protagoras, 235, 241; (322a) 66,
(337a) 256, (337e) 333.
Republic, 93, 195, 197, 209, 219, 220,
228, 301, 305, 306, 308, 309, 320,
330-7; (344a) 105, (358c) 117, 261,
262, (359) 118, 254, 262, (362) 262,
(369b-c) 77, 219, 226, 240, 241, 247,
(378c) 229, 240, (380d) 212, 219,
(380e-381c) 217, (387d/e) 259,
(389b-d) 138-9, (390e) 271, (397e)
247, (398e) 229-30, (406c, 407e),
138-9, (414b-d) 140-1, 209, 270,
272, 273, (415a-c) 140-1, 225, 240,
(425b-427a/b) 224, (430d) 98, 257-8,
(432b) 99, 258, (433) 90, 96-7, 257,
(434a-c) 49, 106-7, 255, (440c-d) 51,
92, 254, (459b) 51, 150, 276, (460ab) 150, (460c) 51, 82, 228, (466b/c)
108, 269, (468c) 150-1, 276, (469b471c) 152, 224, 278-80, (473c-e)
132, 152-2, 276-7, 279-81, (474c502d) 145-6, (475) 138, 145, 314,
(476b) 145, (484c) 149, (485) 146,
214, 217, 240, 275, (489b/c) 154,
Alcibiades I, 303
Apology, 269, 304-5, 306, 308, 309,
310; (18b-c) 307; (18d-e) 308, (19c)
190, 301, 307, 308, (20e/21a) 310,
(23d) 307, (30e/31a) 194, (32b-d)
128, 266, 305, 310, (40 ff.) 308, 322,
330f., 333.
Charmides, (157c, 162d) 273, 311.
Crito, 304-5, 306 (45e) 304, (47e/48a)
302, (51-54) 194, 304, 305.
Euthyphro, 197, 315.
Gorgias, 309-10; (451a/b), c, 453e,
465a, b/c) 320, (483b) 117, 262,
(488e-489b), 92-93, 117, 254-5, 262,
(508a) 256, 262, 320, (521d) 130,
(522e) 320, (525e) 269, (527b) 262.
Hippias (Greater), (303b/c) 249.
Laws, 219, 229, 306, 309, 331, 338f.;
(634d/e) 267, (636b) 295, (649d/e)
269, (676a) 38, (575b/c) 44, 210,
217, 223, (681b) 226, (682e-683c/d)
226, 227, (683e) 45, (689c-d) 275,
(690b/c) 77, (704d) 283, (709e-714a)
44, 222, 245, (718c-722b) 139, 213,
270, 271, 316, (739c) 102, 219, 258,
(740d-741a) 295, (742a-c) 184, 298,
(744b) 256, (757a) 96, 256, (757b-d)
248, 270, (797d) 217, 218, 224,
(836b/c) 295, (838e) 295, (895b)
217, 219, (895d-e) 216, 249, (896e,
898c) 317, (903c) 80-1, 100, 219,
242, 258, (904-909) 36-7, 142, 21718, 273, (907d-909d) 331, (942a)
103, 219, 259, (942c) 103, 132, 259,
(942) 342, 298, (966e) 217, 219.
345
346
CH MC V CC ON PLATONIC
CH MC V TN
Achilles, 327 f.
Acton, Lord, 137.
Adam, J., 42, 83, 97, 141, 149, 206,
209, 212-14, 220 f., 223-5, 228 f.,
236, 240, 242-6, 254, 257, 262 f.,
273, 275 f., 282 f., 299, 301, 315.
Adeimantus, 258, 262 f.
Aeschines, 304.
Agassi, J., x.
Agrippa Menenius, 294.
Alcibiades, 154, 191-3, 281 f., 296,
303.
Alcidamas, 70, 95, 114, 152, 185, 236,
261, 278, 294.
Alcmaeon, 79, 173, 242, 254, 294.
Alexander i , 236, 278 f.
Anaximander, 189, 204-6, 211, 300 f.
Anderson, Maxwell, 336.
Antiphon Nh hng bin Rhamnus,
256, 296
Anthiphon Nh Sophist Athens, 69,
74, 95, 233, 236, 240, 256, 278, 294,
299.
Antistenes, 95, 129, 152-4, 185, 194,
237, 241, 276-9, 282, 298, 311.
Anytus, 192-4, 268.
Apollo, 328.
Aquinas, xem Thomas
Archelaus, 233.
Archimedes, 167.
Archytas, 196, 319.
Aristophanes, 182, 185, 218, 256, 307
f., 310.
Aristotle, 10, 12, 16, 26, 28-31, 33, 38,
43, 70, 91 f., 96, 102, 112, 114, 180,
205, 207-9, 211-19, 222, 228 f., 231,
235-7, 240 f., 248 f., 253, 255 f.,
258, 260 f., 268, 273 f., 277 f., 280,
283, 294-6, 299 f., 308, 311, 314,
320 f.
Aristoxenus, 300.
Aspasia, 255.
Athenian, Ngi L, 331.
Augustine, Saint [Thnh], 221.
Augustus, Hong , 298.
348
CH MC V TN
CH MC V TN
349
350
CH MC V TN
CH MC V TN
Smith, M. Campbell, 270, 2276.
Socrates, 18, 29 f., 34, 42, 52, 61, 66 f.,
69, 72, 76, 95, 97-9, 104-6, 109, 116
f., 128-34, 137-9, 143 f., 150-2, 1546, 166, 185, 188-97, 199 f., 210, 214
f., 221 f., 229, 262 f., 266-8, 272 f.,
277-9, 282 f., 296, 299-314, 317, 321
f., 330-2.
Socrates Tr, 329.
Solon, 19, 60, 208.
Sophocles, 185, 299.
Spearman, D., 343.
Spencer, H., 35.
Spengler, O., 55, 231 f., 280.
Speusippus, 217, 235.
Spinoza, B. de, 260.
Stern, G. B., 284.
Stevenson, C. L., 247.
Stewart, J. A., 292.
Strabo, 268.
Tarn, W. W., 224, 236, 278 f., 281,
299.
Tarski, A., 216, 234, 273 f.
Taylor, A. E., 153, 204, 210, 215, 224
f., 244 f., 262, 282, 284, 303-8, 311
f., 330.
Teutames, 13.
Thales, 204.
Theaetetus, 321 f.
Theages, 154.
Themistocles, 178.
Theophrastus, 212, 214, 312.
Theramenes, 303.
Thomas Aquinas, 237, 316.
Thrasybulus, 192.
Thrasymachus, 69, 105 f., 116-18, 184,
262 f., 303.
351
CH MC V NI DUNG
S trang in nghing biu th l dn chiu c tm quan trng c bit. Ch t, c ngha
l thut ng, c t sau mt s trang, biu th l ngha ca thut ng c tho
lun. Ch n c ngha l ch thch. (Ch in nghing l t ting Anh tng ng, ND.)
A
Ai Cp; Egypt, 224, 231, 275.
alogos, 320.
an ninh; security, 111, 198, 201, 315.
nh hng ng phng, nhng;
oriental influences, 11, 204, 231,
233, 242, 272, 300.
Aristotle: tnh tr tro ca, cynicism of,
273, 296; nh hng ca, influcence
of, 236; nh hng ca Plato ln,
Platos influence on, 217.
Athens, 46, 177-83, ch. 10 (II), 228,
256, 325 f., 334; thnh kin chng,
bias against, 228, 296-7, ch. 10, n.
15; Trng hc ca Hy Lp, School
of Hellas, 181, 187; phong tro
Athenian chng s n l, xem n l;
Hi Bn hu ca Laconia, Society of
Friends of Laconia, 179, 180, 183,
187.
n chung, cc ba; common meals, 48,
259.
B
Ba mi Bo cha; the Thirty Tyrants,
18, 128, 142, 192, 193, 195, 200,
266, 299, 300-4, 326, ch. 10, n. 48.
Babbitt (S. Lewis), 316.
Bi n, ch ngha, xem ch ngha bi
n.
bn cht lun phng php;
methodological essentialism, 31-2t;
thuyt duy danh, nominalism, 32t,
109, 216.
bn cht; essence, 29, 31 (xem c nh
ngha, bn cht lun phng php
lun); Plato, 28-30, 74, 75, 200;
Socrates, 29-30.
bn a, autochthonous, xem huyn
thoi v ngi sinh ra t t.
bo lc; violence, 331, 336.
354
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
355
356
CH MC NI DUNG
juridicial, 68t, 71-2, 73; Catlin, 2389, 257; Heraclitus, 16, 207.
ch ngha ton tr; totalitarianism, 1, 2,
4, 5, 107-8, 113, 119, 170, 182, 189;
ca Plato, 86, 87, 138-9, 338, 341.
ch ngha t bn; capitalism, 287
ch ngha t do; liberalism, 111; ca
Kant, 102.
ch ngha t nhin; naturalism, 68t, ch.
5(V), 69-73, 95, 237-8, 299, 317; s
cn ci ca, 70, 78-9, 241, 262;
ngy th, 6ot; Kant, 73, 237; Marx,
241; Plato, 70, ch. 5(VI), 73, 74-8,
96; Socrates ni v, 117, 262.
ch ngha tng i o c ca
Heraclitus; ethical relativism of
Heraclitus, 16, 17.
ch ngha tng i trit hc,
philosophical relativism, xem nghch
l, chn l.
ch ngha v k; egoism, 100, 101, 104
(xem c ch ngha tp th; thuyt v
li, tp th ch ngha).
ch ngha v tha, xem v tha, ch ngha
ch ngha yu nc, xem nh nc gia
trng.
ch ngha, thuyt h v; nihilism, 72t,
184 (xem c ch ngha thc chng);
ca Cristias, 142, 299, 304; Hy
Lp, 184; Plato ni v, 116, 118,
262, 263.
chun mc, cc, lut chun tc; norms,
normative laws, xem lut; logic ca
cc chun mc.
Constitution of Athens; Hin php ca
Athens (tc gi u s C Old
Oligarch), 187, 324.
cng bng, xem cng l.
cng l; justice, 89, ch. 6(I), 113, 247,
256, 326; Anaximander ni v, 301;
Aristotle ni v, 256; quan im Hy
Lp, 91-8, ch. 6(II), 254; nhn o
ch ngha, 89, 91, 94 (xem c o
c hc; bnh ng); Kant ni v,
247, ch. 6, n. 4; Plato ni v, 89, 90,
94, 96, 97, 106, 107, 119, 221, 235,
248, 256, 263; Plato ni v sc mnh
CH MC NI DUNG
357
358
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
359
360
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
361
362
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
363
364
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
365
CH MC V NI DUNG
S trang in nghing biu th l dn chiu c tm quan trng c bit. Ch t, c ngha
l thut ng, c t sau mt s trang, biu th l ngha ca thut ng c tho
lun. Ch n c ngha l ch thch. (Ch in nghing l t ting Anh tng ng, ND.)
A
Ai Cp; Egypt, 224, 231, 275.
alogos, 320.
an ninh; security, 111, 198, 201, 315.
nh hng ng phng, nhng;
oriental influences, 11, 204, 231,
233, 242, 272, 300.
Aristotle: tnh tr tro ca, cynicism of,
273, 296; nh hng ca, influcence
of, 236; nh hng ca Plato ln,
Platos influence on, 217.
Athens, 46, 177-83, ch. 10 (II), 228,
256, 325 f., 334; thnh kin chng,
bias against, 228, 296-7, ch. 10, n.
15; Trng hc ca Hy Lp, School
of Hellas, 181, 187; phong tro
Athenian chng s n l, xem n l;
Hi Bn hu ca Laconia, Society of
Friends of Laconia, 179, 180, 183,
187.
n chung, cc ba; common meals, 48,
259.
B
Ba mi Bo cha; the Thirty Tyrants,
18, 128, 142, 192, 193, 195, 200,
266, 299, 300-4, 326, ch. 10, n. 48.
Babbitt (S. Lewis), 316.
Bi n, ch ngha, xem ch ngha bi
n.
bn cht lun phng php;
methodological essentialism, 31-2t;
thuyt duy danh, nominalism, 32t,
109, 216.
bn cht; essence, 29, 31 (xem c nh
ngha, bn cht lun phng php
lun); Plato, 28-30, 74, 75, 200;
Socrates, 29-30.
bn a, autochthonous, xem huyn
thoi v ngi sinh ra t t.
bo lc; violence, 331, 336.
354
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
355
356
CH MC NI DUNG
juridicial, 68t, 71-2, 73; Catlin, 2389, 257; Heraclitus, 16, 207.
ch ngha ton tr; totalitarianism, 1, 2,
4, 5, 107-8, 113, 119, 170, 182, 189;
ca Plato, 86, 87, 138-9, 338, 341.
ch ngha t bn; capitalism, 287
ch ngha t do; liberalism, 111; ca
Kant, 102.
ch ngha t nhin; naturalism, 68t, ch.
5(V), 69-73, 95, 237-8, 299, 317; s
cn ci ca, 70, 78-9, 241, 262;
ngy th, 6ot; Kant, 73, 237; Marx,
241; Plato, 70, ch. 5(VI), 73, 74-8,
96; Socrates ni v, 117, 262.
ch ngha tng i o c ca
Heraclitus; ethical relativism of
Heraclitus, 16, 17.
ch ngha tng i trit hc,
philosophical relativism, xem nghch
l, chn l.
ch ngha v k; egoism, 100, 101, 104
(xem c ch ngha tp th; thuyt v
li, tp th ch ngha).
ch ngha v tha, xem v tha, ch ngha
ch ngha yu nc, xem nh nc gia
trng.
ch ngha, thuyt h v; nihilism, 72t,
184 (xem c ch ngha thc chng);
ca Cristias, 142, 299, 304; Hy
Lp, 184; Plato ni v, 116, 118,
262, 263.
chun mc, cc, lut chun tc; norms,
normative laws, xem lut; logic ca
cc chun mc.
Constitution of Athens; Hin php ca
Athens (tc gi u s C Old
Oligarch), 187, 324.
cng bng, xem cng l.
cng l; justice, 89, ch. 6(I), 113, 247,
256, 326; Anaximander ni v, 301;
Aristotle ni v, 256; quan im Hy
Lp, 91-8, ch. 6(II), 254; nhn o
ch ngha, 89, 91, 94 (xem c o
c hc; bnh ng); Kant ni v,
247, ch. 6, n. 4; Plato ni v, 89, 90,
94, 96, 97, 106, 107, 119, 221, 235,
248, 256, 263; Plato ni v sc mnh
CH MC NI DUNG
357
358
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
359
360
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
361
362
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
363
364
CH MC NI DUNG
CH MC NI DUNG
365
Karl R. Popper
X hi M v nhng K th ca n
PLATO
Mt tc phm quan trng loi mt nn c c rng ri v s ph bnh ti gii
ca n i vi cc k th ca dn ch, c xa v hin i.Bertrand Russell
c l l quyn sch th v, c o, v tht s quan trng nht xut hin
trong nhiu nm [N], c ton b hay mt phn, cng l mt tng quan v
trit hc Hy Lp v trit hc hin i k t Kant, mt tiu lun v logic kho
cu, mt chuyn lun v ngh thut cai tr, mt thm vn cc mc tiu ca cc
khoa hc x hi, mt lch s v s ni ln v sp ca Athens, mt ph phn
trit hc hnh thc i vi ch ngha duy tm, mt phn tch thc h ca ch
ngha pht xt v s thnh cng trn khp ca n, mt nghin cu v ngha
ca Marx, mt kho tng quan li lc, v mt s bo v, v trong nhiu phng
din l tm gng, v s sng sa, phng php khoa hc, v th tc dn ch.
Khng ngi bit suy ngh no c th b qua cun sch ca Popper.
Joseph Kraft, The Nation
Thnh tu ca Popper l tuyt diu v kp thi Ti coi cun sch ca ng
nh cng trnh vt tri quan trng nht v x hi hc ng thi.
Hugh Trevor-Roper, Polemic
Mt tc phm ln v trit hc x hi ng thi. Kt hp t duy sng t ca
mt nh khoa hc lnh ngh vi s trnh by d hiu, Popper vit mt cun
sch su sc v khiu khch khc thng. Hans Kohn, Yale Review
uyn bc, lp lun ti tnh v c vit nhit thnh Popper vit mt
cun sch kch thch mt cch khc thng.
Sidney Hook, New York Times
KARL R. POPPER sinh 1902 Vin, nc o, cui cc nm 1930 ng di c
sang New Zeland, sau nh c Anh. Cc tc phm chnh ca ng l The
Logic of Scientific Discovery, S Khn cng ca Ch ngha Lch s, X hi M,
v Conjectures and Refutations. ng c nh gi l trit gia ln nht ca th
k XX.