Bên cạnh điều bí ẩn

BN CANH IU B N
MUC LUC
LI M U ........................................................................................................................2
TH GII - CAC BAN THY NO RA SAO?...........................................................................3
NHNG BONG MA TRONG KHNG TRUNG .....................................................................9
THEO NHNG QUY LUT CUA QUANG HOC ................................................................. 14
TT CA U DO TM GNG O ................................................................................... 18
" CHO HI BNG GIA SINH RA AM CHAY?" ............................................................ 44
T NHIN LAM SNG ST .............................................................................................. 68
LINH HN DI NG KNH HIN VI ............................................................................. 96
GIC NGU VA MT NGAN GIC M.............................................................................. 121
CUC SNG B THI MIN ........................................................................................... 151
NI NHNG NGOC NGACH CUA TM LY ..................................................................... 178
http://ebooks. vdcmedia. com
Vladimir Mezenxep
LI M U
T nhin sng ng khng ch lam chung ta ngac nhin trc

s a dang mun ve, ma nhiu khi khin ta phai bi ri trc
nhng hin tng ky la cua no. Ao anh va linh hn, t trt va
ma mau, tim thc va v thc, thut thi min va s t ky am
th... Cun sach Bn canh iu b n se soi sang phn nao nhng
b n o.
i vi nhng ngi co khuynh hng tin vao iu huyn
diu, tin vao s tn tai cua th gii bn kia th hu ht moi s
kin trong t nhin u c khoac mt lp vo thn b va sinh ra
nhng thin kin tn giao. Th nhng ch cn ban vng tin mt
chut, rng tt ca nhng hin tng din ta quanh ta, cho du chung
co ve b him th nao chng na, cung u co nguyn nhn vt
cht cua no, th th nao ban cung tip cn c chn ly, th nao
ban cung tm kim c ban cht cua vn . o chnh la khng
nh cua pho tin s trit hoc Vladimir Mezenxep, tac gia cun sach
Bn canh iu b n, ma chung ti gii thiu cung ban oc.
BN CANH IU B N
TH GII - CAC BAN THY NO RA SAO?
Khi bt u vit cun sach nay - mt cun sach v nhng

iu b n cua t nhin - ti bng nh lai mt cuc gp g trn
sng Vonga vao mua he oi a nm 1972.
Chic tau thuy cua chung ti i theo tuyn Axtrakhan Maxcva. Nhng gi phut trc khi ti n a lam giam i chut t
cai nong nc la thng a ba thang nay hanh ha mun loai. Thm
ch y, trn con sng ln nay vn cam thy hi th nong hi cua
lan khng kh b thiu t. Hi ngt ngat nhp nhap cua nhng
bung tau a xua ui hanh khach ln mt boong, nhng nh th
cung chng d chu hn chut nao. Moi ngi u mong ch nhng
lan gio mat lanh, v khach ng hanh thng gp cua nhng
chuyn i trn sng nc. Nhng nao co ...
Chung ta ng boong trn. Nhng cach rng hai bn b
tri qua trc mt. Nhng luc nay, thm ch ca cy ci cung chng
hoan h g vi b dang cua mnh. B mt tri thiu t sut ngay,
chung ru xung, la ua vang ri rung mc du by gi mi thang
tam.
- Mt canh tng ang bun - ngi ng canh ti lm bm. Nu nh la thi xa th ngi ta a noi: Thng trng phat.
Con by gi th noi g nao? ng ta quay sang noi vi ti. - Ngay
nay tt nhin chung ta bit cach giai thch tt ca nh th nao ri...
Ca han han vi bao lut... u la xoay thun con u la xoay
nghch... Song nu nhn vao ban cht cac nguyn nhn th sao?
Nhn vao cai iu chu yu ma v no xay ra moi thay i trong cac
hin tng trn trai t y? Lp tc chung ta se chng co g ma
noi ca u... Bi v trong tt ca nhng s bin cua t nhin, du ln
du nho, u co mt cai g o ma tr tu chung ta khng th hiu
thu c...
Vladimir Mezenxep
Dng nh ng ta t lun ly vi chnh mnh. Song ro rang la

ng ta mun bt chuyn vi ti.
Ti to mo nhn ng ban mi quen bit ngu nhin o. Tu s
chng? B ngoai chng h noi ln cai g v iu o ca. Trc mt
ti la mt ngi n mc t chnh, u i chic mu coi mm. Cp
mt ng ta nho, khng mau sc. Co le ch co giong noi la hp dn
c thi, bi giong ng ta nho, nhng d nghe;
Bn canh ng ta la hai cu thiu nin, trng co ve g o rt
ging vi ng ta. Cac cu nhn ln b ang tri i ngay trc mt
va ng thi lng nghe nhng li ng ta noi.
- V sao trn th gii lai din ra nh th nay, ch khng phai
th khac? - ng ta tip tuc phat trin y ngh cua mnh - o chnh
la cu hoi chu yu ...
Im lng na th tht la bt nha, va ti anh hoi:
- Chc ng t mt y nht nh nao o vao ch tai sao?
- Nu ng mun th la nh vy. Mt y c bit! ng vi t
cach mt ngi co vn hoa, - ng ta chm chu nhn ti, - se khng
th khng ng y rng toan b tri thc ma khoa hoc thu gop c
u rt c l, khng y u va ht sc tng i.
- Nhng phai chng iu o...
- Con ti t hn th na la trong khoa hoc, cai dng nh a
c tha nhn la chn ly lai thng xuyn b xem xet lai. Nhng
ly thuyt ngay cang mi c xut hin. Vy th cai g la chn ly?
Bit tin vao cai g?
- Trong khoa hoc ngi ta khng tin, ma nghin cu, nu
khng th a...
- Th lai cang t! Liu cac nghin cu khoa hoc co gia tr lm
khng nu nh khng th coi chung la chn ly c?
- Nhng ng hiu hoan toan khng ung vi tnh cht cac
nghin cu...
- Mt khac, cac tri thc cua chung ta tht nho nhoi khi so
sanh vi s v ai cua th gii! ng co nh la Laplax, nha bac hoc
BN CANH IU B N
co quan im duy vt, a noi g khng? ng ta bao: Cai g ma

chung ta ang bit la han ch, con cai g ma chung ta cha bit la
v tn.
- Laplax noi ung, nhng chung ta ang noi v iu khac...
- V tn! - ngi phan din ti chng con ging vi con ngi
trm tnh, chm chap na. ng ta noi nhanh, noi dai khng cho
ti ap lai. - Va trong s v tn o ti nhn thy, ti cam thy s v
ai cua tr nng th gii ...
- Nhng o cha phai la mt chng minh ...
- Cua tr nng ma u oc cua con ngi khng th tom bt
c, va o la ng sang tao nn moi vt trn trai t, sang tao
nn toan b cuc sng cua chung ta. Va moi b mt cua th gii
nay ch he m ra i vi ring tr nng o ma ti!
Bt ng ting coi tau lam dt oan bai c thoai cua con
ngi theo phai thn hoc kia. Chung ti a ti bn tau.
- , th la a v n qu cha t t ri. Xin li, ti phai tam
bit ng. Ti rt tic v chung ta cha th kt thuc c cuc am
lun nay... Cac con, ta i thi!
ng ta mm ci mt cach ranh manh ri i v pha li ra vi
hai cu be cung i. Mt trong hai cu be y ngoai lai nhn ti vi
ve trach c: Bac tranh lun vi ai y co bit khng ?
Ro rang trong mt cac cu be, con ngi nay la mt uy tn
khng th chi cai.
... Cha th kt thuc c cuc am lun.... Ti bt giac
mm ci. Cuc am lun y a bt u u kia ch! Nu nh
ngi cung am lun kia cua ti co lai trn tau, th chc cuc
am lun y a din ra c. Bi le chnh ng ta, nh ti a thy,
thuc v hang nhng ngi lun lun va bt c u cung ch sn
sang nghe co chnh mnh ma thi.
Song nhng y ngh ma ng ta a phat trin v khoa hoc, v
nhng tri thc cua chung ta, u phai ch thuc ring mnh ng
ta. iu o giai thch v sao khi bt u cuc noi chuyn vi ban
Vladimir Mezenxep
oc v nhng b n cua th gii, ti mun tip tuc cuc noi chuyn

b bo d trn sng Vonga vy. Va con iu nay na: ti mun
nhng ban tre co mt trn tau kia cung oc ht phn tip theo cua
cuc noi chuyn nay. By gi ho a la nhng thanh nin, va i vi
ho, vic nhn nhn th gii nh chnh no tn tai trong thc t la
rt cn thit.
... Th gii ln rng va a dang v cung. Va thng thng
chung ta khng suy ngh v tnh v tn cua ni dung cua nhng
quy lut va nhng iu b n cua no. a hang ngan nm nay, con
ngi oc i oc lai cun sach v ai cua t nhin, ma mi trang
cua no u cha ng nhng ni dung su sc. Con ngi oc i
oc lai hiu tt hn, ro hn va ung hn v th gii t nhin.
Mi th ky, va by gi la thp nin, chung ta lai phat hin ra
nhng quy lut mi va nhng iu b n mi cua th gii. a la
nh th va se vn la nh th, bi le t nhin la v tn. Nhng liu
iu o co noi ln s yu kem cua nhng tri thc cua chung ta, noi
ln vic s bt lc trong vic nhn thc th gii xung quanh hay
khng? Tuyt nhin khng.
Hm nay chung ta bit kha nhiu hn hn hm qua, va ngay
mai se mang lai cho con ngi nhng tri thc ma hm nay con
ngi mi ch m c v chung thi.
Va iu quan trong nht: khoa hoc ang khng nh va hang
ngay chng minh rng, trong t nhin khng co cai g la khng
nhn thc c.
Toan b con ng tin ln cua nhn thc chung ta co mt
c im: nhiu hin tng cha c tri thc he m tm man b
mt, luc u nom tht b n, i khi thm ch khng th ly giai
ni. Song thi gian tri qua, va khoa hoc em lai li giai thch tht
t nhin v chung. iu b n tr nn ro rang. Tuy nhin, s v
cung tn cua t nhin lai t ra nhng cu hoi khac oi hoi c
tra li.
Phep bin chng cua nhn thc la nh vy. Chung ta cang
thm nhp vao t nhin su bao nhiu th nhng cu hoi mi lai
nay sinh nhiu by nhiu. Va ng thi chung cang nhn thc
BN CANH IU B N
c nhiu hn v th gii th chung ta cang ch ng c cac sc

manh d di cua no, chung ta cang lam sang to hn ban cht cua
cac hin tng va qua trnh trong t nhin.
Ti cung mun noi ti mt iu na: khng nn coi khoa hoc
nh mt kho lu tr ma trong o nhng kin thc co sn a c
bay sn trn cac gia. Khoa hoc - o ng thi la mt quy lut a
phat hin ra, mt s giai thch v thc nghim bng nhng quy
lut mi trong t nhin, mt gia thit c lun chng bng
nhng kin giai khoa hoc nghim tuc, mt hin tng b n va
c phat hin.
Trong mi giai oan phat trin cua mnh, khoa hoc giai thch
th gii bng cach s dung nhng tri thc a c bit n cho ti
luc o. Nhng tri thc y c chnh xac hoa, lam cho su sc hn.
Khoa hoc khng s phai vt bo nhng kt lun, nhng anh gia li
thi, i khi ca nhng sai lm. o la sc manh cua khoa hoc, ch
khng phai im yu.
... Lch s loai ngi a co v s nhng lm lac sinh ra v m
tn, ngu dt. Nhng kin thc que cut, va thng hn ca la trang
thai tm ly nht nh a va ang a nhiu ngi vao th gii cua
nhng y nim gia tao, huyn hoc. S tht la nhiu hin tng t
nhin khi xa a tng lam cho t tin xa xi cua chung ta hoang
s, th nay khng th lam doa nat hoc lam kinh ngac con ngi
hin ai. Nht thc va nguyt thc, sao chi hay sao bng rc r
xut hin, nhng trn ma mau va nhng hin tng cc quang,
nui la phun trao - ngay nay tt ca nhng iu o khng con b
bao trum trong tm man thn b na. Nhng nu nh mt ngi
co khuynh hng tin vao iu huyn b th trong t nhin anh ta
se lun lun co th tm thy nhng hin tng co th khi gi m
la co th khi gi s m tn anh ta. V tn trong moi biu hin,
m la y khng ngng cung cp cho chung ta nhng d liu u
khin cho moi ngi bit thn thanh hoa nhng sc manh b n
cung phai tm suy ngh.
Nu nh ban ngay t u a bt u a sn sang on gp
nhng iu siu nhin th sao? Luc o mi mt hin tng la lung
Vladimir Mezenxep
cua t nhin se tr nn b him, huyn b i vi ban. Nha vn

nha bac hoc ngi c Giooc Lichtenbec ni ting vi tr tu c
ao va sc sao cua mnh a tng vit: Nu ban mun thc nhn
nhng iu huyn hoc la co tht, ban nn nhn nhn chung t xa,
cung vy i vi nhng am my, nu ban mun coi chung la
nhng vt rn vy. Danh ngn o phan anh tht ro rang va thu
v ban cht cua s b n. Mt khi chung ta con nhn nhn mt hin
tng la t xa, i vi chung ta, no vn con la iu b n. Nhng
ch cn tin lai gn no, nhn thc c li giai khoa hoc v no th
iu huyn hoc se bin mt.
Chung ta ang tip xuc vi nhng iu b n, ln hoc nho,
khp moi ni trong t nhin. By gi chung ta se tin lai chung
gn hn ...
BN CANH IU B N
NHNG BONG MA TRONG KHNG TRUNG
Khi anh sang doa nat

Thao nguyn bao la trai dai v tn. Mt tri choi loi ang
nh cao khoi chn tri bao trc mt ngay oi bc. Ngi anh xe
cho ti c lim mi hoai, thnh thoang lai giuc con nga xu x
bc giong mt.
a hai gi tri qua k t khi ti ri khoi mt ga xep trn
tuyn ng st Xibir ti ni lam vic u tin cua mnh -
mt lang trn thao nguyn ty Xibir. Chung ti xut phat t luc
tri rang sang m ve lanh manh, nhng by gi th chng con g
gi nh lai lan khng kh y na. t trn trui lanh cong khi m
nay ang them khat tch nhit si m mnh. Chn tri a mt
i nhng ng net ro rang, nhng cy bach dng pha ca nom
cong queo, thay i hn cai dang dp thng ngay. Nhng dong
khng kh b t nong t bn di toa ln on ly tia mt tri nong
bong. Con ng cy co moc xanh rn chay dai tt tp nay chm
bin trong nhng dong khng kh y. Nhng ct in tn bn
ng cung bin dang ni xa - chung lin tip thay i hnh dang
va mt i ve cn i...
pha trc hin ra mt mt h ln. Mt nc h trai dai
nh mt dai nc rng doc ng chn tri va nhn chm ca
nhng ct in tn rung rinh vi nhng cy bach dng moc tha
tht trn thao nguyn.
Mt con chim to vy canh bay ln khoi mt nc va tin lai
pha chung ti, no tr nn nho dn trng thy. Bng chng con
thy h, chng con thy chim u na...
- Ao anh mt ri, - ngi anh xe tht ln pha v canh im
lm. - Oi qua! - oan ng ta vy ngon roi v pha chn tri xa xa. Anh xem th nao n chiu cung co ging.
Vladimir Mezenxep
10
Ao anh pha chn tri

ung, o chnh la ao anh, mt trong nhng hin tng ma t
thi xa xa, con ngi a gn no vi nhng sc manh b n, v
hnh cua t nhin. Bin quy - dn c min bc Phi hin gi con
goi ao anh nh th.
phng ng, ai cung bit cu chuyn c tch v nang tin
Morgana. Nang thch tru gheo nhng khach b hanh moi mt, ch
cho ho thy trn sa mac nhng c ao n hoa, nhng h y p
nc, nhng th tru phu co nhng thap giao ng Hi giao vi
nhng vn cy treo ln lng trn khng trung. Nang cho ho thy
ch cam d ho i chch ng, sau o khi ao anh a tan ra trong
khng kh, nang se ci nhao ni tht vong cua am l khach y.
Cu chuyn c nay lai du n cua no trong ngn ng. Ngi ta
goi bt c hnh anh h ao nao anh la nao la phata-morgana, tc
la nang tin Morgana.
Khi noi v ao anh, ngi ta thng ngh n mt sa mac chay
bong va an suc vt tr hang ang lm lui bc i trn bin cat
nhp nh. Pha trc, bn ng chn tri m nhat bng xut hin
mt b mt to lp loang. Cai g vy? Nhng con lac a dn thm
vai bc, va trc mt moi ngi hin ln ca mt cai h ln. Lan
gio nhe lam mt nc gn ln tn.
H nom ro rang n ni khng th nghi ng g v tnh cht co
thc cua no. Nhng vai phut tri qua, va cai h ma y bt u b
lp sng mu mau o nhat cua sa mac bao phu, no mt i nhng
ng net ri thnh lnh bay vut ln tri va mt hut.
o la ao anh h, mt th ao anh ph bin nht, thng hay
xut hin hn ca. Trong nhng ngay nong nc, nhng cai h trn
sa mac nh vy la mt hin tng gp bc phi. Chiu chiu, mt
khu vc nao o b nung t sut ngay lin bin thanh vung t
ngp lut. Tt ca nhng g khoang cach ba bn cy s u b nc
vy quanh. Nhng thn xom nom ta nh nhng hon ao gia
mt cai h rng. Cang lai gn lang, cai b cua vung nc ao kia
cang lui ra xa va cai nhanh nc ngn cach ta vi lang dn dn tr
BN CANH IU B N
11
nn hep lai cho n khi bin mt hoan toan, con cai h vn gi

nguyn hnh dang bt u lui xa dn va lun lun mt khoang
cach khng bao gi at ti c.
nc ta (Tc la Lin X (N D), nhng ao anh nh vy
khng la lm g vi c dn min ven bin Caxpi, min thao nguyn
Crm, min ng bng sng Vonga. Ngi ta cung nhn thy ao
anh trn mt ng lang nha: vao nhng ngay mt tri thiu
t, co nhng h nc tri qua trc mui xe nh va mi qua cn
ma vy. Trn mt h phan anh nhng am my vi bu tri
xanh. t chay vi vn tc 60 kilmet mt gi, va sut gn mi
phut, pha trc lun lun nhn thy dai nc la di kia. Va nu
nhng ao anh tng t khng h lam cho con ngi ta ngac nhin,
th nhng dang ao anh khac lai co th khng ch gy kinh ngac,
ma thm ch con doa nat c con ngi.
- Co ln ti dng lai bn li vao mt hem nui, - mt ngi a
tng Angiri k lai, - va ngi ngh trn mt tang a. Bng nhin
bn di cach ti chng nm mi met, ti nom thy mt ngi
cung ngi trn mt tang a. Khi ti ng dy, ngi kia cung ng
ln. Khi ti lai gn ngi o, th anh ta cung tin lai pha ti! n
khi n gn hn th v cung sng st, ti nhn ra chnh mnh
trong con ngi o. S ging nhau y lam ti hoang n ni ti
cha tay ra. Con ngi y ht ti kia cung lam nh vy. Nhng khi
ti qua quyt sap lai gn hn th bong ma bin mt.
... Ngay xa, thi con s dung thuyn bum, trn cac bin,
u lan truyn mt truyn thuyt v con tau ma - Ngi Ha Lan
bay. Ngi thuyn trng cua con tau o v ti bang b chua tri
nn a phai chu ti sut i lang thang trn khp cac bin va ai
dng ma khng c bo neo u ca. Cac thuy thu tin rng, vic
gp g con tau bum gh s o la im bao trc tai hoa m tau.
Song nhng cuc gp g y lai xay ra tht thng xuyn! Con tau
ma bt ng xut hin trong am sng mu, no lng lng tri qua
trc mt am thuy thu, khng h ap lai cac tn hiu, ri sau y
lai bt cht bin i nh luc xut hin vy.
Vladimir Mezenxep
12
... Nm 1878, vao thi gian xay ra chin tranh gia ngi My
vi ngi da o, mt toan lnh di n Abraham Linhcn i ra.
Mt luc sau nhng ngi con lai trong n nhn toan lnh o ang
tin bc trn tri. Ngi ta lin bao rng toan lnh o a b git
cht va by gi ho ang nhn thy linh hn nhng ngi y. Vai
ngay sau, qua nhin toan lnh b nhng ngi da o tiu dit.
Nhng ngi m tn nh rt dai s trung hp ngu nhin cua cac
s kin. Tt ca nhng iu o khng phai cai g khac hn la nhng
ao anh. Hnh nh trn tri ang din ra mt man kch vin
tng vy. vung b bin Xixilia, vao luc mt tri moc, trn mt
bin thng thy xut hin nhng cung in nguy nga, nhng
ngon thap va phao ai trn khng trung, nhng ngi khng l,
nhng cy ci va ng vt khng l; tt ca nhng cai o qun tu
lai ri tan ra, ui bt ln nhau, thay hnh i dang, canh tng
nay thay th canh tng khac.
Mt ln, nhng thuy thu tham him vung cc a gp ao
anh nh th. Con tau cua ho len loi gia nhng nui bng va cac
tang bng v ra t nhng cach ng bng: chung lp lanh va tr
nn choi loi di anh mt tri rc r. Bng chn tri phn i ra,
nhng vt th xa lin bay ln khng trung, treo l lng trn o
va khng ngng thay i hnh dang. Nh trong ng knh van hoa
vy, nhng hnh thu, nhng s vt la thng thot n thot hin
trc mt nhng thuy thu ng ngy ra v qua i sng st: khi
th xut hin mt cai g o ging nh ngon thap, khi la nhng
hnh ngi nao o trng tht phi ly, khi lai la mt thanh gm,
th ri tt ca nhng cai o bng nhin c thay th bng ng
vin ro net cua mt nui bng ln lam ta nh n phao ai c bt
kha xm pham. Nhng cach ng bng trng ging nh nhng
bnh nguyn trn y co u cy ci, gu, cho, chim choc, ngi nh
th ang nhay mua trong khng trung.
Nh cac ban thy y, tht la lm hnh nhiu ve. Nhng ban
cht cua tt ca cac bc tranh ma quai xay ra trong khng trung o
u ch la mt ma thi.
Co th, - y se co mt ngi nao khac noi, - ban cht cua
cac ao anh nh vy ch la mt, nhng xin hay giai thch tht ro
BN CANH IU B N
13
rang va d hiu, lam sao lai co th xut hin mt bc tranh la lung

n th: nhng ngi lnh hanh qun trn bu tri? ! Va xin hay
chu y: tt ca nhng ngi lnh y sau o u b cht!
Chung ta se con noi tip v s trung hp ngu nhin cua cac
s kin khac nhau. Con by gi chung ta cung phn tch xem
nhng bong ma la lung o xut hin nh th nao trong bu kh
quyn trai t.
Vladimir Mezenxep
14
THEO NHNG QUY LU T CUA QUANG HOC
Trn b ao co mt cy liu. Chung ta nhn thy bong phan

chiu cua no trn mt nc lng nh trong gng vy.
V sao th? Nhng tia anh sang phan chiu t cai cy moc
trn b ao se ti mt chung ta bng hai con ng: mt s tia i
thng qua lp khng kh, va chung ta nhn thy hnh anh cua cy,
con nhng tia khac phan chiu t mt gng cua ao, khi p vao
mt, chung se tao nn mt hnh anh th hai - nhng ln ngc cua
cy. Vn d mt chung ta khng th phat hin c s sai lch cua
tia sang, chung lun lun tip nhn hnh anh cua vt nh th cac
tia sang i thng t cac vt o vy. V th chung ta nhn thy hnh
anh cy liu c phan chiu bi mt gng cua nc theo mt
ng thng i t mt ti mt nc.
Nh vy ao anh la mt s phan chiu gng nh th cua cac
vt, cy ci, con ngi khac nhau. Ch co iu tm gng y
khng phai la knh, khng phai la nc, ma chnh la khng kh.
nao?
Tm gng kh quyn y xut hin trong nhng iu kin
Chung ta thng quen cho rng cac tia sang truyn i theo
ng thng trong khng kh. Nhng nu noi tht nghim tuc th
con xa mi la nh vy. Vn khng kh bao quanh chung ta la
khng ng nht, no bao gm cac lp co mt khac nhau. Va th
co ngha la khng th co s truyn anh sang theo ng thng
trong khng kh c. Nhng quy lut cua quang hoc la nh vy.
Hiu c cac quy lut o khng phai la kho.
Mt cai tha c tha vao mt cc nc che. Chic tha nh b
gay ra. Nguyn nhn la ch nc va khng kh co mt khac
nhau. Khi i qua mt mi trng - khng kh t m c hn - n
mi trng khac m c hn la nc, cac tia sang thay i ng
BN CANH IU B N
15
truyn thng cua mnh, va lai theo mt nguyn tc hoan toan xac
nh la chung b lch v pha mi trng m c hn. Trong
trng hp cua chung ta th o la nc. Khi i t thuy tinh vao
nc, tia sang b khuc xa v pha thuy tinh co mt ln hn so
vi nc.
Th con khi anh sang truyn qua bu kh quyn th sao? Mi
khi tia sang i t lp khng kh co mt nht nh vao lp khng
kh co mt hi nc, no lin b khuc xa t nhiu, va thay i
ng truyn thng cua mnh.
Ta nn nh rng vao mua he, nhng ngi nha, cng trnh,
cy ci trn ng chn tri, dng nh cung run ry, ung a.
Tt nhin, khng phai chnh chung, ma nhng hnh anh cua
chung ang run ry. Nhng nh th co ngha g? o la, nhng tia
sang c cac vt phan chiu lai va i n mt chung ta a lin
tuc thay i hng. Noi cach khac, ng i cua chung hoan toan
khng phai la thng.
Ngi ta goi o la s khuc xa. S khuc xa nho lun xay ra
(ch tr mt trng hp, khi cac tia sang t cac thin th p vao
mt chung ta theo chiu thng ng). Do co s khuc xa o ma ta
thy cac thin th nh nm v tr cao hn cua chung trong thc
t. Vao bui x chiu, chung ta thy mt tri lu lai 5 - 10 phut
sau khi a khut xung ng chn tri. Chung ta thy cac vt
xa u cao hn va gn hn mt chut so vi v tr thc cua chung.
S khuc xa anh sang trong bu kh quyn cua trai t la mt
hin tng bnh thng xay ra khp moi ni. Va chung ta lai
thng khng nhn thy hin tng o: s khuc xa cac tia sang la
rt nho, chung khng lam chuyn dch v tr va khng lam sai lch
hnh anh cua cac vt nhn thy mt cach ro rt.
Nhng cung co khi khac i. i khi cac tia sang phan chiu
t mt s lp khng kh nh t mt tm gng va nh vy chung
b lch i ang k.
Chng han, iu o din ra vao mua he, khi mt tri hm
nong bu khng kh, c bit la cac lp di. Khi o, cac lp nay
tr nn t m c hn. Nhng tia sang i t vt nao o ti mt
Vladimir Mezenxep
16
t se phan chiu lai t lp khng kh nh vy nh t b mt

nc, chung i ln trn va p vao mt ngi quan sat. Luc o
chung ta co th nom thy ao anh h hay la ao anh di.
Chung ta ly v du ao anh trn sa mac. Nhng con tau cua sa
mac - nhng con lac a - ang chm rai chuyn ng. Nh b thiu
t trong lo, cat va a hng hc bc hi nong. Khng trung tnh
lng. Bu tri b che phu bng mt man sng mau o nhat; mt
tri chm nghm va ng chn tri mt hut. Lp khng kh cui
cung b t nong hn ca v cat bong ry, va v th no b loang i
nhiu. Lp khng kh bn trn b nung nong t hn, v vy no m
c hn. Hin tng o thng xay ra vao na u cua ngay, khi
lp khng kh sat mt t a b nung nong ma cac lp trn con
lanh.
Mt khng kh ca hai lp k sat nhau y trong trng
hp nay khng con ng nht na. Th la trong nhng iu kin
nh vy, u o chn tri, pha trc oan suc vt ch hang hin
ra mt cai h ma, con trn thc t, o la s phan chiu bu tri
tm gng cua lp khng kh bn di.
Tm gng khng kh co th xut hin ca cac lp trn cua
bu kh quyn - chung ta co th nhn thy trn o s phan chiu
cua nhng vt xa b khut sau chn tri trong nhng iu kin
bnh thng. Khi o chung ta nom thy chung kha cao va gn hn
la chung tn tai trn thc t.
Trong nhng iu kin nao th xut hin tm gng khng
kh trn? Thng la th nay: vao sang sm, khi cac lp di cua
khng kh con kha lanh v tip xuc vi mt t, con cac lp trn th
m hn. Vi nhng iu kin nh th, bn trn co th cu tao
nn mt lp khng kh phan chiu.
Ngi ta thng thy cac ao anh trn hn la cac ao anh
di bin, cung nh cac vung v ven cc, ni cac lp khng kh
bn di hu nh luc nao cung lanh hn cac lp trn. phng
bc, hin tng nay thng co vao mua ng va mua xun, vao
nhng ngay co gio m ap thi t phng nam ti, trong khi nhng
lp di cua bu kh quyn vn con lanh v tuyt phu.
BN CANH IU B N
17
Trn bin ca, co th nhn thy trong ao anh trn hnh anh
nhng hon ao va con tau xa khut sau chn tri. Ti a nhn
thy qua ng nhom nhng ng net va thit b trn tau ro n
ni, - mt nha tham him vung cc vit - ti a khng h n o
tha nhn o la chic tau cua cha ti. Sau nay, khi so sanh cac
ban hoa tiu cua ca hai tau, chung ti mi v le ra rng chung
ti a cach nhau mt khoang cach nm mi cy s, tc la ho a
khng th nhn thy nhau c
Tuy thuc vao tnh cht cua s phan chiu do tm gng
khng kh trn, i khi chung ta nhn thy ao anh thng ngay trn
u ta cao tt trn khng trung, di dang hnh anh ln ngc.
Nhng ao anh nh vy thm ch con hay xay ra na. Co mt
cu chuyn ni ting cua mt nha tham him khi n Italia, trn
b bin a nhn thy trn khng trung hnh anh ln ngc cua ca
mt thanh ph. V cung sng st, ng ta lin vi vang ve ngay
nhng g a thy, ri sau o i tip tm kim nguyn nhn cua
hin tng ky la o. Sau vai cy s tip theo ng ta a ti chnh
thanh ph ma trc o ng a nhn thy hnh anh cua no trn
khng trung.
Thanh ph Lmnxp nm trn b vnh Phn Lan, cach
Lningrat 40 kilmet. T ni y rt kho nhn ro c Lningrat.
Nhng co nhng ngay ma dn c thanh ph Lmnxp nhn thy
Lningrat ro nh trn long ban tay. Hnh nh thanh ph hin ln
trn khng trung. Khi o, t Lmnxp nhn ro hnh sng Nva,
cu cng, mt s ngi nha cao tng bit lp. Vy la chung ta gp
c y s phan chiu trc tip cac vt trong tm gng khng
kh la lung dng nh bao trum ca mt t.
Cui cung, cung co khi xay ra nh th nay - cao tt trn
khng trung xut hin ao anh trn kep - ng thi ca hnh anh
trc tip va hnh anh ln ngc. Hnh anh nh vy c quan sat
thy trong bu kh quyn, cac lp khng kh co mt khac nhau
phn b khng u. Con nu lp khng kh nong nm xen gia hai
lp khng kh lanh hn th se hnh thanh nhng iu kin xut
hin ao anh ba. iu nay hay xay ra cac bin vung cc.
Vladimir Mezenxep
18
TT CA U DO TM GNG O
By gi, vic giai ap iu b n cua Ngi Ha Lan bay va

cua toan lnh thc dn My bc i trn khng trung khng con la
iu kho khn na. Mc cho tt ca tnh cht khac thng cua
nhng bong ma tng t, ban cht cua chung la t nhin, va co
th giai thch c. Trc mt chung ta chnh la ao anh trn ma
thi, ch co iu b ngoai no nom tht khung khip i vi nhng
ngi m tn.
Ti con nh mt cu chuyn rt thu v xay ra ngay trong thi
ai chung ta. o la vao nhng nm 20 cua th ky nay. Mt chic
tau vin dng theo tuyn hanh trnh thng l t chu u sang
chu My. Bng tai mt ni cach qun ao Anh khng xa, tt ca
nhng ngi trn boong u nhn thy con tau Ngi Ha Lan
bay. Y ngh v con tau ma gh gm lin hin ln trong tm tr cac
hanh khach va thuy thu. Con tau b n e doa m vao chic tau
thuy. n giy phut cng thng nht, vin thuyn trng bng
mt giong tht thanh ra lnh i hng chay tau. Nghing sang
man phai, chic tau bum lt qua.
Nhng hanh khach ht hoang, sng s a nhn thy mt
iu con ky la hn na: trn boong co nhng ngi mc ... cac b
qun ao c xa ang nhn nhao. Ho gi tay ln va ku to nhng g
o.
Khi chic tau thuy n bn cang, s vic huyn b y a lan
ra khp ni. Trn nhiu t bao Anh va My xut hin cac bai bao
dai vit v nhng bong ma. Ngi ta vit rng cuc gp g vi
chic tau bum huyn thoai no la mt chng minh hung hn v s
tn tai cua th gii bn kia. Trn thc t, khng th co chuyn
nhm ln c mt khi co hang trm ngi a tn mt thy ro con
tau ma vi cac thuy thu cua no!
BN CANH IU B N
19
Song chng bao lu moi chuyn a c lam sang to. Chic

tau khach vin dng ung la a cham tran vi chic tau Ngi
Ha Lan bay... c ong quay phim. Trong khi ang tin hanh
quay phim trn bin th mt trn bao ni ln. Nhng ngi co mt
trn tau a khng th iu kin cac canh bum, va gio a y ho
ra ngoai khi. Phai vai ngay sau, nhng ngi kit sc v hoang s
y mi c vt ln khoi tau, con Ngi Ha Lan bay th c a
v cang.
Th y, i khi nhng hoan canh trung hp nhau lai xay ra
bt ng n th nao! Trong nhng trng hp co th thy ro s m
tn a bung n ra sao. i khi chng suy nhc thn kinh thm
ch con gp nha duy vt kin nh na. Sau khi a va cham vi
hin tng him co gy kinh hoang, con ngi khng ch bt u
t mnh tin, ma con i thuyt phuc ngi khac rng ung ln
nay ho a tht s cham tran vi cac sc manh thuc th gii bn
kia.
Cu chuyn xay ra vi Ngi Ha Lan bay th ky 20 va
c noi trn kia la mt bng chng ro rt v iu nay. Hang ngan
ngi tin vao s tn tai cua th gii bn kia. Vy lam sao ma oi
hoi hn c nhng thuy thu dt nat cua bao th ky trc, khi
ho a nhn nhn ranh ranh chic tau bum gh gm tri ngay bn
canh, con tau ma theo nh kin chung cua moi nha hang hai bao
trc mt tai hoa nao o se xay n...
Nu sau o trn tau co ai o b cht, hay mt trn ging t ac
lit ni ln, hoc ti t hn na la xay ra m tau, cac thuy thu
lin tin chc li y la do cuc cham tran vi con tau cua ngi
cht.
Th nhng nu chuyn i bin kt thuc an toan (tt nhin
iu nay u phai ch co mt ln), ngi ta lin qun pht cuc
gp g rui ro y. c tnh cua tm ly, cua tr nh cua chung ta
vn la nh th.
Sau y la mt v du n gian. a hang chuc, hang trm ln
chung ta quan sat thy meo en chay ngang ng (Ngi chu
u cho rng o la im g bao s rui ro (N D). Y ngh v im bao
Vladimir Mezenxep
20
nc ci lin xut hin ri lp tc b qun i. Va trn thc t,

khng co iu g kho chu xay ra vi ban ca. Nhng nu sau cuc
gp g vi con vt bn chn mang im ac o xay ra mt iu
kho chu hoc khng may nao o vi mt ngi th sao y.
Lp tc ky c cua ngi o lin nhc nhu: trc o meo en
a xut hin! Th la luc nay kho ma thuyt phuc cho anh ta tin
rng, s trung hp y chng noi ln iu g ca. Kho la bi v anh ta
nh ro - n hang nm tri - v s vic o va hoan toan qun i
moi s vic khac. Bi v nu nh trong s mi trng hp ngu
nhin ma co mt du hin nao o to ra la ung du ch mt ln th
chung ta se ghi nh iu o nhanh hn tt ca nhng s vic khng
trung hp.
Le d nhin, moi iu nh th la hp ly ch khi ngi o co
khuynh hng m tn d oan.
o cung la iu xay ra trong nhng cuc cham tran vi
Ngi Ha Lan bay: cac thuy thu nhn thy pha xa nhng con
tau bum c tm gng khng kh phan chiu, va bi ho khng
bit n nhng quy lut cua quang hoc kh quyn, nn ho tin
tng chc chn vao th gii bn kia.
... Con co mt bin dang na cua tm gng khng kh: khi
tm gng dng ng. Trong trng hp nay sinh cai goi la ao
anh bn.
Cac ban hn cuc gp g vi bong ma bn hem nui
Angiri ch? Nhng ao anh khng kh lp lai ging ht nh th
thng hay xut hin bn nhng bc tng b t rt nong. Bc
tng y co th la mt t, con lp khng kh sat vi no b t
nong manh hn ca, v vy tr nn loang hn lp khng kh k bn.
Ranh gii gia hai lp nay tr thanh tm gng khng kh.
Nhng hnh anh cac ao anh bn gn nh bao gi cung bng
vi cac vt c phan anh v moi kch thc. o co th la do ao
anh i, ao anh ba, thm ch ca ao anh bn na.
Thng th cac ao anh xut hin khi lng gio; gio lam v tm
gng khng kh. Nhng trong t nhin lam g co tnh lng hoan
BN CANH IU B N
21
toan. Tuy vy trong khng kh thnh thoang vn nay sinh nhng

iu kin cho vic xut hin cac ao anh. Th co ngha la tm gng
khng kh khng n ni mong manh nh th: nhng dao ng
nhe cua khng kh khng ang s lm i vi no. Va nh vy, khi
cac lp khng kh co mt khac nhau khe di chuyn, khi chung
dao ng se pha v cac ranh gii gia chung vi nhau, va trong
khng trung lin xut hin nhng bc tranh ky d nht. Tm
gng khng kh bt nh, ta nh tm gng bng thuy tinh
cong, se lam sai lac i hin thc n mc khng th nhn ra na.
Vao th ky 19, Angiri a xay ra mt chuyn lin quan n
mt i lnh Phap. i lnh nay ang i trn sa mac. Pha trc,
cach ho chng sau kilmet co mt an hng hac ang ni ui
nhau i, loai chim nay Angiri khng thiu g. Khi an hng hac
i n dai ao anh, tng con mt bin hnh ging nh mt ky s
Arp. Lnh Phap lin qua quyt rng pha chn tri co ca mt i
qun Arp ng ao.
Ao giac do ao anh gy ra manh n ni vin i ch huy lin
phai mt tn lnh i trinh sat. Khi tn lnh tin n gn, hn nom
thy an hng hac. Nhng ban thn tn lnh cung i vao dai ao
anh. Bn vo con nga cua hn co kch thc to n ni nom nh
hn ang ci mt ging vt ky la. Chiu cao con vt d n vai
met. T xa co cam tng nh con vt y ang i trn b mt mt
chic h nc rng.
Lin X, nhng bong ma nh th hay thy gn Xivas,
bn eo t Prkxki. Mua he, hu nh vao ngay nng nao cung
vy, cy ci, go i, nha ca c nh n rn trong khng trung.
Chung khng ngng thay hnh i dang...
Ta cung nn nh lai cu chuyn bun ci a tng xay ra vao
th ky trc vi nhng ngi tham gia oan tham him cua nha
nghin cu a cc ngi Thuy in Nordensen. Gn tram ngh
cua oan tham him xut hin mt con gu trng to. Moi ngi vi
cm sung chay ra. Nhng vao luc moi ngi chun b bop co th
con gu a sai rng i canh bay ln tri. Khi bay no tr nn nho
dn va bin thanh ... chim hai u.
Vladimir Mezenxep
22
Cung co khi ao anh lam ngi ta v mng tht s. Chng

han chung ta bit ro cac thuy thu Thuy in a mt bao nhiu
thi gian i tm hon ao ao anh xut hin trn bin Bantic gia
qun ao Alan va b bin Thuy in.
Song co ln ao anh lai co ch. Nm 1902, nha tham him a
cc ni ting ngi Anh, thuyn trng Xct a gia nh rng, xa
hn v pha nam co mt mach nui. iu phong oan cua ng sau
o a c nha nghin cu a cc ngi Na Uy R. Amunxen
khng nh, chnh ng a tm thy mach nui ni Xct d oan.
By gi chung ta cung nh lai hnh dang cua ao anh ma
nhiu ngi co th thy vao tit thu cac vung lanh th Lin X.
Khi ha xung bn ng chn tri, mt tri bng nhin thay i
hnh dang. a mt tri bng nhin bin thanh hnh tam giac, mt
giy sau chung ta thy no a co hnh cy nm, sau o mt tri lai
co hnh qua trng, hnh thang ... a th, mt tri con nhay mua,
luc th no nh ln, luc lai ha xung, con khi ap sat ng chn tri
th no luc n luc hin.
o la hin tng ky thu xay ra trong kh quyn ch khng
phai iu g khac. Song nhng ngi sung ao cho n tn by gi
vn gn hin tng o vi c tin cua mnh. Mt tri chi ua, ho bao, - ch vao dp l phuc sinh, v mt tri mng ngay l v ai
y! Nhng d dang thy rng ao anh o co th quan sat c ca
vao nhng ngay bnh thng ca mua xun ln u mua ha.
Nhng iu ky d o c giai thch rt n gian. Nh trn
a noi: cac tia sang khng phai la i thng trong bu kh quyn. V
nguyn nhn o ma chung ta nhn thy cac vt th khac nhau i
khi khng phai ch no ang tn tai, hoc hnh dang meo mo
hn i hay khng nhn ra ni. Mt tri ua rn chnh la hin
tng nh vy.
Khi ranh gii gia nhng lp khng kh khac nhau (co mt
khac nhau) lun lun thay i, khi khng kh trn mt t
thng xuyn chuyn ng, chung ta co th thy c tro ua rn
cua mt tri. Cac tia mt tri luc nay b lnh i nhiu ln trong
kh quyn, hanh trnh cua chung lun lun thay i. Va chung ta
BN CANH IU B N
23
co cam giac mt tri khng ngng thay i hnh dang cua mnh.
Hin tng nay xay ra vao nhng ngay khng kh b t nong sat
mt t va lun lun chuyn ng, ng thi mt cua no lin
tuc thay i.
Khi mt tri va nh ln khoi chn tri, cac tia sang cua no
bt u i qua cac lp khng kh yn tnh va ng nht hn, tro
chi chm dt. Ao anh bin mt.
Bong ma cua Sa hoang Ivan
Nha vn V. Kxtlep trong cun tiu thuyt cua ng Ivan
Hung k v iu o nh sau:
... Sa hoang Ivan a ban tay run ry keo tm man che ra.
ng ta ngc i mt hoang loan ln tri.
Khun mt Sa hoang meo xch i vi kinh hoang; trn tri,
nhng tng cao ti thm a ngng lai im tri hnh thp ac...
Tay chng gy, Sa hoang bc ra tam bc cp o quan sat
cai hnh anh la lung ma hoang hu va bao cho ng bit.
ng ta im lng nhn mai ln bu tri day c nhng chom
sao sang va doi theo cy thp t b n m ao hin ra trn bu tri
su thm. Va bng nhin, ngi lao ao v yu mt... ng ta thm
th:
- o la im bao cai cht cua ta. No kia ri ...
Liu co cy thp t sang trn bu tri khng? Liu o co phai
la iu ba t cua nha vn khng ?
Khng, trong thc t hoan toan co mt hin tng t nhin
nh vy, va tt nhin no lam khip am nhng ngi m tn.
Trong qua kh, no a tng c coi la im bao trc gh gm v
nhng s kin bi tham nh chin tranh, nan oi, bnh dch ...
Thng tc gin chung ta, nhng ke co ti li, - nhng
ngi sung ao noi va s st nhn ln cy thp t trn tri (i khi
ngi ta coi o la thanh gm co chui cm), - ri se co tai hoa ln
y.
Vladimir Mezenxep
24
Th ma trn th gii a co bit bao cuc chin tranh lin

min, bnh tt tan nhn a cp i bao nhiu sinh mang ma
khng g cu thoat ni, mua mang c tht bat trin min. Va tt
ca nhng iu o ngay cang cung c trong dn chung nim tin
rng nhng cy thp t hay nhng thanh gm trn tri la nhng
du hiu cua cn thnh n cua thng .
Anh sang mt tri hay anh sang mt trng tao nn bit bao
nhiu la im tri khac thng. Trong khoa hoc, chung ch co
mt tn goi la qung.
Khng d g ma tm c trong s cac hin tng kh quyn
mt s kin nao khac co th lam kinh hoang t tin chung ta nh
qung.
Nhng ngi chng kin a ngh ra nhng cu chuyn
huyn tng v hin tng la lung nay cua t nhin va thm cac
c oan cua mnh vao iu a nhn thy. Sng st trc nhng
iu ky d kho hiu, cac nha vit s, thng hn ca lai la chnh cac
tu s i khi nhn thy trn tri cao nhng cai chng h co bao
gi.
ba Lan vao nm 1463, - mt trong s cac nha vit s nay
vit, - sut hai gi lin ngi ta trng thy hnh anh chua Kit b
ong inh cu rut vi thanh gm hng t ty xung nam.
Chng bao lu sau, nhng tai hoa kinh khung a giang xung t
nc nay. Vao nm 1489, khp nc Ba Lan ai ai cung thy nhng
thanh gm m mau va cac th vu kh khac. i kem theo nhng
im bao gh gm o la nhng trn ma ln, han han, nan oi va
bnh thng han
Nhng nha vit s con bit rng, i khi trn tri xut hin
n vai mt tri. S vic nay c th hin trong vn hoc c. Cac
chin binh Nga La T chin u tht dung cam, - tac gia cua
Thin anh hung ca v ao qun Igor k, - va khan (thu lnh (N
D) cua qun Plvet nh mt con soi xam chay thao thn sang bn
kia con sng rng ln. Tinh binh Nga La T tin theo anh ui
qun xm lc ngoai tc ra khoi t nc Nga. Nhng tri bng ti
sm lai. Nhng am my en vn vu trn tri, va bn mt tri toa
BN CANH IU B N
25
chiu trn t Nga. Ri se co hoa ln y. - nhng chin binh

Nga La T noi khi nhn thy canh tng ky la y. Va chng bao
lu sau, nhng mui tn c cua bon Plvet a ti tp bay t sng
ng va t bin nam ti.
Nhng chin binh Nga La T tht can trng, nhng bon
Plvet a bao vy cht canh ng mnh mng. Qun Nga rut lai,
va hoang t Xverxki Igor Xviatxlavich b khan Plvet bt lam
tu binh ...
Mt nha vit s v danh a chng thc: Vao nm 7293 (tc
la nm 1785 - V. M.), tai thanh ph Iarxlap lng danh xut hin
im bao: sut t sang sm n tn tra, trn tri co mt vong
tron vi ba mt tri, n tra lai thy co thm vong tron th hai,
trn o co cy thanh gia vi vng min, va mt mt tri na ve u
ti, con di vong tron ln la mt cai g o nom ta nh cu
vng...
Ba va bn mt tri trn bu tri. Nhng cy thanh gia va
vng min. Nhng vong cung va nhng thanh gm sang choi...
Tht la nhng canh tng la lung! Co ve nh chng co chut g s
tht trong moi chuyn o ca. Nhng sau y la m ta mt qung
phc tap do cac nha kh tng hoc G. Bezva va V. Vrina quan sat
thy ngay 21 thang hai nm 1964. Vao bui chiu, mt s vung
thuc nc cng hoa Mnavia ngi ta co th nhn thy canh
tng sau: mt tri nm tm hai vong tron c 22 va 46 (tc la
ngi quan sat thy ban knh cua hai vong tron c 22 va 46 ).
Trn vong tron nho ca hai bn mt tri co hai vt sang mau o
kch thc bng mt tri. Xung quanh chung con co hai vong tron
c 22 na. Ngoai ra, con ba mt tri gia nm trn vong tron ln
(ca thay co sau mt tri trn bu tri!) K vi no bn trn la mt
cung c 46 .
Ro la ta phai ng y: hin tng nh th co xay ra tht.
Vy khoa hoc - nha vit s nghim tuc, khng thin v va
chnh xac hn nhiu - se noi g y vi chung ta v nhng hin
tng nh th?
Vladimir Mezenxep
26
Ngi ta quy nh phn loai qung theo phc tap chung.

Nu quan sat thy t mt n ba dang, tc la hai mt tri gia va
qung - vong tron c 22 hoc cac b phn cua vong tron o co
dang hai cung bn phai va bn trai mt tri, th o la qung n
gian. Kt hp bn, nm dang hoc nhiu hn th o la qung phc
tap.
Co le ai cung tng nhn thy qung n gian. Cac ban hay
nh lai, vao mt ngay mua ng lanh gia, khi mt tri b che phu
bi mt tm man my mong, ca hai pha bn mt tri u xut
hin hai vt sang.
i khi trn mt tri xut hin vt th ba. Thng thng,
dang qung nh th khng lam cho nhng ngi m tn lo ngai g.
Song lch s con lu lai cho chung ta mt s kin thu v: sau khi
Naplng I thoai v, Phap ngi ta quan sat thy trn mt tri
xut hin mt vt sang ta nh chic mu hnh tam giac cua hoang
, va nhiu ngi coi o la du hiu hoang se tr v t ni ay
ai ao Xanh Hlen...
Co le, nha bac hoc T. Lvitx Ptecbua a c chng kin
va m ta mt qung phc tap nht. Vao mt ngay he nm 1970,
ng a phac hoa lai mt bc tranh m ra trc mt ng. Xung
quanh mt tri rc sang hai vong tron ngu sc: mt to, mt nho;
tip giap vi chung bn trn va bn di la nhng na vong tron
sang choi nom ging nh nhng chic sng rng. Mt dai trng
song song vi ng chn tri a ct ngang mt tri va nhng
vong tron ngu sc nho co nhng mt tri gia lp loa; cac mt
hng v mt tri co mau o, con cac pha i din la nhng cai
ui sang keo dai. Ca pha i din vi mt tri cung thy ba vt
nh vy trn dai trng. Vt th sau toa sang tht rc r trn vong
tron ngu sc nho bn trn mt tri. Tt ca nhng cai o trn nn
tri sut gn nm ting ng h.
Tin y, chung ta nhn thy la s xut hin nhng qung
sang hay qung phc tap thng bao trc s thay i thi tit t
ngt vao nhng ngay sp ti (tri tr m vao mua lanh va tr lanh
vao mua nong) va bao trc rng tri se nhiu my.
BN CANH IU B N
27
Nhng nhng bc tranh trong khng trung y se xut hin

ra sao?
Nu am hiu
Khi nghin cu qung, cac nha bac hoc a t lu nhn thy
rng cac ao anh trong kh quyn nay xut hin khi mt tri (hay
mt trng) b che phu bi mt man my sang trng - tc la tm
man mong cua cac am my ti - tng. Nhng am my nay tri
trn cao sau n tam kilmet va bao gm cac tinh th bng rt
nho. Khi ln cao hay xung thp theo cac dong khng kh, cac tinh
th nay nh tm gng se phan chiu nhng tia mt tri chiu
vao hoc lam khuc xa chung nh lng knh thuy tinh vy.
Nhng tia b phan chiu t mt s tinh th co th i ti mt
ta - va khi y chung ta co th nhn thy mt hnh dang nao o cua
qung.
Khng phai am my ti nao cung tao ra qung sang ro rang.
xay ra hin tng o, cac am my phai khng qua m c
( mt tri xuyn thu!), ng thi trong khng kh cn phai co
mt lng u cac tinh th bng.
Nhiu khi trn bu tri xut hin vong tron sang nm ngang
bao quanh bu tri va song song vi ng chn tri. No hnh
thanh nh th nao? Cac nha khoa hoc a tin hanh nhng th
nghim c bit va thy rng hnh dang o cua qung c cu
tao nh s phan chiu anh sang mt tri t cac canh bn cua cac
tinh th sau canh tri ni trong khng kh v tr ng thng.
Nhng tia sang mt tri p vao nhng tinh th nh th,
c phan chiu lai nh mt tm gng ri i ti mt ngi quan
sat. Va luc nay, c im cua tri giac chung ta ma ta a co dp noi
ti, lin phat huy tac dung. Mt ta khng th phat hin c
lch cua cac tia sang, va chung ta nom thy hnh anh c phan
chiu cua mt tri khng phai ch no ang co trn thc t, ma
trn mt ng thng i t mt, hn na, hnh anh o se c
nhn thy mt cao trn ng chn tri nh mt tri vy.
Vladimir Mezenxep
28
Cung nh vy ma chung ta thy trong gng hnh anh cua

bong en in ng thi vi chnh bong en o. By gi ban hay
hnh dung: trong khng kh co rt nhiu tinh th tri ni theo
chiu thng ng - tc la cac tm gng. Nhng hnh anh t mt
tri cua cac tinh th n le i ti mt chung ta hi tu lai, va chung
ta nhn thy mt vong tron sang c song song vi ng chn
tri.
S phan chiu anh sang t cac tm gng bng nho xu tri
trong dong khng kh lanh sinh ra mt dang qung khac trn
tri, o la ct anh sang. Tham gia vao tro chi nay cua anh sang la
nhng phin bng tri trong bu kh quyn theo phng nm
ngang. Cac tia mt tri va lo ra khoi ng chn tri p vao cac
canh di ang dao ng cua nhng phin bng o, chung phan xa
va p vao mt ngi quan sat. Khi nhng tinh th nh th co
nhiu trong khng kh, cac hnh anh gng cua mt tri p ti
mt ta t cac phin bng ln le se nhp lai thanh mt hnh duy
nht, do vy chung ta thy hnh anh a mt tri keo dai, b bin
dang n mc khng th nhn ra - mt con ng nho toa sang t
chn tri hng ln bu tri.
Ta thng nhn thy s phan chiu nh th trn mt nc.
Ban hay nh lai con ng anh trng trn mt ao, h. o khng
phai la cai g khac hn la s phan chiu gng cua mt trng, ch
co iu s phan chiu b bin dang kinh khung, no b keo dai trn
mt nc gn ln tn. Nc khe gn song phan chiu anh trng
di ay nc lam cho ta thy nh co hang chuc phan anh ring
bit cua mt trng tao thanh mt con ng dai nho toa sang.
Ai cung a tng quan sat c hin tng tng t nhiu ln
vao mua ng trn nhng ngon en ngoai ng ph. i khi co
th nhn thy dang qung o trong luc tuyt ri tri lng. Nhng
bng tuyt nho khi ri xung t se phan chiu anh sang mt tri,
va trn tri xut hin mt ct anh sang ln.
T thn trng a tht hai hung, vy ma nhiu khi ct sang
y lai xut hin trn nn tri ang to rang chiu - nhum mau sc
o. Ti nh hi con nho, khi ti sng cung gia nh ni lang qu,
BN CANH IU B N
29
vao mt bui chiu, ao anh o a xut hin trn tri. Tht la mt

thi bui nhn nhao. Khp lang y o ni ln cac am cp. Ban
m, nhiu luc rn ln ting sung n. Co g ang ngac nhin khi
mt hin tng d thng trong t nhin lai gy ra s ln xn
trong lang? Moi ngi ra ng ban tan v s kin khng th hiu
c. Con cha ti, mt giao vin trng lang, th ra sc i thuyt
phuc nhng ngi nng dn m tn rng nhng cng vic di trn
gii chng co g can h n cac hin tng trn tri. Mai khuya
cha ti mi tr v nha va bun ru bao me ti rng la ng khng
thuyt phuc c nhng ngi m tn.
Con ban a bao gi c nhn thy vong cu vng sang bao
quanh mt tri? Dang qung nay c tao thanh khi trong khng
kh co nhiu tinh th bng sau canh khuc xa nhng tia mt tri
tng t nh lng knh thuy tinh vy. Phn ln cac tia khuc xa
nh vy khng c chung ta nhn thy, chung bi khuych tan
trong khng kh. Nhng co nhng tia sang t mt s tinh th i ti
mt ta. Nhng tinh th o phn b trn tri theo ng vong tron
quanh mt tri. Chung ta u thy tt ca cac tinh th o sang va
ch o, chung ta nhn thy mt vong tron sang phn pht sc cu
vng.
V sao lai co sc cu vng, hiu c iu nay khng kho
khn lm. Vn khi qua lng knh, tia sang khng ch b khuc xa,
ma con b phn giai ra cac mau quang ph. Do vy phn bn trong
cua qung tron co sc o, con phn ngoai co sc xanh nhat.
Ngi ta nhn thy la qung tron thng rc r nht cac
bn, ni no ct ngang vi vong tron nm ngang gn mt tri. Lp
tc y i khi xut hin nhng vt sang - nhng mt tri gia.
Thng chung xut hin khi mt tri cao khng ln lm trn
ng chn tri, con phn con lai cua vong tron th khng c
nhn thy.
Nhng tinh th nao tham gia vao cuc biu din nay? Cac th
nghim c bit a em lai cu tra li khi cac nha khoa hoc c
gng tai tao nhn tao trong phong cac mt tri gia. Hoa ra la cac
mt tri gia ch xut hin trong khng kh co tri giat cac tinh th
Vladimir Mezenxep
30
bng sau canh, va v hnh dang th chung nom ta nh ... nhng

cai inh. Hnh dang cua chung - vi cai mu nho bn trn - cho
phep chung tri trong khng trung v tr thng ng. Anh sang
khuc xa bi nhng mt bn.
Va iu phc tap c giai thch mt cach n gian
By gi chung ta se lam sang to iu b mt cua nhng cy
thanh gia trn tri.
Co le, vi t cach la mt bng chng v s tn tai nhng sc
manh thuc th gii bn kia, khng th nao ngh ra c cai g co
tnh hin nhin thuyt phuc i vi ngi m ao hn la mt hin
tng hoan toan v hai xay ra trong kh quyn! Con vic giai ap
im bao khung khip th khng co g phc tap. Toan b iu b
mt la ch, khng phai bao gi cua chung ta cung nhn thy trn
tri mt dang nay hay dang khac cua qung mt cach tron ven.
T vng mt tri con ang xung thp n chn tri hay a
khut hn sau chn tri, chic ct dai toa sang keo dai ln pha
trn - o la hnh anh bin dang cua mt tri. ng thi cung hin
ro mt phn cua qung tron pha trn mt tri. Chic ct toa
sang ct ngang phn qung tron y va lam mt chic thanh gia to
rc sang.
Ln khac, qung sang nom ta nh thanh gm c cua ky s.
No co th nhum o trn nn tri rang chiu. T o sinh ra nhng
chng c nha vit s cho rng ho a nhn thy nhng thanh
gm nhum mau trn tri!
V. Gavrilp, tac gia cun sach Nhng hin tng anh sang
trong kh quyn k rng ng a quan sat thy nhng cy thanh
gia tng t xung quanh en ng Lningrat: Ti a quan sat
c mt canh tng tht la lung vao nm 1974, khi ti nhn t
cu Lityni sang ai l Lityni. Hai day en doc ng a tao
ra hai tuyn gm nhng thanh gm rc sang va nhng cy thanh
gia dai. sang cua cac hnh anh o ln n mc co th trng
chung ro mn mt cach en c vai bc. Li gm dai chng
BN CANH IU B N
31
bn, nm met, cai chui - met ri hai met. Hai day en ung
a theo gio a tao ra hai day gm nh c treo trn khng
trung va chao ng nh lan song. Hin tng ep him co y keo
dai hn hai ting ng h.
Co th ng thi nhn thy hai cy thanh gia. Ban hay hnh
dung la trn tri hin ro ch cac phn thng ng cua qung
vong tron va phn vong tron nm ngang k vi mt tri. Khi giao
nhau, chung tao nn nhng cy thanh gia nm ca hai bn mt
tri.
Trong mt trng hp khac, chung ta nom thy canh mt
tri co mt phn vong tron nm ngang. No b ct anh sang ct
ngang, ct nay t mt tri hng ln trn va xung di. Va th la
cy thanh gia c tao thanh.
Tt ca u c giai thch bng nhng nguyn nhn t
nhin! Thin nhin a dang v cung trong cac biu hin cua mnh.
Nhng biu tng bnh thng va la thng, d hiu va kho
hiu, a va cha c giai thch - tt ca u tun theo quy lut va
co nguyn nhn vt cht. ni ma ngi m tn nhn thy s
huyn hoc th khoa hoc tm va phat hin ra quy lut. Ro la, mt
cai g o cc ky b n, khn lng, nhng nu ta am hiu th lp
tc iu khng giai thch ni se bin i khng con du vt.
y, cn nh lai ln na v tri giac chung ta. Khi ta noi v
thai cua con ngi i vi t nhin, v vic con ngi hiu va
anh gia t nhin nh th nao, th chung ta thng ngu y o la
th gii quan. Nhng nh th vn con thiu! y, tri giac, cam
thy v th gii nhiu khi ong vai tro to ln co tnh quyt nh.
Trong no cha ng nhng cn nguyn cua cac khai nim m tn
rt nhiu ngi hin ang sng trn trai t.
ung, ho bit rng th gii tn tai theo nhng quy lut nht
nh, ho khng tin vao nhng cu chuyn c xa v nhng s
thng thin ky diu hay s sang th trong vong sau ngay, nhng
... Nhng u o trong thm tm vn con tn tai mt cam giac
cha giai thch c v s hin hu, thm ch v s ch i mt cai
g o huyn b va ln lao - cai co th xoay chuyn c tin trnh
Vladimir Mezenxep
32
cua cac s kin, anh hng c ti s phn chung ta. iu cha

nhn thc c y, bc l ra khi ngi y cham tran vi nhng
iu ky la, cha tng bit.
Con nu nh y thc cua ngi o con ang sa ly, trong
nhng ngo cut ti tm cua th gii do tn giao dng ln, th co g
ang ngac nhin khi ngi o nhn nhiu hin tng cua t nhin
theo mt cach hoan toan khac. Nhng dong ghi di y cua mt
n tu s v qung phc tap co th la mt minh hoa ro rang cho
iu noi trn.
Chuyn xay ra vao nm 1877. Khi y la thang ging, tit tri
gia but, ba ta nhn thy hai bn mt tri xut hin hai cai a
vang trong a la cy thanh gia, hai bn mt tri treo l lng mt
chic lim, li lim mau xanh, can lim o nh la; con ban thn
mt tri th nm trong mt cy thanh gia khng l.
N tu s a nhn thy mt qung phc tap, nhng oc tng
tng a gi cho ba ta nhn thy ca nhng a vang va chic lim
o nh la.
... Nhn y, cn k rng theo bao ch th gii, phi cng vu
tru My Cnrat, thanh vin oan phi hanh tau Apl - 12, luc ha
canh xung b mt mt trng a quan sat thy qung xanh xung
quanh ng ta. Ngi ta vn cha giai thch c nhng quy lut
vt ly nao a tac ng trn o.
Nhng v thn nui Anp
Ti a oc cu chuyn truyn thuyt ep nay t thi th u.
Nhiu nm trc, cac tnh Thuy S a n ra mt cuc khi ngha
nhn dn. Hi y, t nc nay con nm di ach bon xm lc
ngoai bang. Lanh ao cuc khi ngha la ba anh em no. Ho la
nhng ngi dung manh va can trng. Nhng ngi khi ngha
a dung cam chin u v t do va c lp cua t nc mnh.
Nhng bon ap bc manh hn. Hang ngu nhng ngi khi ngha
ngay cang t dn i. Ri n mt ngay ch con tr troi ba ngi anh
em can am. Va anh tra bon lnh ngoai bang hung bao, ho va
BN CANH IU B N
33
rut su vao trong nui. Khi ho va ti c vung tuyt vnh cu,

bon lnh khng dam ui tip na va rut xung nui. Ba ngi b
ui ln nui co th ngh ra mt cach g o dit chung th sao?
Con ba anh em lai trn nui cao. Ho tha cht t do y con
hn lam n l di ng bng. Tnh yu t do cua ho manh n
nh vy t. Va tnh yu o a chin thng cai cht! Ca ba anh em
khng cht, ma c i su vao trong nui ch cai ngay v ai, khi moi
ngi se c t do.
T o ho ngh lai trong nui va m trong gic ngu. Ho m
thy t do va hanh phuc cua t nc thn yu, m thy t do va
hanh phuc trn toan trai t.
Thnh thoang, mt trong ba anh em i xa va leo ln trn
nh nui phu y bng gia. Khi o, nhng ngi sng trong cac
thung lung nhn thy trn nn cac am my bong hnh khng l
cua chang. Chang ngc nhn th gii ri su mun tr v vi anh
em mnh. Vn cha! - chang noi. - Ngay giai phong v ai con
cha n.
di.
Ca ba anh em th dai, va nhng khi tuyt l lin ao xung
Truyn thuyt vn ch la truyn thuyt, nhng y la mt

chuyn hoan toan khng hoang tng ty nao. Chuyn o xay ra
cach y khng lu lm va cung rng nui Anp. Mt nhom nho
nhng vn ng vin leo nui a leo ln mt trong cac nh nui
y. Tt ca u con tre, ngoai tr ngi dn ng, mt ng lao
ngi min nui. Nhiu ngi trong s ho mi n nui ln u tin.
Luc u tt ca u hm h va nhanh nhen. Nhng cang leo ln cao
cang tr nn kho i hn. Chng bao lu sau ai ny u mt ph.
Ch con ng gia dn ng vn i nh trc: ng kheo leo
nhay qua cac khe nt, d dang leo vt cac mom a. n hai gi
tra, khi cac nha th thao a ln n cao gn hai kilmet, mt
lan gio lanh t pha bc bng thi ti, bu tri b nhng am my
en thm day c bao phu, ma bt u ri lt pht. Nhng ngi
dn ng cho bit la cung sp n ch ngh ri. hai nhm
phut sau, ho ti gn mt cn lu nho a en sam lai v thi gian.
Vladimir Mezenxep
34
Trong cn lu co tr loai nhin liu kh - o la mt phong tuc

trong nui - va my phut sau, ngon la a bung chay trong lo.
Nhng nha th thao a ti tnh lai ngi si m, h qun ao t
va nu ba n tra. Hai gi sau, khi trn bu tri lai lo ra vng
mt tri c a vung rng nui, nhng vn ng vin leo nui a
ngh ngi lai sc quyt nh ln cao hn. Cui cung ho leo ln mt
trong nhng nh bn cua ngon nui ho a treo. Lan gio manh thi
t pha bc vn dn nhng am my v pha nam nh trc. Luc
y, mt tri a nga xung chn tri, va nhng tia sang cua no ht
t di ln chiu vao moi ngi.
Ri iu bt ng a xay ra. Mt trong nhng chang trai o
a vt ln trc ng gia dn ng va la ngi u tin leo ln
nh. Ngay luc y, khi anh ta va t chn ln tang a, pha
ng, trn nn cac am my hin ln mt bong ngi khng l. Cai
bong o ro rang n ni tt ca moi ngi u ng sng lai nh
theo mt mnh lnh.
ng gia dn ng im tnh nhn cai bong ngi khng l,
nhn nhng chang trai lng ngi i trong ni hoang s, oan ng
mm ci noi:
- ng s! Vn thng th ma, - ri ng treo ln tang a.
Khi ng ln ti trn o va ng canh ngi vn ng vin
kia, trn nhng am my lai xut hin mt bong ngi khac to ln
bn canh cai bong th nht.
ng gia dn ng bo cai mu n m ra khoi u va vy no.
Lp tc mt trong nhng cai bong kia lp lai c ng y: canh tay
to tng gi ln u, bo mu ra va vy vy. Khi y, ngi vn ng
vin cung gi cao chic gy cua mnh. Cai bong khng l cua anh
ta cung lam ht nh th.
- Tht la ky diu!
- Chng bao gi co th tin c! - Nhng nha th thao leo nui
ku ln. Mi ngi u mun nhn thy bong cua mnh. Nhng
chng bao lu, cac am my a che lp mt tri ang ln khut
sau chn tri ri nhng cai bong la lung cung bin mt.
BN CANH IU B N
35
Trong lch s khoa hoc, ngi ta goi hin tng kha him hoi
nay la bong ma Brcken, theo tn goi cua nui Brcken ty u.
Sut nhiu th ky trc, ngi ta vn quan sat thy nhng cai
bong khng l trn nui nay. i vi nhng ngi m tn th o la
nhng ke t th gii bn kia ti. Trong dn gian ngi ta noi rng
trn nui Brcken ang din ra mt vu hi quy s.
Tuy nhin, nhng bong ma khng l trn nui chnh la nhng
ngi ang trn nui. iu o xay ra nh th nay. Vao luc sang
sm, khi mt tri moc, ban leo ln nh nui. phn bu tri i
din mt tri co nhng am my hay sng mu day c. Cac tia
mt tri khi xuyn qua am sng mu ban mai se chin sang thn
hnh ngi, bong cua ngi o ht ln my, va trn o, nh trn
mt man anh ln xut hin dang hnh khng l.
Moi ngi u bit mt iu tng t: ban nh iu g se xay
ra nu trong cn phong ln, ban ng gia ngon en va bc tng
gn en. Trn tng se xut hin bong cua ban, va cai bong to hn
ngi tht.
Thnh thoang, cac phi cng cung bt gp bong ma Brcken.
Khi bay trong cac am my, ho nhn thy ao anh mau xam cua cac
may bay co vong cu vng bao quanh. Nhng ngi a tng n
min cc bc u k rng ho a nhiu ln thy trn bng xut
hin nhng cai bong ln. iu nay xay ra khi mt tri bc cc nm
chn tri, roi sang rc r va co sng mu.
Th con nhng vong cu vng bao quanh cac bong th sao?
Ta nh lai rng anh sang trng la anh sang phc hp, no bao gm
nhiu tia co mau va co th phn tach ra cac hp phn. iu nay
xay ra trong cn ma khi ta nhn thy cu vng. Cac tia sang cua
mt tri phan chiu t cac giot nc ma va c phn tach thanh
cac mau cu vng.
Sng mu va my c cu thanh t nhng hat nc rt nho
hay cac tinh th bng. Khi cac anh sang trng cua mt tri i
xuyn qua gia chung, no cung b phn tach thanh cac hp phn.
V vy, ma chung ta nhn thy xung quanh cac bong vng trn nui
hao quang ngu sc ging nh cu vng vy.
Vladimir Mezenxep
36
Nhiu ngi quan sat thy mt hin tng tng t: vao

nhng m co sng mu, co th nhn thy nhng vong cu vng
bao quanh bong en trn cac ct en ngoai ph. Vao bui ti mua
ng, ban hay nhn qua ca s t co nhng tinh th bng nho
xu bao phu, khi nhn cac en ng, ban se thy en nh c
eo vng min. Hoc ban hay th nhn vao mt bong en sang
sau khi a hi ti h mt, ban cung se thy cai vong cu vng y
xung quanh bong en.
Con nhn thy vng hao quang quanh u mnh, ban ch
cn dy sm vao luc sng cha bc hi ht khoi co xanh, ra ng
quay lng v pha mt tri va nhn vao bong mnh trn co.
o la ly lch cua mt trong nhng hin tng quang hoc
trong kh quyn ma nhiu khi gi nhng ngi m tn y ngh v
nhng sc manh thuc th gii bn kia. Co ln, ti nhn c mt
bc th cua mt vn ng vin trt tuyt trn nui - mt trong s
cac c gia cua nhng cun sach do ti vit, trong o co oan:
Cach y khng lu ti co dp c chng kin mt hin tng t
nhin him co. Chung ti ang tp luyn xut phat nhanh trong
nui. Bng nhin trn khe nui, cao tt ni chn tri hin ra mt
oan ngi khng l. Ho co s ngi nh chung ti. Nhng hnh
ngi hoa thanh nhng cai bong trn nn tao bi sng mu. Tt ca
u minh bach va ro net nh hnh chiu trn mt man anh ln
vy. Xung quanh mi ngi khng l u co mt vng hao quang
toa sang. Mi ngi chung ti u nhn ra mnh trong tng cai
bong y.
Mt tri xanh
Mt hin tng khac thng nh mau xanh cua cac tia sang
mt tri cung thuc v cac hin tng t nhin ky la co lin quan
n thin th ban ngay cua chung ta.
Nm 1950, ti ngh tai mt trong nhng trai an dng trn
b bin Bantic. Ngi bung bn hoa ra la mt giao vin vt ly,
mt ngi noi chuyn vui ve, thu v, rt yu thin nhin. Co ln,
ti cung anh ng trn b dc ng thng ngoan canh hoang hn.
BN CANH IU B N
37
Kh tri tht mat me va trong sang. Nhng tia nng mt tri phan
xa lai trong bin thanh mt con ng nho dat vang dai dng dc.
Mep di mt tri a khut di mt nc.
- Anh bit khng, - bng nhin nha vt ly noi, - by gi chung
ta co th nhn thy tia sang xanh y. Tt ca moi iu kin
iu o xay ra u thch hp. Ch co iu la phai nhn tht chm
chu vao! - anh ta nhc ti.
Mt phn ln a mt tri a chm xung bin, va v s bo
qua thi im cn thit, ti nhn khng ri mt vao mt tri. No
nhanh chong khut sau chn tri. Gi ch con lai mu cui cung
cua mt tri.
- Nhn ka! - Ca hai chung ti ng thanh ku ln.
Cai g vang cua mt tri chm xung bin, va trong khoanh
khc y, tai ch trc o la mt tri, xut hin mt loe sang mau
xanh rc r. No c nhn thy gn hai giy ng h.
Co th quan sat c hin tng ep e, la ky nay cua t
nhin phn nhiu la trn bin. Chng han, vung b bin
Ariatic, co th thy c tia sang xanh hu nh vao bt ky ngay
ep tri nao - vao bui sang luc mt tri moc va bui chiu khi mt
tri ln.
Cac nha khoa hoc va nhng ngi yu thin nhin a quan
sat c hin tng nay nhiu ln Mhic, Chil, a Trung Hai,
bc Phi, bin o...
Lin X, ngi ta thng quan sat c hin tng thu v
nay cua t nhin tai vung b bin Bantic. Cung co th nhn thy
no nhng vung khac.
Con by gi chung ta noi v nhng b n cua hin tng
nay. phn tch c anh sang trng thanh quang ph, ch cn
co trong tay mt lng knh thuy tinh. Nhng cac lp khng kh
cung co th ong vai tro cua lng knh, ch co iu la khng phai
lun lun co th thy c iu o. S phn tch anh sang tr nn
c bit ro rang khi mt tri hay cac v sao ha xung ng chn
tri. Nu nhn qua ng nhom vao mt ngi sao nao o nm chn
Vladimir Mezenxep
38
tri, ban se thy ngi sao o khng phai la mt im sang rc r,

ma no se co hnh dang mt cy ct nho c trang im bng cac
sc cu vng; phn trn cua no co mau tm, con phn di co mau
o. Hnh anh ngi sao dng nh b keo cng ln trn va xung
di.
a mt tri c chung ta nhn thy cung b keo dan ra nh
vy. Nhng kch thc cua mt tri ln hn nhiu so vi kch
thc ngi sao, va no lai chiu sang rc r, v vy mau sc mt tri
khng thay i mt cach ro rt. y, nhng mau sc khac nhau
chng ln nhau. Thc cht chung ta nhn thy khng ch mt cai
a mau trng cua mt tri, ma ca mt cai a mau chng ln
nhau. Khi chng ln nhau nh th chung phat ra mau trng.
ng thi, cac mep trn va di cua mt tri - nhng ni
cac a mau khng b hoa trn, - vn co sc mau; mep trn co mau
xanh l va xanh l trn vi xanh la cy, con mep di co mau o.
Vy ban a oan c vt sang xanh xut hin nh th nao ri
ch?
Mt tri ang ln xung ng chn tri. Gi ch con co mt
dai sang nho hep. Vai giy sau la vng thin th ban ngay se mt
hut khoi tm mt. Vao luc y, trn ng chn tri ch con cac
mep trn cua hai a mau - xanh la cy va xanh l. Nhng cac tia
xanh l va xanh la cy i qua b day cua bu kh quyn trai t
khng phai u nh nhau: cac tia xanh la cy lot qua o d dang,
con cac tia xanh l b phat tan bi khng kh va hu nh khng ti
c mt ta.
Vy la luc o co th thy c mt mu nho mu xanh la cy
cua mt tri! Nu khi y nhn vao no qua ng nhom th co th thy
cai dai sang hep c mt vng hao quang mau xanh la cy vin
quanh.
Con khi mt tri ang ln bin mt di ng chn tri, no
ht ln tia sang cui cung mau xanh sang ma mt thng nhn
thy c. Tt nhin, cn co nhng iu kin nht nh iu o
xay ra. Khi o, khng kh phai u kh, va iu cn ban la phai
BN CANH IU B N
39
trong sut. Chn tri phai ro rang, khng co my va sng mu che

khut.
Nu ban gp may mn th ban co th nhn thy c ca tia
sang mau xanh l. Ngi ta a thy no vai ln. Nhng iu o rt
him khi xay ra, ch trong iu kin khng kh c bit trong sut
ma thi.
Tuy nhin, ti ngh rng ban se hai long v vic nhn thy
mau ngoc bch trong cac tia sang mt tri. V nu tin vao truyn
thuyt c xa cua ngi Xctlen th ai nhn thy tia sang xanh du
ch mt ln trong i ngi o se hanh phuc trong tnh yu...
Thit tng, hin tng thin nhin ep e nay khng th
nao co lin quan ti nhng khai nim m tn v th gii xung
quanh. Song, i vi nhng ai tin vao sc manh siu nhin thuc
th gii bn kia th tai hoa chnh la ch ngi o nhn nhn theo
cach ring cua mnh bt ky mt hin tng la thng nao - ngha
la nhn thy cai huyn hoc trong o. Cung vy i vi hin
tng mt tri toa tia sang mau ngoc bch xung trai t. Hin
tng y c tip nhn khng phai nh mt hin tng him hoi
nhng rt t nhin, ma nh mt im bao nao o cua thng .
Con co nhng iu nh th
Ao anh va qung sang nhng bong ma trong nui, mt tri
nhiu mau sc - tt ca nhng cai o la sang tao cua chnh t
nhin. Nhng trong lch s con xay ra nhng iu khac na.
Nm 1914 chin tranh th gii th nht bung n. Trn mt
khu vc cua mt trn Nga - c a xay ra mt iu ky la: trn
nn nhng am my ban m xut hin hnh anh khng l cua
tng c me Kadan. Hnh anh o ro n ni hang ngan binh lnh
u nhn thy c. iu ky la cha tng thy o c anh gia
nh im bao la thn linh cung chin u vi qun Nga chng bon
c.
Song khi tin tc v hin tng nay truyn lan khp th
gii, mt s t bao nc ngoai a vach trn tro ao thut o: iu ky
Vladimir Mezenxep
40
la kia cua ngi Nga hoan toan khng phai la iu ky la, khng
th goi no la cha tng thy c. Nhng quan t t thi Ai Cp
c ai a tng cho cac tn thy nhng canh tng tng t.
Trong canh tranh ti tranh sang cua ngi n xut hin hnh anh
to ln cua cac v thn co hao quang bao boc. Bng cach ap dung
nhng quy lut quang hoc ma ch co ho bit c vao thi gian o,
cac vin quan t t a cho cac tn c thy thn linh.
By gi chung ta a bit c b mt cua nhng tro ao thut
nh vy. o la chic en chiu, hoc nh ngi ta goi trc kia:
en thn m ra vao nhng luc cn thit. Mt vin t t ng
trn mai n. ng ta ng mt v tr sao cho hnh anh cua ng ta
khi i qua khe h se p vao mt trong nhng bc tng cua n.
Khi ngi o chuyn ng, cai bong to tng cua ng ta trong
n cung chuyn ng. Cai khe c ong lai va hnh anh bin
mt. gy c n tng manh hn i vi am ng, m nhac
c c ln trong n, mui cac cht thm khac nhau thoang
thoang trong lan kh linh thing.
Sau nay, iu ky la o cua quang hoc con phuc vu bon la
bp u loai u ch mt th ky. Mc du nhiu ngi a bit c
b mt n gian cua no, bng sang ch v en chiu mai n nm
1799 mi c cp. Nha vt ly Rbecxng a s dung en chiu
anh la nhng ngi m tn trc khi cng b phat mnh cua
mnh. Vao nm 1797, ng t chc Pari mt cuc trnh din trong
o ai mua ve co th c xem linh hn cua bt c ngi cht nao.
Rbecxng cung a tng sang Nga. Trn ng ng tr v,
Pltxc, cac giang vin chung vin dong Tn a ngh nha ao
thut giup ho rn e mt trong nhng hoc vin cua chung vin.
Mt thanh nin, nh cac c cha dong Tn nhn xet, co khuynh
hng chnh thng giao. Sau khi thy c mt chic en chiu
mt phng tin tuyt vi rn day, c s ng y cua
Rbecxng, ho a chiu cho ga trai no xem linh hn cua ngi
cha a qua c cua ga quy s b bt xung a nguc v ga a tr
thanh tn chnh thng giao ch khng phai la tn ao thin
chua. Sau o Rbecxng a m ta t m cu chuyn nay trong hi
BN CANH IU B N
41
ky cua mnh, thm ch ng con minh hoa bng tranh ve cua ng

na.
Khi nhng tro ao thut cua chic en thn thi khng con
lam cho moi ngi ngac nhin na, nhng ke m hoc lai ngh ra
nhng hnh chic gh gm hn. Tng c me Kadan chnh la mt
hnh anh nh vy c chiu cho binh lnh xem dang phong ai
tht to trn nn nhng am my ban m nh cac en chiu. Sau
o nhiu nm, vao nm 1920, tro ao thut o c lp lai trn
sng Vixla. Trn tri hin hin tng c me
Taenxtkhpxkaia: c me a phai ng ra giup qun Ba Lan
trong mt cuc chin u chng lai bon Bnsvich. Nh chung ta
bit, iu o chng h co tac dung g.
Cui cung, ti mun k v mt cu chuyn him co xay ra
trc kia tai mt nha th C c giao Ba Lan. Trong luc lam l,
mt ga quy s hin ln trong khng kh. Mc du voc no khng to,
nhng tt ca nhng ngi trong nha th u nhn ro cp sng va
cai ui cua no.
Nhiu nm tri qua, va quy lai xut hin trong ngi nha th
o. S tht la ln nay ch co ngi gac tu vin nhn thy no ma
thi. Nhng ng ta a vin ht cac thanh ra th rng ng ta
khng th nhm c.
75 nm sau, cac nha nghin cu c hoc sc nh n s hin
hin cua quy s va quyt nh tm cho ra s b n trong o. Ho a
chu y n mt iu la trong nha th, tai ni quy s hin, mt ch
d thy co treo mt chic gng kim loai a b bui rm phu kn.
Sau khi xem xet no, cac nha khoa hoc oc thy dong ch ma nh
o ho bit c rng, khi xa, chu cua chic gng nay la nhn vt
trong nhiu truyn thuyt dn gian Ba Lan tn la Pan Tvapxki
sng vao th ky XVI, ng a tng nghin cu thut chiu hn,
chim tinh hoc va cac khoa hoc khac. Trong s bin nin nhng
nm o co mt ln ng ta a goi hn ngi v qua c cua vua
Dicmun nh Auguxt. ng thi (ban hay chu y n chi tit
nay), Pan Tvapxki lun lun mang bn canh mnh u lu, cy
thp t co hnh chua Gixu b ong inh cu rut va chic gng.
Vladimir Mezenxep
42
Cuc tm kim ngng lai o bng i vai chuc nm. Mai thi
gian gn y, ngi ta mi tip tuc cng vic nghin cu. Ly do
cua no la cac cuc tranh lun v chic en "thn": liu no co xut
hin Ba Lan ngay t triu ai vua Dicmun nh Auguxt hay
khng?
S liu khng nh rng, Pan Tvapxki a cho vua thy lai
khun mt ngi v qua c cua mnh. Chung ta tin vao iu nay.
Vy ng ta co th lam iu o bng cach nao? Co le, ng ta a s
dung en chiu. o la y kin cua a s. Nhng cung co nhng y
kin khac c nu ln: chic en "thn" qua to, ng ta kho co th
giu c nha vua. Cn phai i tm mt "kh cu" khac.
Va khi o ngi ta nh ti chic gng. Khi cac nha khoa hoc
nghin cu no ky lng mt ln na th ho phat hin ra chic
gng o co nhng hnh anh khac nhau, trong s o co hnh ve
hoang hu va quy s!
Nhng hnh anh c khc trn kim loai di nhng goc
khac nhau co th phan chiu c tia sang. Nh vy, chic gng
la mt loai en chiu c ao. Phu thuc vao vic ngi ta t
gng di goc nao theo ngun sang, co th nhn thy hnh anh
nay hay hnh anh khac trn man anh.
Nhng vao thi o th man anh co th la cai g y? Rt n
gian: khoi bc ln t cac bnh hng a ong vai tro cua mt man
anh. Va trong cac cun khoi a hin ln nhng hnh thu sinh ra t
th anh sang o trc mt nhng ngi xem y sng st.
Trong cu chuyn hoang hu "hin hin" nay, Pan
Tvapxki a tru liu trc moi vic. Con vi ga quy s th lai la
mt s ngu nhin. Co le khi chun b cho ngay l, cac thy tu a
lau sach gng khoi bui bn.
Trong ngay l, nha th c chiu sang rc r. Lan khoi t
cac bnh hng bc ln trn trn trn. Va ga quy s be nho n
trong gng lin xut hin trc mt nhng ngi ang cu
nguyn.
BN CANH IU B N
43
No a lai xut hin ln th hai trc mt ngi trng coi tu

vin trong nhng iu kin tng t. Va o la ln hin hin cui
cung cua no. V thy tu hoang s a qung ca trum cha khoa, va
nhng chic cha khoa a lam h hai hnh khc cham n trong b
day lp gng.
Con nu o la mt ngi m tn, th ch cn mt iu g o
xay ra la oc tng tng cua anh ta se ve nn tt ca nhng g co
th co. Mt khi trong y thc cua mnh, anh ta a sn sang on gp
quy s, th i vi anh ta trong t nhin se lun lun co sn nhng
hin tng va iu kin nui dng cai u oc mng lung thn
b cua anh ta.
Vladimir Mezenxep
44
" CHO HI BNG GIA SINH RA AM CHAY?"
Nhng iu kin ky diu cua in trong kh quyn

"... Ti nh mai cu chuyn nay. Khi o la mua xun nm
1941, mt ln vao ban m, me ti thc dy va v cung hoang s:
ngoai sn, gia m khuya thanh vng, tri sang nh ban ngay
Hn na, anh bnh minh o u phai hin ln phng ng nh
moi khi, ma la pha hoan toan khac - phng Bc. Me ti t nhu
rng ngay tn th a n nh trong kinh phuc m a phan
truyn. Chng ngh lu la g, ba lin anh thc anh em ti dy eo
thanh gia vao va vi vang k cho chung ti v toa phan x gh
gm cua c chua tri ma co le ch vai phut na la se xay ra.
Chung ti cung hoang s va sut m y khng tai nao chp mt
c. n sang, dn lang u cho rng hin tng la lung o bao
trc mt tai hoa to ln nao o ang ti gn. (Trch th cua mt
giao dn tre theo phai ty l A. Taernp gi bao "S tht
Kmxmn").
Cc quang
Trong mt bai th cua mnh, Mikhail Lmnxp co vit v
hin tng t nhin nay: " lam th nao cho hi bng gia sinh ra
c am chay gia mua ng lanh leo?"
Ngi dn phng bc thng thy bc cc quang. Tht kho
ma tm thy mt hin tng nao khac cung ep, hung v va lam
ngi ta sng st n th v tro tinh nghch y sc ve cua cac sc
manh trong t nhin.
Nhng vong tron khng l rc r va lun chuyn cac sc mau
xanh, da cam, o, vang trn tri; nhng tm man anh sanh mau
xanh ngoc bch nhum o treo cao trn bu tri; nhng mui tn
anh sang nhiu mau sc thot bng ln ri tt i. Anh sang huyn
BN CANH IU B N
45
ao trn tri cao nhp nhay nh ngon la c gio thi chn vn

vy.
Nhiu khi cc quang bao trum sut hn na bu tri. Tro
chi ky ao cua bao sc tri keo dai hang gi lin, luc tt i luc lai
bng sang.
... Ti nh sut i cai bui ti ngay 20 thang hai nm 1959.
Khi y ti t Maxcva ap tau hoa n mt ga ngoai trn tuyn
ng st Iarxlap. Luc o a gn mi hai gi m. Khi ra khoi
toa, ti dng lai va sng s, v bc tranh ang hin ra trc mt.
Ca vung pha bc bu tri c vin bng hai vong cung khng l
u a.
Mt trong hai vong cung co mau o sang rc r, vong cung
kia mau xanh la cy. Cac vong cung thay i hnh dang lin tuc va
nhanh chong. Chung bin i va xut hin, thay i ch cho nhau,
lp loa cac sc mau khac nhau, phat ra nhng tia sang lung linh
rc r.
Ti a lam quen vi hin tng cc quang nh vy y. Hin
tng nay him gp trn bu tri Maxcva. Nhng cac v xa
hn v pha bc th moi ngi khng ngac nhin g vi cc quang
ca. y lai la mt c im c hu trong moi tri giac cua chung ta:
c cai g him gp, la lung, th dt khoat phai la mt iu b n
lin quan n mt s huyn b nao o. Co iu g xay ra hng
ngay, hoc c thy nhiu ln, th o la le thng chng ang
phai ngh ngi g ca.
Sinh ra trn b Bach Hai, Lmnxp v ai ngay t thi th
u a rt quen thuc vi bc cc quang. y, tt ca moi ngi
u quen thuc vi hin tng nay, nhng liu co ai bit c ban
cht cua no? - iu b n o c am anh mai khng thi nha t
tng sinh Khnmgpor. Thm nhp vao b mt cua nhng
ngon la tri qua la iu quyn ru! Nha bac hoc quyt nh t chc
nhng th nghim c bit.
Nhng sc manh nao y a gy ra cc quang? Lmnxp
gia nh rng nguyn nhn chnh la s phong in trong khng
kh loang.
Vladimir Mezenxep
46
tin chc vao s ung n cua gia thit o, ng hut khng

kh ra khoi mt bnh cu bng thuy tinh va cho dong in chay
qua. Cac th nghim a khng nh nhng iu c oan cua nha
bac hoc. "... Lc in tac dung trong bnh cu a c hut khng
kh sinh ra cac tia sang bt ng bin mt ngay trong chp mt, va
hu nh ngay lp tc lai co cac tia khac bung ln ngay ch o
dng nh tao ra mt s phat quang lin tuc vy. - ng a ghi lai
nh th.
Sau Lmnxp, cac nha khoa hoc khac a nghin cu hin
tng dong in truyn qua cac kh loang. Trong cac th nghim o
ngi ta dung cac ng thuy tinh han kn hai u. a dong
in chay qua ng, ngi ta han cac tm kim loai nho - cac in
cc - vao ca hai u ng; cac dy dn t ngun c ni vao cac
in cc y. Khi kh trong ng cn bng vi ap sut kh quyn
th no khng dn in - trong ng khng phat quang. Nhng nu
lam loang khng kh trong ng i th t in cc nay sang in cc
kia trong ng se sinh ra dong cac hat tch in bay rt nhanh,
tc la bt u co dong in chay qua. Nh o sinh ra s phat
quang do va cham gia cac hat tch in bay nhanh vi cac phn
t kh trong ng.
Kh nao? Luc u o la nit va xi. Sau o ngi ta s dung
kh agn va nn. Nhng ng nh vy c goi la ng kh thp
sang. Nh ta bit, cac loai kh khac nhau se phat sang khac nhau
trong cac en anh sang kh, chng han, agn phat anh sang mau
xanh da tri, nn phat anh sang mau o.
Trong cac phong th nghim, cac nha bac hoc a tao ra cc
quang nhn tao quy m nho nh vy y. iu o co ngha la trn
thc t, hin tng ep e nay v ban cht la mt hin tng in.
Song cac th nghim thc hin vi cac ng kh thp sang vn
cha th ly giai c ht tt ca cac c im cua cc quang. V sao
cc quang lai ch "quy v" cac vung cc cua trai t la nam cc va
bc cc? Chnh cac phn t hay cac tia nao a gy ra s phat
quang trong khng kh trn cao va cao y la bao nhiu? Cui
BN CANH IU B N
47
cung, cn phai giai thch nhng hnh dang v cung phong phu va
thay i khng ngng cua hin tng o nh th nao?
hoc.
tra li nhng cu hoi o cn phai ly giai mt cach khoa
Ngay t th ky trc, nha vt ly ngi Na Uy Birklan a

tin hanh th nghim vi hnh mu trai t. ng ch tao mt bnh
cu ta nh hanh tinh cua chung ta sao cho co th t hoa no c.
Ngoai ra, qua cu o con c phu mt lp sn co th phat quang
do s va p cua cac hat in tch la cac in t t do va cac in.
Nha bac hoc t qua cu nay vao trong bnh khng kh loang
va dung "sung ion" bn pha no bng dong cac hat tch in. Khi
qua cu cha b t hoa, cac hat o c bn ti tp vao toan b b
mt ban cu hng v pha "sung ion" va ban cu o phat quang.
Nhng khi qua cu va c t hoa th s phat quang ch con
cac cc t ma thi.
Nh vy, th nghim nay a mt ln na khng nh mi
lin h gia cac cc quang vi dong cac vi hat in tch. No con cho
thy rng cac lc a t co tham gia nh th nao o vao hin tng
nay. Nhng nhng hat in nao lai co th gy nn cc quang
nhng lp kh quyn trn cao? Vic tm kim li giai ap cho cu
hoi nay a dn cac nha bac hoc n vi mt tri.
a t lu, ngi ta nhn thy rng cac cc quang c bit
hay xay ra va rt manh vao nhng nm ma s vt trn mt tri la
nhiu nht. S lng va kch thc cac vt mt tri mi nm u
khac nhau. C sau khoang mi mt nm, s vt mt tri lai at
mc cc ai. Sau o con s y giam i, va vao nhng nm cc tiu,
sut hang thang tri khng quan sat c mt vt mt tri nao.
Va chnh cac cc quang lai co lin quan cht che vi hin tng rt
xa trai t nh th.
Ngi ta a xac nh c mt bng chng hung hn: khi
mt vt ln bung ln vung kinh tuyn trung tm mt tri, th
sau o 20 - 40 gi, trai t lp tc xut hin cc quang. Cung luc
o, bao t bung n trn trai t. Lin lac v tuyn in cac lan
Vladimir Mezenxep
48
song ngn b suy yu t ngt. in bao va in thoai tr nn truc

trc. Nhng ch dn chnh xaccua a ban b sai pham.
Nhng qua trnh nao xay ra trn thin th ban ngay cua
chung ta vy?
T vung cac vt en, mt tri phat ra nhng dong day c
n cac hat tch in - cac proton, in t. Khi ti cac lp khng
kh loang bn trn cua trai t, chung va cham vi hat kh cua
khng kh (chu yu la nit va xi). Cac nguyn t va phn t cua
kh o bt u phat quang va cc quang xut hin.
Cac qua trnh nay din ra cao chng 100 n 800 - 900
kilmet, i khi con cao hn. Nhng tai sao lai cac cc? Bi v
trai t la mt nam chm khng l: nh bt ky mt nam chm nao
khac, trai t c bao quanh bi mt trng cac lc t, va trng
cac lc t nay anh hng n cac hat mt tri - lam chung lch ti
cac cc. Nh ta bit, cac cc t cua trai t nm gn cac a cc.
Vao nhng nm mt tri phat ra hat cc manh, ngi ta con
quan sat thy cc quang mai v pha nam bc cc va pha bc
nam cc. Chng han vao thang chn nm 1957, c dn vung
Axtrakhan (thanh ph min nam Lin X, ven b Hc Hai) a
nhn thy cc quang. Tnh cht khac thng va him co cua hin
tng cc quang tai cac vung v nh th a gy ra nhng suy
ngh m tn ngay ca hin nay. Bao th ky a tri qua, song cac
quan nim thn b v nhng hin tng t nhin khac nhau co th
lam cho con ngi phai ngac nhin, th vn con o. Co th lit tro
ua gin cua lc in t trong kh quyn trai t vao nhng hin
tng o.
... Nm 1242. Cac chin s cua Alcxanr Nepxki ai con
ang giao chin vi nhng hip s Ttng mang giap tru trn h
Tsutxkl. Bng nhin gia luc hai bn ang hng hai khng phn
thng bai, mt phn vom tri pha bc ang ti sm bng tr nn
sang choi.
Anh sang tht la thng. Dng nh y o di chn tri
mt cy nm khng l a c dng ln, va ngon la cua no, b gio
thi nga nghing ang chp chn mun tt. Sau o, mt tia sang
BN CANH IU B N
49
dai mau xanh vut ct ngang bu tri va bin mt ngay tc khc.

Mt khoang khc sau, trn ng chn tri lai xut hin mt cung
tron sang mau xanh nhat. No ngay cang tr nn rc r va dng
cao ln. Bng t cung tron sang y toa ra mt chum tia rc r
nhay nhot: mau o nhat, pht xanh va tm hoa ca. Anh sang ky la
y toa sang b mt phu tuyt va cac chin binh.
- im tri ri ! - Nhng ngi lnh Nga tht ln tay vi lam
du thanh.
Sau nay, v s quan khi m ta "trn anh trn bng" a
nhn xet rng, vao ngay hm o, nhiu nhn chng a nhn thy
trn khng trung hang trung oan lnh nha tri ti giup
Alcxanr Nepxki ai trong trn anh. Cam quan y v hin
tng t nhin b him nay tht phu hp vi th ky 13 !
Va y la mt v du thi nay. Nm 1941. Dn chung tnh
Vrnegi c tn mt chng kin cc quang, mt hin tng
him co vung trung Nga nay. Cung ht nh xa kia, nhng
ngi m tn coi o la mt iu huyn diu. Trong bc th gi bao
"S tht Kmxmn" khi k v chuyn nay, Tsernp nhn manh :
"Mc du sau o hai ba ngay, cac bao u thng bao hin tng cc
quang him co xay ra trn vung tri tnh Vrnegi, song rt t
ngi tin nh vy. y cn noi chnh xac hn: "s rt t ngi"
y la s nhng ngi tin vao sc manh siu nhin.
Cc quang vn la mt hin tng t nhin phc tap. Nhiu
iu trong o con cha c giai thch, con phai tranh lun.
Nhng khng con nghi ng g na, hin tng ep e nay co ban
cht in va gn lin vi cac qua trnh xay ra trn mt tri.
Th con tro ua gin cua cc quang, nhng cung tron lp loa
va nhng tia sang luc bt luc tt ky d cua no? Hin nhin chung
co lin quan n s thay i cac lc cua trng a t, lin quan
n vic dong cac hat i t mt tri ti khng ng nht v cng
. Song co th giai thch su sc hn nhng hin tng nh
cac vt xung ng trn mt tri va cac cung tron, cac hnh dang
toa sang cua cc quang hay in vu cua cac tia sang, th cn phai
Vladimir Mezenxep
50
nghin cu su hn v cac tnh cht in t cua kh ion hoa plasma.

Vic nghin cu cc quang co mt y ngha to ln; no em lai
cho chung ta khng t nhng c liu v cac lp trn cao cua bu
kh quyn, v thanh phn hoa hoc cua chung, v cu truc, mt ,
v cac qua trnh ang xay ra o. Vic khao sat nay co y ngha
thc tin to ln i vi lin lac v tuyn in.
Vao nhng nm gn y, cac v tinh nhn tao cua trai t
tr giup rt nhiu cho vic tip tuc nghin cu cc quang. Cac v
tinh a cung cp nhiu c liu quan trong v trang thai cac lp kh
quyn ma o sinh ra cc quang.
Mt khoa hoc gn bo vi cuc sng se chng bao gi ch bng
long vi vic giai thch mt hin tng nao o. Va y cung vy:
vic nghin cu s phat quang cua cac kh loang a dn n vic
tao nn cac ngun thp sang mi - en anh sang ban ngay.
"Khi cac thn ni gin"
... Mt ngay he nong nc. Khng kh oi bc n ngt ngat.
Bu tri xanh khng my thoang mt lan gio nhe u o.
Bng pha chn tri un ln mt am my en. hai
mi phut sau, am my a phu kn bu tri.
Gio mat bt u thi. Nhng giot ma bt u ri. Ri ch
mt phut sau ma xi xa trut xung mt t. Nhng tia sang
long ngong rach ngang doc am my en tru nng; o la chp
dai. Sm ni m m choi tai. Nhng tia chp choi loi ngay cang
nhng nht hn. Nhng ting sm ni nhau m vang nh sung
n... Cn ging ang luc d di!
chu u, min nam nc Phap va min bc Italia thng
hay co ging hn ca, con Lin X la vung Kapkaz va trung lu
sng Dnieu.
Trn ao Giava Innxia co vung sut 322 ngay trong
nm la co sm chp. Con cn ging c bit hung d vung nui
BN CANH IU B N
51
cac vung v nam. Co ln vung nui Kapka, khi ging t ang

hoanh hanh, ngi ta m c hn mt ngan ln phong in
trong kh quyn trong vong co mt gi!
lam quen vi nhng b n cua ging bao, chung ta cn
nh lai mt truyn thuyt c Hy Lap. Co mt thi, ch co cac v
thn mi co la. Khi thn Prmet con cha em la xung trai
t, con ngi vn phai sng canh ti tm lanh leo nh nhng loai
cm thu. T khi co la, con ngi bt u n thc n c nu
chn, hoc c cach khai thac va gia cng kim loai, va ho a co
c mt tr thu ang tin cy trong cuc u tranh vi cac loai ac
thu.
Dt, v thn chua t cua th gii, quyt nh trng phat ke
n cp la. Thn Prmt b xing vao mt vach nui a hoang vu.
Hng ngay, mt con chim ng ln bay ti va ly mong vut phanh
ngc thn ra n gan. Heraclit dung manh a cu thn Prmt.
Nu chuyn huyn thoai nay sang ngn ng hin thc th co th
gia nh c rng con ngi ln u tin lam quen vi la la
trong cn ging. Khi phong xung t nhng tia chp lam chay
nhng vt kh no.
S khip s va thn phuc y m tn trc "la tri", sinh ra
trong cn ging a c truyn t th h nay sang th h khac.
Con ngi tin o la vu kh cua cac thn. i vi ngi Hy Lap c
ai, thn Dt la ngi chim gi vu kh o, i vi ngi Xlav th
o la thn Prun, i vi cac b lac Giecmanh, o la thn Oin.
Khi cac thn ni gin ho phong xung u loai ngi nhng mui
tn la gh gm.
Ngay t thi c ai, tinh thn ham m hiu bit cua con
ngi a tm ra mt bin phap hu hiu tranh cho mnh khoi
cn gin d cua cac thn. Ba nghn nm trc y, bn canh cac
n th Ai Cp ngi ta a trng cac cy ct cao uc bng ng,
dung thu nhng on sm set. Nhng ct set o cung c b tr
gn ngi n ni ting th vua Xlmng Giruxalem. Ngi n
nay a tn tai hn mt nghn nm nay va cha h ln nao b set
Vladimir Mezenxep
52
anh hong. Tt nhin, ngi ta giai thch o la nh "c nhn t"

cua cac v thn.
Bit bao th ky a tri qua trc khi ni hoang s trc
"ngon la tri" phai nhng bc trc khat vong hiu bit ban
cht cua no. Th ky 18 a em lai kham pha u tin v no khi
ngi ta xac nh c rng, chp khng phai la mt cai g khac
hn mt tia la in khng l.
Nha nghin cu t nhin ngi My B. Franklin a lam th
nghim sau khi ng gia nh rng trong am my ging cung phat
sinh ra hin tng nh th. ng tha mt cai diu ln tri, va buc
u dy vao chic cha khoa to bng st hang rao ngoai vn.
Khi am my ging keo n, nha bac hoc a nhon tay lai gn
chic cha khoa va ng ... git rt manh. Gia ngon tay va chic
cha khoa a sinh ra mt tia la in. Ban cht in cua tia chp
a c chng minh nh vy.
M. V. Lmnxp cung nghin cu s phong in trong cac
cn ging vao nm 1572 o. Cung vi ngi ban la giao s G.
Richman, ng a ch tao c "chic may sm set". Mt cy sao
t trn mt cy cao, trn cy sao o buc mt thanh st c ni
vi dy dn vao trong phong. u dy dn, ho treo mt cai thc
st va si dy lua. Th nghim nh th tht la nguy him. Trong
cn ging, chic thc st tch in kh quyn manh n ni co
nhng tia la in bn ra t o. Nm 1753, Richman b set anh
cht. Lmnxp vn tip tuc nghin cu. Khng nh rng dy
dn set lam cho set i lch khoi cng trnh cn bao v, ng vit :
"Ti cho rng nn t nhng mui tn nh vy nhng ni con
ngi khng lui ti cho set tiu tan sc manh cua no vao nhng
ch o ch khng phai u ngi hay n th miu mao".
Con ng nhn thc khoa hoc cua loai ngi tht phc tap,
va y mu thun. Trn con ng o a bit bao nhng phat hin
b bo ri, nhng th nghim b lang qun, nhng tri thc b bai
bac! Va chnh y, trn "mt trn chng ging t" v qun i mt
nhng cai ct dn set thi c ai loai ngi lai i phat minh lai cai
a c phat minh. a th, nhng tri thc c tm ra ln na y
BN CANH IU B N
53
phai rt vt va mi c ap dung, ht nh nhng thi xa xa vy.

Bi trn con ng i ln con ng tr s m tn vi moi biu hin
cua no. Nhiu khi nhng ngi n b set anh hong, va iu o
c coi nh "s gin d cua thn linh". Vao th ky 18, trong vong
co ba mi nm ma co ti hn 350 nha th nc Nga b chay v
set anh.
Nm 1756, set anh vao noc nha th Ptrpavlpxki, lam
chay mai vom nha th va gy h hai ban th thanh. Mt thi gian
sau, in kh quyn lai pha hong mai vom nha th. Ch ti khi o,
gii tng l mi chu nh n nhng phng tin "chng lai thn
linh" chng set. Ln u tin Ptecbua va nc Nga xut
hin ct chng set trn noc nha th Ptrpavlpxki.
iu g a xay ra y?
Thc cht, am my ging la mt cquy tch in khng l.
Nhng in tch m tp trung phn di cua am my ging,
con phn trn la cac in tch dng. Ngoai ra, cac in tch dng
cung tp trung chn my. V sao lai nh vy? Cu hoi khng
phai la d tra li. Ngi ta cho rng iu o xay ra do cac hat ma
ri c phun toa ra trong khng kh.
Mi mt giot nc ma u tch in, tm mi hat thng
co in tch dng, con trn b mt la in tch m tng ng
vi no. Trong am my ging lun lun co nhng dong khng kh
manh bc ln. Chung tap vao nhng giot ma ang ri va lam cac
giot o tan thanh tng hat nho hn. Nhng phn nho b gio tach
ra khoi nhn chnh cua cac giot ma u mang in tch m, con
cac phn ln hn con lai cua cac giot ma b v ra lai tch in
dng. Nhng hat nho va nhe hn b dong khng kh a ln cao,
nhng hat nng hn nm lai bn di.
o la cac qua trnh phn b in tch co ban cht kh quyn
cac phn di va trung bnh cua my dng. nhng lp trn trong
cac dong khng khi i ln, cac tinh th bng chuyn ng vi vn
tc ln. Khi va cham vao nhau, chung b v nho ra va cung nhim
in. Bui bng mang cac in tch dng bc ln trn nh my,
Vladimir Mezenxep
54
con cac manh bng kh quyn ln hn tch in m lai ha xung

thp hn va tao ra vung in tch m.
ai th, b cquy kh quyn c nap in nh vy. Tip
theo, nh lut vt ly bnh thng c th hin: cac in tch trai
du hut nhau. V vy, khi mt phn am my ging tch in
dng, phn khac tch in m, th ca hai loai in tch u c
gng hp dn ln nhau. Va in tch m cua my dng va in
tch ng tu lai trn mai nha, cy ci, cung hut nhau nh vy,
nhng khng kh, mt mi trng dn in kem, lai ngn tr s
kt hp o.
... " C may sm set" cua kh quyn c tch in ngay cang
nhiu hn. Cui cung a n luc khng kh khng th con can tr
s kt hp cua hai loai in tch khac du o na. Va nhng tia
chp long ngong bt u loe ln ngang doc bu tri.
S phong in trong khng kh t nong bu khng kh rt
manh. Ap sut khng kh tng t ngt n hang ngan
atmotphere. Tip theo, s vic xay ra cung ging nh s bung n
cua cac kh b nung nong: ni tia chp chay qua lin sinh ra cac
song hi do n ht nh trong bt ky vu n nao. o chnh la ting
sm.
Tia chp thng nom nh mt con sng ln ngon ngoeo co
nhiu nhanh phu ve trn ban a ly. S phong in trong khng
kh xay ra nhng ch t b can tr nht. Chiu dai cac tia la
in o c vai kilmet, i khi at ti hang chuc kilmet!
Con co mt dang khac na cua set, o la set phng. No ta
nh s loe bung anh sang in trong cac am my. Han hu cung
co khi ngi ta co th thy cac loai set khac nhau nh set hnh tn
la, set chui va set hon. Set chui ging nh hat cm sang choi;
trn nn cac am my, set chui trng nh mt ng chm chm.
Set hnh tn la nh chic ln la c phong vao khng trung.
Trong truyn ngn "tia chp en", nha vn Nga ni ting A.
L. Kuprin co m ta mt trng hp thu v xay ra trong cn ging:
"o la mt trong nhng cn ging khung khip i khi vn hoanh
hanh trn cac vung ha du rng ln. Bu tri khng loe ln cac tia
BN CANH IU B N
55
chp ma co ve nh la tt ca u toa sang nh anh chp lung linh

cac sc mau xanh da tri, xanh thm va trng loa. Va khng h
nghe thy mt ting sm nao...
Va ri ti nhn thy tia chp en. Ti thy bu tri man pha
ng sang ln do anh chp, no khng tt i ma luc th toa rng ra,
luc th tht lai, va bng nhin trn bu tri xanh lung linh nhng
tia chp la y ti nom thy ro la lung tia chp en loe ln trong
khoang khc. Lp tc, cung vi tia chp y vang ln ting sm
kinh hoang nh xe rach bu tri va mt t va nem ti xung
nhng m t mp m".
Nhn thy tia chp en - lam sao lai co th nh th c?
iu b n la ch mt ngi a b choi loa v s nhp nhay lin
tuc cua anh sang rc r. Va khi bung ln mt tia chp choi loi hn
na, i mt mt moi lin thu nhn tia chp y nh mt bong ti
khng co chut anh sang nao.
Khng th khng noi n nhng b n cha c kham pha
cua "la tri" khi i tm hiu no. Vao th ky trc, nha bac hoc
danh ting ngi Phap Camin Flamaring a thu thp hang trm
bng chng v cac vu set anh. " Khng co v kch nao, - ng nhn
xet, - khng co tro ao thut nao lai co th ua tranh c vi set v
tnh bt ng khac la cua cac hiu qua do no tao ra. Co ve nh set
la mt vt cht c bit, mt cai g ta h nm gia nhng sc
manh v y thc cua t nhin va linh hn co y thc cua con ngi;
o la mt v thn nao o, kheo leo va ky khi, ranh manh va ngc
nghch, tinh tng hay mu quang, y y ch hay n l, chuyn t
trang thai nay sang trang thai khac, ang s va kho hiu. Chung
ti se khng a ra nhng li giai thch, c cho cac s kin noi
ln chnh mnh: c gia se thy thu v hn nhiu khi t mnh suy
ngh v mt hin tng y.
Tai mt th trn nho nc Phap, set anh cht ba ngi lnh
ng tranh cn ging bn gc cy b . Ca ba ngi lnh y vn
ng nh cha h co chuyn g xay ra ca. Sau khi tan ging,
nhng ngi qua ng hoi chuyn ma khng thy ba ngi lnh
Vladimir Mezenxep
56
ap lai, ho ben cham tay vao ba ngi y. Ca ba cai xac u tan

vun ra nh mt ng tro tan!.
Ngi ta bit nhiu trng hp ngi b set anh cht hay
lam cho ngt i u b trui toc hoan toan. Trong nhng trng hp
khac, set t sach qun ao nhng khng may may ng cham ti
da. i khi set lai thiu t qun ao lot ma qun ao ngoai vn
nguyn ven.
Set thng git ra khoi ta ngi ta nhng vt khac nhau
va a chung i xa. Chng han, co ngi b set git cai cc khoi
tay va nem no xung sn, th ma cai cc lai khng v, va ngi
cm cc khng h b thng. Mt cu be vac cai nang gay rm trn
vai i t trang trai ra: set git cai nang ra va nem no i xa nm
mi met. Co nhng trng hp c ghi lai thanh bin ban ang
hoang la set anh va lai trn c th ngi nhng du vt cua
cac vt khac nhau bng kim loai.
Bac s rending ngoai thanh ph Vin (Ao) t ga xe la
tr v nha. Khi ra khoi xe nga, ng s v th thy chic v a
khng canh ma bay. V cua ng lam bng mai rua, trn np co
kham ch lng tn ho cua ng lam bng thep: hai ch "" lng vao
nhau.
Bui chiu hm y ng b goi n ch mt ngi nc ngoai
b set anh va c tm thy khi a bt tnh nhn s di mt gc
cy. Du vt u tin ma bac s nhn thy trn tay nan nhn la
ch lng tn ho cua chnh ng nh a c chup anh vy. Bac s
lin qua quyt rng trong tui nan nhn nht nh co mt chic tui
lam bng mai rua, va iu khng nh o a c chng thc.
Set anh vao mt cai cy di gc co my a tre ang ngi.
Trn mnh mt em co in du hnh cy la nh xm vy. Khi anh
vao mt cung in, set g ht lp vang ma trn mt chic en
chum. Ngi ta con bit mt trng hp cc ky han hu la set ...
lam chay ca chic hoa tai bng vang trn tai mt ngi phu n ma
ba ta vn hoan toan lanh ln.
Qua la cung kho ma tin c nhng s kin o, song a co
hang chuc, hang trm ngi chng kin ai loai. anh phai tha
BN CANH IU B N
57
nhn la chung ta hoan toan con cha kham pha ra ban cht cua
cac vu phong in kh quyn nguy him y.
Co th noi g c y nh? a t lu khoa hoc chng minh
c rng: bt ky mt hin tng nao trn th gii nay, cho du
thoat u co ve b n th nao chng na, rt cuc cung c giai
thch theo quan im duy vt. Mt iu khac na cung a c
lam sang to: th gii chung ta ang sng la v cung v tn trong
cac biu hin cua no. V vy chung ta lun lun tm thy trong o
cai cn phai nghin cu, cn phai khao sat bng thc nghim.
Nhn thc cua chung ta khng bit n cai tn cung. Mi ngay va
mi th ky, chung ta lun lun nhn bit thm mt iu g mi
trc kia cha tng bit, nhng nhng iu b n bao gi cung co.
Va y, trc mt chung ta co mt trong nhng b n thu v
nht cua t nhin ma khoa hoc cn phai kham pha. Co th, ai ma
bit trc c, trong s cac ban, nhng ngi ang oc cun sach
nay se co mt ngi hin cuc i mnh cho vic nghin cu set, cai
ma t tin chung ta coi la mt vu kh gh gm cua cac v thn.
Va sau y la vai li khuyn kt lun. Ta bit rng cac vu
phong in kh quyn thng nhm vao cac cy cao moc n le.
ng tranh cn ging gia nhng cy o la hng nguy him vao
mnh. Ngi nao i bi luc co ging th tht dai dt: u ngi
ang bi la im nh cao nht i vi set.
Ban co bit la co mt s loai cy c nh la hut set vao mnh
khng? Tnh ra, trong 100 trng hp, 54 ln set anh vao cy si,
24 ln anh vao cy dng, 10 ln anh vao cy bach tan, 6 ln
vao cy thng, 4 ln vao cy l va cy anh ao. Set hoan toan
khng anh vao bach dng va phong (tt nhin, nu chung moc
trong rng hn hp rm rap, ch khng le ch trng). V sao vy?
iu nay n nay vn con la b n.
Khng nn tru vao ng co kh trn ng. Noi chung, bt
ky ch bao bng phng va quang ang, con ngi rt d b nguy
him. Co ln Angarxc, set anh ca vao mt cu thu bong a
trong luc anh ta ang thi u trn sn vn ng (!)
Vladimir Mezenxep
58
Cac vu phong in kh quyn thng anh vao ng khoi. V

vy trong luc co ging, tt nht la nn tranh xa cac bp lo. Nguyn
tc nay ap dung cho cac vung nng thn va cho cac tuyn ng
dy in. Ngi ta bit co nhng trng hp set anh vao ngi
cach ng dy in 2 - 3 met.
B mt cua v khach hnh cu
Sut mt thi gian dai, hin tng nay khng c tha
nhn trong khoa hoc. Mt s anh la v quang hoc khng hn
khng kem - nhiu nha khoa hoc khng nh. Nha vt ly ngi
Phap Maxcar goi o la "kt qua cua tr tng tng b kch ng".
Nhng dn da, s cac s kin chng to set hon la mt hin
thc c tch lai cang nhiu hn. Nhng ngi khac nhau - t tre
con n ngi gia, t ke tht hoc n nha khoa hoc - a k v
nhng ln gp g vi v khach b n nay cua cac cn ging t. Khac
vi nhng anh ch em cua no, set hon hu nh lng le va gy cam
tng v hai. Song nhiu khi set hon la nguyn nhn cua nhng
iu bt hanh.
Hai cu be tru ma di mai chung bo. Bng nhin trn
ngon cy dng xut hin mt qua cu la mau o vang. Nhay t
canh nay sang canh khac, no ha xung t va ln v pha chung
bo. Nhng tia la nho mau da cam toe ra t mt qua cu nh mt
thoi st nong o vy. Hai cu be ng khng nhuc nhch. Khi qua
cu ln n sat chung, mt cu be hn a ly chn a no mt cai.
Qua cu la lung y n tung vi ting rt choi tai. Hai cu be nga
ln ra nhng rt may la chung con sng. Nhng trong s mi hai
con bo cai trong chung th co 11 con b cht.
Tht thu v la cac thng bao cho bit set hon sinh ra t cac
vt bng kim loai. Nha kh tng hoc N. Nartnp co ln a
quan sat thy set hon nhay ra t hp may in thoai m np. Qua
cu la ln khp san ri n tung. Theo tin bao cua Knganp
thanh ph Kolmana, set hon xut hin gn bang t cng t in
trong thi gian phong in cua set chui. Ngi ta cung quan sat
BN CANH IU B N
59
thy set hon vot ra t ui en in khng lp bong hay t cm

in.
"Ky s I. Mtsalp thanh ph Nigini Taghin thy trn u
van h thng lo si mt qua cu nho mau xanh da tri bt u
hnh thanh. Luc u no be bng hat u, sau o ng knh cua
no tng n 4 - 6 cm, no ri khoi mep lo si hi nc va khi i qua
gn ban, no dng lai gn ng inh. T qua cu nho o phat ra tia
la, sau o nhay bt ln trn va tip tuc ln mt luc di ban ri
n tung.
Thng thng set hon chuyn ng trong khng kh kha
chm, bng tc ngi chay. D dang theo doi no bng mt
thng. ng i cua no trung vi hng gio. i khi qua cu o
dng nh dng lai hoan toan. Khi no di ng, thnh thoang nghe
thy ting rt hay let xet khe khe. Mau sc cua set hon rt khac
nhau: ngi ta thy co nhng qua cu sang mau o, ca mu trng
choi loi va mau xanh thm. Con kch thc th sao? Thng set
hon khng to qua 20 cm ng knh.
Ta cung nn nhn thy dang phong in kh quyn o tht
may mn: co n mt trm gia nh khoa hoc khac nhau giai thch
ban cht cua chung. Khng phai tt ca u ang c khoa hoc
hin ai tha nhn. Nhng moi gia thuyt v ngun gc cua hin
tng in hoc ky la c lp lun vi c s khoa hoc thoa ang.
Mt trong cac gia thuyt o thuc v vin s P. L. Kapitxa.
Theo y kin cua ng, set hon c cung cp nng lng nh cac
bc xa v tuyn xut hin trong nhng ln phong in kh quyn
khi co ging. Nha bac hoc cho rng, nu trong t nhin khng tn
tai nhng ngun nng lng ma chung ta con cha bit, th trn c
s nh lut bao toan nng lng, ta nn tha nhn la trong thi
gian phat sang, co nng lng lin tuc truyn cho set hon, va
chung ta buc phai i tm ngun nng lng o ngoai pham vi
set hon. Set hon sinh ra nhng ni song v tuyn at cng
cc ai.
Cach giai thch do nha bac hoc X - vit Kapitxa ra o v
set hon rt phu hp vi nhng c im cua set: i khi set hon
Vladimir Mezenxep
60
ln doc b mt cac vt khac nhau ma khng lai vt chay, set

hon thng thm nhp vao cac phong qua ng khoi, ca s va
thm ch qua cac khe h nho.
Co th, li giai ap cho b n cua qua cu o la ch khac.
Mc du cac nha bac hoc vn c gng giai thch hin tng a c
ngi ta bit n hang ngan nm nay, set hon vn con la mt iu
b n. Mt s nha khoa hoc cho rng no la mt dang mi cua nng
lng (mt mu phan vt cht), song nhng ngi khac lai phu
nh iu o. iu b mt cua set hon tim cha cai g trong no?
Co th, no cha ng mt lnh vc mi ma tri thc chung ta cha
tng bit n? Ai ma bit c! Co th, chnh tai y, khoa hoc se
m c canh ca dn vao mt trong nhng kho nng lng cua t
nhin, se em lai cho chung ta nhng kha nng mi tai tao
hanh tinh, thm nhp vao nhng b mt mi cua vt cht.
Nhng ngi ba con hin lanh
By gi chung ta noi ti nhng ba con gn gui cua cac kiu
set nguy him. Gn gui nhng lai v hai.
... Mt ao qun ln cua qun i La Ma c ai hanh qun
m. Mt cn ging ni ln. Ting sm t xa vong ti. Bng nhin
trn u oan qun hin ra hang trm ngon la mau xanh nhat.
y la mui giao nhon cua cac chin binh rc sang ln: co cam
tng rng nhng ngon giao st cua binh s chay ma khng bc
la.
Hi y, khng mt ai bit c nguyn nhn cua hin tng
la lung y, va binh lnh lin qua quyt: hao quang trn mui giao
cua ho la im bao chin thng. Khi o, ngi ta goi hin tng y
la ngon la Caxtor va Pnlue, theo tn goi cua hai v sao sang
trong chom sao Song nhi. Sau nay, ngi ta i tn thanh ngon
la Enma - theo tn goi cua nha th thanh Enma Italia, ni a
tng xut hin nhng ngon la o.
Ngon la Enma lp lanh trn cac ct bum tau thuyn.
Trong s rt nhiu cac cu chuyn k v hin tng o, nhng hi
BN CANH IU B N
61
c cua mt vin thuyn trng tau bum no tht thu v. Chuyn

o xay ra a Trung Hai, gn qun ao Balaret, vao cui th ky
17, khi cn ging p n. Thy tri ni ging, vin thuyn trng
ra lnh ha tt ca cac bum. Va ngay lp tc, cac thuy thu nom
thy hn ba chuc ngon la Enma nhng ch khac nhau trn tau.
Ngon la u trn mui tn gio ct bum ln dai n hn na
met. Vin thuyn trng phai mt thuy thu ln g no ra. Khi leo
ti nh ct, ngi thuy thu ku ln rng ngon la reo ln nh hoa
tiu nap thuc n vy m vy. Ngi ta ra lnh cho anh nay g no
ra cung mui tn gio va mang xung. Nhng khi anh ta va thao
c mui tn gio ra, ngon la lin nhay pht xung u ct bum
va th la khng tai nao mang no xung c na.
Tht la, vao nhng th ky o, ngon la Enma khng b coi la
im bao g. Cac nha hang hai thng coi o la tin bao trc v
thi tit tt. Trong cn ging t, cac thuy thu thng on chao s
xut hin cua nhng ngon la o trn nh ct bum nh la s cu
ri khoi tai ng him hoa. Con by gi th sao? Ngay nay, nhng
ngon la Enma nhiu khi gi ln cu hoi: no la cai g vy?
Vai nm trc, ti co nhn c mt bc th gi t
Kamtsatka ti. "Mt ln vao ban m, - chin s Baranp vit, trong luc tri ma xi xa, ti ng gac tm cao 50 met. Tay phai
ti gi khu sung trng ang ging l. Khi ma rao manh ln,
u mui l lp trn sung bng nhin xut hin mt ngon la mau
xanh nhat. Anh sang o co kem ting lach tach. Ngon la dai
khoang 5 cm. Hin tng tng t nh th c quan sat thy
nhiu ln. Co mt c im la ca trc va sau o, noi chung khng
h co chp set y".
lai!
iu xay ra i vi ao qun La Ma thi c ai lai c lp
Vao thang chap nm 1957, toan b nhom nhng ngi cu ca

trn h Plesepxke tnh Iarxlap u nhn thy nhng ngon la
Enma. Khi o tuyt t at ang ri, tri ti en nh mc, nhit
xung gn khng . Khoang tam gi ti, mt ngi cu ca nhc
cn cu ln, va trn u cn cu xut hin ngon la mau xanh
Vladimir Mezenxep
62
nhat. Anh ta ngh rng cn cu b chay va lin dung ban tay i

gng chup vao o. Ngon la lin bin mt. Sng st, ngi cu ca
y ngh nhng ngi ban ngi cu xung quanh nhc cn cu
ln. u tt ca cac cn cu u xut hin ngon la xanh. Ch cn
ho ng tay vao, thm ch va gi tay v pha o la nhng ngon
la bin mt.
Ngon la Enma trn cn cu la mt hin tng him co.
Thng ngi ta nhn thy chung trong luc xay ra ging t, bao
tuyt, nhng khi trong cac am my va trn mt t co tch tu
nhng in tch khac du. Thng thng khi o xay ra s phong
in ging tc thi - set. Nhng cung co khi khac i: c gng lin
kt lai vi nhau, cac in tch vn khng th choc thung lp khng
kh. Va luc o chung ta quan sat thy s phong in m cua in
kh quyn tch tu trn b mt t. S phong in o din ra d
dang hn ca la trn u nhon cac vt nh cao trn mt t.
T o cac in tch dng nh chay tri xung trong khng kh;
trong bong ti chung ta nom thy s phat quang mau xanh nhat.
in ap trong cac vung nui thng cao hn nhiu so vi vung
ng bng. V le o nhng ngi vung nui hay thy ngon la
Enma. Mua he nm 1950, mt nhom vn ng vin leo nui Lin
X a co dp lam quen vi ngon la Enma vung nui Kirghidia.
Khi ho leo ti cao 3.800 met, t nh cac ngon nui trn ra
nhng am my en thm. Cn ging bt u ni ln. Luc o, kin
tng th thao Raxc a ti nh nui, t nhin nh nui toa sang,
ca ngi Raxc c vng hao quang choi loi bao quanh. Canh tay
eo gng da cua anh gi ln lam bn ra nhng li la.
Khi cn ging tan, nhng ngon la Enma cung bin i. Moi
ngi ch cam thy bun but u cac ngon tay va chn toc.
Mt ln khac, nhng vt dung trn ngi cac vn ng vin
nh bua pha bng, may anh, cac cuc ao qun bng kim loai u
toe ra cac tia la nho.
M. Lganxep, ngi lang Niklep tnh Lningrat a c
thy mt trng hp him co xay ra vi ngon la Enma. "Trong
vn nha ti trng hoa anh tuc. Ngay 28 thang sau nm 1961, vao
BN CANH IU B N
63
luc hai gi sang - khi y Lningrat ang co m trng - ti a

nhn thy mt hin tng ly thu. Nhng bng hoa anh tuc mau o
nm theo ng tron cach nhau 40 - 50 cm sang rc ln nhng tia
la mau xanh. Anh sang cua tia chp nh nhay t bng hoa nay
sang bng hoa kia. tin chc rng o khng phai la ao giac, ti
bao v ti dy xem hin tng ky la o. V ti khng nh rng c
y cung nhn thy "nhng bng hoa anh tuc loe sang".
Trang thai khng kh m hm y nh bao trc cn ging,
tri phu y my. n bn gi sang, sm ni ln m m va ma
nh trut xung. m hm sau, nhng bng hoa anh tuc khng h
toa sang nh m hm trc vao ung thi khc y.
Phai chng t nhng iu nh vy a sinh ra nhng cu
chuyn c tch xa kia k v cac bng hoa co phep la chay sang
trong rng thm?
Bnh lun s kin nay, giao s A. Damorxki vit : "Vic nhc
n trang thai trc cn ging buc chung ta phai gia nh rng
Lganxep a nhn thy nhng ngon la Enma. o la nhng ln
phong in m xay ra cng ln cua in trng tai cac lp
di cua bu kh quyn.
iu nay thng xay ra trc cn ging. Ngon la Enma la
mt hin tng kha him hoi i vi tnh Lningrat. V sao ngon
la y ch xut hin trn hoa anh tuc? Tra li iu o qua tht la
kho khi khng bit nhng iu kin h tr cho s phat trin cua
hin tng nay. Nu vao m o, ngi quan sat lai chm chu vao
cac u nhon khac nhau co xung quanh, hay gi tay ln th co
th se nhn thy ngon la Enma ca cac vt khac. in ap cao cua
in trng kh quyn phn b theo cac im, tng ln trn cac
ngon i va nhng im cao khac. Rt co th, bn hoa anh tuc
chnh la khu vc co in ap cao hn ca".
Set cua c th sng
Khac vi ngon la Enma, loai set nay ch co th goi la ba con
xa cua s phong in kh quyn. Nhng ban cht cua chung ch la
Vladimir Mezenxep
64
mt, o la ban cht in. Chung ta se nghin cu tt ca theo th

t.
Ban bit nhng cach chup nao? Tt ca moi ngi u bit
vic chup anh bng cac tia sang nhn thy. Trong nghin cu khoa
hoc ngi ta con s dung ca tia hng ngoai, tia Rnghen. Mt
thanh tu ln cua t tng khoa hoc ky thut trong th ky 20 la
vic ch tao knh hin vi in t vi kha nng phong ai cc ln
(ti hang triu ln). y, hnh anh c phat sinh trong dong
cac in t. Hin nay, ngi ta con bit n mt cach ghi hnh anh
na la dung cac dong cao tn.
Cac tac gia cua phng phap nay, ng ba Kirlian, a thc
hin phat mnh nay hn 30 nm trc y. Nhng ch vao nhng
nm sau ai chin th gii ln th hai, cac nha bac hoc mi bit ro
nhng kha nng tuyt diu n th nao ang n giu trong cach
chup anh cao tn mi tm ra nay.
Bng knh hin vi in t, ta co th nhn thy ro cac virut.
Nhng chung ch c chup anh khi a cht ri, bi virut b git
cht do chn khng cao c tao ra tin hanh chup anh. Vy
ma iu quan trong la quan sat c chnh s sng cua cac sinh
vt c! Va y, phng phap chup anh Kirlian a tr giup ho.
Cac bc anh cho phep nghin cu nhng qua trnh khac nhau
ang din ra trn c th ng vt va thc vt.
iu thu v nht y la: cac bc anh chup c th sng trong
trng cac dong cao tn phan anh khng ch trang thai sinh ly ma
ca trang thai tm ly cua cac c th o. Mt phng phap vt ly
nhiu ha hen nghin cu tm ly chung ta a xut hin. Trn
phim nha, bng t liu ro rang, ta co th nhn thy con ngi
ang tm trang nao. u t hay b kch ng!
Tht d hiu la nhng bc anh ky la y nom nh nhng bc
tranh b n i vi ngi khng bit chuyn mn. Nhng cac
chuyn gia a hoc c cach hiu chung.
Cac nha sang ch a co c nhng bc anh "cao tn" u
tin cua mnh nh th nay: in cc phng bng kim loai c che
bng mt tm phim: nu by gi t ban tay ln phim trong bong
BN CANH IU B N
65
ti, va ni in cc vi may phat dong cao tn, th sau khi lam

hin hnh, trn phim co th thy nhng ng vin hnh ban tay.
Chung "c ve" bi nhng tia chp nho xu - nhng ln phong cc
nho cua in "sng". y, hnh ban tay c bao phu vng hao
quang sang choi. Theo hnh dang cua no co th bit c v tnh
trang sc khoe cua c th. Nu bng phng phap o chup anh
mt la cy chng han, th vng hoa quang bao quanh dn dn bin
mt khi cai la heo dn i.
Con nhay cua phng phap nay th nao? Ngi ta a
chup anh hai chic la cy b ngoai ging ht nhau. Nhng hnh
anh trang thai in hoc cua chung hoan toan khac nhau. Hoa ra la
mt chic la c ngt t bui cy b vi khun gy bnh, con chic
la kia hoan toan khoe manh. Mc du bnh tt khng th hin g
ra bn ngoai, song bng cach "chup anh cao tn" a phat hin ra
nhng ri loan sinh ly con n nau.
... Trc mt chung ta la hai bc anh chup cung mt ngon
tay. Bc th nht chup luc ngi ang trang thai bnh than, con
bc anh th hai chup luc ngi o ang b kch ng bi iu g o
- hnh anh hao quang a thay i khac i. Dang qung sang cung
thay i khi au m. Khi chup anh Kirlian trn cac phim dng
ban (slice) mau, ngi ta thy s thay i trang thai sinh ly cua
ngi va cac loai cy cung bc l ra mau sc.
Ban u, "hiu ng Kirlian" c phat minh ra a gy nhiu
chuyn git gn bn l khoa hoc nh thng vn xay ra trong lch
s. Lp tc xut hin cac nha "bnh lun" nhng bc anh cha
tng thy, ho khng nh rng o chnh la nhng bc anh chup
"ban th linh hn" cua sinh vt, chup "sc sng" khet ting cua
nhng ngi theo phai sinh lc lun. Nhng ri sau o, cac nha
bac hoc a xp t moi th vao ung ch cua chung. Pho tin s
khoa hoc toan ly V. Aamen a chng minh c rng c s cua
phng phap Kirlian la cac qua trnh in t: "Bng phng phap
loai tr k tip vi s tr giup cua cac thc nghim n gian, ngi
ta a chng minh rng khng phai anh sang nhn thy, khng
phai bc xa cc tm hay bc xa Rnghen, cung khng phai cac ion
la nguyn nhn c ban cua s phat quang cua phim anh. Chung
Vladimir Mezenxep
66
ch tao nn cai nn, con cac in t chuyn ng trong cac vi knh

phong in mi "ve" nn nhng hnh anh "cao tn".
V tnh cht, s phong in nay la mt hin tng g o gia
phong in tia la va phong in hoa. Nhng y, cac in t t
u ra? Chung bay ra t cac in cc, ma trong "may anh" Kirlian,
mt trong cac in cc o la i tng sng (ngon tay, la cy v. v...)
c chup anh. T o suy ra cac c th sng co th la ngun phat
ra cac in t.
Khng nn ngac nhin v iu o. Gn y, ngi ta cang
bit nhiu hn v vai tro to ln cua cac qua trnh in hoc trong s
sng cua c th chung ta. Nhng dong in sinh hoc truyn theo
cac dy thn kinh, ra lnh cho cac c tim co lai. Co th nhn bit
c cac dong in y bng cach ghi lai di dang in tm .
Nao phat ra nhng song in t ma ta co th thy trn in nao
. Cn phai ngh rng ca cac b phn khac cua cua th, trong o
co cac t bao da, va s lam vic cua chung u gn bo cht che vi
in.
Phng phap chup anh Kirlian a m ra cho chung ta thm
mt canh ca na vao th gii nay.
Ngay nay, "hiu ng Kirlian" c ng dung trong nhng
lnh vc khac nhau nht trong nhng lnh vc khac nhau nht cua
khoa hoc va ky thut - trong y hoc va tm ly hoc, trong hoa hoc va
a cht hoc, trong nganh ti pham hoc va ky thut nng nghip...
Cn noi thm la, phng phap mi xac nh trang thai tm
sinh ly cua con ngi nay bao trc nhiu iu chng thu v g i
vi nhng ke say xa cht kch thch. Bc anh chup ngon tay
ngi lai xe cho phep phat hin chnh xac mt mc sai du la
nho nht - qung sang xung quanh ngon tay se cho thy iu o.
Bng cach o co th nhn bit mt cach d dang nhng ngi a
ung du ch mt liu nho ma tuy.
... Hai ngi phu n lam quen vi nhau trong phong i tau
nha ga. Mt ngi phai i u o, con ngi kia lai trng h a
tre con bu ang ngu thip i. Quay tr lai, ngi me khng con
thy trn chic gh ca a be, ca c ban mi quen ngu nhin y.
BN CANH IU B N
67
"Ch ta t cun sach ln u gi, - me a tre k vi cac chin s

cng an, - va vit g o ln chic bu anh".
Cun sach c gi ti phong th nghim nghin cu khoa
hoc ti pham trung tm min bc Kapkaz. y, ngi ta a phat
hin nhng net nhn hi ro trn nn t lot ba. Tip theo, "phng
phap chup anh cao tn" bt u vao vic. Nh o, ngi ta a oc
c nhng t ring bit va a ch ma n ti pham se tr v.
Mt bng tt nghip ph thng trung hoc c gi ti cung
phong th nghim o. Ch ghi tn ho a c ty i rt kheo leo
trn tm bng. Bng phng phap Kirlian, ngi ta a oc c
nhng ch a ty xoa o. Ngi co bng a c tm ra.
Nhn tin noi thm phat minh cua ng ba Kirlian a lam
sang to iu b n cua "con mt trn da". Vao nhng nm 60,
ngi ta a tranh lun si ni xung quanh cu chuyn n ao nay.
Mc du cac nha khoa hoc khng i n mt quan im thng nht,
song cac s kin - "nhn" bng cac u ngon tay - a c nhiu
tiu ban khoa hoc co uy tn khng nh. Sau Rda Kulsva, nhiu
"thn ng" khac a trnh din thanh cng nhng kha nng nh
vy. Lam sao co th nh th c? Cac bc anh Kirlian a vach
hng cho vic i tm li giai ap. Nm 1968, V. Aamenk a lam
mt th nghim nh sau: nh s phong in cao tn, ng chup
c mt dong ch, sau o ng phu dong ch bng giy en va
chup lai ln na. Dong ch vn hin ln y, mc du co m i
chut xu.
T nhng iu a k, ta co th kt lun: trong tay cac nha
bac hoc a co mt kh cu tuyt diu thm nhp vao nhng iu
b n su kn nht cua thin nhin sng.
Vladimir Mezenxep
68
T NHIN LAM SNG ST
"Th gian nay nhiu iu ky la ..."

Nhng li y c tht ln vao th ky 17. Nha th va nha
soan kch v ai ngi Anh U. Scxpia a gi gm nhng li o qua
ming Hmlet, hoang t nc an Mach. "Th gian nay nhiu
iu ky la, n cac bc thng thai u a nm m thy".
... thanh ph Enxa vao th ky trc a xay ra mt cu
chuyn la lung. Ngi ta chun b mai tang nha bun Tankin.
Khi quan tai ngi qua c va ha xung m, bng nhin trong
khoang khc no tut bin i u mt hut. Nhng ngi hoang
mang ng o ch con nhn thy cai h ti tm trng vng! Ro ri,
ga nha bun y la ke co ti ln va t a khng mun ly thi hai
cua ga - nhng ngi theo ao cua thanh ph u co y kin nh
vy.
Mt chuyn con kinh hoang va b n hn a xay ra lang
Phroopka trn b sng Vonga man trung lu con sng y.
Mt m (cung vao th ky trc), bng nhin ca lang bt u...
trn xung sng. Nhng ngi dn lang kinh s chay thao ra
khoi nha. t ni vng ln nh bt nhao c trn men, y o
xut hin nhng vt nt ri lai bin mt. Sut ba ngay lin, nhng
con ng lang dch xung pha sng, hn bay mi noc nha b pha
huy hoan toan. Tt ca dn lang u qua quyt tin rng nhng sc
manh cua quy a can d vao y.
Nhng b n di long t
Nha vn Nga ni ting N Lexkp co vit mt truyn dai
"Ngon nui". Nhng s kin c m ta trong o xay ra vao nhng
nm u cng nguyn thanh ph Ai Cp Alcxanria. Ni y co
ngi th kim hoan Dnng sng va hanh ngh. C gai goa giu co
BN CANH IU B N
69
Nphora yu Dnng. Nhng ngi th khc t tnh yu o. Khi

bit Dnng theo ao C c, ngi phu n b xuc pham y ben
thuyt phuc ngi tr v thanh ph buc tt ca nhng ngi theo
C c giao ang sng Alcxanria phai lam mt vic khng th
nao lam c, o la chuyn di ngon nui Aer, a no ti ngn
dong nc sng Nin. Nm y, lu sng Nin n mun, va iu o e
doa t nc trc mt tai ng la mt mua. Dong sng Nin vn
a lai cho nhng canh ng cua ngi Ai Cp loai t bun mau
m va m t quy bau. Nu ngn c dong sng Nin, khi nc
dng ln, sng se lai ti tm cho cac cach ng.
Tnh toan cua Nphora tht n gian. Khi dn chung hiu ra
rng nhng ngi C c giao a khng th giup c g cho ho,
cuc chem git bt u.
Bit c v cai yu sach khng th thc hin ni o, ai
giao chu Alcxanria a bo chay sau khi trao lai quyn thanh l
cho giam muc, B triu ti ngi tr v thanh ph, giam muc c
lnh phai cu nguyn sao cho ngon nui Aer ri i. Vao ngay a
nh, toan thanh ph a ti bn ngon nui y, nhng giao dn theo
ao c c cung b lua ti y va trong vong canh gi nghim ngt.
Moi ngi bt u cu nguyn, chng bao lu sau ma rao
p xung va ngon nui ng sng sng bn b sng Nin... bo dn
xung sng.
Tt ca cac tn C c giao luc o u tin rng thng
a oai thng ti nhng li thnh cu cua ho va a ra tay lam cai
vic con ngi khng th nao lam c la chuyn di ngon nui.
Nhng, ngay nay chung ta a bit c nguyn nhn thc s cua
hin tng t nhin him co nay.
Alcxanria a din ra chnh s kin a tng xay ra trn
b sng Vonga vao th ky trc - nc ngm la nguyn nhn gy
nn s vic o. Dn lang Phrpka a xy dng nha ca trn
triu dc cua b cao con sng Vonga, ma pha di lang lai co mt
lp bun chu nc theo o nc ngm chay ra sng Vonga. Trc
khi xay ra tai hoa o, y a co nhng trn ma rao, va lp t
Vladimir Mezenxep
70
nm trn lp bun chu nc o a thm nc va tr nn nng hn,

ri no bt u trt theo lp bun nh trn mt b xung di.
Cung bng con ng hoan toan t nhin nh th, nc
ngm cung a y ca mt ngon nui Alcxanria chuyn di i,
nhng hin tng t nhin o lai c ly giai nh mt "s huyn
b v ai". Tt nhin, nhng hin tng thin nhin o xay ra lam
chuyn di ca ngon nui qua a buc con ngi th ky trc phai
kinh hoang, bi ho u co bit n nhng nguyn nhn t nhin
cua cac tai bin khung khip n nh th xay ra trong thin
nhin. Kt qua la a ra i nhng truyn thuyt trong o dt
khoat phai co nhng ng thn linh cua th gii khac la vi con
ngi tham gia vao o.
Mt s bin ging nh trong truyn thuyt Ai Cp a xay ra
vao nm 1955 cng hoa lin bang c. Ngon nui Brenkhp
(u gu) gn thanh ph nhphen a ri khoi v tr va dch
chuyn ti pha lang Gunxenxrit. Ngon nui o dch chuyn trong
vai tun, mi ngay m i c chng 1 m. Cac cach ng va ng
co gn lang b bin thanh mt th t nhng nht cac vt nt ne
y soi a, mt trn b ti v s xao trn cac lp t. Ro rang, nc
ngm a hoanh hanh ca y.
Vao u th ky 17, thanh ph Plurx min bc Italia a b
pha huy. T thua xa xa, c dn thanh ph Plurx a khai thac
cac tai nguyn di long t nui Mngt - Cngt, ni ma di
chn ngon nui o thanh ph a moc ln.
y ho khai thac cac loai "a mm" dung ch tao nhiu
vt khac nhau. Cac san phm ch ra t loai "a" o (co le y la
loai t set cht lng cao) c tiu thu rt d dang nhiu nc
chu u. Thanh ph mi nm mt thm giu co.
Va ri tai hoa a ti. Ngay mung 4 thang chn nm 1618, vao
luc hoang hn, ting m m trong long t nhanh chong chuyn
thanh ting n vang gh gm a vong ti tai c dn thanh ph...
khi lp sng mu bao phu ca mt khi bui ln bc ln khng trung
a tan i, trc mt mt vai ngi con sng sot a m ra mt canh
BN CANH IU B N
71
tng khung khip. Nui Mngt - Cngt a p xung thanh

ph va chn vui tt ca moi nha ca di ng t a khng l.
Con vao mua he nm 1966, nhng sc manh trong long t
a giang tai hoa xung hang ngan ngi sng trong thanh ph
Agrigicut trn ao Xixin. Ngi u tin nhn thy s khac
thng la ngi gac bao tang a phng t trong mt toa nha
cua nha th. Trc mt ng ta, t di toa nha bt u tri "nh
da nhng qua m chn nu". Sau o iu gh gm hn bt u
din ra. Mt toa nha sup , ri toa nha th hai, th ba... Ca mt
vung t trn theo dc nghing ra pha bin. C dn thanh ph
cung cung thao chay ra khoi nha. ng ng dn nc b pha
hong. Tuyn ng st b pha hoai.
Khi cac chuyn gia bt tay vao tm hiu nhng nguyn nhn
cua tai bin th mt s tht ti t a l ra: chnh y, nhng ke
truc li trong gii doanh nghip a tip tay cho cac sc manh cua
t nhin. Ho a mua vi gia hi nhng khoang t trt h man
ng nam thanh ph va bt u xy dng nhng ngi nha nhiu
tng sinh li o. t khng chu c tai trong qua ln cua cac
nha hp b tng ct thep a trn xung bin...
Trc mt cac ban la mt s cu chuyn gn lin vi hin
tng nc ngm. Nhng ch co mt trong s o - s vic xay ra vi
nui Aer - la co th gi ra mt s ngi s ngac nhin: o la cai
g nu khng phai la iu huyn diu? V sao chnh cu chuyn
nay lai a ngi ta ti nhng y ngh huyn hoc? No khac vi
nhng s kin khac tng t vi no im nao?
Cu tra li tht n gian: S trung lp hai s kin a bin
no tr thanh huyn b. Cac tn c c giao cu nguyn va ngon
nui trn xung sng. Chnh o nhiu khi la ci ngun sinh ra s
m tn vao nhng sc manh siu nhin. Chung ta co th a hang
chuc hay hang trm ln quan sat thy mt hin tng t nhin
nao o va khng lu tm c bit n no, khng thy o co s
huyn b nao, nhng v th no lai trung lp v thi gian vi mt s
kin khac, chng co lin quan g vi no ca, th bt giac s chu y
cua chung ta lai b li cun ngay vao s trung hp o.
Vladimir Mezenxep
72
Vi ngi m tn, s trung lp y lp tc gi ln nhng y

tng v mi lin h thn b siu nhin nao o cua mt s kin
nay vi s kin khac, mc du o ch la s trung lp cua hai s
kin hoan toan chng dnh dang g vi nhau ca.
... Vao nm 1979, ti n bn cai h a tng bt thnh lnh
hin ln ngay trc mt moi ngi vung nui Apkhadia. S chn
ng trong long t a lam rung chuyn ca vung sng Klaxuri, va
ca mt ngon nui a p xung vc, ngn can dong nc. Ch sau
co vai giy, ni y t nhin a dng nn mt cai p khng l cao
n bn chuc met. Hai tun sau, hem vc Klaxuri a co mt cai
h nc ln c hnh thanh.
Ngay nay, nhng "sang tao ky diu" cua t nhin a khng
con gi nn nhng suy t m tn na. o ch la hin tng t phat
cua t nhin ch khng th la g khac ca. Nhng xa kia tt ca
nhng hin tng nh vy c giai thch theo mt le: o la s can
d cua cac sc manh siu nhin th gii bn kia. min Kapkax
ngi ta con k lai mt truyn thuyt noi rng thi gian xa xa co
hai v thn nui khng l cai nhau. Khi ho nhay vao quyt u, t
rung chuyn va sm n vang tri, con khi mt v khng l khng
chu c na va bo chay, v thn kia nem theo mt tang a to.
Tang a ri xung ngn dong sng lai, va o sinh ra mt h nc.
Th con cu chuyn g xay ra vi huyt m cua nha bun
Tankin th giai thch ra sao?
Hoa ra, li giai ap cung n gian thi. Ngi ta bit ro rng,
khi nc chay di t, no hoa tan o nhiu lp t. c bit,
nc d hoan tan a vi va cac lp mui mo. nhng ni nh th,
di t hnh thanh nn nhng khe rng ln, tc la cac hang ng.
i khi cac khe o nm ngay b mt t. Va chnh v vy a xay
ra nhng hin tng "huyn b" nh s bin mt chic quan tai
ng thi th ga nha bun Tankin.
Huyt chn ga nha bun c ao ngay trn mt trong
nhng khe rng ngm o. bn trn co mt lp t set mong phu
khe ngm. Khi chic quan tai nng c ha xung, lp t kia v
ra, va ngi cht lin bin ngay tm tch.
BN CANH IU B N
73
S hoat ng cua nc ngm i khi gy ra nhiu iu

"huyn diu" khac. Chng han, ngi ta a bit nhiu cai h ma.
Nhng h y khi n khi hin. Nha a ly hoc Ntraep co k v h
Simod, mt trong nhng h ma nh th. Vao u he, h y nc,
n thang sau nc can i, ay h hin ra nhng hon ao nho. Ti
mua thu, nc trong h can sach: nc a thm sach xung long
t. vung pha ng nam h Simod co mt thung lung long
chao hnh tron ni ting co tn la H quy. Nc y p vao u
mua ha luc nao cung xoay. Nu tha li anh ca xung, nc se
cun no xung ay va cun lai thanh mt cuc. Khi nc h
Simod can, h bin thanh mt vc su toang hoac bun ly. Tuy
vy, ay h vn con lai t nc, mc nc luc dng ln, luc ha
xung "Cai vc ang th" - dn a phng bao th.
Le nao mt cai h la lung nh th lai khng lam cho ngi
m tn hoang s? Song y chng co iu g kho hiu ca. Nh
trong cu chuyn va k, nhng cai h n hin n thng vi
nhng ngun nc trong long t, nhng ngun nc nay khi th
cp nc, khi lai hut nc cac h o i. Lin X khng him g
nhng h ma nh th, bi trong long t co nhiu a cacxt b
nc lam hoa tan. Nhng a nay thng gp Uran, min trung
lu ng bng sng Vonga, tnh Arkhanghenxc, pha nam h
nga va Laga, cac tnh Lningrat va Nvgrt, min nam
Ukraina va min ng Xibir.
Nu ng i cua nhng dong nc ngm thay i, nht
nh se din ra s sup l vom trn cua hang ng, dong nc ngm
tr nn manh t ngt - tt ca nhng iu o co th gy ra s dao
ng mc nc cac h nc trn mt t, nu nh cac h nc o
n thng th nao o vi cac hang ngm.
"Nhng linh hn lang thang"
Nha vn A. Vlkanp hi tng lai mt cu chuyn nh sau:
- Chuyn y xay ra a lu. Ni chin va kt thuc. Khi o ti
ang tai ngu trong Hng qun va i ct co trn thao nguyn
Kastanxkaia gn thanh ph Gidc cho n v mnh. Ch o cach
Vladimir Mezenxep
74
thanh ph Xamarkan mt trm hay hai trm km g o v pha

ng bn trin nui bc cua day Thin sn. Vao mua ng, chung
ti lam cng vic cua mnh tht yn n, nhng n mua xun th
tnh hnh tr nn ang lo ngai; y o chung ti thy xac cac can
b X Vit b git cht, thnh thoang lai xay ra cac cuc tin cng
cua bon ph.
Mt ln, vao bui ti ti phai i nga mt mnh v ban
Kastan. vung nui ti n rt nhanh. Trn cac nh nui va tt
anh vang cua hoang hn la bong ti a trum khp thung lung nh
hc n vy. Ti vi vang thuc nga. Bt ng, pha trc ti xut
hin mt m la nho. "Cai g vy? Co th, o ch la cam giac th
thi. Nhng khng, co ai o cm chic en to ang ng trong
thung lung va chiu sang ng cho ti i. Cn c theo cao ch
cy en th ngi cm en ang i nga.
Bo khu sung trng trn vai xung, ti tin ln ba chuc
bc va quat to: "Ai y? Ai?"
Khng mt ting tra li.
V sao ngi y lai im lng? Nu y la ph th hn a bn
ngay, nu khng phai ph th tai sao ngi o khng ap lai? Hay
ma quy g chng?
Ti thuc nga, nhng ri lai ghm cng ngay: bn phai ti
lai xut hin thm mt chic en na. Phai tha nhn la ti a
chn chn. m ti, lai gia thao nguyn hoang vng ...
Nhng bng ti nh n con nga cua mnh. Ti sc nh ra
va ni cau: lam sao ti lai co th qun c b may phat hin nguy
him rt ang tin cy la i tai cua ngi ban bn chn nay c
ch! Th giac, thnh giac va khu giac cua nga tinh xao hn
ngi rt nhiu. i tai canh giac cua con vt la mt iu nhc
nh rt nghim chnh: gn o co ngi. Ti lic nhn con nga va
th dai nhe nhom: nga ng bnh tnh.
- Tin!
Tht la lung! Nhng anh la lin lao theo ti va tri trong
khng trung. Ti i nc kiu, ri chuyn sang phi nc ai http://ebooks. vdcmedia. com
BN CANH IU B N
75
nhng anh la c bam rit ly ti. Ti thung lung gn o, co thm

ngon la th ba nhp vao nhp vao hai ngon la trc, sau o con
s o tng ln nm. Tht la ly thu. Dng nh nhng ngon la
ua rn vi ti, chung vt ln trc, ct ngang ng, nhay mua.
Ti ghm nga lai th chung cung dng lai! Ti git nga phi
nhanh th chung cung lao vut i. n ch re vao ban Kastan,
nhng ngon la tt i nh tan vao khng kh ...
Xa kia, nhng ngi m tn a gn hin tng b n (mi
thoat nhn) nay cua t nhin vi nhng "linh hn lang thang" cua
ngi cht. Nh ta thy, chin s hng qun o u phai la ngi
nhat gan. Song nhng ngon la o co th lam cho nhng ai tin vao
"th gii bn kia" phai kinh hoang.
Khi ti con hoc ph thng, ti a co dp lam quen vi nhng
"linh hn lang thang" o. Cha ti la mt ngi rt say m vi cac
cu chuyn b n khac nhau. Ti con nh mt bui sang mua ng
ng a oc cho ti va lu ban ti mt cu chuyn ... Ni dung cu
chuyn nh sau.
Vao mua he nm 1879 co mt hoc sinh trung hoc sng tnh
Tsernigp. Ni o m t va co nhiu m ly. Cach khng xa mt
trang vin, bn ba khu rng rm la ngha a lang. Vao tit xun,
con sng nho chay canh o dng nc ln lam ngp ca nhng ngi
m cu. Mt ln, sau ca ngay ma dm d, trng ln tht ep vao
bui m. Ngoai sn rt m thp v ma. Ngi trn thm nha, moi
ngi ngm canh m trng ri bt u k v nhng bong ma
trong ngi nha cu xa bn trang vin lang xom, v nhng ngi a
cht nay dng nh m m chui ra khoi m. Mt s ngi ngy
th tin ngay nhng iu ba t y, s khac th cho la co s ng
nhn nao o v tt ca nhng bong ma va iu ky la y.
- Th nao, anh ban tre, - ng chu nha quay sang noi vi anh
hoc sinh trung hoc, - sau khi nghe ht cai ma anh goi la nham nh
y, anh co dam i ra ngha a khng?
Chu nha cho rng th nao anh chang hoc tro cung t chi
ngay nhng anh ta lai ng y i.
Vladimir Mezenxep
76
Anh chang hoc sinh ra cng va i theo hng ngha a. Anh

ta i n rng tht mau mn va bnh tnh, nhng khi phai xn
qun li qua m ly th ch thiu chut na la anh ta quay tr lai.
Anh liu mnh li qua nhng m t nhp nh n ngha a va a
mun quay tr lai, nhng bng dng cach anh ta ba met hin
ra hnh hai trong sut cua mt sinh vt g o dai ngong. Hnh hai
o dang rng hai tay va ng nguyn tai ch. Chang thanh nin
thy n lanh trong ngi. Run ry v s hai, anh ta cn thn i
men theo cac m t ma khng dam ngoanh lai sau. "May ra, anh ta ngh thm, - no se bin i ..." gia am ly co mt hon
ao nho trn moc mt cy bach dng con ti non. n y, anh
chang hoc sinh khng km c na ben ngoai lai. Tht kinh
hoang khi anh thy cach nm met vn chnh bong ma gh s
y. No con vy tay na ch! Chang thanh nin khng con t chu
c na. Lan gio nhe thoang qua, bong ma run ry ri lai lng i.
Anh chang hoc sinh ng chn chn tai ch. i chn gi y
khng con vng theo y mun cua anh ta na ...
i qua ht m ly th nao anh ta khng nh na. Khi cham
chn ln nn t cng, anh chang ngoai lai pha sau: bong ma vn
leo eo bam theo. Th la anh chng con hn va g na, anh ta
vung chay ban sng ban cht.
... Cha ti ngng oc, nhn chung ti bng i mt ti ci
va hoi:
- Th nao, co s khng? Sau y cac chau con dam i n
ngha a nh th na khng?
Chung ti im lng bi ri.
Cha ti ci ri bao:
- Ai cha! Cac chau tin ri a?... , nhng nguyn nhn cua
hin tng y n gian lm...
Ri ng giai thch cho chung ti iu o xay ra nh th nao.
Ai cung bit, cac vt th khac nhau bc chay nhng nhit
khac nhau. Va con co nhng cht t bc chay. Thuc v s
nhng cht o la hp cht hoa hoc phtpho va hir, tc la hir
BN CANH IU B N
77
phtphor, mt loai kh co mui ca trn. Khi thoat ra ngoai khng

kh, no bung chay vi ngon la sang.
m ly, cung nh ngha a, nhng ni m thp, loai
kh nay c tao ra trong qua trnh thi ra thc vt va c th
ng vt. iu o giai thch v sao co th thy hin tng o
nhng ni nh vy: ngon la nho nht nhat ma ngi m tn goi la
tm hn "bt an" cua nhng ngi cht luc th tt i, luc th bung
chay nhng ch khac nhau, luc run ry ung a. Hir
phtphor thoat ra khoi long t lin t bc chay va sang ln trong
khng kh. Hin tng b n cua t nhin tht n gian va ng
nhin, mt khi chung ta a bit c ngun gc cua no.
Trong th gii nhng m thanh la di
Con co th k nhiu iu v nhng b n cua th gii ngm
trong long t. Sau y la mt trong nhng hin tng cua no - o
la nhng ao giac v m thanh. Nha nghin cu hang ng ni
ting ngi Phap N. Caxtr a hn mi nm sng di mt t
co k lai rng: "Co ln hai chung ti bo theo mt khe hep. Trong
luc dng lai ngh, khi ca hai chung ti u b ep sat gia nn va
trn cai khe, bng ti nghe thy nhng ting p ngt quang lam
rung ca nn. Ti bao ngi cung i chu y n nhng ting ng y
va ngh anh ta nm im nghe. Anh y sau ti ch 15 phut (1
phut (foot) bng 30,5 cm(ND), nhng khng nghe thy g ca. Rt
cuc, iu b n c phat giac: tht la lung, ti a nghe thy...
nhp p cua trai tim anh ban a mt ph cua ti. o la nhng
ting p nng n ma toan thn ti a cam nhn thy thng qua
nn a xtalacmit y nhng l rng, chnh nn a nay a ong vai
tro b khuch ai, bi v ngc ngi ban ng hanh cua ti ap sat
vao nn a. V iu o th khng con nghi ng g na, bi v ti a
co th thm ch m c ca nhp p cua tim anh y. Nu ti la
bac s, ti co th nghe tim anh ta rt chi tit nh chic ng nghe t
nhin y".
Nhng s anh la thch giac nh vy khng phai la him
cac hang ng ngm. Nhiu nha nghin cu hang ng a k v
Vladimir Mezenxep
78
th m nhac la lung nghe thy c trong bong ti cua hang ng.

i khi no ging nh mt ban nhac c lp i lp lai sau nhng
khoang thi gian nht nh. Dng nh ai o an tp thi sao
bng cach chi i chi lai bai a hoc. Nhng i cho n khi bai
hoc kt thuc th tht v ch, hang gi tri qua ma chic sao v hnh
vn tip tuc reo rt...
"Nhac cng" y chnh la nhng giot nc ri t vom hang
xung. Sau nhiu nm thang, cac giot nc y n xuyn xung nn
a vi cua hang thanh nhng l su ta nh ng sao vy. Khi ri
vao o, cac giot nc ep khng kh bt no thoat ra vi ting reo rt
m du.
Co ln, hai nha du lch no khi mi vao mt hang la c vai
ba met bng nghe thy nh co ai o ang noi chuyn trong ngach
ti tm. Ca hai ngi hoang s lui ra ngoai. Th la ting n trong
hang co ngi n nau lin lan truyn khp ni. Ho la ai? Hm sau,
nhng ngi khac lai vao hang, va tt ca tr nn ro rang: dong
sui ngm roc rach trong hang a a "noi chuyn".
Tuy nhin, gp g nhng nghch ly m thanh, khng nht
thit phai i vao long t. Nhng nghch ly y lun co quanh ta.
Moi ngi u bit rng gn th nghe ro m thanh hn.
Nhng thc t nhiu khi khng phai ung nh vy. Co luc gn
ma chng nghe thy g, trong khi xa lai nghe rt ro. Mt ln,
Anh, tai nha may ch tao vu kh xay ra mt vu n. Tt ca nhng
ngi sng cach xa nha may 180 kilomet u nghe ro ting n y.
Nhng cach y co 30 kilomet, ngi ta thm ch con hoai nghi
v chuyn xay ra.
Nguyn nhn cua nghch ly y la g? o la do khng phai ch
nao khng kh cung la ng nht i vi m thanh, trn ng
truyn ba cua m thanh co th co nhng "vung im lng". Hng va
tc cua gio, nhit cac lp khng kh khac nhau u co anh
hng n s truyn cac song m trong bu kh quyn. Do o lam
xay ra chuyn ni nay m thanh bin i, ri tip o xa hn no lai
xut hin. Chung ta noi m thanh i ngc chiu gio. Trong
trng hp nay, ng truyn cua no b un i va hng ln trn.
BN CANH IU B N
79
Nhng nu sau o ng i cua song m gp mt lp khng kh

chuyn ng chm th ng truyn cua no lai i hng va co th
tr lai xung mt t. Cac "vung im lng" sinh ra nh vy.
Co th, ai o trong s cac ban oc a tng chu y n hin
tng sau y. Ban i doc mt hanh lang dai hoc n ch ngot
th dng nh ban cam thy trc mt co mt bc tng can
ng i cua ban. V sao vy? Hoa ra la chnh thnh giac cua ban
a mach bao cho ban bit iu o. Khi b i doc hanh lang, nhng
bc i cua ban phat ra m thanh. Cac m thanh y lan truyn ti
bc tng va phan xa quay tr lai tai ban. Cang gn ti bc tng
bao nhiu, m thanh quay v cang nhanh by nhiu. Khi nghe
thy nhng m thanh di lai o, con ngi ban lin bt giac t
anh gia khoang cach ngn cach ban vi bc tng hay mt vt
can nao o, va nh vy ban se t cam thy rng sp sa va vao
tng by gi.
Nh ta thy, cam giac o c bit phat trin nhng ngi
mu. Thng thng, ln u tin ti mt cn phong, sau vai cu
noi, ngi mu lin xac nh c mt cac kha chnh xac cac kch
thc cua cn phong o bng thch giac cua ho. Nhng iu b n
cua mt s toa nha co lin quan vi nhng ting di cua m thanh.
Lnn ngi ta vn thng gii thiu cho cac khach du lch
iu "huyn diu" nha th thanh Pn. Nu ban noi th thm bn
mt bc tng trong nha th ngi ta se nghe thy ting ban
bt ky ch nao, thm ch ca u i din cua toa nha th o. Ch
cn ng u gn tng la nghe thy. Va ngi ta lin co cam
tng rng chnh cac bc tng ang th thm.
Con Italia co mt cai ng rt ni ting goi la "tai cua thn
init". Do vom ng co hnh dang c bit nn y co hai v tr
rt la. Mc du cach xa nhau, nhng tt ca nhng g ban noi khi
ng ch nay u c nghe thy rt ro ch kia. Co cam giac
rng ngi ta ang noi chuyn ngay ch o vy. Giai ap hin
tng nay rt n gian: nhng m thanh phat i t ni nay c
vom di lai th nao o khin cho chung tp trung lai ni kia. Ban
ch cn nhch sang mt t chut thi la cac m thanh lin bin mt.
Vladimir Mezenxep
80
Trong cu chuyn k v nhng nghch ly m thanh co th

nhc ti cac ao thnh. Hin tng nay khng phai v hai nh s
anh la thnh giac n thun. Cac ao thnh thng lin quan n
nhng tn thng tm ly va bnh tm thn. Chung ti se k t m
hn trong phn tip theo, y ch mun nhc ti nhng ao thnh
ma i khi khng ch nhng ngi mc bnh tm thn mi gp
phai. V. Kmarp, tac gia cun sach "Bn canh nhng iu ky la"
a k mt cu chuyn nh sau:
Mt ln ti i giang v tai v thn mt x nghip may.
Bai giang kt thuc, co hai c gai i n gp ti.
- Chung chau khng mun hoi bac v tt ca moi iu u, hai c gai bt u ve ben len, - nhng va ri co mt chuyn rt la.
- Ri ho k cho ti nghe cu chuyn y.
nha mt n cng nhn xng may co vic sa cha cac
cn phong. Gia nh c ng ngi, nhng tt ca u i lam hoc
i hoc, nn moi vic trong nha u trut ln ba me, mt ngi phu
n au m b ap huyt cao. Ngi ta quet vi, sn ca, dan giy
bi tng, sa san g mt vai ngay. Cn phai chm nom theo doi
moi vic con sau o la lau don nha ca.
Sau cung, vao cui tun moi cng vic sa cha bn b cung
chm dt, va ca gia nh quy qun bn ba n sang.
Bng ba me tht ln ngt t cuc noi chuyn si ni:
- Hnh nh ngoai ca co ai goi chung...
Trong cuc noi chuyn chung y chng co ai ngoai ba me ra
la nghe thy ting chung, nhng anh con trai ca vn ng dy va
ra m ca. Ngoai cu thang khng co ai ca.
Vai phut sau, ba me lai noi:
- Ho ang goi chung y... Cac con khng nghe thy sao?
Moi ngi im lng trn ban n. Tt ca u lng nghe.
- ung ho goi chung ma, - ba me nhc lai.
Chng ai nghe thy g ht. Ln nay, c con gai i ra phong
ngoai. C m ca va khng thy co ai.
BN CANH IU B N
81
- Co th la lu tre con nghch, - co ai o bao vy.

Khi ba me ln th ba lai noi v ting chung goi ca, ca gia
nh ra phong ngoai. Cu con trai m git canh ca ln, nhng
ngoai cu thang vng tanh. Mt cu con trai khac chay xung cu
thang, nhng cung chng gp c g ht.
n xong ba sang, ca nha ng dy va tan i lam vic cua
mnh. Ba me sach tui i ch va ra ca hang thc phm i din.
Khi ba va bt u i tt qua ph ch khng phai li qua ng
quy nh ba a b t can...
Hm sau, c con gai cua ngi me a mt, nc mt gian
giua k cho cac ban gai nghe v tai hoa o va mt mc khng nh:
- y ung la ting chung goi ca t... th gii bn kia.
Ting chung bao trc. Chung ti chng ai nghe thy g, vy ma
ba cu lai thy. ung ri, s phn me ti a b nh oat phai cht
vao ngay hm y.
Chung ta co th hiu c c gai phn nao v o la mt cai
cht bi tham cua ngi thn thit nht. Do tac ng cua ni bt
hanh ln lao y ma bt ky y ngh la lung nao cung co th bt giac
len vao tm tr c ta. Nhng ngi ban cua c u la oan vin
thanh nin cng san. Nhng ho a chn ch va khng tranh lun
g vi c. Theo hanh vi cua ho, ti cam cam thy la u o trong
thm tm, ho vn duy tr y ngh v kha nng co th co cua nhng
ting chung goi t "th gii bn kia".
- Cac ban nay, - ti hoi, - cac ban co tin vao thng khng?
- Sao bac lai hoi vy! - Khng chut suy ngh, ca hai c gai
cung tht ln mt luc. Nhng iu o c noi ra mt cach t
ng, thuc long, dng nh la theo thoi quen. Co cam giac rng
sau nhng t y chng co g la tht s nghim tuc.
- Nu cac ban khng tin, - ti tip tuc noi, - th lam sao cac
ban lai co th cho rng o la cac tn hiu t th gii bn kia c ?
Hai c gai ngp ngng, nhn nhau lung tung, sau o mt c
anh bao noi giong thiu t tin.
Vladimir Mezenxep
82
- Th th phai giai thch khac i nh th nao?

Trong trng hp nay, i tm li giai thch t nhin cho s
vic a xay ra khng phai la kho lm. Khng cn phai co nhng
tm kim c bit hay nhng tri thc chuyn bit nao. Ch cn suy
ngh mt cac bnh tnh, phn tch thc cht cac s kin, ng thi
tin chc rng trong vic o khng co va khng th co iu g la siu
nhin ca.
Trong cn h a co vic sa cha, sau o la don dep lau chui.
Ngi phu n ln tui phai lam vic khng ngi tay nhng ngay
o a qua mt moi. V vy ap huyt ba tng ln. Va ai cung bit
mt trong nhng hu qua cua chng tng ap huyt la cam giac co
ting vang trong tai. Chnh iu o giai thch cho nhng ting
chung b n ma ba me trong ba n a nghe thy trong khi
nhng ngi khac th khng.
Trang thai au m cua ngi phu n co tui a tr thanh
nguyn nhn cai cht bi tham cua ba. V thy mt moi, kho chu,
ba khng mun i n tn nga t, ni co en hiu va li qua
ng, ma quyt nh chay tt ngang qua ph thng ti ca hang,
khng h nhn thy chic t ang lao nhanh ti.
Nh vy, ca "nhng ting chung goi ca" va ca cai cht do
t u la h qua cua cung mt nguyn nhn hoan toan t nhin:
do trang thai bnh tt cua ngi a lung tui.
- hoa ra moi iu tht n gian, - mt trong hai c gai noi.
Ke thu lng le
ung, i vi nhng ngi m tn, trong t nhin co bao iu
b n. i khi cho mt ngi ngh ti iu huyn hoc cua th
gii bn kia, th chng cn g to tat ca. Anh ta nhn thy mt cai g
o him hoi, la lung hay gh gm la lp tc ngh ngay rng anh ta
gp iu b n, siu nhin. Mc du hin tng o a khng con la
b mt i vi khoa hoc.
Nhng cung co khi chung ta gp iu b n ma ban cht cua
no cha c lam sang to.
BN CANH IU B N
83
Nhng hin tng cha c giai thch co th sinh ra nhng

y ngh m tn, thm ch ca nhng ngi ang c gng phn tch
hiu c iu a thy hay a nghe thy. Bi iu b n cha
c ly giai co ngha la cha ai bit giai thch no nh th nao.
Sau y la mt v du ro rang v mt iu b n nh th, mt
iu b n co th gy nn s m tn.
... Giao s Gavr rt lo lng cho cac cng vic phong th
nghim cua ng. a hai tun nay ri, mt vic la khng giai thch
c ang din ra tai phong th nghim. Tt ca cac cng vic cua
ng, k ca ng na, u thy sc khoe suy sut i. Chng cn
trong phong qua hai gi ng h la moi ngi a thy la i; mt s
mt moi khng tai nao ch ng c choan ly c th, u oc quay
cung, kha nng t duy b ri loan. Tt ca cac nhn vin trong
phong th nghim u nh th, khng tr mt ai ca!
Gavr lam vic trong lnh vc m hoc, va ng oan c nn
i tm ke thu ch nao. Ha m (tc cac m thanh co tn s thp)
hn ai ht la thu pham gy ra th trang m yu cua con ngi.
Ban cht cua nhng m thanh khng nghe thy nay con c
nghin cu rt s sai: ngi ta cha ro chung anh hng n con
ngi ra sao. ng thi, ha m lai la ban ng hanh thng xuyn
cua chung ta. Cac cn ging va nhng trn gio manh, cac vu bung
n trn mt tri u sinh ra ha m. Ha m cung i kem theo
nhng ting sung va ting n, cac vu sut l va ng t. Ha m
cng nghip la hin tng ph bin thng ngay. Nhng may
thng gio cng nghip va cac may nen kh, nhng ng c iden,
cac may quay chm u phat ra ha m. Mt ngun thng xuyn
tao ra cac m thanh o na la giao thng thanh ph.
Gia nh cua nha nghin cu ngi Phap o a to ra ung
n. Ngi ta a phat hin thy la cac dao ng ha m cng sut
ln a c tao ra do h thng thng gio cua mt nha may va
c xy dng gn phong th nghim. Tn s cua cac song m o
gn bng bay hec (tc la bay dao ng trong mt giy), va chung
a anh hng rt nguy hai n con ngi.
Vladimir Mezenxep
84
Th y, "v chua t ngu nhin" a hin cho cac nha khoa

hoc mt iu b n mi lam xao ng moi ngi; ha m va trang
thai c th con ngi, sc khoe con ngi va s an toan.
Chng bao lu sau ngi ta bit ro rng thm ch ha m co
cng khng ln lm cung co kha nng lam ri loan hoat ng
cua nao chung ta, gy ra choang, dn n chng mu tam thi. Con
nhng m thanh manh vi tn s bay hec co th lam tim ngng
p, pha v cac mach mau. Cac nha khoa hoc a tng th trn c
th mnh xem ha m cng ln tac ng tm ly nh th nao,
cho bit la i khi trong luc th nghim sinh ra cam giac hoang s
v cn c. Nhng tap s khac gy ra trang thai mt moi, cam giac
bun chan hoc chng say nong kem theo chong mt va nn nao.
Trong phong th nghim cua Gavr, ngay trc mt nhng
ngi co mt, cac vt trong tui nh but, s tay, cha khoa ...
u tung ln. Ha m vi tn s mi sau hec a to sc manh nh
th y.
Trn c s nhiu s kin va quan sat, hin nay cac chuyn
gia t nghi vn rng chnh cac ha m yu la mt trong nhng
nguyn nhn gy mt moi thn kinh ngi thanh ph. Va chung
ta u bit rng trong cac thanh ph, thc t co nhng ha m hn
nhng ni khac. Nh a noi, ngun thng xuyn san sinh ra ha
m la giao thng thanh ph va nhiu nganh san xut.
iu g anh hng n vic tai tao ra ha m va qua trnh o
nh th nao? Cn phai lam g cai "nn ting n" sinh ra ha m
khng tng ln mt cach khng kim soat c? Nhng gii han
cho phep cua ha m la th nao? Hin nay tt ca nhng iu o
ang c cac nha khoa hoc ngin cu. Song ti mun k mt iu
rt b n ma co le cung lin quan n ha m.
Nm 1890, chic tau bum "Manbr" ch tht cu ng lanh
va lng thu i t Niu Diln sang Anh. Chic tau a khng ti
cang. Va con tau c coi nh a b m. Hn hai mi nm sau,
ngi ta bng nhin phat hin ra no vung ven b t la. Con
tau chay ht bum. Thuyn trng con tau a gp chic tau bum
o a vit mt bao cao tng trnh t m nhng g ng ta a thy.
BN CANH IU B N
85
Tt ca moi th u nguyn v tr cua chung. Thm ch ca cac

thuy thu a cht na: mt b xng nm trn banh lai, ba b
xng khac nm trn boong bn ca np, sau b xng cac thuy
thu trc ban v tr cua ho, con sau b xng khac "ang ngh
ngi" bn di. Trn cac b xng o vn con lai nhng manh
qun ao.
iu g a xay ra vi i thuy thu?
Vic iu tra t m nht cung chng em lai iu g. S nht
ky tau b ru phu, toan b cac dong ghi chep u khng th oc
c.
Mt chuyn con ly ky hn xay ra vao nm 1948 vi chic tau
thuy chay bng hi nc "Urang Mt". in bao vin cua tau
sau khi phat tn hiu SOS a thng bao: "Toan b cac s quan va
thuyn trng a b cht ... Ti cung ang hp hi". Nhng ngi
n cu nan a nhn thy mt canh tng la lung: tt ca moi
ngi trong i tau u a cht va nm tai ch cua ho, trn mt
vn ong lai net kinh hoang...
Trn cac ai dng, cac thuy thu a nhiu ln gp nhng con
tau nh vy b bo ri v nguyn nhn nao o khng ro. Ngi ta a
tng bit nhiu tn bi kch xay ra trn bin nh vy, chung c
nghin cu rt cn thn mc co th c. Khng nghi ng g na
v tnh xac thc cua nhng chuyn o. Cu hoi chnh vn cha co
tra li; chuyn g a xay ra trn nhng con tau b i tau bo i t
ngt hoc tip tuc lnh nh trn ai dng vi nhng ngi cht
cung t ngt nh th.
iu b mt cua bin ca y a t lu lam cac nha vit lch s
hang hai phai vng vn, bn khon. Nhng canh hung ma trong
o xay ra cac tai bin y, tht la lung va kho giai thch. Toan b
i tau u cht mt cach bt ng va cung luc v nhng nguyn
nhn b n. Trong nhng trng hp khac th tt ca i tau bin i
khoi con tau b h hong, hn na nhiu khi ho bin i rt b him cac xung cu nan vn con trn tau. iu o a xay ra vao nm
1953 vi chic tau thuy ch hang khng ln lm "Hnchu". Con
vao thang sau nm 1969, cac bao u a tin: hai chic thuyn
Vladimir Mezenxep
86
bum khng ngi a c tm thy vung qun ao Axo. Trn

boong cac tau o vn con cha thc n d tr, nc ung va cac
thit b cu nan.
Co th d oan bit bao nguyn nhn giai thch iu b n
nay! Chng han cac con bach tuc khng l a tn cng tau, hay
a xay ra mt bnh dch b him nao o do mt thuy thu mang ln
tau; ngi ta khng loai tr thm ch ca kha nng nh th nay:
ngi u bp b in u c tt ca moi ngi trn tau ri t
mnh nhay xung bin...
Song cung co gia nh khac: liu ha m co dnh lu n cac s
kin la lung o hay khng?
Tin y ta cung nn nh lai mt cu chuyn ly thu xay ra
vao nhng nm 30. Mt oan tham him Lin x lam vic trn tau
"Taimr" Bc Bng Dng. Cac nha khoa hoc nghin cu cac lp
trn cua kh quyn. Mt ln, khi tin hanh tha qua cu tham
khng (ngi ta goi cac qua cu "trinh sat" c bm y kh hir
co lp cac thit b o lng khac nhau va mt may phat v tuyn
in nh vy), cac nha nghin cu a chu y n mt hin tng la:
khi qua cu c a ln vi ngang tai th ngi ta thy au nhoi
trong tai nh co ai o ep manh vao mang nh.
Vin s V. Sulykin a quan tm n iu b n nay. Trc
ht, ng lng nghe cac may tham sat v tuyn Maxcva. Chung
to ra hoan toan v hai. Th co ngha bin la thu pham? Cac nha
khoa hoc a tin hanh th nghim vung ven b bin Hc hai va
khng nh: ung hin tng la co lin quan n bin. Thu pham
hoa ra la cac ha m sinh ra trong cac trn bao va cung phong
trn cac vung bin mnh mng. Gio to va song ln tr thanh ngun
san sinh ra nhng dao ng ha m rt manh trong khng kh.
Thm ch mt trn bao khng ln lm cung sinh ra nhng ha m
cng sut cung hang chuc kiloat. Chung lan truyn i xa hang
trm va hang ngan kilmet xung quanh.
Khi bay i xa, nhng m thanh lng le khng nghe thy nay
dng nh bao trc cho moi loai v cn ging t sp n. Va
nhiu sinh vt bin cam nhn c rt ung iu bao trc o.
BN CANH IU B N
87
Nhng con sa bi ngay ra khoi b trc luc con song u tin cua
trn bao p ti, con nhng con bo chet bin th nhay ln b. Chnh
"giong noi cua bin ca" ma chung nghe thy ro a bao cho chung
bit v cn ging t sp n.
Nhn dn nhiu vung ven bin thng truyn tung cac cu
chuyn k v nhng ngi co bit tai oan khng sai v kha nng
co bao. Bin con hoan toan m a, nhng ng lao anh ca i ra b
bin a bao vi moi ngi rng sp co bao. Co le, nhng ngi nh
th cung nghe thy "giong noi cua bin khi". Nhng dao ng ha
m manh trong khng kh t xa truyn n c nhng ngi nay
cam thu nh nhng cam giac au trong l tai. ngi khoe manh
th khng co hin tng y, nhng nhng ngi mc mt s bnh,
chng han nh bnh thp khp lai cam nhn c "giong" cua cn
bao ang p ti.
Nhng v sao tt ca nhng ngi tham gia oan tham him
trn tau "Taimr" lai "nghe thy" ha m? Hoa ra la nhng dao
ng ha m khng nghe thy c o khi tac ng qua lai vi
hir co trong qua cu tham khng a lam sinh ra nhng ha m
con manh hn nhiu.
Mt trong nhng iu b n lin quan n ha m a c
lam sang to nh vy. Hin nay Lin x ngi ta a ch tao ra
mt thit b d bao ging t. Nh nhng con sa, thit b nay tip
nhn cac ha m lan truyn ti, tc la ting vong cua cn bao con
cach xa.
Vy nhng song ha m co lin quan n nhng tn bi kch
trn bin ca khng? Chung ta a bit rng ha m manh vi tn s
bay hec gy nguy him n tnh mang. Trong khi o cac song ha
m sinh ra trong cn bao co tn s xp x, trung bnh chung co tn
s sau hec. Vy co ly khi gia nh rng, i khi trong cn bao
manh vung nhit i, tn s dao ng cua ha m at ti bay hec.
V vy, khi song ha m manh nh th p ti "che phu" ca con
tau th trong khoanh khc no co th git cht tt ca moi ngi.
Vic nghin cu t m nht u khng phat hin ra s u c
Vladimir Mezenxep
88
hoc bnh dch nguy him nao. Ke git ngi v hnh "ch" lam t
lit hoat ng tim ma thi.
Rt thc t khi cho rng cac bc xa ha m manh vi tn s
xp x bay hec co th gy ra nhng cn in dai. Mt s s kin a
noi ln iu nay. Ngi ta bit, chng han, khi ngoai bin co mt
cn bao hnh thanh va manh ln, th trn b khng ch s cac vu
tai nan giao thng ma ca s vu t t cung tng ln na.
iu b n la lung con ang i nhng nha nghin cu. No
hoan toan bn canh chung ta, nhng vn kho phat hin bit bao.
Con by gi chung ta cung noi v nhng hin tng la lung
lin quan n bu kh quyn cua trai t.
Nhng "ky quan" t trn tri ri xung
Nhiu khi nhng "ky quan" la thng y lai lam cho ca
nhng ngi tnh tr nht cung phai bn khon.
Chng han chuyn xay ra nm 1940 tnh Gorki. lang
Msra huyn Palv vao mt ngay he nong nc a xay ra mt cn
ging ln. Va cung vi nhng giot ma u tin ri xung t la ...
nhng ng tin bng bac. Khi cn ging i qua, cac em hoc sinh
Msra a thu nht c gn mt ngan ng tin uc t thi xa
hoang Ivan hung ...
Cac ban ng ngh o la "ky quan" duy nht nh th. Vao
tit tri trong sang, t trn tri a tng xung lua m, ca ... cam
va nhng chu nhn cung a ri t trn tri xung; ri ch va ca
cung ri xung t theo nhng giot ma t cac am my trn
tri...
Nm 1954, th trn avnpot (My), moi ngi v cung ngac
nhin chng kin cn ma m a nhum tt ca thanh mt mau
xanh da tri. Con nm 1933, gn lang Kavalerv Vin ng,
mt trn ma rao a trut xung rt nhiu sa.
Giai thch nhng hin tng ky la o nh th nao?
BN CANH IU B N
89
Thu pham y chnh la nhng cn xoay lc khng kh. Cac

ban con nh vao nhng ngay he nong nc, trn mt t b thiu
t hay xut hin nhng xoay bui nho. Nu chu y quan sat ta se
d dang nhn thy ct khng kh xoay o hut theo t mt t cac
vt khac nhau - phoi bao, giy vun v. v... Nhng xoay lc manh
(voi rng) c hnh thanh trong cac cn ging. Khi o, ct khng
kh xoay co th nhc ln cao ca nhng vt rt nng. Nu trn
ng i cua voi rng co sng, ao hoc h, nc nhng ni o se
b cun ln va tao thanh mt ct nc. Co nhiu trng hp voi
rng hut tr ca ay. Chng han nh vao mua he nm 1904 trn
oan sng Maxcva chay ra Maxcva.
Chnh y cha ng li giai ap cho trn ma tin bac
cha tng thy tnh Gorki. Cac trn ma rao trc o a ra tri
t va trn mt t l ra chic bnh ng cac ng tin chn trong
t. Voi rng xut hin trong cn ging i qua ch o a nhc bng
nhng ng tin ln trn khng. Va sau o, khi dong khng kh
yu i, nhng ng tin y cung vi cac giot ma ri xung t.
V du nay la mt bng chng cho thy thng thng sau
mt iu hoan toan b him la mt s t nhin nht, va chu yu, la
hoan toan co th giai thch c mang tnh vt cht.
Cung chng kho khn g hnh dung ra canh xoay lc
khng kh cun ln cao ca ch nhai, ca, nhn hay sa, mang chung
i i luc ti hang chuc cy s ri sau o, khi xoay tan, "tha ri"
chung xung t.
iu o cung a xay ra vi nhng trai cam tnh exa. Cn
xoay lc p ti a nut vao "bung" no nhng qua cam t quy hang
cua mt ngi ban cam. Va ri nhng trai cam y tr thanh cua
gii i! Mua he nm 1890, mt lang tnh Tula, cn xoay lc a
"chp" ly nhng tm vai lanh trai trn ng co ty trng.
Nhng ngi an ba nom thy th lin chay b theo. Chng my
chc ho a thy nhng tm vai y bay mt hut, nhng vn tip tuc
chay v pha cn xoay lc a i.
Ngi ta ch tm thy nhng tm vai b gio cum i mt
lang khac. Dn lang a tn mt thy hang chuc tm vai lanh dai
Vladimir Mezenxep
90
30 - 40 met t trn tri ri xung n kinh ngac va hoang s.

Nhiu ngi qua quyt rng o chnh la "phep mau cua thng
".
Gio co th mang cac vt khac i rt xa. Nm 1904, mt trn
cung phong Marc a pha huy nhng kho lua m ln. Gio mang
lua i n tn b bin Ty Ban Nha. Va o, lua c trut xung
bt thnh lnh ngay trc nhng ngi dn ng ngy ra v qua
kinh ngac. y, cac cn gio manh thi cac lp trn cao cua kh
quyn a tr giup xoay lc.
Con trn ma mau xanh avnpot th sao? Ngi ta phat
hin ra rng phn hoa cha chn cua cy dng chu My va cy u
trong o co mt cht mau hoa tan c trong nc chnh la sc t.
Gio manh a mang ln cao nhiu phn hoa va khi ma ri, phn
hoa nhum mau cho trn ma o.
Trn ma v hai nhng khac thng o a gy ra trong
nhiu ngi My m tn khng t nhng cu chuyn v iu huyn
diu, va cai khng ly giai c. Song nhng trn ma ky la co mau
o mi lam d lun xn xao hn nhiu. Vao nhng th ky trc,
hin tng t nhin nay la cho ngi ta khip hai. Nhiu ngi
ngh rng tri khoc nhng giot nc mt pha mau v ti li cua
loai ngi, tri bao iu bt hanh trong tng lai. iu nay co th
oc thy trong trc tac cua cac nha vit s. y la mt trong
nhng dong ghi nh th:
"Nm 764. Tua, cuc sng phong ang cua cac tu s tai nha
th thanh Mactin a lam Chua tri ni gin: mau a ri t trn
tri xung.
Nm 787. Ma mau trut xung Hungari, tip theo o bt
u nan dch hach".
Vao nm 1117, min bc Italia b chin tranh tan pha nng
n. Thanh ph va lang mac x Lmbaci b t chay tan hoang.
Ngi gia va tre con cht v nan oi. Binh lnh day xeo cac canh
ng va cp oat hoa mau con lai. Tnh dy luc sang sm, dn
chung Lmbaci khng bit liu con co sng c n chiu na
hay khng. Tht d hiu v sao trong nhng iu kin nh th,
BN CANH IU B N
91
ma "mau" c moi ngi khp ni coi la iu canh bao cua tri

v "s tn th cua th gii". Milan ngi ta triu tp khn cp
hi ng cac giam muc. Cac giam muc tuyn b rng "tri tun
nhng dong nc mt mau v loai ngi pham nhng ti li tay
nh. Ch co th bng nhn nhuc, cu nguyn va n chay nhiu
tun mi co th cu xin c chua tri khng lp toa an phan x
khung khip cua mnh".
Nhng ngi dn qua kinh s a hin t cho nha th nhng
mon cui cung. Ho quy sut hang gi lin cu xin s tha th
cua ng toan nng la chua tri.
Xa nay, "mau" ri t trn tri xung a nhiu ln lam ngi
ta phai kinh s.
Dn c thanh ph Catandar Italia con nh mai ngay 14
thang ba nm 1813. Chung ti xin nhng li cho nha vit s:
"Mt am my ging hin ra t pha bin. n tra no a
bao phu nhng ngon nui ln cn va bt u che lp mt tri; am
my y luc u co mau hng nhat sau tr thanh o rc nh la.
Chng bao lu thanh ph a b bao phu bi mt lp sng mu day
c n ni ngi ta phai thp en ln trong nha... Sng mu
tip tuc tr nn day c hn, va toan b bu tri nh c cu tao
t st nung o vy. Tri ni sm va bt u trut xung nhng giot
cht long to mau o ma mt s ngi cho la mau, con nhng ngi
khac coi o la kim loai nong chay. Ch n m khng kh mi tr
lai trong lanh, sm chp mi thi".
n tng v iu a nhn thy manh n ni dn thanh ph
khng con mun lng nghe nhng ngi con tnh tao chng minh
rng nhng giot "mau" a kh ch la bui mn cu tao t nhng hat
khoang nho xu co mau pht o ma thi.
Cac nha hoa hoc a nhiu ln phn tch nhng giot ma nh
th; ho phat hin thy trong o co st, crm, canxi, silie va cac
nguyn t hoa hoc khac. Cac nha bac hoc thi trung c a tng
oan nh v iu nay. Vao gia th ky th 9, khi co nhng trn
ma cha bt mau o ging nh mau, mt nha bac hoc thi o
vit: "Cai ma dn chung goi o la mau ch n thun la hi c
Vladimir Mezenxep
92
nhum thn sa hay phn o ma thi". Nhng sau o ng ta vit

thm: "Nu t trn tri ri xung mau thc ma khng th phu
nhn c, th tt nhiu o la phep mau do y ch cua thng
tao nn".
Co khi voi rng cung gy ra nhng trn ma "mau" "la lung".
Vao mua he, nc ong ao h thng co mau xanh, i khi co sc
nu o: nc "i mau". "Mau" o chnh la v s cac loai thc vt
va ng vt nho be khac nhau sng trong nc tu. Nu mun nhn
thy chung ring tng con mt th phai dung knh lup. Nhng khi
cac loai o co s lng rt ln th chung lam cho nc co mau xanh
nht nh. Thng thng la ging ng thc vt co mau o nhat,
do o nc co sc hung o.
Voi rng cun ti m nc, hut nc ln ri sau o trut
xung mt ni nao o xa di dang ma co mau ht nh mau.
Ngi ta con thy ca bng co mau trong t nhin. Vao th ky
trc, nha bng ha hoc ngi My Cn khi nghin cu cac bng ha
vung Alaxca a thy rng b mt bng trai dai sut vai cy s co
mau hung o. Bng co sc mau nh th la do co mt s lng rt
ln nhng loai thc vt c goi la hoa bng ha. Chung sinh
trng trn cac tang bng vnh cu.
cac vung pha bc, ngi ta con thy ca tuyt mau o. Hin
tng nay do v s cac vi khun nho xu gy nn, chung co kha
nng sinh san trn mt tuyt. Ngi ta con bit n hang chuc
loai rong o sinh san trn a, cat, trn thn cy va mt s loai
sng trn tuyt.
Co mt loai thc vt n gian nht la tao Colutea. Loai tao
nay khng nhn thy c bng mt thng, no khng s lanh va
co th moc thm ch trn tuyt. No sinh san rt nhanh. Loai tao
nay co mau o. Nu gio thi a phi loai tao nay t ni nao o
n mt tuyt th ch sau vai gi ch tuyt o se tr nn o. Tao
Colutea se bao phu toan b b mt tuyt o.
Ngi ta a thy canh tng him co o Alaxca. Mt thuy
thu vit rng vao u thang tam, cac cach ng tuyt lp lanh
mau o ti. Tuyt c nhum mau khng ch trn b mt, ma ca
BN CANH IU B N
93
su vai centimet. iu nay c giai thch bng s hin din

cua hang triu n v thc vt nho nhoi co may o nay. Dng nh
tuyt b t o phu ln vy ...
Truyn thuyt mt thing
Trong kinh thanh co k rng, mt ln Ai Cp, bt ng co
mt m la no: "... bong ti day c che phu khp nc Ai Cp ba
ngay lin. Ngi ta khng nhn thy nhau va khng ai ri khoi ch
trong sut ba ngay".
Mt m dai bng ba ngay! Ta co th d dang hnh dung
c ngi ta hoang s n th nao khi gp hin tng ky la nh
th. Moi ngi a nhn thy trong o canh tay trng phat cua thn
thanh. Ai ma bit c bong ti gh gm y con keo dai bao lu.
Va co th, mt tri se chng lo rang na?! Chnh cac nha hang hai
tng ngang doc khp cac bin a k v "bin sng mu" trn ai
ty dng vung ban ao Canari. "Mt tri khng lo ra ni y.
Tai o la bong m vnh cu!" - nhng thuy thu lao luyn y cam
oan vi nhng ngi nghe.
Co ngi tin va cung co ngi khng tin ho. Th ma gi y
t nc cua dong sng Nin v ai chm m trong bong ti.
y nay sinh mt cu hoi quan trong va ly thu: liu cac
huyn thoai co phan anh mt hin thc nao o hay mt iu g o
hoan toan trn tuc, t nhin hay co tnh cach xa hi a tng xay
ra trn thc t va em lai sc sng cho iu c tng tng ra?
Nhng cu chuyn t ve bng tr tng tng phong phu cua con
ngi, c b sung bng s huyn b va b bin dang i qua hang
th ky tn tai va a phuc vu cho nhng muc ch nht nh cua
cac giai cp, va tt nhin, toan b nhng truyn thuyt nh th a
va ang khng phan anh g lch s tht s cua cac dn tc. Song
liu chung co xut hin mt cach vu v khng, cho du chung co
hnh thc hoan toan huyn tng?
Qua la tt ca nhng quan nim tn giao, mc du co tnh cht
huyn tng va xuyn tac, u mang trong mnh du n cua thc
Vladimir Mezenxep
94
t, chung phan anh i sng tp tuc va nhng quan nim cua dn

tc ma t o chung sinh ra.
Khng cn phai noi nhiu v vic mt quan im nh vy
nhm giai thch mt s iu b n cua lch s lai co th co y ngha
tch cc nh th nao. ung, iu nay nay a c cuc sng khng
nh. Ch co nh n phat hin thanh Troa cua Sliman la u thy
iu o, bi ke dn ng cho ng trong phat kin nay chnh la
truyn thuyt do Hme k lai.
Ti ngh rng trong nhiu truyn thuyt va huyn thoai cua
cac dn tc ang n giu mt s kin lch s nao o. "Hin ang
tn tai mt y kin kha ph bin nhng sai lm mt cach su sc. vin s B. Rbakp phat biu, - cho rng cac truyn thuyt (huyn
thoai, trang s ca) la iu thun tuy ba t va phuc vu cho cac
muc ch giai tr. Trn thc t, ch cn bt tay vao nghin cu mt
sang tac truyn ming dn gian bt ky nao trong s cac tac phm
tng t la ta se phat hin ra nhng ci ngun lch s su sc,
nhng tuyn truyn ly giai hin thc ro rang, du vt cua nhng
s kin a tng co trn thc t. Khng nghi ng g na, nhng
truyn thuyt la cac i tng nghin cu khoa hoc nghim tuc
cua cac nganh khac nhau".
Truyn thuyt trong kinh thanh k v "bong m Ai Cp" co
th la mt v du minh hoa cho iu a noi. Mc du hin tng t
nhin o c trnh bay nh mt s ky la cha tng co, song trong
lch s ngi ta a bit n nhiu trng hp tng t.
Vao mua xun nm 1901, trn sa mac Xahara chu Phi ni
ln mt trn bao cat rt manh. Mt ngay sau, thanh ph Tuynix
sut vai gi lin co mt am bui t trn khng xung day c
n ni ngi ta phai t en trong nha. Vao thang mi mt
nm 1962, gio mang t sa mac Arabi mt lng bui ln n mc
Cair ngi ta phai ong ca sn bay, s i lai trn knh Xuy
phai ngng lai vai ngay. Theo li nhng ngi c chng kin,
trong thanh ph "ti en nh mc" - ngi ta khng th nhn thy
c ca ngon tay trn canh tay a ra trc mt!
BN CANH IU B N
95
... Mua thu nm 1938. Nhng ngi dn Nnet lang

Khanmer - X gn vnh bi tht ngac nhin khi thy vao nhng
gi bui sang tri t nhin ti i. Bong ti mi luc mt thm day
c. Trn tri xut hin nhng am my mau hung o. Vao mi
gi sang tri ti hn. Bu tri va mt t khng con phn nh
c ranh gii gia chung vi nhau na, tt ca dng nh a tt
hn anh sang.
Co mt luc pha ty bc lo ra mt dai sang rng, nhng ri
lai bin i rt nhanh. Ch sau hai gi tri mi sang dn ra, song
anh sang ban ngay u co lam ngi ta vui mng v no co mau sc
hung o.
Chng bao lu ngi ta bit rng nht thc khng lng
trc c o a quan sat thy trn mt vung rng min bc
Xibir trong pham vi o co cac thanh ph uinka va Nrinxc. o
la g vy?
Khi khao sat hin tng "nht thc" o, cac nha khoa hoc a
tm c li giai thch t nhin cho cu hoi nay. Ngi ta nu ra
hai nguyn nhn. Mt trong hai nguyn nhn o la nhng am
chay rng manh. Vai ngay trc khi xay ra hin tng noi trn,
min Uran a b chay rng. Nhng khi khoi va tro c gio a
ln cao hang chuc kilmet va sau o theo cac dong khng kh
truyn lan i theo hng ng bc di dang am my thm mau.
nhng ni am my o c bit day c, no che khut mt tri
va th la bong m "bung xung".
Khi phn tch mt s c im cua hin tng him hoi y,
mt s nha khoa hoc i n kt lun khac: vao nhng ngay o, mt
am my bui vu tru a lot vao kh quyn trai t va pha v s
lun chuyn ngay va m.
Nh vy ngay nay a co hang ngan ngi c thy "bong ti
Ai Cp", mt hin tng hoan toan giai thch c bng nhng
nguyn nhn t nhin.
Vladimir Mezenxep
96
LINH HN DI NG KNH HIN VI
x s cua y thc va tim thc

"Ngay t thi xa xa, khi con ngi con cha co mt khai
nim g v cu tao c th cua mnh va khng bit giai thch cac
gic m, ngi ta a i n mt quan nim rng t duy v cac cam
giac ngi la hoat ng khng phai cua c th ho, ma la cua mt
tm linh c bit nao o tn tai trong c th va ri bo c th o
khi con ngi cht i, ngay t thi y ho a phai suy ngh v mi
quan h gia tm linh o vi th gii bn ngoai" (Ph. Enghen).
"Linh hn tru da day"
Ngi ta k rng xa kia, nha bun Phme Kriagin Viatca,
ni ting toan thanh ph v tnh tham n va phong ang, rt thch
nhc i nhc lai nhng li nay.
- Anh ngi bn ban n nhng th chua tri gi ti nh th
nao th linh hn cung phat trin nh th, - ng ta giai thch y
tng chu yu cua mnh. - V le o ma linh hn khng ni nao tt
hn da day mnh ca...
Nhng bin lun "su sc" cua ga bun thc phm y thc ra
ch c coi la chuyn vui bn chen tra th ky trc ma thi.
Nhng nu ta nh lai lch s cua loai ngi th d dang thy rng,
xa kia con ngi a tng hoan toan nghim tuc i tm ni tru n
cua linh hn b n trong c th mnh; va khng mt ai nghi ng v
s tn tai cua linh hn y ca.
Ch "linh hn" c chung ta s dung lun ma khng h
ngh n ngun gc tn giao cua no. Ngh v tm trang bun ba
cua mnh, ngi ta noi:" Trong thn tm ti co iu g o khng
vui". V nhng ngi v tha tt bung, ngi ta noi: "o la mt
BN CANH IU B N
97
ngi hao tm". Chung ta goi cac y ngh mong mun, cam giac cua
chung ta la hoat ng tinh thn, hoat ng tm hn. Trong tt ca
nhng trng hp o, t "tm hn", "linh hn" khng co mt y
ngh c bit nao ma tn giao a mang lai cho no. Con theo cac
quan im tn giao th linh hn la ngun gc tinh thn bt dit
cua chung ta, no c thn thanh hoa va khng th nhn thc
c.
Pha h cua "phn t" b n y cua con ngi ma nh ngi ta
thng ngh, khng co no th khng co chnh cuc sng a mt hut
trong qua kh xa xi cua loai ngi .
... Mt ngi dy khoi ging trong tm trang m yu, kho
chu. V ngi o, ngi ta noi :" Anh y a dy bng chn trai".
Mt trong nhng ngi cung noi chuyn nhc ti c mun
at c iu mong c cua mnh. Lp tc anh ta c khuyn
hay nh nc ming ba ln qua vai trai.
- Mt trai cua ti c may lun, - mt phu n noi ve lo u. - Co
le hm nay ti co vic phai khoc y.
- Con long ban tay phai cua ti c git git - th nao cung
nhn c tin! - mt c ban khac tra li giong vui ve...
T lu lai sinh ra nhng iu m tn nc ci nh th?
Chung sinh ra t nhng thi xa xa khi con ngi con nguyn
thuy tao ra trong y thc cua mnh mt th gii huyn tng cua
cac linh hn. Ho tin rng mi ngi u co hai "v thn" - thin va
ac, thn thin gn ngi bn tay phai, thn ac gn ngi bn
tay trai. V vy ngi ta tin rng: Tt ca nhng g nm bn trai
u co th mang lai iu kho chu va tai hoa.
Chnh v vy ma nhng ngi m tn khuyn nh nc
ming qua vai trai, tc la nh vao con quy ac, nu khng no co th
can tr iu c mun c thc hin. Con nu ban sang ban dy
"bng chn trai" th tc la hm o bt u di quyn lc cua v
thn ac, ma ng ta th ng mong mt iu tt ep nao!
S m tn c xa o a sinh ra nhng iu bao ngy th va
ngc nghch, va tht la la chung con dai dng sng n tn ngay
Vladimir Mezenxep
98
nay. Mt trai va long ban tay trai gn thn ac, th co ngha la

mt trai khoc, tay trai anh mt tin. Con bn phai th ngc
lai: mt phai may - hay i nim vui, long ban tay phai thy bun
bun - chng bao lu na se c tin.
Ai ma chng bit cu chuc: khng mt cai lng nao (Cu nay
ngi Nga dung chuc khi i sn, i thi v. v... Dch sang ting
Vit co ngha la: chuc thanh cng; chuc moi s nh y...(N. D). Ca
y na cung co s can thip cua v thn ac. Khi nhng ngi an
ng cua b lac i sn, con am ke thu v hnh (tt nhin la th ri)
bam theo sau ho, nhng ngi thn va ban be tm cach anh la
thn ac bng cach bao rng ngi i vao rng khng h ngh g
n chuyn sn bn ca.
Con cu chuc sc khoe cho moi ngi ht hi rt ph bin th
sao? T tin khng thng thai lm cua chung ta a cho rng chnh
o la luc thn ac chui vao mui ngi. tranh nguy him cn phai
chuc sc khoe cho ngi a ht hi.
Cung cn nhc ti mt iu m tn ma hoc sinh, sinh vin m
tn theo: trong khi thi khng nht thi bng tay trai. Bi v thn
ac, tc la thn bn tay trai se chi xo va ban tay se rut phai
phiu thi kho nht...
Chnh nhng iu m tn nay khac xa kia lam c s cho c
tin vao linh hn v hnh va khng th nhn thc c ma thn
linh a phu cho con ngi.
i vi nhng ngi mc phat trin thp, hu nh mi
hin tng bt ky cua t nhin u mang sc thai b n, va giai
thch cho iu o cn phai vin ti cac sc manh siu nhin.
Nhng hin tng nh ngt xu, cht choc qua la c bit la lung
va gh gm.
Nhng gic m cung tht la b n. Khi ngu thip i, con
ngi co th "chu du" trong qua kh cua mnh, gp lai nhng
ngi a cht, noi chuyn c vi ho v. v... Giai thch nhng iu
o nh th nao?
BN CANH IU B N
99
V khng co mt khai nim g v hoat ng cua nao, v hiu

bit rt kem v cu tao c th mnh, t tin xa xi cua chung ta tin
rng trong mi con ngi co mt con ngi th hai ging ht la
linh hn. Khi con ngi cht i, linh hn t gia ngi o. iu nay
cung din ra trong cac cn choang ngt va cac gic m, nhng
nhng khi o, linh hn ri c th ch la tam thi, sau o se tr lai.
"Con ngi th hai" cua chung ta lam gi khi chung ta ngt i, iu
o khng ai bit, song cac gic m lai k cho ta v nhng cuc "chu
du" cua no trong gic ngu cua con ngi. Th nhng nu linh hn,
theo li cua Ph. Enghen, "trong luc cht lai tach khoi c th va tip
tuc sng, th khng co ly g lai ngh ra mt cai cht nao o c bit
cho no ca. Quan nim v s bt t cua linh hn a xut hin nh
vy y, va trnh phat trin o, s bt t tuyt nhin khng
phai la s an ui, ma la s phn khng th ao ngc c, va theo
ngi Hy Lap chng han, rt thng xuyn c coi la iu bt
hanh thc s".
Nhn thy hnh bong cua mnh trn mt nc lng, ngi
nguyn thuy ngh rng ho a nhn thy linh hn cua mnh. c
tin o con duy tr ca khi gng xut hin. Mt s m tn mi a
sinh ra: p v gng tc la git cht con ngi th hai cua minh.
Sau o no bin thanh mt iu triu c nhiu ngi nhe da tin
theo ngay ca by gi: anh v gng tc la sp ti se co iu rui ro.
nhiu dn tc a va ang tn tai nhiu quan nim v linh
hn. chu Phi, nhng ngi da en b tc Baxut cho rng nu
ca su "chp c" bong cua ngi trn mt nc th ngi o se
phai cht. Nhng ngi Ma lai tin rng mt ngi nao o b gim
ln bong cua mnh (tc la gim ln linh hn vy) th ngi o se b
m. Nt m tn nay c th hin rt c bit trong mt s truyn
c dn gian: ga phu thuy c ac mun git ngi nao o a anh
cp bong cua anh ta.
C dn trn qun ao Phitgi lai "lin kt" bong - linh hn va
phan anh - linh hn lam mt. Ca hai th y u sng trong mt
con ngi. Nhng bong - linh hn ti thm se theo sang th gii
bn kia sau khi chu cht, con phan anh - linh hn sang sua ma
Vladimir Mezenxep
100
ngi ta co th thy trong lan nc tnh lng se lu lai ni ngi

o cht i.
Oc tng tng cua ngi Iacut con phong phu hn na.
Trong nhiu truyn thuyt cua ho co th k v ba linh hn cung
sng trong mi ngi Iacut. Mt linh hn ri anh ta trong luc ngu,
va khi ngi o ngu, no lang thang khp th gian, linh hn th hai
con hiu ng hn, luc nao cung ln l xung quanh, va ch co linh
hn th ba la n, no thng xuyn sng trong con ngi. Khi quy
s tom mt linh hn lang thang trong m hoc phiu dat luc ban
ngay th con ngi se m va co th cht mc du linh hn th ba
vn con lai vi anh ta.
Hu nh tt ca cac dn tc trn trai t u tin rng trong
luc ngu, linh hn ri khoi c th mt thi gian. mt s b lac con
cm anh thc ngi ang ngu hay chuyn ngi o sang ch
khac: linh hn co th khng tm thy chu cua mnh. Con ngi da
o chu My coi vic bi ve mt ngi luc ngu la nguy him cht
ngi - khi quay v, linh hn co th khng nhn ra chu va se bay
qua, va nh vy ngi o se cht i khng tnh lai na.
Mt s dn tc lac hu con lu truyn mt s m tn nh sau
cho n tn ngay nay: ngi co bong hnh cua ngi khac, tc la co
linh hn cua ngi o, se oat c quyn lc b him i vi anh
ta. Do o ma cun sach mau nhim cua nhng ngi theo ao Hi
la kinh Cran cm ve ngi cho du di hnh thc nao i na. V
vy trong giao ng cua ao Hi u khng co ve mt hnh ngi
nao ht.
Rt cuc la co khng t phong oan khac nhau v ni tru ngu
cua linh hn. Cac b lac hiu chin ma i vi ho, nhng cuc giao
tranh vi cac b lac lang ging xay ra thng ngay th cho rng
linh hn sng trong mau cua ho. Mt chin binh trong trn anh
b thng va mt nhiu mau, th la linh hn cung mau theo ra
khoi c th. Nhng nha t tng khac lai ngh khac: linh hn sng
trong ta khi ta th. Va linh hn ri khoi cua th cung vi hi th
cui cung cua ngi hp hi.
BN CANH IU B N
101
... o la nhng quan nim m tn rt khac nhau v hnh thc

nhng lai thng nht nhau v ban cht khi ban v nhng thn
linh v hnh v anh va v linh hn b n cua con ngi. Vy co cn
suy ngh n cu hoi nh th nay khng: u la s khac nhau
gia nhng ngi da o mu ch chu My b nhng ng chu cua
luc a nay giam ham trong vong dt nat, vi nhng ngi quen
bit ang thc s lo s v chic gng b anh v?
Sut mt thi gian rt dai, hoat ng tm ly cua con ngi la
mt lnh vc b him, "mt vt trng" trong khoa hoc. V vy chnh
tai y chung ta gp rt nhiu nhng iu m tn khac nhau nht
a c sinh ra bi s dt nat t thua xa xa.
Tt ca moi con ng u dn n nao
Cn phai noi rng trong s nhng hin tng cua thin
nhin sng, khng co g phc tap hn la nhng hin tng gn lin
vi hoat ng tm ly, tinh thn cua chung ta. Sut mt thi gian
rt dai, hoat ng tm ly cua con ngi la mt lnh vc b him,
"mt vt trng" trong khoa hoc. V vy chnh tai y chung ta gp
rt nhiu nhng iu m tn khac nhau nht a c sinh ra bi
s dt nat t thua xa xa.
Nhng ngay nay, rt nhiu hin tng tm ly a khng con
la b n i vi khoa hoc na. Cung nh tt ca moi hin tng
khac trong t nhin, chung a tm c s giai thch t nhin,
khoa hoc cua mnh.
Cai ma hang ngan nm nay c con ngi goi la linh hn,
trn thc t la hoat ng tm ly cua nao. Tt ca moi cam giac va
tri giac cua chung ta v th gii xung quanh, y thc va t duy cua
chung ta u la kt qua hoat ng cua nao. Khng co hoat ng
cua nao th khng co tm ly, khng co y thc, va nh th co ngha
la khng co ca linh hn, nu nh cac ban mun. Nao ngi ngng
lam vic th y thc cung bin mt, toan b hoat ng tinh thn
chm dt.
Vladimir Mezenxep
102
Trong y hoc ngi ta a nghin cu t m nhng trng hp

nh khi nao b tn thng, chng han do b chn thng, nao se
thi khng lam vic bnh thng na. Do o con ngi mt i tt
ca nhng g dng nh co lin quan vi linh hn cua mnh: ngi
o ht ca noi va tng tng.
By gi chung ta u bit nao b va tuy sng, hoc noi cach
khac, h thn kinh trung ng, iu khin toan b hoat ng cua
tt ca cac b phn trong c th chung ta. Trong o, vai tro chu yu
thuc v nao b. Trong mi khoanh khc, nao nhn c nhiu tn
hiu kch thch khac nhau bao cho bit iu g ang xay ra bn
trong c th va trong mi trng xung quanh. Cac tn hiu nay
n t tt ca cac c quan trong c th theo cac dy thn kinh. ap
lai tn hiu o, cac tn hiu mnh lnh iu khin hoat ng cua c
th c phat ra t nao i theo cac dy thn kinh ti cac c quan.
Mt trong nhng nha khoa hoc u tin xe bo c tm man
thn b che phu linh hn la nha t nhin hoc ngi Nga Iva
Mikhailvich Xtsenp. Bng cac cng trnh nghin cu cua mnh,
ng a m ra mt trang mi trong khoa hoc v hoat ng tinh
thn.
Nhiu ke a c ln an hoc thuyt duy vt cua nha bac hoc v
hoat ng cua nao. Con giao hi a oi y ai Xtsenp vao tu vin
Xlvetxki. B trng ni vu cua Sa hoang la Valuep a vit cng
khai rng cng trnh cua Xtsenp "Nhng phan xa cua nao" la co
hai. Giai thch trong cun sach ph cp khoa hoc nhng hoat ng
tm ly cua con ngi bng tac ng cua nhng anh hng bn
ngoai n thn kinh va bng s phan anh nhng anh hng o ln
nao, iu o co ngha la mt hoc thuyt mi tha nhn trong con
ngi ch co vt cht thi a c a ra thay th cho hoc thuyt
v s bt t cua linh hn.
Cun sach a b cm. Nhng nhng ke truy na t tng
khoa hoc khng dam kt an nha bac hoc. Tt ca cac lc lng tin
b trong xa hi, sinh vin, thanh nin a oan kt lai xung quanh
Xtsenp, ngi a ng vin ho ng ln u tranh chng s ngu
dn. Rt co th phin toa se t nhng ke bao v quyn lc tn
BN CANH IU B N
103
giao vao tnh th cua "ng vua ci trung" khng kem phn ni
ting.
... Chung ta co th pham li trc chn ly nu cho rng tri
thc cua chung ta v nao a kha y u a ra mt bc tranh
toan din v "vu tru" di hp so. Nao chung ta hoat ng ra sao?
Nhng qua trnh nao din ra, chng han, sau nhng t ng "nh
ri" hay "ti hiu"? Chung ta con cha bit c ch ro rang va t m
cua nhng qua trnh o.
Co th so sanh cng vic cua cac nha bac hoc nghin cu nao
vi cng v cua ngi ngi kham pha trai t trc khi co cac
phat kin a ly v ai vao th ky 15 - 17. Th gii trong hp so n
giu trong mnh nhiu iu b n n mc vic kham pha ra chung
se tr thanh s khai hoan cua khoa hoc.
Nhng cac ban ng vi rut ra mt kt lun lch lac nao t
iu noi trn. Cac phat minh cua nhng nm va thp nin qua
trong lnh vc sinh ly hoc thn kinh a mt ln na chng to vi
chung ta mt chn ly lu nay: i vi khoa hoc, khng h co nhng
nh cao khng th ti c trong nhn thc. Nao ngi bc l
ngay mt nhiu hn nhng b mt cua mnh - nhng c im c
ao va nhng kha nng ky la.
Ngay vao nhng nm nm mi, nh cac in cc nao ngi
ta a thc hin c mt "bc nhay vot vao th gii b n". Noi
mt cach n gian hn, cac nha khoa hoc a bt u s dung in
nghin cu nao. Khi tac ng n nhng vung ring bit cua
vt cht nao bng cac kch thch in (nh cac in cc rt mong),
ho a co c mt kha nng tuyt vi nghin cu xem cac vung
ring bit cua nao lam vic ra sao va chu trach nhim g.
Bac s phu thut thn kinh Canada U. Penphin khi m cho
mt n bnh nhn a a in cc vao cac nron thn kinh vung
thai dng cua vo nao. N bnh nhn a tra li bng ... cac hi c
t thi th u xa xi, hn na lai chi tit n mc ma vao luc
thng c ta khng tai nao nh ra c.
Vladimir Mezenxep
104
Phng phap mi lp tc c vu trang cho cac nha khoa

hoc. Tht ra, no khng giup ho trong vic lam sang to ban cht cua
tr nh, nhng lai to ra rt hiu qua trong nhng vn khac.
Nhng th nghim a c tin hanh trn ng vt. Va lp
tc cac nha khoa hoc phat hin ra nhng iu tht ly thu; khi th
nghim vi cac in cc nao, ho a do thy nhng trung tm thoa
man trong nao. Cac ng vt khac va kh c th nghim a
nhanh chong hiu c cach lam cho mnh thoa man: chung a
lam iu o bng cach n ln cn ong mach in.
Nha bac hoc enga ngi Ty ban nha a at c nhng
kt qua to ln. Ging kh macaca la mt loai vt kha hung d. Khi
co ai o cha tay v pha no, lp tc con kh c cn bng c vao
ngi y. Nhng ch cn dung dong in tac ng vao mt trong
nhng vung nao con vt la con khi macaca y lin tr nn hin
lanh. Luc y ngi ta co th nhe nhang vut ve no ma khng lam
no ni khung.
Sau o nha bac hoc bt u a dong in theo may v tuyn
vao nao ng vt. Mt ln, ng trnh din cuc u bo cha tng
co trc mt hang trm khan gia. Khi con vt chay ra khan ai,
ngi ra on no khng phai la mt vo s u bo ma la mt nha bac
hoc vi mt chic may g o trong tay. Con cach con bo chuc
bc, ng n vao mt cai nut trn may va con bo lin hung tn lao
ti. enga lp tc n mt nut khac, va con vt ang in cung
y dng lai ngay tp l, s hung d bin mt nhanh nh luc xut
hin. Sau khi th ngm nhn "i thu" con bo quay i.
Trong phong th nghim cua enga cung co nhng con vt
khac. Khi kch thch vung di i th meo, ng phat hin ra
rng con vt tr nn hung d. Con gy kch thch cai goi la th li
(tc la vung phn b thn nao) se lam cho con vt hoang s va no
bo chay.
Nha nghin cu a theo doi khng ch nhng con vt ring
bit, ma ca hanh vi cua chung trong by an. Rt ly thu khi quan
sat xem kh ng x ra sao, con kh u an cua mt gia nh kh
"a th" c cm nhng in cc nao ch ng s hung d, va co
BN CANH IU B N
105
th ong mach cho nhng in cc o bng cach n cn gat nm

ngay trong lng. Tt ca cac thanh vin trong gia nh kh hiu rt
nhanh y ngha cua cai cn o. Ch cn Ali - ngi ta t tn cho
con kh u an nh th - bc l tnh "hach" cua mnh la mt trong
nhng con kh cai lin n ngay vao cai cn va s hung tn cua Ali
bin i ngay!
Con ngi va tm ly con ngi tr thanh giai oan tip theo
trong nhng cng trnh nghin cu vi cac in cc. Ngi ta thy
rng bng phng phap nay khng ch co th tac ng n cam
giac cua chung ta - gy ra s hoang s va hai long, yu thng va
cm gin - ma con cha c cac bnh khac nhau. Nhng cng
trnh nghin cu o ang c tin hanh vin y hoc thc nghim
Lningrat.
Giam c vin nay la vic s vic han lm y hoc Lin x N.
Bkhtrva a k v mt bnh nhn. Ngi nay b mt mt tay
trong chin tranh. Nm thang tri qua, nhng dng nh canh
tay b mt v ang tip tuc sng - no "au n" khng chu ni.
Nhng cn au nh th c goi la au ao c bit ro trong y hoc.
u tranh vi chung rt kho khn. Ln nay, cac bac s quyt nh
ng dung in cc nao. Va nhng cn au canh tay khng con o
vnh vin bin i.
Trong nhng m cung cua n thn Mnhemdina
Mnhemdina trong thn thoai Hy Lap la n thn tr nh va
ng thi la me cua chn nang th bao tr cho cac ngh thut va
cac khoa hoc.
Nhng ngi c ai qua la hiu rt ro y ngha cua tr nh!
Tt nhin, khng co tr nh th khng th co khoa hoc, ngh thut.
Hn na, tnh canh cua mt ngi b mt tr nh tht la kinh
khung.
Ban nghi ng ? Vy xin mi ban oc v iu a xay ra vi
vic mt tr nh.
Vladimir Mezenxep
106
Vao nm 1972, gia nh Xmit (mt cai ho ph bin nht trn

qun ao nc Anh) quyt nh ngh ca nha Hylap. Vao ngay
th hai sau khi ti Ate, ba me trong gia nh khi tnh dy ni
khach san, ngac nhin phat hin ra la ba ang trong mt cn
phong xa la mt t nc xa la.
Khi hai a con ba - cu be Matin bay tui va cu be Mao
bn tui - chay vao phong ngu, ba me khe lic nhn chung.
- Ba y nh lai v chung rt kho khn, - ng Xmit k. - Luc
o ba y mang mang nh rng ti la chng cua ba y, nhng i
vi hai a tre th chu.
ng chng hoang ht goi bac s. Bac s n va tim cho ba
mt liu thuc an thn. Ca gia nh lp tc bay v Anh. Cac bac s
qua quyt rng nguyn nhn cua vic a xay ra la s thay i kh
hu. nc Anh mat me th bnh la t khc phai qua thi.
Trong cn bi ri, bnh nhn xem xet mai ngi nha mnh a
tng hn nm nm tri. Cui cung cac bac s phai a ba ta vao
bnh vin. Trc khi tr nh cua ba ta c phuc hi phn nao,
thi gian tri qua khng phai la t.
... Trong thi gian chin tranh v quc v ai, ngi ta a
ti mt qun y vin Matxva chin s Ivanp vi vt thng nng
u. Cac bac s quyt nh m cho bnh nhn. Ca m c tin
hanh thanh cng, nhng khi ngi chin s tnh lai, bng nhin
anh ta bt u noi ... ting c va qun i ting me e cua mnh.
Ca hai trng hp nay phai chng a buc ban phai suy ngh
v nhng b n cua tr nh? Vy con bit bao nhiu biu hin la
lung kho giai thch, i khi thm ch khng th giai thch ni v
hoat ng cua nao ma chung ta goi la tr nh y.
Chung ta cung nh lai nhng th nghim a n cac thoi
quen tp nhim.
Nha nghin cu t nhng con giun dep vao chic chu nho
va cm in ni vi chu. Trn chu treo mt bong en si t. Khi
anh sang bng ln, giun b in git va au n ln xung.
BN CANH IU B N
107
Mt thi gian tri qua, nhng con giun a hnh thanh mt

phan xa co iu kin ai cung bit ro:en va bt sang ln la con
giun a ln knh ra khng ch cho n khi b git. Va sau o bt
u cac phat minh.
Nhng con giun nay chng sa g vic chen ca nhng anh em
cua chung. iu g se xay ra nu cho nhng con giun cha c
"hoc tp bng dong in" n nhng con giun a c "hun
luyn"? Kt qua tht la lung: nhng con giun sau khi xi ht
nhng ngi anh em "thng thai" o a nm c ro rang phan xa
co iu kin kia.
Co phai noi g na v s kinh ngac cua nha bac hoc khi nhn
thy nhng kt qua nghin cu cua mnh. Tr nh c ghi lai tai
u o cp phn t co th c truyn i cung vi thc n.
Nhng th nghim nay a t cho cac nha bac hoc khng t
iu b n. Cac th nghim tng t a c bt u trong nhiu
phong th nghim. T giun ngi ta chuyn sang chut, chim va
ca.
Chung ti se khng tng thut lai nhng th nghim o mt
cach t m. Chung ti ch thng bao rng trn bao ch cac nc a
xut hin nhng li khng nh v s tn tai nao ng vt
nhng cht c bit mang tr nh. Mt trong nhng cht o thm
ch a c cac nha bac hoc chit xut ra va c goi la cht s ti.
Cht nay lot vao c th khac va cung vi no la cac ky c trong o
cung c chuyn sang. Cht s ti truyn cho tho s s hai bong
ti, mc du loai vt nay vn thch bong ti.
o la phat minh ? Chung ta se khng vi va. Cha phai vy
u. Nh nhng th nghim t m hn, hoa ra la do qua say m vi
nhng kt lun y ha hen, nha nghin cu nhiu khi a ly cai
mong c thay cho hin thc. iu o thng xay ra trong khoa
hoc .
Nhng chung ta khng th xoa i trang o trong lch s khoa
hoc v nao. Du sao trong o cung co nhng s kin buc ta phai
ngh v vt cht cua tr nh.
Vladimir Mezenxep
108
Nhng hin nay cac nha bac hoc ang tranh lun khng phai
v s tn tai cua mt vt cht ky diu mang tri thc, ma v chnh
ban cht cua tr nh. Co hai gia thuyt chnh c nu ra. Mt
trong nhng gia thuyt o cho rng cac cu truc phn t la c s
cua tr nh. Trong trng hp nay, nhng cht mang tr nh la co
th co v mt ly thuyt. Mt gia thuyt khng nh rng trong qua
trnh ghi nh, cac t bao va cac nron thn kinh ong vai tro chu
yu: con ngi ghi nh nhng d kin mi nao o va th la gia
cac nron lin xut hin nhng mi lin h mi.
Noi tom lai, trong lnh vc nghin cu tr nh vn con nhiu
iu b n.
Mon qua la lung cua t nhin
Nhng sinh vin ngi cht nch giang ng ln ai hoc tng
hp Xiny khng h ch i c chng kin mt iu tng t.
Ngi phu n nho nhn n mc khim nhng t n ti o a
"chin u" thng li trong cuc tranh ua vi may tnh in t v
tc tnh toan. May tnh in t - mt ky quan cua th ky 20 - a
khng th ui kp con ngi ! Sacuntal vi - ngi phu n co
tn nh vy - va may tnh in t u c giao ng thi cac
nhim vu.
Khai cn bc bay cua mt s co ba mi sau ch s;
Nhn hai con s co mi bay ch s, chia tch s o cho mt
s co ba ch s va cho bit s d la bao nhiu;
Giai phng trnh ba n s...
Sau mt vai giy, trc ca may tnh, vi a thng bao kt
qua. Vy ma may tnh co th sau mt gi thc hin c nhng
phep tnh oi hoi hai nm tri lam vic cua mt ky s tnh toan...
Cac thng bao v nhng ngi nh th xut hin trn bao
ch th gii khng phai la t. Sut nhiu nm, ngh s tap ky Arag
a lam moi ngi phai ngac nhin. Ngi ta k rng, mt ln cac
iu kin cua bai tp a b lam sai lac i mt cach c y trc khi
giao cho Arag xem anh ta x tr nh th nao. Vic nay din ra
BN CANH IU B N
109
Kiep vi s co mt cua mt s nha bac hoc. Mt nha bac hoc

ngh Arag khai cn bc ai cua 485 765 786 891. "Cn nay se c
khai khng co d", - v giao d noi tip.
Thng thng, mt bai toan nh vy i vi Arag khng
phai la to chuyn. Nhng ln nay, cu tra li b tr hoan. "Tha
giao s, ng tin rng a nu ung con s y ch?" - "Vng, tt
nhin ri". Arag tip tuc tnh toan. Tran anh ta a lm tm m
hi, anh a mt moi v cng thng va rt cuc anh noi mt cach
bc tc: "Tha giao s, ng lm ri! Thay cho ba con s sui cung
891 phai la 961 mi ung. Ch co th mi khng co d".
iu g con ang n nau trong kha nng tnh nhanh nh
chp git khac thng y? Cho n nay, nhng ngi nay vn la b
n tht s i vi khoa hoc. V sao ngi nay tr nh rt tt
ngi kia tr nh lai ti? Ch co th gia nh rng y chung ta
ang ng cham n nhng c cu nao o nao lam nhim vu bao
v cho nao khoi qua tai thng tin, khoi nhng c liu ma c th
khng tht cn thit. Nhng c cu nh th co th la "canh giac"
hoc ngc lai, "lam vic khng ngi". Trong trng hp nh sau,
co th chung ta bt gp phai nhng ngi tnh nhanh.
Khi nghin cu tr nh, cac nha khoa hoc a phat hin:
thng thng ngi ln tui, khi lng tr nh co mt y ngha
hoan toan xac nh. Nu nu ra 7 - 9 m tit, ch cai hoc con s
khac nhau, ngi ta co kha nng nhc lai chung khng sai sot.
ghi nh 12 m tit, cn 15 - 17 ln nhc lai, con lu gi c
trong tr nh 24 m tit, cn ti hn bn mi ln nhc lai.
Hnh anh ngi bnh thng la nh vy. Con ngi "khng
bnh thng" th sao? Goi la "khng bnh thng" ch trong y ngha
la ngi o co tr nh khac thng. Tt nhin, chung ta khng th
goi ngi nh th la khng tron ven v tm thn. Ngh s pian
Rakhmaninp co mt tr nh v m nhac phi thng. Nha tham
him ngi Nga N. P. Prgivanxki va nha toan hoc c L. le
u co tr nh siu pham. Ri anh Arag kia na - tt ca nhng ai
a tng bit anh u nh rng o la mt ngi hoan toan bnh
thng. Nhng nha bac hoc a tng kim tra anh nhiu ln.
Vladimir Mezenxep
110
Trong s o co ca cac bac s tm thn, a khng h nhn thy

nhng sai lch c bit nao trong tm ly. Anh la ngi "khng
bnh thng" ch trong kha nng tnh toan cua anh.
Nhng kha nng tnh nhm nhanh him co khng phai luc
nao cung la bm sinh. Vai nm trc y, bao ch co a tin: "Ca
nc Ty Ban Nha xn xao v mt thanh nin Ty Ban Nha co tr
nh phi thng. o la n Lidadro campo, linh muc thanh ph
Xan Marin de Brla. Anh khng ch giai nhm nhanh tc thi
nhng bai toan s hoc kho nht- cac phng trnh nhiu n s,
khai cn, tnh lgarit vi 300 ch s hoc hn na, - ma con co th
nhc lai bt ky danh sach tn ngi tuy y nao, bang k khai y
u nhng giai trung x s quc gia Ty Ban Nha, tng ph nhac
phc tap nht, sau khi a oc chung ch mt ln. oc ht mt cun
sach, anh ta co th nhc lai thuc long cun sach y".
Nh ngi ta bit n Lidar co c tai ngh o sau khi
anh ta b m nng.
Cac nha nghin cu tr nh con bit nhng trng hp kha
nng tnh toan tc thi bng nhin bin mt. Mt thn ng tnh
nhanh xut hin, thi gian tri qua va ngi y tr nn "nh tt
ca moi ngi". V sao vy?
Mt trong nhng trong nhng li giai ap co th lin quan
n cac gia thuyt v c ch bao v co nhim vu tranh cho nao khoi
cac thng tin d tha. Nu co tn tai mt c ch nh vy th bnh
tt hoc mt nguyn nhn nao khac co th lam thay i tnh cht
hoat ng cua no va, hoc lam kch thch, hoc lam giam yu tr
nh i.
Cui cung, cung cn nhc ti nhng ngi nm vng mt
cach hoan hao nhiu ngoai ng. Ngi ta a tng goi mt trong
nhng "tao vt him hoi" nh vy, Giudep Metxphanti ngi
Italia, la "hin tng ky diu v ngn ng". Va iu o tht ung.
Ngoai nhng ngn ng chu yu chu u, anh con bit ting
Extnia, ting Grudia va ting Armnia, ting Hylap va ting
Bat cung nhiu th ting kkac.
BN CANH IU B N
111
Tr nh cua con ngi nay co kha nng thu nhn mt s rt

ln nhng t cha bit. Khi co ln ngi ra hoi anh: "Mt ngi co
th bit bao nhiu ngoai ng?" - anh a tra li: "Chua tri co th
bit bao nhiu th con ngi co th bit by nhiu". Ngay nay, mt
cu tra li nh vy co th b anh gia nh cu tra li cua mt ga
ao c gia sc mui tn giao, nhng hi o, vao u th ky 19, s
phn cua mt sinh vin ngi Phn lan con ti roi trong tr nh
moi ngi. Toa x anh ch v anh ... "a oc cac ngoai ng nhanh
n ni phai co s tr giup cua ma quy mi co th lam c iu
o".
Dng nh cac nha khoa hoc co tt ca moi kha nng
nghin cu nhng con ngi nh th (nu khng tnh n nhng
ngi in). y ngay bn canh ban la mt con ngi sng - mt
iu b n, ban hay nghin cu anh ta - hay kim tra, cn vn, th
nghim kt lun... Thn i, mc du con ngi nay sn sang ng
y cho nghin cu, ng y noi ra nhng iu nht nh nao o v
mnh, song anh ta khng th giup phat giac cac c ch san sinh ra
tai ngh him hoi o cua anh ta. Khng th bi v chnh anh ta
cung khng bit iu o c tao ra nh th nao!
Mt s thn ng tnh nhanh noi rng li giai bai toan hin
trong u ho nh cu tra li co sn vy. Nhng ngi khac khng
nh dng nh ho "nhn thy" trc mt mnh toan b qua trnh
giai bai toan, va lai, tt ca din ra rt nhanh, mt phep tnh nay
thay th chp nhoang phep tnh kia, ri phep tnh th ba, th t,
va qua mt khoang khc ngn ngui, trc mt anh ra nay ra kt
qua cui cung la li giai.
Nhng ngi o khng th noi c mt iu g khac hn.
Ro rang, y ta cham chan vi nhng qua trnh din ra chu
yu trong pham vi cua v thc - nhng vung trong nao ma hoat
ng cua chung khng c y thc chung ta mt cach trc tip.
Va y chng co g la "tro bp bm lau ca" ca. Vn d chung
ta con hiu bit rt kem khng ch ban cht cua tr nh, ma ca
"kho cha" no trong nao. Ngi ta bit rng, ch co mt phn hoan
toan khng ang k nhng thng tin t bn ngoai i vao nao
Vladimir Mezenxep
112
chung ta la co th at ti y thc. Song tt ca phn con lai khng

bin i ma c lu tr u o trong tim thc va nhng iu
kin nht nh, chung co th xut hin trong y thc di dang hi
c, di dang nhng hnh anh thoang qua l m hay ro net.
Hai tng cua y thc
Con ngi co th y ngh v iu g o ma khng bit rng
mnh ang ngh v chnh iu o c chng? Co th.
Ln u tin, nhng s kin nh th a thu c trong cac
cuc th nghim thi min. Ngi b thi min nhn c lnh ngu
va qun i tt ca nhng g bac s thi min noi, nhng cung luc o
phai thc hin mt mnh lnh; bn ngay sau vao gi a nh phai
goi in cho bac s va hoi thm sc khoe cua ng ta. "in thoai
cua ti s th nay, - bac s no, - nhng ri anh cung hay qun no
i".
Tt ca u din ra trot lot. Sut bn ngay, ngi o khng
ngh ngi g n chuyn thi min, nhng chng mt gi trc
thi han a nh, anh ta bt u thy hi hp lo lng cho bac s:
"Khng bit ng y y th nao, co au m g khng?" Anh ta
mun goi in thoai ngay cho bac s, nhng lp tc ngh ra la
khng bit s in thoai.
Ri ni lo lng c tng ln. Khng th tip tuc ngi lam vic
c na, anh ta i n bn in thoai va quay hu hoa s in
thoai mt cach may moc. Bac s thi min a tra li.
ni b mt nao trong nao, tr nh lu gi s in thoai noi
ra trong luc thi min vy?
Th nghim nay c lp lai nhiu ln vi nhng ngi khac
nhau, va kt qua lun lun ch la: tim thc cua con ngi dng
nh a oc ranh rot vao thi im cn thit s in thoai c
thng bao trong luc thi min, nhng sau o a b qun i.
B qun i do y thc ch khng phai la do tim thc. Ngi
ta con bit mt hin tng khac co lin quan n khu vc tim
thc. Trong rap phim co chiu mt b phim, nhng mt s canh
BN CANH IU B N
113
phim ring bit lai co nhng dong ch chng lin quan g n

ni dung phim ca, chng han quang cao mt loai hang hoa mi.
Nhng dong ch xut hin va bin i trn man anh nhanh n
mc ngi xem khng tip thu c chung. Noi cach khac dong
ch y khng n c y thc con ngi va khng c lnh hi
(nh ta bit, mt canh phim nao o co phu c ghi vao y
thc, cn phai nhn thy canh o khng di 0,1 giy). Sau khi
bui chiu kt thuc, nhiu ngi trong s cac khan gia va xem
phim a i n ca hang ni co th mua c loai hang mi theo
li quang cao. Ho i mc du khng nhn thc ro i lam g.
y co mt li giai thch: li quang cao c nao tip nhn
cp v thc, ri sau o no c truyn at cho y thc di
dang nhng tn hiu khng ro rt u tin.
Ti con nh mt cu chuyn do cac nha bac hoc th ky trc
m ta. Co mt ngi n mt th trn nho nm ven b sng Vonga.
ng ta ngh lai khach san, tang sang ng ta tnh dy trong cam
giac lo u kho hiu. Hm sau ng ta lai dy vi d cam nng n v
mt s nguy him nao o. Mt tun c tri qua nh th, va mt
ln, khi i ngu, ng khach tro bng quyt nh dch cai ging
sang goc khac cua cn phong. Vao m hm y, trn nha trong
phong sup xung, mt thanh dm nng a ri trung ch trc o
k chic ging.
Khi ngi ta hoi v sao ng chuyn ging i, ng a tra li:"
Chnh ti cung chng bit na! Dng nh co ai o thuc bach ti
vy".
Khi y tt ca moi ngi u qua quyt rng thng a
cu ng ta. Nhng mt nha khoa hoc n ngh vung sng Vonga
a quan tm n "s cu nan ky diu" nay va giai thch chuyn
xay ra theo quan im khoa hoc.
Khach san a c xy t lu, trn nha cn phai sa cha.
Thanh dm trn cn phong ni ng khach tro a thoat cht b muc
n mc co th sup xung bt c luc nao. Khi co ngi i tng
trn, dm rung ln va ku cot ket. Ban ngay, ng khach tro khng
nhn ra nhng m thanh o, ch co nhng ting ng n ao bn
Vladimir Mezenxep
114
ngoai mi c y thc tip nhn. Song ngay ca ban ngay, c bit

la ban m, khi tt ca a im ng, thnh giac cua ng ta a truyn
vao nao ting ku cot ket khe khang cua chic dm. Tip tuc lam
vic ca trong gic ngu, nao tip nhn nhng ting ng o trong
ni lo u. Trong tim thc cua con ngi a xut hin mt y ngh
hoan toan t nhin rng nhng ting cot ket o e doa mi nguy
him la trn co th sup xung. Nhng y ngh o khng xut hin
trong y thc, va sang sang, ng khach no tnh dy vi cam giac s
st m h, ch i mt iu g o ti t, gh gm. m tip theo,
tim thc cang lo lng va lai nhc nh v mi e doa, ri o nhc
ng ta cn phai lam g. Cui cung, trong y thc a nay ra y ngh
cn phai chuyn dch cai ging.
Nh cac ban thy, y moi s a din ra khng chut thn
b nao.
Nhng cng trnh nghin cu trong thi gian gn y a
chng minh mt cach thuyt phuc rng v thc tn tai trong tt ca
cac pham vi hoat ng tm ly cua con ngi. Khng tnh n hnh
thc c bit nay trong hoat ng cua tm ly chung ta th khng
th nao hiu c tron ven hanh vi cua con ngi nhng tnh
hung khac nhau trong cuc sng.
Tim thc lun lun co tac ng qua lai vi y thc, hn na,
mi tac ng qua lai o khng mang tnh cht phuc tung. Tht la
khng co c s khi khng nh s thng tr "tim nh", dt khoat
cua v thc i vi y thc nh nhng ngi theo thuyt thn b u
moi sc ve a va ang vit; nhng cung khng nn ngh rng vai
tro cua v thc trong hoat ng cua nao chung ta la khng ang
k, la ngu nhin (v vy thut ng "tim thc" co le khng th
c coi la at; t "v thc" phan anh ung hn v ban cht cua
vn )(Trong ting Nga, "tim thc" la "podsoznainie", con "v
thc" la "bessoznatelnoe" (N.D.).
Khoa hoc phat hin ra nhng tng mi cua cai cha nhn
bit c trong hoat ng cua nao chung ta nh vy y. Hoa ra
hoat ng y c tp trung khng ch hai "tng y thc", ma ca
hai ban cu nao u chia se vi nhau nhng ngha vu quan ly c
BN CANH IU B N
115
th trong nhiu hoat ng. y noi v phat minh mi cua cac

bac sy phu thut thn kinh. Thc cht phat minh o tht n
gian va ky la: mi ngi chung ta thc ra co hai nao ch khng
phai mt.
Ban hay hnh dung hai con ngi. Mt ngi d bt chuyn,
lm li, thm ch con khoac lac na. ng thi anh ta tip thu rt
tt li ngi khac, nghe c nhng li noi rt khe khang. Nhng,
nu lng nghe, ban se nhn thy trong giong noi cua ngi o co
mt cai g o kho chu - giong anh ta n iu, te nhat. Thm ch
co ve g o gng ep khng t nhin. Hn na, nu hoi ngi y
rng cu noi o co biu hin g - nghi vn, tc gin hay vui sng,
th anh ta se nn lng bi ri.
Ngi th hai hoan toan khng ging ngi th nht. Anh ta
khng co khoa noi. Anh ta hiu kem li noi cua ngi khac. Anh ra
thch din giai bng nhng t ri rac, bng iu b, c ch. Noi
chuyn vi anh ta co ve kho khn v tip theo yu cu hoi se la mt
li giai ap ngn gon, ri lai im lng, thm na, giao tip vi ngi
o cn phai nh vi ngi ic vy: noi khe la anh ta khng nghe
thy. Th nhng giong noi cua anh ta d nghe. Ng iu cua anh
ta rt ro rang.
Khac vi ngi th nht, ngi th hai nay co mt cp mt
rt tinh tng. Ban th ngh anh ta tm nhng im khac nhau
hai bc ve la anh ta tm thy ngay lp tc. Con ngi th nht
se khng nhn ra thm ch ca nhng net khac bit l l ngay trc
mt, ngay nhng iu ro rt nh mt bc ve thiu ca mt ngi
nha hay mt cai cy.
Ho la nhng ngi hoan toan khac nhau... va ng thi o lai
la mt ngi ma thi!
Ngi ta a bit rng mi ban cu nao iu khin cng vic
cua ring mnh. Mc du tt nhin chung cung giup nhau trong
nhiu vic. Ban cu nao bn trai cua chung ta la c s cua t duy
logic, t duy tru tng. Con ban cu nao bn phai quan ly nhng
hnh anh cu th.
Vladimir Mezenxep
116
iu o a c phat hin nh th nao? Cac nha bac hoc a

hoc c cach "che i" nao, tc la "ngt mach" mt ban cu nao
va quan sat xem ban cu nao kia hoat ng ra sao. Va luc o ngi
ta hiu c rng trong mi chung ta dng nh co hai con ngi
vi nhng giong noi khac nhau, thnh giac khac nhau va co nhng
ly lun khac nhau.
Trong con ngi th nht ma chung ta a lam quen ch co
ban cu nao bn trai lam vic, con ngi th hai - ban cu nao
bn phai.
Th y, "tm linh" cua chung ta tr nn phc tap n h
vy khi ngi ta bt u nghin cu no di ng knh hin vi,
trong cac phong th nghim khoa hoc. Chng nhng no ng thi
nm hai tng khac nhau ma con co hai khun mt khac nhau
na.
Khi nghin cu hoat ng cua cac ban cu nao, cac nha khoa
hoc a chu y n ca nhng thay i trong tm ly. Nu ban cu nao
bn trai nm quyn iu khin tm ly th tm trang con ngi tt
ln, con ngi tr nn nim n va yu i hn. Khi ban cu bn
phai bt u ch huy th ng hong mong i mt cai g tt ep.
Kho ma tach c con ngi nay khoi nhng suy t u ut. y, ci
ngun cac tm trang cua chung ta n giu nhng u...
Tr nh co dang khac nhau nao ngi c "che i", Ban
cu bn trai lu gi chc chn khi lng cac tri thc ly thuyt hoc
c trng. Nu ngh con ngi ch co ban cu trai lam vic
phai ghi nh nhng hnh co dang khng u th anh ta khng th
nh ni. Ngc lai, ngi ch co ban cu bn phai hoat ng
qun i ngay nhiu tri thc thu lm c trn gh nha trng,
ghi nh rt kem nhng li va noi, nhng nh rt tt nhng
khun hnh c xem thm ch cac hnh co dang ky khu nht.
Nhiu nha bac hoc ni ting ngay nay cho rng vic nghin
cu nao "che i" la mt trong nhng nhim vu quan trong nht
cua khoa hoc. Ho a nhn thy ro chn tri nhng phat minh co
th tr thanh v cung kinh ngac.
BN CANH IU B N
117
Chung ta ban v trc giac

Ngi ta a ban qua nhiu v trc giac! Ngi ta goi no la
"linh cam", "d cam". va "cam giac c bit"... Thm ch nhng
ngi gi lp trng duy vt rt vng chc cung nhiu khi c gng
vach ro tnh cht la thng va b n cua trc giac. "Trc giac", hay
nh i luc con c goi la giac quan th sau, - cac tac gia cun
sach "Nhng b mt cua tin oan" A. Bliapxki va V. Lixiekin
vit, - la mt c tnh ky la cua con ngi. Hoan toan cach y
khng lu, cac nha tm ly hoc mi bt u nghin cu mt cach
nghim tuc hin tng nay. Co th y la bc cao nht cua t duy
con ngi, la hp th cua tt ca cac tri thc hoc a c ly giai,
hoc a lng le thm nhp vao tim thc cua chung ta ma chung
ta thu nhn c trong cuc sng, hp th cua toan b thng tin di
truyn cua cac th h c truyn vao nao, cua toan b nhng cam
giac cua con ngi ..."
Nhiu bc tr tu li lac cua loai ngi a nu bt y ngha to
ln cua trc giac trong sang tao cua ho. Gt va Anhxtanh, Gaux va
Poanhcar, Sinle va ... a tng vit v iu o... Khi k
chuyn vit cac bai th nh th nao, Gt tha nhn : "Ti khng
h co t trc nhng khai nim va d cam nao v nhng bai th
y, nhng lp tc chung xm chim tr nao ti va oi hoi th hin
ngay lp tc, n mc la ti phai ghi lai nhng bai th y mt cach
khng t giac ngay tai ch nh ngi mng du".
Con nha toan hoc ni ting ngi Phap A. Poanhcar th nh
lai, mt ln ng khng tai nao giai c mt bai toan. V khng
giai c no, ng bo i chi. Le d nhin la khi i ng ng a
qun bng mn toan hoc. t nhin, tht hoan toan bt ng, trong
o ng xut hin y ngh v cach giai bai toan lam ng phai lao tm
kh tr. Li giai xut hin tht bt ng, mc du ng khng ngh ti
bai toan o.
Trong vic anh gia trc giac, ta lun d dang nhn thy con
ngi ng trn lp trng th gii quan nao. Nu trc giac c
trnh bay vi ta nh la "s loe sang t trn cao", nh mt kha
nng "at ti chn ly" khng th giai thch c bng nhng quy
Vladimir Mezenxep
118
lut t nhin, th co th khng con nghi ng g na, t y a bt

u con ng dn ti s thn b. Va cn phai noi rng chnh
trong lnh vc nay cua tm ly, trong nhng thanh cng va phat
minh choi loi, bt ng, trong s sang tao bt ng cua linh cam, co
nhng s kin ma sut bao th ky cn c coi la khng giai thch
c i ci nhng ke bao v cho "nhng sc manh siu nhin".
Bi le th gii trong hp so qua la rng ln va phc tap khac
thng.
Ch co hin nay mi bt u vic phat trin nhng c s khoa
hoc t nhin trong toan b tng th t duy cua chung ta. Nhiu
iu trong vn rt ly thu nay cua nhn thc con n nau su xa;
hu nh chung ta con cha ro, cha hiu c nhiu v c ch cua
nhng giai phap do trc giac a ra. Nhng by gi a khng con
thai bo mc khng nghin cu nhng g lin quan n trc giac
va cho nhng ngi sung bai thn b "tha h lng hanh" na.
Vic chung ta hin nay a bt u bit v hoat ng cua tim
thc a noi vi ta mt iu: nhng "linh cam" khng phai ri t
tri xung vi con ngi. Trc giac gn bo rt cht che vi nhng
tri thc va ky nng c tip nhn t trc, vi kinh nghim a
c tch luy va vi lgic cua t duy, tc la vi nhng qua trnh
tm ly hoan toan co y thc. Ch co trn c s nh vy, nhng "y
tng choi loi" mi co th nay sinh ra trong tr oc, i khi hoan
toan bt ng trong luc ngh ngi ch khng phai la khi nha bac
hoc, nha vn hay nha sang ch ang suy ngh v vn cua mnh
bn ban lam vic.
Nhng "phat hin tr tu" nh th ch noi ln mt iu la
nhng qua trnh t duy din ra trong tim thc co th i khi gi
vai tro to ln nh th nao trong i sng cua chung ta. Kin thc,
kinh nghim cua con ngi cang nhiu bao nhiu th nhng giai
phap ung n theo trc giac cang co th xut hin thng xuyn
by nhiu.
Co th minh hoa y tng o bng mt v du. Trc khi phi
i may bay ct canh, th may a kim tra hoat ng cua cac ng
c va cho phep bay. Nhng khi cac phi cng va bay ln, bng mt
BN CANH IU B N
119
s lo ngai m h nao y a choan ht y ngh cua ngi th may

o. Va qua nhin, chng bao lu sau mt chic may bay phai ha
canh bt buc v ng c truc trc. Nu nh tin vao d cam thn b
th co th kt lun rng y, trn thc t khng th nao lai
khng co s nhc nh t u o trn tri. Thc ra, tt ca a c
giai thch tht n gian. Khi kim tra, ngi th may a phat hin
ra cac truc trc nao o trong hoat ng cua ng c mt chic
may bay. Nhng nhng du hiu cua cac truc trc y nho n ni
chung khng th ti c y thc cua ngi th may, anh ta ch
linh cam phat hin ra chung, nhng sau mt khoang thi gian
ngn ngui, nao a a n y thc mt y ngh rng mc du may
bay a bay ln khng trung, nhng ng c co iu g o cha n.
Y ngh o "khng co hnh hai" ro rt nn a sinh ra trong y thc
ngi chu trach nhim kim tra cac ng c mt ni lo u kho giai
thch, y la d cam v mt s ti t nao o va co th la ca mt tai
hoa...
Ti mun dn ra y thm mt y kin v trc giac. Ln nay
la cua mt ngi co ngh nghip him co va nguy him. o la mt
chin s tnh bao X vit, ai ta G. Lnp, ngi co hi ky ng
trn bao "Tun l" nm 1970. T bao nay a ng bai phong vn
ng cua phong vin bao A. Epxep.
y la oan trch trong bui noi chuyn o.
-... Ti tin nhng cam giac cua ring ti nhiu hn nhng g
ghi trong cac ban thm do y kin va ly lch. Ti rt t tin trong y
kin cua mnh v moi ngi khac, va nu ti a co y kin dt
khoat v mt ai o th ch co chnh ngi o mi co th lam thay
i y kin y. Va khng co ai khac co th lam c iu o. Hoc la
ngi ta se tan tung y kin o ht li, hoc ngc lai ngi ta se
qu trach no.
- Vy ng ch tin vao s ung n trong trc giac cua mnh?
- Chn mi phn trm. Va ti khng h thy iu g thn b
trong vic y ca. Ti tin chc rng khi nao khoa hoc nghin cu
vn nay tht nghim tuc, ngi ta se a trc giac vao nhng
qua trnh tim thc nao o ang din ra trong oc chung ta; nhng
Vladimir Mezenxep
120
qua trnh o khng c phan anh vao trong y thc, khng c c

nh lai trong tr nh, nhng chung tch luy thng tin cn thit
mt t bao nho nao o ma gi y chung ta khng con nghi ng g
v s tn tai cua nhng t bao nh th. Vao giy phut cn thit,
nao sn sang nhanh chong a thng tin o ra canh bao ta v
mt him hoa... i vi ngi chin s tnh bao, mt trc giac phat
trin cao la v cung cn thit...
Khoi cn phai noi, ai ta Lnp hiu rt ro y ngha cua trc
giac trong cng vic cua con ngi ma mt bc i khng canh
giac, khng c suy ngh chnh chn u co nguy c dn n tht
bai...
BN CANH IU B N
121
GIC NGU VA MT NGAN GIC M
Th gii, ni mi cai u co th xay ra

... Nhac s Italia Giudep Tartini sng vao th ky 18, la ngi
mang du n cua thi ai ng. ng tin vao s tn tai cua a nguc
va thin ng. Mt ln, di anh hng cua nhng y ngh v s
trng phat "th gii bn kia", ng a m thy quy s n xin ng
nhn vao dan nhac cua mnh. "Nhng ti ch cn nhng nhac cng
chi v cm thi" - nhac s rut re tra li. "V sao ngai lai ngh rng
ti khng bit chi v cm?" - chu nhn ng cua a nguc tra li.
Ga v ngay ly cy an va bt u chi. Ngay khi nhng hp m
u tin vang ln, Tartini a qun pht ni kinh s trc v khach
m hm khung khip y va ng ht sc lng nghe.
Ting nhac a quyn ru ng. Tnh dy luc sang ngay, ng
mau mn ghi lai nhng g a nghe thy vao s chep nhac. Va ng
t tn cho sang tac y la "Xnat cua quy s".
o la ban Xnat ni ting nht trong cac sang tac cua nhac s
Giudep Tartini.
Trong vong tay cua thn Morph
Co v van nhng iu m tn lin quan ti gic ngu va gic
m. khng phai v c ma thn thoai c Hy lap, thm ch con co ca
mt v thn c bit la thn mng - Morph. Con ngi thip i va
nhp vao vng quc cua thn. V vy ma tt ca u xay ra trong
gic ngu!
Qua la co rt nhiu iu b n trong t nc cua nhng gic
m. Cu chuyn va k hoan toan khng phai a la la lung nht.
Chng han, ban se noi g v gic ngu nh th nay. Nha bac hoc
ngi Phap A. Mori a m thy mnh Pari trong nhng nm n
ra cuc cach mang v ai khi ng tro tai mt khach san tnh le. Do
Vladimir Mezenxep
122
ngun gc quy tc, ng a b kt ti phan quc va b x t hnh.

Trong gic m, ng a nm trai rt chi tit nhng gi phut cui
cung trc gi x tram: nay y, ngi ta dn ng qua nhng
ng ph, dn chung ku gao tan thng ban an... ri quang
trng ni oan u ai a c b tr, ban an t hnh c tuyn
oc... Ke sp sa b hanh quyt bc ln buc va quy xung. Li
dao sp xung, Mori cam thy ro rang mt cach kinh khung va
ng tnh dy.
Mt chi tit trang tr trn thanh ging ri xung a lam ng
tnh gic.
iu g xay ra vy? Cai ma trong hin thc din ra mt vai
gi th ngi ngu m co th thy trong vai chuc giy.
Ngi ta co th k v gic ngu cua mt nha soan kch, do qua
mt moi a thip i trong bui din v kch cua mnh. Trong gic
m ng a xem ca nm man, xem din xut cua din vin va thy
nm ting v tay cua khan gia. V kch kt thuc, va tac gia v din
c chuc mng thanh cng, ng tnh gic va thy trn sn khu
ch mi bt u canh mt. Hoa ra la nha soan kch mi thip i co
vai phut.
Co nhng gic m ma nhng nm thang dai ng ng cua
cuc i a din ra trong mt khoang thi gian rt ngn ngui
trong oc ngi ang ngu. Trong gic m, chung ta tin hanh
nhng chuyn du lch xa xi, chung ta thy lai mnh trong nhng
nm th u, nhng nm thi sinh vin, nhng nm chin tranh...
Chng co iu g la lung y ca. Bi nhng hnh anh lt qua
trong tr nao khi m ch la nhng hnh anh trong y ngh, ma ai a
o c tc cua qua trnh suy ngh?
Song chung ta gp mt iu b n khac, rt him co trong
gic m cua Mori. T nhin hn ca la ra th gia nh rng chi tit
trang tr ri a gy nn gic m o, th nhng chi tit o a ri
xung vao thi im Mori m thy oan cui cung khi ng b hanh
quyt. Va Mori a tnh dy ngay lp tc. Ma ngay trc o ng ta
a thy rt chi tit tt ca nhng g din ra trc khi an t hnh
c thc hin. Giai thch th nao y v gic m la lung nh th?
BN CANH IU B N
n ...
123
iu b n v gic m cua Mori ngay nay vn con la iu b
Mn khoa hoc nghin cu nhng qua trnh din ra trong y

thc chung ta khi ngu con rt non tre. Mt trong nhng tac phm
khoa hoc nghim tuc u tin "Th nghim xy dng ly thuyt v
gic m" c vit vao nm cui th ky 18. Tac gia cng trnh nay,
bac s Nup k v nhng tac ng ngoai canh co anh hng nh
th nao n cac gic m. ng dn ra mt v du sau: Ngi ta nho
vai giot nc vao ming mt ngi ang ngu nm nga ha ming;
ngi o lin xoay sang nm sp xung va bt u khua khong
chn tay theo nhng ng tac bi. Anh ta m thy ri xung nc
va ang c gng bi vao b.
Trong moi trng hp, cac gic m u phan anh cuc sng
cua chung ta, nhng chung phan anh rt sai lac. S c ch cuc b
vo ai nao din ra trong luc ngu a can tr kha nng t duy ung
n cua chung ta. iu nay giai thch v sao trong gic ngu, chung
ta khng ngac nhin vi nhng gic m ky cuc nht.
Khi mt ngi ang ngu, y thc cua anh ta dng nh lui lai
pha sau va nhng ht quyn cho tng tng. Trong nao ngi
ang ngu, bt giac phat hin ln nhng bc tranh khac nhau v
qua kh va hin tai: nhng y ngh, nhng hnh anh - tt ca nhng
g ngi o a thy a hoc hoc a nghe mt khi nao y, nhng g
a tng lam ngi o xuc ng. Tt ca nhng iu o trn ln
nhau nhiu khi tao nn cac gic m huyn tng la lung nht.
Cac gic m con co mt c im rt ly thu. No bc l di
dang nhng hnh anh trc quan ro rt. Nu trong gic m chung
ta nh lai nhng ngi ban cu cua mnh th ho hin ln trc mt
chung ta nh nhng con ngi sng ng. Tt ca nhng g chung
ta thy trong m u co ve nh tht s va dan trai trc mt.
Khi chung ta thc, bt ky s vt g cung la mt s kch thch
manh hn la hi c v s vt o. Con trong luc ngu, mt hi c
kch thch yu cung bt u tac ng nh mt kch thch manh.
Khi nh ti mt s vt nao o, chung ta thy no nh th no ang
co trc mt ta vy.
Vladimir Mezenxep
124
Thng chung ta vn c nghe thy nhng cu:"V sao ti

lai m thy th nh?! Cha bao gi ti ngh, ti oc hay nghe thy
mt cai g ai loai - vy ma bng dng ti lai thy no trong m!"
Nu nh mt ngi nhim thoi m tn th nhiu khi sau gic
m ngi o lai ngh ngi rng gic m u phai la ngu nhin. Va
no a tin oan mt iu g y.
Tuy nhin, nu suy ngh nghim tuc va lanh manh th d
dang hiu rng trong mi gic m, cho du no la la lung, b n n
th nao i na, cung u ch co nhng g a c tr nao tip thu
mt cach co y thc, hoc v thc trong trang thai tnh tao khng
ngu ma thi. Khng phai bao gi chung ta cung nh ra nhng g
a xay ra trong thi th u xa xi. Song nhng s kin hay kin
thc tng b lang qun lai thng xut hin mt cach hoan toan
bt ng trong gic m..
"S kt hp la thng cua nhng n tng thng tnh quen
thuc - a co ln nha sinh ly hoc Nga v ai I. M. Setsenp nh
ngha nh vy v nhng gic m cua chung ta. Hnh tng nay
phan anh ro rang c im quan trong cua gic m: khng th
thy c trong m nhng g cha tng c nao tip thu. Ch
nhng g mt khi nao o a lai du vt, cho du la thoang qua,
trong t bao thn kinh nao mi co th phuc hi, hin ra trong y
thc di dang hnh anh ro rang trong m. Noi cach khac, trong
luc ngu, y thc co th moi ra t kho tang tr nh nhng g a tng
c a vao o mt khi nao y.
Khng th nao ly c t kho o nhng g khng co o.
Chng han, ngi ta bit ro rng nhng ngi mu bm sinh se
khng th nao m thy c nhng hnh anh th giac.
Nhng phn t cua gic ngu va cua s thc gic
hiu su sc hn v gic ngu va nhng gic m, tt nhin
la ta cn phai thm nhp vao chnh c ch cua gic ngu. iu o
din ra trong c th khi chung ta ang ngu?
BN CANH IU B N
125
Ch cach y khng lu, khoa hoc mi co th tra li c cu

hoi gic ngu la g: o la s ngh ngi cua cac t bao thn kinh vo
nao. Noi chnh xac hn, o la qua trnh c ch t v, qua trnh nay
bao trum cac t bao - cac nron cua vo nao va lan truyn dn ti
nhng vung su hn cua nao. Khi o, cac nron chm dt vic ap
lai nhng tn hiu kch thch va chung trong trang thai c ch.
Nh vy, cac t bao cua vo nao chu trach nhim am bao gic
ngu. Nhng cng trnh nghin cu mi y cua cac nha bac hoc a
phat hin ra mt bc tranh con phc tap hn nhiu.
Gn bn mi nm trc, nha bac hoc X vit P.K.Ankin
phat biu mt y tng: cung vi cac t bao cua vo nao, cac b phn
cua nao b di vo nao cung tham gia vao c ch cua gic ngu. Cac
cng trnh nghin cu a cho thy ung la nh vy. Tin hanh th
nghim trn cac ng vt bc cao, cac nha khoa hoc dung dong
in kch thch nhng vung su cua nao. Va ho thy ng vt
chm vao trong gic ngu. Gic ngu say n ca vao luc thn nao
(nh ta bit, trong nao b co cac ban cu ai nao, tiu nao va thn
nao gm thoi nao, trung gian va gian nao) b tach ra khoi cac ban
cu ai nao.
Ngi ta a bit ro rng chnh tai y, thn nao co mt c
ch nao o tao nn gic ngu. Nhng y la c ch nao? Cu tra li
a c tm ra khi ngi ta bt u nghin cu hoat ng cua cu
tao li cua thn nao - tc la th li (chung ti a noi v cht nay
cac phn trn). Th ra th li tip nhn tt ca cac tac nhn kch
thch t mi trng bn trong va bn ngoai, va sau khi tin hanh
x ly, no gi cac tac nhn kch thch y ti cac t bao vo cac ban
cu ai nao va giup chung chun b tip nhn thng tin.
Chnh th li em nng lng n cho cac nron cua vo nao,
iu o lam cho c th c tnh tao. Ging nh nha may in, th
li bao am cung cp nng lng cho "thanh ph nron" - tc la
nao, va khi ct "cu dao", thanh ph thip i.
Ngi ta cung a tm c ra nhng ngun nui cua th li.
o chnh la cac c quan cam giac va mt s cht: kh cacbonic, cac
hocmn, mau tha cht dinh dng. Cac nha khoa hoc con phat
Vladimir Mezenxep
126
hin ra nhng cht km ham hoat ng cua cac t bao th li,

ngha la co tac dung gy ngu. Nhiu loai thuc m cung thuc v
cac dang cht nay.
Nhng phat minh mi a mu thun vi mt s s kin c
xac lp trc y. Noi ring, cac th nghim cua nha bac hoc Thuy
s Ghex a cho thy "trung tm cua gic ngu" khng phai la th
li, ma la di i th. Cn phai xac nh xem ai ung. Nhng
cng trnh nghin cu tip theo a dn cac nha khoa hoc n kt
lun: Mi lin h gia cac t bao vo nao va cac t bao th li phc
tap hn nhiu. Vung di vo cung cp nng lng cho vo nao,
nhng vic cung cp o chu s kim soat cua cac nron vo nao.
Cac nron nay t iu chnh, khi nao chung cn nng lng va cn
bao nhiu, chung quyt nh cho th li lam vic ht cng sut
hoc tam thi ngt mach no.
Cac nron vo nao con tac ng n hoat ng cua vung di
i th. Khi con ngi con thc th co ngha la cac nron o c ch
hoat ng cua "cac trung tm gic ngu". Nhng khi cac t bao vo
nao bt u mt moi th chung cn c ngh ngi. Tac ng cua
chung ln vung di i th giam i, va cac t bao vung di i
th lp tc chp ly c hi o - chung ong "cu dao" th li.
Thanh ph nron chm vao trong bong ti, con ngi bt u ngu
thip i.
o la ly thuyt cua gic ngu nh vo nao va di vo do P. K.
Ankhin ra. Noi vn tt, gic ngu la kt qua cua mi lin h t
hai pha cua vo nao va c ch di vo nao cua nao b.
Cac nha khoa hoc con i theo mt hng khac chon la ra
nhng "cha khoa" dn n c ch phc tap cua gic ngu. Vao u
th ky nay, hai nha nghin cu ngi Phap a lam th nghim nh
sau: ho khng cho cac con cho c ngu sut hn mt tun, sau o
rut ra t nao chung cht chit xut, va a vao nao nhng con cho
khac. Nhng con cho nay phut trc phut sau a ngu thip i
ngay trc mt ho.
Tip o, cac nha khoa hoc a ly cht chit xut t nao cua
nhng con vt ang ngu ng. Nhng con meo va cho nhn c
BN CANH IU B N
127
mt "liu" chit sut y a ri vao trang thai ngu sut mt thi

gian dai. Gia thit v ban cht hoa hoc gic ngu a t no nay sinh
nh th. Co le, toan b vn la ch khi con ngi (hay ng
vt) thc, trong mau va trong nao ho tch tu nhng cht c ao
nao o gy ra s mt moi. Trong luc ngu, c th mi c giai
thoat khoi nhng cht c y.
Trong nhng nm gn y, vin tm ly hoc Baden (Thuy
s) a thc hin nhng cng trnh nghin cu rt ly thu. M. Mni
va cac cng s cua ng a t mt cu hoi: "Liu gic ngu co th
c truyn t con vt nay sang con vt khac hay khng?" tm
ra cu tra li, ho a lam phu thut ghep hai con tho lai vi nhau
nh th hp thanh mt c th vy - cung co ng tun hoan mau
chung nh hai anh em sinh i ni ting Thai lan vy. Sau o
vo nao tng con tho ngi ta cm nhng in cc ni vi may ghi
in nao (may ghi in th sinh hoc cua nao b).
Cac nha nghin cu a bit rng, gic ngu hay s thc gic
co th c gy ra bng nhng con ng nhn tao khi a cac
xung in vao th li va vao mt vung khac di vo nao la vung
i th. Khi thc, in nao ghi nhn s xut hin cua cai goi la
nhp denta. Khi con vt khng ngu, cac nhp cua nao nhanh, may
ghi vach ra mt ng thng vi net gn manh rt nho. Nhng ch
cn vung i th va c tip in, lp tc xut hin cac song
nhp denta chm rai va ln song. iu o co ngha la con vt a
ngu.
Tt ca nhng cai o la chun b cho th nghim chnh: liu
con tho th hai co ngu theo "ngi anh em sinh i" cua mnh hay
khng khi tn hiu ngu khng c gi ti nao cua con vt nay.
Sau ln tip in th ba, con tho th nht ngu thip i. Mt
thi gian ngn tri qua, va nhng nhp nao con tho th hai bt
u chm dn, nhp denta xut hin. Gic ngu c truyn t con
vt nay sang con vt khac!
Sau o th nghim c tip tuc nh trong b phim chiu
ngc t cui ln u. Ln nay, th li cua con tho th nht nhn
c xung in; noi cach khac, lnh anh thc c truyn i. Cac
Vladimir Mezenxep
128
song denta cua nao lai dui ra thanh ng thng hi gn c

trng cho trang thai tnh. Con vt tnh dy, va con tho th hai
cung theo gng con th nht.
Vy la bng chng hung hn v ban cht hoa hoc cua gic
ngu a c xac lp: Vung i th va th li cua nao co kha nng
tit vao mau nhng hoa cht khac nhau: mt cht gy ngu, cht
kia lam tnh gic. Khi theo ng tun hoan mau i vao nao cua
con vt c kim tra, cac cht nay gy ra gic ngu hoc lam con
vt thc dy.
Tin s Mni a th tach ring ra "nhng phn t gy ngu
va thc gic" b n y. ng ly mau t tnh mach cua cac con tho
th nghim vao ung luc ca hai vung nao a nhn c xung in
va phai gi i nhng mnh lnh di dang hoa hoc cua mnh:
"Hay ngu i", "hay tnh dy". Mau c truyn qua thn loc nhn
tao, sau o cac "tnh cht" gy ngu va thc c iu ch. Ct nay
c a vao cac mau cac con tho khac ang ngu hoc ang thc.
Kt qua tht ang sng st cac con vt ang thc lin ngu thip
i, cac con vt ang ngu th tnh dy. Nhiu nm thang tri qua,
cui cung Mni a thanh cng trong vic tach ra cac "phn t gy
ngu tinh khit". o la mt dang prtit bao gm 9 axit amin vi
phn t lng la 860. cht nay c t tn la hypnotoxin (c t
gy ngu).
... Khng cn phai c gng lm mi hnh dung c cai ngay
tm ra cac cht gy ngu va thc bng con ng nhn tao trong
phong th nghim se tr thanh mt ngay hi nh th nao i vi
khoa hoc. Tuy nhin, chung ta se khng vi va. Co th hypnotoxin
cha phai la nguyn nhn duy nht gy ngu.
Bit bao iu b n con cha c giai thch trong cac qua
trnh cua gic ngu va gic m! Ngay ca hin tng "n gian" ma
ai cung bit la ngap lam g? Hin nay con cha co cu tra li.
Ngi ta ngap khi bun ngu, nhng ngi ta cung ngap v bun
chan hay v hi hp. V sao vy? Va con mt ngi bn canh ngap,
va hay nhn xem, nhng ngi khac cung ngap theo. Tai sao?
BN CANH IU B N
129
Gic ngu - o la ngh ngi, nhng...

Khi nghin cu ban cht va cac c ch cua gic ngu, nhng
bin th cua no, cac nha khoa hoc a phat hin ra nhiu iu bt
ng vao nhng nm gn y.
Gic ngu cn thit cho chung ta nh thc n vy. o la mt
tiu . Nhng ngi khoe manh nht khng th sng ma khng
ngu qua vai ngay. Khng phai v c ma thi trung c, mt trong
nhng kiu tra tn kinh khung nht la hanh ha bng cach khng
cho ngu. Nhng nha nghin cu tnh nguyn a t th nghim
trn c th mnh xem tnh trang thc lu dai co anh hng nh
th nao n con ngi. Sau ba ngay m, nhng ngi th nghim
con co th chng lai c s bun ngu bng cach khng ngng i
lai. Sau o xut hin ao giac, m sang. Ch co gic ngu mi bu p
c nhng ri loan - sau khi ngu lin 9 n 12 gi, ngi ta mi
tr lai trang thai bnh thng.
Quan nim cho rng, i vi chung ta, gic ngu lam nhim
vu phuc hi sc lc, cac t bao thn kinh cua c th co th ngh
ngi, a c coi la hin nhin va khng con g ban cai na.
Nhng iu o cha phai la toan b s tht.
Tt nhin, gic ngu em lai cho chung ta s ngh ngi. Song
gic ngu hoan toan khng phai la s c ch lan toa cua nao nh
trc kia ngi ta vn ngh. Phep ghi in th sinh hoc cua nao
cho thy trong luc ngu, mt na s nron cua nao khng ch khng
b c ch, ma con trong trang thai hoat ng tch cc. Mt s
vung nao ang chun b cho s chuyn tip sang gic ngu lam
vic con manh hn na.
Co th noi nh th nay: gic ngu la hoat ng tch cc cua c
th, ch co iu hoat ng o khac hn so vi khi thc. Hoat ng
sng cua c th vn tip tuc ca trong thi gian ngu. Cac c quan
bn trong c th tip tuc hoat ng tch cc. Trong o co mt s
qua trnh thm ch con c y manh hn, chng han nh s tiu
hoa. ng thi con din ra cac qua trnh thuc y s phuc hi
nhng sc lc a c chi ph trong ngay.
Vladimir Mezenxep
130
Gic ngu - o ta h mt cuc sng khac cua c th. Ngi ta

xac nh c rng s lng cac nron hoat ng tch cc trong
gic ngu khng t hn, thm ch trong mt s giai oan cua gic
ngu lai con nhiu hn ca khi thc. Vao ban m, cac nron o iu
chnh lai hoat ng, tng tac vi nhau theo nhng quan h mi.
Ai ma khng bit cu ngan ng c xa nay : "Bui sang minh
mn hn bui chiu". Hoa ra la cu noi y cha ng mt y ngha
su sc hn nhiu so vi nhng g ma ngi ta bit trc y. Cac
nha bac hoc a phat hin c rng vao luc ngu, nao cua chung ta
dng nh x ly thng tin ti sau mt ngay. Trong o, mt phn
nao o cua thng tin quan trong hn c chuyn t dang thng
tin chp nhoang thanh tr nh lu dai. iu nay a giai thch cho
mt s kin ai cung bit la mt vn liu, chng han mt bai th
c hoc thuc luc ban chiu se c cung c vng chc sau mt
m va n sang, ngi o se nhc lai c bai th o theo cach
thuc long khng kho khn lm.
Co le, vic cung c trong tr nh nhng s kin a qua trong
ngay vao luc ngu c tng cng la do vao ban m, dong thng
tin t mi trng bn ngoai i vao nao chung ta a giam xung t
ngt...
Cach y khng lu, khng chut bn khon g, chung ta a
chia cuc sng cua mnh ra hai giai oan khac nhau v cn ban:
thc va ngu. Nhng hoa ra la mi ngi trong chung ta co hai gic
ngu: gic ngu chm va gic ngu nhanh, hay la gic ngu nghch
thng. ngi ln, gn mt phn t toan b thi gian ngu la
thuc v gic ngu nhanh, con lai thuc v gic ngu chm.
Nu nh ban hoi ngi thn rng ho m thy g th se co
ngi tra li: "Chng bao gi ti m ca". o la mt s lm ln.
Nhng nha nghin cu a tin hanh nhng th nghim: khi gic
ngu nhanh va xut hin mt ngi, ngi ta lin anh thc
ngi o dy va hoi xem a m thy g. Ngi b anh thc nh lai
ngay gic m va k v no.
Trn thc t, khi quan sat mt ngi ang giai oan cua
gic ngu nghch thng, co th kt lun rng ngi y ang trai
BN CANH IU B N
131
qua mt cai g o: nhp th cua ngi o nhanh hn, nhp tim thay
i, tay va chn ng y, ngi ta con thy nhng c ng nhanh
cua mt va cua cac c trn mt. Cac nha khoa hoc a gia nh
rng, chnh vao nhng luc nh th, ngi ngu ang m. S tht
ung la nh th. Nhng nu anh thc mt ngi vao luc gic ngu
chm th ngi o se tra li rng khng m thy g ht. Nguyn
nhn la do ngi y a qun ht gic m y.
Cac nha nghin cu a cho thy trong vong sau hay bay gi
ngu, gic ngu chm keo dai mt n mt ting ri vai ln b
thay th bng gic ngu nhanh - chng 10-20 phut. Nh vy, trong
mt m chung ta co chng kin bn hay nm gic ngu nhanh
mi lm - hai mi phut, nhng luc o nao cho phep mnh c
"dao chi" trong vng quc cua gic m ".
Sau khi a phat hin ra hai giai oan bt buc cua gic ngu,
cac nha bac hoc lai t ta mt cu hoi khac: iu g se xay ra nu
lam cho ngi ta mt nhng gic m? Nhng gic m o cn cho
ngi lam g?
Hang trm ngi tnh nguyn a c th nghim. Ho ch
c phep ngu trong thi gian cua gic ngu chm, va khi gic ngu
nghch thng va mi xut hin ho lin b anh thc. Noi cach
khac, ngi ta c phep ngu nhng khng c phep nm m.
Song song vi nhng ngi nay, co nhng ngi khac cung b anh
thc thng xuyn nh th, nhng lai la vao nhng giai oan ngu
khng m.
Ngi ta quan sat thy g nhng ngi khng c phep
m? Trc ht, tn s xut hin cac gic m tng ln - gic ngu
nhanh n sau nhng khoang thi gian ngn hn. Sau thi gian
nao o, nhng ngi khng c phep m a xut hin chng
loan thn kinh chc nng - ho co cam giac s hai, lo u, cng
thng, Con sau khi ho lai c phep ngu trong gic ngu nhanh,
gic ngu keo dai hn thng l, dng nh c th mun bu lai cai
a b tc mt.
Kt lun a ro: nhng gic m cua chung ta la hoat ng cn
thit cua nao nh moi hoat ng tr tu bnh thng vy!
Vladimir Mezenxep
132
Va con mt kt lun khac na: co th chia cuc sng cua

chung ta lam ba giai oan: ngu khng m, ngu co m, va thc. Ngu
co m - o la mt trang thai hoan toan c bit cua c th trong o
nao lam vic manh nh khi thc, ch co iu la cng vic o cua
nao c t chc khac hn.
Cung co th gia thit rng nhng gic m cua chung ta mang
mt chc nng bao v c ao trong c th. Nh a noi, khi ngi
ngu, co nhng tn hiu kch thch n vi anh ta t mi trng bn
ngoai (anh sang va c bt ln, cam giac lanh v. v...) cung nh
t nhng c quan khac cua c th. Tt ca nhng tac nhn kch
thch y u c a vao ct chuyn cua cac gic m va v th
chung khng xm pham g n gic ngu, con ngi c tip tuc ngu
say. Ngoai ra, trong nhng thi im o nao nm bt tt hn
nhng tn hiu yu bao v nhng lch lac trong c th va nhng
tn hiu y co th c phan anh trong cac gic m.
Con moi s kin rt ly thu khac. Khi nghin cu tac ng
cua cng vic th lc nng nhoc n gic ngu cua con ngi (th
nghim c tin hanh vi cac vn ng vin), cac nha nghin cu
Grudia a xac nh c la, nhng vn ng vin u vt chng
han, thi gian gic ngu chm (ngu su) tng ln ro rt so vi thi
gian gic ngu nghch thng. T o co th kt lun rng khi ngu
say, trong c th cac qua trnh co tac dung phuc hi nhng sc
manh th lc (tng hp prtit) c gia tng, ng thi cung nh
trong gic ngu nhanh, khi con ngi chu du trong th gii m
mng, ni tt ca moi iu u co th xay ra, dng nh din ra s
lam du v tnh cam. Ngi ta nhn thy la ban cu nao bn phai
cua chung ta gn bo phn ln vi cac gic m.
Cn phai noi rng cac cng trnh nghin cu vao nhng nm
gn y a cho ta thy la cac gic m ti thm chung ta vao thi
gian gic ngu chm. Song nhng hnh anh cua cac gic m o
khng ro rt va khng ky la cho lm. Dng nh o la nhng suy
t trong gic ngu. Khng phai v c ma trong nhng giai oan nh
th nhng ngi ngu m thng hay noi m hn la trong gic ngu
nhanh.
BN CANH IU B N
133
Rt lu va rt chong
ung, gic ngu la nh vy, cung co th rt lu, cung co th
rt chong.
... Negia Lbin 35 tui khi ch bt ng ngu thip i
trong luc lam vic. Chuyn o xay ra nm 1853 thanh ph
naprptrpxk. Va ch ch thc dy sau hai mi nm rong. Ch
k lai: Vao nm y, luc nao ti cung thy bun ngu. Ca luc lam
vic, ca nha, ca khi i xem phim, bt c luc nao ti cung them
ngu. Khi v n nha, co khi ti khng th l n c ging na:
ti ngi ngay trn san nha, u guc xung ging va thip i. Co
ln ti ngm qun ao git. Ngay luc o, chng ti i n va ti
noi vi anh y: Em cht y! Va ti khng nh g hn na...
Ngi phu n nay ngu sut nm nm bnh vin. Sau o ba
me mang ch v nha. C con gai nghe va hiu c nhng g ngi
thn cua ch noi, nhng tra li th khng. Ch ch thc hin c
nhng c ng nhe bng tay chn. Mua he nm 1973, me ch qua
i. Khi o ngi ta b ch ti quan tai va bao: Naia i, chau hay
t bit me i! Va nhn thy ngi me nay khng con na, ch bt
ln khoc. Cn chn ng tnh cam manh a tra lai cuc sng cho
ch...
Gic ngu bnh ly khng bnh thng nay c goi la chng
ngu lm, mc du cac bac s thng khng s dung thut ng nay
bi v nguyn nhn cua gic ngu lu nh vy thng la khac nhau.
Ngi ta co th thip i v b chn thng tm ly nng. Trong
trng hp o, cac bac s coi gic ngu lm nh mt dang c bit
cua s t bao v. C th lm i khng cht hoan toan, trai
qua c giai oan nguy him nht u tin.
Mt nguyn nhn khac cua chng ngu lm la nhng bnh
hu c cua nao. Dang c bit cua gic ngu c quan sat thy
c goi la chng ngu trin min, mt loai bnh tm thn thng
gp nhng ngi mc bnh tm thn phn lp. Con gic ngu dai
hai mi nm cua Negia Lbin th th nao? No la hu qua
Vladimir Mezenxep
134
cua mt loai bnh nng lam chn thng nao cua ch - bnh vim
nao di vo.
Trong moi trng hp, chng ngu lm ch xay ra vi iu
kin la ngi o, cac t bao thn kinh cua nao b b suy yu.
Trong gic ngu lm rt su, toan b tm trang cua con ngi
c duy tr trong trang thai ging nh trc khi b bnh. Ngi
ta bit mt trng hp rt thu v la mt c be ngu thip i, khi
tnh dy luc mi tam tui a hoi v ... con bup b yu quy cua
mnh.
Ch Lingar ngi Nauy ngu thip i vao nm 1919. Tt ca
nhng c gng nhm anh thc ch dy u v hiu. Ch ch tnh
dy vao nm 1941. Khi ngi phu n nay m mt ra, ngi bn
ging ch la c con gai a ln va ng chng gia nua, con ch nom
vn nh 22 nm trc o. Ch co cam giac nh mnh va mi ngu
qua co mt m thi. Ch bt u noi v nhng cng vic ngay
hm qua, v vic phai cho a con gai nho n. Nhng mt nm
sau, ch gia i trng thy nh a sng qua ca hai chuc nm ngu
lm o.
Trc kia, gic ngu lm a gy ra nhng ngi c chng
kin ni hoang s y m tn, no a tr thanh mt ngun dinh
dng cho nhng iu huyn hoc. Khp ni u lan truyn
nhng cu chuyn khung khip v nhng ngi b chn sng. Sau
y la mt trong nhng cu chuyn nh th. Mt s quan phao
binh b nga ht nga, khi ri xung t, u anh ta b thng
nng. Ngi ta a tip mau, thc hin moi bin phap lam cho
anh ta tnh lai. Nhng moi c gng cua bac s u v hiu, va
ngi o b coi nh a cht ri. Luc o tri rt nong, v vy ma vic
chn ct c tin hanh vi va.
a hai ngay tri qua. Chu nht, thn nhn cua nhng ngi
cht n ngha a ving m. Bng nhin ngi nng dn ku
toang ln rng ch ng ta va ngi, t "ng y". o la ch co
ngi m ngi s quan no. Sau khi hi y, nhng ngi nng dn
lin ly xeng ao ngi m nng choen c lp qua loa o. "Ngi
BN CANH IU B N
135
cht" a khng nm, ma nhm ngi trong quan tai, np quan tai
b bt ra va c nng ln mt chut.
Sau khi c a vao bnh vin, anh ta k la a nghe thy
ca ting bc chn cua ngi i lai trn u. Nhng ngi quan
trang a lp quan tai anh ta qua quyt, va khng kh a lot qua
nhng tang t ti vun o...
Tht d dang hnh dung ra nhng trng hp tng t trong
qua kh la mi trng thun li n th nao cho s nay n nhng
kin giai thn b. Cn phai ngh rng k ca cu chuyn k trong
kinh thanh v "s phuc sinh cua nhng ngi cht" la c rut ra
t cac cu chuyn dn gin v nhng ngi cht gia.
S tri dy bt ng cua nhng ngi cht c moi ngi
khoc than a lam sng st ca nhng ngi co suy ngh lanh manh
nht, nhng ngi khng nhim chut m tn nao. Vy th nhng
ngi co xu hng tin vao iu huyn diu th con cam thy th
nao?
Ngay nay, tt ca nhng s vic nh th a lui vao d vang.
Cho du gic ngu lm co su n th nao i na th bao gi bac s
cung co th xac nh c chnh xac rng ngi o khng cht ma
ang lm vao mt gic ngu lm. Bi nhng qua trnh ti cn thit
cho s sng vn khng chm dt. Trai tim tip tuc lam vic,
nhng mt mc kho nm bt c: thay v 70 - 80 ln p
trong mt phut la 2 - 3 ln p rt yu. Vi nhp th cung th nhp th yu n mc ngay khi t chic gng trc mt th cung
khng h thy mt vt hi nc nao. Nhit cua ngi ngu lm
sut xung ang k, ch cao hn nhit khng kh xung quanh
mt t. Vy la xay ra hin tng b ngoai s sng khng con,
nhng cai cht cung cha ti.
Con y la mt trng hp rt him gp i vi ngu lm. Vai
nm trc, t bao Anh "Weekend" a a tin v mt trng hp
nay. Khi c be ngi Nam t Nizzeta Makhvich mi mt tui i
hoc v, ba em bao em: "Me chau sinh em trai ri y".
Nizzeta a quat ln tra li ba : "Chau chng cn em trai nao
ht! Chau cm ghet no!" C be chay b v phong mnh va lm ngay
Vladimir Mezenxep
136
vao gic ngu say. Khi v nha, ngi cha c anh thc em nhng
khng c. Ngi ta ben goi bac s. Bac s n, kham va noi rng
khng h co bt c s tn thng nao trong trang thai sinh ly c
be ca. Con Nizzeta tip tuc ngu. Em c tim glucda tr lc.
Ngi ta chuyn c be ti thanh ph Xcple. Cac bac s va cac
chuyn gia v tm thn t nhiu nc a c mi ti y. Ngi
ta c gng anh thc c be bng nhng cu hoi, ho lc em trn tay,
th cng bc em tnh lai - tt ca u v hiu. M mt "ngi ep
ngu" ch hi ng y, c be th dai va lai tip tuc ngu.
Nizzeta t tnh dy vao ngay th hai mi nhm. Lp tc em
hoi ngay: "Chau u th nay? Tai sao chau lai nm trn cai
ging nay? Me chau u?"
Mt s trung hp la lung a xay ra: nha, cu em cua c be
lai a qua i vao cung gi o.
Trong s nhng hin tng ky la lin quan n gic ngu, mt
"thai cc" khac - cuc sng khng ngu - cung rt hp dn s chu y
cua cac nha nghin cu. Ngi ta a nhiu ln a tin trn cac
bao, chng han, v c gai ngi Thuy in Xvea Eclun a khng
ngu sut t nm 1918. Mt cn choang thn kinh nao o a gy ra
chng mt ngu la lung n t. "Ngi ta goi in cho ti t bnh
vin - ngi phu n nay a lung tui nay k lai, - va bao ti n
bnh vin ngay. Ti phong ti o, nhng me ti a mt. Ba a mc
bnh nng. Sau sut nhiu m ti a khng chp mt va thm
ch khng h co y ngh i ngu na. By gi vao ban m ti ch
nm mt gi trn ging, sau o ti dy un caphe, lam vic
nha. Tt nhin la ti co mt, nhng sau khi ngh ngi chng mi
phut, ti lai thy mnh sang khoai. Cac bac s bao ch cn mt lat
ngh ngi nh th la u. Ti cung co ngh ng i mt chut vao ban
ngay... a nhiu ln ti ti gp bac s va ngh ho giup ti thoat
khoi chng mt ngu. Ngi ta k cho ti nhng loai thuc an thn
va thuc ngu manh. Nhng chng c t nao.
Cho n nm 1973, cu Eclun "lun lun thc" a 86 tui.
Cu sng trong nha an dng danh cho ngi gia.
BN CANH IU B N
137
Cac nha khoa hoc giai thch nh th nao v iu b n cua

"bnh mt ngu vnh vin" o? y la tra li cua tin s y hoc A.
Vin:
- Ca ti, ca nhng ng nghip cua ti cha bao gi thy
nhng ngi nh vy, mc du chung ti nghin cu gic ngu a
nhiu nm nay. S tht la trong s nhng bnh nhn cua chung
ti cung co nhng ngi khng nh rng ho mt kha nng ngu.
Song vic kim tra chi tit bng cach ng dung cac nghin cu
gic ngu theo phng phap in chup, chung ti xac nh c rng:
ho cung ngu khng di 3 - 4 gi trong mt ngay m. i khi
c nghe noi v nhng ngi co th khng ngu hang nm tri hay
chng bao gi ngu, ti lai nh cu chi ch cua nha tm ly hoc
ngi Phap Pierng : "Ngi khng ngu la ngi lun lun nm
ngu". Con nu noi mt cach nghim tuc th tc la khng h co
nhng ngi hoan toan khng ngu...
Co le, nhng ai khng nh khng bao gi ngu va khng th
chp mt c, u co gic ngu rt nng va gic ngu o trai qua
theo nhng giai oan ngn. Gic ngu ngn ngui nh th n trong
khoanh khc khng h c chnh ngi ang ngu hay nhng
ngi xung quanh nhn ra.
Bi le chung ta a noi v nhng tn thng khac nhau xay ra
vi gic ngu ma trong thi ai vn minh cua chung ta i khi gy
nn nhng y ngh y thn b, thit tng cung cn nhc ti nhng
ngi mc bmh mng du. Trong y hoc ngi ta goi bnh nay la
trang thai min hanh hay va ngu va i. Nha sinh hoc ni ting
ngi Nga I. I. Metanikp a k v mt trng hp nh vy:
"Mt c gai 24 tui mc bnh mng du a c tip nhn vao
bnh vin lam h ly. Co ln vao ban m, bac s trc a chng
kin canh tng sau. C gai tnh dy va i ln tng ap mai... Khi
ti bung cu thang trn cung, c m ca s, i ra va dao bc trn
mep mai nha ngay trc mt mt c h ly khac ang kinh hoang
theo doi c ta; sau o c ta vao bng ca s khac va xung thang.
C i khng h gy ra ting ng nao, cac c ch cua c hoan toan
t ng, hai tay thong theo thn ngi hi cui xung; u c gi
Vladimir Mezenxep
138
thng va bt ng; mai toc c bung xung, mt m to. C ta hoan

toan ging nh mt bong ma huyn tng".
Sang ra, ngi mng du khng con nh g n nhng "cuc i
dao" ban m cua mnh. i khi vao thi gian o, ngi mng du
con lam nhng vic khac na nh nu n, khu va, quet nha...
Tnh dy va ban sang va thy cng vic a hoan thanh, ngi m
tn bt giac ngh rng moi chuyn khng th din ra nu khng co
cac sc manh "siu nhin".
Co ln ngi ta bt gp ngi mng du ang ngi dch sach
t ting Italia sang ting Phap; anh ta cm cui vi quyn t in
va tra t di anh sang cua ngon nn t bn canh. Khi ngi ta
tt nn i, anh ta lai chm no ln, va tt ca nhng vic o u xay
ra trong gic ngu.
Cac bac s a tng chng kin mt trng hp khac thng:
c m n la ca mt gia nh sau ngi lai tp trung trong phong
n va ung tra. Sau o ca nha tan i ngu.
Trong luc va i va ngu, ngi bnh trong mt trang thai
c bit goi la trang thai hoang hn. Ngi o thc hin cac ng
tac mt cac t ng ma khng nhn thc c mnh lam g. Nhng
cng trnh nghin cu cua cac nha khoa hoc va nhng quan sat i
vi ngi va i va ngu a cho thy y ang hoat ng nhng
c ch va ban nng chuyn ng c xa ma t tin chung ta la loai
vn ngi a truyn lai cho chung ta. Chng han, nhng ngi
mng du be qup c cac ngon tay va gp ban chn vao pha
trong.
Tuy nhin, lam th nao giai thch c s kheo leo la lung
cua nhng ngi o? Nhiu ln ngi ta a chng kin ngi
mng du i thoai mai trn mep mai cua toan nha cao. Cu tra li
y cung khng qua phc tap. Cac ban hay nh lai hnh anh cua
mt ngi bnh than i trn tm van rng va chc chn bc qua
dong sui hay mt lach nc khng su lm. o la do anh ta
khng h co chut y ngh nao v s nguy him thm ch nu anh ta
co trt chn i chng na. Song ban hay hnh dung cung tm van
o, nhng c bc trn mt cao kha kha qua mt hem vc
BN CANH IU B N
139
nm gia hai cai xa trn mt cng trnh xy dng toa nha nhiu
tng. Va y dt khoat mt y ngh se can tr ban: "Mnh nga
mt!" Va bc i cua ban khng con chc chn, t tin na. Th
nhng nhng y ngh nh th khng h co ngi mng du i trn
cai mep hep cua mai nha. Bi y thc cua anh ta con ang ngu.
Ch co nhng ban nng, nhng mong mun nao o n su
trong tim thc la ch huy anh ta trong nhng khoang khc y.
o chnh la Martn Daka, tha cac ban..."
Quyn sach nay u phai
Nhng h cu ngot ngao cua nha th
Cung chng phai nhng chn ly anh minh hay tranh nha
danh hoa
Nhng cung khng phai Vicgin hay Raxin thi s,
Khng phai Xct, Bairn, Xnca hin trit,
Cung khng ung t tap ch thi trang cua cac ba cac ch
Sach nay u co k n mt ai:
o chnh la Martn Daka, tha cac ban.
Ngi cm chch nhng bc anh minh thng thai
y - ngi boi toan, oan giai moi mng m.
Co le, trong nhng dong th o cua A. X. Puskin khng co
chut g la phong ai, Xa kia, thc t la nim tin cua con ngi
vao sc manh tin bao cua cac gic m tht ph bin va manh me
v cung. S la thng cua nhng g con ngi m thy a sinh ra
mt nim tin: chnh trong cac gic m a m ra mt th gii siu
nhin ma tn giao a va ang rn day. Th co ngha la trong m,
con ngi co th c thy tng lai cua mnh - tt nhin nu cac
v thn linh mun nh vy.
Trc kia, ngi ta rt hm m nhng cun sach giai mng o la loai sach trong o giai thch hu nh bt ky gic mng nh
th nao. Trong nhng iu kin din giai y co bit bao cai tt ep
yn lanh. M thy cu, th nao cung c trong vong, thy cai
Vladimir Mezenxep
140
chong chong ch hng gio tt se co chuyn ly d, thy rn rt nht

nh co s chng lanh. M thy banh m tt nhin se giau sang...
Thy co ban mua m ln la se gp may mn trong tnh duyn.
Thy eo knh nht nh co nhng i thay trong cng vic lam
n. Thy nhiu la th hay ch i hanh phuc. M thy cai ban
chai git qun ao la im bao trc su va tui... Hn ngi gac
m th nao cung co nhng mu m trong cng chuyn...
i khi s "ly giai" cac gic m ch n thun bt ngun t
nhng trung hp b ngoai: Thy con soi xu xe an suc vt cua
nng dn co ngha la co chuyn rui ro; rung rng trong m th hay
i s mt mat. Thm ch con n gian hn na: mi lin h gia
gic m vi thc t c xem xet trong s trung hp n thun cua
m tit cac t - thy bp lo trong m co ngha la se phai bun chan
(Trong ting Nga, hai t "bp lo" va "bun chan" oc na na nh
nhau (N.D.).
iu thu v hn ca co le la ch trong nhng cun sach giai
mng c in la lit nc Nga sa hoang, mt gic mng lai
thng c ly giai khac nhau. Thy con bo chet, mt tac gia cho
rng se gp iu hanh phuc nao o. Khng, mt tac gia khac phan
i, bo chet se dn n ni phin mun. Song iu o khng h
lam nhng ngi m tn phai phn vn. Ho mun tin va a c tin.
Vao th ky trc, nc Nga hang chuc cun sach giai mng
day cp a c in ra. Tn goi cua cac cun sach y rt a dang:
"Sach giai mng noi toan s tht", "Mt triu gic mng chon loc"
cac tac phm cua nhng nha thin vn va thng thai Ai cp, n
tr danh. Con ngi oan mng ni ting nht chnh ngi a
c A. X. Puskin nhc n trong "Epghni nghin": "Mt cun
sach tin tri c xa va lun lun mi me a c tm thy mt
trng lao mt trm linh sau tui Martn Daka sau khi cht,
nh cun sach y ng ta a tin oan s phn cho tng ngi qua
nhng cai vong hanh phuc va bt hanh cua con ngi co kem theo
chic gng thn hay nhng li giai oan moi gic m.
Cac nha xut ban thi y qua a kheo che y "mon hang"
ang ng cua ho di cai "vo" tht quyn ru va hp dn!
BN CANH IU B N
141
Tuy nhin, nhng cun sach giai mng a c ban rt chay

ma khng cn quang cao g c bit. Nim tin vao nhng gic
mng "tin tri" tht chc chn. Va, than i, nim tin o vn con
c lu lai. Bi v cho n by gi vn con nhiu ngi tin rng
gic mng co th noi trc c tng lai. V sao vy? Cu tra li
khng n gian nh mi thoat nhn. S th la do ngi ta a bit
nhiu bng chng khng th chi cai rng iu thy trong m sau
o a tr thanh hin thc.
Nha t nhin hoc va bac s ngi c Ghexner mt ln m
thy mnh b rn cn. Sau o mt thi gian, ch "rn cn" xut
hin vt loet. "Cha, gic m tin tri thc s nhe! - nhng ai tin vao
gic m lin vi noi. - Bi khi Ghexner nm m, u a co vt
loet". ung, thc t luc o cha co vt loet. Nhng qua trnh sinh
bnh a din ra. Bnh phat nhng tn hiu au n ti nao ngi
ca vao luc ban ngay, nhng nhng tn hiu o b chm lp i trc
nhng n tng, nhng s kin, cam giac khac manh me hn ma
nao ngi tip nhn luc ban ngay. V vy ngi o khng nhn ta,
khng cam thy c nhng tn hiu o.
Khi gic ngu a ti va kch thch manh a ht, nhng kch
thch yu bt u bc l ro. Chung c con ngi "nhn ra" di
dang gic m b rn cn. iu o co ngha la gic m khng bao
trc ma ch phan anh cai trn thc t. Nhng gic m "tin tri"
nh th hoan toan khng him g.
Tt nhin, khng phai gic m kho chu nao cung noi v
bnh tt ca. Thng hn ca, nguyn nhn cua cac gic m nng n
chnh la nhng iu nh s ngt ngat trong phong, da day qua no
u, v tr kem thoai mai cua ngi nm ngu.
Sau y la mt bin thai khac cua gic mng "tin tri". Mt
ngi phu n tre i khoi nha, ch chao tam bit me. Bui ti y
trong xe la ch m thy mt gic m gh gm: ba me m nng va
goi con gai tr v nha. m hm sau gic m lai lp lai nh m
trc. Ln nay ch thy nhng s kin tip theo - ngi ta a
tang ba me. V cung lo lng, ngi con gai anh in ngay v nha.
Vladimir Mezenxep
142
Ngi em trai tra li ch: "Me m". Ngi phu n quay tr v va

thy me m rt nng, mt tun sau ba me mt.
y khng co g la huyn b. Khi tam bit me, ngi con
gai nhn thy khun mt nht nhat m yu cua ba. Ch nhn thy
nhng khng coi iu o la h trong. Nhng y ngh luc y con bn
vi chuyn i sp ti. Nhng oc ch a gac hnh anh ba me au m
sang mt trong nhng tng nho trong tr nh. Trn tau hoa, ngi
con gai ngh khng bit co con c gp me hay khng, bi ba cu
a gia lm ri. Mt ln na, trong tr nh lai hin ln canh tin
bit, cai nhn bun ru cua ngi me. Va trong m u trn tau,
ch m thy gic m trong o nao a ra hi c v gia nh di
dang mt hnh anh ro rang. Ri sau y lai gic m - hnh anh
am tang - iu ch ngh ti luc ban ngay.
Sau y la mt v du na. Ai cung bit mt iu m tn c
xa: m thy cha me a mt t lu co ngha la thi tit se xu i.
Nha sinh ly hoc Nga N. E. Vvenxki vit rng trong s m tn y
co y ngha nao o. S th la do gic ngu cua con ngi cang say
bao nhiu, nhng du vt sng ng cua nhng n tng a xay ra
cang thuc v giai oan sm hn by nhiu trong cuc i ngi
o. Trc khi tit tri tr nn xu i, ngi ta thng ngu say hn,
va gic ngu cang say th cang hay xut hin nhng hnh anh cua
qua kh xa xi hn.
Va tt nhin thng hn ca nhng gic m tr thanh hin
thc la nhng trung hp ngu nhin, hoc n gian hn na,
ngi ta tin vao cac gic m "tin tri" thng hay "lua" s kin nao
o trong i mnh vao gic m bin h cho s kin o va thuyt
phuc chnh mnh va nhng ngi khac rng gic m ch thc la
tin tri.
Cui cung, khng nn qun rng nhiu khi cac cu chuyn v
cac gic m a thanh hin thc ch la nhng iu ba t cua
nhng ngi giau tr tng tng thch lam cho ngi nghe phai
ngac nhin sng st vi chuyn g o.
Tt ca moi ngi u bit rng khng phai bt c gic m
nao cung thanh hin thc. V vy nhng ke oan mng phai vin
BN CANH IU B N
143
n nhng xao thut khac nhau. Ho bao rng ch co mt phn cac

gic mng la tin tri, con nhng gic mng khac th khng. Rt
cuc nu ngi ta thy s vic trong i mnh khp vi gic m th
o la gic m "tin tri"; khng khp th o ch la gic m bnh
thng. Cach giai thch y tht la tin li!
Nhng ngi oan mng khac noi rng ch co th thy gic
m "tin tri" vao nhng ngay nht nh trong tun, chng han
nh vao th sau, hoc thm ch vao ngay u tin sau khi bt u
tun trng la gic m "xac thc", vao ngay th hai "se nhanh
chong c thc hin", vao ngay th hai mt la "dt khoat se c
thc hin", vao ngay thc hai mi sau la "yn lanh", vao ngay th
hai mi chn, se "khng thanh hin thc", v. v...
Ban thy y, co bit bao kha nng c cung cp cho nhng
ngi m tn khin cho sau khi mt iu trong m va sau o thy
iu o thanh hin thc, cho n tn cui i ho vn tin chc vao
s tn tai cua nhng gic mng "tin tri". Co ngha la ho tin vao s
tn tai cua nhng sc manh b n siu nhin nao o dng nh
tin bao cho ho nhng s kin se xay ra.
Song nu con ngi bt u tnh tao suy ngh v vn nay,
nht nh ngi o se i n kt lun rng trn thc t khng h
co nhng gic mng tin tri nao ht.
Nu nh con ngi khng qun i long tin mu quang vao cac
gic m tin tri th long tin y co th em lai cho ngi o khng t
nhng gi phut nng n. Trc mt ti la mt bc th ti nhn
c t mt phu n Ukraina sau nm trc y. "Trc kia ti
khng tin vao cac gic mng. Nhng mt trng hp dng nh a
ao ln ca cuc i ti toan b nim vui cua ti". Va sau o ch k
rng ba ngay trc khi chng ch phai m (anh ta b vim mu rut
tha), ch m thy b gy mt cai rng. Ch k chuyn o cho c
ban gai nghe va c ban cho bit la a tng m thy mt gic m
ht nh th mt ngay trc khi chng c qua i. "Ti khng cho
rng chuyn y co mt y ngha g, nh khi bac s bao ti rng bnh
trang cua chng ti hu nh la v vong th lp tc ti nh lai gic
Vladimir Mezenxep
144
m va ri. Ti cung nh lai nhng trng hp ngi nao o quen

bit a cht sau nhng gic mng nh th..."
Trai vi lo s cua ngi phu n m tn o, cuc phu thut
cho chng c ta a din ra tt ep, chng bao lu sau, ngi chng
ra vin. Song iu o khng lam cho ngi v yn long. "T khi y
a bay thang tri qua, va n gi ti vn ngh v gic m o. Ti
gy i trng thy, n hoan toan mt ngon,ngi lun lun yu
mt. Ti cho hanh phuc cua mnh la ngn ngui (v gic mng o),
con ban thn mnh la bt hanh".
Mt v du tht in hnh! V du cho ta thy ro rng i khi
c tin mu quang vao sc manh tin tri cua cac gic m co th anh
hng tai hai n th nao i vi con ngi...
Co th xp t trc gic m
Ngi ta t mt cai tui chm nong sat chn mt ngi
ang ngu, va ngi nay m thy nui la phun; anh ra chay t trn
nui xung trn nhng vin a nong bong. Trc khi th nghim o
c thc hin khng lu, ngi nay a oc mt cun sach vit v
nui la va cac vu nui la phun trao...
Tht chng kho khn g co th hnh dung mt ngi m
tn se co nhng kt lun nh th nao sau khi thy trong m iu
tng t. Anh ta se c gng lam sang to vn bng cach hoi
"nhng ngi hiu bit" xem gic mng o tin bao im g.
Nhng thc ra ngi ta a buc anh ta m mt gic m nh th!
Noi cach khac, ngi ta a nm s phn anh ta trong tay va bt
u quyt nh iu g se xay ra trong cuc sng tng lai cua anh
ta.
Nh cac cng trnh va qua cho thy, tri lanh anh hng
khng tt n tnh cht cac gic m. Trong tap ch "Hoa hoc va i
sng" co a tin v mt th nghim nh vy. Ba nhom ngi (t 15
n 30 tui) ngu trong cac phong khac nhau nhit 12, 17 va
22 . Tt ca cac iu kin khac u nh nhau. Nhng ngi o a
m thy cac gic m khac nhau. Nhom ngi ngu trong phong
BN CANH IU B N
145
lanh nht phn ln m nhng iu kho chu, kinh s, con phong

m nht, nhng gic m m ai, nhe nhang a n trong gic ngu
cua nhng ngi o.
Cac nha khoa hoc gia nh rng, s thay i nhit bn
ngoai co anh hn nht nh n mach mau cua ngi ang ngu,
trong phong lanh, mach mau co lai va nhng tn hiu m tnh se
tac ng n h thn kinh trung ng. Trong phong m, s gian
n cac mach mau lai tao nn nhng cam giac dng tnh.
... Mt ngi ang m thy mnh ang bay xung vc su
hoc nga xung h, thng la sau o anh ra tnh dy ngay. Gic
mnh vy co th xay ra v ngi ngu nm nghing bn trai va
can tr s lam vic cua tim. Trong khoanh khc tim ngng p, va
ngi o co th m thy ang ri xung vc. Co th gy ra gic m
nh vy bng mt cach khac: dui thng tht nhanh hai chn
ngi ang ngu nm co gi.
Th nhng, ngi tin vao cac gic mng "tin tri" lai se ngh:
"u co gian n nh th!"
Hin nay, cac nha nghin cu co th tuy y ma tao nn cac
gic m co ni dung khac nhau nht - tc la theo n t hang.
Trong vn chung ta ang nghin cu - "cac gic m theo
n t hang" - con co mt kha canh rt ly thu. Chung ta noi rng
vao ban m, khi con ngi a thip ngu, nao c ngt mach khoi
mi trng xung quanh, nhiu t bao nao tip tuc lam vic vi
cng cao. Cac t bao o "thao lun" v nhng g con ngi a
ngh n luc ban ngay, cai g lam con ngi bn tm lo lng, hay
ngc lai, cai g lam cho ngi ta vui ve v. v... Vao nhng luc y,
trong y thc chung ta, nhiu khi nhng n tng xa kia, nhng
g o a tng c nhn thy va tang tr trong "kho" tr nh lai
tri dy ro rang. Dng nh iu a b lang qun hay hn na, a
thoang qua y thc vao chnh luc ta nhn thy no trn thc t, lai
bng hin hin trong gic m thanh mt bc tranh ro rt.
Nhng nu iu o la nh th th chung ta co th mong i
khng ch nhng gic m ln xn, huyn tng, ma ca nhng cng
vic thuc v hoat ng tr tu i vi nhng g con ngi suy ngh
Vladimir Mezenxep
146
luc ban ngay. c bit, co th trng i iu o trong nhng

trng hp con ngi a suy ngh v mt vn nao o, mt cu
hoi phc tap khng phai ngay mt ngay hai. mc nao o, iu
nay lam ta nh n cac y tng am anh nhng ngi bnh tm
thn. ho nhng y tng nh th thng sinh ra ao giac, nhng
mt ngi lanh manh th sao? Co th, trong gic m, con ngi co
kha nng tip tuc nhng suy ngh cua mnh va tm c li giai
ap?
Trong vic nay khng co chut g huyn b ca. Cuc sng a
khng nh la co nh vy.
Chung ta a tng bit: trong gic ngu, cac nha toan hoc giai
cac bai tp, cac nhac s soan nhac, cac nha th sang tac th.
Dn chng ? Co rt nhiu. Mt ln A. X. Gribep nm m
thy gia cac ban be, ng k v cng v hai kch nh th ng
a vit xong, thm ch ng con oc mt vai oan na. Khi tnh
gic, nha vn cm ly cy but ch, chay ra vn va ngay m y
ng a phac xong cng v "au kh v tr tu", soan c mt
vai canh trong hi u. Raphaen a nhn thy hnh anh c ba
hin ln luc ng ngu. Puskin a tng m thy nhiu hnh tng
trong th.
Nha a cht Nga, giao s A. A. Iuxtratxop, mt ngi gn
gui vi . I. Menlep, a hi tng lai nhng chi tit thu v cho
bit trong nhng hoan canh nao nha khoa hoc v ai a hoan
thanh giai oan quyt nh cho cng vic sang tao bang tun hoan
cac nguyn t hoa hoc:
"Mt ln, ti n nha . I. Menlep v mt cng vic g y
va bt gp ng ang trong trang thai phn khch cao ; thm ch
ng con noi ua na, ma noi ua la mt iu rt him xay ra trong
cuc sng cua ng. Chuyn o xay ra ngay trong phat minh tr
danh v nh lut tun hoan cac nguyn t. Li dung tm trang
hng khi cua mitri Ivanvich, ti lin hoi ng ta iu g a thuc
y ng ti phat minh tuyt vi o. ap lai, ng cho bit rng a
t lu ng ng la co mi lin h gia cac nguyn t vi nhau va suy
ngh rt nhiu v iu nay. Trong nhng thang cui cung trc
BN CANH IU B N
147
phat minh, mitri Ivanvich a vit ht rt nhiu giy tm cho

ra tnh quy lut o di dang bang, nhng ng a khng thanh
cng. Cui cung ng lai ra sc nghin cu vn , va theo li k
cua ng, ng a tng tin n rt gn phat minh o, nhng rt
cuc cung chng ra sao ca. Ngay trc luc phat minh ra nh lut,
mitri Menlep vn con loay hoay tm bang tun hoan sut ca
m cho n tn sang, nhng cung chng n nhm g: ng bc tc
gac bo cng vic lai va do mt moi v bun ngu, ng nm ngay trn
ivng trn phong lam vic, nguyn qun ao va ngu thip i
ngay.
Trong gic m ng a thy rt ro rang bang tun hoan ma
sau o se c in ra. ng lp tc tnh dy va vit vi ln manh
giy u tin ng nht c trn ban vit cua mnh...
Tt ca nhng v du tng t u c giai thch mt cach
khoa hoc nht va t nhin nht. Cac ban hay nh lai khi ban oc
mt cun sach rt ly thu, khi ban say m vi mt cng vic cun
hut ban th gic ngu bin i. Nguyn nhn y la do vo nao a
sinh ra mt hng phn manh. Cung co khi nh th nay: mt tnh
cam nao o vui sng, lo u, s hai, - choan ly tm t mt ngi,
trong trng hp o vo nao sinh ra mt hng phn manh va
gic ngu khng con na. Khi con ngi thip i, hng phn o
nhiu khi vn lin h vi cng vic t duy a bt u luc ban ngay,
hng phn y tip tuc hoat ng ca trong gic ngu, tuy nhin,
nu trong thi gian o khng co tac nhn kch thch bn ngoai nao
n quy ry nao, cng vic o thm ch co th co hiu qua hn.
Tt nhin, y, nu ta mun, co th khng nh rng gic
m a "tin bao" phat minh tng lai. Trn thc t trc mt
chung ta la s hoan tt mt y tng nao o khng phai luc ban
ngay, ma vao luc con ngi ang ngu.
"Ca m ti anh nhau vi bon lu manh. Mt tn trong bon
luc nao cung rnh bop c ti... Ti tnh dy thy u nng tru, va
nut thy hi au. Hai ngay sau, ti thy phat bnh vim ng h
hp trn va vim hong".
Vladimir Mezenxep
148
Nganh khoa hoc mi ang tp trung sc lc

Chung ta a k v nhng gic m tin bao cho con ngi bit
v mm sng cua bnh tt. Cac nha nghin cu y hoc t lu a
chu y n nhng gic m o. Ngay t nm 1935, bac s M. I.
Axtvaxaturp a vit: "Co th, chng han, tha nhn rng nu
nhng gic m y lo lng v cai cht kt hp vi cac kch thch
bt ng i kem theo s lo s ban nng i vi cai cht, th iu o
co th gi ln mi nghi ng v bnh tim vao giai oan cha h co
bt ky li than phin chu quan nao khac v s hin din cua bnh
o".
Vao nhng nm 30, bac s V. N. Kaxatkin a quan tm
nghim tuc n vn nay. ng tin hanh quan sat u tin
chnh mnh. ng a ghi lai nh sau: "Ca m ti anh nhau vi
bon lu manh. Mt tn trong bon luc nao cung rnh bop c ti... Ti
tnh dy thy u nng tru, va nut thy hi au. Hai ngay sau,
ti thy phat bnh vim ng h hp trn va vim hong".
Sut gn ba mi nm tri nha khoa hoc ngi Lningrat o
nghin cu gic m. ng a phn tch hn bn ngan gic m ngi
khoe va ngi m, ngi mu va ngi cm ic trc khi ng vit
xong va cho xut ban cng trnh u tin cua mnh "Ly thuyt v
cac gic m".
Mt ngi au m co th m thy nhng g? Co th chun
oan v nhng bnh g theo cac gic m?
Trc ht cn nhn manh rng s thay i tnh cht va ni
dung cac gic m chnh la ke tin bao v nhng bnh mi phat.
Xut hin nhng gic m am anh cung kiu, va nh ta thy, cac
gic m o kho chu, nng n, i khi la nhng cn ac mng tht
s. Mt ngi m thy, chng han, ang mun nhoi ln khoi mt
nc, hoc b mt vt nng e ln ngc, hoc ngi o ang bo vao
mt cai khe hep va mc nghen trong o, ngi o ang leo ln
nui ma qun ao nng tru ep cht ly ngc - nhng gic m tng
t co th bao hiu v bnh phi mi chm, v bnh vim mang
phi hoc bnh lao phi.
BN CANH IU B N
149
Co ln, mt phu n ng tui n gp bac s Kaxatkin, ba ta

a mt thang nay b mt gic m am anh: chnh ba ta hoc mt ai
o trong s nhng ngi quen cua ba ta n ca sng hay ca n.
Bac s a gi ba ta i xet nghim ng da day - rut va ng a
khng nhm: ngi phu n b vim da day dang cp tnh.
Mt n bnh nhn khac i ngu va khng thy g kho chu.
Ban m va ta m thy ngi ta mi ba n mt chic banh ngot
rt ngon, nhng ba khng tai nao nut tri c ming banh a
cn. n sang, bac s kham va thy ba ta b vim hong.
Tt nhin, y khng phai tt ca u gian n nh vy.
Nhng iu ngu nhin va sai lch co th u can tr vic chun
oan cn c vao gic m. Nhng nu cac gic m la am anh va
cung mt dang th trong nhiu trng hp chung bc l mt bnh
nao o ang n nau.
Nhng quan sat nhiu nm cua V. N. Kaxatkin cho thy cac
tnh cht gic m thay i chng 2 - 3 thang trc khi bnh cao
huyt ap xut hin, mt thang trc khi co bnh vim da day, hai
thang trc nhng triu chng ro rt u tin cua bnh lao. Con
mt s bnh nao thm ch con bc l qua cac gic m mt nm
trc khi phat bnh. Trong khi o, nhiu trng hp, co th d
oan kha chnh xac chnh bnh nao se e doa c th. Chng han,
nhng canh nghet th th hin qua cac gic m bao trc v bnh
phi, mc bnh vim da day se nm m thy cac thc phm thiu
thi.
Con tt ca cac bnh tin trin nhanh nh cum, vim hong,
ng c da day - rut, vim rut tha cp tnh, vim ng h hp,
co th c th hin trong gic m ngay trc hm bnh phat ro
rang.
Bac s V. N. Kaxatkin nhn manh: khng co chut g la huyn
b trong vic gic m co th phan anh s bt u cua bnh tt kha
lu trc khi bac s cha bnh tha nhn co bnh o. iu nay
c chng thc bi mt iu la thi han tin oan cua "gic m chun oan" hu nh trung hoan toan vi thi gian cua giai oan
u bnh.
Vladimir Mezenxep
150
Cn phai noi rng, vic phn tch cac gic m giup ngi ta
khng ch trong vic chun oan bnh ma con ca trong vic cha
bnh: theo s thay i cac gic m co th phan oan v s phat
trin cua bnh, v vic cac loai thuc do bac s ch nh co giup g
cho ho khng .
Va cach y khng lu, cac nha ti pham hoc a bt u
quan tm n cac gic m. Ngi ta bit rng mt phn nao o cua
cac ti ac la do cac bnh nhn mc bnh tm thn gy nn. Va hoa
ra la mt ti ac tng lai i khi c phan anh trong cac gic m
am anh nhng ngi nh vy - y thc va tim thc cua ho dng
nh ang phac ra cac bc tranh v s vic ma tm trang bnh
hoan ang y ho ti. ng thi ho khng giu gim iu ho thy
trong m. Bng cach xet hoi mang trong mnh mm mng nguy
him, co th ngn nga c nhng ti ac nghim trong.
Mt nganh khoa hoc mi v cac gic m nh la nhng tr thu
cua y hoc mi ch bt u con ng cua mnh. Nhng ngay by
gi a co th d oan rng, trong tng lai khng xa ban co th
nghe thy cu hoi sau y trong bui bac s tip bnh nhn:
- Hm qua va hm kia, ng (ba) a co nhng gic m nh th
nao? Thang gn y ng (ba) a thy g trong m?
BN CANH IU B N
151
CUC SNG B THI MIN
La lung? Kho ma tin c? Nhng o la s tht

"... Ti khng bit va khng th noi lxia co c n mt
na nhng iu b mt ma nang a noi ti vi nim tin th ngy
n nh vy khng, nhng iu ma ti tng nhiu ln chng kin
a gieo vao trong ti mt long tin khng ly g lay chuyn ni la
lxia co nhng tr thc la lung, v thc, mang tnh ban nng va
huyn hoc do kinh nghim ngu nhin ren uc nn, nhng tri
thc i trc khoa hoc chnh xac n hang th ky o, mt khi hoa
trn vi nhng iu m tn nc ci va hoang s, nh mt iu b
n ln lao, chung lu truyn trong dn chung t th h nay sang
th h khac" (V. N. Kaxatkin. "lxia").
Lch s ang chng kin
Khng th noi c khi nao va u ln u tin con ngi
bt u tao nn nhng s ky diu cua thi min. Thu xa xa a
lu truyn lai cho chung ta nhng ban vit tay chng minh rng
thi min c con ngi bit n a hang ngan nm trc y.
Trong mt cun sach ch thao t thi c Ai Cp , chung ta oc thy
nhng li ch dn cho cac quan t t cach gy ra gic ngu thi
min ngi nh th nao: "Hay mang ti mt cy en sach se va
tm tt ... hay y phao cua no loai du thm tt nht ... va
treo no ln bc tng theo quay hng ng trn mt cai chm
bng g nguyt qu. Sau o hay t mt cu be ng trc en...
Bng canh tay hay a cu be m mnh vao gic ngu va thp en
ln. Hay noi vi cu be nhng li thn chu n bay ln. Ri sau o
lai anh thc cu be dy va hoi nh sau : "Em co nhn thy g
khng?" Cu be se ap: "Co! Em a thy cac v thn cung vi cy
Vladimir Mezenxep
152
en". Khi o cac thn se noi vi no tt ca nhng g ngi ta hoi cac

thn!"
Chng kho g co th hnh dung, mt phng tin thuyt
phuc kn ao n th nao a lot vao tay nhng vin quan t t
loe cac con chin ngoan ao. Chnh cac thn a t noi qua ming
mt a tre ang ngu - ro rang o la chng c v s tn tai cua
thn thanh y thi!
Tuy nhin, nhng em be m mnh trong gic ngu nhn tao
ch noi nhng g ma cac quan t t am th cho chung. iu b mt
cua thi min c gii tng l gn gi ht sc chu ao y qua a
giup ho mt cach c lc trong vic km gi qun chung nhn dn
lun phai khip s trc cac thanh thn.
nc Hy lap c ai, cac bac s cung a s dung thi min.
gy ngu ho dung nhng tm kim loai nhn bong (tc la cac
"gng thn"), nhng tinh th ln va cac vt khac; cai nhn
hng vao b mt sang loang se lam m dn y thc va giup bac s
thi min ru ngu c con ngi . Tt nhin cng vic o se khng
trot lot nu khng co nhng li cu nguyn, i khi ca nhng cuc
t l; bng cach o vic cha chay cho ngi bnh c nng ln
hang cac iu mau nhim: khng phai bac s, ma chnh cac thn
a ti giup con ngi tr nn khoe manh. n , Atxiri va cac
nc khac cua phng ng c ai, thi min c gan cho mt y
ngha to ln n mc ch nhng ai nm vng c ky thut cua
ngh thut huyn diu b n o mi co th tr thanh cac quan t
t c.
Cac nha iga n s dung hiu lc thi min a nhiu
nghn nm nay. a mnh vao trang thai "thin" (co ngha la
siu thoat), cac thut s iga day rng cn phai t ban chn phai
ln ui chn trai, con ban chn trai ln ui bn phai; sau o ly ca
hai tay gi cac ngon chn, ap cm vao vung tim va nhn vao cui
sng mui mnh cho n khi y thc b m i.
Noi vt ln mt chut, chung ta hay nh lai v nhng ngi
tu kh hanh, nhng ngi thm ch trong th ky nay vn tip tuc
lam nhng ai thiu hiu bit phai kinh ngac vi cac tro ao thut
BN CANH IU B N
153
"thn ky" cua ho. Ngay trc mt cng chung ang sng st, ho
cho xem mt ngi nm "l lng" trong khng kh, ly gm xin
thung thn mnh, than nhin t ca hai tay ln nhng hon than
nong o v. v... Tt ca nhng tro o u khng phai la phep mau va
cung khng phai la tro ao thut, ma la kt qua tac ng cua thi
min va cua t thi min ma thi.
khai lc v lch s "ngh thut" c xa o, chung ta thy
rng cac quan t t va nhng nha tin tri, cac thy phu thuy va
nhng ngi lam tro ao thut cua moi thi ai, moi dn tc, a s
dung "ngh thut" o kha thanh cng. Kha nng i lai va noi
chuyn, nghe thy nhng giong noi "t th gii bn kia xa xm"
ma vn trong trang thai ngu say, qua a lam cho ngi ta kinh
ngac n mc sut bao th ky, thi min c coi la mt trong
nhng hin tng cua thn thanh.
... u th ky 20. Min Chuktka, ni cm trai cua ngi
Chuc (Chuc - tn goi mt tc ngi c tru min Vin ng ven
bin Lin x (N. D). Ngi ta mang mt anh th sn tre tui b gu
cao xe n thy cung a phng, hay noi cach khac, ti thy lang,
thy phu thuy. Trong trn u tay i vi con thu, ngi thanh
nin a sc cung lc kit, gi y anh nm thoi thop va t ai hy
vong anh ta se qua khoi.
Sau khi kham cho bnh nhn, thy cung bt u chun b
cho nghi l quyt nh. ng ta mc b qun ao c trang tr bng
nhng vin ngoc treo, nhng la kim loai, nhng hnh ve cac loai
chim, thu, va xut hin trc mt nhng ngi cung b lac cua
mnh. Thy eo mt chic mt na, tay cm cai trng luc lac va
chic chung nho. Bt u bui l b n cu khn cho ngi bnh
bnh phuc. ng thy cung nhiu ln nhc i nhc lai cung nhng
t ng va cu noi, ng ta ku goi s cu giup cua "cac ng thn
linh", e doa "nhng con ma c ac". Nhng cu thn chu c
ting trng luc lac im theo; trong lu da nghi ngut khoi hng
c.
Ting trng luc lac cang vang manh hn, iu vu cua ng
thy cung cang nhanh hn: Cui cung nhng ting ru cua ng ta
Vladimir Mezenxep
154
nhng ng tac quay cung, khoi c a thc hin cng vic cua
mnh: Tt ca nhng ai co mt trong lu u m mn trc nhng
g ang din ra. Ho a nghe thy nhng giong noi cua cac v thn
thin va ac. Con ng thy cung b kch ng n in cung a lam
cho ngi xem phai sng soot bng cach ly dao rach thn mnh,
nhc nhng vin than nong bong ra khoi ng la.
Chnh ngi bnh cung rt chu y va hy vong theo nhng
hanh ng cua thy. Anh them c khoe manh bit bao! Dn da
tt ca nhng g din ra xung quanh, ngoai giong noi cua thy
cung, a thi khng lot vao y thc cua anh ta na. Anh ta m
mnh vao gic ngu l m cua thi min, trong gic ngu o, nhng
li noi cua thy cung c tip thu c bit manh me va n su
vao y thc. Nhng li gao thet v s chay chn va tht bai cua "ac
quy", v thng li cua "thn linh cu giup" vang ln i vi ngi
bnh nh mt c tin tt lanh y mong c v s bnh phuc. Anh
ta cam thy mnh khoe lai va lai thy mnh ang luc i sn.
Va y la kt qua - n cui bui l, mt s ngi co n tng
c bit manh a thy khoe khon hn ln. Con nhng ai co mt
tai o u thy long tin vao th gii bn kia c cung c hn.
Va y, chung ta a gp g vi nhng hin tng thi
min, vi am th va t ky am th. Nhng thng th khng ch co
nhng cai o ma thi. Theo s chng kin cua nha nhn chung hoc
ni ting V. G. Bgraz, ngi rt am hiu cuc sng cua cac dn
tc min bc Lin x, mt s thy cung con nm vng c ca ky
thut noi ting bung. Nhng ngi co mt u co ao tng thc s
rng nhng giong noi ring bit ang phat ra t cac goc khac nhau
trong lu. Trong nhng xao thut kiu nay, cac thy cung bt
chc ting ku cua cac loai thu va chim, thm ch ca ting gm rt
cua bao t. Nha khoa hoc k rng ng ta con nghe thy ca ting
chun chun bay, ting rui tru va mui. Khi nhng giong o
vang ln, luc nao ng thy cung cung khng ngng go trng luc lac
chng to rng toan b s chu y cua ng tra u tp trung vao
mt vic khn.
BN CANH IU B N
155
Sau y chung ta se noi t m hn v tac ng la lung, nhiu

khi rt ang kinh ngac cua thi min i vi con ngi , nhng
kt lun, chung ti nhc lai rng thi min a c nhng ke
phiu lu mao him u loai s dung. nc Nga, mt ke nh th
la "ban" cua gia nh Sa hoang Niklai nh tn la Grigri
Raxputin; khng nghi ng g na, y la mt ngi thi min ky tai.
Mt ke phiu lu ni ting khp chu u, ba tc Calixtr cung
co tai thi min khac thng. Tn tht cua ng la Giuudep
Bandam. Co hang loat nhng truyn thuyt v nhng chc mau
ma dng nh la do ng ta tao nn vy, tuy nhin, tt ca nhng
iu o ch co mt ngun gc. "Calixtr, - bac s tm thn ni
ting, tin s y hocV. E. Rgicp vit trong cun sach cua ng
"Nhng nha tin tri va nhng ngi co phep mau", - a s dung
rng rai thut thi min va nhng hin tng co lin quan ti thi
min. i vi nhng tro biu din cua ng ta, co th noi rng o
chnh la mt v du thc s cua vic thi min a c s dung nh
th nao vi vai tro la cng cu cua thn b va la bp".
o la g vy?
Ngay nay, ch co cac bac s la c phep nghin cu thi
min ma thi. Nhng ngi khng co trnh v y hoc ma thc
hanh thi min co th gy tai hai cho con ngi. Ngi ta bit co
nhiu trng hp phai r tng i kho khn mi lam tnh lai
c nhng ngi b cac nha thi min nghip d ru ngu.
Vao th ky 18, bac s ngi Ao F. Mexmer a he m tm man
che phu hin tng thi min ma chnh ng cung khng h hay
bit. ng ni ting v vic cha bnh cho cac bnh nhn cua mnh
bng phng phap "t nam chm". Nhng ngi khao khat c
khoi bnh ngi vao trong bn tm co lp nhng thanh nam chm
ln, sau o nhiu ngi a khoi bnh. Mexmer giai thch o la do
tac ng cua "cht long t". Nhng khi vin han lm khoa hoc
Pari iu tra hoat ng cua ng, cac nha khoa hoc a ghi vao ban
an: "Khng co g chng minh cho s tn tai cua cht long t ng
Vladimir Mezenxep
156
vt; nh vy, th cht khng h tn tai nay khng th mang lai li

ch g c".
Nhng ri Mexmer qua i ma vn tin chc rng th "cht
long" nh th la co tht. Tht ra, ng a tng thy nhiu ln bnh
nhn n gp ng a khoi bnh chng cn co nam chm g ht. S
thuyn giam bnh va bnh phuc n ngay tc th sau khi ng nhn
ngi bnh va noi chuyn vi ngi o v bnh tt. Hn na,
nhiu ln thm ch a tng xay ra nh th nay: sau khi ti gp
"nha thy thuc v ai", nhng ngi ic hay mt giong nh co
phep thn thng bin hoa a ly lai c giong va khoi ic mc
du ho a khng chu tac ng cua nam chm. S th la th nao?
Sau khi suy ngh, Mexmer qua quyt rng khng phai nam chm,
ma chnh ng la vt cha "t trng ng vt" co tac dung cha
bnh. Khi truyn no sang ngi khac, ng a giup ho vt ln vi
bnh tt.
Mexmer co nhiu hoc tro va mn . Mt ngi trong s ho
a co dp may thc hin mt phat minh ngu nhin. Tuy nhin,
ng ta a "phat minh" lai cai ma nhng quan t t Atxiri va
Babilon a bit n. Khi cha bnh bng t trng, ng ta a
cham chan vi mt hin tng la lung. Thng bnh nhn cua
Mexmer la nhng ngi co thn kinh yu va bnh hoan, ho phan
ng lai vic cha tr bng cac chng co git, thm ch i khi bng
nhng cn in loan. Th ma gi y... Anh chang bnh nhn tre
tui bng nhin ngu thip i ngon lanh trong luc c xoa bop.
Ngi thy thuc hoang ht c lc anh ta dy, nhng v hiu, anh
ta vn c ngu. Nhng sau o, khi ngi thy thuc bt thnh lnh
ra lnh cho anh ta ng dy, ngi bnh lin nhom dy, i vai
bc nhng hai mt vn nhm nghin.
Mc du m mt vn khep cht, anh ta x s hoan toan nh
luc tnh, tuy vy khi o gic ngu vn tip tuc. Ngi thy thuc bi
ri c noi chuyn vi anh ta, anh ta t ra cac cu hoi. Anh chang
nng dn tra li hoan toan khn ngoan va ranh rot. Ngi thy
thuc lp lai th nghim. Va ng ta gy ra c mt trang thai
ging ht nh vy nhng ngi khac. Tip tuc th nghim, ng
tin hanh cai goi la am th sau thi min, tc la sai khin ngi
BN CANH IU B N
157
ang ngu thc hin mt loat nhng hanh ng nht nh sau khi
anh thc dy. Va nhng ngi bnh thc hin iu ma ngi ta
a am th cho ho trong gic ngu "t" .
Vic nghin cu tip theo v nhng hin tng thi min gn
lin vi tn tui bac s phu thut ngi Anh Brt. Cn phai nhn
xet rng ng nay to thai rt hoai nghi vi thuyt t cua
Mexmer va cac mn . Nhng n khi thc hin y nh vach mt
anh chang "cha bnh bng t" ngi Thuy s Laphngten, Brt
a tin vao tnh xac thc cua cac hin tng thi min ma
Laphngten biu din va t khi y, ng bt u nghin cu hin
tng o. ng a thay i thut ng "t trng ng vt" bng
thut ng hin ai "hypnotism" (thi min) (t ting Hy lap
"Hypnos" ngha la ngu). ng la ngi u tin bt u s dung
thi min lam giam au trong phu thut va thy rng thi
min co tac dung hn ca la trong vic cha nhng chng bnh
thn kinh khac nhau, c bit la cac chng ri loan ixtri nh t
lit, bnh ic do tm thn, mu va cm.
am sng mu huyn b tng hang ngan nm bao quanh
hin tng a bt u tan. Nhng con nhiu n lc hn na cua
cac nha khoa hoc em lai li giai thch duy vt cho trang thai
rt ly thu nay cua tm ly chung ta. Cac bac hoc Nga V. M.
Bkhttrop va L. P. Pavlp a lam c nhiu vic trong lnh vc
nay. Ho chng minh c rng trong gic ngu thi min chng co
g la siu nhin ca, mc du no khac vi gic ngu bnh thng.
iu khac nhau o la g? Trong gic ngu say bnh thng con
ngi khng tip thu nhng g din ra xung quanh. Khi m mnh
vao gic ngu thi min, con ngi khng phan ng lai nhng kch
thch bn ngoai, khng tra li cac cu hoi cua nhng ngi co mt,
nhng lai tip thu tt ca nhng g thuc v bac s thi min. Ngi
b thi min nghe thy giong noi cua bac s va ch tra li ring ng
ta. Hn na, mi li noi cua bac s u gy ra trong y thc cua
ngi o nhng n tng ro rt co th bin thanh cac ao tng va
ao giac (sau y se k tip v nhng iu nay). Chng han, co th
am th ngi b thi min rng trong nha ang co hoa hoan, va
anh ta ht hoang "trng thy ngay" ngon la d di. Nh vy, co
Vladimir Mezenxep
158
th noi rng, thi min - o ng thi la gic ngu, la am th, thm

na, cac s kin a chng to rng trang thai thi min lam tng
thm tnh tri giac i vi nhng kch thch nm di ngng cam
thu c cua con ngi trang thai tnh tao.
Cho n nay con tn tai mt quan nim sai lm v y ngha
cua mau mt ngi thi min. Tuy nhin, khi thi min co th
thm ch khng cn nhn vao mt. Ngi ta ch cn nhn vao mt
qua cu nho bng kim loai ma kn hay mt vt sang nao la u.
Nhng t bao thn kinh "chu trach nhim" v th giac b mt moi,
trong nao xut hin qua trnh c ch bao v, qua trnh nay c
truyn i khp vo hai ban cu nao va gy nn gic ngu thi min.
Bac s tm thn P. Bun Lningrat a m ta mt cuc thi
min bng may ghi m. Cac bnh nhn ngi vao ch cua mnh con
bac s i vao pha sau tm bnh phong sau khi tt en. T sau tm
bnh phong vong ra giong noi m du cua ng gi gic ngu. Sau
bui o, tt ca nhng ngi tham gia u qua quyt rng ho ngu
say va thy khoe khon. Ho khng bit rng khng phai bac s
thi min, ma may ghi m a ru ngu ho.
C s cua trang thai thi min la s c ch phn ln cac t
bao nao va s bao v vung minh mn vo nao ma thng qua o
mi quan h gia bac s vi bnh nhn c duy tr. Nhng vung
nh th la cac "im canh gac", chung tn tai ca trong gic ngu
bnh thng. Cho du gic ngu co say th nao i na, mt s t bao
ring bit cua nao vn khng ngng cng vic cua mnh. Qua
nhng t bao nay, c th gi c mi lin h nao o vi bn ngoai.
Cac "im canh gac" phan ng lai vi cac tn hiu khng cho phep
"ngu qun". Giao s K. K. Piatnp a dn ra mt v du rt ly thu
v mi lin h nh vy. Trong thi ky chin tranh v quc v ai,
ngi ta a thng binh n mt qun y vin, nhng bac s phu
thut lai ang ngu rt say sau my m ngay thc trng. Ngi ta
lc, phun nc vao mt ng, nhng con ngi qua mt moi y vn
khng tnh dy, sau o ng noi nho, nhng tht ranh rot : "Bac s
i! Ngi ta a thng binh n y. Ho cn c s giup cua
ng ch!".
BN CANH IU B N
159
Va bac s phu thut tnh dy ngay. Nhng ngi b thi

min cac "im canh gac" hoan toan khac. o khng phai nh mt
ngi lnh gac cho bit la cn phai tnh gic ma ta nh chic may
in thoai ni mach vi ngi b thi min nhn cac mnh lnh t ng va thc hin chung ma khng h phan xet hay anh gia y
ngha cua cac mnh lnh o. Mi mt t co tac dung nh mt
mnh lnh bt buc hay c tip thu mt cach tin cy.
Cn phai noi rng "tnh vng li" ngi b thi min thng
phu thuc vao su cua trang thai thi min. Ngi ta bit co ba
bc: bun ngu, quy thun va va ngu va i. bc bun ngu
khng h co y mun m mt. Khi kt thuc th nghim ngi o nh
tt ca nhng g a xay ra vi mnh. bc hai - bc quy thun ngi b thi min khng con co th thc hin cac ng tac tuy
tin. Thng thng trang thai nay ngi ta co th buc ngi o
vao mt t th la lung, chng han, co th dng ngi b thi min
ng dy, va ngi o se ng nh th hang gi cho n khi nghe
thy mnh lnh i t th. Bc cui cung c bit ly thu - va ngu
va i: co th am th cho nhng ngi o nhng hnh anh khac
nhau thng qua th giac, thch giac va khu giac. Theo. lnh ngi
thi min , ngi o i trong phong vi hai mt m thao lao va
thc hin nhng nhim vu rt khac nhau.
Ngi ta cho rng 89 - 90 phn trm s ngi co th thi
min c. Nhng khng th thi min su cho qua 6 - 8 phn
trm s ngi.
Gic ngu thi min xut hin do tac ng cua cac tac nhn
kch thch nhn tao khac nhau i vi con ngi nh giong noi bac
s , ting tch tc cua ng h xoa bop v. v... Tuy nhin, con co mt
dang khac cua gic ngu thi min la gic ngu c gy bi nhng
li noi co mt ni dung nht nh.
Trang thai thi min co th xut hin ca trong luc tnh tao iu o c quan sat thy khi qua mt moi, khi h thng thn
linh b suy kit hay cac bnh ri loan tinh thn.
Ban cht vn tt cua cac hin tng thi min la nh vy.
Con i vi nhng qua trnh din ra trong nao ngi b thi min
Vladimir Mezenxep
160
th y con nhiu iu cha ro. Vic tm kim cac qua trnh din
ra cac t bao nao trong trang thai thi min la mt lnh vc
trong o khoa hoc se con phat hin ra nhiu iu hin nay con
cha c bit n. Cng cuc nghin cu hin tng thi min
sau Pavlp cung nh nhiu s kin a cho ta tin chc rng trang
thai nay co lin quan n hoat ng cua cac vung di vo cua nao,
n tim thc.
Nhng cng trnh nghin cu vao nhng nm gn y c
tin hanh di s lanh ao cua giao s V. E. Rginp a ch ra
rng hin tng thi min su v ban cht khac hn tt ca trang
thai khac cua hoat ng tm ly. Ngi ta xac nh c rng co
th s dung thi min nghin cu cac quy lut phc tap nht
cua y thc va v thc. Va n lt mnh, iu o se cho phep nhn
nhn mt cach mi me i vi ban cht cung nh i vi vai tro
cua yu t v thc trong cuc sng chung ta.
ng thi, thi min co th la mt tr thu c lc cua nha
khoa hoc trong vic nghin cu gic m. Sau y la mt th
nghim nh th.
N bnh nhn M. c thi min, va trc mt c ta,
khoang cach gn 50 met ngi ta bt hai bong en 25 oat trong
thi gian 10 giy. ng thi ngi ta am th: "Hay thng bao
thanh ting nhng khng thc dy tt ca nhng g ch ang nhn
thy va nm trai trong gic m". N bnh nhn bt u noi ngay:
C va ngoai bai tm, c cam thy rt nong va mun ung, c
bao vi ngi ban gai i cung rng nc la th giai khat tt hn
ca, sau o c biu l y mun i vao bong mat tranh nng.
Xa kia, nha bac hoc kit xut thi trung c Avixena a tng
noi rng trong s cac loai thuc va dung cu y hoc th manh nht la
con dao, co va li noi. ung, khng con phai tranh cai g na v
con dao cua nha phu thut va cac cy thuc rt cng hiu trong
vic em tra lai cho ngi m sc khoe. Nhng con li noi th
sao?...
BN CANH IU B N
161
Sc manh cua am th
Xa kia, nha bac hoc kit xut thi trung c Avixena a tng
noi rng trong s cac loai thuc va dung cu y hoc th manh nht la
con dao, co va li noi. ung, khng con phai tranh cai g na v con
dao cua nha phu thut va cac cy thuc rt cng hiu trong vic
em tra lai cho ngi m sc khoe. Nhng con li noi th sao? V
sao li noi lai c lit vao hang nhng phng tin cha bnh
hiu qua nht vy?
Trc khi dn ra cac bng chng khoa hoc cho iu nay, ti
mun nhc lai y mt truyn ngn cua n vn s ngi Anh
Agata Crixti. Trong truyn khng co tnh tit trinh tham. Ch co
mt ngi b ... li noi git cht. Ni dung vn tt cua cu chuyn
("Cn nha nho ni thn da") nh sau. Sau mt ln xch mch, c
lix bo chng cha ci i ly mt ngi ma c hu nh khng
hiu bit g. Chng bao lu c a phai ly lam tic v chuyn a
ri. Nhiu iu trong hanh vi cua chng c, Matin, qua tht la
lung, thm ch co ve kha nghi na. Mt ln, sau khi tin chng i
lam, c vao vn va gp ngi th lam vn o. Thng th
ngi nay n nha c vao th hai, con by gi ng ta lai n vao
ngay khng hen trc hoi c chu xem phai lam g vao tun sau.
S th la do ng ta a gp Matin ngoai ph va anh ta cho bit
chiu ti hm nay se cung v ln ng i du lch.
C lix lo lng i i lai lai hi lu trong vn va bt ng c
nhn thy gn mt lung hoa cun s tay cua chng. M ra, c
oc thy dong ghi cui cung: "lix. Th t, ngay 18 thang sau, 9
gi ti"... Chnh ngay hm nay! Matin nh lam g c y? Hoang
ht, c lao vao phong lam vic cua chng, m ngn keo ban vit
cua anh ta va v cung hoang s khi thy trong o la nhng oan
ct trong bao noi v phin toa va chn dung Matin. Anh ta b buc
ti v nhiu ngi v cua anh ta b bin mt v tm tch khng bit
v sao. B kt an mt s nm tu kha dai, ke can an a trn tu.
lix ang trong tay mt ke git ngi b bnh thao cung!
Chay trn by gi cung cha mun... Nhng ngay luc o ngi
chng xut hin. C gng che du ni hoang s cua mnh, c em
Vladimir Mezenxep
162
ca ph va ba chiu lai cho anh ta. Ung can tach ca ph Matin

bao:
anh.
- By gi anh va em se xung tng hm, em se giup anh ra

Ngi v hiu rng hn se git mnh di o.
- i thi!
Va ngay luc o, nh thng xay ra ni nhng ngi co y ch

vao nhng thi im cc han cua cuc sng. lix trn tnh va noi
vi ve bnh than:
- Hm a, em phai noi vi anh mt iu rt quan trong. Em
a sng vi anh vai thang nay ri, vy ma anh cha bit g v em
ca. Em mun bc bach vi anh y: em a ly chng hai ln ri...
Nhn thy mt ni quan tm ro rt hin ra trong mt chng,
lix noi con im tnh hn na:
- Th y, em a u c ngi chng u tin bng cach bo
thuc c vao ca ph. Anh ta a bao him cuc sng cua anh ta cho
em ma...
Matin kinh s nhn v.
- Em cung a git ngi chng th hai nh th.
Hai chn ngi chng quy xung, hn ta nga vao gh banh.
- Tri i, - hn ta lp bp, - v th ma ca ph lai co v ngon
nh vy! Ngi a u c ta sao, qun khn nan!
- ung, em a u c anh, - ngi v khng nh mt ln
na. - Thuc c a co tac dung ri. Vai phut na thi anh se cht!
Qua nhin, nm phut sau anh ta tt th, mc du trong tach
ca ph khng co chut thuc c nao.
Thoat nhn, oan kt cu chuyn tht huyn tng va xa s
tht. Lam sao lai co th git cht mt con ngi ch bng li noi
c? Song chung ta se khng vi kt lun. Chung ta cung nh lai
mt s s kin khng phai ly ra t tac phm vn hoc, ma rut ra
t thc t.
BN CANH IU B N
163
Nhiu sinh vin y khoa bit cu chuyn nh th nay. Mt s

ngi nht tr bn ct mt anh ban. Khi gp ngi ban o, ai cung
hoi v sao b dang anh ta thiu nao th, v sao net mt anh ta nht
nhat th va au m vy. Luc u anh thanh nin con bnh tnh tra
li: anh ta khoe manh, khng co g xay ra ht. Nhng khi a co
chuc ngi hoi nh th th anh ra khng chu ng c na. Ve
mt anh ta tr nn nht nhat va hoang ht, anh ta ap lai cu hoi
tip theo rng ung la anh ta thy kho chu va anh ta se v nha
ngay. Vic ua nay qua la kha ac c, nhng no chng minh mt
cach trc quan va thuyt phuc v sc manh cua li noi con ngi.
Ngi ta goi tac ng o la am th. c bit mn cam vi tac
ng nay la nhng ngi co h thn kinh yu, d b kch ng.
Chng han, d dang am th mt ngi nh th cam giac s hai
trc iu g o hoc ngc lai, gy hng khi trong tm trang va
lam cho ngi o tr nn vui ve, phn chn.
Co th nh lai ca nhng trng hp khi li noi (ch ring li
noi thi!) a cha khoi cho nhng ngi au m ngay trc mt
moi ngi. Vao th ky trc, mt ngi lnh Phap giai ngu a ni
ting nh mt thy lang co phep mau. Khi co ngi b lit chn
n nh ng ta cha, thy lang nhn ngi o d di, ri sau o
thet ra lnh: "ng dy!". Va ngi bnh lin vt nang va bt u
bc i!
Tt nhin, ngi lnh nay khng phai cha c tt ca cac
con bnh, nhng a co mt s ngi tr v nha khoe khon sau khi
n nh ng ta. Tt ca nhng nhiu o u b lit chn lin quan
n h thn kinh b au (nhng bnh nay goi la nhng bnh co
ngun gc tm thn).
T lu, cac nha khoa hoc a giai thch c nhng iu
"huyn diu" nh th. Ai ma khng bit rng nhng tac ng bn
ngoai khac nhau u co th gy anh hng to ln n hoat ng
cua cac c quan trong c th. Chng han, lo s, au kh hay vui
sng u gy ra s tng hay giam nhp tim, lan da tr nn hng
hao hoc co th lam cho toc bac rt nhanh v. v... Nhiu khi li noi
con co tac ng manh hn na i vi h thn kinh. Li noi co kha
Vladimir Mezenxep
164
nng anh hng ro rt i vi tm ly va nh th co ngha la n

hoat ng cua toan b c th.
Con y la nhng v du n gian nht. Ban nghe thy t
"kh chua" (Nguyn vn "qua nham l"(N. D), va t o lin gy ra
s tit nhiu nc bot - dng nh ban a nhm nhap th qua
chua o trong ming ri. Hoc co ai o rt s chut. Nu khi co
mt ngi o ma bt ng ku to: "Chut!" th ngi o se hoang
ht hn va mc du khng nhn thy con chut nao.
Va ca t ky am th cung co th gy ra tac ng nh th, i
khi con manh hn na, i vi c th. Di tac dung cua t ky am
th co th lam bnh hay au m. iu o xay ra nh th nao? Mt
ngi ca lo, d b kch ng, cam thy hi mt moi. Nhng ngi
o lai ngh ngay n bnh tt nghim trong. Chng han, ngi o
b khan ting v cam, nhng a cam thy la mnh ang mt giong
hoan toan, y ngh o c dai dng theo ui con ngi ca ngh y,
ngi o dng nh t thuyt phuc mnh rng chng bao lu na
se b mt giong. Va thc t ngi o mt giong. Cn nhn manh
rng, trang thai tinh thn va tnh cam cua con ngi gi mt vai
tro to ln trong t ky am th. Nhiu ngi a nghe chuyn: ba cu
ct ting "tr ym" mun cm, th la mun cm bit mt lin. Thy
thuc y va la s am th cua ba lang, va la s t ky am th,
nim tin rng ba lao y co th "tr" c mun cm a giup vic.
y vic ba lao co buc mun cm bng dy hay bng toc khng u
chng co y ngha g. Cung khng quan trong vic ngi ta thm th
tung nim v cai mun cm o. Chnh s t ky am th rng sau li
"ym" o mun cm se bin i a ong vai tro quyt nh.
Cac bac s nhiu ln kim tra phng phap cha tr nh th:
chng han, ho bi nc, nc qua, ru vao mun cm ri bao ngi
co mun cm rng o la loai thuc mi rt cng hiu i vi mun
cm. Va iu o a tac ng n nhiu ngi. Ngi ta tin vao
thuc, vao vic thuc se cha c bnh, ho tin vao bac s - va th
la cac mun cm bin i.
Nhiu khi, t ky am th a lam nn nhng iu tht s ky
diu. Hi trc chin tranh, nhiu ngi yu thch sn khu u
BN CANH IU B N
165
bit ro ngh s tai nng I. N. Pevxp. ngoai i ng b tt noi lp,

nhng trn sn khu ng a khc phuc c nhc im nay.
Bng cach nao vy? Ngh s a am th mnh rng trn sn khu
khng phai ng, ma la mt ngi khac noi va din, o la nhn vt
cua v din, con ngi khng noi lp. Va iu o lun lun co tac
dung tt.
Di tac ng cua t ky am th, ngi ta co th b lit chn
tay, co th b ic va mu bt thnh lnh. iu cn ban gy ra hiu
qua o chnh la do, chng han, ngi b mu th khng phai cac t
bao thn kinh b hong, ma ch co hoat ng vung nao ch huy th
giac b ri loan thi. vung nao o, di tac ng cua t ky am th
a phat trin mt c ch bn vng, tc la nhng t bao thn
kinh ma hoat ng b gian oan mt thi gian kha lu. Cac t nao
o thi khng nhn cac tn hiu ti va tra li chung na. Vy co
th cha cho nhng bnh nhn nh th bng cach ap dung thi
min va am th, hn na, s khoi bnh n ngay tc khc va lam
cho ngi khng am hiu phai sng st.
Cac ban hay nh lai nhng cu chuyn k v cac nha tu
hanh kh hanh va nhng ke cung tn tn giao, nhng chuyn o
chng minh rng trang thai phn khch cc , ho mt s thu
cam vi au n va ho chu ng s t hanh xac va tra tn kinh
khung... vi sc bn b gh gm. Nguyn nhn y la do con
ngi a mnh vao trang thai thi min bng t ky am th va
thc t a ngng cam thy au n.
Bn nhng chn thing ling
Trong cun sach "Trong th gii b n va ky diu", nha vn
ph bin khoa hoc ni ting N. A. Rubakin co k v cac trng hp
cha bnh trn m vin tr t Phrngxoa Pari. Con ngi y
cht vao th ky 18, ma vao thi ai y chng co ai nghi ng vic
nhng iu ky diu co th c thc hin nh y ch cua thn
thanh. Ngay khi sinh thi, ngi ta a gan cho vin tr t cai vinh
quang cua mt v "thanh". ng ta co th lam nn nhng iu ky
diu, nhng ngi sung ao a noi v ng ta nh th.
Vladimir Mezenxep
166
Hy vong c khoi bnh, "y ngh" o a a c th Malen

Bnhi nha may si Pari n vi vin tr t. C a n ngha a
vao ngay chn "con ngi ch thanh". a t lu, Malen b lit
tay trai. o la mt bnh thn kinh in hnh. Bnhi mc chng
ixtri, c d b kch ng v nhng nguyn c khng u, hay khoc,
rt nhay cam. Va y, trc khi quan tai vin tr t c ha
xung, Malen toan thn run ry v mong i a tin lai gn, c
cui mnh trn quan tai va cham canh tay bt ng cua mnh vao
o. Va iu ky diu ma c ta ht sc mong ch a xay ra: v n
nha, ngi phu n cam thy canh tay t lit o lai bt u c ng
c.
Nim tin nhit thanh vao kha nng lanh bnh ky diu, nim
tin rng "thanh", cha Phrngxoa, co th thc hin c iu o u
lam nn cng chuyn! Nu nh Malen Bnhi cung tin tng
manh me nh th nhng khng phai vao vin tr t ao c c y,
ma vao mt ngi co "phep mu" nao khac th kt qua cung vy
thi. Chnh c ta a t cha cho mnh.
Trong lch s tn giao co khng t chuyn k v nhng trng
hp khoi bnh nh cham vao cac thanh vt nh nhng tng
thanh "co phep mau", nhng b "thanh ct". Khi kim tra ngi ta
thy khng t trong s nhng iu "huyn diu" nh vy ch la
chuyn ba t, nhng cung co khi khng phai nh vy - ngi ta
thc t a khoi bnh. "Le nao o lai khng phai la iu ky diu?" nhng ngi tin ao cht vn. - Bnh a keo dai hang nm, th
ma lai qua khoi c tc th sau khi cham vao thanh vt! o la g
nu khng phai la sc manh cua thanh thn?
Trn thc t, a bao th ky nay cac chng ixtri bnh hoan
la mt kho cha thc s cho nhng phong oan v cac "chc mau
cha khoi bnh". Khoa hoc cha bit c nhng nguyn nhn va
c ch ch thc trong hoat ng cua cac hin tng nh th.
Nhng cai ma hm qua con la iu b n th hm nay khng
nhng c giai thch ma con c dung vu trang cho y hoc. Am
th, thi min ang c ap dung thanh cng cha bnh ixtri
va nhng cn bnh lin quan n no.
BN CANH IU B N
167
Cn phai noi rng s t ky am th ong mt vai tro to ln

trong cac trng hp khoi bnh nhng "ni thing". Khi quy
trc tng thanh "nhim mau" hay lp hup ni ngun nc
"thanh", ngi bnh khng ch khao khat c khoi bnh ma con
tin tng su sc vao sc manh tri ban va nh vy a t ky am
th rng nht nh se khoe lai. Y ngh lin tuc khng thi v iu
o a chun b trc cho tm ly hng ti s lanh bnh. Va "phep
mau" a xay ra: cac qua trnh bnh tt nhng vung nao o ni
nao b tr lai bnh thng.
Cac trng hp khoi bnh nhng "ni thing" trc ht
hoan toan khng phai la thng xuyn, hn na, chung u phai
lun lun lam cho sc khoe ngi bnh c bnh phuc hoan toan.
Nhng trng hp khoi bnh ca bit chm ngp trong v khi cac
chng ri loan thn kinh, nhng ri loan y khng nhng khng
lam mt i ma lai thu hut thm hang ngan ke sung tn cha c
hng s khoi bnh hay giam bnh nhng "ni thing". Bu
khng kh thn b tn giao co tac ng tai hai n h thn kinh
thm ch cua nhng ngi khoe manh, noi chi n nhng ngi co
tm ly khng n nh. Bng cach lam suy nhc y ch va lam ly tr
t lit, bu khng kh o gia tng s phat trin cac bnh tm thn
i khi rt nng nhiu ngi m ao.
i khi lai con co chuyn nh sau. T bao "Vilna Ukraina" ra
Lvp a k v mt trng hp khoi bnh "ky diu" nay. Nhng
ke trng coi mt giao khu khng i cho n khi thng ban cho
ho mt iu huyn diu nao o ma quyt nh t tao ra no. Mt ke
sng trong giao khu tn la Antn Gchliaka a nhn lam din
vin man h nay. Y nm ln ging, con nhng ke t chc ra tro
nhuc y bt u tung tin gia am ngi sung ao rng hn ta
b cy ngoai cng trng khai thac g e vao ngi. "Ngi ta thy
ke bt hanh b gy ca hai chn, ngi o nm bt ng. Cac bac s
bt lc. Con ngi khn kh y sp phai v chu tri. Cn phai
cu nguyn giup anh ta. Chung ta se cu xin thng cha lanh
cho ke xu s y". Sau o "iu huyn diu" t no a c hoan
tt. Cac giao dn trong vung tu tp tai nha Gchliaka, ho bt u
cu nguyn. Vai phut sau, "ngi b nan" thy mnh khoe hn ln.
Vladimir Mezenxep
168
Sau y, ngi o bng nhin nhom dy va bt u i lai trong

phong, thm ch khng chut khp khing.
Nhng ngi m ao sng st. iu mau nhim th la a xay
ra! Sau nay, ke "c cha khoi" a cng khai k cho moi ngi
nghe v tn hai kch ma hn ta a sm vai chnh trc mt "giao
hu".
Ngi sung tn co th noi: "Le nao iu o lai bac bo c tn
giao, bac bo c nim tin vao thng ? Ke bp bm t hn
pham li trc chua tri c ma". ung, tt nhin nhng chuyn
bay t v chc mau tn giao vach trn trc ht chnh nhng ke
bp bm. Song chung ta noi v chung ch khng qun rng: co
th cham chan vi s la bp trng trn nht ma nhng ngi i
khi ca tin va b loa mt v tn giao t long tin vao.
Ma nim tin mu quang u phai v hai. Nim tin y ng
ngay bn s lm ln nguy him khac. o la nim hy vong rng ch
co thng ch khng phai ai khac la co th cha khoi bnh.
iu o a em lai bit bao tai hoa cho cac gia nh sung tn.
Thut phu thuy ... t nay gi ln mt cai g o xa xi a ht
thi. Nhng liu chung ta co th noi rng cac thy phu thuy a
bin mt ht trn trai t nay khng? Than i, u phai nh vy.
Nhng ta cung vn nn noi v nhng thy phu thuy o thy
c trong thut phu thuy ban cht t nhin va trn th cua no...
Thy phu thuy va thy lang
Thut phu thuy ... t nay gi ln mt cai g o xa xi a ht
thi. Nhng liu chung ta co th noi rng cac thy phu thuy a
bin mt ht trn trai t nay khng? Than i, u phai nh vy.
Nhng ta cung vn nn noi v nhng thy phu thuy o thy
c trong thut phu thuy ban cht t nhin va trn th cua no.
Vao th ky trc, mt bac s a m ta mt trng hp nh
sau ma ng la ngi chng kin.
mt lang ngoai Maxcva, nhng con bo cai bt u ln ra
cht. Nhng ngi nng dn lin qua quyt rng o la do ban tay
BN CANH IU B N
169
cua thy phu thuy (ngi ta cho mt gia lang la con ngi nh
th). Ho ngh la cn phai thanh toan vi ng ta. Khi ho tu tp lai
gn tn thy phu thuy, ng lao ra khoi nha va quat giong y
quyn lc: "Ta co th trng tr tt ca cac ngi! Tn nay ngay by
gi se b thao da! - Va lao ch tay vao mt nng dn - Con ngi se
noi lp! - thy phu thuy ch vao ngi nng dn khac.
Va lp tc, mt ngi cam thy da day bt an, con ngi kia
bt u noi lp.
Co le cac ban a oan c iu o co th xay ra th nao.
Nhng ngi nng dn a tin vao sc manh toan nng cua lao. Ho
tin rng o chnh la thy phu thuy va thy co th "goi" bnh tt
ti. Chnh nim tin o a gy nn iu ky diu. Nhng li noi cua
ng gia, s am th cua lao a co tac dung n tm ly cua moi
ngi, n y thc cua ho manh n ni trong c th ho bt u co
nhng ri loan khac nhau.
Bac s ngi My G. Rait trong cun sach "Ngi chng kin
nhng tro phu thuy" a miu ta bui l "phuc sinh ngi cht" ma
ng tng thy chu Phi.
"Trn mt t nm dai mt ngi thanh nin cao hn 6 phut
(1 phut (foot) bng 10,5 cm) co khun ngc rng va i tay khoe
manh. Ti ngi sao cho thn mnh che lp c anh ta va th bt
mach. Mach khng thy. Va chng thy du hiu cua tim p
na...
Mt nhom ba chuc ngi vy quanh chung ti. Bng giong
trm hung ho hat mt bai hat co nhp iu. Dng nh ca ngi
cht cung nghe thy nhng m thanh y. Ti tht ngac nhin khi
thy chnh iu o a xay ra! "Ngi cht" bng t tay ln ngc
va nh quay ngi.
Nhng ting ku cua nhng ngi xung quanh hoan thanh
ting gm thet hn n. Nhng ting trng tr nn nao ng hn.
Cui cung, ngi ang nm a xoay c ngi, gp hai chn di
thn va chm chap nhm dy trn hai chn hai tay. Cp mt cua
anh ta ma trc o vai phut khng h co phan ng g vi anh sang,
nay a m rng va nhn vao chung ti.
Vladimir Mezenxep
170
Co th khng nghi ng g na, y ro rang co tac dung cua

thi min, noi ung hn la cua t thi min, mt phng phap rt
quen thuc vi cac thut s oga. Co le, ngi thanh nin nay nh
s thi min a luyn c cho cac "im canh gac" trong vo nao
bit ap lai nhng nhp iu nht nh cua m nhac. Khi nghe
thy ting nhac nh th, ngi o se tnh lai.
nhiu b lac chu Phi, nim tin vao sc manh cua thy
phu thuy c bit manh me. Xira - Ln co mt thanh nin b
m. Ngi ta bit anh ta a lam cho thu lnh b lac tc gin nn
ng nay a "nguyn rua" anh ta phai cht. Khi bac s ngi Anh
bt u cha cho ngi bnh th anh ta cho hay rng nu thu lnh
- ng nay con la thy phu thuy na - a mun anh ta cht th
khng th lam g c. Tnh trang ngi thanh nin nay ngay
cang xu i. Khi o bac s a tm ra li thoat: ng dn ngi bnh
n ch thu lnh va ngh ng ta tha th cho ke a xuc pham
mnh. Li tha th a c thc hin va chng bao lu sau ngi
bnh a khoi hn.
Co th gp nhng cu chuyn tng t khng ch chu Phi,
ma con luc a chu My gia cac b lac da o. Chnh bac s G.
Rait vi s ngac nhin khng giu gim a k rng mt ln ng
phai chng kin mt cai cht nhanh chong cua mt cu be da o
sau khi cu be b "x an t hnh" bng nhng li noi cua thy phu
thuy: "Sau ba ngay na may se cht!" Khi bnh lun chuyn nay,
giao s V. E. Rginp giai thch iu o co th xay ra nh th
nao: "Trong y hoc ngi ta goi tac ng cha bnh tch cc ln tm
ly ngi bnh la liu phap tm ly. Trong liu phap tm ly hin ai,
ngoai vic noi chuyn vi bnh nhn, con co mt loat cac phng
phap cha tr tch cc ma mi bac s, khng phu thuc vao chuyn
mn hep cua mnh, phai nm vng c. Cai ma cac thy phu
thuy lam khi ma ho mun trng phat ke pham ti, nh tac gia
vit, ma khng dung n bao lc, co th c goi la phan liu phap
tm ly - tc la s dung cac tac ng tm ly lam ri loan cha
ap, lam suy nhc tm ly cua con ngi. "Sau ba ngay na may
se cht!" - thy phu thuy noi vi ke co ti va nhc lai iu o cho ca
lang nghe. Va ke pham ti lp tc b vy quanh bi bc tng
BN CANH IU B N
171
khng th vt qua ni cua s cach ly v tm ly - khng ai n gn

anh ta, khng ai to ra thng cam, khng ai cha tay giup . Anh
ta cam thy hoan toan nm trong quyn lc cua ma quy ma thy
phu thuy goi ti trng phat anh ta.
Mt cach c trng, cac thy phu thuy u rt khn kheo va
cn thn trong vic gn nim tin vao ma quy v hnh vi nhng s
vic hin nhin trc mt. Thy phu thuy rc quanh lu cu be b
kt an mt th bt mau o. Dng nh o la mt bin phap ngy
th, nhng trong no chc ng mt y ngha thc dung rt ln - o
chnh la s nhc nh thng xuyn; s khip s khng ri cu be
bi cai nhn cua cu lun phai quay tr lai vi du hiu bao cai
cht cua cu, va moi y ngh khng tai nao co th dt ra khoi iu
am anh ang e doa cu. Am th chuyn thanh t am th ... Ni s
chuyn thanh tuyt vong hoan toan do qua tin vao tnh cht
khng th ao ngc c cua s trng phat. iu o gy s trao
i cht khng thun li, cac qua trnh sinh ly trong c th b ri
loan. Sau khi a lm vao cai vong lun qun nay, nan nhn se
cht".
Nh vy, ng sau nhng iu hoan toan kho giai thch c
trc y, khoa hoc ang phat hin ra nhng nguyn nhn hoan
toan thc t cua cai a xay ra. Va lai, i vi chung ta trn thc t
cac thy phu thuy ch la ngay hm qua ma thi. Nhng sau y, la
cac thy lang - nhng ngi ma chung ta vn thng nghe thy,
hoc i khi oc thy trn bao ch. y o vn xut hin nhng
thy thuc t xng sn sang cha tr bt ky bnh g.
... Ngi bnh ngi trc mt mt ba cu. Anh ta than phin
la b ho lin tuc. Ba lang ng dy, ly t trn gia xung mt cai
chai ng th cht long sanh nh du va noi:
- Cm ly. Hay ung mt tha vao mi bui sang sm. Sau
hai tun moi s se qua khoi. Thuc nay tr ho, tr huyt ap, tr
nhim trung mau.
Th nhng trong chai ch co th du hng dng bnh
thng. S tr bnh cua cac thy lang thng la nh th. Vic tr
bnh nay da vao s nhe da va m tn cua con ngi va no thng
Vladimir Mezenxep
172
gn bo cht che vi s thn b cng khai. Trc khi a cho ngi

bnh "th thuc cng hiu" nht nh se "cha khoi" cho ngi
bnh, cac thy lang th lu thm th nhng cu thn chu, lm
bm cu nguyn.
Ngun gc cua thut lang bm co t thi xa xa, khi con
ngi khp moi ni u tin rng nhng "ta ma" gieo rc bnh tt
nhiu khi n nau trong con ngi. iu o co ngha la cha tr
cho ngi bnh ch thy lang la co th xua ui bnh tt hoc
chnh "ta ma" ra khoi c th ngi bnh bng nhng phng cach
c bit ma ch co thy bit.
lam thuc, cac thy lang a s dung nhng th cht la
lung va bt ng nht, i khi la nhng cht c, nh cac loai phn
ng vt, a nghin, mau di. Tuy nhin, chnh nhng "th thuc"
nay chng la g ca nu khng co li thn chu hay cu nguyn i
kem theo.
Xa kia, cac thy lang (tc la cac bc ""uyn thm") (Trong
ting Nga, t "thy lang" co cung gc vi t "hiu bit".(N. D) la
nhng ngi duy nht co th cu giup ngi au m. Ngay th ky
trc, nhiu lang thuc quc Nga, bac s con la mt s him
hoi. ai a s nhn dn mu ch. Vy la ngi ta n vi cac thy
lang. Con bit tm n ai na! Nhng con ngay nay?
Tht d thy la cng vic i vi thy lang se chng d dang
g nu gi y nhng ngi bnh hy vong vao s giup tm n
nhng ke mu ch, thm ch dt nat o. Chung ta se khng noi v
nhng ke ro rang la la bp co v khi trong am thy lang ngay
nay. Chung ta se nhc nh n loai khac. Thut lang bm a tn
tai hang trm ngan nm nay ri. Tt nhin trong khoang thi gian
o no a thu nap c khng t kinh nghim cua y hoc dn gian.
Nhiu phng phap cha tr co hiu qua va ang c cac thy
lang truyn lai t th h nay sang th h khac. Thuc v cac
phng phap o la vic s dung nhng loai cy thuc khac nhau:
i khi sut ca mt vung ch co mt ba cu gia bit c b mt cua
nhng loai cy co y.
BN CANH IU B N
173
Khng nn phu nh sach trn mt phng tin tac ng

khac i vi cac bnh nhn tm n vi thy lang - o la am th va
t ky am th. Nhiu khi nhng phng tin nay lai ong vai tro
quyt nh trong vic cha bnh. Ai la ngi n vi thy lang? o
la nhng ngi tng nghe n phep mau cha khoi nhng bnh
nng nht. o la nhng ngi cha tng nhn thy thy lang
nhng a trng cy vao sc manh cua ng ta, tin tng ch i s
giup cua thy lang.
Con i vi nhng ngi khng chn ch tin vao le siu
nhin, th nhng li thn chu va cu nguyn ma thiu chung th
vic cha chay cua cac thy lang se thanh cng cc, tht co tac
dung rt to ln. Nhng chung ta con cha noi ti iu chu yu v
thut lang bm nay. ung trong mt s trng hp nao o, c
bit la khi bnh tt phat sinh do nhng ri loan trong h thn
kinh, trong tm ly, va nu ng thi con ngi o lai tin vao sc
manh siu nhin cua thy lang th co th xay ra khng ch s lanh
bnh biu kin hay tam thi, ma ca s khoi bnh thc s na.
Nhng nhng trng hp nh th lai lot thom trong v s trng
hp khac, khi ngi bnh tr nn nguy kch hn sau s chay cha
dt nat nh th.
Nhiu khi mt ngi nao o mt thi gian lui ti thy lang
ma bnh vn tin trin, va cui cung, n khi ngi o chu ti
bnh vin th cac bac s a bt lc khng giup g c na. V th
cho nn Lin x a cm vic cha bnh tuy tin i vi nhng
ngi khng co bng y khoa. Tin vao nhng thy lang nh th
ung la pho thac sc khoe cua mnh, nhiu khi ca cuc i cua
mnh cho s ngu nhin mu quang.
Tin y chung ta cn thy rng ngay ca nhng loai thuc
cua cai goi la y hoc dn gian cung co th gy nguy him. Khi
khng co kim nghim y t cn thit, thiu kt lun cua bac s
chuyn mn, vic cha bnh bng cac loai thuc sc khac nhau t
co, cy hay r cy co th em lai tai hai ln. Bi v hng ly vic
cha bnh cho ngi au m lai la nhng ngi khng h co khai
nim g v ban cht cua bnh tt.
Vladimir Mezenxep
174
Hay hoi mt thy lang nh vy xem ng ta cha bnh bng

thuc g th hoa ra la trong trng hp hay nht ng ta co th gii
thiu vi ban "thuc cha tim" (cung chng quan trong g vic
ngi ta co cha bnh tim hay khng, co th ch la bnh loan thn
kinh chc nng) hoc "thuc tr au bung" (cung chng can h g
vic ngi o au v ri loan da day hay v au rut tha). Pho
thac c th mnh cho cac v lang bm tht chng khac g ly ru
cha ng h vy!
Mt nhn vin vn phong khim nhng c am th rng
anh ta la Naplng. Lp tc ngi nay thay i tac phong, giong
noi va bt u ch huy. trang thai tnh tao, anh ta khng th nao
thc hin tro chi nh th c...
iu hu nh kho tng tng ni
Mt nhn vin vn phong khim nhng c am th rng
anh ta la Naplng. Lp tc ngi nay thay i tac phong, giong
noi va bt u ch huy. trang thai tnh tao, anh ta khng th
nao thc hin tro chi nh th c.
Khi k v nhng iu "bt ng" ma thi min danh cho cac
nha khoa hoc, ta co th nh ti nhng s kin nh sau. Nha tm ly
hoc ngi Phap P. Gian a tin hanh th nghim vi n bnh
nhn Luyxi. ng a c vao gic ngu thi min su va ra lnh: sau
khi thc dy c se k v mt ngay nao y trong i mnh. Vao luc
o nha khoa hoc se v tay. Khi y, vn tip tuc k chuyn, Luyxi
se bt u nhn 769 vi 42. ng thi c se khng nhn vao giy
but ma c canh tay t tin hanh nhng vit lach cn thit.
Th nghim la lung y a thanh cng! Luyxi a k chuyn va
ng thi tay c nh t ng nhn cac con s.
Sau y la mt trong nhng v du ky la nht v sc manh
cua tac ng thi min. Nu trong thi gian thi min ma d chic
but ch vao da va am th rng o la chic inh nong o th ch ap
u but thoat u se xut hin vt o, sau o la mt vt bong hoan
toan tht s! Cho n nay chung ta vn con cha bit v c ch
BN CANH IU B N
175
bn trong cua nhng qua trnh xay ra y, nhng cn phai nhn

manh rng: vt bong do am th xut hin ch trong trng hp
ngi b thi min trong i mnh a b bong tht. Noi cach khac,
khi trong h thn kinh, trong nao cua ngi o con tn tai nhng
ky c cho thy bong la th nao.
Khi nghin cu hin tng nay, nha khoa hoc ngi Nga P.
Piapnxki a vit: "Co ln ti am th khng thanh cng mt
nng dn v vt o do cao mu tac tng tng ra: khng nhng
khng xut hin vt o, ma cung chng co cam giac bong rat hay
xot na. Ti gia nh rng ngi nay cha h b dan cao mu tac, va
nh vy nao anh ta khng h co hnh anh tng ng va khng co
kha nng tai hin nhng hnh anh o vi tt ca cac hu qua... Hoa
ra ung la nh vy - anh ta cha h dan cao mu tac. Sau o co ln
anh ta phai dan cao mu tac trn ngc, va khi ti thi min anh ta
th lp tc am th gy ra khng ch cam giac bong rat ma ca vt o
trn ch cao mu tac ao".
Khi lam quen vi nhng iu "huyn diu" la lung cua thi
min, bt giac ngi ta co th t cu hoi rng liu co gii han cho
nhng kha nng cua thi min khng? Co. Va chnh cac th
nghim a chng minh iu nay. Cac th nghim cho thy ro rng
la khng th buc ngi b thi min thc hin nhng hanh vi trai
ngc vi cac nguyn tc ao c cua ngi o.
Bac s a cho mt n bnh nhn c thi min qun bai co
hnh dao gm va ra lnh m ng ta. N bnh nhn lp tc thc
hin iu am th. Khi o, nha nghin cu n vao tay c ta con dao
va ng nhc lai mnh lnh o. C gai b thi min a bo trn. Th
nghim nay a chng to v s tn tai mt hoat ng tm ly cha
nhn thc c.
Cac nha tm ly hoc Phap a lam mt th nghim nh th
nay. Mt ngi phu n m mnh trong trang thai thi min su.
Sau khi tin chc rng toan b mnh lnh cua mnh se c thc
hin mt cach t ng, bac s thi min t vao tay ngi phu n
o mt con dao va ra lnh: "Hay i vao phong bn. o trn i
vng co mt ngi nm qun mnh trong vo chn. Hay lai gn i
Vladimir Mezenxep
176
vng va m dao vao ngi y ri quay lai. Khng c rut dao

ra". Ngi phu n b thi min khng bit rng trn i vng la mt
hnh nhn c boc trong vo chn. Nhng ch ta thc hin nhim
vu: sau mt chut lng l ch ta m dao vao cai c th o.
Khi ngi phu n a quay tr lai, bac s thi min ra lnh
cho ch ta qun i tt ca nhng g xay ra trong gic ngu thi min,
qun i "ti ac" ch ta a pham phai. Thc t la ch ta a qun i
tt ca sau khi tnh dy. Nhng ch ta lai nhanh chong lm vao mt
mi lo u thang tht khng giai thch c .
Ni lo u nng n ngay cang tng. Sau o vai ngay, ngi
phu n nay khng th ngu c. Va ch ta ti gp bac s yu cu
giup ch ta thoat khoi trang thai khng th chu ng c y.
Ngi ta lai thi min ngi phu n o va ch cho thy rng trn
i vng la hnh nhn. Ngay trc mt ch ta, ngi ta rut con dao
ra khoi hnh nhn y. Bac s thi min giai thch rng khng h co
chuyn git ngi nao ca. Ri sau o ng ta lai ra lnh cho ngi
phu n y qun i tt ca sau khi tnh lai. Trang thai cng thng
nng n a bin mt hoan toan.
Khi anh gia tt ca nhng iu a noi v thi min, ta se i
n kt lun rng trang thai nay cua tm ly chung ta con cha
chp trong no nhiu b n la lung. Va mt iu khac cung a ro:
vic nghin cu cac trang thai thi min co th tr giup rt tt cho
vic nhn thc hoat ng cua nao chung ta.
Va co le chung ta nn noi theo cac thut s Ioga n nhng ngi hiu ro sc manh cua am th va c bit la t ky am
th thi min - v mt phng thuc tuyt diu khng lam hai ai
ma co th gi gn s sang khoai va sc khoe. Bui sang khi tnh
dy hay bt u mt ngay mi bng s am th nhiu ln vi chnh
mnh: "Ti khoe manh, ti khoe manh, ti khoe manh, ti khoe
manh ...".
Sau tt ca nhng g chung ta a bit v thi min, "phep th
duc sang khoai, bui sang o hoan toan khng co ve g la v b hay
d hi ca.
BN CANH IU B N
177
... Ti mi ch k v mt phn khng ang k nhng iu

"huyn diu" ma trong o thi min, am th va t ky am th ong
vai chnh. Sut hang ngan nm nay anh hng cua chung ta n
tm ly con ngi c tip thu nh mt bng chng ro rang v s
tn tai cua nhng sc manh siu nhin b n va khng th nhn
thc c. Nhng iu "huyn diu" c tao ra bi cac quan t t,
cac thy lang va thy phu thuy thng qua thut thi min va am
th khng co c li giai thch nao khac ngoai cn nguyn siu
nhin. Va bt c nhng ai a tng la ngi chng kin nhng hin
tng la ky n th - cho du o la s khoi bnh bt cht hay "ym"
bng li noi hoc khoe nhn - u bt giac hoang s trc s thn
ky b n.
By gi chung ta a bit kha ro nhng hin tng "huyn
diu" nh th co th nay sinh va ang nay sinh nh th nao va v
sao. Chung ta co th giai thch c nhng hin tng o khng
cn n bt ky mt sc manh "siu nhin" nao. Va iu o vi y
u sc thuyt phuc noi cho ta bit rng, tt ca moi s trong th
gii quanh ta u co nhng nguyn nhn t nhin cua chung. Th
ma nom chung lai co ve huyn diu bit bao!
Vladimir Mezenxep
178
NI NHNG NGOC NGACH CUA TM LY
V nhng bong ma va bnh loan thn kinh hang loat

"... t nhin pha trc, cach chng mi bc, ti nhn
thy mt bong ngi dang rng ang tin lai gn ti. Trong cn
hoang ht ti nhng mun bo chay, nhng mt y ngh lai thoang
qua: mnh nh lam g th nay, lam g con co ai xung y? Va ti
trn tnh lai nhm mt mui ly ht sc mnh m b v pha trc
ti ch co hnh bong o va tom ly "no". Ti kit sc va nga xung
bt tnh.
Khi tnh dy ti thy ngon en mo ang chay. Di anh sang
m uc ti dn dn nhn ro moi th xung quanh va lp tc nhn
ra rng doc bc tng co mt th bun long ang chay va khi ri
lp p no phat ra nhng ting ng ma ti ng la ting chn
ngi ang i lai gn.
Ti a tom ly ai vy khi m b ti vi i mt nhm
nghin?" (V. Emlianp. "Nhng cu chuyn khng ba t").
Nh vn thng xay ra
C be nm trn ging khng dam ng y. Mt y ngh lam
t lit y thc c am anh u oc c: "By gi y... By gi y no
se xut hin!" Trong bong ti hin ra nhng ng net cua ban, tu
va cy si nho ng trong goc phong. Tt ca nhng th con lai n
nau trong bong ti va tan mac thanh nhng bong ma m ao gh s.
Ni kinh hoang e nen a bop bep y thc. c bit ang s la
cai goc phong ng xa ln sau lo si. Bong ti v b cua no c nh
rnh rp li keo. Ting st soat cua nhng con gian bo sau lp giy
bi tng vong vao tai thanh ting vang to tng...
BN CANH IU B N
179
"Lay chua! Cu con vi! Con la ke co ti". Sinh linh be nho y

lp bp th thao nhng li cu nguyn, con i mt chm chm doi
vao bong ti cua cn phong. C be nhc i nhc lai khng thanh
ting nhng li c em noi vi em ban chiu: "Chau lai pham li
ri? Th nao ri quy s cung se hin ln...".
Va no a xut hin! No xut hin ung nh no a c hnh
dung: hai mt chay rc, cp sng nho nh cua con d nha hang
xom. No xut hin ngay goc phong, ng dng lai trong khoanh
khc va bng nhin cha cai chn en s cua no lai pha c be.
C be thet ln va ngt i.
Nhng bong ma... Co bit bao nhng iu m tn, nhng
chuyn k gh gm lu truyn v chung! Trong nhng cu chuyn
o i khi rt kho tach bach cai tht va cai gia phat hin ra c
s t nhin vt cht cua iu a c nhn thy. Tuy vy, nhng
nguyn nhn cua cac hin tng tng t a c cac bac s tm
thn bit ro.
iu o xay ra nh th nao? y la mt trng hp n gian.
Ban nm trong cn phong ti khng quen thuc. Trong canh tranh
ti tranh sang, ng net cac vt hin ra m ao. Ban a bun
ngu nhng gic ngu con cha ti. Trong u ln lt lt qua u
moi y ngh. Va bng nhin ban cam thy ro rt la ca ra vao hin
ra cai bong en cua ngi ma ban va ngh ti. Ban git mnh tnh
cn bun ngu, ao anh bin mt.
y s t ky am th a lam vic. Trong cac ao tng, chung
ta dng nh "iu chnh" cac y ngh cua mnh theo mt hng
nht nh, va khi o bt ky vt g nom ta nh ngi u co th
c coi la hnh ngi . Y thc cua chung ta a c chun b cho
cuc gp g y, con tr tng tng th ve nt cho xong nhng
ng net cua iu ang c ch i "bong ma".
Trong khu rng ti, mt ngi nhut nhat se nom thy mi
lum cy nhng hnh ngi ang n nau, vi mt a tre b kch
ng bi cu chuyn c tch khung khip th trong bong tranh ti
tranh sang cua cn phong, moi vt bnh thng nht cung co
th hoa thanh nhng con vt sng. Noi tom lai, ban cht cac "bong
Vladimir Mezenxep
180
ma" tng t d dang c giai thch bng cac tnh cht cua tm
ly chung ta, bng tm trang suy ngh cua chung ta. Cac ao giac lai
co tnh cht khac. Thng thng cac ao giac gn lin vi nhng
ri loan nao y cua tm ly, vi h thn kinh b lch lac. i khi
thit tng ao giac lai phat trin di anh hng cua cac n tng
manh me a trai qua nh cam giac su mun, nhng y ngh am
anh, cung nh cac giao dn cung tn. nhng ngi khoe manh
cung co ao giac - sau y, chung ta se noi v iu o din ra nh
th nao.
Khi nghin cu hin tng tm ly o, cac nha khoa hoc a
xac nh rng ao giac xut hin khi trong vo nao, s hng phn
cua cac t bao t ngt tri hn qua trnh c ch; co th goi chung
la gic ngu m. ng thi cung nh cac gic m bnh thng,
nhng hnh anh va canh tng sinh ra trong nao nhiu khi an
quyn vao nhau thanh hnh anh huyn tng ly ky nht. Nhiu
khi chnh s t ky am th lai gop phn thuc y s xut hin ao
giac. Noi cach khac i, nu mt ngi bt u lin tuc ngh hay t
thuyt phuc mnh tin vao iu g o th "iu g o" se co th xut
hin trong y thc di dang cac hnh anh ma. Chnh bng cach o
ma ao giac hnh quy s a xut hin trong oc c be m yu d xuc
cam kia. Cu chuyn o c m ta trong cun sach "Ghi chep cua
bac s tm thn". Tac gia cun sach, bac s L. Banvich, a k v
mt phu n b au thn kinh nng. Vao nhng nm th u, bu
khng kh tn giao trong gia nh a tac ng n c tht khung
khip. Nhng li cu nguyn lam mon moi, vic i l nha th, s
e doa v a nguc - tt ca nhng cai o rt cuc a dn n bnh
thn kinh.
Vi ni kinh hoang, c be a nghe nhng cu chuyn cua
ngi c m ao n cung tn v quy Sa tng. Dn da trong y
thc non nt cua c be a hnh thanh hnh anh ro rt cua quy s.
C be hnh dung ra no ro n mc nh th nhn thy no ngay
trc mt mnh. Ban m, mt ting st soat bt ky cung lam c
be hoang s. Mt ln, ngi c nhn thy khun mt hoang ht cua
em a qua quyt rng em "a pham ti" va dn quy s ra doa em.
m n, y ngha rng "v khach" gh s kia se mo n bt u
BN CANH IU B N
181
eo ng c be khng thi. Va quy s a xut hin. ung nh c

be a hnh dung trong tr tng tng cua mnh.
Trong cac truyn thuyt, cac cun sach tn giao, trong cac
chuyn k cua nhng ngi theo ao u co th oc va nghe thy
v vic ngi ta a tng nhn thy c me, quy s, cac thin thn,
cac thanh. Chng nhng ho nhn thy ma con nghe thy ca giong
noi na. Trong kinh Cran co thut lai rng Mhamet a c tip
chuyn vi thng ng thin thn Gibrain, Gian a a nghe
thy giong noi phan bao nang ra i cu nc khoi ach xm lc
cua qun Anh. Hoan toan ro rang, tt ca nhng cai o u la ao
giac, chung khng ch la ao th, ma con la ao thnh na.
Trng hp ngi theo ao co ao giac khng phai la him.
Nhng li cu nguyn, nhng t n chay keo dai lam c th suy
kit, nhng y ngh v ti li, v ni au kh ni a nguc va s cu
ri - tt ca nhng cai o dn n vic la ngi sung ao tr thanh
ngi mc bnh tm thn, va nhng "ao hnh" se n cung bnh
tt. Ngi o co th nhn thy ngay trc mt mnh khun mt
cua c Me hay cua mt v thanh ma ngi o tn sung ht nh
a tng thy va ghi nh trn cac tng thanh. Nhng "ao hnh"
nh th i khi ro rang nh hnh hai nhng ngi chung ta
thng thy trong m. Nhng y con ngi u phai ngu! Va
ngi o tin chc rng trc mt mnh la hin thc ch khng
phai hnh bong ma quai. Thm ch co khi ngi bnh quyt nh
kim tra chnh mnh. Ngi o m va nhm mt, bt tai, nhng
hnh bong khng mt i, ngi o vn tip tuc trng thy ca
nhng ngi cht t lu, nghe thy giong noi cua ho.
Tt nhin, cung nh trong cac gic m, tnh cht cua cac ao
giac c xac nh bi khi lng cac n tng c con ngi lu
gi trong y thc va tim thc cua mnh...
Co le, phng cach boc trn co tnh thuyt phuc nht i vi
"tnh cht siu nhin" cua cac ao giac la s kin cho thy rng co
th tao nn cac ao giac mt cach nhn tao. nghin cu nhng
iu kin va nguyn nhn xut hin cac bong ma, ngay t th ky
trc, mt n bac s ngi Anh a tao nn cac ao giac bng cach
Vladimir Mezenxep
182
nau mnh trong mt cn phong bit lp va c trit bo tt ca cac n

tng bn ngoai. Ba chm chu nhn vao b mt mt vt nao o
sang l m, chng han nh b mt tinh th hay mt gng. iu
o lam cho oc mt moi va trn nn y thc hoang hn hin ln
nhng hnh anh ao giac. Nhng nha nghin cu khac a t a
mnh vao trang thai gia ngu va thc nh cac cht ma tuy khac
nhau va ao giac a nay sinh trong tm tr ho.
Cui cung, khi chung ta lam quen vi "nhng bong ma hin
hin" u loai th khng th khng noi rng i khi chung co th
lam cho ca ngi khng co thin kin phai hoang s. Vin s thng
tn Vin han lm khoa hoc Lin x V. Emlianp a k mt cu
chuyn nh th. "Luc con la sinh vin, - ng nh lai, - khi ca nhom
chung ta i thc tp nha may tr v, trong toa tu hoa chung ti
gp lai mt sinh vin quen bit hoc khoa mo. Tht kho nhn ra
c anh y: ca mt lon toc bac ph ru xung bn tran. Khi thy
chung ti cha dam hoi chuyn mnh, anh ta noi: "Cac ban khng
nhn ra sao? Mnh cung vin mo ma. Phai, toc t bac ri, nhng
khng sao u, i khi vn xay ra nh vy"..
mo than Kdn - Kia, ni anh chang o thc tp a xay ra
mt vu sp lo. Ba th mo b t vui. Sau mt thi gian ngi ta bi
ln c hai ngi, con ngi th ba khng tm thy. Cng vic lai
tip tuc, va vao ngay u tin bng lan ra tin n: co ai o i lai
trong hm lo.
noi:
Khng ai dam xung mo. Luc o chang sinh vin thc tp

- Ti se i.
Sau khi hoi ro xem nhng ngi th mo a nghe thy g va

u v "ngi y'', anh xung hm lo vi cy en mo. Trong hm lo
m t. Khi ngi sinh vin i n ng ni cac th mo nghe thy
ting "ngi o", anh dng lai va cam thy ranh rot nhng bc
chn lep nhep trn bun. Ri sau o anh nhn thy chnh cai ma cac
ban a oc oan trn.
Anh ta gp ai trong mo vy?
BN CANH IU B N
183
- Khi nhn cp mt ln ti nom thy cy ct chng lo co

dng chic thang... Ti leo ln. Tht bc mnh va tc ci. Chng
g ti cung sp thanh ky s ri! iu g a buc ti phai run s va
cung mc chng loan tinh thn nh moi ngi? Khi a ln mt
t, ti mn ci k lai cho nhng ngi th mo ng vy ly ti v
cuc gp g vi "ngi o"... Th nhng cn chn ng thn kinh
du sao cung vn lai du vt.
Vng, cung co th xay ra nh th y!
Ni c n, s au kh cua sang tao va chuyn m tn
Va y la nhng cu chuyn v nhng ao giac khng dnh
dang g n bnh tm thn.
Nm 1956, bac s ngi c K. Linmah vt ai Ty
Dng trn mt con thuyn nho. Hn hai thang tri ng mt mnh
lnh nh trn bin ca, va iu o a tac ng n tm ly cua ng.
Nhng "ao hnh" bt u xut hin trong tr oc con ngi khoe
manh o. Co ln, trong trang thai na m na tnh bng nhin
ng trng thy mt chic tau vin dng. Ngi ta ha tau xung
chic xung, mt thuy thu da en nhay vao xung va bi lai pha
ng. Va sau o bt u cac huyn tng: t u o hin ra con
nga en va keo theo sau mnh chic xung... Linman a phai
ht sc c gng cho ao giac o ht i.
Khi nghin cu cac hin tng o, pho tin s y hoc V.
Lbep a at c nhng kt qua ly thu tai mt trong nhng
nng trng khai hoang min Antai. Trong s mi bn th lai
may keo th ba ngi a trai qua nhng trang thai tm ly ky la
khi ho lam vic mt mnh thao nguyn Kuluna. Mt ngi
trong s o a cam thy mt vc thm bt ng nt ra trc chic
may keo va anh phai phanh ngay may keo lai. Ngi th hai trng
thy mt am ci nng dn trn thao nguyn. Trong ting ng
c ang lam vic anh ta nghe thy ro ting nhac va ting hat. Khi
chic may keo tin lai gn th am ci bin mt. Nhng ngi th
o u hoan toan khoe manh, khng m tn, va ho a ngac nhin
Vladimir Mezenxep
184
khng t bi cai "huyn anh" o. Mt s ngi cho rng " o co

iu g y".
V sao s c n lai co anh hng ky la n th ti con ngi?
Li giai ap cho thy la vao trang thai o, s tac nhn kch thch
tac ng ti cac c quan cam giac giam i t ngt, tnh a dang
cua chung mt i. Tac ng vao nao ch con co cac xung thn kinh
n iu, mt mt chung anh hng tiu cc n hoat ng cua
nao, lam giam trng lc nao, mt khac, chung y con ngi vao
trang thai na thi min. V th nay sinh "nhng gian oan" trong
hoat ng bnh thng cua tm ly.
Lm vao nhng iu kin nh th trong nhng giai oan keo
dai la cac thuy thu trong cac chuyn i bin mt mnh, nhng th
lai may keo lam vic thao nguyn, cac phi cng lai may bay tm
cao mt ch ngi.
Cung vi vic con ngi bay vao vu tru, mt nghanh khoa
hoc mi - nghanh tm ly hoc vu tru - a ra i. chun b ngi
cho cac chuyn bay vu tru, cac nha bac hoc nghin cu trang thai
va hanh vi cua con ngi trong iu kin thiu nghim trong cac
tac nhn kch thch t bn ngoai. Ngi ta a ho vao cac phong
c bit khng co m thanh lot vao - cac phong tiu m. Mt
phong vin bao ch a tham gia mt th nghim nh th. Ngi
trong trang thai bit lp hoan toan, anh ta ghi lai t m vao nht
ky tt ca nhng g anh ta cam thy. Sau y la nhng g ngi
phong vin o a "nghe thy" vao ngay th t cua s giam ham c
n:
"Ti cam thy th nao ? Thnh thoang ti hai long, thnh
thoang thy ru r. Mt ni lo lng m thm nao o, no bc l
ch ti lun lun lng nghe... Ti nh lai rt ro nhng giai iu
quen bit... Ti i nm "luc ban sang", dy vao bui tra, va trong
tai vang ln ban giao hng s Chn cua Bethven" do dan nhac
c thc hin. Mt khoai cam khng th ta ni. Lng nghe
Rakhmaninp ... ti bng nhn thy rt ro toan b quang canh
gian ln nhac vin va thm ch nghe thy giong ngi phu n
gii thiu chng trnh. Vang ln khe khang hn la nhng v kch
BN CANH IU B N
185
noi, nhng khuc aria va rmng ti yu thch, ri mt m hn n

nhng cai hin nhay cac thanh ph ngh bun chan quay tron
thanh mt am rac nhiu mau. Chung c am anh ti mt cach
trc tip".
Nhng con ngi co tai nng sang tao ln lao nh cac nha
vn, hoa s, ngh s u co thin hng ro rang i vi cac "ao
hnh". Banzc vit rng bui ti khi ng ngi vit trong cn phong
co cac ca s bung rem kn th "tt ca moi th u chuyn ng,
mt cng vic in cung va tuyt vi bt u. S thiu vng cac
n tng th giac cho phep tt thay nhng hnh anh quai d sinh
ra luc ban ngay ln vt ln trong cach tranh ti tranh sang. n
m chung tr nn manh me va c lp".
I.A. Gntsarp tha nhn, khi ng vit, cac nhn vt khng
lam cho ng an tm, chung xut hin lam iu b trn sn khu,
ng con nghe thy ca nhng oan hi thoai cua nhn vt na.
Cn phai noi rng, mc du nhng hnh anh xut hin trc
mt con ngi trong cac giai oan cam hng sang tao v ban cht
cung la cac ao giac nhng v tnh cht th chung khac xa nhng
"ao hnh" khng iu khin c nhng bnh nhn mc chng
ixtri, khac vi bnh loan thn kinh va suy sup tinh thn. Trai
hn lai nhng bc tranh ro rang nay sinh trong y thc nha vn
giup cho ngi vit tai hin cuc sng vi mt sc thuyt phuc su
sc c bit.
i khi nhng nha sang tao o lam chung ta sng st bi s
manh lit cua tr tng tng. Ma o lai la tng tng th giac.
Khi bt u ve chn dung mt ai o, hoa s tr danh ngi Anh
Rynnx mi ngi y n ch trong bui ve u, sau o ng lam
vic bng tr nh. "Khi ngi mu ngi trc mt ti, - ng giai
thch, - ti chm chu quan sat ngi y trong vong na ting,
thnh thoang phac nhng net cua ngi o ln mt vai; ti khng
cn mt bui ve dai hn th. Ti ct tm vai ve o lai va chuyn
sang ngi khac. Khi ti mun tip tuc ve bc chn dung u tin
kia, ti hnh dung la a t ngi o ngi trn gh va nhn thy
moi chi tit ro rt n mc dng nh ch thc ngi o ang
Vladimir Mezenxep
186
ngi trc mt ti vy; thm ch ti co th noi rng hnh dang va

mau sc con sc net va sng ng hn. Ti nhn vao hnh ngi
tng tng mt luc va bt tay vao ve; nhiu ln ti ngng cng
vic cua mnh quan sat th ngi, hoan toan nh luc nguyn
mu ngi trc mt ti, va bt c luc nao nhn ln gh ti u thy
ngi o".
Nu co ai o trong s ban be ng i vao xng ve ma che mt
chic gh trng khng vi "ngi mu", th hoa s lin ngh
ngi o tranh sang bn (!)
Nhng nguyn nhn trn th cua th gii "ao hnh" hoan
toan la nh vy. Song iu o lai chng may may lam bi ri
nhng con ngi n l cua s thn b. Him co ngay nao ma trn
cac t bao nc Anh lai khng co nhng tin tc, chuyn k v ma
quy. Ngi ta m ta nhng ni co ma xut hin, k lai nhng cuc
am ao vi ma va thm ch con a ra nhng ch dn v cach x
th khi gp ma. "Hi khoa hoc nghin cu ma" vn thng
khuyn, chng han nh : "Nu ban nhn thy mt bong ma bt
thn hin ra th ban hay bnh tnh, tnh thi gian va nhn xet ni
no xut hin, va nu ban mun no bin mt, ban hay hng v
pha no mt vt nhon nao o, du ch la mt cai ghim bng..."
Hoan toan cach y khng lu, chu tch "Cu lac b ma" (
nc Anh co cu lac b nh th), ng Anvut a li dung ma quy
kim tin bng cach cho xut ban "Cm nang a ly v ma Anh;
hng dn tham quan 236 a im ma thng lui ti". Trong li
noi u cho "tac phm" nay, tac gia a vit vi tnh cam t hao
dn tc: "trn qun ao Anh quc, ma thng gp nhiu hn bt
ky mt ni nao khac".
Th y, ngi ta a tin ma khng h suy lun, khng h
nghi ng g v nim tin cua mnh, vao s tn tai cua nhng i
tng thuc th gii bn kia, va khng co s kin nao, khng li
thuyt phuc nao lai co th lan thay i c quan im cua nhng
con ngi o.
T thua xa xa, loai bnh tm thn nay a lam bit bao
ngi kinh s. Trc mt nhiu ngi, mt ai o bng tr nn "in
BN CANH IU B N
187
khung" - ngi y la het bng nhiu giong khac nhau, bung

nhng li bang b thanh thn, gao ru trong cn in loan... nc
Nga ngi ta goi nhng ngi bnh nay la Klikusa...
nc Nga ngi ta goi ho la Klikusa
T thua xa xa, loai bnh tm thn nay a lam bit bao
ngi kinh s. Trc mt nhiu ngi, mt ai o bng tr nn
"in khung" - ngi y la het bng nhiu giong khac nhau, bung
nhng li bang b thanh thn, gao ru trong cn in loan. "Hn ta
b quy am" - nhng ngi sung ao bao, ho tin rng co mt "sc
manh ta ma" ang tn tai. nc Nga ngi ta goi nhng ngi
bnh nay la Klikusa (bt ngun t ch "klikat" ngha la gao ru,
gm thet in loan).
Nhng ke "in khung" co moi thi ai va tt ca cac dn
tc. Hai ngan ri nm trc y Hy lap va La ma a co khng t
nhng ngi bnh nh th. Khi o ngi ta ngh rng ho b thn
init, thn ru nho va vui chi am. Ngi ta bao: "Hn ta b cac
thn lam cho phat in". Khi ao C c xut hin, ngi ta noi
rng o la nhng ngi "b quy am n phat in"'. Ch vn mt
bnh o ma khi th c coi la do tac ng cua "thn thanh", khi
lai c coi la do "quy s" bn ct. Th ma hang triu ngi a
thanh knh tin vao ca iu nay ln iu kia.
Vic s V. M. Bkhtrep a nghin cu ban cht cua bnh
nay. ng vit: " Theo nh ti co th phat biu y kin v chng in
loan nay th lam sao co th nghi ng mt iu rng o chnh la
mt bnh tht s trong ai a s trng hp, ch khng phai la s
gia v ma mt s ngi cho n tn by gi vn cho la nh th.
Thm ch ti ngh rng, nu trong s nhng ngi bnh nay co
nhng phu n gia v, th bt lun th nao i na, nhng ngi
nh th phai rt t. iu chng thc rng o la bnh ch khng
phai gia v chnh la s ging nhau nh ht trong cac triu chng
ring bit hin ra ni nhng ngi bnh cach xa nhau.
C s cua bnh nay la nhng chng loan thn kinh chc
nng ixtri cung nh cac ao giac. Cn bnh phat trin trn nn
Vladimir Mezenxep
188
nhng quan nim a n su trong y thc v "nhng ke thu cua

loai ngi" co th gy tac hai ln cho con ngi. c bit kinh
khung khi quy nhp vao chnh con ngi. Lam sao co th nh th
c th chng ai ngh ti. c tin mu quang ma khng cn suy
xet vao mt thc "am" nh vy a quyt nh tt ca. Mt khi c
nghe noi, thm ch i khi c trng thy nhng ke "in loan"
qun quai trong cn vt va, th mt ngi a co thin hng tin
vao bnh o lin bt u ngh: liu co phai "quy d" a nhp vao
ngi y khng?! Dn da y ngh am anh o "t ky am th" loai ra
khoi y thc tt ca nhng cai con lai, va ch y ngh y eo ng tm
tr au m o ma thi. Ri tm ly ngi o khng chu ng ni
c ...
S bai hoai tm ly nh th hay xay ra trong cac nha nguyn
hn ca. Qua cac cu chuyn k rng quy s khng chu c vic
lam du thanh, cu nguyn, rc l, nhng ngi b bnh ixtri o
khi a tin chc rng ho "b quy am" a phai chu ng mt s cng
thng thn kinh rt manh trong thi gian hanh l. Chnh vao
nhng phut o bt u cac cn ixtri. Ngi bnh gao thet d di,
p u xung san, ln ln qun quai trong cn co git, lng ma
tt ca cac thanh thn: vn quy s la ke thu cua thn thanh ma.
Ngay nay, chng bnh ixtri kiu in dai o la mt hin
tng rt t gp. Thi xa o la chuyn cm ba. Bnh nay c
bit ph bin n nng dn nc Nga trc cach mang. Lao ng
cng bc kh nhoc, tnh trang hoan toan khng co quyn hanh g
trong gia nh, nhng trn on, cuc sng ti tm - tt ca nhng
cai o nhiu khi du ngi phu n n chng bnh thn kinh tm thn. Gn mi lm nm trc y, ba A. V. Sisakina thanh
ph Bugunma (nc cng hoa t tr Tataria) a gi cho ti nhng
hi c cua mnh. "Di thi Xa hoang, - ba vit, ti a n lam
giao vin mt trng lang ln va co dp lam quen vi cac klikusa
va bit c cuc sng c cc cua ho". Ri sau o ba nh lai nhng
g ma nhng con ngi bt hanh y a k cho ba hay. "Ti m ci
cha, - mt trong nhng phu n klikusa y k, - ti khng bit cha,
bon ti sng vi me rt ngheo tung. Chung ti i lam mn. Qun
ao lanh ln khng co. Chung ti i giay bn. Ti a n tui thanh
BN CANH IU B N
189
hn nhng am thanh nin khng mun ci ti. Ai cn mt a

con gai ngheo xac khng cua hi mn c ch. Co mt ngi goa v
t mt lang xa ti quan tm n canh ng cua ti. Me ti ng y,
ba a n xem nha ca cua anh ta va v bao ti: "Ca nha tm
tt, ngoai sn co mt con nga, mt con bo cai, ba con cu, mt con
ln va ba a tre". Ngi ta a cu phuc cho ti, lam l ci va a
ti i sut nm mi vecxta (vecxta: dm Nga (bng 1,06 km) n
mt lang xa la. Ti bc vao nha, va trong o khng phai la ba a
tre, ma la nm a - Th co ngha la ngi ta a la ti. Ti khoc,
con chng ti bao: "Nu ti noi vi c ti co nm a th c a
chng theo ti". Hm sau, hang xom n dt cu v, lu cu y la
cua ngi khac, ho em chung ti y ch loe thi, ho mang ca
ln i, con ln y cung cua ngi khac. Vy ho a mang ti ni nh
th o! Ti nng banh, cho lu tre n (a con gai ln nht chn
tui, a be nht mi hai thang), ri ti leo ln bp lo goc nha va
khoc; sau o ti bt u rng ln lam cho hang xom phai chay n
xem. Nhng a tre khoc rng ln v hoang s, ngi chng ti
chi mng, con hang xom lang ging th khuyn bao, ngi noi
phai ly roi liu qut, ngi khuyn a ti ti nha th. Ti quyt
nh bo trn v nha, va n mua ng ti a bo v nha vi me. Ti
cha kp thao giy th chng ti a xut hin sau lng ti, hn va
me ti anh ti, ri hn t ti ln xe trt tuyt va a v nha.
Cuc sng con khung khip hn na, ti mun tht c t t, nhng
lu tre c cp ke bn got, mun trm mnh nhng chng co sng,
con bn ging luc nao cung co ngi; mun ct c nhng dao ch co
trong tui ngi chng. Ti quyt nh lai chay trn v vi me ri
phu phuc di chn ba xin cu giup. Chng ti i xay bt, tha c
hi o ti bo trn. Ti va v n bn me th chng ti a xut
hin. Ln nay ti khng b anh. Chng ti ly dy thng troi ti
vao cang xe ti chay cung vi nga, va bt u dong nga doc
lang trong ting ci cua moi ngi. C mt roi qut nga hn lai
qut ti mt roi. Nga phi va ti phai chay, thnh thoang ti nga
vp xung t. n cng lang, chng ti ci troi cho ti, hn nem
ti ln xe va bao: "Tao se day cho may bit sng vi chng nh th
nao. Tao se be gy ht xng may may khng bao gi bo trn
na". Sau o tay trai ti, canh tay b buc vao cang xe, bi lit, chn
Vladimir Mezenxep
190
ti au nhc, nhng ti nn lng. Ti lam tt ca moi vic trong

nha, nhng vn ngh xem chay trn i u va chay th nao. Chng
ti canh rit ti va bt l tre theo doi ti".
Nhng ngi co s phn c cc khng th chu ng c
nh th a dn dn bin thanh nhng ngi mc chng ixtri,
thanh cac klikusa. Ri sau o ni thng kh cua ho con tr nn su
sc hn na do cai le ngi ta "cha chay" cho cac klikusa tai nha
th. Ngi ta oc nhng li nguyn cu "ui quy" trn u ho cho
n khi con ngi b hanh ha ngt xu i. Tht d hiu la nhng
kiu "cha tr" nh th ch lam xu i thm tnh trang cua nhng
ngi bnh ixtri nay.
Tht ra, y cung co nhng kiu cha bnh "ky diu". Ban
bit iu o co th xay ra nh th nao ri. Tac nhn cha bnh
chnh la li noi, am th... Nha vn A. Xrhrp a tng la ngi
chng kin mt trng hp nh th; trong cun sach "Thi ai va
con ngi", ng a m ta canh tng cha Ioan nha th Anrep
Krnstat cha tr cho mt n bnh nhn mc bnh tm thn.
"Ngi ta keo mt phu n tre n nha th. C ta gao thet va c
thoat khoi tay nhng ngi ang gi c. Chic khn trn u c ta
s ra, khun mt nht nhat sang ln, hai mt nhm nghin. Khi
nghe thy ting ku cha Ioan i ti va co ve lo lng ch i cho n
khi ngi ta keo ngi phu n i ti khan th. "Tn g! - c cha
hoi giong nghim khc. Ngi phu n nhe rng va ku ln nh cho
sua. "M mt ra!..." - Cha Ioan nghim giong ra lnh. "Tha ti ra" ngi bnh rn r va c vung ra khoi tay nhng ngi i theo. Va
lp tc ti nhn thy mt s vic la lung, co le, thm ch con co
tnh cht lng nhuc na: cha Ioan thng canh nn chic bua con
vao chan ngi phu n bt hanh va quat vang khp nha th: "M
mt ra!" Ngi phu n ku i mt ting va nhn i trong mt
m to v hoang s. Nhn thng vao cp mt y, cha Ioan phan
giong dt khoat va ranh rot:
- Nhn danh chua Gixu Crixt cua ta... hay cut ra khoi ngi
nay, quy kia!
BN CANH IU B N
191
ng ta oc cu thn chu ba ln. Va sau mi ln, ng ta thi

theo hnh ch thp vao nmt ngi phu n klikusa. C ta tr nn
mn nhun va sau khi trn ra khoi tay nhng ngi ang gi, c
ngi phch xung san...
- Cac ngi i i... Mu y khoe ri".
Nm 1885, Italia xay ra dch ta. Vao nhng ngay kinh
khung o, bng nhin c dn th trn nho Cran gn Napl a
nhn thy c me mc ao choang mau en ang cu nguyn cu
giup chung sinh trn mt ngon i gn o, ni co nha nguyn...
Nhng bnh dch tm thn
Nm 1885, Italia xay ra dch ta. Vao nhng ngay kinh
khung o, bng nhin c dn th trn nho Cran gn Napl a
nhn thy c me mc ao choang mau en ang cu nguyn cu
giup chung sinh trn mt ngon i gn o, ni co nha nguyn.
Ting n v iu "huyn diu" truyn i khp vung va
ngi ta bt u ti Caran. Thc t la tt ca, hay hu nh tt
ca u nhn thy ro c me ang cu nguyn. Ao giac nay lan
truyn nh bnh dch vy. iu o e doa nhiu ngi se b in.
Chnh phu a phai thi hanh cac bin phap. Nha nguyn c
chuyn n ch khac, va... cac bong hnh tng tng lin chm
dt.
Tt ca iu o rt ging vi nhng chuyn xay ra vi ngi b
quy am. Nhng s in dai ngay lp tc bao trum hang truc va
hang trm ngi, no lan truyn i khp vung. Nm 1630, mt tu
vin tai Marit mt n tu bt u b cac cn ixtri. C ta ku thet
khng phai bng giong cua mnh, hai tay c ta b co git, thn th
co qup. "Ti b quy am ri!" - c ta noi vao nhng phut tnh tao.
Va chng bao lu chng bnh tm thn nay a lan khp tu vin:
Sut m cac n tu s gao ru, ku meo meo, sua gu gu. Gii tng
l cao cp phai can thip vao cuc u tranh chng "ma quy"- cach
ly nhng ngi b "quy am" va a ho phn tan v cac tu vin
khac nhau. Mt nm tri qua, bnh dch nh th lai ly lan tu
Vladimir Mezenxep
192
vin n thanh Urxula Phap. m n, cac n tu s nhn thy cac

bong ma - v tu vin trng cht a lu nay lai xut hin bn ho.
Trong cn hoang ht ho nhay khoi ging, bo khp san, nguyn
rua thanh thn. Toa an giao hi a tin hanh iu tra "vu" nay,
Ke co ti "a c tm ra". T lu ngi ta a nghi ng linh muc
Grng co lin h vi quy s; sau nhng cuc tra tn v cung tan
khc, ng nay a b em thiu sng.
Nm 1642, mt bnh tng t a ly lan khp cac n tu s
tu vin n thanh Elidabet tai Luiv (Phap). Li m ta t m cua
ngi chng kin cu chuyn ang bun nay con lu lai cho n
ngay nay: "Cac n tu s, - ng ta vit, - trong luc hanh l a nhn
nho mt may, the li, bung li bang b thanh thn vi b dang
th b kinh khung. Vai ln trong ngay ho lai b nhng cn in dai
va gin d, ho t goi mnh la quy. C th ho th hin nhng ng
tac co git khac nhau. Khi ngt lm i, ho khng co chut du
hiu ro rt nao la con th ca. Sau o ho dn dn tnh lai".
Va sau y la mt bnh dch tm thn co tnh cht khac. Vao
cui th ky trc, Braxin co mt "Gixu Crixt t xng". Con
ngi nay qua quyt rng ng ta a b ong inh cu rut trn cy
thp t, a phuc sinh va gi y "tr xung trai t" - tt ca u
phu hp vi truyn thuyt trong kinh thanh. Nhng ngi m ao
nghe ng ta noi va, rt si ni va rang r ho tu hp lai thanh nhom
trao i v iu a c nghe. Chng bao lu, co mi hai ngi i
thuyt phuc nhng ngi xung quanh, nh th ho la nhng thanh
tng cua Chua Cu th va mi hin din. Bnh dch tm thn
lan ti cang nhiu nan nhn mi. Sau vai tun nc nay a co
gn 12 ngan ngi khng chu nghe theo ting noi cua ly tr, ho bo
b moi cng vic ch noi v "s giang th ln th hai" cua chua
cu th.
V sao lai xut hin nhng bnh dch la lung nh vy? Ch co
mt nguyn nhn: o la s am th ln nhau va t ky am th,va tt
nhin, ca hoan canh tng ng a tao iu kin thun li cho s
phat trin bnh tm thn hang loat na.
BN CANH IU B N
193
Co th nh lai xem nhng bnh dch tng t - cac ao giac

hang loat - a phat sinh trong chin tranh ra sao. Chng han, vao
th ky trc, trong thi gian chin tranh Phap - Ph, hang trm
nng dn tnh ven sng Ranh tai nhng ni co chin s a nhn
thy trn cac am my hnh anh c me va Chua cu th b ong
inh cu rut. Nhng con ngi b lu lnh trang lam cho khanh kit
gi ch con hy vong vao thng .
Mt trng hp rt ly thu v ao anh va ao giac a xay ra vi
nhng thuy binh vao th ky trc. Hai chic tau Phap - chin ham
"Ben - Pun" va hai phong ham "Becx" gp mt trn bao manh
khung khip n Dng. Chic tu u tin k trn vt bao
an toan, chic tau th hai mt tch. Ch huy chin ham ra lnh
a tau n b bin Maagaxca, ni ca hai phong ham "Becx"
cung phai cp bn. Nhng y cung chng thy tm hi con tau
o. Mt thang tri qua trong ni lo cho s phn cua ban be. Bng
nhin ngi quan sat ngi trn ct bum nhn thy pha ty gn
b co mt con tau mt ct bum. Toan i tau lin lao ln cao.
ung, ngi quan sat a khng nhm. Tt ca bon ho u nom thy
con tau.
Ni xuc ng tr nn cang manh hn ln khi cac thuy thu
nhn thy trc mt ho khng phai la con tau b thng tch, ma la
chic be trn co ngi c nhng chic sa lup i bin keo theo
sau. Thuy thu trn cac con thuyn a lam tn hiu cp cu. "Ao
hnh" o keo dai vai gi, hn na c mi phut tri qua lai bc l
thm mt chi tit mi me hn cua bc tranh ang chng kin.
Chic tun dng ham "Acsimet" u trong qun cang a ra khi
cu nan. Khi no ti gn con tau b nan th tri a v chiu. Va ch
luc o ao anh la lung mi tan i: "Chic be co ngi" hoa ra ch la
nhiu cy g ln b cun ra khoi b va c dong chay a lai o.
Khng nghi ng g na, trong s tin trin cua ao giac hang
loat nay, am th va t ky am th a gi vai tro to ln. Tt ca nhng
iu nm trai a kch thch manh thn kinh cac phu thuy. V lo
lng cho s phn nhng ng ch cua mnh, ho ch noi chuyn v
nhng ngi o ma thi. Luc y ngi quan sat a nhn thy ni
chn tri mt vt la co nhng ng net khng ro rt. Y ngh v
Vladimir Mezenxep
194
chic hai phong ham gp nan lp tc a lam nay sinh trong tr

tng tng cua anh ta hnh anh con tau b m. Anh ta lin
thng bao v "iu a nhn thy" va nhng li cua anh ta a am
th nn ao tng o tt ca nhng ngi khac. Sau o, khi trao i
cam tng v hnh anh chn tri, moi ngi u thng nht:
khng, o khng phai la con tau b thng, ma ch la chic be trn
co ngi b thng ma thi. Thm ch nhiu ngi con nghe thy
nhng ting ku cu na. Ao tng va ao giac tp th a keo dai
cho n khi nhng chic xung c phai i m vao la cua nhng
cai cy ang tri.
Con mt cu chuyn na co sc thai thn b - o la chuyn v
ngi u bp thot trn tau. La mt ngi khoe manh, ng ta a
cht mt cach t ngt i vi tt ca moi ngi. Cai cht cua ngi
u bp a lam cac thuy thu xuc ng manh. Vao ngay hm o
ngi ta an tang ng ta theo phong tuc cua bin ca la tha xac
xung bin. Nhng bui ti nhiu ngi nom thy ngi a cht i
trn mt nc ng sau con tau va ca nhc mt chn! Ca m,
nhng ngi m tn khng tai nao chp mt c. n sang, moi
chuyn a tr nn sang to: bong ma ngi u bp chnh la oan
g buc ui tau.
Ngay nay nhng ao giac tp th khng phai la iu him
thy trong nhng bui cu nguyn ng ngi. Ao giac xut hin
mt ngi ang cu nguyn, sau o chuyn sang nhng ngi
khac. tt ca moi ngi u co mt tm trang nh nhau, s am
th ln nhau gn lin vi nhng cuc noi chuyn thng xuyn v
cung mt s vt, nhng cai o a dn n vic ao giac tr thanh
chung cho tt ca moi ngi .
Va s kin sau y co th la v du n gian nht v am th
ln nhau: ai cung bit la tm trang se thay i ra sao khi gia
am ngi ang bun chan xut hin mt anh chang vui ve.
Nhng ngi khac se rt nhanh chong ly cai vui cua anh ta cho
du ho khng chu tm ngh ti iu o.
Th gii rng ln cua t nhin quanh ta co bit bao iu b
n ln va nho ... Tm ly chung ta phn nhiu con la x s cha
BN CANH IU B N
195
c nhn thc cua y thc va cua tim thc... Vic nghin cu

chung con ha hen vi chung ta bit bao nhiu phat kin!...
Nhng iu b n tn tai la nghin cu chung ma thi
Th gii rng ln cua t nhin quanh ta co bit bao iu b
n ln va nho ... Tm ly chung ta phn nhiu con la x s cha
c nhn thc cua y thc va cua tim thc... Vic nghin cu
chung con ha hen vi chung ta bit bao nhiu phat kin!
Khoa hoc a m ra nhng chn tri bao la cua tri thc chung
ta. Mt trm nm trc, ban cht gic m vn con la iu b n,
con thi min khng h c giai thch mt cach co ly le. Va khi
y, nhng biu hin o cua tm trang chung ta qua la nhng ai
din ro rang cua sc manh siu nhin. Ch cn nh lai lch s ch
tao mt loai may nh ghi m thanh ln a thi. c dixn
phat minh ra, vic ghi m o luc u c trnh din nh mt iu
ky diu hang nht trong cac rap xic. Trn cac ap phch, chic may
hat c nh tn khng g khac hn la "iu b n khng giai
thch ni cua t nhin".
S phn tt ca moi iu b n la nh vy. Nhng se co u
"iu huyn diu" cho th ky chung ta. Chung cung se u cho
nhng ai se nhn t tay chung ta ngon uc tip sc cho cac th
ky mai sau. Bi v th gii ni ta sng, se khng co gii han nao
cho vic nhn thc no.
Mi ngi chung ta u anh gia iu b n theo tm hiu
bit cua mnh. Nu i vi mt ngi, th gii mang tnh vt cht,
va ch co tnh vt cht ma thi, nu ngi o hoan toan tin tng
vao tnh cht co th nhn thc c cua th gii nay, nu i vi
ngi y o la mt th gii trong o tt ca moi cai u xay ra theo
nhng quy lut phat trin cua vt cht, cui cung - va co le y la
iu chu yu - chnh np t duy cua ngi o khng dung nap bt
c iu g co tnh thn b, phi khoa hoc, khng th chng minh
c - th con ngi nh th khng chut kinh hoang va sung bai d
oan se on gp bt ky hin tng cc ky b n va kho hiu nao:
Vladimir Mezenxep
196
luc nay ti con cha th giai thch c, nhng ng sau hin

tng o khng th co cai g siu nhin ca.
Th con ngi m tn. Liu co cn noi rng i khi chng cn
g lm s tng tng m tn bung ln ro rt hay khng? Va khi
o khng con co th noi g v khat vong giai thch mt cach co ly
tr hin tng "huyn b" na.
Y ngha v ai cua cac tri thc khoa hoc la ch chung ta
nhn thy th gii nh no ang tn tai. Khoa hoc giai thch cho
chung ta tt ca cac hin tng cua t nhin va cua xa hi va ch ra
nhng nguyn nhn vt cht va t nhin cua chung. Lao ng
c giai phong va khoa hoc t nc chung ta u cung tin
bc trong mt i ngu. Chung ta co quyn t hao vi nhng
thanh tu khoa hoc bn canh nhng chin thng trn mt trn lao
ng. Nhng nu tt ca chung ta u cam nhn c ro rang y
ngha v ai sng con cua khoa hoc th le nao lai co th khng thy,
khng bit mt iu la khoa hoc ang loai bo, xua ui tt ca
nhng lm lac cua qua kh ra khoi y thc chung ta.
Th gii cua cac hin tng t nhin la v tn. Nhng tt ca
cac hin tng o u co tnh cht t nhin trong ban cht, tt ca
chung u c sinh ra bi ba me t nhin bi vt cht vnh vin
vn ng va phat trin.
Cai n gian va cai phc tap, cai gn gui va cai xa xi - tt ca
u co li giai thch khoa hoc cua mnh. Dt khoat se tht bai
nhng ai ang bay t nhng can tr nao o trn con ng v ai
va v cung cn thit cho tt ca chung ta trong s nghip nhn thc
toan b th gii xung quanh.

Bên cạnh điều bí ẩn

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bên cạnh điều bí ẩn

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BN CANH IU B N

http://ebooks. vdcmedia. com

T nhin sng ng khng ch lam chung ta ngac nhin trc

http://ebooks. vdcmedia. com

TH GII - CAC BAN THY NO RA SAO?

Khi bt u vit cun sach nay - mt cun sach v nhng

http://ebooks. vdcmedia. com

Dng nh ng ta t lun ly vi chnh mnh. Song ro rang la

co quan im duy vt, a noi g khng? ng ta bao: Cai g ma

oc v nhng b n cua th gii, ti mun tip tuc cuc noi chuyn

c nhiu hn v th gii th chung ta cang ch ng c cac sc

cua t nhin se tr nn b him, huyn b i vi ban. Nha vn

http://ebooks. vdcmedia. com

NHNG BONG MA TRONG KHNG TRUNG

Khi anh sang doa nat

Ao anh pha chn tri

nn hep lai cho n khi bin mt hoan toan, con cai h vn gi

http://ebooks. vdcmedia. com

rang va d hiu, lam sao lai co th xut hin mt bc tranh la lung

http://ebooks. vdcmedia. com

THEO NHNG QUY LU T CUA QUANG HOC

Trn b ao co mt cy liu. Chung ta nhn thy bong phan

Tm gng kh quyn y xut hin trong nhng iu kin

t se phan chiu lai t lp khng kh nh vy nh t b mt

By gi, vic giai ap iu b n cua Ngi Ha Lan bay va

http://ebooks. vdcmedia. com

Song chng bao lu moi chuyn a c lam sang to. Chic

nc ci lin xut hin ri lp tc b qun i. Va trn thc t,

toan. Tuy vy trong khng kh thnh thoang vn nay sinh nhng

Cung co khi ao anh lam ngi ta v mng tht s. Chng

Th ma trn th gii a co bit bao cuc chin tranh lin

chiu trn t Nga. Ri se co hoa ln y. - nhng chin binh

http://ebooks. vdcmedia. com

Ngi ta quy nh phn loai qung theo phc tap chung.

Nhng nhng bc tranh trong khng trung y se xut hin

Cung nh vy ma chung ta thy trong gng hnh anh cua

vao mt bui chiu, ao anh o a xut hin trn tri. Tht la mt

bng sau canh, va v hnh dang th chung nom ta nh ... nhng

cua cac s kin, anh hng c ti s phn chung ta. iu cha

rut su vao trong nui. Khi ho va ti c vung tuyt vnh cu,

Ca ba anh em th dai, va nhng khi tuyt l lin ao xung

Truyn thuyt vn ch la truyn thuyt, nhng y la mt

Trong cn lu co tr loai nhin liu kh - o la mt phong tuc

Nhiu ngi quan sat thy mt hin tng tng t: vao

tri, ban se thy ngi sao o khng phai la mt im sang rc r,

http://ebooks. vdcmedia. com

trong sut. Chn tri phai ro rang, khng co my va sng mu che

ky cua mnh, thm ch ng con minh hoa bng tranh ve cua ng

http://ebooks. vdcmedia. com

No a lai xut hin ln th hai trc mt ngi trng coi tu

http://ebooks. vdcmedia. com

" CHO HI BNG GIA SINH RA AM CHAY?"

Nhng iu kin ky diu cua in trong kh quyn

ao trn tri cao nhp nhay nh ngon la c gio thi chn vn

tin chc vao s ung n cua gia thit o, ng hut khng

http://ebooks. vdcmedia. com

tra li nhng cu hoi o cn phai ly giai mt cach khoa

Ngay t th ky trc, nha vt ly ngi Na Uy Birklan a

song ngn b suy yu t ngt. in bao va in thoai tr nn truc

dai mau xanh vut ct ngang bu tri va bin mt ngay tc khc.

http://ebooks. vdcmedia. com

nghin cu su hn v cac tnh cht in t cua kh ion hoa plasma.

cac vung v nam. Co ln vung nui Kapka, khi ging t ang

http://ebooks. vdcmedia. com