Professional Documents
Culture Documents
Li m u
heo chng ti c bit acid nitric l mt cht quan trng, c nhiu tnh cht phc tp v ng
dng trong i sng. Hn na HNO3 cng xut hin trong nhng dng bi tp m hc sinh hay
gp trong cc k thi m c bit l thi i Hc. Thng thng nhng bi tp v HNO 3 thng
kh phc tp v xy ra theo nhiu phng trnh phn ng khc nhau. gip cc bn hc sinh hiu su
hn v HNO3 , ng thi gii quyt tt cc bi ton mt cch nhanh chng cng nh cng khng cn
lng tng khi gp nhng dng ton v HNO3 chng ti s gii thiu n bn c nhng ni dung sau:
Axit Nitric l mt hp cht ha hc c cng thc ha hc (HNO3), l mt dung dch nitrat hyr (axt
nitric khan). Trong t nhin, axt nitric hnh thnh trong nhng cn ma ging km sm chp v hin nay
chng l mt trong nhng tc nhn gy ra ma axit
Ma axit
n mn tng do HNO3
n mn vi do axit HNO3
2. Lch s
S tng hp axt nitric c ghi nhn ln u vo khong nm 800 AD bi mt nh gi kim ngi
Rp tn l Jabir ibn Hayyan.
3.L tnh
Axt nitric khan tinh khit (100%) l mt cht lng vi t trng khong 1522 kg/m3 ng c nhit
-42 C to thnh cc tinh th trng, si nhit 83 C. Khi si trong nh sng, k c ti nhit trong
phng, s xy ra mt s phn hy mt phn vi s to ra nit ixt theo phn ng sau:
4HNO3 2H2O + 4NO2 + O2 (72 C)
iu ny c ngha axt nitric khan nn c ct cha nhit di 0 C trnh b phn hy. Cht nit
ixt (NO2) vn ha tan trong axt nitric to cho n c mu vng, hoc nhit cao hn. Trong khi
axt tinh khit c xu hng bc khi trng khi ra khng kh, axt vi ixt nit bc khi hi c mu
nu hi cho nn mi c tn axt bc khi trng v axt bc khi nh nu trn.
A, tnh axit:
Axt nitric l mt monoaxt mnh, mt cht xi ha mnh c th nitrat ha nhiu hp cht v c v l
mt axt monoproton v ch c mt s phn ly.
Cc tnh cht axt
L mt axt in hnh, axt nitric phn ng vi cht kim, xt baz v cacbonat to thnh cc mui,
trong s quan trng nht l mui amoni nitrat. Do tnh cht xi ha ca n, axt nitric khng (ngoi tr
mt s ngoi l) gii phng hir khi phn ng vi kim loi v to ra cc mui thng c trng thi xi
ha cao hn. V l do ny, tnh trng n mn nng c th xy ra v cn phi bo v thch hp bng cch
s dng cc kim loi hoc hp kim chng n mn khi cha axt ny.
Axt nitric l mt axt mnh vi mt hng s cn bng axt (Ka) = 2: trong dung dch nc, n hon
ton in ly thnh cc ion nitrat NO3 v mt proton hydrat, hay cn gi l ion hirni, H3O+.
Cht NOx ha tan c loi b bng cch s dng p sut gim ti nhit phng (10-30 pht vi p
sut 200 mmHg hay 27 kPa). Axit nitric bc khi trng thu c c t trng 1.51 g/cm. Quy trnh ny
cng c thc hin di p sut v nhit gim trong mt bc to ra t kh ixit nit hn.
axit ny cng c th c tng hp bng cch xi ha ammoniac, nhng sn phm b pha long bi nc
do phn ng to ra. Tuy nhin, phng php tng hp ny quan trng trong vic sn xut nitrat ammoni
t amnic theo cng ngh Haber, do sn phm cui cng c th sn xut t nit, hyr v xi l nguyn
liu u vo chnh.
+)Axit nitric cng c s dng trong phng th nghim trng hc tin hnh cc th nghim lin
quan n vic th clorit. Cho axit nitric tc dng vi mu th, sau cho dung dch bc nitrat vo tm
kt ta trng ca bc clorua.
+)Trong k thut ICP-MS v ICP-AES, axit nitric (vi nng t 0,5% n 2,0%) c s dng nh
mt hp cht nn xc nh du vt kim loi trong cc dung dch. Trong k thut ny cn phi dng
axit nitric cc tinh khit v mt s lng ion kim loi nh c th gy nh hng n kt qu phn tch.
+)Axt ny cn c s dng trong ngnh luyn kim v tinh lc v n phn ng vi phn ln kim loi v
trong cc tng hp cht hu c. Khi kt hp vi axt clohyric, n to thnh nc cng toan, mt trong
nhng cht phn ng c th ha tan vng v bch kim (platinum).
Mt trong nhng ng dng cho IWFNA l mt cht xi ha trong nhin liu lng tn la.
***Ngoi ra, axit nitric cn c dng lm cht th mu (colorometric test) phn bit heroin v
morphine.
7.Nguy him
Axt Nitric l mt cht xi ha mnh, v cc phn ng ca axt nitric vi cc hp cht nh cyanit, carbit,
v bt kim loi c th gy n. Cc phn ng ca axt nitric vi nhiu hp cht v c nh turpentine, rt
mnh lit v t bc chy.
Axt c lm cho mu da ngi chuyn qua mu vng do phn ng vi cht protein keratin. Vt mu
vng ny s chuyn thnh mu cam khi c trung ha.
Trong phn ng hoc mt h phn ng ch cn quan tm n trng thi u v trng thi cui m
khng cn quan tm n trng thi trung gian.
Nu c nhiu cht oxi ha v cht kh th s mol electron trao i l tng s mol ca tt c cht
nhng hoc nhn electron.
B. Cc v d in hnh
bi 1: Nung nng 12,6 gam Fe ngoi khng kh sau mt thi gian thu c m gam hn hp X gm
Fe, FeO, Fe2O3 v Fe3O4 . Hn hp ny phn ng ht vi dung dch HNO 3 long (d), thu c 4,2 lt
kh NO (sn phm kh duy nht, ktc). Tnh m?
Phn tch :
S phn ng
FeO, Fe3O4
Fe2O3v Fe du
HNO3 dn
NO
Fe2 ( SO4 )3
Gii:
Ta c n NO = 0,1875 mol , nFe = 0,225 mol
Gi s mol oxi trong oxit l x ta c:
Cht kh
Cht oxi ha
Fe Fe3 3e
0,225
0,225 * 3
O 2e xO 2
2x
3e N 2
0,1875*3
0,1875
2x + 0,375 (mol)
x = 0,05625
S: 13,5 gam.
(*)Ngoi ra cn c cch gii khc: (ch p dng cho bi ton vi Fe)
S dng cng thc:
80*s mol Fe = m + 8*( s e trao i ca kh * s mol kh)
Ta c: 80*0,225 = m + 8* (0,1875*3)
(1)
m=13,5g
Fe2O3v Fe du
Fe
O2 ( kk )
NO2
HNO3
NO
Fe( NO )
3 3
+ Hn hp X gm Fe v O trong oxit.
+ Xt c qu trnh ta thy ch c Fe nhng e, Cht nhn e l Oxi v HNO 3 .
+ HNO3 nhn e cho NO v NO2.
+ S mol HNO3 ban u bng s mol HNO3 trong mui v chuyn v cc kh.
Gii:
Theo ra ta c: nNO nNO2 0,125mol
Gi s mol Fe v O tng ng trong X l x v y ta c: 56x + 16y = 20 (1).
Qu trnh nhng v nhn e:
cht kh
Cht oxi ha
O 2e O 2
Fe Fe3 3e
x
3x
2y
1e N O2
0,125 0,125
2
N 5 3e N O
0,125 x3
0,125
(2)
T (1) v (2) ta c h 56 x 16 y 20
3 x 2 y 0,5
Gii h trn ta c x = 0,3 v y = 0,2
Nh vy nFe = 0,3 mol vy m = 16,8 gam.
Theo nh lut bo ton nguyn t ta c:
mui
Kh
nHNO3 nNO
n
3nFe nNO nNO2
NO
3
3
Vy VHNO
3
1,15
1,15(lt)
1
mFe = 16,8 g
VHNO3
1,15
1,15(lt)
1
bi 3: Cho mt lung kh CO i qua ng s ng m gam Fe 2O3 nung nng. Sau mt thi gian thu
c 10,44 gam cht rn X gm Fe, FeO, Fe 2O3 v Fe3O4 . Ha tan ht X trong dung dch HNO 3 c,
nng thu c 4,368 lt NO2 (sn phm kh duy nht ktc). Tnh m ?
Phn tch :
S phn ng
Fe2O3
CO
to
FeO, Fe3O4
Fe2O3 , Fe
HNO3 dn
NO2
Fe( NO2 )3
Trong trng hp ny xt qu trnh u v cui ta thy cht nhng e l CO, cht nhn e l HNO 3.
Nhng nu bit tng s mol Fe trong oxit ta s bit c s mol Fe 2O3. Bi vy ta dng chnh d kin bi
ton ha tan x trong HNO3 tnh tng s mol Fe.
Gii:
Theo ra ta c: nNO2 0,195mol
Cht oxi ha
Fe Fe3 3e
O 2e O 2
2y
N 1e N O2
0,195 0,195
3x
(2)
3x 2 y 0,195
Gii h trn ta c x = 0,15 v y = 0,1275
Nh vy nFe = 0,15 mol nn nFe O 0, 075mol
2 3
m = 12 gam.
Nhn xt:
D nhin trong bi ton trn ta cng c th gii theo cch tnh s mol O b CO ly theo phng
trnh:
CO O 2 2
e
CO2 v
1e N O2
Gii:
S mol NO = 0,06 mol.
Gi s mol Fe v O tng ng trong X l x v y ta c: 56x + 16y = 11,36 (1).
Qu trnh nhng v nhn e:
Cht kh
Cht oxi ha
Fe Fe3 3e
O 2e O 2
3x
2y
3e N O
0,18
0, 06
2y + 0,18 (mol)
(2)
3x 2 y 0,18
Gii h trn ta c x = 0,16 v y = 0,15
Nh vy nFe nFe ( NO ) 0,16 mol vy m = 38,72 gam.
3 3
Vi bi ton ny ta cng c th quy v bi ton kinh in: t m gam st sau phn ng sinh ra
11,36 gam hn hp gm Fe, FeO, Fe 2O3 v Fe3O4 . Hn hp ny phn ng ht vi dung dch HNO 3
long (d), thu c 1,344 lt kh NO (sn phm kh duy nht, ktc).
Chng ta s tnh m ri t suy ra s mol Fe v t tnh s mol ca st.
Pht trin bi ton:
Trng hp 1: Cho nhiu sn phm sn phm kh nh NO 2, NO ta c vn t h bnh thng tuy nhin
cht nhn e by gi l HNO3 th cho 2 sn phm.
Trng hp 2: Nu ra yu cu tnh th tch hoc khi lng ca HNO3 th ta tnh s mol da vo bo
ton nguyn t N khi ta s c:
mui
Kh
nHNO3 nNO
n
3nFe nNO (nNO2 )
NO
3
3
III. Bi tp t gii :
(**)Mt s bi tp trong thi H
Cu 1: (i hc khi B-2007)
Khi cho Cu tc dng vi dung dch cha H2SO4 long v NaNO3, vai tr ca NaNO3
trong phn ng l.
A. cht oxi ha
B. cht kh
C. cht xc tc
D. mi trng.
Cu 2: (Cao ng khi A-2007)
Kim loi phn ng c vi dung dch HCl, dung dch Cu(NO 3)2, dung dch
HNO3 (c ngui). Kim loi M l.
A. Fe
B. Zn
C .Al
D. Ag
Cu 3: (i hc khi A-2007)
Cho tng cht: Fe, FeO, Fe(OH)2, Fe(OH)3, Fe3O4, Fe2O3, Fe(NO3)2, Fe(NO3)3, FeSO4,
Fe2(SO4)3, FeCO3 ln lt phn ng vi HNO3 c, nng. S phn ng thuc loi phn
ng oxi ha - kh l.
A. 5
B. 8
C. 6
D. 7
Cu 4: Phn ng gia FeCO3 v dung dch HNO3 long to ra hn hp kh khng
mu, mt phn ha nu trong khng kh, hn hp kh gm.
A. CO2, NO2
B. CO, NO
C. CO2, NO
D. CO2, N2
Cu 5: Nhit phn hon ton Fe(NO3)2 trong khng kh thu c sn phm gm.
A. FeO, NO2, O2
B. Fe, NO2, O2
C. Fe2O3, NO2
D. Fe2O3, NO2, O2
Cu 6: Khi b nhit phn, dy mui nitrat no sau y cho sn phm l kim loi,
kh nit ioxit, kh oxi.
A. Zn(NO3)2, KNO3, Pb(NO3)2
B. Ca(NO3)2, LiNO3, KNO3
C. Cu(NO3)2, LiNO3, KNO3
D. Hg(NO 3)2, AgNO3
Cu 7: (i hc khi A-2007)
nhn bit ba axit c ngui: HCl, H2SO4, HNO3 ng ring bit trong 3 l mt
nhn, ta dng thuc th l.
A. Cu
B. CuO
C. Al
D. Fe
Cu 8: ha tan hon ton 1,2 gam kim loi M vo dung dch HNO 3 d thu c 0,224
lit kh duy nht l N2 (ktc). Vy M l kim loi no di y.
A. Cu
B. Al
C. Fe
D. Mg
B. NO
D. N2
B. 10,5 gam
D. 15,6 gam.
B. 11,28 gam
D. 20,50 gam.
Cu22: Ha tan 16.2g mt kim loi cha r ha tr bng dd HNO3 long, sau p thu c 4.48lit(ktc) hn hp
kh X gm N2O v N2 . Bit t khi ca X i vi H2 bng 18, dd sau p khng c mui NH4NO3. Kim loi
l:
A. Ca
B. Mg
C. Al
D. Fe
Cu23: Ho tan hton 62.1g kim loi M bng dd HNO3 long sau p thu c 16.3lit hh kh X gm 2kh
khng mu, khng ho nu trong kk(kc).(dX/H2O=17.2) Xc nh M.
Cu24: Ho tan hon ton 1,35 gam mt kim loi M bng dung dch HNO3 d un nng thu c 2,24
lit NO v NO2 (ktc) c t khi so vi H2 bng 21 ( khng cn sn phm kh khc). Tm kim loi M
Cu25: Ha tan 13g mt kim loi c ha tr khng i vo HNO3. Sau phn ng thm vo NaOH d
thy bay ra 1,12 lt kh c mi khai. Xc nh kim loi dng?
Cu 26: Ho tan hon ton 19,2 gam mt kim loi M trong dung dch HNO 3 ta thu c 4,48 lt NO
(ktc). Kim loi M l :
A. Zn = 65.
B. Fe = 56.
C. Mg = 24.
D. Cu = 64.
Cu 27: Ha tan hon ton 2,7g mt kim loi M bng HNO3 thu c 1,12lt kh(ktc) hn hp X gm 2
X
kh khng mu trong c 1 kh ha nu ngoi khng kh. Bit d H 2 =19,2. M l?
A. Fe
B. Al
C. Cu
D.Zn
Cu 28: Ha tan kim loi M vo HNO3 thu c dung dch A (khng c kh thot ra). Cho NaOH d vo
dung dch A thu c 2,24 lt kh (ktc) v 23,2g kt ta. Xc nh M.
A. Fe
B. Mg
C. Al
D. Ca
Cu 29: Ha tan hon ton 19,2g kim loi M trong dung dch HNO3 d thu c 8,96lt(ktc) hn hp
kh gm NO2 v NO c t l th tch 3:1. Xc nh kim loi M.
B. 8,4gam v 0,8mol
D. 8,74gam v 0,1875mol
Cu53: nung 67.2g hn hp Fe(NO3)3, Cu(NO3)2 sau p thu c 4.48lit kh oxi(ktc). Cht rn sau khi nung c
khi lng l: