than co lan loi

NHIEU TAC GIA

Ngoc Thach
Su tam, tuyen chon va bien soan

NHA XUAT BAN

THONG TAN

THNG HUYEN

cho tron ch hieu

than co lan loi

cho tron ch hieu

than co lan loi

CH HIEU, MOT GIA TR VNH HANG

Gs. Tng Lai

Co mot gia tr xuyen thi gian va khong

gian, t khi con ngi xuat hien tren trai at
cho en khi trai at con con ngi. o la tnh
mau t, la n sinh thanh, c dng duc
ma moi mot con ngi tran trong uc ket va
nang niu thanh ch hieu. Ch hieu ay, triet
ly phng ong nang len thanh ao, dan dat
moi ng x cua con ngi trong xa hoi thanh
ao hieu, mot gia tr vnh hang.
Trong sau tham tam hon con ngi luon lung
linh mot anh sang mang tnh vnh hang, o la
anh mat tru men cua me. Vi nhieu ngi, ke
ca nhng ngi tuoi a cao, th du me khuat
nui, anh sang t oi mat me van am ap chieu
roi con ng i cua ho.
Trong cuoc i moi con ngi, co bao nhieu
gia tr c ho hi tiep nhan roi b lanh lung
vt bo. Co nhng gia tr thi thng c tng
nh on ao cuon hut khong dt, nhng roi chung
nhanh chong b lang quen. Neu nh quen han,
th cung ch con la nhng vang bong tnh c
c hng h nhac lai. Ma nhac lai nh hoai
niem ve mot thi au tr b choang ngp trc


cho tron ch hieu

nhng ao anh hao nhoang, nh nhng lap

loang phan quang bong bong xa phong c tre
con thoi ra, loe len phut choc di anh mat
tri, va nhanh chong buc v, tan bien. Roi vi
thi gian va s trai nghiem tren ng i,
ngi ta se ngay cang nhan c nhng chan
gia tr ma neu thieu, con ngi khong the song
noi lam ngi. Trong nhng gia tr ay, nhieu
ngi xep ch hieu len hang au.
Va v moi mot ngi eu c mot me sinh
ra, nen du c sinh ra ni nha cao ca rong,
lau son gac ta hay sinh ra di mai tranh
ngheo xieu veo dot nat, th tieng khoc chao i
nao cung gan vi mot bau sa me. Ngha tnh
sau nang cua me, moi con ngi c uong t
bau sa thieng lieng ay. Cai o tao nen gia tr
vnh hang va noi.
Gia tr thieng lieng ay do tao hoa ban tang
cho con ngi. Cong cha nh nui Thai Sn.
Ngha me nh nc trong nguon chay
ra, o la ao ly ngan i khong lay chuyen
c. Cong cha ngha me, n sinh thanh, c
dng duc ma moi con ngi c nhan lnh e
nen ngi chnh la bau vat tri cho. Nhng
ai chang may khong nhan lnh c tron ven,
hoac t anh mat an hue ay, th qua la noi
bat hanh ln nhat cua mot i ngi. Hai ch
nen ngi rat dung d, c tng nh n gian,
song ngam sau vao se ngo ra rat nhieu ieu.


than co lan loi

Lot long me, bau vat c tao hoa ban tang

o se t dong sa me ma t tr thanh con
ngi. Con ngi t san sinh ra mnh,
Hegel, nha triet hoc ln ngi c, neu len
luan iem tuyet vi thau tom c qua trnh
xa hoi hoa (hieu theo ung ngha ch thc
cua chuyen nganh xa hoi hoc ch khong phai
la xa hoi hoa c ham ngha nh ngi ta
ang dung tran lan hien nay) e con ngi t
mot thc the t nhien tr thanh mot thc
the xa hoi.
Neu a tre va sinh ra c a vao nuoi
trong nha knh mot th ong nghiem tach
khoi cuoc song xa hoi cua con ngi, th thc
the t nhien ay cung se ln len, nhng khong
co t duy v khong biet noi, khong co ngon ng
cong cu cua t duy ong ngha la thc the
o khong co y thc, cai lam nen thuoc tnh
ngi. May thay, nh s cong bang va song
phang cua tao hoa, qua trnh t san sinh ra
mnh c khi au t dong sa me. Chang
the ma cac cu ta a uc ket: Cha sinh khong
bang me dng!
Bu me, be a bu vao mnh dng chat ac
biet cua me truyen cho, nhng dng chat ma
khi con la bao thai trong bung me, be a c
tiep nhan. Phai hieu rang t trong c the me,
dng chat ac biet o c chng cat t s
song ngi, cua con ngi, cua loai ngi t


cho tron ch hieu

khi loai ngi xuat hien. S song ay ham cha

trong no tri thc va kinh nghiem song cua loai
ngi. Nh o, t dong sa me, giup tao ra
trong be nhng pham tnh ngi cua con
ngi xa hoi. Pham tnh ngi ay, khi con
la bao thai trong bung me, ch la chat vo thc
ngi t c the cua me truyen cho. Chat vo
thc ngi, nhan to huyet thong t nhien
ay a nh hnh pham tnh ngi, khu biet
rach roi vi moi thc the t nhien khac. Pham
tnh ay ro dan len trong qua trnh con ngi
tiep xuc vi moi trng xa hoi, khi au t
moi lien he gia be va me, roi tiep ay la bo, la
gia nh, cong ong xa hoi au tien.
T cong ong xa hoi au tien o ma qua
trnh con ngi tr thanh con ngi xa hoi
c khi ong va hoan thanh trong s tiep xuc
dan vi nhng cong ong ln hn: hang xom
lang gieng, nha trng, cac hoi oan va xa hoi
rong ln. Tat ca nhng ieu ay cho thay: T
nhien khong trc tiep sinh thanh ra con
ngi theo ngha ch thc cua no. Tao hoa ch
ban cho thc the t nhien nhng tien e sinh
the e con ngi t tac thanh nen chnh mnh
trong qua trnh xa hoi hoa, tc la qua trnh
con ngi t san sinh ra chnh mnh, tr
thanh con ngi xa hoi.
Phai dan dat hi dai dong v a co mot s
ngo nhan, hoac thieu minh bach, khi chung ta


than co lan loi

quen dung khai niem gia nh la te bao xa

hoi mot cach n gian nh a quy c, mot
khai niem ma a i vao cac van ban phap luat,
nh hnh nhng phap quy. Ben canh s ung
an cua nhng c le a c quy pham hoa va
c s dung pho bien ay, can phai thay rang,
neu gia nh la te bao cua xa hoi th o la mot
te bao ac biet ma tnh huyet thong, lam
nen net ac biet o. Hn na, gia nh la mot
cong ong khac han vi tat ca cac cong ong
xa hoi khac khong ch tnh huyet thong ma
con tnh khong chon la. Khong ai co the
chon ca ma sinh ra, chon la cha me. Xa hoi
cang phat trien, mc song cua con ngi cang
c cai thien th viec nuoi con se bt nhoc
nhan nh vao nhng tien nghi vat chat va tien
bo cua cong nghe thc pham dinh dng cho
tre em va dch vu hng vao con tre cung vi
nhng thanh tu y hoc, nhng s day con se
kho khan phc tap hn rat nhieu. Lo cho con
u an, u mac oi vi ong ao ngi dan a
kho, cham soc i song tinh than, nhng pham
tnh van hoa cho con cang kho hn nhieu.
Ch quen rang sa nuoi phan xac, hat
nuoi phan hon (th Nguyen Duy). Cai phan
hon ay mi mong manh, song ong, manh
liet, nhng cung de b thng ton biet bao. Vay
ma, khong co cai phan hon ay th phan xac
con co ngha ly g? Cham soc i song tam hon


cho tron ch hieu

cua be kho hn rat nhieu so vi lo cho chung

hay an, chong ln. Ay vay ma, cai noi hnh
thanh nhan cach cho con ngi lai chnh la
ay. Theo hoc gia Nguyen Khac Vien, co the
noi sau 5, 6 tuoi, tnh tnh con ngi a hnh
thanh, giao duc kho ma bien oi. That ch ly
khi ong khuyen e cho tre song hoan toan
ay u thi th au cua no, sau nay ln len no
se song i ngi ln mot cach hoan toan ay
u. Muon e cho tre song hoan toan ay u
thi th au cua no th ngi ln, trc het la
cha me cua be, phai co mot no lc rat ln, nhat
la trong boi canh hien nay. Chnh ay, gia
nh co mot v tr ac biet.
Gia nh Viet Nam noi rieng va gia nh
phng ong noi chung la mot thiet che
nh hnh sm nhat va cung t bien oi nhat.
Tnh ben vng khong may oi thay ay la san
pham cua nen kinh te nong nghiep keo dai
trien mien. Qua trnh chuyen sang kinh te th
trng tao ra nhng yeu to co sc cong pha vao
thanh tr cua mo hnh ng x trong moi quan
he ang cap va phan v cua le thoi gia trng
trong khuon mau gia nh c ap at vao xa
hoi trc ay.
Mat khac, van e ca nhan cong dan
chnh la van e nen tang cua xa hoi hien tai.
Cung tren y ngha o, giai phong ca nhan la
ong lc tinh than cua hien ai hoa. Cac con
10

than co lan loi

em trong gia nh cung ong thi la nhng

thanh vien cua xa hoi. Tuy vay, khong the
em cach ng x trong moi quan he gia nh
ap dung vao trong quan he xa hoi, va ngc
lai, cung khong the ap at nhng chuan mc
ng x xa hoi vao trong ng x gia nh. Cac
thanh vien trong gia nh gan bo vi nhau
trong moi tham tnh mau mu, ruot ra. Khong
thay ro ieu ay, at kho ma hieu ro cai ao
lam ngi: ao hieu.
Chang han, trong Luat Hon nhan va Gia
nh muc 4, ieu 2 cua Chng I co ghi ro
ngha vu cua con chau oi vi ong ba, cha me,
cac thanh vien trong gia nh co ngha vu
quan tam, cham soc giup nhau. Ngha vu
ay mang tnh phap ly, ngi vi pham se b
phap luat trng phat. Ngha vu ay cung ham
cha noi dung cua hieu ngha. The nhng,
noi dung cua hieu ngha trong ch hieu, trong
ao hieu ma chung ta ang ban, co noi ham
rong hn nhieu, vt qua nhng ieu quy nh
ve ngha vu ay, ac biet la ham lng tnh
cam c cha ng trong no.
Khi thc hien ao hieu, con ngi va thc
hien ngha vu lam ngi, ieu ma phap luat
a quy nh, va quan trong hn na, thc hien
tnh cam ao c cua con ngi. ng
nhien, trong ngha vu cung co ngha vu
phap ly va ngha vu ao c, hai ieu o
11

cho tron ch hieu

khong mau thuan nhau, khong oi lap va loai

tr nhau, song khong ong nhat. Neu so sanh
mot cach hi tho thien th ngha vu ao c
cao hn, v ay, va phai co y thc ve ngha
vu lai va phai lam cho y thc ve ngha vu
ay c nang len e chuyen thanh tnh cam
ngha vu. Ma a la tnh cam, th phai la do
s thoi thuc t ben trong, do tieng goi cua con
tim, ch khong ch la do s thuc ep t ben
ngoai (v nh d luan xa hoi hay la luat phap),
mac dau ap lc o cung rat quan trong trong
viec hnh thanh pham cach cua con ngi.
Khi chau con thc hien ao hieu trong ng
x hang ngay vi ong ba cha me, neu ch n
thuan la theo quy nh cua ngha vu ma
khong phai la do s thoi thuc cua tnh yeu
thng, theo nhp ap cua trai tim nhan
hau tham m tnh mau mu ruot ra, th
kho co s chan tnh va nhuan nh trong li an
tieng noi, trong c ch hanh vi, trong anh mat
nu ci von khong the co mot khuon mau, mot
chuan tac nao nh san. oc ky may tap sach
noi ve con chau thao hien, tap hp nhng
cau chuyen song ong va gian d ve nhng tam
gng hieu thao, nhng giot sang lung linh gop
thanh sc toa sang cua ao hieu truyen thong
trong cuoc song cua chung ta hom nay se thay
ngay ieu ay.
T mot cau hoi ay u t cua ban oc gi
12

than co lan loi

en bao ai oan Ket cach nay a hn 15

nam, vao thang Gieng nam 1991: Gia thi
buoi kinh te th trng nay ch Hieu con
hay mat, van e c at ra tren bnh dien
sinh hoat tinh than cua xa hoi, khi day nhng
bc xuc don nen trong khong t tam t, tnh
cam cua u loai la tuoi, song co le nhieu nhat
nhng bac cao tuoi t van ve s suy thoai
cua mot bieu hien ao ly xa hoi co tac ong
trc tiep t lp ngi nay. Bao ai oan Ket
m trang muc Tam s ngi cao tuoi qua
nhng canh th ve sau oi thanh Tam s
cung con chau. e roi t nam 1993, cuoc
thi Viet ve Ong Ba Cha Me cua chung
ta a xac lap moi quan he hai chieu trao oi
tam s gia cac bac cao nien va lp tre. Nhng
trang bao a la nhng thong iep ci m gi
en cac tang lp nhan dan, anh thc nhng
ap u kn ao trong tam tnh cua nhieu the he,
thoi bung len ngon la tnh ngi qua cac cuoc
van ong Bnh chon con chau hieu thao t c
s e tien ti cuoc Lien hoan ton vinh ai
bieu con chau hieu thao cua ca nc. Ke
t thang 12-1995 cho en nay, eu an 4 nam
mot lan, cuoc lien hoan cam ong va ay y
ngha ay c to chc. Va hom nay, nhng tam
gng hieu thao tng c ton vinh qua cac
cuoc lien hoan ay cung nhng mau chuyen cam
ong c ke lai va c tuyen chon gii thieu
13

cho tron ch hieu

trong cac tap sach nay.

Co mot s that can phai noi ro ngay t au:
tap sach nay, cho du co co gang en au cung
ch gii thieu c mot trong nhng net song
ong ve ao hieu tnh ngi von la chat xi
mang gan ket nhng pham tnh tot ep lam
nen net ep sau lang cua xa hoi ta. Khong co
cai o, ma ch rat toan nhng am thue chem
mn, ma tuy, mai dam, tham nhung ap bc,
ong tien thao tung, nhng cuoc chay quanh
nhng chiec ghe quyen lc e co li va danh
th s ngot ngat ay se dm chet con ngi.
Nhng khong, nhng cai o ch la beo bot va
vang ban noi len tren mat nc, tuy de thay,
tuy co lam van uc dong song, song con song
cuoc song van xuoi ve bien ca do sc cuon chay
t ben di.
Trong cuoc song con vo van cc kho kho
khan, van bat sang len nhng tam gng hieu
thao co sc lan toa lam xao ong long ngi.
Qua nhng tap sach nay, ngi oc co the thay ro
nhng net choi loa cua tam long hieu hanh di
mai tranh ngheo. Bong hong cho nhng
ai con me ke chuyen mot phu n ngheo co
nhan sac nhng phai vay nuoi me nuoi em
v ieu kien ch a ra cho nhng ngi dam
hoi thng ch th ong y phai cu mang me
va em gai ch suot i khong ai ap ng c.
Ch noi: Toi t ch ngha, khong hoc rong hieu
14

than co lan loi

sau c nh nhieu ngi, nhng toi cung hieu

c cong lao sinh thanh cua cha me to ln
lam. Mnh may man hn bao nhieu ngi la
con co me tren i nen phai biet lo ma en
ap. Ch ti khi me mat th dau tien nui tien
song cung khong tm lai c me. Nha qua
ngheo, co khi ch phai nhn e danh cm cho
me va em. Nhng c ao cua ch la moi nam
en mua Vu Lan, ch c cai len ao mot bong
hong o tham danh cho nhng ngi
ang con me!
Cau chuyen Mot hoc sinh ngheo au ba
trng ai hoc noi ve chang trai hieu thao
va ham hoc xa Phu My, huyen Phu Vang,
tnh Tha Thien - Hue. Khi len Hue d thi,
cau noi vi me: Con se khong e me phai that
vong. Ngay ngi me ngheo cam tren tay ba
t giay nhap hoc cua con trai a chay nc mat
ma rang: Du tien nhap hoc cua con phai ch
vao may sao ruong sap gat, nhng ngheo kho
may cung phai lo cho con i hoc! Phai chang
cau chuyen ve chang trai ngheo x Hue nay la
s ke tuc sinh ong cua truyen thong hieu hoc
cua nhng ong Trang ngay xa phai oc sach
bang anh sang om om va viet ch tren mat
cat. La th vang, gian nan th sc.
Nha s hoc ngi Anh, Arnold Toynbee,
c xem la nha s hoc ln nhat cua the ky
XX, tng ch ra: Thanh cong cua con ngi
15

cho tron ch hieu

thng la ket qua cua s chong tra oi vi

thach thc. Thien nhien phai en vi con ngi
nh mot kho khan can phai vt qua, neu con
ngi choi lai thach thc, th s chong tra cua
no tao nhng nen tang cho nen van minh. T
y ngha luan ban ve ban lnh cua mot dan toc
va nen tang cua van minh cua Toynbee, thu
hep vao s hnh thanh tnh cach cua con ngi
cung nh vay! Nhng quy t ua xe, nhng
cau am co chieu thi hien ai c cha me
nuong chieu va san tien tham nhung e mua
cho chung chiec ghe ai hoc nh a tng mua
cai ghe quyen lc cho mnh, se khong the co
c s hieu hoc va cang khong the co c
hieu ngha.
Bi le, hieu hoc va hieu ngha, nhng pham
tnh lam noi ro chat ngi trong tnh cach
cua tng ngi, du c bieu hien kha canh
dung d nhat, van la s ket ong cua sc chong
tra nhng thach thc cua ngoai canh e song.
Thach thc cang nghiet nga th sc chong tra
cang quyet liet. S nghiet nga va tnh quyet
liet ay lam nen ve ep tinh than cua con
ngi. Va cung that de hieu, ve ep ay ngi
len trong khi ngi ta phai o mo hoi, soi nc
mat e co c ba cm ngheo, th bat cm an
vao mieng va cay ang va ngot ngao v co v
man cua nc mat. Ban tay a bat cm ngheo
nhng cho me gia sang tnh ngi ay de nhoe
16

than co lan loi

i trong ngoi nha long lay choi chang anh ien

cao ap va en chum pha le lap lanh, nhng lai
lung linh ngi to di mai tranh ngheo thieu
anh ien.
Cung vi nhng cau chuyen cam ong cua
tnh me con, ba chau, c hy sinh va ngh lc
cua nhng ngi cha danh cho con va long biet
n tham am trong hanh ong kien tr va qua
cam cua nhng a con vt len so phan, tap
sach con a ra nhng cau chuyen ma bien o
cam xuc va sc thuyet phuc cua tnh ngi
m ra rat rong, a ch hieu len tam mc
that cao ca.
Chuyen mot sinh vien ngheo cham soc me
nuoi, la mot trong nhng v du cam ong ve
ieu o. T bi kch tan cung cua mot ngi phu
n b ung th phai song nh trong benh vien
di s cu mang cua co ho ly co tam long vang,
trai qua nhng ket noi ky la cua than phan con
ngi, ba nhan c an tnh cao ca va hieu
ngha cua cau con nuoi la mot sinh vien ngheo,
Cau chuyen co tch hien ai ve hai ch
Hieu - Sinh. Roi cau chuyen Ong ai ta va
ngi me 104 tuoi lai gi len mot net that
oc ao cua ch hieu, va bnh thng dung
d nh chnh cuoc song hang ngay ta van gap
nhng lai va ky dieu cua chnh cuoc song ay.
Trong chien tranh, ngi lang noi ve ong ai
ta nh mot ngi anh hung, ch huy ca binh
17

cho tron ch hieu

oan xe tang nghien nat quan thu, con bay

gi ho noi ve ong la noi ve mot ngi con hieu
thao, ngay ngay thay quan ao, tam ra, nau an
cho me gia 104 tuoi, em em mac man ke goi
cho me ngu, ong van nam canh me nh cau be
cua 73 nam trc e me lai che ch cho ong!
Qua that, vi hnh anh ong ai ta xe tang thiet
giap, ta hieu sau hn cau triet ly cua nha triet
hoc co ai Aristote Ta chang bao gi tra xong
n vi cha me mnh.
Ch hieu, ao hieu tren manh at tham
am mau va nc mat cua bao the he Viet
Nam nay con co mot noi dung vt khoi moi
ieu ma sach v co kim ong Tay thng ban
en: Ch hieu oi vi cac ba me liet s.
Cau chuyen c g co nhng ngi con
nh anh la mot minh chng song ong ve
noi dung oc ao nay. Cau chuyen in am dau
an cua thi ai mau la, va giau chat trang
ca va giau chat bi ca, va roi pham cach cua
con ngi noi bat len cao vi vi trong hanh
ong ngha tnh theo nhp ap trai tim nhan
ai cua ngi thng binh, von la lnh trinh
sat cua mot trung oan tng 3 lan c tuyen
dng la Anh hung lc lng vu trang nhan
dan. Lam giam oc mot c s thng binh, anh
danh dum tien e giup ong oi cu, i tm c
gan mot tram ngoi mo ong oi roi a hai
cot ve que. Cau chuyen cam ong dng lai
18

than co lan loi

viec anh nhan phung dng mot ba me co ba

con la liet s: Me i, cac anh con a hy sinh
ca roi. Me cho con c lam con cua me, thay
the cac anh phung dng me luc tuoi gia. Ba
me liet s nghen ngao Xin c nhan chau
no ay, coi nh mot a con cua tui song lai.
Biet bao em thao thc, tui c nam ngh ngi
va c ao riet Roi me r nan canh tay anh,
ngc nhn anh nh thc nh m trong nc
mat. Cau chuyen ket thuc bang mot ieu c
cua ngi ke: c g co them nhieu ngi con
nh vay e vi i noi au tot cung cua cac ba
me Viet Nam.
Ch hieu ang m rong bien o cua no, va
v the, nhng cau kinh ien cua Khong Manh
nh Thien ha goc nc, nc goc nha,
nha goc than mnh hay Nha hoa thuan
em am, ben vng la goc re cho at nc
an ninh co the van ung song cha u.
ieu nay de hieu. Cuoc song khong ngng
van ong. ac biet la vi nhng bc tien nh
vu bao cua khoa hoc va cong nghe cuoi the
ky XX bc vao the ky XXI khien cho kieu
t duy tuyen tnh se khong phu hp na cho
mot thi ai phi tuyen tnh vi nhng bien
ong va sc manh vt troi bat ng, khien
cho nhng ai chan ch, con tin rang tng lai
ch se la s tiep tuc n gian cua qua kh, se
sm thay mnh hut hang trc s thay oi. Ho
19

cho tron ch hieu

buoc phai suy ngh lai: se i en au va bang

cach nao i en o, khi ma co le a qua muon
e tranh c ieu khong the tranh. Ch hieu
cung vay thoi.
Cuoc song ang m rong bien o noi dung
cua hieu, cho nen, trong s ke tha phai biet
chon loc va nang cao. Can lu y rang, nh a
neu tren: Van e ca nhan cong dan chnh
la van e nen tang cua xa hoi hien ai, cung
tren y ngha o, giai phong ca nhan la ong lc
tinh than cua hien ai hoa. Do o, cung phai
co nhng bien oi, theo o noi dung cua ch
hieu cung khong ng yen, dam chan tai cho.
Tnh oc lap cua gia nh va ca nhan ang dan
nh hnh va dan khang nh. Co the ay o
co nhng bieu hien thai qua, nhng qua trnh
nay ve c ban la ung quy luat. Ch Hieu
hom nay cung phai c van hanh trong quy
ao cua he gia tr o. Khong thay c nhng
bien oi ay, chung ta se lac hau vi cuoc song.
Song, neu khong nhan ra mot cach sau sac cai
gia tr mang tnh vnh hang cua ch hieu
trong cuoc song cua con ngi, chng nao con
ngi van con ton tai tren qua at nay, th
cung lai la mot hut hang nguy hiem trong i
song tinh than cua xa hoi. V, du cho bien o
cua ch hieu co thu hep hay m rong en au
th cai cot loi cua no van nguyen ven gia tr.
Cho nen khi ngi nhac s tai hoa biet Ta
20

than co lan loi

n hoa sang thm cho me, ta n chim

chieu hat cho cha (Trnh Cong Sn) th
chnh ngi nghe s thien tai ay a noi ho
chung ta nhng c ao tham kn va sau lang
trong long oi vi nhng ang sinh thanh, ma
vi ho, mat tri ch chieu sang cho moi a con
cua mnh. Ch hieu la mot gia tr vnh hang
la do o.
Nhan ngay Gia nh Viet Nam 28.6.2008

21

cho tron ch hieu

22

than co lan loi

23

cho tron ch hieu

heo quan niem dan gian, Vu Lan

la ngay xa toi vong nhan cho
nhng co hon. Vu Lan la ngay le
lay hieu thuan, bac ai lam muc ch chu
yeu. Chung ta khong ch danh tnh thng
yeu cho nhng ngi cung huyet thong ma
con hng en tat ca chung sinh.
Sau ba thang An c kiet ha(*), mua Vu
Lan - tc ngay ram thang Bay am lch co y ngha rat ln oi vi nhng ngi
theo tn ngng Phat giao. Theo truyen
thong cua Phat giao ai tha, ay la
ngay ch tang lam le giai ha (iem an
c tap trung). Phat giao con goi le Vu Lan
la ngay hoan h, Phat t va khach thap
(*) An c kiet ha: mot thong le cua cac ao s An o
chon nhng thang ma gio an tru mot ni nhat nh
e bao ton sc khoe va tang cng ao lc.
24

than co lan loi

phng en chua tng nh, ton vinh cong

n sinh thanh dng duc cua cha me, cau
nguyen cho vong hon ngi than va cac co
hon thap phng c sieu thoat.
Bao hieu khong phu thuoc vao ieu kien
vat chat nhng oi hoi ngi con phai co
long nhan nai, tnh thng va tr tue. Moi
ngi con co the sm hay muon hoac khong
bao gi hieu het ve cha me, nhng y niem
ve ang sinh thanh luon ton tai vnh vien.
Ch hieu, the hien tam c moi con ngi,
tuy nhien trong bai viet Nhn ky me, Hoa
thng Thch Nhat Hanh lai nhan nh:
Ngay Vu Lan, ta nghe giang va oc sach
ve ngai Muc Kien Lien va ve s hieu e.
Ta lay Phat cau cho me song lau, hoac lay
mi phng tam hng Tang chu nguyen
cho me c tieu dieu mien cc lac, neu
me a mat. Hieu thao xuat phat t tnh
thng, neu khong co tnh thng, hieu ch
la s gia tao.
Ngay nay, s tac ong cua khoa hoc ky
thuat vao i song xa hoi a tao thanh
nep song, nep ng x mi, song Phat t
van khong quen en chua le Phat trong
dp Vu Lan. Ho cai len ngc hoa hong (hoa
hong trang danh cho ngi mat me, hoa
25

cho tron ch hieu

than co lan loi

hong o cho nhng ai con me), cung tung

kinh Vu Lan Bon, nghe giang ve nhng
tam gng hieu hanh, cung dng Tam
bao, quy hng cong c, cau nguyen cho
cha me, ong ba, to tien...
Mua Vu Lan en, nhng ai con cha me
nen danh thi gian ben cham soc, chuyen
tro. Hay dng cuoc song ban ron lai e co
dp bao hieu cong n sinh thanh.
Y ngha mua Vu Lan ngay nay khong
con danh rieng cho nhng ngi theo ao
Phat ma a tr thanh net ep trong van
hoa Viet Nam. Vu Lan thieng lieng bi no
la cai ron ket noi cha me i nay vi cha
me i sau hoac trc, ket noi ngi song
vi ngi chet, ket noi nhng ngi xa la
vi nhau bang tnh thng, s bao dung.
Mua Vu Lan nhac nh chung ta hay ng
quen cai goc cua mnh!
SONG ANH

26

he ky th 17, lang Van Ha,

nay thuoc xa Thieu Hng huyen
Thieu Yen, tnh Thanh Hoa, co
ong Nguyen Quan Nho la ngi noi tieng
thong minh, tai gioi, thanh liem, chnh trc.
Than phu ong Nho mat sm. Ong Nho nen
ngi c hanh la nh cong lao day do cua
ngi me. Ong thi o tien s, tr ve lang
vinh quy bai to, vong long rp tri. am
rc ong Nghe a ti au lang, nhng me
ong van iem nhien vt beo. Khong phai
ba khong biet con trai thi o. T may ngay
trc, lang a don dep ng sa, chuan b le
on quan tan khoa. Ba van nen long khong
lo ra ve kieu hanh, van gi nep song bnh
d thng ngay.
Mot phu n hap tap chay en goi:
- Ba i, quan Nghe a ve gan roi. Ba ngh
27

cho tron ch hieu

tay, ve thay quan ao i, keo chc dch va

quan gia phai i.
Ba cu van ung dung:
- The a, nhng ch c e toi lam not
a. ang d tay ma! Con toi no o ong
Nghe, cung ang mng lam ch! Nhng
chang biet no con nh canh vt beo nuoi
ln khong?
Ngi hau cua ong Nho voi chay ve bam
ong. Nguyen Quan Nho hoang s, voi bc

28

than co lan loi

xuong vong, ci ao gam, chay en ao tm

me. Ba me a cho ong cay sao va bao:
- Con gat not am beo ngoai xa kia
vao e me vt cho ay ro, roi me con ta ve
an mng cung khong muon.
Nguyen Quan Nho vang li me. Vt beo
xong, ba mi cung ong ra nh d le. Nhieu
ngi kham phuc ban lnh cua ba: Ay co
me nh the, con mi nen ngi c. Quan
Nghe lang ta thanh at la ung thoi. c
hien tai mau kia ma!

29

cho tron ch hieu

than co lan loi

Sau o, Nguyen Quan Nho i nhan chc

xa. Cuoi nam, v khong ve lang c,
ong sai ngi ve tan nha bieu me tam ao
lua. c vai hom, ngi hau tr ra mang
theo mot nhum tro c goi ghem ky cang.
Ngi hau cho ong biet ba cu a ot chiec
ao, gi lai tro va dan phai noi lai vi ong:
- Con mi ra lam quan cha bao lau, a
co ao lua gi ve cho me. Neu con lam quan
hang chuc nam th se gi ve bao nhieu na.
Me nha lam lung u an, can g en cua
con v vet. Con a hoc sach thanh hien, at
biet cau: Lng bong cua quan la dau m
cua dan!
Nguyen Quan Nho s lam. That ra chiec
ao la lng bong cua ong danh dum e
may cho me, ch i lam quan cua ong
van trong sach.
Nguyen Quan Nho tr thanh v te tng
c thien ha ca ngi chnh la nh s day
do nghiem minh cua ngi me.
VU NGOC KHANH
(Van hoa gia nh Viet Nam)

ua Thai Ton m mot chuyen

vi hanh(*) e nghe ngong
trong dan, xem cac chuyen
trieu nh co g thuan, nghch vi long
dan.... Vua nhan thay neu i vi hanh ca
oan ngi nga se khong che giau c
tai mat ngi dan nen quyet nh ch cho
Tran Thiem va Tran Khue nh thap tung
ong. Vua khoac vao mnh chiec ao thng
dan cung hai tuy tung ri hoang cung. i
hoi lau, moi ngi dng chan ngh tai mot
quan ven ng. Chu quan, au quan khan
tang, be ra mot vo ru thuoc va noi:
- Xin c phep noi vi ba v khach quy.
Trc het, xin cac v cung gia chu toi, cau
cho linh hon mot lao ba thon chung toi
(*) Vi hanh: Cai trang i ra khoi ni , khong cho ai biet
(noi ve nhan vat quan trong).

30

31

cho tron ch hieu

mi qua i. Cu hng phuc

tran gian ung mot tram nam.
Chu quan noi ti ay, thay
tro Thai Ton a mat nhn nhau
nh e hoi: V sao ay moi ngi
eu cht(*) khan tang?
Tran Thiem len tieng:
- Xin cho hoi them, lao ba c dan
lang quy trong hay co nhieu con chau, ma
toi thay moi ngi eu e tang?
(*) cht: Quan chat khan tren au.
32

than co lan loi

Chu quan tha

khong va ke:
...Cach ay 50 nam, co
mot ba goa 50 tuoi, nuoi ba a
con coi cut, chang may b om liet ging.
Ngi con ca phung dng lau ngay khong
chu noi, anh bo mac khong thuoc thang
san soc g ca. Ba lao buon nen co oi li la
33

cho tron ch hieu

mang. Ong ta hon hao cai lai, roi dng mot

tup leu ngay canh rng pha chan nui. Ong
ta khieng ba me len rng, at len chiec
chong trong tup leu ay... Dan lang biet c
em trnh xa trng. Xa trng bat ngi
con phai a me ve phung dng, sam le
ta tri at, than linh, xin loi vi dan lang,
v anh ta a cha ap luan ly xa hoi. Ngi
con ca khong chu nen lang uoi ong ta i.
Dan lang tnh nguyen nuoi ba cho en man
i, khi nao ba chet, lang se lam ma chay
cho ba, ca lang se e tang va cung gio ba.
ung nh vay, 50 nam qua, lang a e ra
nam sao ruong, chia ra moi nha cay mot
sao, luan chuyen nhau, nhng phai cham
bon cho that tot. c bao nhieu thoc em
en tan nha cho ba chi dung quanh nam.
Nhng ngi con th khong phai lo nuoi ba.
Ngi con ca vai nam sau hoi han quay ve
nhng dan lang khong tha th. T ay ong
ta biet vo am tn, khong biet lu lac phng
nao. Mat mot ngi con, nhng lang gn
gi c thuan phong my tuc. Suot 50 nam
qua, trong lang khong he co chuyen con
chau dam cai lai ong ba, cha me, hoac l la
phung dng cha me luc tuoi gia.
Nghe xong, vua Thai Ton ngam ngui
34

than co lan loi

bao Tran Thiem a cho chu quan 2 nen

vang. Nha vua goi ong ta en va noi:
- Anh em chung toi nhan qua ay c
nghe ke cau chuyen ve lang ong, that la
cam kch. e to long hieu knh mot my
tuc ma dan lang a co cong gi gn, chung
toi xin gop 2 nen vang, nh ong chuyen
cho xa trng, noi rang ay la le vieng cua
khach qua ng. Xin dan lang cau sieu
cho lao ba trong ky bach nhat(*).
Cam 2 nen vang trong tay, chu quan
lang ngi i v cam kch tam long thm
thao cua khach.
Mac Tran Thiem nai ep, chu quan nhat
nh khong chu nhan mot ong nao tien
cm, ru phuc dch.
Ra ng, vua toi ban mai chuyen va
xay ra trong quan.
Nha vua noi:
- Ta cha tng nghe, ch cha noi g ti
chuyen c thay au lai co mot phong
tuc ep nh the! Ta ngh, trong lang o at
phai co ngi hien mi gay noi phong tuc
ep nh the.
Lat sau, vua lai noi them:
(*) bach nhat: mot tram ngay.

35

cho tron ch hieu

- Chuyen xay ra lang nay vao cuoi i

Ly Anh Tong. Chao oi, nha Ly a tao ra
khong biet c man nao la cot cach sau xa,
ep e cho nen van hien nc nha.
Sau khi tr ve nam quyen binh trong
trieu, vua Thai Ton nh lai viec nay va
truy phong cho lao ba hai ch Tiet hanh,
ban cho ca lang o mot cai ten goi la Hieu
thon va bon ch Thien tuc kha phung
co ngha la tuc tot ang khen. Nha vua
cung trch ra cho lang nay nam mau ruong
goi la Hieu ien dung vao viec nuoi nang
nhng ngi gia ca khong ni nng ta.

than co lan loi

Gng hieu thao

toa sang

(Lc trch Bao tap cung nh - Tieu

thuyet lch s cua HOANG QUOC HAI)

36

37