Professional Documents
Culture Documents
tq
YAz cUHoeui
J,o() r g t'!
). Osmanh
rrr _ I
r z
f OptUm I aplslrun
.
r:t
lrYflml
G :ff*,#;:#l;if
::liiil:ileilJ;
(152G1566)'tn saltanat pllanna d0n0p bakarak nsnr eciebiliriz. XIX. niryrldaki siyisi modernieeme-
u$: n, le n mat!0biyetlenn tesiri altrnda kalan Q56anh Tilrkleri, ilk defa Batrrun
tistiinlii!flaiin fark:na vard-rlar; daba sonra yaprlan
reformlar, 6nce askeri, billhare XIX. yiravrlda idAti
sAhada, gitglde artan bir Sckilde Bau nuf0zundan etkilendi. Devlet ve tophrm telikHlarindeki temel bir
de$igmeain e;lik ;tti$i kararh
"e kesin modernlegme
hareketi, Bidnci Diinya Savagr'ndan solua milli inkilipla bqla&.
arasrnda Macaristan'da
iistyapst.
.r,rtare dayan-
makta ve bu siyAsi
- dni yapt, suitan-halifenin rhsmda doruk noktasma ulagmip bulunmaktaydt.
Osmanh htlktlmd/irrmn bu mevk-ii, bukiimdann iktidinru zayrflatan ve sonunda modernlesme]'e Oncilliik eden geli5meler, bu denemertin ana temasml tqkil
edecektir.
I) Osmanh Hiikiimdin
Ye Osmanh Toplumu
Halil
ir.[cx
3n
d"
"Tlre ltiature
of
PoliffiI \lfuiatioa
UrA\)
Traditional fuiety:
Jryu nd
Tut*,cy,
R.E. Ward, D.Rustow, hincercn Onive.siry P,arl.,
I*51, ,s.42-.53.
)n
Osmanh der'
let adamr ve drihqisi Tursun Be'y, toplum iiyeleri arasrndaki uyumun, her ferdin roplum lginde kabilivedle
'le'rla ydnairni, iki ydnlil bir mueyyide giiciine slhipti: H0kilmd.lr etcritesi ve hikimiycj ile lctial'
elzemdi.
rini betirleyebilmek
bydi. O,
iEin mutlak
gelirlerini ve ordulanru artnp gUclendirmeli, bOylebir buttn olarak halkn emniyetini ve nizAmr satlanp pekistirerek topl',ma hizmst ctmeliydi. Tursun
By'in na-otrki delilleri, aFkga, ber toplumun, mutlat gtce ve geriatin drsrnda kAnunkr ve nizamlal
vaz'edebilme yetkisiDe hip bir sultana ihtil'aglan
ce
getirdiler. Onlar bunu, ilgi Cekici bir gekildg fethedilmig topraklardaki her turltl aristokrasiyi tasftye
ederek,
sarayda efitim
g0rm['5 kullan getirerek ve ulemayr kendi hizmetlerine alarak bagardrlar. Sultamn kullan icr6 yetkisini
kullanma, ulemi ise biitirn huk0ki ve mili meselelerin yOnetim ve denetimi de dihil, kAnunlann uygulanmasr ile gOrevlendiriJdiler. Ydnetimia her iki
kesimi, merked h0ktnctc baEI, fakat birbirlerinden
baSmsu idi. Bir vilinin, zultan tarafrndan t6yin edilen bir kadry'a emir verme,vetkisi yoktu. Bu kesimler arasrnda bir anla5tnazhk grkmasr h6linde, kor,u
do[rudan dofruya merked hUk0mete havAle edilir(') Bu Azdeyis ktsoca, hilktimddnn askerciz gtict) olamayaca[mt; paro olmadrP takdirde askerin beslenemeyreEini;
reb'ut m:ilreffeh de[ibe poranm olomoyocapm ye halhn
rqf1furun da anmk oddletle xtlanocastnt vurgulamaktoydr.
manb toplumu,
srmflardan
lerine
t^"Am bL tahsil g0rd0}1en soDra s.ultonrn bcrfitm'elde edebilenler (ulemi), askeri smrf mens0bu
olabilirlerdi. S6zun krsasr, kisinin toplrrm iqindeki
mevkiini, sid ece sultanrn iridesi bel,irlemektcydi. Crerileme d0neminde Kogi Bey ve onun gibi d0g[nenler, devletteki gdztilmenin ana sebebini, bu temel
kAidenin ihmal edilerek, teb'arul yenigen ve,ra dmarh
srrufina girmesine izin verilmesinde g0rmiiglerdir.
Osmanh teb'asr, vergi mtikellefiyetlerine gdre, her
biri farkh $attide ohnak tlzere, srasryla mtislim-gayrt s1ii5lim, Sehirli-k0ylil, yerleEik-gdgeh smflanna aynhyordu. Vergi vermek, gergekten de kisinin statustintl belirlemenin en milhim g0stergesiydi. Kamu
hizrnetlerini yerine getirme karSrhtsnda, belir[ bir nisbette vergi mu8fiyeti tarunan kimseler, gergekte, her
ttirlti vergiden muAf olan eskeriler ile suadan teb'a
arasrnda orta bir struft olugturuyorlardr. BtlyUk ktsnunm miri arazt iieerinde, tasamrf hakhna siltip ola-
31
YAZ GUNDETII
tabi tutulmuglardr; bunlann her birinin igtimAi mevkileri, 0dedikleri vergilere gdre belirlenerek ditzenli
arah klarla Tahri r De ; terlerine k aydedili;*ord u . Kdy-
gehirlerde
yenigeriler, dahili ve hirici bir dtigmaru bertaraf etmek iqin her an kullarulabilmekteydiler. Aynca yeniqeri garnizonlan, viliyetlerdeki bel[ baSh kaleiere
yerl6tirilmigti. Bu yenigeri gruplan, buyuk gehirlerdeki kaleleri ele gegirdiler ve hic bir kimseyi, hat-
de
buraiara sokmadrlar.
lVlerkezi
otoritenin zayrfladr$ dOnemcie yenigeriler, Kuzey Afrika, Baldad ve Belgrad gibi imparatorlulun uzak
bdlgelerine kadar, her tarafta ydnedmi ele geqirdiler. Bagkentte de iktidAra kimin geqccelini tiyin ede-
iyice
nif
$imdi de giiClii bir miitegailibc srnllt olarak iyAnlann viliyetlerde nasri ortala grktrkiannr tetkik edelim. Osmanhlar, geleneksel olarak gehirlerdeki sanat
erbdbrna ve tiiccirlara farkh ve itibirh bir smrri bahSetmis ve aralanndan en n0fOdu ve varhkltlannr bu
topluluklann abii onderleri olarak ammrSiardl. Ahi
birlikleri ismi altrnd a orgaruz* olan sanat erbibr, XilI. ytirznldan itibAren Anadolu'da qok mrihim iqtimAi ve siyAsi roller oynamtglardr. Ahi onderleri,
birqok Anadolu gehrinde ydnetimi eilerine geqirmiSlerdi. Osmanhlartn merkeziyetqi ydnetimieri altrnda
ahilik, adrm adrm zayilayarak basit loncalara d0niigm0s, fakat her bir lonca, kendi kAidelerinin uygulanrnastna nezAret ve yetkiiiler 6niinde kendilerini
temsil edecek olan kahyi isimii imirierini seqme hakkrru ellerinde bulundurmaya devim etmi5ierdi'
hassa gerqek
ker:Cllerine
gelmigti.
miyun ula5sa, beldenin kadrsr, gehrin iy'in ve egrillnr, lonca kahvilarrnr ve imi.mlannr toplantrl'a
qa$rrmakta.'*dr; gtinkrl. Osmanh kavnaklannda ificie edildifi gibi, "1'aptlacak olanr sdyleyen ve yapan,
haikrn temsilcileri ve vekilleri bunlard:". Halk arasrnda. bUtiin bir beldevi tenrsilen bir kasaba kahyisr
vc aynca her mahallenin bir temsilcisi, Oteden beri
segiimekteydi. Mahalli egrifa, gehirdeki selyid ve 9eriilerin reisi olan nakibti'l-egrdf ve bem rnahalli trie m:'nrn reisi, hem de $eyhulislAmrn mahalii mti,rnessiii
oian rniift[ dahilCi. Niifudan esis olarak dini vazifslerinden kaynaklanmakla ber?ber, egrif um0mtyei ie ioplumun zcngin uyelen arastnda yer ahyordu.
i e en
Daha 6nce is6ra edildi$ gibi, imparatorlutun verF ve toprak sistemi. 1595-1610 pllan arasrndaki bu-
iiik
kargaga
1a vergi miistahsilleri olarak miri topraklan tasarruf eden timar s6hiplerinin yerine gegerek, t3,s136.
vilisi
ve ka-
A1-olar, sen'etlerini ve giiglerini, iltizAm yoluyla olduf,u kadar, miri topraklan kiralamak suretiyle
de artr&lar. Bu ttir topraklann geniS bir bttiiimLnun timAr sihiplerine tahsis edilmesinden vazgegildi; sdz konusu topraklar, devlet tarafindan Ayin ve
rfa
irdala beriber zikredilen efalar, tagradaki daha kUEiik iyinlar demek'-ir). lmparatorluktaki tanm topraklannrn 9o S0'sinden fazlasr, devletin keodisinin
kira-va
bu','[vgp para ihtiyAnm sa$amak iEin viliyetlere payia;:;rrlan olafaniist{r vergilere oldukga srk baglurdu.
ts,-r husfisi ve mahalli masraflar iiin konularr vergricr. a1'6n ve egr3,f meclisi tarafindan muaryen gahrs-
'
:l.rktedir ola-
33
YAz cUnoemi
kez sadec o ayintn aqm derecede giiclenmsine IU. Selim, idarecilik, mfi arAzinin kiracrlarr olan
yol agtl. Giiney r\rnavutluk ve Kuzey Yunanistafl'rn ayanlar, tedaviildeki para ve uleminm statUsit lte
ilgergek hikimi olan Tepedelenli Ali Pa'a, d.yin men- gili rslahat fermanlan da srkardr; fakar brirtn bun.
lar tamemiyle geleneksel Cizgiled takip etti.
5e'li bir pa;anrn en me5hur ornegini
!u
olufturur.
yeniseri, rJreme
Arasrndaki lktidir
lg07 ve tEog ihtilallerin.in
-":..AJii
Miic6delesi
krsa bir tasviri, XIX.
i.r","il.r"l";;;";
,i.
ltl.
Seiim, o,.
ffi:i,:?,'J:il.'*11*T::,l:?ff#ilii#*1fi1,i:1,1;
yaraur. Dinen kabul gormt gelenekreri remsil ecen
ulema, umm0mivetle kendisine muhilifti' Re formlar,
III. Selim (1789-1807), Osmanlt-Tilrk BatrLlasma kilerinin sebeb-i hikmetini agrklamak ve hakh goshareketinin babast ve d!-let igindeki um0mi rcform- termek igin, daha ziyide Seriare bagrtrmaktaydrlar.
Iann temsilcisi olarak teEkki cdi[r. Q gergekten de
selim'e muhilcfa edilrnesinin Scrgek sebpleri'
Batl medcni).rrinin muhtelif cepheleriyle yakrndan
sosval
orta$da bulunmaktavdt' onun' dolrudan
gilenmisti- lrr. sctim',,, rtsl
dogruva kendinc ba$r nizimi bir ordu meydina gcBekir R6trb tr"noi' r,.noiJn.'
lirme cabalan' bir hraila' venigerilerin ve diler ta'
idari muesseserrre iriu
raftar
dvinlann devlet ictrisindeki hikim mevkilerini
manda posta to,..,lJ "r"r"r,
rt".iJi".r"t'Eii
tcbdit
ctmektevdi'
Avnca' almrs olduru mali tedbir".
il-
a;'ti;;;"i#;;il
,;;;;|*t
;.br:;;i.;;
;
,.:
t"n,",
knorojik ve sosyal
;.;:
"it*.i.Ja-"il;d."
ruath bir rapor suDdu. Selim, Bao baikentlerine tdte
ol-
enili yeni elgilerine, bu devletlerin askeri miiesseseleli kadar idari miiesseselerini dc incelemclerine Selim, yeni orduyu finanse :tmek igin hed-t Ce'
dair musber talimatlar verdi ye elcilik memurlannrn di:d'i kurup miri)" ait arazirir miihim bir krsmtntn
gelirlcrini bu hazineyc rahsis etd. llave ka!,naklar sal'
Ba$ dillerini oErenmelerini vc faydah teEkki
leri her,.eyi tetkik etrnelerini tefvik eni. Osmanlr
lamak igin de gegitli vergilerin Disbetlerini yiikseitu.
led'ndc reformlara ba5lamadan 6nce, aralannda Ara.lannda memuriyet, muanyet veya timar teYcihyin
ttikDcv-
eski hAlin: gctirme ve Karadenizin kuzelindeki mus- pllnladrg bir suada, Balkanlardaki Ayinlar EdirDL
lijmanlarla mesk0n topraklan yakrn bir geqmi5te zap- de topland ar ve onun daha fazla ilerlemesinc kltrF
teden ve gimdi dc bizzat lstanbul'u tehdit edn Ruslan gktrlar. Muhefazakarlar, :ibrk yeniceri agast yetri
ged piiskUrtmek kararnda olmasr idi. Onun devle! Sadrazan Hilni Pa5a ve tutucular tarafindan dcs-
anlay5r da atalanrunkinden gok farkh defildi. Di- teklenen bir falatik olar xJ"-btilislam Ata'ulah Ef@'
ger bir deyigle Sclim de, ordu olmadan iktidar ola- di'nin liderliEinde iktidarr derhdl ele gcirdilcr'
mayacagrru, yeterli glir kaynaklanndan mahrum bir Yeniqerilerin Nizim-r Cedid'e muhdlefetlerinin scbcol
ordudan bahsedilemeyecelini ve teb'a arasmda adalet !.eterince anlas abilmekredir; zira, yeni ditzcn' kcD
ve rlah olmaksrzrn servetten soz edilemsj-eceEini id- dilerinin imha edilmesinin vasrtasrrdan baska bil tsy
kabve
ls-
34
okumaktaYdl.
1807'Cc
I'enigeri 1'anraklart, reformcu sultana karSr ayaklandrlar. Biitiln yenigeriler, ulemA ve lstanbul halkr, yi.ni
NizAm-r CediC'i, bu giyeyle oluSturulan hazineyi ve
gdzdelerin uygulamalanni yiinirlUkten kaldrrmaya
qahtan herkes, onlara katrl&. $eyhulislAm AtA'ullAh
Efendi. sultamn tahttan indirilmesine diir bir fetvA
verdi; bu fetvida $eyhiilisl6.m, Selim'in, sorumsuz
ki;ilerin iktidan gasbetmelerine ve ele eegirdikleri gucri miisliiman balka kargr kullanmalanna ses grkartmadrp iqin hanfeUle ISyk olmadSm bildirmekteydi.
Asiler, yeni sulran IV. Mustafa ile, geqmis faaliyetlerinden dolayr haklannda tikibit yaprlmal'acalrnr
remin eden bir antlagma 5'aptrlar; buna mukAbil artrk hiE bir s0rette devlet iglerine kangmamayr taahhUr etmekteydiler. Soz konusu tahlilcimiz, sultan
iaiafrndan bOl'le bir taahhutte bulunma hidisesinin,
Osmanh ti,rihinde egi gOrtilmemig bir gey oldutunu
soyler. Yenigeriler ve onlann muhAfazakir miittefikleri,5imdi artrk ycinetimin tUmUmUn kon',ioltin[i ele
gegirip Selim taraftarlanm tasfiye etmekle mesg0l idiier. lr{usrafa'run otoritesi, sarayrn duvarlan drgrnda
hissEdilmemekteydi.
Ayinlar, iktidAn yenigerilerin eUerinden gabuk aldrlar. Eskiden Ruscuk 6yinr olan
Alemdir Mustafa
Pa;a'nrn Onderlitinde, Rumeli i.vdru, o srrada Tuna'da bulunan imparatorluk ordusu ile birlikte bagkente kargr harekete gegtiler. AJemdAr, isnnbul'u ele
gegirdi; I'eniqeri elebaglanru ortadan kaldudr ve tahta
tekr6r Selim'i gegirmek istedi. Bu srrada Selim'in katledilmig oldulu anlaprhnca, Alemdir, II. Mahmud'u
.;ultan il6n etri ve kendisi de Sadrizam ve diktator
tiyin
tezkeresinde, kendisinin,
u1'gulamak
hus0sunda Cok
aErr.
l..ik bir
_ ilbirlili I'apmrglardr.
;,,,t;1r;1.:, - i. .;.i.,.
mer,:,:,:i i6.itttiirti kontf,.f altrnf :r!;ir:r\ r; r,iii.,'eil.' :Cek: r:erkilerini garal-,rr :tmek arzuslr;,la gericileCirirr tit'ar:ran, rt-!-1lrinl.;r1
glli
beSinci
otoritesini. nizimr ve cmniveti korumayr tahhirt ettikleri; devletin de kendilerine kargr alnr gekilde dar ranacalr; merkez ve taSra vezirlerinin, antla5ma
gartlanna ri6yet eden ve kinunlara saygr gosteren
6y3.n "binedin"lanna kargr bir saldrrr ve ki.nunsuzluk t'ukfibulduiunda, bu haksrzhlr def'etmek igin,
ayru fkilde birlikte hareket edecekleri ifAde edilmektedir. Aynca, "haneden"lar, kendi idi.releri alrrndaki
iyin
ve ileri gelenlere kargr keyfi bir harekette bulunmayacaklanru; bir 6y3.run sug iglemesi durumunda, merkezi hUk0metin izni olmadan ve sorusturma
yapmadan cez6Jandrrma yoluna gitmeyeceklerini taahhiit etmekteydiler. Her bir "hinedfn", yekdilerinin kontrol si,hasrnm srnrrlanna saygl gostermeyi,
bu srrun ihlAl eden birine kar;r birlikte hareket etme-r'i kab0l ediyordu. Sened-i lttifek'rn 2. maddesinde, Syanlar, kendilerinin ve hAnedanlannrn rarhlr,
devletin varlr$ ile kAiir, olduitrndan, gevrelerine topladrklan askeri "devier askeri" oia;-ak yazacakla^nna, giyet bagkenttekiocakii askr,-rler bu duruma kargi
grkacak olurlarsa, ittifik hilinde onlarrn kargrsrnda yer alacaklanna soz veri,v-oriardr. A-vnr maddede,
sultan nimma, viliyetlerde cievlet vergilerirun toplanmasrnda iSbirliEi eurqi de taahhtit ediyorlardr. Ayrrca, kendi idireleri alrrndaki halkl [oruyacaklanna;
devlet, vekiller ve ta5ra i1'anlarr arasrnda aktedilecek miizi:kereler sonunda haksiz vergilerin kaldrrrlmasr iEin ahnacak kararlara riiyei edeceklerini temin
etmekteydiler (Madde 7).
SOz konusu vesika.
Cerc
Q..
YAz
cunoeui
ba5-
Sadrizamhk ve $eyhtilislimhk rraki.ryrrna gegen herbir kiri tarafindan imzilanacak ve bunlar, senet hukumlerinin harfi hart-rne yerine getirilmesine neziret
tana verilmigti.
strurlama
hinedinlar merkezi otoriteyi ihlil etmedikleri mriddetqe, ydnetimin onlann mevkilerine ve yerleqmi5
haklanna say$ gdstermek zorunda oldu$r1ntl 39t1'
ga belirtmektedir. Aynca, hinedinlar ve devlet ricili, sultanrn hUkffmetinin tiyeleri de dihil, belge
ganlanmn ihlil edecek olan herkese kargr m0gterek
harekete gegme hakh kazanrnrSlardrr. .{. naddede,
"saddret makAmr da klnun dr,.r irtikAb ve irtigida
bulunursa vevi devlete zararh kotti iSlere kalkrgusa",
herkese. onu divi etmek ve s0iistimallere engel olmak yetkisi vermekteydi. Fakat, snet, bu t0r bir d6-
bir
husfisi tetekkiil
IV. lmparatortukta
Sultantn
gelmis olan yenigerilere dayanabilirdi. Bununla birlikte, l8l2'de Rusya ile yaprlan bans antlatmastrun
hemen ardrndan lvtahm0d, tasradaki belli bash Ayinlan tasfiyeye baSladr. Bunlardan mukivemet edenlerin bir krsmrnr, civir vililerin komutastnda.
bulunduklan bdtgelere askeri kuvvetler g0ndermek
s0retiyle bastrrdl. lvtahmud, dilerlerini de, onlann
bizzat boyun elmelerini ve erkek evlatlanntn daha
mutevizi mevkilerle yetinmelerini sallamak igin un'
vanlanndan ve kira akitlerinden do$rudan dotruya
mahrum etmeye muvaffak otabildi. Fakat l82l !"thnda ayin kokenli pagalann en n0f0zlusu olan Te'
pedelenli Ali Pasa, gergekten buyuk bir direniSe 3e;e'
Onun isyintnt, Yunan isydru rikip etti.
Mahm0d'un serkeg dyAniara karqr yiirtittrilii m0cidele, bir gof,unun malintn mrilktlntin eiinden absmasl ve vilSyetlerde hiikrimdir ororitesinin hemen
hemen yeruden tesisiile neticclendi. Siz konusu iyinlann yUzlercesi, yine de rnahalli idirelerin ba5rnda
buiunuvor ve kiraladrklarr genig topraklan tasarru-
sAhip olacaktr.
YeniEeril erin imhAstndz n once, bunlar tarafindan
cisteklenen Hilet Efendi, bilfiil devlete hakim oLnup
b ulun uyord u. )'eni gcrilerin imhisrn dan sonra, Selim
zaminrndan kalma bir reformcu olan Hiisrer''g yeni
bir ordu
t6kil
niD bir ilrtinii idi. Bu sistemin, sultanrn mutlak otoritsini hakim hlmakta son derece gUvenilir bir visrta
oldutu, XVI. yuz)"I baslannda Kemil Paga-zAde tarafrndan aqrkF belirtilir. Sdz konusu sistemin son
Ali,
ke[ bir is-v6.n gkard. Ali PaSa 1833'ten bu yana, btitun gUciinU impaatorlu$un Asya'daki viliyetlerine
vayma)-a y0neltmigti. Mehmet Ali PaSa'nin niiffizu,
\lahm0d'un reforurlanna karpr olan 6l'dn ve muh6fu*er kiitlelerin kendisine sempati duyduklan Anadolu'cia bile hissedilmektel'di. l\{.AIi, lE33 ve 1839'da
bir reformcu neslin ortaya gktrg dOnemdir. Hiisrev Paga gibi askeri reformculardan tamamen farklr olan bu insanlar, Avrupa ba5kentlerinde
i'adfe gortirken, milletlerarasr ahviili ve Batrh dev-
iEin yeni
ietlerin btin;-elerini 1'akrndan tanr)'an betli bagb diplcnatlardr. Bunlar, ulemd ve askeri srruf gibi Osmanh
Devleti'nin asrrhk biirokrasisini'olugturan srnrflarrn
drsrnda riEtincri bir srnrfr olu$turuyorlardr. Etitimleri, :opunlukla kul sistemi iqinde yetiten askeri ztim-
d[i
pag3'n'r:
rirkutucu basa.rlan ile karsrlaSan II. Mahmfid, Batrb gUglerin sempati ve giivenini kazanmamn ve Or*
manh ydnetiminin modernlegmesinin liie0munu
gOren reformcu diplomatlaruun tavsiyelerine kulal
verdi. Bu tavsiyelere uygun olarak l83l'1E38 ydlar
arasmda, BatrllaSma)'a doEru ilk kesin adrmlar oierak g6nilebilecek bezr idriri ve igim6i reformlar b4.
latu. Devlet dAirelerinin ve bir baSbakanla bakanlar
kurulunun t6kili, askeri ve sivil reformlar igin iki
yUksek meclisin tesisi, devlei mernurlanrun mualya
bir maa5la istihdAmr, modern posta sen'isi ve dindi
gr meslek okullanmn kurulugu, kryifette ve daric
Ali
ki ba5ansrndan sonra, II. lr{ahm0d iizerinde gittiiLge artan bir nUf0z ka"an4t ve onu, Mrsrr'rn siyis
gelecepinin, nihdi olarak, Avnrpa baSkentlerinde btlirlenmesine ikniya muvaffak olabildi. Ona gdre, O:manh Devletinin bekAsr, Avnrpa Dwletler licplulu-
moden-
Ii.
sonra, en
nunu,
mekteyiz.
37
YAz
cUxoeui
n kargdalacak kinun tasanlanru ha-arlayacak ve bunlansrrasr ile tasdik ve ilin etmesi iginsultana sunacaktr. BiitUn kinun tasanlan, tslim'r, devlet re;-
5eriate
38
me'vcut oldr:. Bu
tik iktiddn iizerine smulamalar koymayr diigiinmUptu. O, Palmerston'a gonderdigi l2 Alustos 1839
tarihli mekt0bunda bu diigiincesini S0yle dile getirii:
"Avrupa iktidirlan, Yenigerilerin ortadan kaldrnhgrndan beri Osmanh hiikiimdirlannrn sahanatrntn
tedricen hangi dereceye ula5trgnr bilmektedirler...
Son derece gtiglU komguluk itibinna ragmen, Avusturya ve Rusya, sebep ne olursa olsun, Enak ve Srr-
g.erekir ki, gayr-i mtislim teb'a, e$itlik, hurriyet, muhriri)'et, vergilendirmede reformlar ve toprak mUlki-
din
tirmek igin aldrEr tedbirleri incelerken, onun bu konudaki samimiyetini de gtirebiliriz. Regid, kAnun
hAkimiyetini, siiratle bir cezA )'asasr yalrmlamak s0retiyle, realite hiline getirmek igin gevk ve gayret
gosterdi
\'iliyet
teb'asrnrn, bilhassa gayri- miislimlerin, mahalli idarclrrCe ilk defa bir soz hakkr elde ettikleri s0ylene-
t'ilir;
s0iistimillere asl6
Vil6yetlerde idire meclisleri kuruldu; bu meclislerin tiveleri vdli, iki k6tibi, kadr. milftil, mahalli asr.eri kumandan ve dort egraftan oluguyordu; $Ayet
riliyttte Hrristilan bir cemaat ms/cutsa metropolit ve
;leri gelen iki Hrristiyan gahrs da meclise iStirdk edivordu. Ir{eclis iiyesi olan egrAf, halk tarafindan segiliyordu. Vildyet meclisleri ve bu vild-v-etlere tdbi olan
kasabalardaki daha ktiEtk meclisler, btitun iddri konulan serbestqe tartrgmakta ve cezd mahkemeleri gi:i toplanmaktaydr. Meclis-i Vili-n Ahk6.m-r Adliye,
:u'meclisler igin ba5kentte bir temyiz mahkemesi
clugturdu.
-eergekte
memurlardan, ulemd ve egrAftan olugan ve kadr riiisetinde toplanan eski eirif meclislerinden biraz da-
Htik0met, GiilhAne Hattr'nda yer alan prensipIeri, bUyUk toplanular tertip ederek halka duyurmalan igin viliyetlerdeki memurlara emirler gOnderdi.
Balkanlardaki bta b0lgelerde kdyl0ler, reformlann
neticelerini g6rmek bus0sunda o derece sabrsrdrk gOsterdiler ki, gok teilikeli hareketlere girigtiler. Tanzimat'ln, iizerlerindeki vergi yiikiine herhangi bir tcil
gOztim getirmeditini gOren Nig civinndaki Bulgar
39
YAz
culoeui
Bu b6lgeCeki zirAi topraklann go$u, esAs olarak devletin kendi (miri) topraklanydr. Fakat mahalF miislUman afaiar, bu topraklan kiralanak husffsunda
hus0si haklara sAhip idiler; gerqekte ise, buralan ken-
di malikineleri olarak tasarnrf etmekteydiler. Halkrn taleplerini red ve mahalli bir milis kuweti
leri
(bagtbozuklar) te$kil eden agaiar, Asilere karSr h0crima gegtiler ve m0cideleyi sona erdirmek igin diizenli htkOmet kuwetleri istediler. lstanbul'daki Meclis-i
Vala, mevcut idire meclisinin lalvederek, ilk defa,
Hrristilan koyltilere devlet topraklanru bizzat kiralama hakkr nmdr. Bununla beriber, bu radikal ka-
ve
durum bundan sorua da pek de$igmedi. Anaclolu'da da benzer tepkiler meydina geldi. Meseli, Ankara yakrrundaki Bili Ayinlan, Meclis-i Vill'dan
dnceki vergilerden kurtulmak iqin kOyliilei angarya
olarak gahgtrrmayr ve hukr3mete kargr ayaklanrnalan igin hdkl krgkrrtmayr sri'rdtlrdiiler. Buradafj iarkhhk, m0sltiman halkrn, son derece mtlslirman olan
mahalli ulemi ve i;"inlann niif0zu altrnda olmasry-
merkezi h0krimetge ia)'ln edilen, tlaa$h sivil hiznrerlileri istihdima; Ayin re her dereceden vazifelilerin
almaya ahgrk olduklan btitiin vergi gekiUerini ve nif';etleri kaldrrmaya karar verdi. Re$id, reformlan uygulayacak sivil bir hizmetliler zumresi olu5turmaya
qahgrrken, vili-pagalann remsiicileri olarak o srrada
eCen
ne sebep
ni
iqerisinde h0kurner,
herriiiyetin iki
tem-
silci seqrnesini ve girigilen reforie.lar hus0sunda gortismek iqin lstanbul'a g0nderilmeieriru isteyen ces'Jt
bir aCrm atil. Bu temsilcil:r "iieri gelen ve halkrn htu'
met ettigi kigiler arasrndan segilen" kimseierdi. is'
tanbul'a gOnderilen temsilcilerin clugturdu$u bu
meclis, trnite olarak il idire meclislerinin basit bi, ge'
nigletilmig wkline benzernekteydi. Ancak, yine de bu
meclis, o zamana kadar Osmanir bagkentinde topla-
nan ilk
liik
h Devleti'nin ilk
JO
tikip
kaldr.
40
nan muhrssrllar
lAllall.
llttr'l^elsu
sY"
sos-
w bol oldufu igin, kapiti.ilasyon rcjiminden faydapnrp, TUrl pazarlartnr istilA ederek yerli endUstriyi
stahvediyordu. O dOnemin konsolosluk raporlan, bize
6. ll:inci
o srada Avnrpa'da hiiktlm stiren romanrik bir milliptgili[i benimsemekte ve Bau medeniyetinin unsurlannr iilkeye talryacak olan megr0ti bir
ederken,
rejim tavsil'e
cek
mujdecileri idiler.
Bu
bttlisa edilebilir:
IIL
sasi'mn
legnre srlreci
Baul g:tiglerin. Osmanh devletini liik kinuolan ve mtlesseselerini kab0l etmsye kat'i olal'ak tqvik
etmesidir. BatrL gDgler. imparatorlula liberal mtresseseler getirmekle ilgilenmekte ve bu mtresseselerin,
derhal devletin buttinltilunri ve kendi iktisidi meDfaatlerini temi nat altma alacaFn d ii$ti nm ekteydi le;.
su ve
EzzLe
reform tedbirlerinin hem keyfi hem de Tiirklvliisliiman hdhn gercek menfaatlerine aykrn oldufuna inanmaktaydrlar.
ve
da. bilhassa,
Neice olarak, Ttlrk modernlesrne hareketiDdeki temel zorluklar, geleneksel toplum ve devletin dini k6delerind en kayna klaruruttu. Genel olarak Tanzimat
reformculan ve aydrnlar, yOnetimi Batrhlagtrrmak
ve modern teknikleri almak istemelerine rafmen, 9eriat, dini mahkemeler ve dini mektepleri muhifaz-a
i
sA-
41