You are on page 1of 515

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ch Gii Tn c Theo TOB


Theo bn dch ca Linh Mc An Sn V
Ch Gii

Qui in Tn c
Cc Ngy Th Tn c
Bn Vn Tn c
Mi Trng Tn c
My Khi Nim V Th Gii Hi La
Dn Vo Phc m Nht Lm
Bn Tin Mng V Mi Lin H Vi Nhau
Tiu Dn P T. Mtthu c Kit Vua C Nc Tri
Tiu Dn P T. Mcc c Kit Ging Vin Thin Cha
Tiu Dn P T. Luca c Kit Cu Nhn Th
Tiu Dn P T. Gioan c Kit nh Sng Tc Sinh
Tiu Dn Cng V Tng c Kit Linh Kh Tc Sinh
Tiu Dn Th Gi Tn Hu R-ma KT .Cng Chnh Ha 1
Tiu Dn Th 1 Gi Tn Hu C-rin-t KT Cao Minh TC
Tiu Dn Th 2 Gi Tn Hu C-rin-t KT S TC
Tiu Dn Th Gi Tn Hu Ga-lt KT . Cng Chnh Ha 2

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi TH -ph-s Th Lnh, Huyn Phu HT


Tiu Dn Th Gi TH Phi-lp c Ki-t T Nn Phc Sinh
Tiu Dn Th Gi Tn Hu Co-lo-x KT Tt C Trong Tt C
Th 1 & 2 Gi TH Th-sa-lo-nch KT Ti Lm Vinh Hin
Th 1 & 2 Gi Ti-m-thu Th Gi Ti-t KT Ch Chn HT
Tiu Dn Th Gi Phi-l-mon KT Khin Ch TThnh A.E
Tiu Dn Th Gi Tn Hu Hi-b c Ki-t Thng T C.Cha
Tiu Dn Th Thnh Gia-c-b c Ki-t Bn Nhn TC
Th 1 Thnh Ph-r c Ki-t Mu Gng au Kh
Th 2 Thnh Ph-r, c Ki-t ng Ban Thin Tnh
Th 1, 2 & 3 Thnh Gio-an, c Ki-t Ngun Sng Tin Yu
Tiu Dn Th Thnh Giu-, c Ki-t L Thy Chn L
Tiu Dn Sch Khi Huyn, c Kit L Vua Ton Thng
Ph thm : Li gii thch ca Gio s Vinh sn Mo-ra

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Qui in Tn c
Ngun gc danh t Cu c v Tn c
Tn c xut hin di hnh thc mt b
sch gm 27 cun, vit bng ting Hi Lp v
mi cun di vn khc nhau rt nhiu. Mi cui
th k th hai ngi ta mi quen gi b sch y
l "Tn c". V cc sch trong b ny, dn
dn c uy tn rt cao, nn trong thc hnh,
ngi ta coi ngang hng vi cc bn vn Cu
c, m t lu, Kit hu vn coi l b Thnh
Kinh duy nht ca h v t tn cho l "L
Lut v Ngn S" theo thi quen Do Thi
ng thi. S d gi chung b sch ny l Tn
c, ct yu l v cc nh thn hc Kit Gio
u tin, theo chn Thnh Phaol (2C3, 14),
nhn xt rng: cc bn vn y bao hm nhng
qui nh ca mt Giao c Mi, phi ch huy
mi tng quan gia Thin Cha v dn ca
Ngi, trong giai on cui cng ca lch s Cu
. V ch "Giao c" ch l dch ch dng
trong ting Hi B, ch Giao c k kt
gia Thin Cha v dn Israen. V ni ti mt,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Giao c Mi, nn phi gi l Cu c, b


sch trc y t tn cho l "L Lut v
Ngn S". Gi nh th, l mun nhn nh
rng: Giao c c, k kt vi ng Mi Sen,
by gi Cha Gisu va i mi, va vt
qu i ri.
Ba vn cn xt trong tiu dn vo Tn
c
Vic son tho v thu thp 27 cun ny thnh
mt b duy nht, l c mt qu trnh lu di v
phin phc. ng khc, vic lu truyn nhng
cun y t thi c cho n ngy nay, tri qua
nhiu may ri, khin cho bn vn khng cn
nguyn vn. Sau ht khong cch v lch s, a
l, cng nh vn ha, gia chng ta v th gii
ca Tn c, l mt iu ct yu lm cho ta
kh hiu ng loi vn chng ny. Bi ,
ngy nay ta cn t Tn c vo li trong mi
trng thy Tn c pht sinh v truyn b
lc u.
V th, tiu dn vo Tn c, d s lc n
u, cng phi xt trc tin cc iu kin no

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khin Kit hu u tin son tho mt b


sch mi v Thnh Kinh. Ri cn nghin cu
xem, nh u cc bn vn hng sao i chp li
lun lun y, c th vt qua 14 th k ca
mt lch s y bin ng, t khi son tho cho
ti khi c nh, hu nh bt di bt dch, vo thi
k pht minh ra nh in. ng thi li cho bit
ngi ta c th dng cch no, sa cha cc
bin thin em vo bn vn qua sut thi k
sao chp. Sau cng, tiu dn cn phi trnh by
cho chnh xc ti a, mi trng lch s, tn
gio, v vn ha trong Tn c pht sinh v
c lu truyn.
Ba kha cnh chnh yu ca Tiu Dn y,
ngi ta quen gi l vn Qui in, vn
Bn Vn v vn Mi Trng xut sinh ca
Tn c.
Hai thm quyn tn gio i vi Kit hu
u tin
Ta c th t hi lm sao Kit hu u tin
ngh ti v thnh lp b sch mi v Thnh
Kinh, b tc cho b sch c quen gi l "L

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Lut v Ngn S". Cuc tin ha y tm li th


ny:
i vi Kit hu u tin, thm quyn ti cao
trong phm vi tn gio, gm hai bc. Bc nht
l Cu c, c cc nh vn Kit Gio u
tin trch dn gn nh trong ht mi phn. Cn
bc hai pht trin rt mau, quen gi chung l
"Cha". Ting "Cha" y bao hm c gio
hun c Gisu loan truyn khi trc, c uy
quyn Cha Phc Sinh do cc Tng thng
ban (2C 10,8.18). Trong hai thm quyn tiu
chun , ch Cu c ghi thnh bn vn.
Cn li Cha dy v li ging cc Tng , th
tri li, truyn khu nhiu nm, v mi ti
khi cc Tng sau ht t trn, ngi ta mi
thy cn ghi li thnh vn nhng g ct yu
trong gio hun cc ngi, hoc bo tr chc chn
nhng vn th cc ngi vit. Vn uy tn
ca cc sch mi ny, tt nhin c ngy s phi
t ra, d trong bui u, truyn khu c uy
tn rng ri hn cc bn vn.
B th Thnh Phaol

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mi ti khong nm 150, Kit hu mi s


tho b mi v Thnh Kinh. Rt c th trc
tin h thu nhp v dng trong i sng
Gio on b Th ca Thnh Phaol. Khi lm
nh vy, h khng c to phn ph thm cho
Kinh Thnh, nhng ch mc cho cc hon cnh
t nhin hng dn mnh. V phn ln cc Th
ca Thnh Phaol vit xong, khi tp truyn
Phc m ang cn trong giai on truyn khu.
ng khc, chnh Thnh Phaol khuyn gio
hu c chung cc Th ca ngi, v chuyn cho
cc Gio on ln cn (1Tb 5,27; Co 4,16).
D sao, ngay t u th k th hai, nhiu nh
vn Kit Gio bit phn ln cc Th Thnh
Phaol. Nn ta c th kt lun l c rt sm
mt b th ny, ri c truyn b rng ri v
mau chng, hn l v rt nhiu ngi bit ting
Thnh Tng . Tuy nhin, mc du cc Th
y c nhiu uy tn, nhng trc u th k th
2 (x. 2P3, 16), cha c bng chng no khng
nh l ngi ta coi cc Th y nh Kinh
Thnh v c uy tn ngang vi b Thnh Kinh
Cu c.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Bn Phc m c coi l Kinh Thnh


Trong c thi k ny, v tr cc Phc m
khng xut hin r rng nh cc Th Thnh
Phaol. C nhin, tc phm cc nh vn Kit
Gio c thi, khng thiu cu trch dn hay m
ch ti Phc m. Nhng gn nh bao gi cng
kh xc nh cc nh vn y trch dn bn vn
hay ch nh thuc lng theo truyn khu. D
sao, trc nm 140, khng c bng chng no
cho bit l c mt b cc bn Phc m.
Cng khng thy bn no trong nhng sch y
c coi l tiu chun. Mi ti na cui th k
th hai, mi gp nhng bng chng mi khi
mt thm r rng l c mt b Phc m v ln
ln b y c cng nhn l c uy tn.
T khong nm 150, m ra mt thi k quyt
nh cho vic hnh thnh "qui in" Thnh Kinh
Tn c. Thnh Gittinh T o l ngi u
tin lm chng rng Kit hu c bn Phc m
trong cc phin hi ngy Cha Nht, coi l
tc phm do cc Tng (hay t na do cc
ngi trc tip lin h vi cc ngi) v dng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sch y m coi l c uy tn cng bng Thnh


Kinh.
Cc sch ny c uy tn rt cao nh vy,
trc tin khng phi v do cc Tng ,
nhng ng hn, chnh v v li lch s v
"Cha", ng theo nh truyn khu. Tuy nhin,
ngi ta sm nhn mnh vo c tnh tng
truyn sch y, cch ring t khi cn bo v
Phc m cho khi nhng sch loi y sinh
si ny n ra nhiu, m ni dung thng ch bt
chc cch th kch, v c khi cn ba t hon
ton na.
Tha ra, sau nm 150, khi trong Gio Hi
thy cn mt tiu chun mi ni u cng nhn,
ngi ta quay ti bn Phc m. Cho n
by gi bn Phc m c mi ngi lu
ti, v c nhiu phm tnh bn trong v v lm
chng trung thc v "Cha". Bn Phc m c
rt nhiu u im vt xa, nn khng my chc
m t c c th vn chng ng loi. V th
vo khong nm 170, bn Phc m c k l
vn chng "qui in", mc du cho ti by
gi, cha h nghe ni n danh t y".

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tt c b Th Thnh Phaol vo qui in:


Cn th Thnh Phaol, hu chc l c
nhn vo qui in khng phi ring tng bc
mt, nhng l ton b, ngay khi Gio Hi thy
cn c mt qui in Thnh Kinh Tn c. C
l c tnh tng truyn bnh vc cho uy tn
bn Phc m, nay cn c nh hng rng ri
hn nhiu i vi cc Th ca Thnh Phaol.
V cc Th ny ngu nhin dn dn gom
thnh mt b m uy tn c cng nhn cch
rng ri trong cc Gio on th k th 2.
Tng truyn: nguyn tc cho qui in Tn
c
Th l ta thy pht sinh nguyn tc mt b
Thnh Kinh. Nhng thc ra, khng bao gi
ngi ta tranh lun v nguyn tc y. S c
qui in, trc tin l mt s kin, ph bin
rt mau trong ton Gio Hi. V sau, suy t
thn hc mi can thip vo, khi cn xc nh
chi tit ni dung ca qui in y. C l tro lu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ny c thc y mau, do s can thip ca


lc gio Mcxion (+160). V ng ny ph nhn
tt c thm quyn ca Cu c, nn khn
trng cn liu cho Gio on c Kinh Thnh
mi, v v th, cn c qui in mi. Th l lc
gio Mcxion phn no gip ph bin
nguyn tc ca qui in mi, c ngi ta
chp nhn, gm c hai phn, l Phc m v cc
Tng , cng nh qui in c gm c hai
phn, l L Lut v Cc Ngn S. Ngay cui
th k th hai, quan nim v tiu chun mi
cho Thnh Kinh ghi su v chc trong Gio
Hi, nhng cn cn xc nh r hn v ni
dung ca qui in mi. S dt khot nhng
sch thuc v qui in s thit lp dn dn, tu
theo mi ngi ng tm hip vi nhau.
Chnh s pht trin cc mi lin lc gia cc
cng on kit hu khc nhau lm cho cc
Gio on ngy mt thc mnh lit hn v s
duy nht ca Gio Hi.
Sch Cng V vo qui in

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Th l ta thy, cch ring, vo khong nm


150 ti 200, dn dn xc nh sch Cng V
Tng l sch thuc v qui in. Cui th k
th hai, Thnh Irn thnh Lyn coi cun y l
Kinh Thnh v trch dn lm chng t ca
Thnh Luca v cc Tng . Thc ra, sch
Cng V c ko vo qui in, nht l v
c h hng vi Phc m th ba, m cun y l
phn tip tc. S pht trin quan nim v c
tnh tng truyn, sut th k th 2, cng l yu
t quan trng, em vo qui in mt cun
sch, ngi ta rt sm coi l phn dn nhp
cn thit vo ton th cc Th.
Qui in hnh thnh u th k th ba
Nu mun tng k tin ha ny, vo th k
th ba, ta c th xc nhn hai im ny: khp
mi ni, bn Phc m chim a v vng
chc khng th no tn cng, v v sau khng
ai chi ci bao gi. T thi k y, ta c th coi
l qui in cc Phc m kt thc ri. Cn
phn th hai trong qui in (tc l cc Tng
), th khp ni u thy trch dn mi ba

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Th Thnh Phaol, sch Cng V Tng ,


Th th nht Thnh Phr. C s ng thanh
nhn Th th nht Thnh Gioan. Vy l qui
in dt khot vut qu giai on s tho v
t ti ch hnh thnh. Tuy nhin c nhng
vng cn phn vn. Thc th, bn cnh nhng
cun m khp ni trong Gio Hi u cng
nhn c, v c s hin nhin ni ti, ngi ta
gp mt s quan trng nhng cun "bt nh",
v mt s Gio Ph th nhc n coi l "qui
in", mt s khc li ch coi l sch hu ch
nn c m thi. l trng hp Th Hi B,
Th th hai Thnh Phr, Th Thnh Giacb,
v Th Thnh Giu. i li, mt s cun thi
by gi c nng trch dn l Kinh Thnh,
tc l thuc v qui in, th v sau khng cn
ng vng lu trong v tr y, nhng cui cng
b loi ra ngoi qui in. l cun sch ca
ng Hcmt, gi l Ch Chn, sch iak,
Th th nht ca Thnh Clmen, Th Thnh
Banab, v sch Khi Huyn Thnh Phr.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

My cun b tranh lun lu v khng chc


l tng truyn
Ti giai on ny ca tin trnh, tiu chun v
c tnh tng truyn hnh nh ng vai tr
mt cch kh tng qut v ta thy mi cun
sch khng th ni kt vi mt Tng , u b
mt uy tn dn dn. Nhng sch cn b phn i
trong vng th k th ba, chnh l nhng cun,
m c tnh tng truyn khng c chc chn
i vi mt vng no trong Gio Hi. My
trng hp b tranh lun lu hn ht, l Th Hi
B v sch Khi Huyn, v c tnh qui in hai
cun ny b t chi mnh lit lu nm, cun
trc th bn Ty Phng, cun sau th ng
Phng. ng khc, Th th hai, th ba Thnh
Gioan, Th th hai Thnh Phr, v Th Thnh
Giu, th phi ch mi lu v sau mi c
cng nhn. Khng cn theo di tng chi tit cc
giai on ca cuc tin ho dn dn. Ti th k
th 4, th thnh lp xong mt qui in, xet
theo ton b, ging in nh qui in chng ta
by gi, ch cn c mt iu khng chc chn,
l th t xp t cc sch trong m thi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Vai tr thng nht ca Gio on Rma


S lo lng v nht tr trong mt Gio Hi m
quyn ch tch ca Gio on Rma ngy cng
thm vng chc, ng gp mt phn khng
nh vo vic lm gim bt i cc d bit thy
xut hin giai on n kia, trong tin trnh
thnh lp qui in.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc Ngy Th Tn c
Cc sch c coi l qui in, thnh
nhng bn vn thnh v ngay t ngy ngi ta
chp nhn, hng th mt th c min,
khin cho c bo ton trong tnh trng tt
mi cho ti thi pht trin ngh in. Cn nhng
sch khng i vo qui in, th khng c nh
th. Tuy mt vi cun trong s (sch aik
hoc th Thnh Banab) c mi ngi qu
trng, v nh c bo ton hn hoi, mc
du b loi ra ngoi qui in, nhng my cun
khc th tri li, v khng c yu chung
bng, nn b gt ra ngoi vng x dng ca
Gio Hi cch tn nhn hn, v do rt d b
thng tn. l l do gii thch v sao phn
ln nhng sch y ch cn lu li du vt m
thi.
Ngi ta dnh ting ngy th tc l sch
thiu chnh ngha, cho mt s sch, tuy ging
phn no vi cc vn th qui in trong Tn
c, nhng b coi l bao hm nhng tng
ngoi lai i vi t tng chnh ng hong ca
Gio Hi, v xt chung th ch dnh ring cho

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi trng "phe ng" no, v ch mt mnh


h mi c th dng, hu t ti s hiu bit tht
gi l "ng o" m thi. V sau ngi ta k l
ngy th cc sch Gio Hi t chi, khng cn
c gio l v c tin ca mnh vo , v v vy
khng ban php c cng khai trong gi phng
t ngy Cha Nht. Cc sch ny, c khi c
khuyn gio hu c ring v c tnh xy dng
ca n, nhng trong gi phng t cng khai th
khng c dng. l ngha thng thng
ngi ta s hiu v ngy th, trc khi ting
ny s dng, vo lc kt thc qui in, gi
cc sch c gn ngy to cho cc Tng .
T ngy , ting ngy th hm r rng l
xu. Cc ngy th b coi l truyn b s sai
lm.
D gi tr vn chng ca n th no i na,
cc ngy th Tn c vn l sch tuyt vi qu
bu, gip nghin cu tin ha cc t tng
tn gio trong th k th 2 v th 3.
C th phn bit rt th s trong phm vi cc
ngy th bn loi sch, tng ng vi cc loi
vn th qui in. Ngha l c nhng Phc m,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng Cng V Tng , nhng Th v Khi


Huyn ngy to. y, ch nhc n t nhiu
cun trong s y m thi.
My Phc m Nadart, Hi B v Ai Cp, th
ta ch bit nhng cu trch dn ca cc Gio
Ph Gio Hi m thi. Theo nh ta c th nhn
xt, l my cun c h kh gn vi nhng
Phc m qui in. Phc m Thnh Phr, m
ta mi tm thy mt khc vo cui th k va
ri, bao hm nhng du vt ca thuyt "ng
o" s xut hin hon ton y trong nhng
sch ta bit r hn, t ngy gn y mi tm
thy, vn bn Ai Cp, nhng sch nh Phc
m Chn L, Phc m Thnh Philp v Tma,
cun cht ny c nhiu im chung vi my
Phc m Nht Lm. Tuy nhin, cc sch ny r
rt l khc vi nhng Phc m qui in, v thc
t n khng bao hm nguyn t k truyn no.
Cun sch tn l Tin Phc m Thnh Giacb
c mt tng thut qung din v nhng tin
mng lin quan ti Cha Hi Nhi, lu c
bit v tiu s c Maria v cc bin c chung
quanh vic Ging Sinh ca c Gisu.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nhng cng v ngy th, xt chung, l nhng


tc phm xy dng cho ngi bnh dn, cm
ng theo sch Cng V qui in mt cch xa xa
vy. My sch y a qung din cch ring
nhng yu t l lng, trong i sng cc Tng
m tc gi mun tn vinh. D sao, cng
l cm tng, sau khi c Cng V Thnh
Gioan, Thnh Phaol, Thnh Anr.
ng k trng hp Th cc Tng , vit
vo khong nm 150, v thuc loi khi huyn,
th khng c chi ng ni v cc Th ngy to.
Nhng tc phm ny thc khng th snh c
vi nhng Th qui in: chng khng ging
nhng bc th cho bng nhng kho lun vn
v thn hc, v ch c gi tr tm thng.
Cn nhng khi huyn ngy th, th ngoi
sch Ch Chn ca ng Hcmt, c th ni ti
khi huyn Thnh Phr (mt l thuyt v i
sau, thin ng v ha ngc) v khi huyn
Thnh Phaol, mun k chi tit v th kin thi
danh nhc li 2C 12, trong Thnh Phaol
c ct ln tn tng tri th ba.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mi sch ny u vit sau cc vn th qui


in, m thng chng ch bt chc theo. Xt
chung, chng khng ghi li mt tp truyn c
s no, v th khng gip bao nhiu cho vic
nghin cu Tn c, mc du ng khc chng
c li cho lch s t tng Kit Gio thi k
sau.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Bn Vn Tn c
Hn 5,000 th bn sao li bng ting Hi
Lp
Bn vn 27 cun lm thnh b Tn c, ta
bit c nh rt nhiu th bn, son bng
nhng ngn t rt khc nhau v hin nay cn
gi li trong cc th vin tn mt khp hon
cu. Trong mi th bn ny, khng c cun no
l t tay tc gi; nn tt c u l nhng bn sao
i sao li cc th bn ngy xa, do chnh tc
gi t mnh vit ra hay l c cho th k vit.
Mi sch Tn c, khng tr cun no, u
vit bng ting Hi Lp v hin c trong ngn
ng ny hn 5,000 th bn, m nhng cun c
hn vit trn ch co, v nhng cun khc
vit trn da giy. Trn ch co, th ta c nhng
phn i khi rt nh trong Tn c m thi.
Hai th bn xa nht v qu nht: bn
Vatican v bn Sinai

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nhng th bn Hi Lp xa nht gm phn


ln hay ton b Tn c l hai cun Thnh
Kinh vit trn da giy t th k th t.
ng qu hn c l Codex Vaticanus, gi nh
th v gi ti Th Vin Vatican. Th bn ny
khng bit t u m n, lm chng v Tn
c. Nhng ri l khng cn nguyn vn, v
thiu mt Th Hi B 9,14 - 13,25, Th th nht
v th hai gi ng Timothu, Th gi ng Tit
v ng Philmn, sch Khi Huyn. Th bn
th hai gi l Codex Sinaiticus, v tm ra ti
an Vin Thnh n Catarina trn ni Sinai,
gm ton b Tn c; li cn thm c Th
Thnh Banab v mt phn sch "Ch Chn"
ca ng Hcmt, l hai cun s khng cn c
gi li trong qui in dt khot ca Tn c
na. Bn Sinai, hin thi gi trong Bo Tng
Vin British Museum Lun n. Hai th bn
ny vit theo li ch p, gi l ch hoa hay l
i t Thnh Kinh. ch l hai bn thi danh
nht trong s chng 250 bn da giy, vit in ht
hay tng t t nhiu, t th k th 3 ti th k
th 10 hay 11; ng khc phn ln trong s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ny, nht l nhng bn c hn, ch cn gi mt


phn, i khi rt t trong bn vn Tn c.
Cc th bn c rt nhiu bin th d bit
Mi bn sao Tn c lu truyn ti chng
ta, khng ging nhau hon ton, nhng tri li
ta c th phn bit nhiu im khc nhau vi
tm quan trng hn km ty nghi, nhng d sao
cng rt nhiu. Mt s im d bit y ch lin
quan ti nhng chi tit v ng php, danh t v
th t cc ting, nhng c d bit lin quan ti
ngha tng on na kia.
L do bin th: s st, sa li, t im cho
phng t
Ta d khm ph ra ngun gc cc d bit ny.
V bn vn Tn c trong nhiu th k ko di
c sao i chp li do nhng th k thng
tho nhiu hay t, nhng d sao cng chng c
ngi no thot khi nhng s st thuc mi
phm vi thng lm cho mt bn sao, d cn
thn th no i na, cng khng bao gi in ht

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nh bn chnh. Thm vo , mt t ngi th


k, c ch rt tt lnh, i khi tm cch sa
cha my on trong bn chnh, h cho l sai
lm ng k, hoc thiu chnh xc v thn hc.
Lm nh th, h em bn vn nhng bin
th cha tng c, m gn nh lun lun l sai
lm. Sau ht, vic dng nhiu on vn Tn
c trong phng t, nhiu khi gy dp cho
bn vn d c t im cho thm vn v, hoc
v c quen ming m d lm cho cc bn vn
ha hp vi nhau.
C nhin l tri qua cc thi i, nhng bin
thin do cc th k thm vo chng cht
ln nhau, nn cui cng khi bn vn lu truyn
ti thi c my in, th b nhiu th tam sao
tht bn, khin cho ta nhn thy rt nhiu bin
th khc nhau.
Mc tiu khoa ph bnh bn vn: ln ln
nguyn bn
Mc tiu l tng ca khoa "ph bnh bn
vn" l cn c vo cc ti liu khc nhau ny,
ti lp mt bn vn c nhiu may mn ti a

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l gn vi nguyn bn. D sao, cng khng t


vn hi vng ln ln ti chnh nguyn bn
c.
Kim k cc th bn hi lp v cc bn dch
Cng vic u tin ca khoa ph bnh bn
vn, l lu ti mi hnh thc bn vn hin
thi. Ni th khc, l cn kim k v phn loi
mi bt tch ghi li tt c hay mt phn bn vn
Tn c. y, phi xt n khng nhng
nguyn cc th bn hi lp m thi, li c nhng
bn dch Tn c sang cc ngn ng thng
dng ni Kit hu my th k u (ct yu l
ting latinh, syric, v cpt). Trong mt s
trng hp, cc bn vn ny dch theo
nguyn bn hi lp c trc th bn Vatican
hoc Sinai. V th, chng lm chng cho mt
tnh trng bn vn c hn bn vn ta c th t
ti nh cc th bn hi lp xa hn ht. Ty theo
mc n gip ta c th ti lp ng nn tng hi
vn, cc bn dch c s ng vai tr quan trng
trong cng trnh thit lp bn vn Tn c.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Kim k cc cu trch dn trong cc Gio


Ph
Ngoi cc th bn hi vn v cc bn dch c
thi, khoa ph bnh bn vn cn c li dng rt
nhiu cu trch dn Tn c trong nhng tc
phm cc Gio Ph u tin ca Gio Hi. Ci
li khng ai chi ci c ca nhng cu trch
dn ny, nht l v lm khi n gip ln ln ti
mt tnh trng bn vn c trc c tnh trng do
cc bn dch c truyn li (v do cng gip
i xa hn cc th bn hi lp c nht). ng
khc, ta c th xc nh mt cch tng i d
dng v ngy thng v ni ch pht sinh cc
cu trch dn, v nh vy ta c mt phng th
tin li, c nim v bn vn Tn c quen
dng thi k no xc nh trong khu vc no
ca Gio Hi. Tri li, cc cu trch dn ny
c hai iu bt li. Khng nhng l mi cu ch
ghi li mt khc bn vn, nhng ri cho ta nht
l v cc Gio Ph rt thng dn theo tr nh,
v khng chnh xc bao nhiu, thnh ra khng
phi bao gi cng c th hon ton tin cy vo
nhng ti liu thng tri do cc ngi truyn li.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phn loi cc bn hi lp v bn dch


Sau khi kim k v phn tch xong xui
khi lng cc bt tch do cc th bn hi lp,
cc bn dch c thi v cc cu trch dn ca
Gio Ph, khoa ph bnh bn vn c gng xp
theo th t, hu c th li dng ti a, ln
ln xa ht sc hng v nguyn bn.
Trong vin nh ny, vic lu tm kho st
gip cc nh chuyn mn nhn nh rng: khi
lng cc th bn chia thnh mt s t nhm
ln m thi. Th l ngi ta c th thnh lp
bn gia nh ln, trong mi i din u l
nhng bn sao cng mt bn mu.
Sau cng vic cha hon tt, nhng tin
hnh xong mt phn ng k ny, hin nay
khoa ph bnh bn vn c th cn c, khng
phi trn mt khi nhng chng t l t m
thi, nhng trn nhng nhm chng t i din
cho tng mu bn vn, m ngun gc c th
xc nh v ngy thng v ni ch mt cch bo
m t nhiu.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nhng mu bn vn chnh do khoa ph bnh


nu bt ln, l cc mu sau y:
Bn vn Antiukia hoc Syri
Mt bn vn gi l "Antiukia" hay "Syri", v
thng xut hin ti Antiukia vo khong nm
300. Bng chng bn ny l ti a i a s cc
th bn hi lp, nht l cc bn mi hn, v bn
y rt mau tr nn bn thng dng nht trong
th gii byngtin v v th, cng gi l bn
"byngtin" hoc "koin ekdosis" (n bn
chung). N lm chng cho c im chm lo v
vn ha v sng sa, a iu ha vi nhau cc
bn vn song song t nhiu v tp hp cc bin
th thuc cng mt on. Gi tr ph bnh ca
n khng c bao nhiu. D th, ngi ta
cn c vo nhng bin th mun mng ca bn
vn ny, thc hin cc bn in Tn c u
tin, m trong hn ba th k c ngi ta
coi l bn thng dng (textus receptus).
Bn vn Alcxandi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mt bn vn khc gi l Alcxandi. Chng t


chnh l bn Vatican v trnh thua km, l
bn Sinai. Tr nht l c vo khong nm
300 v my pht minh gn y khin ta ngh
rng, t na i vi cc Phc m, th c sm
hn kh nhiu. Ngi ta thng gi n l bn
"trung ha", v hnh nh khng phi l kt qu
do cng trnh duyt li tht c h thng v
hng. Tt c hay gn nh tt c cc nh
chuyn mn u cng nhn l, xt theo ton
th, n c gi tr ph bnh rt cao, bt ngun t
mt tp truyn th bn c bit trung thnh, hay
t mt cng trnh phc hng vn bn c phm
tnh cao, tc l iu khng ng ngc nhin
my trong gii Alcxandi. V th, t na cui
th k 19, cc bn in Tn c thch v c l
theo mu bn vn ny. Mc du th, cng
khng nn coi l mt chng t lun lun v
khp mi ni u v ng c.
Bn vn Ty Phng
Mt bn vn khc na gi l "Ty Phng".
Danh t ny c t th k 18, v t ra khng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng, t na mt phn. V cc bn dch c


Latinh Tn c v mt s th bn Hi La, nh
bn Bd (th k th 4?) i vi cc Phc m
v sch Cng V, tht c lm chng l mu bn
vn ny ph bin rng ri bn Ty Phng
cng c: bng chng l mt s bn dch bn
ng, nhiu cu trch dn v nhiu khc th
bn hi lp c thi. Trong nhiu trng hp, bn
"Ty Phng", m ngun gc v s nht tr vn
cn l nhng vn cha gii quyt ny, xut
hin nh l hnh thc Tn c c bng chng
c hn ht v ph bin hn ht. Du hiu ring
ca n l khuynh hng r rt a gii thch, xc
nh, dch quanh, iu ha, l nhng ci rt
thng lm cho n ra xa nguyn bn, nhng
cng c mt t trng hp, cc bin th xa ca
n, nht l khi vn tt, ng cho ta lu tm.
Phc qua lch s bn vn
Khng phi ch c th nhn ra my gia nh
th bn ln trn m thi. Cn c nhng hnh
thc trung gian gia my kiu mu r rt hn
va nhc n trn ny. Tuy nhin, khng cn i

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vo cc chi tit y mi gip hiu c tt c


hng th ca phng php ny: c lp mu bn
vn v t v tr n vo thi gian v khng gian,
nh cc d kin thi gi v a l do cc bn
dch, cc cu trch dn v, khi c dp, th c
khoa c t hc cung cp cho. Nh th l i vi
tng bin th, tng cun sch hay ton b Tn
c, c th phc qua t na l mt lch s bn
vn, gip nhn thy nhng hnh thc no c
bng chng c hn ht v rng ri hn ht, v
do nhng hnh thc no, vi nhng iu
kin khc ngang nhau, c nhiu may mn l gn
tng ng vi nguyn bn hn.
Ph bnh ni dung bn vn
Cng vic ph bnh, gi l "ph bnh hnh
thc" ny, vn cha . V d nng gp thy,
i vi mt on vn, vo th k th 2 hay th
3, c hai bin th ph cp t nhiu, m kh bit
nn chn ci no. By gi phi nh n khoa
"ph bnh ni dung".
Khoa ny ct yu khng cn xt nhng bin
th nh l chng t cho cc mu bn vn Tn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c khc nhau. Nhng tri li, n bt u t


nguyn tc coi ni dung tng bin th l mt n
ring bit, pht xut t s can thip tri ma, c
thc hay khng ca mt ngi th k. i
tng khoa ph bnh ni dung trc tin l ti
lp li cho chnh xc, ngi th k mang trch
nhim v vic lm ny ra bin th y, can
thip cch no, v v nhng l do no m can
thip nh th. Xc nh c nh vy ri, th
vn s tng i d, tc l gi li lm hnh
thc u tin, bin th no xut hin l ngun
pht sinh mi bin th sai lm. Tuy nhin
phng php ny khin cho phn on ch
quan ca nh ph bnh can thip rng ri vo.
Nh ph bnh phi ng thi khai thc s hiu
bit c nhn v bn vn, s thng tho v cch
x tr thng quen ca cc ngi th k, cng
nh v cc lm li h thng phm vo hn c.
Tnh cch ch quan ca phng php ny gii
thch mt phn ln v sao, theo qui tc chung,
ngi ta ch dng b tc cho khoa ph bnh
hnh thc m thi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thnh qu 150 nm ph bnh bn vn


D sao nhng kt qu do khoa ph bnh bn
vn Tn c thu lm c, t khong 150
nm nay, tht l ng k. Hin nay c th coi l
bn vn Tn c thit lp hn hoi ri. Ch
c th t li vn mt cch nghim chnh,
khi no khm ph c thm nhng ti liu
mi.
Nhng thnh qu ny c th gy nn
nhng tin b rt ln, m ta c th nhn ra gia
cc bn in Tn c hin i vi nhng bn in
t nm 1520 ti khong 1850, trc khi p
dng gt gao nhng qui tc ca khoa ph bnh
bn vn.
Hai bn in hin i v khoa hc hn ht
Bn in hin thi ph bin hn ht l bn in
Nestle-Aland cn c trn ba bn in ni ting
khoa hc hin i, thc hin vo na cui
th k 19, do cc ng Tis-chendorf, Wescott vi
Hort, v Weiss. Cun Greek New Testament do
Kinh Thnh Hi xut bn v do cc ng K.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Aland, M. Black, B.M. Metzger v A. Wikgren


thc hin, c lm cho bn vn c hon
thin hn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mi Trng Tn c
X Paltin b quyn li t tng ngoi lai
chi phi
Kit Gio xut sinh trong lng mt dn tc
tri qua mt lch s y bin ng. Sau thi k
au n lu y ti Babylon nh du quyt
lit vo lng tm Do Thi, dn Iraen tm
nh c li Paltin. Nhng khi v t Ha
ri, ngi Do Thi phi xc nhn l thi k
i thay, v t y khng cn vn sng
y y ht nh trc na. V hn khi trc, x
Paltin tr nn mi tranh ginh cho nhng
quyn li vt qu sc mnh, v cng hn
trc, cn b l thuc vo cc nh hng qu
quyt v bn b ca nhng lung t tng ngoi
lai, tc l ngoi gio, ngy cng xung t gt
gao hn mi vi cc tp truyn Do Thi, m h
c gng duy tr bt chp mi kh khn tr ngi.
Tri qua nhiu thng nm, cuc chm trn gia
o Do Thi v th gii xung quanh tin ho ti
nhng hnh thc ngy cng bo ng hn.
Ni thuc Hi Lp, ri La M

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T ngy Vua Alcxan i qua i nm


323, x Paltin phi thuc vo cc vua Hi Lp.
Cc vua ny, i vi ngi Do Thi, c nhng
thi rt khc nhau, t ch khoan dung i
lng ti nhng mu toan ng ha ht sc
in cung. Tn vua Antic IV piphan (175164) vn cn lin kt vi mt trong nhng c
gng d tn hn ht, dng v lc tiu hy c
a phng Do Thi, bt tr li theo np sng
Hi Lp. im cao nht l dng hin n th
Girusalem cho thn Giupit Olympin. Nhng
bin c ny cn ghi li trong cc sch Macab,
a ti hu qu l ton th mi ngi Do Thi
o c (hay l Htxiim) hoc phi ni ln
lm lon, hoc phi chng i th ng. Cuc
khi ngha qun s, do cc anh em Macab ch
huy, chinh phc li c quyn c lp
tng i v chnh tr v tn gio trong khong
mt th k. V dng vua Htmonin, do mt t
tin ca ng Giua Macab, cai tr x Paltin
cho ti khi x ny b buc phi phc quyn
ngi Rma. ng Pomp can thip, chm
dt nhng cuc tranh ginh ni b gia cc i

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

din cht ca nh vua Htmonin, v chim c


thnh Girusalem vo nm 63 trc Cng
Nguyn.
B dng vua Hro thng tr
Thi k Rma ca lch s Paltin ban u b
dng vua Hro thng tr. Vua Hro C (Mt
2,1) lm vua cai tr, thng bng khng b, t
nm 40 n 4 trc Cng Nguyn. V nh vua
gc bi dng m v do , khng phi thuc
dng vua avt, li thm tnh d tn, nn b dn
Do Thi th ght khng i tri chung. Khi vua
qua i, ba ngi con chia nhau nc vua.
Hro Antipa tha k x Galil (Lc 3,1) v x
Par v lm vua cai tr t nm 4 trc Cng
Nguyn ti nm 39 sau Cng Nguyn. Vua ni
ting v sai git ng Gioan Ty Gi v ng
mt vai tr trong v n c Gisu (Lc 23,6-16).
Cn ng Aklao (Mt 2,22) tha k x Giu
v Samari vi ng Philp tha k vng t
pha bc x Pr (Lc 3,1), th Phc m ch
nhc n tn m thi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Do cc quan Tng Trn cai qun


Tuy nhin, quyn chnh tr th do cc quan
tng trn hay ton quyn rma thi hnh. Tn
c ghi li tn nhiu v quan : Ponxi
Philat, l v th nm, thi hnh nhim v
cch c c t nm 27 n nm 37; Phlch l
ngi d tn v xu nt (nu tin theo li s gia
Taxt) lm ton quyn t nm 52 n 60, gp
phn rng ri vo vic gy ni chin trong vng
t ng cai tr. Thnh Phaol s phi ra trc
ta ng ti thnh Xsar (Cv 23,23-24,26); k
v ng l Phtt (Cv 25-26). Trc ta n quan
ny, Thnh Phaol chng n, ni ti ta
Hong (Cv 25,11-12).
Ph hy Girusalem vi n Th
Quyn cai tr cc quan tng trn gin on,
do mt k phc hng vn, vi quyn lm vua
ca dng Hro, do vua Aghppa I, l chu ni
vua Hro C. Theo Tn c, vua Aghppa I
ni ting l mt trong cc ngi u tin bt b
Gio Hi s khai (Cv 12,1-23). Trong thi k
gin on ny (39-44), tnh cnh x Paltin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cng chng kh hn g. Nhng ri lon chnh tr


cng m rng thm di thi cc tng trn sau
ht, v cui cng vo nm 66, bin thnh
cuc ni lon tht s. Ngi Rma n p
mnh m, ti nm 70 kt thc bng vic ph
hy thnh Girusalem vi n Th trong .
n Th b ph ri, ngi Do Thi khng cn
c th c hnh phng t. Th l c h thng
chnh tr tn gio v quc gia ca o Do Thi
b sp , trong tai ng thm khc nht ca
lch s mnh.
Hnh nh trc khi xy ra nhng bin c
thm th ny, cng on nh Kit hu b
Girusalem, i n lnh ti Penla min Thp
Tnh.
Ngi Do Thi tn c sinh hot Hi
ng
T nm 70, lch s o Do Thi, trong thc
t, ch cn l lch s hng triu ngi Do Thi,
t bao th k, tn c ri rc khp lu vc
bin a Trung, trong x Msoptam, v mi
cho ti x Ba T, ty thuc vo nhng cn bin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng chnh tr lm rung chuyn c min


Trung ng. Nhng cng on ng nht ca
ngi Do Thi tn c ny ng ti cc thnh
Alcxani, Antiukia v Rma. Ngi Do Thi
ti c hng mt php ch ring, cho
php h duy tr mt hnh thc cai tr tn gio v
dn s, cn c trn lut Misen. Mt tinh thn
bismt n tng ca dn chng gip vo vic
c lp ha my cng on ny, i vi mi
trng x hi xung quanh, nhng ha lm mi
n bng di hnh thc c bo ng. i
sng tn gio v vn ha ca ngi Do Thi tn
c tp trung Hi ng, l th ch ng thi
ng vai tr trng hc, trung tm vn ha v
ni phng th. Phng t ny ct yu ti cu
Kinh, c sch Lut v nghe gii thch.
Vo thi c Gisu, o Do Thi c mt h
thng x hi tn gio ng nht, cn c trn
lng tin vo Cha l ng Ton Nng v Duy
Nht, v lng tn trng mt tiu chun tuyt i
l L Lut. T hai yu t cn bn ny, t tng
Do Thi c th bin ha rt l t do, v c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hng, nht l t pha gio quyn, mt s


khoan dung rng ri.
Thng gio ch gii Lut: in ch Lut
truyn khu
Tt c i sng Do Thi din tin nh nh
sng Thin Cha trong L Lut soi cho. Lut
ny hon ho v xut pht t ni Thin Cha.
Tuy nhin cn phi ct ngha hu c th p
dng vo cc vn c th v c nhn. Vic c
gng minh nhin ha ny theo ui sut bao
nhiu th k, a ti ch lm cho pht trin
xung quanh Lut thnh vn c mt Lut truyn
khu, ngi ta gi l "tp truyn C nhn" v
c coi l do mt chui tn s khng h gin
on chuyn ln ti ng Misen. Tn c dng
ch thng gio gi cc nh vn s Do Thi
lm thng ngn cho L Lut . Vo thi c
Gisu, h c uy tn nhiu trong lng dn chng
v cch ring trong nhng tng lp trung lu.
ng vai tr thn hc gia v lut s trong x
hi, nn h chim a v ln trong i sng
ngi Do Thi. T th k th ba sau Cng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nguyn, cc tn s khi s ghi li thnh vn


ton b tp truyn cc nh thng gio, cho ti
by gi vn cn theo li khu truyn. Cng
trnh v i ny a ti ch lp thnh cun
Misna (Mishna: nhc li L Lut, ch gii), ri
chnh cun ny li i vo b Tanmt (Talmud:
gio hun).
Sinh hot n Th Girusalem: giai cp
t t, lvi
Thi cc th hai trong i sng Do Thi, hi
th k th nht, chc chn l n Th
Girusalem m mi tm tnh tn gio v quc
gia ca ton dn u hng v . V n th
c coi l trung tm th gii, l ni Thin
Cha phi t mnh ra trong ngy sau ht. Mi
ngi nam Do Thi trng thnh u coi l mt
ngha v, cho khi ni l mt nim vui th, vic
np ng mc mt ng tin thu n Th,
ph cp cho cc nhu cu cung thnh. Vai tr
phng t do cc t t chu ton. Cc t t ny
thng c chn trong vng con chu dng h
Aaron. C nhng ngi lvi ph t. Nh th c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c mt giai cp t t xoay quanh cung thnh


Girusalem. Giai cp y chia thnh phm trt
nghim minh, di quyn ti cao mt thy
Thng T, l v ch ta cho c Cng Ngh l
hi ng gm 70 hi vin, t t v gio dn,
qun xuyn vn dn s v tn gio.
B Sac v Bit Phi chng i nhau
ng thi s chng i ngy cng tng, gia
cc ngi thng gio v cc i din ny ca
giai cp t t. S chng i ny l mt trong
nhng kha cnh ca s i lp gia n Th
vi Hi ng hay gia b Sac v Bit Phi.
Hai khuynh hng ln ny to nn ci ngi ta
thng gi l o Do Thi cng nhin.
Vo thi c Gisu, b Sac thy uy tn
mnh b chng i mnh lit ri. V, v mi
phng din, h l ngi bo th v bnh trt
t, d l trt t Rma, l ci bo m cho bng
lc ca h. V th, h b dn chng tnh nghi l
hp tc, thm ch cn thng ng vi quyn th
dn ngoi ang chim ng. D sao, h mt
ht nh hng i vi dn. Cn dn th thch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

theo i phng ca h l hng Bit Phi. V


dn coi Bit Phi l nhng nh i quc, trung
thnh vi Cha v L Lut, thm ch cn l con
chu ca dng vua ni ting, l nh Htxiim,
hp tc vi cuc ni ln chng vua Antioc
piphan, vo thi anh em Macab. Nm 70, khi
ph hy n Th lm sp lun b Sac
hon ton l thuc vo n Th . T y o
Do Thi cng nhin ch cn c khuynh hng
Bit Phi lm i din m thi.
Ngoi hai b phi y, vo thi c Gisu,
cn c nhiu ng phi, m c my ng ng
ta lu tm, v gip hiu mi trng xut sinh
Kit Gio.
ng i Quc: phe cc oan trong Bit
Phi
V ng i Quc, ta ch c my ch dn l t
v kh gii thch. Hnh nh l phe cc oan
trong hng Bit Phi. Cc ng vin nht quyt
bt tn trng cc iu trong L Lut, bng mi
phng th, gm c v lc. i khi ngi ta
gii thiu h l bn cp ng th tc, nhng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng hn, l nhng ngi cung tn tn


gio, khng khng i lp vi mi quyn bnh
khng trc tip do L Lut pht sinh. V th, h
khng ngn ngi x t cc ngi h coi l
li phm nng n i vi L Lut, v cch ring
l nhng ngi hp tc vi quyn th dn ngoi
ang chim ng. C th l mt s mn ca
c Gisu hay c Thnh Phaol, trc khi tr
nn Kit hu, c lin lc vi ng i Quc
ny.
Nhm xnin ti Qumrn
ng ngoi l hn c nhm i Quc y, v
t ngy tm ra cc th bn Bin Cht ti
Qumrn, th ta c bit r hn, l nhm
xnin. Phn nhiu h l nhng an sinh,
nhng mt s t ngi c th ngoi an vin
trung tm ti Qumrn v gy nh hng ln
trn dn chng ti Paltin. Nhm xnin rt
nghch vi Gio Quyn Do Thi ng thi v
nht l i vi chc Thng T. Nhm xnin
l ngi Do Thi rt nghim nht. Nhng h
cng n nhn cc t tng ngoi lai v em

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thch nghi vo vi thn hc ca h. Hn l v


th, m do nh hng cc ngi iran, h
pht trin mt gio l rt r rng nh nguyn,
cn c trn s i lp trit gia hai nng lc,
l Lnh v D, ang chin u vi nhau khng
h thng xt, mi cho ti ngy cnh chung, th
s thy Vua nh Sng ton thng trn vn trn
Thn Tm Ti.
Nhm xnin nh hng trn Kit Gio
s khai
Tn c khng khi no nhc ti nhm
xnin. Cng khng bao hm du hiu no v
nh hng trc tip ca phi xnin trn Kit
Gio. Tuy nhin, phi nhn l cc nhn vt nh
ng Gioan Ty Gi, c Gisu, cc mn
tin khi, u ty thuc vo mi trng nhng
"phe phi" Do Thi ca th k th nht, hn l
ty thuc vo o Do Thi cng nhin. M ty
theo ta c th bit c, ht thy cc mi
trng ny u c thin cm t nhiu vi cc t
tng nhm xnin. Nn rt c th l Kit
Gio thu u dnh mt ch no cho cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t tng y, v mt no trng, mt cch n


ging nh nhm xnin c th thnh hnh
ngay trong lng cng ng Kit hu tin khi
ti Girusalem, t na trong mt thi gian no
.
Nim tin khi huyn: i Cha sp can
thip
Nhm xnin phi gp phn tch cc vo
cuc khi ngha chng li ngi Rma. H bin
khi sn khu lch s trong cn bin ng nm
70.
Cc bin c a ti vic ph hy thnh
Girusalem lm chng l khi qun chng Do
Thi b phc quyn cc tng trn c ti rma,
ni gin ln ti cc . S ni gin ny
c cc thnh phn i Quc khai thc tht l
rng ri, v cng c dng nui ti ngun
ca mi nim tin khi huyn pht trin rt
nhiu ti x Paltin t th k th 2 trc Cng
Nguyn. V cng ngy mi thc Do Thi cng
thm tn rng: Thin Cha khng tr hon vic
chp s thch ca dn ngoi c mt trn t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thnh, v Ngi sp ti lp s cng bnh ca


Ngi, ng thi vi cc c n ca cc ngi
Ngi chn, bng cch lp Nc Ngi di
th gian mt cch ly lng.
Quan nim cnh chung Do Thi
Vic Thin Cha can thip y, phi nh
du s chm dt cc gian nan khn kh hin
thi, mt trt vi vic m ra mt k nguyn
mi, trong s c v iu v o s b loi
tr. Sau cng, ci loan bo bin c ny, l s
tng gia nhng tai ng hon nn, i theo vic
sp hon ton ca cc k th Thin Cha.
Ton b cc tin tng y lm thnh ci gi l
nhng quan nim cnh chung ca o Do Thi
l dn.
Mong v Th Hn thin cung n gii
phng
Vo th k th nht sau Cng Nguyn, nhng
hy vng cnh chung cu thnh mt ton th
mch lc hn hoi. Nhng ng hn, l nhiu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t tng kh h , mc ln nh nm, khin


ngi ta kh lm ch c. Tuy nhin c th
xc nh rng: gn ti k nguyn Kit Gio, th
nhng quan nim y cng tr nn trit cch
r rng hn, t ra trong mt s mi trng.
Cc tai ha Iraen t nay qu su xa, nn khng
cn l l no hi vng l mt v Cu Tinh nhn
loi v lch s ngy kia s c th lm cho dn
u tuyn phc hi phm cch nguyn s ca
mnh. T nay, mi ngy ngi ta cng ch cy
vo mt mnh Thin Cha i thay tnh th, v
s bin ha ngi ta trng i by lu ch c
th thnh hnh tri qua cuc o ln hon v,
nhng cho mt th gii hon ton mi xm
nhp. Trong cnh tr khi huyn ny, v tr ca
ng Th Hn khng phi bao gi cng quan
trng lm u. Khi cp ti Ngi, cc tc gi
hnh nh khng cn coi Ngi nh xa, ct yu
l V Th Hn trn gian, v c c Giav
xc du. Ni khc i, Ngi khng cn l mt
ng vua bi dng vua avt, m nhn cc vai
tr ct yu l chnh tr v qun s, hu nh
Thin Cha gip, bo m cho vic gai phng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v cho s phn vinh ca ton dn. ng Th


Hn t y, ngy cng hng ti hnh nh mt
nhn vt siu nhin, c kt lin cng Thin
Cha hn l vi loi ngi. Trong mt s sch
khi huyn, Ngi c xng l Con Ngi.
Nhng vn cn l mt chn dung ct yu thuc
v thin cung, khng giao tip thc s vi loi
ngi v khng th chu au kh. Ton th cc
quan nim khi huyn v ng Th Hn y, s
cung cp mt s cht liu, ngi ta s cn c
vo son tho Kit hc cho ngi Kit
hu. Tuy nhin, vic lu tm n s mnh au
thng ca c Gisu bt Kit hu t mt
ni dung hon ton mi cho ci khung cnh to
nn do ch ngha th hn v quan nim khi
huyn ca ngi thi y.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

My Khi Nim V Th Gii Hi La


quc Rma thay quc Hi Lp
Th gii Hi La vo u k nguyn Kit Gio
l gia ti trc tip ca quc Hi lp do
Alcxan i xy dng. Di lp sn Rma,
ta vn gp li cng mt li cai tr tnh thnh,
cng nhng iu kin sng tp th v c nhn,
tt mt iu l cng mt nn vn ha, ngn ng
chung vn cn l ting Hi Lp.
Nhn qua bn quc Rma, ta s thy r
rng quc y rng bao nhiu, hn l nh vic
an c tng ni mt. quc y rng ri ngang
vi th gii. V mi ngy quyn bnh cng nn
vng chc hn, nh thu hp nhng khc bit a
phng v chng li vi nh hng cc ngi
Man R (Gicmanh, Pct...)
quc l thnh qu do nhiu cuc chinh
phc, nn qui t nhng min t c qui ch
khc nhau: Ai Cp l lnh th ring ca Hong
, nn ngi c phi Ton Quyn Ph Vng
cai tr x y. Nhng x bo h l nhng nc
cn gi cc th ch c truyn ca h. V cc
tnh. Trong cc tnh ny, ngi ta phn bit cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tnh thng ngh (Asia= Tiu ) v cc tnh


hong , trong qun i Rma cn chim
ng v quyn bnh do cc trn th thi hnh.
Cc v ny ch lnh trch nhim trc mt mnh
hong (Syri). Nhng min c c tnh ring,
th do cc tng trn cai tr (Giu).
H thng qun tr ny ch cho cc min c
v t tr bn ngoi (Hi ng Hng Tnh) y,
bo m cho mi ngi c bnh an tng
i, nhng c tht, m nht l cho cc thnh th
thuc x Asia, nh cc trao i do trt t y
gip th hin. ng khc, c hng t do
phn no, v do i hi (Ekklesia) ton dn v
nht l hi ng k lo qun l. Cc nghip
on cng ng vai tr ln trong i sng x
hi.
Quyn cng dn Rma
Mi ngi l cng dn th trn mnh, li c
th c hng quyn "cng dn Rma": c
n ny c th do gia truyn (nh trng hp
Thnh Phaol), do mua vi gi vng hoc do
ban thng cng. Ngi Cng Dn Rma

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c min chu nhc hnh th xc (Cv 22,2529) v c quyn ni n ta hong (Cv


25,10tt).
Thn thnh ha v tn th Hong
t lu trc k nguyn Kit Gio, ngi ta bt
u coi cc hong nh nhng v thn, l con
ca thn minh v l chnh thn minh. Tin trnh
ny, nh hng ln do cc tin tng cc dn
ng Phng (Ai Cp, Ba T), tng ng vi
l ng nhin ca cc s vt: quc l mt,
th phng t phi t ra nn tng duy nht ca
quc. Cc vua Tibri, Claui, Vtpain, ch
a khuyn khch th cc v tin m thi, cn
cc vua Caligula, Nrn v omixin, th
cho ngi ta th cc ng. V thc ra, Rma
khng buc ngi ta phi theo tn gio y:
hong c vic cho lng nhit thnh, tri
n... hot ng, hoc cho cc tnh cc thnh
hay cc nghip on c c hi tng bc nh
vua. l l do gii thch v sao vic th hong
ny thnh vng l lng nh vy (nguyn
thnh phs c nhiu n dnh cho vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

y), i i hon ton vi nhng hnh thc tn


gio khc. Cc thng t u chn trong s
quan li a phng. y l mt nhim v ph
tn, nhng bo m cho k thi hnh thc s c
tm nh hng chnh tr, v tn gio v hnh
chnh qu lin h cht ch vi nhau.
Kit hu chm trn vi vic th hong
Tnh trng ny s t cho Kit hu u tin
nhiu cu hi ng gh s: lm sao vn l
cng dn tt, m khng chp nhn cho mnh b
li ko vo vic tn th hong ? Nhiu on
vn Thnh Phaol nn sng t, khi ta c theo
nh sng ny: y chnh l t chi mt v tr
quan. Cc th kin sch Khi Huyn nng tr li
vn nng bng ny.
C cuc sng hng ngy thm nhun
gio cng nhin
Khi qun chng bm vo nht l vic
th thn minh gia tc, che ch, gn gi
nhng mi lo u hng ngy, nhng chnh

tn
tn
vi
cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vic th phng bnh dn cng vi vic th


hong y, mi t ra r rng hn ht c tnh
ct yu ca tn gio ng thi: tt c i sng
hng ngy u thm nhun tn gio, m li l
mt tn gio cng nhin. Mi giai on trong
i sng con ngi, xt theo t cch c nhn
hay phn t mt x hi no (bt lun gia nh,
chi tc, nghip on hay thnh ph), u c
tn gio nh du su xa. Nh vy, chc v
cng khai no cng bao hm vic d phn tch
cc vo s th cng.
Tn gio mun mu sc v hon ton nghi
thc
y l mt th tn gio c nhiu mu sc rt
khc nhau (cc thn minh ng v vn v s),
nhng vic phng th ch hon ton nghi thc
m thi. V th, tn knh thn minh v dng ca
l cho cc ngi ng theo qui nh: l lng
o c.
Cc l nghi gm c kinh nguyn phng th
(ku cu, xin v thn nhn ca l, v ban n
hu) v hin t hiu l ca l dng tin thn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

minh, thng l lng thc. Mt phn ca l


c ha thiu, v phn cn li th t t a
phng hay cc tn s n, hoc em ra ch
bn. V th m c nhng vn t ra cho Kit
hu no mua cc th tht ny hay c mi d
cc ba n nh th (1C 8).
Con ngi din t lng bit n cc v thn
minh bng nhiu dng cng, nh cc th
ngi ta li tm thy trong cc cuc o bi b
chin ti Girusalem ( y c mt cung thnh
ngoi gio dng hin cho v thn cha bnh).
Cc o c l nghi huyn b d lan rng
S khuy trn cc t tng v cc hng
ngi, hin nhi6n l gip cho cc hnh thc
phng th bt ngun t ng Phng v c
tnh cch bt s s mt t ny, d lan rng. V
d cc vic phng th thn Ist, trong nhng
th thch lin tip ca mt l nghi nhp o dn
con ngi ti ch nn ng ho vi thn Osirt,
l v thn cht, ri c nhng ba ngi ca
thn Ist lm cho sng li. Ngi ta loan truyn
trong s chc chn c trng sinh bt t.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc huyn b c lin lc mt thit vi vic th


phng cng dn v vn duy tr nhng lin h
a phng, c khi n, v ni ting, m lan rng
khp quc. y l nhng nghi l thnh,
ngi ta chun b lu di, trong bu kh m
nim b mt i khi chim a v ln. Thng
thng ch l nhng nghi l theo ma nhm
bo m cho vic sinh si ny n. Tuy nhin,
i khi n cng ch trng ban cho tn c
bo m v i sng, sau lc qua i (lun lun
ch nh sc nghi l m thi; cn gio hun v
tn l, th khng c vai tr no ht). V d nh
cc huyn b thn lust, thn iony, trong
din t cch d man, nhu cu thot ly, bng s
xut thn v cung lon thnh, nhn dp nhng
cuc chy in r v n tht cn ang mp my.
Mt v thn cho php tn tm thot ly cc
iu kin cuc sng i ny, th khng th b
ri tn , sau khi h cht.
l my c tnh chnh ca th gii, trong
Kit hu sp sinh hot bng cch tuyn
xng c tin ca mnh: khng phi hong ,
nhng ch c mt mnh c Kit mi l Cha

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T. Nn phi vng phc Ngi, d c liu mnh


chm trn vi khung cnh tn gio bao hm c
i sng. Ngi ta ch c th tn th Ngi,
trong mt i cung hin, tc l mt cch n nt
, do tnh yu cm ng cho. l Tnh Yu
c Cha Kit chng kin v bao hm bo
chng l s c sng mun i.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Dn Vo Phc m Nht Lm
Phc m, theo ngha danh t Hi Lp, trc
tin c ngha l Tin Mng cu (x. Mc 1,1),
l li rao ging Tin Mng y. l ngha
Thnh Phaol hiu, khi ngi ni n Phc m
ngi ging: tc l li ngi loan bo n cu
ni Bn Thn c Gisu l ng Kit. Vy
Phc m hay Tin Mng, u tin khng phi l
mt cun sch, mt tc phm vn chng hay
l lch s. S d gi l Phc m hay Tin Mng,
bn cun sch gn cho Thnh Mtthu, Mcc,
Luca v Gioan chnh v mi cun ny u cng
b Tin Mng y, trong thin tng thut cc li
ni vic lm ca c Gisu, cng nh k li
cuc T Nn Phc Sinh ca Ngi.
c gi hin i a tm s chnh xc. H lun
lun tra cu nhng s kin phn minh, kim
chng r rng. V th h ngc nhin khi c
bn Phc m ny, thy li vn ri rc, lc
thiu lin tc vi nhau. Nht l khi h thy sch
y bao hm nhiu mu thun xem ra khng th
no gii p, li khng th tr li cho mi vn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

h t ra. Phn ng nh th tht l may mn,


nu gip c gi nu ln nhng vn chn
chnh v trc ht l vn th vn ca bn
Tin Mng. Cc ngi bin son Phc m,
khng phi l nh vn lm vic ni bn giy,
theo cc ti liu kim k y , cng khng
phi l nhng ngi vit lch s v Cha Gisu
Nadart, t lc sinh ra cho ti lc qua i. Cch
bin son Phc m, th khc hn. Cha Gisu
ni, loan bo Tin Mng Nc Cha,
qui t cc mn , cha lnh cc bnh nhn,
hon tt nhng hnh vi bao hm nhiu ngha.
Sau Ngi qua i v phc sinh vinh
hin. V tin vo Cha Phc Sinh, nn cc mn
, ri cc v ging thuyt, loan bo vic
Ngi Phc Sinh, nhc li cc li Ngi ni,
k li cc vic Ngi lm, ty theo nhu cu
i sng cc Gio on lin h. Trong khong
bn mi nm, nhng truyn khu hnh
thnh, ghi li v lu truyn, bng li rao
ging, bng phng t, bng vic dy gio l, tt
c cc ti liu, m ngy nay ta gp thy trong
sch Tin Mng. ng khc, c th l mt s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trong cc ti liu trn, trong tin trnh lch s


y, c ghi li thnh vn. V d nh cc
nh thc dng trong phng t, cc li tuyn
xng c tin, nhng tp ghi chp cc li Cha
Gisu ni, hay bn k s tch Thng Kh
ca Ngi. Hn l s Thng Kh Cha Gisu
sm lm thnh nhng tch truyn sp xp r
rng phn minh.
Vy cc nh bin son Tin Mng lm vic
theo cc ti liu c truyn y. Trong i sng
y bin ng ca cc Gio on u tin,
nhng ti liu c truyn ny thnh hnh
nhiu cch khc nhau. V Tin Mng, trc khi
c nh thnh bn vn, l li rao ging sng
ng. Chnh li ging ny nui dng c tin
cho Kit hu, gio hun cho cc tn , thch
nghi theo nhng mi trng khc nhau, p
ng nhu cu ca cc Gio on, linh ng ha
li kinh phng t, din t mt suy ngh v
Thnh Kinh, sa cha li my im sai lm, c
khi cn gii p li l chng ca i phng.
Th l cc Phc m gia thu thp v ghi
chp, theo vin nh ring mi ngi, nhng ti

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

liu cc ngi gp thy trong li truyn khu.


Nhng khng phi cc ngi ch sao chp li
thi. Chnh cc ngi cng bit mnh c nhim
v phi loan bo Tin Mng cho nhng k
ng thi, phi gio hun v gii p cc vn
do cc Gio on nu ln. Sau ny ta s thy
vin nh ring cho mi phc m gia. y xin
nhn mnh ti s kin ct yu. Nhng cng
trnh nghin cu trong my th h gn y, v
lch s ca tp truyn v ca s hnh thnh cc
cun Tin Mng, khin cho s kin y thnh
hin nhin, khng ai phi bc c. l nhiu
chi tit c bit trong sch Tin Mng, din t
c tin v i sng cc cng on kit hu u
tin. Sau y l my on vn gip lm sng t
iu qu quyt y. V d my bn vn k li
ba tic ly ca Cha Gisu. Ta c bn bn dch
khc nhau (Mt, Mc, Lc, 1C), nhng thc s
chia lm hai mu: mt bn l Thnh Mtthu v
Thnh Mcc, mt bn l Thnh Luca v Thnh
Phaol. Nhng hai mu ny, khc nhau v
nhiu im, ch l ghi li my m thc c
truyn tr nn c nh trong thi quen phng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t. Thnh Phaol lu truyn iu ngi nhn


lnh. Cc phc m gia, khng thut li mi chi
tit trong ba tic ly, nhng tp trung vo my
c ch v li ni ca Thy Ch Thnh, nh Gio
Hi vn quen nhc li trong khi c hnh php
Sng n. Nh vy, kiu ni: chc tng, do
Thnh Mtthu v Mcc dng, c l ghi li
thi quen x Paltin (theo kinh Chc Tng
ca ngi Do Thi). Cn Thnh Luca v
Phaol dng ch t n (hi lp l eucharist),
th gi nh mi trng hi lp. Nhng v d khc
v hai d bn ghi li cng mt tp truyn nh
kinh Ly Cha (Mt 6,9-15; Lc 11,2-4) hay cc
Chn Phc (Mt 5,3-12; Lc 6,20-26) gip ta va
thy c bn cht cc tp truyn ghi li, va
bit t tng ring ca tng phc m gia.
Vic i qua truyn khu cng gii thch v sao
nhiu tch truyn c v nh l nhng on vn
nh, tp trung vo mt li ni hay mt vic lm
ca Cha Gisu, m khng xc nh xy ra
khi no hoc ni no. Nguyn my kiu ni m
u trng trng, nu r iu y ri: trong
nhng ngy y (Mt 3,1; Mc 8,1); Khi y (Mt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

11,25), sau (Lc 10,1). Mi tch truyn ny


ban u ghi li v lu truyn bit lp vi
nhau. Cn vic sp xp vo ch n ch kia
thng l do cc phc m gia. Trong vic dng
cc tp truyn, c khi ngi ta cn em nhng
k nim thng hay k i k li y ng khung
vo my li vn c nh: v d nh my tch
truyn ng khung cho mt li Cha Gisu
ni, my cnh tranh lun, cha lnh hay l lm
php l. Nhiu khi ta c th d nhn ra my th
tch truyn ny u theo mt li trnh by ring.
Vy phi coi nhng tp truyn y lm sao,
nu chng c quen dng n th, trc
khi tr nn c nh trong sch Tin Mng? Phi
dnh cho chng ngn no uy tn? Chng c lin
lc th no vi lch s Cha Gisu? Mun tr
li my cu hi y, ta c th ni rng: cc ti
liu y, chnh l by nhiu chng tch v
nim tin vo Cha Gisu l ng Kit. V th,
chng mun gip ta gp g chnh c Kit,
nh s ta tin v nhn nhn Ngi. Vy Tin
Mng l mt li rao ging v cc phc m gia,
k c Thnh Luca l ngi quan tm v lch s,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mun trc tin l chng t Tin Mng.


Nhng iu y khng c ngha l cc ngi dng
dng i vi c tnh lch s ca my s kin
mnh k li. Nhng cc ngi ch tm ti vic
lm cho ni bt ngha ca s kin, hn l din
li ng y nguyn tng ch cc li Cha Gisu
(x. nhng hnh thc khc nhau ca cc Chn
Phc, ca Kinh Ly Cha, ca nh thc Sng
n), hay cc hon cnh v chi tit nhng vic
Ngi lm. Chng din li mt tp truyn ny
l mt li gii thch. Nh nghin cu t m
cc bn vn, ta mi thy c li ny li khc
hay tch n tch kia l nhng im chc chn
din li lch s v s v Cha Gisu; cc s gia
c sn nhiu phng php, c din li cc
im ny.
y c th xc nh v hai im:
- Chc chn l ta khng th nh qua tp
truyn, m kim chng bng lch s, tt c ni
dung cc cun Tin Mng. Nhng qua tp
truyn, c nhiu du hiu lm sng t thm
phn cn li trong cc bn vn, gip ta bit
c rng: nim tin vo c Kit Phc Sinh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bt ngun su xa ni cuc sng v cc hnh


vi ti th ca c Gisu Nadart.
- Ta ch bit c cc li ni vic lm ca
Cha Gisu nh qua cc "bn dch", do cc tp
truyn c v bin son ca phc m gia. Vic
phin dch t ting Aram sang ting Hy Lp l
kha cnh r rng nht trong vic lu truyn
ny. V nh vy, ta c th din li nhng g
Cha Gisu ni bng ting bn x ca
Ngi, cng nh cc hon cnh chnh xc, khi
Ngi ging dy hoc cha bnh nhn. Tuy
nhin, nhng c gng ny, trong chi tit, ch c
th ng t nhiu m thi. Nhng gii hn ca
vic kim chng lch s ny, xut pht t chnh
bn cht ca Tin Mng. Nim tin vo c Kit
hng sng lm sng t nhng k nim v c
Gisu ti th, Khng th din t nim tin y
bng cch no khc, nu khng phi bng mt
chng t sng ng. M chng t sng ng li
vn bao hm nhiu c tnh, nh tng thut
tng cu tng khc nhc i nhc li nhiu ln,
iu chnh, do chnh chng nhn hay ngi k
truyn can thip vo. Nhng chnh vai tr v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

quyn nng ca cc bn vn ny l ku mi c
gi em lng tin cy.
Th l vic nghin cu ph bnh cc cun Tin
Mng, gip ta vt qua s c Tin Mng mt
cch ngy th v i su vo chnh vin nh Tn
c. D c th i xa trong tin trnh tra cu
ny, ta vn phi t ra cu hi: c Gisu l ai?
c gi no mun c Tin Mng theo vin nh
ny, nht l va c va nghin cu v i
chiu cc bn vn, t s khng thy mnh bp
bnh tr tri, m cn lun lun khm ph thm
c nhiu im hn iu mnh c tnh lc
u. V mi cun Tin Mng c nhiu yu t
gii p v c li hiu ring v cc s kin
trong tp truyn, nn s gip c gi kim
chng v lm cho thm phong ph s mnh
hiu bit v Cha Gisu. V nh y, m c th
lun lun i t c Gisu ti th ti nim tin
ca cng on Kit hu u tin t lng xc tn
ca cc chng nhn ti chnh ng l ngun
pht sinh s xc tn ny.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Bn Tin Mng V Mi Lin H Vi Nhau


Tin Mng n vi ta di hnh thc bn cun
sch. c ln u tin, ai ny u nhn thy:
Tin Mng th t c nhng nt c sc ring
bit, mc du vn cn c lin h vi ba cun kia
(x. tiu dn vo Tin Mng Thnh Gioan). My
cun ny l nhng chng t bin son trc Tin
Mng Thnh Gioan. Tin Mng Thnh Mcc
hnh nh l gc Rma, c th l bin son
vo khong nm 65-70. Tin Mng Thnh
Mtthu v Thnh Luca bin son sau chng
15 ti 20 nm, khng phn nh cng nhng mi
trng v c nhm vo nhng c gi khc
xa. Nhng chng mang hnh thc ging nhau
ti mc c th gi c ba cun l Tin Mng Nht
Lm, do tn mt cun sch pht hnh vo cui
th k 18, l Nht Lm (tc l nhn mt trt)
trnh by cc bn vn Thnh Mtthu, Mcc
v Luca trn ba ct song song, cho d dng i
chiu vi nhau. S kin y t ra mt vn
c bit.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

a) S kin Nht Lm
Cc d ng gia ba Tin Mng Nht Lm lin
quan ti: cc ti liu dng, th t sp xp
cc ti liu y, sau cng l cch din t.
- V ti liu, th sau y l phng chng s
nhng cu chung cho c hai hoc c ba cun
Tin Mng.
Chung cho c ba Tin Mng - Mt: 330; Mc:
330; Lc: 330.
Chung cho Mt v Mc - Mt: 178; Mc: 178.
Chung cho Mc v Lc - Mc: 100; Lc: 100.
Chung cho Mt v Lc - Mt: 230; Lc: 230.
Ring cho mi Tin Mng - Mt: 330; Mc: 53;
Lc: 500.
Th l bn cnh nhng phn chung nhau, cn
c nhng ngun ti liu ring cho mi Tin
Mng.
- V th t sp xp, th cc tch truyn gom
thnh bn phn ln:
A. Chun b cho s v Cha Gisu.
B. S v x Galil.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

C. Ln thnh Girusalem.
D. S v ti Girusalem. T Nn v Phc
Sinh.
Bn trong bn phn ln ny, Thnh Mtthu
phn phi cc tch truyn theo mt th t ring
cho ti chng 14, ri t trnh by cc tch
truyn chung vi Thnh Mcc v theo cng
mt th t nh ngi. Thnh Luca, th xem cc
tch truyn ring vo mt ton th y ht nh ca
Thnh Mcc (nh Lc 6,20-8,3 hay 9,5118,14). Tuy nhin phi k nhn rng: bn trong
s ha hp ton th ny c s khc bit nhau,
i khi trong chnh nhng on chung nhau
(v.d. nh Lc vic ku gi cc mn hay
cuc ving thm Nadart).
- V cch din t, ta cng nhn thy cc bn
vn ging nhau cht ch: v d nh cng mt
ch ha him (aphientai) dng Mt 9,6 = Mc
2,10 = Lc 5,24; hoc ch c 2 trn 63 ch khc
nhau Mt 3,7b-10 = Lc 3,3,7b-9. ng khc,
thy t ngt khc nhau, trong nhng on xt
chung th rt ging nhau hoc kt cu y nh ht,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng ch dng khc nhau, hoc ch dng y


ht, nhng kt cu li rt khc nhau.
b) Gii thch s kin Nht Lm
Khi no nhn nh ng thi c nhng nt
ging nhau v c nhng nt khc nhau, th s
gii quyt c vn do s kin Nht Lm t
ra.
Cc ph bnh gia ng v my im ny:
- Trc ht l v ngun gc Tin Mng. Hai
nhn t gy nn tnh trng hin thi cc bn
vn: mt l vai tr ca cng on to nn tp
truyn hoc truyn khu, hoc thnh vn. Hai l
vai tr nh vn sp t cc tp truyn y.
Nhng bin i trong my gi thuyt u ty
thuc ct yu vo tm quan trng tng i, do
cc ph bnh gia dnh cho c hai nhn t ny:
ht mi im khc nhau c th gii thch bng
cng trnh bin son ca cc nh vn, hay i
ni n nhng tng ng c sn trc khi bin
son?

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

- V phng php phi theo, th c s ng


phn no. Nhng thm bt ti liu hay nhng
i thay kiu ni, c th gii thch, ng t
nhiu, bng nhng "ch " khc nhau ca ngi
bin son. V nhng li gii thch s kin ny,
d b thin v c on, nn khng c th gii
quyt vn trn bnh din cc ti liu hay l
kiu ni. Ch c cch nghin cu s xp t cc
ti liu mi gip ta gii quyt mt cch vng
vng. Mun gii thch nhng ging nhau gia
cc on vn di, cn ni n s l thuc vo
bn vn (ch khng nguyn l thuc truyn
khu m thi), hoc trc tip (tc l l thuc
vo mt ngun ti liu chung). Mun gii thch
nhng on khc nhau, c ngi nhn mnh ti
vai tr ca cng on trong thi k tin-nhtlm, ngi khc li nhn mnh ti vai tr son
gi. Chnh xc hn, cc ph bnh gia ng
chung chung v hai nguyn tc ny: Thnh
Mcc khng l thuc vo Thnh Matthu v
Luca, cn Thnh Matthu v Luca th l thuc
ln nhau. L do l v mi khi Thnh Matthu
hoc Luca khng cn theo th t ca Thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mcc na, th hai ng li khc nhau; ng


khc, Thnh Matthu hoc Luca c nhng on
chung vi Thnh Mcc m Thnh Luca hoc
Matthu khng lp li (Mt: 178 cu; Lc: 100
cu).
Cc ph bnh gia cn cha ng li gii
thch v mi lin h gia Thnh Mcc vi hai
Tin Mng Nht Lm kia. Nhng im ging
nhau gia Thnh Matthu v Mcc hoc gia
Thnh Luca v Mcc, phi chng l v l thuc
trc tip vo Tin Mng Thnh Mcc, hay v l
thuc vo mt bn vn chung tin-nht-lm.
Sau y, xin tm tt hai mu gi thuyt, do cc
ph bnh gia hin thi ch trng.
1. Mt s ph bnh gia nhy cm v nhng
khc nhau hn l nhng ging nhau, mun
khc t s kin cc Tin Mng Nht Lm trc
tip l thuc vo nhau.
a) C nhng ngi ni n nhiu ti liu: cc
phc m gia li dng nhiu tuyn tp di hay
vn, gom gp ngay t u (c l l dng
trong li ging tha sai ca Hi Thnh), nhiu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bn ghi chp cc s kin v cc chm ngn (tp


ghi nhiu php l, ghi nhiu chm ngn...).
l l do c th gii thch v sao Thnh Mtthu
v Luca c nhiu im vn tt ging nhau, m
li khc vi Thnh Mcc, nn hai v y khng
l thuc vo ngi. iu y cn gii thch nhng
thay i, m ta kh c th gn cho cng trnh
bin son hay cho nhng mc tiu thn hc
khc nhau.
b) Nhng ph bnh gia khc, tuy vn trung
thnh vi tnh mm do gi thuyt trn y,
nhng li ngh l tp truyn Nht Lm bt
ngun t hai ti liu ln, ngoi nhng tp
truyn ring. Ta phi cng nhn rng: th t sp
xp c khc nhau, ty theo l phn gia (rao
ging ti Galil: Mt 4,13-13,58 v ss) hay l hai
phn u v cui (Mt 3,1-4,12 v ss; Mt 14,124,51 v ss). S ging nhau cht ch chi phi
hai phn u v cui ny chng minh l c mt
ti liu cn bn ng nht cho c ba cun Tin
Mng. Tri li, s khc nhau trong phn gia
(s v Galil), chng t mt tnh cnh cha
tin xa trong vic t chc cc tp truyn. Nh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

th, ngun gc Tin Mng Nht Lm, ng k


nhng tp truyn ring, li cn c hai ti liu
chnh: mt ci kt cu cht ch ri v mt
ci cn trong tnh trng lng lo, khi cc phc
m gia x dng, tuy rng vic chung c c hai
ti liu y li vi nhau, khi y tin hnh
c t nhiu ri.
2. Tuy nhin, a s cc ph bnh gia u theo
h thng Hai Ngun Ti Liu. Theo gi thuyt
ny, Thnh Mtthu v Luca trc tip l thuc
vo Thnh Mcc, cng nh vo mt ngun ti
liu chung bit lp (quen gi l Q do ch u
ca ting c Quelle). Ngoi nhng ti liu
ring cho mi Tin Mng, th Tin Mng Thnh
Mcc v ti liu y c l l hai ngun ti liu
chnh ca Thnh Mtthu v Thnh Luca. Gi
thuyt ny c th tm vo lc sau y:
Mc (Ti liu chung) - - - > (Mt ring - Lc
ring)
Hin nay ngi ta trnh by gi thuyt ny
mt cch d dt hn nhiu. Ci li ln ca n l
gip nghin cu cng trnh bin son ca

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thnh Mtthu v Thnh Luca. Nh th cng


trnh bin son s gii thch c nhng thm
bt v i ch, ta gp thy trong s kin nht
lm. Tuy nhin, nn nh rng: ngy nay ngi
ta khng dm gii quyt dt khot vn : ti
liu chung cho Thnh Mtthu v Luca , l
mt ti liu thnh vn hay l truyn khu, hoc
bn vn Thnh Mcc cc ngi x dng, l
bn vn hin thi ca ta hay l bn vn no
khc.
Tm li, d chp nhn gi thuyt ph bnh
no, gii quyt vn Nht Lm, ta vn cn
phi lm vic cng phu t m, mi xc nh
c bn cht cc vin nh ca tng phc m
gia. Xin thm l vic nghin cu cc ngun ti
liu, khng phi l iu duy nht v c l khng
phi l iu quan trng hn ht, gip am hiu
cc Tin Mng. Cc ngun ti liu, khu truyn,
nh hng mi trng xut pht v vic cc
son gi cui cng dng cc ngun ti liu:
l nhng yu t ta cn phi lu tm, theo cng
mt cch nh nhau, nu ta mun nhn thc ton
th hin tng u tin, tc l bn vn Tin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mng. Ci nhn tng quan vn tt trn ny, c


th s gip bn c hiu r hn vin nh ca
tng phc m gia, nh s nu ln trong tiu dn
ring cho Thnh Mtthu, Mcc v Luca di
ny.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Phc m Thnh Mtthu c


Kit Vua C Nc Tri
T Ngn v Kt Thc
Thnh Mtthu khng c li ta nh Thnh
Luca, nhng ngi nu ngha ca tc phm
mnh, trong t ngn m u cho tng thut v
i sng cng khai ca c Gisu (1-2) v
trong phn kt thc cho Phc m ngi (28,1620), khi Cha Phc Sinh hin hnh mt ln duy
nht: "Thy c mi quyn trn tri di
t. Vy cc con hy i, thu np ly mn
khp mun dn, thanh ty h nhn danh CHA
v CON v THNH LINH, lo dy bo ngi ta
vng gi ht mi iu Thy truyn dy cc
con. Cn Thy, Thy vi cc con, ht mi
ngy ti khi tn th." Trong bn "tuyn ngn"
ca Cha Phc Sinh ny, c hai im chnh yu
ta cn nhn mnh: l quyn bnh ca c
Kit v vai tr ca cc mn .
1. Phc m Thnh Mtthu, cng nh ba
Phc m kia, k li i sng v gio hun ca

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cha Gisu, nhng ngi nu r gio l ban u


v c Kit theo tng li ring ca ngi v mt
cch r rt hn. ng Emmanuen, tc "Thin
Cha cng chng ta" (1,23) nh Thin Thn
loan tin cho Thnh Giuse, s cn hin din
theo t cch l "Thy Dy v Gio S", nh
Ngi lm khi cn ti th v tip tc lm
nh qua cc mn Ngi, vi uy quyn vin
mn Ngi lnh nhn bi c Cha Cha, ch
khng phi do Satan (4,8-10), v c Cha Cha
trao ph mi s cho Ngi (11,27).
ng theo li Thnh Kinh, c Gisu b
ngi Do Thi khc t, v v th Tin Mng c
th loan bo cho dn ngoi. l iu
chng minh vn tt trong t ngn. V t ngn
ny khng c k nhng bin c thi hi nhi
ca Cha Gisu, cho bng cn c vo nhng c
truyn, din t ngha i sng trn gian ca
ng t ci cht phc sinh. Thnh Giuse
nhn danh ton th Iraen v dng h vua a Vt
n nhn Hi Nhi, tng thai bi php Cha
Thnh Thn v sinh ra bi c Maria Trinh
N. Ri my nh o S i din cho dn ngoi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c Tin Mng mi gi i lnh n cu .


Nhng sau , c thnh Girusalem, cc thng
t v vua Hr khng hay bit g, hoc t
khc v bt b Ngi na. Thay v n th
ly Ngi, vua Hr li cn mun git Ngi
lm mt vi cc hi nhi ti Blem. Nhng Cha
Gisu thot khi tay vua, v trn sang x Ai
Cp, ri v n c ti Galil l tng trng cho
t dn ngoi. Th l cuc T Nn Phc Sinh
c tin bo trong lch s bi t ny, lch s
cui cng s a ti vic cng b Tin Mng
cho chnh ngi dn ngoi.
Vy Cha Gisu hon thnh lch s Iraen.
Thnh Mtthu cn dng cch khc chng
minh iu y: l dn li Thnh Kinh. Thnh
Mtthu trng ri rc nhiu li Thnh Kinh, v
mun chng t rng: cch Cha Gisu n
lun lun c sng t nh li Kinh Thnh:
"Th l ng nghim li Cha dng ngn s ni
rng" (1,22m). Vy cc ngi t b Cha Gisu
hiu sai v bn thn Ngi: c Gisu qu
tht l ng Mxia ngi Do Thi hng trng
i.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

2. Cha Gisu y ly quyn sai nhm


Mi Mt i loan bo Tin Mng v liu cho
khp mun dn nn mn Ngi. Vic loan
bo y, trc tin l loan bo "Nc Tri", theo
kiu ni c bit ca Phc m th nht v cng
l hng theo tp truyn do thi v Triu i
nc Cha. V Thin Cha l Vua hng hin
din vi Dn Ngi. Vo nhng gi pht xc
nh, Ngi ly uy quyn can thip vo dng lch
s. Cch ni v Thin Cha nh vy hn mt
phn l do chnh th qun ch Iraen tri qua cc
thi i. Vic ngi Rma chim ng cng
khi mnh thm nim mong mi vic Thin
Cha dng quyn ti cao can thip vo.
Ngi Do Thi ng thi a ni: Tht ch c
mt mnh Thin Cha l Vua chng ti. Nhng
Cha Gisu gi kiu ni "Nc Tri", song
Ngi khng hiu theo ngha gii phng chnh
tr. Thnh Mtthu cng khng hiu theo ngha
y, v ngi k li cc li ny, sau khi Cha
Gisu t nn, nn ngi khng th trng thc
hin iu c m nh th.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Trong Thnh Mtthu, kiu ni Nc Tri


thnh ting chuyn mn, ch vic Thin
Cha nm quyn thng tr dn Ngi, li c khi
cn dng nguyn ch Nc m thi, nh khi
Cha Gisu loan bo "cc huyn nhim v
Nc" (13,11). Ni khc, trong Thnh Luca v
Gioan, thng hay gii thch li kiu ni y v
c ngha l: s sng mun i, thin ng. V
th, trong Thnh Mtthu, kiu ni y c hai
ngha. Nn thng phi dch l "triu i,
vng triu", hay "triu i nc", nhng i
ln phi dch l "Nc, Vng quc", l khi
c ng t ch ngha "vo trong" i trc (3,2).
Nh vy kiu ni y khng nhm nguyn vo
tng lai, nhng nhm c vo hin ti. Cc d
ngn v Vng Triu nu ln cc c tnh ca
Vng Triu y: khai mc bng c ch ngi
gieo ging, Vng Triu phi sinh hoa kt qu
cho ti ma gt cui cng, mt cch huyn
nhim, v bt chp mi tht bi tri qua. V
vin nh cnh chung ny, Triu i Nc Cha
khng th l ng nht vi Gio Hi, cho d
ting "Gio Hi" (16,8; 18,18) ch cng on

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cc mn loan bo Triu i v sn xut cc


du ch Triu i y. Cng on ny sng theo
qui lut phc v ln nhau (18,12-14), v cng
vi Thnh Phr nm gi cha kha Nc Tri
(16,9;18,19). Tuy bit l Triu i Nc Cha
khai mc ri, nhng Gio Hi vn cn v
lun mi cu nguyn: "Xin Cha liu cho Triu
i Nc Cha mau n!" (6,10).
Kt cu vn chng
Thnh Mtthu lm vic cn c vo cc
ngun ti liu chung vi Thnh Mcc hay
Luca. Nhng trong khun kh tng ng tng
qut ny, ngi gii thiu mt bn tng thut
khc xa Thnh Mcc, hoc xt theo s lng
v tnh phong ph cc yu t ring ca ngi
(v.d. 1-2; 5-7; 11,1-30; 24-30.36-52; 18,10-35;
28,9-20), hoc xt theo cch ngi t do x dng
cc ti liu ngi c chung vi Thnh Mcc
(v.d. so snh Mt 4,1-11 vi Mc 1,12-13; Mt
8,23-27 vi Mc 4,35-41; Mt 9,9-13 vi Mc 2,
13-17; Mt 14,13-21 vi Mc 6, 32-44; Mt 16,1320 vi Mc 8,27-30; Mt 21, 18-19 vi Mc 11,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

12-24; Mt 21,33-46 vi Mc 12,1-12; Mt 24,136 vi Mc 13,1-37), hoc xt theo ngi c ton


b nhng yu t, c l l ly trong mt tuyn
tp cc li Cha Gisu, m Thnh Luca hn l
cng li dng (v.d. 3,7-10; 7,7-11; 11,4-6;
12,43-45). rt kh xc nh cc ngun ti liu
y cu thnh nhng tuyn tp rng ri hn
ti mc no, nhng nh i chiu vi Thnh
Mcc v Luca, ta c th xc nhn cch bin
son ca Thnh Mtthu.
1. Nhng ting ni ch gi, tr ra 4,17 v
16,21, thng khng c gi tr g (x. 3,1). Cc
ch dn v a l qu trng v khng th gip ta
thit lp hnh trnh chi tit; nhng nh y, c
gi thy mnh ng trc mt i sng lch s,
ch khng phi mt s cnh gom li m thi.
Thnh Mtthu cn a dng li "ng khung",
tc l ly cng mt ting, m u v kt thc
cho mt tch truyn hay mt chm ngn (6,19
v 6,21; 7, 16 v 7,20; 16,6 v 16,12). Ngi a
dng kiu song song ng ngha hay l phn
ngha, v d nh di hnh thc hai cu chuyn
hon (16,25). Ngi khng s nhc i nhc li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cng mt nh thc (8,12; 22,13; 25,30), dng


cng mt kiu ni, ch cng mt thc ti
(8,2 v9,18; 9,4 v 12,25) hoc cng mt li
ni ni ming nhiu nhn vt khc nhau (3,2;
4,17; 10,7). c im cc tch truyn ca ngi
l vn tt: tnh cch giai thoi ca Thnh Mcc
bin mt, nhng ch cho li trnh by gio l
gn gng v c khi cn m v oai nghim (so
snh tch truyn cha b gia Thnh Phr Mt
8,14-15 v Mc 1,29-31).
Thnh Mtthu rt a tp hp li tng chui
theo s m (nh s 7, 3, v 2, th ngi a c
bit) hoc dng my ch mc (nh 18,4-6).
Mcc v Luca ch sp cc ti liu li gn nhau,
cn Thnh Mtthu gp li ni v tch truyn
(nh 8,5-13 snh vi Lc 7,1-10 v 13,28-29),
to nn mt ngha su sc hn. Ngi thch
gom cc li gio hun tng t li vi nhau: v
d nh xem kinh "Ly Cha" vo mt ton th
kt cu ng hong (6,7-15 trong 6,1-18).
Ngi son nhng "bi ging" trnh by cho
thu o hn (nh 10,17-42; 13,35-53; 25).
Thnh Mtthu thm vo chui php l 8,1-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

17, hai chui php l khc na (8,23-9,8 v


9,18-34); sau ba li tin bo v s phn Con
Ngi, ngi li thm nhng li qung din gio
hun ca Cha Gisu (nh 18,5-35; 19,120,16).
Sau ht v nht l ta nhn thy, cng trong
phm vi kt cu vn chng ny, c nm ton
b, v khng c ting no ng hn, nn ngi
ta quen gi l "bi ging" ca Cha Gisu.
l nhng tp hp cc li Cha Gisu lm thnh
nh ging mi ca Phc m ny, v sau mi
bi li chm kt bng cu: "Khi c Gisu ni
ht by nhiu iu y" (x. 7,28). Cc bi ging
y ln lt trnh by "s cng chnh ca Triu
i Nc Cha" (5-7), cc ngi rao ging
Triu i Nc Cha (10), cc huyn nhim
ca Triu i Nc Cha (13), con dn ca
Triu i Nc Cha (18), s tnh thc v
trung thnh cn phi c, trong khi ch Triu
i Nc Cha xut hin cnh chung (24-25).
2. Cn c vo cc c tnh hin nhin v vn
th ny, c gi tm cch lm nhng tp hp
rng ri hn. Nhng by gi khng cn phi l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thnh Mtthu i hi iu y, nhng chnh l


c gi ngh. V th, n bn ny khng mun
bt buc Phc m phi chia ra nhng phn ln.
D vy, y chng ti thit tng l nn ghi
li ba mu phn chia, theo nh cc ph bnh gia
quen ngh v "lc " Phc m Thnh
Mtthu.
a) Lc gin n hn ht l lc theo
a l, tng t nh lc ngi ta ngh l
mnh gp thy ni Thnh Mcc. S v Cha
Gisu ti x Galil (4,12-13,58), hot ng ca
Cha Gisu min bin gii Galil, ri ln
ng i Girusalem (14,1-20, 34), sau ht
Cha Gisu gio hun, chu thng kh, chu
cht, ri phc sinh ti Giusalem (21,1-28,20).
im kh l do s kin: cha ai c th chng
minh l Thnh Mtthu c ch thn hc
no, khi nhc n nhng ni chn khc nhau
y. V th, vic phn phi theo a l, chng
qua ch l ci khung, sp xp cc ti liu vo.
b) Ngi khc son lc theo nm "bi
ging", m Thnh Mtthu chm kt mi bi
bng nh thc nhc n trn ny. Thc ra l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nm khi lng gom gp phn ct yu trong li


gio hun ca Cha Gisu. Nhng c phi v
vy m ta c php phn phi cc ti liu
thnh tch truyn v bi ging lun phin nhau?
S tng ng ngi ta ch trng l nhn thy
trong , ch c th chng minh d dng i vi
my chng 11-12 v 13. Nhng trong trng
hp ny, phi chng ta c th gi ch. 11-12 l
tch truyn, v hai chng ny gm mt chui
bi ging vn tt, kh xc nh l Cha ging
khi no v u. Cn my ton b kia, th ta
khng th nu mi tng quan cht ch gia ch.
3-4 v 5-7, hay gia ch. 14-17 v 18. Nhng
nu mun lin kt ch. 8-9 vi 10 hay 19-23 vi
24-25, th chnh l g p bn vn. Phc m
Thnh Mtthu khng phi l cun gio l km
nhng v d lm sng t thm, nhng trnh
by mt i sng lch s bao hm mt gi tr
gio l.
c) V th, ngi khc li ngh l Thnh
Mtthu mun da trn ging mi a ,
tng thut v bi kch i sng Cha Gisu.
Nu lu tm n nhng bn "tot lc" (4,12-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

17; 12,15-21...), n nhng on ni kt (12,1521 v 3,13-17; 11,1-12, 50 v 8,1-9,34), n


nhng ghi ch v a l ni bt tn (8,1-9, 34;
14,1-16,20; 20,29-28,20) hay b m i (11,1-12,
50; 16,21-20,28), n nhiu loi thnh gi khc
nhau, nht l dn chng (8,1-9,34), cc k th
(11,1-25,46), th ta c th phn chia ton th
thnh hai phn chnh.
Trong phn th nht (3,1-13,58) Cha Gisu
xut hin, nhng dn Do Thi t chi, khng
tin vo Ngi. V c Ton Nng trong vic lm
cng nh li ni, (4,12-9,34) Ngi sai cc
mn i loan bo Tin Mng (9,35-10,42).
By gi ngi ta phi la chn theo hay l
chng li Cha Gisu: cc thnh gi c ku
mi phn bit nhng g xy ra, nhn dp cc
php l Cha lm khi trc (11-12) hay li
gio hun mi bng d ngn (13). Sau ht Cha
Gisu b dn Ngi t b (13,53-58).
Trong phn th hai (14-38, Cha Gisu tri
qua con ng dn Ngi i qua Thnh Gi
ti Phc Sinh vinh hin. Tng thut ny chia
ra hai mc: trc ht l trn cn bn a l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(14,1-16, 20), ri trn cn bn gio l (16,2120,34). Cha Gisu c dp ban b cho cng
on Ngi mt gio hun c bit. Mc sau,
th xy ra ti Girusalem, Cha Gisu khi s
vo thnh Girusalem cch trng th, ri chim
hu n Th (21,1-22); sau Ngi chm
trn vi cc k th: Ngi dng ba d ngn by
t nh c Cha Cha (21,28-22,14), ri vinh
thng my cuc tranh lun v cm by ging
ra tm cch bt b Bit Phi (23). Sau Ngi
loan bo cuc phn xt ton th th gian (2425), ri Ngi cho thin h xt x v ln n
Ngi (26-27). Sau cng, c Cha Cha cho
Ngi Phc Sinh (28).
Nh th, Thnh Mtthu k li mt v kch.
Cha Gisu i dn Do Thi phi lin kt
tron vn vo Bn Thn Ngi. Ngi loan bo
vic nhn dn ngoi vo trong Nc Tri. S
gp g ny, l ra phi lm cho dn Cha c
nn hon tt, nhng v ngi Iraen khc t,
nn mi bin thnh phn r, xt xa. V th cng
on cc mn , trung tn theo gio hun Cha
Gisu phc sinh, t y l dn tht ca Cha.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Dn ny c thot ly quyn lc nhng k lm


vn nho khi lon v phi sinh hoa kt qu
nh c Cha Cha trng i (21,43).
Cng on Thnh Mtthu
Do cch la chn v c li dn xp cc ti
liu, Tin Mng Thnh Mtthu by t nhng
mi lu tm ca mi trng, trong Tin
Mng xut hin. Xin nu ba kha cnh sau y:
1. Thnh Mtthu l phc m gia nhn mnh
hn ht ti L Lut, Thnh Kinh v cc phong
tc Do Thi. y l ba v d: ngi chp nhn ba
k lut ln ca lng o do thi (tc l chia s
cho ngi ngho, cu nguyn, gi chay); Khc
vi Thnh Mcc (7,3-4), ngi khng cm thy
cn gii thch cc phong tc ny. Sau ht, Cha
Gisu u tin ging cho dn Ngi (10,6;
15,24). Nhng iu chnh s nhn mnh ,
th Tin Mng li nu bt ln s hon tt m L
Lut cn bit n v Thnh Kinh by t ra ni
chnh bn thn Cha Gisu, v sau cng nu r
cc lm dng do cc tp truyn bit phi gy
nn. Tt c u cn gii thch li trit , nh ta

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhn thy ni my cu "i cht" trong bi


ging trn ni ch. 5. Thnh Mtthu nhn
mnh ti vic chuyn Tin Mng sang dn
ngoi: vy iu ngi lu , chnh l Tin Mng
phi n tung ra theo kch thc ton th th
gian ny; Con Ngi s ku gi ht mi ngi
u chu phn xt (25,31-46), ht mi dn thin
h u c ku mi nhn lnh gio hun ca
Cha Gisu (28,19).
2. Trong Thnh Mtthu, khc vi Thnh
Mcc, cc mn khng phi l ngi n
n v thiu kh nng hiu bit; cc ngi chim
a v c nht v song trong ch mc khi.
l nhng ngn s, nhng ngi khn ngoan
v thng gio trong Lut mi (13,52; x. 23,34).
Nhng, khi lm lu m b mt lch s cc ngi,
Thnh Mtthu c bin cc ngi thnh nhng
kiu mu lu di. V th cc ngi tng trng
cho cch n nt mi mn v sau, c khi
cc ngi xut hin l ngi km lng tin cng
vy (8,26; 14,31; 16,8; 17,20).
3. Sau ht, chn dung c Kit chu nh
hng cng on Kit hu, ni Thnh Mtthu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sng. Chng ti nu ln cch Cha Gisu


hon tt li Kinh Thnh, bin minh cho nh
ca c Cha Cha v lm nn tng cho kha
minh gio o Cha Kit sau ny. ng khc,
Thnh Mtthu c cch nhn mnh ring
trnh by Cha Gisu l Thy dy, l V Gio
Hun tuyt lun (5,2.19; 7,29; 21,23; 22,16;
4,23; 9,35; v.v.). Trong Thnh Mcc, danh t
ny c ngha chung nh trong th gii c thi.
Trong Thnh Luca, ngi ta thy Cha Gisu
dy cc mn cu nguyn (Lc 11,1). Trong
Thnh Gioan, gio hun Cha Gisu lin quan
ti nht l bn thn Ngi (G 8,20.28). Cn
trong Thnh Mtthu, iu chnh yu, Thy Ch
Thnh ging dy, l s "cng chnh" mi, tc l
s trung thnh mi i vi L Lut Thin Cha
(5, 19-20; 7,29; 15,9; 28,20). Ngi l V
Thng Ngn "cnh chung", c sn "uy quyn"
ti cao ca c Cha Cha, va gip thnh
gi quyt nh b cc "tp truyn nhn loi", m
hng thng gio l ngi gn gi (15,9) va
ging dy cho h bit v s hon thin mi
(5,48; 19,21).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ngay t u Tin Mng, Cha Gisu l


ng Kit, Con chu vua avt, v l Con ca
chnh c Cha Cha. Theo t cch l Con ca
c Cha Cha v l ng Kit, Cha Gisu l
"Thy Dy", l V Thng Ngn c quyn quyt
nh v thnh c Cha Cha. Th mi hiu v
sao mn , ht nh mt kit hu, xng
Ngi l "Cha", v Thnh Mtthu b qua
nhng nt m t cn thnh n hay nim u ym
thit tha ca Cha Gisu trong Thnh Mcc, v
ni y, Cha Gisu xut hin trang nghim t
chnh mt cch vng bn hn trong Thnh
Mcc (so snh Mt 13,35 vi Mc 6,3; Mt 15,33
vi Mc 8,4...).
c gi, ngy thng bin son, tc gi
i vi cc gio ph c thi, s vic rt l
n gin: Phc m th nht do tng
Mtthu vit "cho cc tn hu gc Do Thi"
(Origin). Nhiu ngi nay vn cn ngh nh
vy, mc du khoa ph bnh hin i ch hn
ti s phin phc ca vn . Nhiu nhn t
gip ta xc nh ni xut pht Phc m th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nht. Hnh nh hin nhin l bn vn hin thi


phn nh cc tp truyn aram hay l hi b: ng
vng ng l theo kiu paltin (buc, ci:
16,19, ch phi mang, Triu i Nc Tri...),
nhng kiu ni Thnh Mtthu xt l nn gii
thch cho c gi mnh, nhng thi tc khc
nhau (5,23; 12,5; 23,5.1523). ng khc, hnh
nh cng khng phi l bn dch t nguyn bn
aram, nhng lm chng l mt bin son bng
ting hi lp. Tuy Phc m ny c bit thm
nhun cc tp truyn Do Thi, nhng khng th
qu quyt l xut pht t Paltin. Thng
thng ngi ta cho l bin son Syri, c
th l ti Antiukia (Thnh Inhaxi qui chiu
vo , khong u th k th 2), hoc ti
Phniki, v c nhiu ngi Do Thi sng trong
cc min ny. Sau ht, ta c th thong nhn
thy cuc tranh lun chng o Do Thi Hi
ng chnh thng ca hng Bit Phi, theo
ng nh thy xut hin ni hi ngh hi ng
ti Giamnia vo khong nhng nm 80. Chiu
theo nhng iu kin y, nhiu tc gi cho l
Phc m th nht bin son vo khong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng nm 80-90, c l sm hn t nhiu;


ngi ta khng th no t ti s hon ton
chc chn v vn ny.
Cn tc gi, th Phc m khng ni g ti.
Tp truyn c nht trong Gio Hi (. Papia,
gim mc thnh Hiarapoli, na u th k th
2), coi Phuc m th nht l ca tng
Mtthu-Lvi. Nhiu Gio Ph (. Origin,
Thnh Girm, Thnh piphan) cng theo
chiu hng y, v mt s tc gi mun suy
din l ta c th gn cho Thnh tng ny mt
hnh thc u tin, bng ting Aram hay l Hi
B, ca Phc m Thnh Mtthu hin thi
bng ting Hi Lp. Nhng vic nghin cu
Phc m khng kin chng cho my gi thuyt
y, m cng khng lm cho chng hon ton
mt gi tr. V th, khng bit chnh xc
c tn tc gi, ta nn bng lng vi my nt
ghi li trong chnh Phc m: xem ngh nghip,
th bit ch nhn. Thng tho Thnh Kinh v
cc tp truyn Do Thi, hiu bit, tn trng,
nhng ct vn gt gao cc th lnh tn gio ca
dn mnh, ni ting l bc thy trong ngh thut

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gio hun v lm cho thnh gi mnh "hiu"


Cha Gisu, lun lun nhn mnh vo cc hu
qu thc hnh ca li mnh gio hun: by
nhiu nt, c th p li kh ng vi chn
dung mt ngi thng gio do thi tr nn
kit hu, mt "ch nh ly t trong kho mnh ra
nhng ci mi v ci c (13,52).
Tnh cch hin thi ca Phc m th nht
Ngay t th k th 2, Phc m thnh
Mtthu c coi l Phc m ca Gio Hi,
c l v nhng tp truyn sch y ghi li v
"Gio Hi" (16,18 v 18,18), v ng hn,
chnh v s phong ph v cch sp t kho lo
nhng ti liu trong sch. Ngy nay, Phc m
ny cng cn c th l nh vy, min l ta
khng i hi nhng g sch y khng mun v
khng th cung cp cho ta. Khi ct vn Gio
Hi, Thnh Mtthu khng lo nhc li tng ch
cc ngn t thi Cha Gisu, ngi c ti nn
ng nht vi ting ni ca Gio Hi m chnh
ngi l pht ngn vin, ti mc ngi ta tht
kh phn bit c ting ni ca mt "chng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhn tng mt thy tai nghe". V th, ta ng


n vi Thnh Mtthu, trc tin din li
lch s ca thi qu kh, nhng phi bit c
trong Phc m ca cng on Thnh
Mtthu. Cch tt hn ht, hiu Tin Mng
ny, l ly thi ca tn , theo nh Thnh
Mtthu din t. c gi cn phi trnh, ng
ly lm kh chu v c tnh smt ca vn th
ngi, v d nh tic v ngi dn thn vo nhng
cu nng n trch dn Thnh Kinh. Nu bit
thn trng nh th, th Phc m Thnh Mtthu
ni rt hay i vi ngi Kit hu hin thi.
Bi l Tin Mng v vic Iraen nn hon tt
nh c Gisu, nn cng t ra Gio Hi n r
su vo tp truyn nguyn thy. Gio Hi
khng phi l mt "Iraen mi", nhng l "Iraen
chn tht"; Gio Hi khng k v Iraen, nhng
ch ng cho Iraen cha n nn tr li vi
Cha Gisu, bit phi tin bc theo li no,
cho chnh mnh c nn hon tt, v ngc
li, chnh Iraen l ni Gio Hi cn phi
khm ph ra chnh ngun gc ca mnh.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

V khng ng ha Gio Hi vi Nc Tri,


Thnh Mtthu nhc li cho Gio Hi hin thi
nh chn dung chn chnh ca mnh. Hn l cn
th ch, cho cng on ca Cha Gisu sng
st c, nhng th ch ch l tm thi m thi:
chnh Nc Cha v ch c mt mnh Nc
Cha, mi thng cho Gio Hi ngha ca
mnh, nh t Gio Hi vo ng v tr ca
mnh i vi c Cha Cha v Cha Gisu
Kit, ang hot ng trong lch s loi ngi.
Thnh Mtthu ku gi kit hu hin thi c
thi cc mn thi Cha Gisu. Cng vi
cc mn , kit hu c th nhn nhn Cha
mnh ton nng, v nghe Cha trch mnh thiu
lng tin cy, nhng cng c th lnh t ni
Ngi s mng i rao ging Tin Mng cho ti
tn cng th gii. Th l hin thi ha c
mi tng quan gia tn vi c Gisu l
Cha T h tin.
Trong mt th gii ang bin i, Cha Phc
Sinh t ra Ngi ang hin din v mi gi cc
tn khng ngng tr li vi cc li gio hun
Ngi ban b khi cn sng i: c Kit

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phc Sinh l mt vi c Gisu ngi Nadart,


nh qua Tin Mng m nn hin din: l
chnh trung tm ca chng t Thnh Mtthu.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Phc m Thnh Mcc c Kit


Ging Vin Thin Cha
Th t v nhng ti chnh yu
Tin Mng th hai xut hin l mt chui tch
truyn, xt chung th vn tt v khng c lin h
tht chnh xc vi nhau. Khung cnh r rng
hn ht l do my ch dn a l cu to thnh.
Hot ng Cha Gisu pht trin ti Galil
(1,14) v chung quanh vng ny mi cho ti
min dn ngoi (7,24.31; 8,27). Ri Cha Gisu
i qua x Pr v thnh Giric (ch. 10), tin
ln thnh Girusalem (11,1).
Khun kh y khng ni cho ta bit ni dung
sch ny sp xp lm sao, v ci cho phi ni
dung ny chnh l s qung din my ti ct
yu.
A. Tin Mng
Ngay t my ch u tin, sch tuyn b
mnh lu tm ti "Tin Mng v c Gisu
Kit, l Con c Cha Cha" (1,1), ri chy kp
li gi l "Tin Mng v c Cha Cha" (1,14),

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hoc ni trng l "Tin Mng" (1,15). i vi


Thnh Mcc cng nh Thnh Phaol, ting
Phc m ch Tin Mng dnh cho ht mi
ngi, v chnh vic n nhn Tin Mng y l
ci xc nh nim tin Kit Gio: nh Cha
Gisu, c Cha Cha th hin cc li Ngi
ha ban n cho h (x. 1,1). V th, phi cng b
Tin Mng cho ht mi ngi (13,10; 14,9).
Trch v ny xc nh tnh hin thi, l ci
khin cho Thnh Mcc khng s thch nghi
mt s li Cha Gisu: bi khi Cha Gisu
khng cn di th ny na, th vic b mnh
v b mi s v Cha, chnh l b v Tin Mng
(8,35c; 10,29). V tc ng c Cha Cha by
t qua i sng v cuc T Nn Phc Sinh ca
Cha Gisu, vn cn tip din th gian ny,
nh li ging trao ph cho cc mn . Tin
Mng cn hn mt s ip t ni c Cha
Cha v lin h ti Cha Gisu Kit, Tin Mng
chnh l tc ng ca c Cha Cha gia loi
ngi. chnh l hin ti, m Thnh Mcc
cn c vo quay v d vng, hu ni ln ci

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"bt u" (1,1), v nh nh sng ny nu c


tnh ca i sng kit hu.
B. c Gisu l ng Kit, l Con c
Cha Cha
Cc li c Cha Cha phn ha bt u
th hin, nh li ging Thnh Gioan Ty Gi, l
ngi m ng cho Cha Gisu Nadart. (1,28). Cn Cha Gisu, c Cha Cha tuyn b
l Con ca Ngi, ri chin thng Satan trn
hoang a, v bt u rao ging Tin Mng ti
Galil (1,14-15). T y mt v kch bi hng
khi s, l vic by t c Kit l Con c
Cha Cha theo hai giai on phn bit vi nhau.
1. Quyn nng ca gio hun v cc vic lm
ca Cha Gisu chng vi nhng nng lc ca
c Thn, l iu cng chng rng ri nhn
nhn (1,21-45; 3,7-10...). Nhng s kin Cha
Gisu l Con c Cha Cha, l iu cn gi
b mt (1,25; 3,12). S chng i ca cc ngi
tun gi L Lut Mi Sen mt cch gt gao, bt
u n tung (2-3,6) v i ti ch coi Cha
Gisu l kh c ca Qu Vng (3,22-30). Tuy
nhin, cc mn th phn bit r rng vi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

qun chng (4,10.33-34). V gia cc mn


y, thay v cu hi ca mi ngi: "vy Ngi
l ai?" (4,41). C nhiu cu tr li khc nhau
(6,14-16; 8,27-28). V mc du cc ng khng
hiu su xa v s mng Cha Gisu (6,52; 8,1421), nhng cc mn cng i ti ch nh
ming Thnh Phr, nhn nhn Ngi l c
Kit (8,29). Nhng Cha ra lnh cho cc ng
phi im lng (8,30).
2. T , khi s mt k gio hun mi: Con
Ngi cn tri qua au kh, cn chu cht, ri
phc sinh. Li gio hun ba ln nhc i nhc li
ny (8,31-33; 9,30-32; 10,32-34), dn c gi i
ti ch Cha Gisu chm trn vi i phng
Ngi ti Girusalem (ch. 14 v 15), iu b
mt v Cha Gisu khng cn che y na. Li
Ngi tuyn b trc ta Cng Ngh ln n t
cho Ngi (14,61-62) v li vin i i trng
ni khi Ngi chu cht (15,39) u ni tip vi
li c Cha Cha mc khi, khi Cha Gisu
chu thanh ty v Bin Hnh (1,11; 9,7) v bin
minh cho nhan cun sch: c Gisu l
ng Kit, l Con c Cha Cha (1,1). Gia

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hai thi im y, s thiu d dt hm khng


hay ca ma qu (1,24.34; 3,11) cng nh nim
tin vo ng Th Hn ni cc mn (8, 29),
Cha Gisu u bt phi lng thinh: v ngha
cc li y khng th xut hin, trc khi Cha
Gisu chu thng kh v chu cht.
Tch Thng Kh, chnh l tuyt nh sch
ny. Khng nhng l tch y c chun b
bng nhng cuc xung t ti Girusalem, bng
ba ln loan bo theo sau li Thnh Phr tuyn
xng c tin, bng li k nhn ngay t cu 3,6.
Nhng tch y cn gii p cho cu hi t ra,
ngay t hnh vi cng khai u ht ca Cha
Gisu theo Thnh Mcc (1,27) v gip ta hiu
v sao sch ny nhn mnh ti iu quen gi l
b mt v ng Th Hn (x. 1,34; 1,44; 8,30).
Hn l s nhn mnh y, trong thi k Ngi
sng th gian ny, nh nhn nhn Ngi
sau khi Ngi Phc Sinh vinh hin. Nhng v
iu b mt lin quan ti my tc hiu din t
lng tin kit hu (1,1; 3,11; 8,29), nn Thnh
Mcc hnh nh mun ch cho ta bit, my tc
hiu y cha hp thi v c th lm cho ngi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ta cha nhn nhn s tht ca chng, trong cnh


hn h ca Cha chu ng anh thp gi.
C. Cha Gisu v cc mn
Ngay lc "bt u" Tin Mng Thnh Mcc,
Cha Gisu khng xut hin mt mnh, nhng
cng vi cc mn , l nhng ngi phi tip
tc cng trnh khi s. Ngay t khi Cha
Gisu bt u hot ng cng khai Galil,
Thnh Mcc t ngay vic ku gi bn ngi
chi li theo Cha Gisu (1,16-20), m khng
xt coi s y c th tht v phng din thi
gian v tm l hay chng. V sau, Thy Ch
Thnh lun lun c cc mn i theo, ch tr
khi Ngi sai cc ng i rao ging (6,7-30).
Ngi ch l loi mt mnh, trong hi Thng
Kh, sau khi cc ng b trn i. Nhng
trc khi kt thc, sch ny li hai ln loan bo
l cc mn s on t Galil chung quanh
c Kit Phc Sinh (14,28; 16,7). Chnh a v
dnh cho cc mn trong sut bn tng
thut s gip ta phn bit nhiu phn khc nhau.
1. Trong giai on u ca vic Cha Gisu
t mnh ra, ba cnh lm sng t s lin kt ngy

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cng cht ch hn gia Cha v cc mn :


l vic ku gi bn ng, "bt ngi nh nh
c (1,16-20), vic chn nhm Mi Hai,
sng vi Ngi v Ngi sai i rao ging
(3,13-19) sau ht l chnh vic sai cc ng i
ging Tin Mng (6,7-13). Ba tch ny c km
theo nhng ci nhn tng qut v hot ng ca
Cha Gisu hay v nhng phn ng do Ngi
gy nn (1,14-15; 3,7-12; 6,14-16), dng nh
ngi k truyn cm thy cn nh v tr trc
khi tip tc.
Trong on u (1,16-3,6), cc mn cha
hot ng g bn cnh Cha Gisu, nhng
Ngi t mnh lin i ci cc ng, trc
nhng li ch trch thi cc ng i vi my
iu lut do thi (2,13-28). on th hai (3,76,6), th i lp cc ng vi nhng k th ca
Cha Gisu, cng nh vi h hng phn xc
ca Ngi (3,20-35) v phn bit cc ng vi
qun chng, v cc ng c gio hun cch
ring bit (4,10-25.33-34) v c c n
chng kin my php l diu k (4,35-5,43).
Vic on tuyt vi Nadart chun b cho on

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

th ba (6,7-8,30), trong nhm Mi Hai


c sai i rao ging, c xut hin theo t
cch l "s " (6,30), c y nhim cho vic
nui qun chng (6,34-44; 8,6). Tuy nhin, cc
mn n nhn nhng iu mc khi vt
qu kh nng mnh (6,45-52; 7,17-23). S cc
ng khng hiu, trc y b khin trch
nhn dp cc d ngn (4,13), nay li cng tr
nn dy c hn (6,52; 7,18; 8,14-21). Vic
cha mt ngi m vo cui on ny (8,2226), c gi tr nu gng mu i vi cc ng
(x. 8,22).
2. Sau khi Thnh Phr tuyn xng ng Th
Hn, mi ln trong ba ln loan bo cuc T
Nn Phc Sinh, cc mn u khng hiu v
ko theo nhng li tuyn b thnh thc m gt
gao v s phn c nhn (8,34-38) v cng on
(9,33-50; 10,35-45) ca nhng ngi phi vc
thp gi mnh m theo Cha Gisu. Tuy c ln
dn chng hay nhng ngi khc vi mn ,
xut hin trn sn khu, nhng Cha Gisu li
chnh yu ni vi mn hoc gii thch ring
cho cc ng cc iu Ngi i hi (9,28-29;

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

10,10-16; 10,23-31). Lun lun i t Thy Ch


Thnh ti mn , v i vi mi ng th i t
t h mnh ti vinh quang ha. Nhng
trong khi Cha Gisu mun lin kt my ng
vo vi s mnh ca Ngi, th cc ng vn
khng hiu. on ny li kt thc bng vic
cha mt ngi m, ri ngi y i theo Cha
Gisu (10,46-52).
Hai on tip theo (ch. 11-13 v 14-16) by
t Cha Gisu lin h vi m ng, vi cc
i phng Ngi, vi nhng thm phn
Ngi. Nng gp thy nhng ln m o quan
trng vi cc mn . Cha Gisu dy cho cc
ng hiu nng lc ca c tin v ca li cu
nguyn (10,20-25), nhn nh cc ng v cch
n khi Con Ngi quang lm (13,1-37), soi
sng cho cc ng hiu ngha ci cht ca
Ngi trong khi i ch Nc Cha (14,2225), bo trc cho hay cc ng s b Ngi
(14,26-31), bo cc ng coi chng cn cm d
(14,37-40). Nhng vic cc ng b trn ti
vn Gitsmani v my ln Phr chi Thy,
nh du s tht bi ca cc ng trong vic i

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

theo Cha Gisu. Tuy nhin, nh th cha phi


l ht c, v khi phc sinh ri, Cha Gisu s i
trc mn sang x Galil (14,28; 16,7).
S nhn mnh ti vic cc mn chm tin,
lin tc khng hiu v vng mt trong gi thc
s hon thnh vic mc khi c Kit l Con
c Cha Cha, chc chn l p ng theo mt
nh suy ngh trc. V nhn nhn vai
tr cc ng phi tip ni Tin Mng, th khng
th ngh l ch tm trc tip cng kch cc
mn tin khi ca Cha Gisu. V lng tin
vo Cha Gisu ch pht trin sau khi Ngi
Phc Sinh, nn Thnh Mcc c th coi i
sng ca Ngi khi cn th gian ny, nh
thi k mc khi tht s, nhng cch d dt m
thi, v cn gi b mt, v mt cch hn ch, v
cc mn khng hiu. S khng hiu ny li
lm ni bt ln mt cch nghch thng, chnh
huyn nhim Cha Gisu, l iu khng th no
nhn thc c, nu khng nh lng tin vo
Cha Phc Sinh.
S khng hiu y, li c gi tr kiu mu cho
lng tin ni kit hu, v lng tin ny lun lun

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

d b chm tr nh lng tin cc mn , i vi


cc iu c Cha Cha mc khi. Thnh Gi
vn l iu vp phm. Mun tht s cng b v
n nhn Tin Mng chn chnh, khng nhng
cn phi trung thnh vi cc li tuyn xng c
tin, li cn phi sng trung thc theo chn Cha
Gisu na. Ch c mt cch t t v cam go tp
sng theo s phn mn ca Cha Gisu mi
c th gip ta dn dn hiu bit Huyn Nhim
ca Ngi.
Cch th Thnh Mcc
Ngi ta thch ca tng Thnh Mcc, v c ti
k truyn. Ng vng ngho (tr khi ni nhng
g c th v ghi nhng phn ng do Cha Gisu
gy nn), cu vn ri rc, cc ng t li chia
m khng lo cho cc th tng ng vi nhau:
chnh nhng ci vng v ny li gip cho cu
chuyn linh ng thm v gn vi loi vn ni.
Tuy nhin, bn di chi tit "sng ng"
thng thy xut hin ng nt qu s lc,
chng t l ti liu tr nn tp truyn ri hay
l c nn c theo cng dng cc cng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

on. Khi ngi k truyn lm cho cnh tr


sng li, th khng phi cung cp t bin bn
ngy th ca mt quan st vin trc tip u.
ng khc, s thiu hn mi ch dn v thi
gian phn no lin tip, s dng dng vi tm
l cc nhn vt, hnh nh c sn v m ng:
by nhiu yu t khng cho php ta c Phc
m ny nh mt cun tiu s thng ni v
Cha Gisu. Nhng, mc du khng tn cng
lm vn chng, nhng Thnh Mcc rt c ti
gi ln bc chn dung linh ng ca mt con
ngi nghch hn vi cc hnh nh c sn, v
nu bt ln nhng phn ng khng ng, lng
cm thng hay tnh cc cn, s ngc nhin hay
li qu quyt. Tt c tm hn con ngi y trt
vo mt ci nhn, nhng ci nhn ny c th
cht cha thnh n hay nhn t (3,5.34), ct vn
hay lu thit tha (5,32; 11,11), tnh thm thit
(10,21), s uy nghim m v u bun hay
thanh thn (10,23.27). ng trc con ngi
y, mi thi u c th c, t kinh hong
cho ti ngc nhin, t nghi ng cho ti quyt
nh git i, v i vi mn , th i t quyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

luyn khng l lun cho ti s khng hiu v


b ri.
Ngun gc sch ny
Ngay vo khong nm 150, Papia, gim
mc thnh Hiarapoli chng nhn Phc m th
hai do Thnh Mcc, l "thng ngn" ca
Thnh Phr, vit. C l sch ny bin son
Rma, sau khi Thnh Phr qua i (t ngn
chng Mcxin th k th 2 v Thnh Irn)
hoc ang khi Thnh Phr cn sng (theo .
Clmen Alcxani). Cn Thnh Mcc, th
ngi ta coi l chnh ng Gioan Mcc, gc ti
Girusalem (Cv 12,12), bn ng vi Thnh
Phaol v Banab (Cv 12,25; 13,5.13; 15,3739; Co 4,10), ri vi Thnh Phr ti "Babylon"
c l l Rma theo 1P 5,13.
kin chung chung cng nhn sch ny xut
pht Rma, sau cuc bt b ca vua Nr vo
nm 64. My ch la tinh hi lp ha v nhiu
kiu ni la tinh c th dng lm du ch. t na
l s chm lo gii thch cc phong tc Do Thi
(7,3-4; 14,12; 15,42), phin dch cc ch Aram,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhn mnh ti nh hng Tin Mng i vi


dn ngoi (7, 27; 10,12; 11,17; 13,10) gi thit
l sch dnh cho cc ngi khng phi Do Thi
sng ngoi x Paltin. Cn s nhn mnh ti
vic vc thp gi mnh theo chn Cha
Gisu, iu y c th bao hm tnh c bit hin
thi, trong mt cng ng ang b vua Nr bt
b. ng khc, trong Thnh Mcc c loan bo
vic ph hy n Th, m khng m ch r
rng cch th xy ra cc bin c nm 70 (khc
vi Mt 22,7 v Lc 21,20), nn khng c g ngn
tr vic sp xp ngy thng bin son Phc m
th hai vo gia nm 65 v 70.
Mi tng quan sch ny vi gio hun ca
Thnh Phr, th kh xc nh hn. Kiu ni .
Papia (thng ngn ca Thnh Phr), khng
c r rng. Nhng a v dnh cho Thnh
Phr trong sch l ci ng h gi thuyt tp
truyn Thnh Phr, mnh m hn cc chi tit
m t bao hm dng v chng t ca ngi mt
thy tai nghe. Trong nhm Mi Hai, ch c
ng Giacb v Gioan l ni bt ln, hnh nh
c bo m cho li chng ca Thnh Phr.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Song khng v th m phnh nnh ngi. Nhng


nu ngi khng c lun lun ng vai tr tt
p, th khng phi l du ch mun cng
kch ngi u.
V th, vn ngun ti liu Thnh Mcc
dng vn cn y nguyn. Cc ph bnh gia tng
tng cc ngun y theo nhng cch khc nhau.
Vic so snh vi Thnh Mtthu v Luca khin
h nhn mnh ti tm quan trng ca Thnh
Mcc i vi ngun gc hai Phc m kia, hay
gi thit l, ngay trc Thnh Mcc, c sn
mt tng hp u tin ca tp truyn v Cha
Gisu ri. D theo gi thuyt no, vic bin
son Phc m Thnh Mcc cng cho ta on
bit mt giai on trc ca tp truyn, trong
cc vic lm v li ni ca Cha Gisu
c lu truyn, ma cha thy trnh by tng
qut v i sng hay gio hun ca Ngi. Tch
Thng Kh, hn l phi xut hin ban u nh
mt chui truyn gm nhiu cnh. Nhng gom
gp s lc, nh "ngy sng ti Caphnaum"
(1,21-38) hay my cuc tranh lun 2-3,6,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c th thnh hnh rt sm v c mt trong cc


ngun ti liu ca Thnh Mcc.
Mt vn khc cha gii quyt: cun sch
ny kt thc lm sao? Thng thng ngi ta
cng nhn l phn kt hin thi 16,9-20,
thm vo sau, iu chnh li phn kt sch
xem ra qu t ngt c.8 (x.16,9). Nhng s
khng bao gi ta bit c phn kt nguyn
thy sch ny b mt hay l Thnh Mcc li
ngh rng li qui chiu c.7 vo tp truyn
nhng cuc hin ti Galil kt thc bn
tng thut ca ngi.
Tm quan trng sch ny
Thnh Mcc i vi chng ta, vn l mu
u tin ta bit c v loi vn gi l Phc
m hay Tin Mng. i vi vic dng trong
Gio Hi, ngi ta thng thng ly Phc m
ca Thnh Mtthu v Luca lm hn sch y, v
hai cun ny, tuy l nhng tng hp n sau
ny, nhng c ni dung rng ri hn nhiu.
Nhng nghin cu vn chng v lch s thuc
th k 19 v 20 phc hi gi tr cho Phc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

m th ba. Ngy nay ngi ta khc t, khng


cn mun xy dng mt cun tiu s Cha
Gisu cn c nguyn vo nhng cnh do Thnh
Mcc ghi li. Tuy nhin, s th s, thiu sa
son, s di do thnh ng smt, tnh n gin
ca suy t thn hc, u ch cho thy tnh trng
c s ca nhng ti liu ngi x dng. Cc nhn
vt v ni ch c nhc n tn trong sch, u
l xut pht t nhng tp truyn c knh. Cc
li gio hun ca Cha Gisu, vic nhn mnh
ti s Nc Cha gn, cc d ngn, cc cuc
tranh lun, cc ln tr qu, tt c by nhiu ch
tm c v tr lch s pht sinh ca chng trong
i sng ca Cha Gisu ti Paltin. Nhng k
nim khng xut pht trc tip t mt tr nh c
nhn. Chng thnh nh thc, trc tin l
p ng nhu cu loan bao Tin Mng, ging
dy gio l, c hnh phng t trong cc gio
on, nn chng n r su vo chng t ca cc
mn tin khi.
Cng nghip ca Thnh Mcc l lm cho
chng tr nn c nh, trong lc i sng cc
gio on lan truyn ra bn ngoi x Paltin, v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

suy t thn hc c kch thch nh gp g cc


nn vn ha ngoi lai, nn liu mnh mt lin
lc vi nhng ngun gc Tin Mng. Ngi
thnh cng trong vic gn gi cho sng ng,
khng th xa nho, ci nhn vo mt i sng
y bin ng, kh lng hiu cho thu o. Vy
con ngi y l ai? Trc cu hi , Thnh
Mcc ghi li cu tr li ca cc tn tin
khi, cng l hng chng t u tin. Nhng
i vi ai ch bng lng nhc li cu tr li y
m thi, th Thnh Mcc li m ra cu hi
v nhc cho ta nh rng: c tin mun c rn
luyn trung kin, th phi dn thn theo gt
Cha Gisu l ng lun lun tc ng nh qua
Tin Mng gia loi ngi chng ta.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Phc m Thnh Luca c Kit


Cu Nhn Th
T ngn sch th nht Thnh Luca
Trong bn cun Phc m, ch c cun Thnh
Luca l bt u bng mt t ngn, theo kiu
nhiu sch hi lp ng thi. T ngn ny cng
hin cho ng Thphil, hnh nh l nhn vt
quan trng. Sch Cng V cng bt u bng
mt t ngn, cng hin cho cng mt nhn vt
v nhc li cun th nht, trong tc gi
tng thut v "mi iu c Gisu lm v
ging dy" (Cv 1,1-2). Do , ngay t Hi
Thnh c thi, ngi ta kt lun l Phc m
v Cng V u do cng mt tc gi. Khoa ph
bnh hin i kin chng cho iu nhn xt
y, cn c trn s ng nht v ngn ng v t
tng, cng nh s cn i v nh ca hai
cun sch ny. Phc m th nu r vic c
Gisu ln thnh Girusalem, l ni hon tt
huyn nhim Vt Qua, tc l cuc T Nn
Phc Sinh ca c Kit, cn Cng V th
tng thut vic rao ging huyn nhim ny,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khi s t Girusalem mi cho ti tn cng tri


t (Cv 1,8).
Trong t ngn Phc m, Thnh Luca loan
bo ti, phng php v mc tiu tc phm
mnh. ng sp trnh by "nhng bin c" s l
khi im cho li ging Hi Thnh. ng tm
ti liu k lng v tp truyn cc chng nhn
tin khi v sp trnh by cho "th t lp lang".
Nh vy, ng Thphil s gp thy mt tng
thut vng chc v cc s kin ngi ta ni
vi ng.
Th l Thnh Luca t gii thiu theo cch
mt s gia. ng theo thi quen ca cc nh vit
s ng thi (x. nin biu 3,1-2). Nhng
lch s ng mun trnh by l lch s thnh.
nh ct yu ca ng l t by ngha cc bin
c xy ra i vi c tin: mt nim tin c
sng t nh Huyn Nhim Phc Sinh v i
sng Hi Thnh. Sch ny l mt Phc m,
mt cun Tin Mng.
Lch s cu trong vic cu to Phc m

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phc m Thnh Mtthu v Thnh Mcc:


tiu dn, vic c Gisu rao ging ti x
Galil, s Ngi ln thnh Girusalem, vic
Ngi hon tt s mng mnh trong thnh y,
bng cuc T Nn Phc Sinh. Nhng kt cu
ca Thnh Luca lm k lng, nhm vo
mc tiu lm ni bt ln trong thin lch s ny,
cc thi k v ni chn ca lch s cu .
1. Tiu dn (1,5-4,13) gm hai mc rt khc
nhau.
My tch truyn hi nhi (1,5-2,52) l ring
cho Thnh Luca. Chng trit i chiu ng
Gioan Ty Gi vi c Gisu, m nu r ng
Gioan ty thuc vo c Gisu. Nht l chng
trnh by huyn nhim c Gisu thnh mt
chui s ip siu nhin, cng b Ngi c
chu thai bi php Thnh Linh, Ngi l ng
Thnh v l Con ca c Cha Cha (1,35), l
V Cu Th v l Cha Kit (2,11), l n Cu
Cha Cha ban xung v l nh Sng cho
dn ngoi (2,30-32). Th m Ngi vn b khi
dn mnh t chi (2,34). Ngay ti ngng ca
Phc m, trc khi chm chm by t huyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhim nh phn tip theo trong sch s tng


thut, my iu mc khi lm thnh mt t
ngn v c Kit,snh c vi t ngn ca
Phc m Thnh Gioan (G 1,1-18).
Mc gio u s mng (3,1-4,13) th, cng
nh trong Phc m Thnh Mtthu v Thnh
Mcc, gm c s mng Thnh Gioan Ty Gi,
vic thanh ty c Gisu v vic Ngi bt u
chin thng tn cm d. Nhng Thnh Luca
phn bit r rng thi k Thnh Gioan thuc v
Cu c, v thi k c Gisu (3,20); ng
nhn mnh ti vic Cha Cha tn phong Con
ca Ngi lm ng Th Hn, sau khi th ty
(3,22); ng sp y gia ph c Gisu v cho
ln ln mi tn t tng Aam, nh du s
c Gisu lin h vi ton th nhn loi (3,2338); sau ht, my ting cui cng trong tch
truyn cm d, loan bo cuc chin tranh
quyt lit trong hi T Nn (4,13).
2. Phn th nht s mng c Gisu (4,149,50) hon ton xy ra ti x Galil (x. 23,5; Cv
10,37), khc vi Mt 15,21; 16,13 v Mc 7,2431; 8,27, Thnh Luca m u bng cnh c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gisu rao ging trong Hi ng Nadart


(4,16-30), l ci in hnh trc cho tt c phn
tip theo ca Phc m. l vic loan bo n
cu cn c trn Kinh Thnh v do Thnh
Linh cm hng, vic m ch n cu dn ngoi
gio v s cc ngi ng hng t chi c
Gisu v toan tnh git Ngi. Ri tng thut
tip s mng ca Ngi, ghi cc hnh vi (nht
l cc php l) v li ni ca Ngi, dn cc
mn ti gp g bn thn Ngi t nht.
Mc u tin (4,31-6,11) theo gn st th t
Thnh Mcc 1,16-3,6, trnh by c Gisu i
din vi m ng, vi cc mn tin khi,
vi cc i phng, trong nhng php l v
nhng cuc tranh lun.
Mc th hai (6,12-7,52) khng c trong
Thnh Mcc, nhng Thnh Mtthu th c
nhng khc song song ri rc: m u l ku
gi nhm Mi Hai, ri trnh by nht l li
c Gisu ging dy cc mn , trong bi
ging Chn Phc.
Mc th ba (8,1-9,50) li gp tng thut
Thnh Mcc 4,1-9,40 (nhng khng c khc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

song song vi Mc 6,45-8,26), lin kt cht ch


nhm Mi Hai vo s mng c Gisu. Ngay
t 8,1 nhc n tn cc ng. Ri bi ging d
ngn phn bit cc ngi nghe c Gisu
thnh hai nhm: mt l nhng k ch c d
ngn, hai l nhng k c "cho bit cc iu
huyn nhim Nc Cha" (8,10). Nhng php
l mi dnh cho cc mn , khin cc ng t
cu hi: "Vy Ngi l ai?" (8,25). By gi
nhm Mi Hai c sai i cng b Triu i
Nc Cha (9,1-6) v tch cc thng phn vo
vic lm cho bnh nn nhiu (9,12). Sau ht,
c Gisu c th bt cc ng tuyn xng v
Ngi, v Thnh Phr nhn nhn Ngi "l
c Kit Cha Tri sai phi" (9,20). Li u
tin din t huyn nhim c Gisu ny,
c b tc thm lin: do chnh Thy Ch
Thnh t xng Ngi l ng Th Hn dnh
cho T Nn (9,22), ri do chnh Cha Cha,
trong cnh vinh quang Hin Bin, cng b c
Gisu l Con u i (9,35).
3. Cuc ln thnh Girusalem (9,51-19,28), l
phn c o nht trong cu to ca Thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Luca. Nhiu ti liu ca ng, ta gp thy ri rc


y trong Thnh Mtthu v mt s t trong
Thnh Mcc, nhng ch c Thnh Luca trnh
by chng trong khun kh mt cuc hnh
trnh.
Cuc hnh trnh y m u bng mt cu
long trng nh hng cho bc tin ca c
Gisu theo bin c vt qua. Ngi sp sa
hon thnh (9,51). Thy Ch Thnh ln ng
i Girusalem, l Thnh Thnh ni cn th hin
n cu loi ngi. Hai ln na Thnh Luca
nhc ti Thnh Thnh 13,22 v 17,11, c th
phn chia phn ny ra ba mc. Nhng s phn
chia ny c v hnh thc m thi, v ba mc ny
i vi nhau khng c tun theo trc (10,1315 v 13,31-33 hnh nh nh v tr Galil;
cn 13,34-35 gi thit l c Gisu rao
ging ti Girusalem ri). ch l mt khun
kh hnh vn gi to, gip Thnh Luca gom
gp cc ti liu v t chng vo trong nh sng
ca vic hon tt huyn nhim Vt Qua.
Sut c phn ny, li c Gisu ging dy v
khuyn nh, ni bt hn cc php l v s trnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

by v huyn nhim c Kit (nhng phi tr


10,21-24; 12,49-50; 18,31-33 v 19,12-15).
Thy Ch Thnh lun lun ni vi Iraen; cuc
chm trn gia Ngi vi Bit Phi v thng
gio tht l nghim khc (11,37-52); Ngi ku
gi dn chng n nn tr li (12,51-13,9) v suy
xt v vic h khc t 13,23-35; 14,16-24).
Nht l Ngi quay v pha cc mn Ngi,
xc nh s mng cc ng (9,52-10,20),
ku mi cc ng cu nguyn (11,1-13) v t b
(12,22-34. 51-53; 14,26-33; 16,1-13; 18,28-30).
Mt phn ln nhng gio hun dnh cho mn
, u xt ti hon cnh c Gisu khng cn
hin din gia cc ng na. l iu tng
ng vi vin nh cuc hnh trnh, tc l vic
c Gisu "c ct ln") (9,51). Khi c
Gisu i ri, s ti thi k cc mn phi cu
xin Thnh Linh (11,13), phi tuyn xng Thy
mnh trc mt ngi ta (12,1-12), phi ch i
Ngi tr li (12,35-40; 17,22-18,8; 19,11-27),
phi chm sc anh em mnh trong cc cng
on (12,41-48).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

18,15, tng thut Thnh Luca li i song


song vi tng thut ca Thnh Mtthu
(19,15) v Thnh Mcc (10,13). Nhng cui
cng Thnh Luca li thm tch truyn cu thot
ng Giaku v nht l d ngn yn bc (19,110.11-27). Trong bin son Thnh Luca, d
ngn ny chun b cho cuc chm trn bi ai
gia dn thnh Girusalem v c Vua h sp
t khc khng mun nhn nhn (x. 19,11).
4. Phn th ba s mng c Gisu (19,2924,53) k li vic hon tt n cu ti
Girusalem v khin cho thnh thay mt
Iraen, i din vi c Gisu trong bi kch
Thnh Gi. Thnh Luca nh du mnh m
im ny, trong cnh u ht c Gisu vo
thnh Girusalem. (19,29-48): Thy Ch Thnh
t gii thiu l Vua (c. 35-38); Ngi than khc
thnh sp t chi khng nhn Ngi ng
n lm Vua (c. 41-44); Ngi t quyn bnh
Ngi trong n Th, m ui cc ngi
bun bn ra ngoi v ging dy mi ngy trong
(c. 45-48).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Vic mc khi c Gisu ti Girusalem gm


ba mc ging nh Thnh Mtthu v Thnh
Mcc, nhng Thnh Luca em vo nhng
sc thi ring ca mnh.
Li ging dy trong n Th (20-21) kt thc
bng li loan bo vic phn xt thnh
Girusalem v vic Con Ngi ng n. Thnh
Luca hng my li loan bo ny ti ton th
dn Iraen (x.21,5.20).
Tch truyn T Nn (22-23) theo cng mt
lc nh my Phc m kia; nhng tng
thut v Tic Thnh ko di thm bng nhng
li ging dy nhm Mi Hai, v vai tr lm ti
t v s cao trng ca cc ng trong Nc Cha
sau ny, v v hon cnh mi s xy n cho
cc ng, khi Thy cc ng i ri (22,24-38).
Cc au kh c Gisu lm ni bt ln s
Ngi l ng cng chnh v l gng mu hi
sinh tuyt vi lm chng cho s tht. Trong
cnh hn h ca ng Th Hn, Vng Quyn
Ngi hin din cch vng vng (x. 22,69;
23,37).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc tch truyn Phc Sinh (24), tt c u xy


ra ti Girusalem. Khng thy nhc n c
truyn v nhng cuc hin ra Galil (Mt
26,32; 28,7.10.16-20; Mc 14,28; 16,7; G 21),
hn l v mun duy tr s cn i vi sch Cng
V. Cc tch truyn ny gii thch T Nn l
huyn nhim Cha Cha mun, dn c
Kit vo s vinh quang ca Ngi (c. 26) v
chng minh rng thnh Cha Cha y, chnh
c Gisu loan bo trc (c. 7) v c
ghi vo Thnh Kinh (c. 25-27. 44-46). Sau ht,
c Gisu hin ra vi nhm Mi Mt,
nh tan s cc ng cn nghi nan (c. 36-43) v
giao cho cc ng s mng lm chng t (c. 4749). Sch kt liu bng tch truyn th nht v
vic Thng Thin (c. 51) t ra ng Phc Sinh
c quyn Cha T (x. Cv 2,36).
Th l ton th Phc m u chng minh s
mc khi tim tin v Huyn Nhim Cha
Gisu v nhng ngi s ph trch vic rao
truyn s ip y chm chm i vo Huyn
Nhim ca Ngi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thi k c Gisu vi thi k Hi Thnh


1. V Thnh Luca mun dnh cun sch th
hai cho vic cc tng rao ging, nn ngi c
th nh du r rt hn Thnh Mtthu v
Thnh Mcc, nhng d bit gia thi k c
Gisu vi thi k Hi Thnh.
Phc m ngi chng minh hnh ng ca
c Gisu dnh ring cho mt mnh Iraen.
Hn tht ngi c nu mc tiu ph th ca s
ip cu , nhng vn lun lun dng cc li
loan bo v tng lai (2,32; 3,6; 13,29; 14,1624), hoc dng cc hnh nh tng trng (3,2338; 4,25-27; 7,9; 8,39; 10,1; 17,11-19). Chnh
v ch c mt mnh Cha Phc Sinh mi ra lnh
sai i truyn b Tin Mng cho dn ngoi
(24,47-48).
Vic sai i ny, nhng ngi mang s ip s
hon tt nh hng n ca Thnh Linh (24,49; x.
12.12). Nhng trong Phc m, th c Gisu
chu thai bi php Thnh Linh (1,35), chnh
l ng duy nht hnh ng nh quyn lc ca
Thnh Linh ny (3,22; 4,1.14.18; 10,21).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Trong my tch truyn hi nhi, ng Simon


loan bo vic "nhiu ngi trong Iraen s
khc t c Gisu (2, 34-35). Vic khc t
ny th hin ln ln trong sut c Phc m,
nhng cha hon tt trn vn bng Thnh Gi
(x. 23,34), bi v sau ngy Linh Ging, cc
Tng s cn ku gi ngi Do Thi ti
Girusalem n nn tr li v lnh n cu .
2. Khi nh du r rt n th s phn bit
gia thi k c Gisu vi thi k Hi Thnh,
Thnh Luca mun lm sng t cc giai on
ca cng trnh Cha Cha trong lch s. Nhng
cch trnh by cc bin c nh vy khng bao
gi lm cho Thnh Luca qun rng: n cu ,
Cha Cha ban dt khot mt ln ni c
Gisu Kit. Ngay t u Phc m, ngi
nhn mnh ti ngy hm nay ca n cu
(2,11; 3,22; 4,21; x. 5,26; 19,9; 23,43). V ngay
t giy pht u tin, c Gisu l Con ca
c Cha Cha (1,35), l ng Cu Th (2,11;
x. 1,69.71.77; 2,30; 3,6), l Cha T (2,11; x.
7,13 ch gii v s Thnh Luca nhn mnh ti
vic xng h c Gisu l Cha); v li Ngi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

rao ging bt u bng s ip cu gi n


cho ngi ngho kh v b mn, l nhng
ngi c n y c bit dnh ring cho (4,18;
x.7,22; 10,21).
Khi m t thi k c Gisu, Thnh Luca
ngh ti Hi Thnh. Ngi gi nhm Mi Hai
l Tng , cch thng xuyn hn Thnh
Mtthu v Thnh Mcc (x. 6,13). Ngi ngh
ti trch nhim cc v y trong cc cng on
(9, 12; 12,41-46; 22,14-38) v ti nhng ngi
ph t trong s mng cc tng (10,1; x. 8,23,39).
Hn na, trong gio hun c Gisu, ngi lo
lng chng minh v lut sng "mi ngy" cho
cc mn (9, 23; 11,3; 17,4). Ngi nhn mnh
ti s n nn tr li lc u (5,32; 13,1-5; 15,432, v nht l trong my cnh 7,36-50; 19,1-10;
23,39-43), ti c tin (1,20.45; 7,50; 8,12-13;
17,5-6; 18,8, 22,32; 24,25) s cn biu l ra
trong vic tuyn xng Cha (12,2-12; 21,1219), ti kinh nguyn (11,1-13; 18,1-8; 21,36;
22,40-46) theo gng nhc i nhc li ca c
Gisu (x. 3,21), ti c thng yu m ngi cho

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l bi hc ct yu trong bi ging dy cc mn
(6,27-42; x. 10,25-37; 17,3-4). Ngi nng
ngh din t lng yu thng bng vic chia s
cho ngi ngho (x. 11,41), l ci ng thi
cn th hin l tng ngi mun t b tin bc
na (x. 5.11; 14,33). Cc i hi ny tht kht
khe, th m nim vui li n vang trong Phc
m ny hn mi cun khc: trc my li bo
tin cu (1,14.28.41.44; 6,23; 8,13), trc
nhng t by n y trong vic c Gisu xut
hin (1,47; 2,10), khi thy cc php l c
Gisu lm (10,17; 13,17; 19,37), khi n rc
s ip (10,21) v khi ti nhn n nn tr li
(15; 19,6), khi Cha Phc Sinh (24,52): tht n
cu Cha Cha chnh l ting ku gi phi
vui mng.
3. c Gisu loan bo s Ngi n trong
ngy tn th v Thnh Luca duy tr vin nh
ny cho cui thi k Hi Thnh (12,35-48;
17,22-37; 18,8; 19,11,27; 21,5-36): nhng s
ngi nhn mnh ti n cu hin thi, ti
quyn Ch T c Gisu Phc Sinh vinh hin,
ti tc ng Thnh Linh trong Hi Thnh c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lm gim bt ni ngi, ci cng thng vn


ti ngy Quang Lm sp n (x. 17,23). Nim
cy trng ca ngi hon ton thm tha nim vui
v ngy hm nay ca n cu . Vic ph hy
thnh Girusalem, ngi loan bo nhiu ln trong
Phc m th ba (x. 19,27) mt i ni ngi
c tnh chung ca n; vic y ch cn l mt
bin c lch s, l hnh pht nhng ngi lnh
trch nhim git c Gisu.
Cng trnh vn chng ca Thnh Luca
Thnh Luca li dng trong Phc m ngi,
nhiu ti liu chung vi Thnh Mtthu v
Thnh Mcc, nhng cng c nhiu yu t
ring ca ngi (x. tiu dn vo Phc m Nht
lm tr. 70). Cc ti liu ny gm nhiu th rt
khc nhau. l nhng tch truyn, nh my
tch hi nhi (1-2), my php l (7,1-17; 13,1017; 14,1-6; 17,12-19), nhng cnh n nn tr li
(7,36-50; 19,1-10; 23,40-43), nhng ln vua
Hro can thip (13,31-33; 23,8-12; x. 8,3),
my cuc hin hnh sau Phc Sinh (24,1335.36-53)..., nhng li gio hun, v nht l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mt chui d ngn: ngi Samari nhn lnh


(10,30-37), ngi bn cn nh thc (11,5-8),
ngi giu m di (12,16-21), cy v khng tri
(13,6-9), k xy nh v ng vua i nh gic
(14,28-33), ng bc tm li c (15,8-10),
tnh hin ph bao la ca c Cha Cha (15,1132), ngi qun l tinh khn (16,1-8) ngi
giu c v ng Ladar (16,19-31), ti t ch lm
phn s ca mnh (17,7-10), quan xt khin
ngi ta phi xin mnh (18,1-8), ngi Bit
Phi v ngi thu thu (18,9-14).
Ngi ta thng ghi ch nhng nt tng
ng gia Phc m Thnh Luca v Thnh
Gioan. y khng phi l nhng bn vn lin
tip cho bng ton b nhng nt chung nhau (c
nu r phn ch gii Thnh Luca): nhng nhn
vt nh tng Giua, ch em b Mtta v
Maria, Thng T Anna, mi lin lc gia php
l nh c c nhiu v vic tn phong Thnh
Phr, gn cho Satan vic ng Giua np Thy,
c Gisu tm s vi nhm Mi Hai sau ba
Tic Ly, li c Gisu tuyn b vi cc nh
cm quyn Do Thi Ngi l ng Kit, vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

quan Philat nhn nhn c Gisu khng c ti


g, vic c Gisu sng li hin ra vi mn
Ngi ti Girusalem, vic Phc Sinh xt l
tn vinh c Gisu v l ngun ban Cha
Thnh Linh... Nhng tng ng ny kh c
th gii thch, nguyn bng nhng lin lc v
vn chng gia hai Phc m ny, nhng phi
ln ln ti nhng lin lc trn phm vi cc
ngun ti liu mi ng.
Trn tt c ti liu ny, Thnh Luca thc
hin mt cng trnh to ln. Ta nhn ra iu
y trong "th t lp lang" ngi bt chng ta
phi theo, khi cu to sch ngi. Ta cng nhn
ra iu y, khi so snh nhng nguyn t c
phn song song trong Thnh Mtthu v Thnh
Mcc: ng vng Thnh Luca r rng l hay
thay i hn v phong ph hn ht mi sch
trong Tn c; ngn t ngi mm do thch
nghi vi nhng ti khc nhau; ting hi lp
ca ngi, xt chung, xui hn Thnh Mcc,
trong my tch truyn hai ng gp nhau, cng
nh trong nhiu on trau chut c bit (1,1-4;
24,13-35); nhng li c nhiu thnh ng smt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ni nhiu bn vn ca ngi, nht l trong cc li


c Gisu; ngi thch mn kiu ni trong Cu
c hi lp, cch ring l trong my tch truyn
hi nhi, khin nhiu ngi coi l on vn
"phng tc".
S ngi a sng sa, ta thy r trong vic
ngi lo nh v tr cho my tch truyn bng
nhng cu dn vo (3,15; 4,1; 5,1.5,15-16;
9,36.43). Ngi nng gom gp thnh tng cp
nhng d ngn (13,18-21; 14,28-32; 15,4-10),
hoc chm ngn (4,25-27; 11,31-32; 13,1-5;
17,26-30.34-35); nhng vic gom gp ny,
nhiu khi c th gp sn ngay trong cc ngun
ti liu.
Ngh thut Thnh Luca t ra nht l bng li
ghi ch d dt, ch mt ting nu ln nt cm
ng trong mt hon cnh (2,7; 7,12; 8,42;
9,39...), bng s cng thng bi t trong cc tch
truyn nh nhng tch b ga thnh Nain (7,1117), ngi n ti nhn (7,36-50), k "trm
lnh" (23,40-43) hay cuc gp g lng Emmau
(24,13-35), trong cc d ngn, nh nhng d
ngn ngi Samari nhn lnh (10, 30-37) hay

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tnh t ph bao la ca c Cha Cha (15,11-32:


"a con hoang ng"). Ngi lun lun t ra t
nh, nht l khi ti gn bn thn c Gisu:
ngi trnh my kiu ni i khi nghim khc
ca Thnh Mcc (Lc 4,1; 8,24.28.45...) v
dnh cho cc mn mt nh thc ring
thn tha vi Thy Ch Thnh (x. 5,5).
Cng trnh Thnh Luca th hin trn cc s
kin ca tp truyn, thng t ra cho c gi
vn gi tr lch s trong tch truyn ngi. Vn
ny phin phc, v ch c th bn cho y
khi nghin cu c phng php Thnh Luca
dng trong sch Cng V (x. Tiu dn vo
Cng V). Nu xt ring v Phc m, ta c th
nhn nh trc tin rng: Thnh Luca tuyn b
ngi mun trnh by cc bin c tht k lng,
cn c vo nhng ti liu chc chn (1,1-4); ta
cng c th nhn nhn phm tnh mt s ln cc
s kin ca ngi. Nhng mt ng, Thnh Luca
nhn xem s kin c Gisu vi tt c nim tin
ca mnh, v mt s gia coi nim tin y l mt
gii thch c nhn, l mt ci g vt xa hn
lch s. ng khc, khi trnh by li ni v vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lm ca c Gisu, Thnh Luca lu trc


tin vo ngha ca chng; i khi ngi t ra
ht sc coi thng th t thi gian (4,16-30;
5,1-11; 24,51) hay v tr a (10,13-15;
13,34-35; 24,36-49); ngi khng s t do kt
cu nhng cnh v (1-2; 4,16-30; 5,1-11...).
iu ngi chm lo trc ht, khng phi l m
t cc s kin cho chnh xc bn ngoi, nhng
chnh l cng b lch s c Gisu, xt l lch
s cu . Ngi cm thy mnh c t do,
thm ch cn c ngha v khm ph ra ngha
ca cc bin c. V ngi lm vic y theo nh
sng tp truyn Hi Thnh.
Cc s kin v ngun gc Phc m th ba
Khng th no quyt on v ngun gc Phc
m ny, m khng xt ti cc s kin ca sch
Cng V c lin quan rt l mt thit vi Phc
m ny. y, ch cn thu thp nhng yu t,
do cun sch th nht ca Thnh Luca cung cp
m thi.
Mun n nh ngy thng bin son sch ny,
cc ph bnh gia thng lm ni a v sch ny

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

dnh cho vic ph hy thnh Girusalem (x.


19,27) v nht l cch tc gi tch ri bin c
ny ra khi vin nh cnh chung m Thnh
Mtthu v Thnh Mcc t vo trong .
Hnh nh Thnh Luca bit cuc ba vy v
ph hy thnh, ng nh cc s on tng
Tit hon tt vo nm 70 (x. 19,43-44;
21,20-24). vy th Phc m s c sau ngy
thng y. Cc ph bnh gia hin thi thng coi
sch ny bin son vo khong nhng nm 8090; nhng nhiu ngi gn cho mt ngy thng
c hn.
Tuy sch cng hin cho ng Thophil, m
hnh nh vt qu nhn vt ny, c gi n
nht l cc kit hu theo vn ha hi lp. Ta ghi
nhn nhiu du ch chng minh iu y: ngn
ng sch ny, nhng li gii thch v a l x
Paltin (1,26; 2,4; 4,31; 8,26; 23,51; 24,13) v
v cc phong tc Do Thi (1,9; 2,23-24.41-42;
22,1.7), s t lu tm ti nhng tranh lun v
Lut Misen (khng c g tng ng vi cc
s kin Mt 5,20-38; 15,1-20; 23,15-22), s
chm lo ti cc ngi dn ngoi, vic nhn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mnh ti thc ti th xc ca Cha Phc Sinh


(24,39-43), l iu ngi hi lp rt kh chp
nhn (Cv 17,32; 1C 15).
Chnh tc gi hnh nh thuc gii hi lp do
ngn ng, cng nh do nhiu nt ta va ghi
nhn trn y. Ngi ta thng k nhn l tc
gi khng quen thuc vi a l x Paltin (x.
4,29), cng nh vi nhiu phong tc khc nhau
ca x ny (x. 1,59; 5,19; 6,48; 9,12; 14,5).
Mt tp truyn m chng nhn xa hn ht l
Thnh Irn (Adv. Hoer. III,1,1 v 14,1), vo
cui th k th hai, coi tc gi chnh l thy
thuc Luca, Thnh Phaol nhc n tn Co
4,14; Plm 24; 2Tm 4,11. Nhiu ngi tm
c kin chng cho ngh thy thuc ca tc
gi Phc m, trong s chnh xc ca my li
m t v bnh tt; nhng nt ny khng c gi
tr quyt nh, v ng vng tc gi dng, bt c
ngi ng thi no c vn ha, u dng nh
vy. Cn nhng mi lin h gia tc gi vi
Thnh Phaol, th Phc m ch cung cp cho ta
my danh t, phn bit m thi (x. 8, 12;
8,15; 18,1; 8,14; 21,28; 22,19-20 v cc ch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gii...). Mun quyt on v im ny, cn


nghin cu cc s kin trong sch Cng V.
Tnh cch hin thi ca Thnh Luca
Thnh Luca biu hin l v thng ngn ca
Tin Mng, c l thch hp vi ngi Vit Nam
trong hon nh x hi hin thi hn ht. S
nhy cm ca ngi i vi tnh thng hi h
Cha Cha d nh ng tm hn ng Phng
v Vit Nam thng cao ch Tm hn l
ch L. S t nh ca ngi cng d lm rung
cm mt si t lng c o ca con ngi Vit
Nam Cng Gio lu hn ti vic dng cc
phng php khoa hc trong vic hun luyn
c tin. Nht l Thnh Luca c th gip c gi
kim thi i vo huyn nhim Cha Gisu, v
ngi chng t cho ta thy Con c Cha Cha l
v Cu Nhn Th cho ht mi ngi, nhng
c bit lu tm ti cc ngi ngho kh, b
mn, ti li, v lng dn, li l bc Thy c
mi i hi gt gao, nhng cng y duyn
dng d thng, sn sng n tip mi ngi,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nht l nhng ai gp gian nan khn kh ang


cn s nng ca Tnh Yu Thng.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Phc m Thnh Gioan c Kit


nh Sng Tc Sinh
Mt Tin Mng
Trung thnh vi tp truyn nguyn thy, Tin
Mng th t k li nhng g xy ra t khi
ng Gioan Ty Gi xut hin cho ti ngy Cha
Gisu vo trong vinh hin Cha Ngi (Cv 1,2122). Tc phm xut hin nh mt chng t v
chc chn l Thnh Gioan mun bin son
mt cun Tin Mng ng ngha. Bt u l mt
t ngn thn hc rt l trng th (1,1-18). Sau
, trong phn th nht, Thnh nhn c gng k
li nhng bin c v gio hun lin h vo
(1,19-12,50). Phn th hai th ghi li di dng
nhng bin c T Nn v nhng ln Cha Kit
Phc Sinh hin hnh (13,1-21,25). Nh Ngi
nu r trong cu kt ngn (20,30-31), Thnh
Gioan chn mt t du ch, ri rt ra t y
ngha tng trng. Mc ch l gip Kit hu
va o su nim tin vo c Gisu l ng
Th Hn v l Con Thin Cha, va pht trin
i sng hip thng vi Ngi. Mun lm vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

y, Thnh Gioan xc nh lp trng i vi


nhiu th lch lc khc nhau ang hm da
Kit Gio trong thi k y.
C cu ca Tin Mng
Kh xc nh r rng v nu chi tit trong
lc tc gi chn. hn l phn nhiu
tch truyn u c gii hn phn minh, nhng ta
khng thy r cc tiu chun chi phi vic sp
xp. Vn cng t nh hn, v vn cn t ra
gi thuyt l khi xut bn, c nhng phn b
di ch i. V d ngi ta b cm d xen ch. 5
vo gia 7,15 v 7,16. V lm nh th th nht
tr c s sp xp cc ti liu theo a l.
Ngha l mt k hot ng lu di Girusalem
tip theo mt k lu tr ti Galil (4,43-54 v
6,1-7,13). Mt t nh ph bnh cn y gi
thuyt i xa hn na v tng l c th nhn ra
du vt nhiu khc bn vn b di ch i v h
a ra nhng ngh to bo nhm sp xp li
lc cha xc nh.
Tuy nhin, phi cng nhn l nhng l thuyt
y khng cn c chi vo tp truyn th bn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Hn na, chng khng g ti cc nh lut


rt mm do chi phi khu truyn v li bin
son ca ngi Do Thi. V cc nh lut y c
phi bao gi cng theo ng cc i hi ca
khoa lun l ty phng u.
i vi nhng ai chp nhn th t bn vn
hin thi, th c nhiu gii php. Ht mi hay
gn nh ht mi gii php u cng nhn l
cun Tin Mng chia ra hai phn theo sau mt t
ngn. ng khc, tht d phn bit mt s on
chiu theo my ch dn v a l hoc v thi
gi cng nh theo s nhc i nhc li mt s
lc vn chng (tch truyn - bi ging).
Nhng my on y n khp vi nhau th no?
Mt s tc gi la chn lc lun l v vch
li my giai on khai trin ng theo phng
php nhng nim ln trong thn hc (nh
sng, s sng, vinh quang). Ngi khc tng
l mnh nhn ra nhiu giai on trong cuc
chm trn ln ln gia c Kit vi "th gian"
v h c Tin Mng Thnh Gioan nh mt tn
tung hay mt v n kt thc trong cuc xt x
ln tc l trong nhng bin c T Nn Phc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Sinh. Ngi khc na ngh nhng lc


theo ti. H khng cn bm vo nhng tng
hp cht ch theo l tr, nhng xt theo li bin
son mm do ging nh cc bin thin trong
mt ti m nhc. Ngi ta nu bt li x
dng mt s phng thc hnh vn "s mt"
nh li "ng khun". Nhiu nh thng thi
nu tm quan trng ca thn b "con s". H
ngh mnh tm ra nhng lc cn c trn
s ba v s by. Sau ht, c ngi ch
trng l cc s kin tin trin tng ng vi
tin trnh cuc Xut Hnh ra khi Ai Cp. V
ngi khc li a ra gi thuyt phng theo
nhng bi c phng t trong cc Hi ng.
Tt c by nhiu phng on u gi cm
tht hay v i khi rt l kho lo. Nhng chng
my khi mt l thuyt ton b lm cho tha
mn hon ton. V khng c g bo m l
Thnh Gioan theo nhng qui tc bin son
ng nht trong mi phn tc phm, hoc chnh
ngi hon thnh vic bin son y. Ring
chng ti, ch coi Tin Mng th t gm nhiu
tch truyn k tip nhau mt cch lng lo,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng vn theo mt tin trnh: mt bn l cuc


chm trn gia c Gisu vi "th gian", mt
bn l s cc tn hiu bit ln ln mt cch
cam go, trc ht Galil, ri nht l ti
Girusalem.
Tng quan vi cc Tin Mng Nht Lm
Tuy Thnh Gioan trung thnh vi nim
tng qut mt cun Tin Mng, nhng ngi khc
vi nhng Tin Mng Nht Lm v nhiu
phng din. iu ta nhn thy u tin l
nhng khc nhau v a l v thi gi. Cc Tin
Mng Nht Lm u nhc n mt thi k lu
tr lu di Galil, tip n mt cuc tin sang
x Giu di vn t nhiu tu mi cun, v sau
ht l mt k lu tr vn ti ti Girusalem.
Cn Thnh Gioan th tri li, ghi nhiu ln di
ch t min n sang min kia v mt k hin
din kh lu ti Giu nht l ti Girusalem
(1,19-51; 2,13-3,36; 5,1-47; 14,20.31). Ngi
nhc ti nhiu ln mng L Vt Qua (2,13;
5,1; 6,4; 11,55) v nh th l nhc nh mt s
v ko di hn hai nm.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ta li cn thy khc nhau trn bnh din li


vn v phng thc bin son. Cc Tin Mng
Nht Lm thng c nhng on vn ghi li
mt s chm ngn hay tch php l bao hm
my li tuyn ngn vn tt. Cn Thnh Gioan
ch la mt s t bin c hay tch truyn, ri
khai trin di thnh nhng cuc m o hay l
bi ging. Lm nh vy, i khi ngi t ti
mc gy cm ng tht cao.
Thnh Gioan li cn c o trong cch la
chn nhng ti liu c bit. C nhin l ngi
nhc ti nhiu bin c trong tp truyn Nht
Lm, nh hot ng ca Thnh Gioan Ty Gi,
vic c Gisu Th Ty ti sng Gioan, v
ku gi my mn tin khi (1,19-51); tch
ui ngi bun bn ra khi n Th (2,1321); vic cha lnh con ca vin th v (4,4354); cha lnh ngi bt toi (5,1-15) v ngi
m (9,1-41); vic cho bnh ha nhiu ni b h
v i trn mt nc (6,1-21); nhng tranh lun
Girusalem (7-8 v 10); vic xc du ti
Btani v tin trnh cc bin c T Nn Phc
Sinh (12-21). Nhng my yu t khc trong tp

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

truyn Nht Lm, th khng nhc ti, nh cuc


Cm D ni hoang a, vic Cha Bin Hnh
sng lng, tch lp php Sng n, vic hp hi
trong vn Gitsimani, nhiu tch php l v
nhiu gio hun (t bi ging trn ni v phn
nhiu d ngn cho ti bi ging cnh chung. T
ng quen dng cng rt khc nhau. T "Nc
Cha" ch xut hin c mt ln (3,3-5). Thnh
Gioan a ni ti s sng v sng i i. Ngi
thch nhng ti nh th gian, nh sng v ti
tm, s tht v di tr, vinh quang Thin Cha
v vinh d loi ngi.
Tuy khng gp thy trong Tin Mng th t
mt s ti ni tp truyn Nht Lm, nhng
b li, thnh Goan c ghi nhiu s kin mi,
Nh du l Cana (2,1-11); ni chuyn vi ng
Nicm (3,1-11), i thoi vi thiu ph
Samari (4,5-42), cho ng Ladar sng li v cc
hu qu do vic y gy nn (11,1-57), ra chn
cho cc mn (13,1-19) v nhiu ch dn
trong tch truyn T Nn Phc Sinh. Ngi ta
cn ghi nhn di cc bi ging v cc cuc
m o lm sng t thm cc bin c c ghi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

li, v d nh bi ging sau Tic Ly (13,3117,26) chun b cho thi k Hi Thnh.


Thnh Gioan bit cc Tin Mng Nht Lm
ti mc no? Nhiu nh ch gii l ngi khng
bit ti: h cho l ngi ch bit cc tp truyn v
Cha Gisu, m cc Tin Mng Nht Lm u
qui chiu vo . Tuy nhin, v c mt s li
vn ging nhau qu r, nn phi coi l rt c th
Thnh Gioan bit ti Thnh Mcc v nht
l Thnh Luca. Cn i vi Thnh Mtthu, th
khng thy r rt bng. Du sao, ta cng c th
ni chc rng Thnh Gioan gi thit l c gi
ngi bit ti nhng tp truyn ln trong Tin
Mng Nht Lm.
Cc tp truyn ny, Thnh Gioan c gng suy
t li. V ngi lm vic y mt cch va chc
chn va t do hn cc v i trc ngi. i vi
ngi, trung tn ti bt c v din t ngha
chiu su ca nhng bin c em n cu , do
c Gisu hon thnh. C th ni l trung
tn m sng to.
Cc vn bin son

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

S bit lp i vi cc tp truyn Nht Lm


y phi chng l do li dng nhng ngun ti
liu khc? Tc phm c thc s nht tr v hnh
vn hay khin ta cm thy l c dng nhng bt
tch khc nhau.
Trc ht, vn bn u tin bin son bng
ting no? V nng gp thnh ng Aram, nn
nhiu nh thng thi a ra gi thuyt l
nguyn bn vit bng ting Aram, ri sau mi
dch ra ting Hi Lp. Ngi khc ch trng l
c dch mt s on vn Aram m tc gi Hi
Lp dng. Nh nghin cu t m hn, hnh
nh ngi ta b my gi thuyt trn. V
phng din vn chng, cun Tin Mng c s
nht tr: tc gi bin son trc tip bng ting
Hi Lp, tuy ngho nn, nhng xui xn, m li
c kh nng gi cm rt nhiu. y l mt nt
c sc ca Thnh Gioan. Nht l ngi dng
nhng danh t v kiu chi ch khng c tng
ng trong ting Aram. Ngi li dng vn th
v nhng nt vn chng gip ta kt lun l c
bin son nht tr. Hn l c th gii thch nhiu
iu, v tc gi l ngi Smt m vit vn Hi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Lp, hay l chu nh hng bn vn dch Cu


c sang Hi Vn (bn By Mi). Hn l ngi
c th dng cc ngun ti liu ring, nht l mt
tuyn tp cc tch php l, m ngi t do x
dng khng km g i vi cc ti liu nht
lm. Nn nhc li rng Thnh Gioan l thuc
nht l vo mi trng Kit gio v i khi c
dp, ngi cng dng my nh thc phng t
hay my khc bi ging. V d nh ci phn c
nht trong t ngn, hnh nh mn mt
bi ca thi ging my bi trong cc th Thnh
Phaol vit khi lu y hay ni cc th mc v,
cn bi ging v Bnh Trng Sinh, th xy
dng theo nhng qui tc ca bi ging cc tn
s Do Thi.
Mi trng t tng
Mi t tng u din t bng ngn ng v
lin kt vi cc mi trng vn ha. N dng
cc t ng v phm tr phn chiu nhng lo u
v quan nim ca mi trng y. Nu t tng
c bn sc, th th hin c nhng lin h mi
gia cc t, ni ln t tng mi nh chnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cc t ng quen thuc mn trong mi trng.


Kinh Thnh khng thot ly c nhng qui tc
y. V th cn tm ci r ngn t ca Thnh
Gioan trong nhng nn vn ha khc nhau m
gp g nhau, ti cc vng Cn ng thuc
Quc Rma, ni ngi bin son Tin Mng.
Nhng im gp g do cc nh thng thi
nu ln, tht l khc nhau ht sc. Trc tin,
ngi ta nhn nhn nh hng vn ha Hi Lp,
ri ngy cng nhn mnh ti nhng tng quan
vi Cu c v nhiu th mi trng Do Thi,
thm ch cn nhn ra mt t lin lc vi cc tro
lu "ng o".
a) Vn Ho Hi Lp
Chc chn l Thnh Gioan c nhng tng h
vi vn ha Hi Lp nhiu hn cc Tin Mng
Nht Lm. S lu tm c bit ti nhng g
thuc phm vi hiu bit v chn l, vic dng
ting Logos, nht l vic dng biu tng u
hng dn tm ti v pha . Ngi ta ngh
cch ring ti ng Philng thnh Alcxani, v
u th k th nht, ng bt tay vo cng
trnh v i l hi ha ton th gia ti tng gio

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ca o Do Thi. Chnh a v quan trng tc


phm ng dnh cho nim Logos; mt nim
kh h , khin ngi ta tha nhn l c nh
hng vn ha Hi Lp. C th l t tng ng
Philng lan trn vo nhiu mi trng Do
Thi khc nhau ngoi t Paltin, tc l cc
nhm Do Thi Tn C, v to nn mt th thc
su tm v mt li sng ring. Thnh Gioan
c th bit mt trong nhng mi trng y.
Nhng ci nhn tng qut th khc nhau r rng.
Ni Thnh Gioan, khng thy c s hiu bit
theo nhiu bc thang, t cc khoa hc v suy t
trit l i dn ln cho ti vic cung chim Hu
Th. i vi ngi, iu ct yu l nh c tin
m bit Cha Con Nhp Th. D c nhng ni
dng t ng in nhau, nhng ngha li khc. V
d nh Logos (o Ngn) ca Thnh Gioan
khng phi l mt th sinh lm trung gian gia
Thin Cha v v tr, nhng chnh l Cha Con
vn c trc mun i, hon ton lin kt vi
tc ng Cha Cha.
u th k ny, nh bit cc hnh thc bnh
dn v chit trung kh nng trong i sng trit

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l v tng gio ca th k th nht, nn ngi


ta c th ghi nhn nhiu im tng ng khc
trong t ng. Mt t ngi nhn kt lun l
Thnh Gioan ch thch nghi Kit Gio mt cch
rng ri qui m, ty sch nhng quan nim khi
huyn v Do Thi trong o y, v bin Kit
Gio thnh mt nn thn b c nhn.
b) nh hng Do Thi
Nhng chy kp ngi ta li nu bt ci r
Cu c v Do Thi ca Tin Mng Thnh
Gioan. Ngi ta ghi nhn trong li vn c nhiu
kiu ni smt. Nhn xt ny lm pht sinh gi
thuyt nguyn bn Tin Mng bng ting Aram.
ng khc, ngi ta nhn mnh ti tm quan
trng ca nhng li gi nh Cu c. Tuy
Thnh Gioan ha lm mi trng Cu c cch
minh nhin v lo tch bit r rng ch c v
ch mi, nhng ngi li dng nhiu nh
thc Cu c v cch ring l nhng ti
thuc vn chng khn ngoan, nh nc, lng
thc trn tri v Manna, ch chn, cy nho,
n Th. Chng khc no Thnh Gioan bit r
cc ti v s chng thay i khc nhau,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng li mun dng chng theo quan nim c


nhn v bn sc ca mnh.
ng khc, ngi ta cn ghi nhn nhiu im
ging vi o Do Thi ng thi, v d nh
kiu l lun, phng thc bin son v cc t
ng quen dng trong gii tn s. Mt s ngi
cn ngh l c th nhn ra nhng m ch hay l
vay mn ni phng t Do Thi. iu chc
chn l Thnh Gioan thng sut nhng thi
quen v l li suy t ca o Do Thi x
Paltin vo th k th nht. Nhng ng thi
cng thc r rng cc d bit su xa tch ri
o Do Thi vi Kit Gio. Hai bn dt
khot on tuyt vi nhau (x. 9,22; 12,42). V
Thnh Gioan rt xa vi ch ngha duy lut v
duy nghi thc ca o Do Thi. Ngi nu bt
tnh cch mi m v siu vit ca th gii Nhp
Th.
Nhng bt tch Qumrn ngi ta mi khm
ph ra t th k 20 nm nay, gip ta bit
thm mt mi trng Do Thi khc. M mi
trng ny li c nhiu tng h vi Tin Mng
th t. Ngi ta nhn thy c hai bn u

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhn mnh ti mt th nh nguyn rt r rng


trong phm vi tn gio v lun l nh ta thy
din t trong my cp i lp nh sng v ti
tm, s tht v di tr. Tn c hai bn u
coi cng on ca mnh khai mc thi k cnh
chung v gng cng khm ph ra ngha tim
tng ca nhng li ch dn trong Cu c. C
hai bn u gn tm quan trng rt ln cho V
Hun S v nu r vai tr ca Thn Chn L
hay ca Thnh Linh.
Nhng bn cnh nhng nt chung trn ny,
hai cng on c nhiu im khc nhau. Trc
ht l bu kh khc nhau. Thnh Gioan rt xa
vi c khi huyn trong mt s bn vn
Qumrn cng nh rt xa vi c duy lut gt gao
ngi ta nhn ra trong . Vai tr Cha Gisu
khc xa vai tr Thy Cng Chnh hay vai tr
hai V Th Hn ca gio phi ny. hn l ta
c th ghi nhn cc nh thc v lo u tng
ng, nhng ci khuynh hng tng qut th
khc nhau trit .
c) Phi ng o

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Sau ht, t hai th k nay, ngi ta tm


mi lin h ca Tin Mng th t i vi cc
tro lu ng o. Ai cng bit ng o l mt
gio l b truyn gip tn , sau mt s tinh
luyn, c th m lng n n cu , nh bit
cc chn l ln trong o hay nh s ngt tr.
Cc gio l ny cm hng cho ngi ta tht tnh
gm ght cc thc ti vt cht hay xc tht, coi
chng l ng nht vi c Thn. Chng ta bit
c cc khuynh hng ng o nh nhng
bn vn c sau th k th nht hoc trong mi
trng hi lp chu t nhiu nh hng ng
Phng hoc trong mi trng Kit Gio. C
th cho l mt s tp truyn ng o xut
hin sm hn, v bi y c th xt ti nh
hng thuyt ny i vi Tin Mng th t.
Vn cng t nh hn, v ngun ti liu
khng c bao nhiu v tng i mun mng.
Nu nht nh khng bung theo tr v v
khng cn c vo nhng bn vn rt mun
mng, xt mt h thng ng o ln lao bao
trm a s mi trng tng gio vo th k th
nht, th c th theo duy nhng thin c sc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trong cun Corpus hermeticum. Trong cun ny


c hai thin (I v XIII) ngh mt h thng
kh tinh rng; mt v Thn Nhn hay l Nguyn
s Nhn b ri xung v sa ly trong vt cht;
ngi ta m t cc iu kin v giai on tri
qua nhng vng tc hi do cc hnh tinh kim
sot, i ln thu ci tri. Thin Cha xut
hin l Hu Th huyn nhim, l nh Sng v
S Sng. V s sng tht i vi con ngi,
chnh l t ti Thin Cha trong s hiu bit
trc tip v phc ha.
Tht kh xc nh nhng l thuc vn chng
gia Thnh Gioan v nhng thin ng o trn
ny (v nu thuc th u l ngun gc?)
Nhng ta phi nhn nhn l c nhng lo u v
mt s nh thc chung nhau. V c o to
trong mi trng phin phc c nhiu khuynh
hng gp g nhau v chm trn vi nhau nh
vy, nn c th l Thnh Gioan c kch thch
v thc y nu r mi tng quan gia s hiu
bit v i sng thn tnh Thin Cha c th
ban cho loi ngi. Nhng ngi phn ng
tht l c o, v s ngi tin vo gio l Thin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cha to thnh vn vt loi tr hn thuyt bi


quan siu hnh, v s kin Con Thin Cha
Nhp Th lm cho th xc v s phn con
ngi c mt ngha khc xa vi nhng suy t
ca phi ng o.
d) Bn sc ca Thnh Gioan
Tt c by nhiu phng on t m v tinh vi
khng cho php ta ch r Thnh Gioan theo
nhng la chn cn bn ca mt mi trng t
tng no. Hnh nh ngi sng vo giao
im nhiu tro lu "trit hc tn gio" ng
thi, hn l trong mt th, ni t tng hi
lp gp g thuyt thn b ng phng v ni
chnh o Do Thi cng theo nhiu hnh thc
v m rng n cc nh hng bn ngoi.
Nhng khng v th m qun nt c o su
xa ca t tng ngi. T tng ny lin h c
bit vi i sng v li ni ca nhng cng
on kit hu m Thnh Nhn l mt phn t.
Ngi qui chiu trc tin vo nhng bin c
sng lp Kit Gio v tha hng nhiu c
gng ca Kit hu u tin tm cch suy t thn
hc v din t huyn nhim c Kit. V d

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nh ta nhn thy nhiu im ging vi Thnh


Phaol cch ring l vi cc Th vit khi b t
v nhng bt tch m tp truyn coi l c lin
h vi thnh phs. Thnh Gioan cng bit ti
nhiu bn vn tng t.
Tuy nhin, vic n r su vo mi trng
Kit Gio ng thi khng ngn tr Thnh
Gioan th hin mt tc phm c o su xa,
nghin ngm lu di, hon ton t do i vi
cc tro lu ngi gp g v qu chung. Ngi
duyt li v ng ha tt c theo ci nhn va
phin phc va gin n v thc ti v vai tr
ca Cha Gisu, l ng Kit, l Con Thin
Cha (20,30).
Tin Mng th t v lch s
a) Ph nhn s tnh ca Tin Mng Thnh
Gioan
Ngy t u th k 19, ngi ta t vn
s tnh ca Tin Mng th t. V thy nhiu nt
phn bit tc phm Thnh Gioan vi ba cun
Nht Lm, nh nu trn ny, nn nhiu nh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ch gii t hi phi chng c tnh thn khoa


sch y nhm mc tiu no khc ngoi mc tiu
lch s. Vic dng biu tng phi chng mun
hng c gi vt qu nhng s kin nguyn
s, tc l hnh vi v li ni, ng nh ngi ta
cm nhn lc u? V th, nhiu ph bnh gia
dt khot khng nhn nhn gi tr bt tch
ca Tin Mng th t. H coi Tin Mng Thnh
Gioan l mt bi suy gm hay mt "nh l thn
khoa" (A. Loisy).
Nhng nh nghin cu t m hn v nhng
phng thc bin son v ch cc Tin Mng
Nht Lm, v nh i mi nhng suy t v
phng php lch s, li nh hc hi cch thn
nhin hn v cc s kin trong Thnh Gioan,
nn cc c gi ngy nay b ri cch la chn
mt chiu ngy trc. V cu gii p thc s
gay go phin phc hn nhiu.
b) Cc s kin lch s trong Tin Mng
Thnh Gioan
Trc tin phi k nhn l Thnh Gioan k
li nhiu s kin m ba sch Nht Lm cng
tng thut. Nht l i vi hot ng Thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gioan ty gi v php thanh ty ti sng


Gioan, nhiu php l v cch ring php l ha
bnh nn nhiu (1,19-51; 2,13-21; 6,12-21). Li
c ton th cc tch truyn v T Nn Phc
Sinh (12-21). Vic so snh cc on vn ny
cho php ta kt lun rng Thnh Gioan mun k
li cc s kin m Tp Truyn u bit v ngi
lm vic y cch trung thnh. V nhiu im,
ngi cn em li cho ta nhng nguyn t c
o, m ta c th cn nhc s tnh chng c.
V d nh cc s kin v a l hay thi gi
cng nh cc ch dn lin quan ti nhng th
ch Do Thi v Rma; tt c u chng minh
tc gi bit r cc iu kin sinh sng trong x
Paltin hi u th k th nht. Cc iu kin
ny s khng cn na, sau cuc chin tranh 6672. ng khc Thnh Gioan li rt xa nhng
iu kin y. Vy ngi lo nu ng cc iu
kin thc t trong lch s Cha Gisu. V y
khng phi l mt truyn ngn thn khoa. Tin
Mng ni n mt Ai sng, qua i v
phc sinh, vo mt im thi gian xc nh (x.
2,20) v Thnh Gioan bit r tp truyn v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng y. ng khc, tc gi t coi, hay t na


c coi l mt nhn chng (19,35; 21,24);
iu y bao hm s lm chng v cc s kin
hay chn l mnh tng mt thy tai nghe hay
ch thn bit r v mnh dn ton thn
phc v. Nu ct yu s ip ng l s kin
"o ngn ha nn xc phm v cm lu
gia chng ta", khin chng ti xem thy s
vinh hin Ngi", th ta hiu c tm quan
trng c nht v song ca thc ti lch s cc
s kin Thnh Gioan k li. Thnh Gioan lm
sng t ngha cc iu xy ra ni c Gisu
Kit. V th sch ngi trc tin l cun tng
thut mt chui du ch la chn gia nhiu
du ch (20,30-31; 21,25). ng khc, khi lm
nh th, phc m gia i vo truyn thng bao la
trong Kinh Thnh, c miu t ht giai on ny
sang giai on khc, mi tng quan gia
Thin Cha vi dn ca Ngi, coi nh l tng
thut cc hnh vi Thin Cha trong lng lch s
nhn loi. Iraen vn lun lun cng nhn bin
c c quyn u tin i vi logos. "T tng hi
b l mt t tng din t bng nhng tp

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

truyn lch s. T tng y vn chuyn nht l


trong vic gii thch thn khoa v cc tp
truyn, khin cho lin h lch s bao gi cng
vt trn suy t thn hc" (von Rad).
c) o su ngha cc s kin
V nu phc m gia ch k li cc s kin
nguyn s m thi, th cha . Nhng cn phi
nu bt ngha s kin (x. 9,1-41), phi am
tng nh hng v chiu su ca s kin y,
cho cc mn c th tin ti trong s hiu
bit v m lng ra n nhn s sng mun i.
thut li cc du ch "cho anh em tin rng
c Gisu l ng Kit, l Con Thin Cha v
nh tin nh th anh em c sng trong Danh
Ngi" (20,30-31). Thnh Gioan thc rng
ch c th t ti s hiu bit tun t ny nh
huyn nhim Vt Qua. c Kit phi i qua
Thnh Gi vo trong vinh hin vin ton, th
ta mi thy c ngha su xa ca i Cha
Gisu v ca tng hnh vi rt nh Ngi lm.
ng thi li cn phi lnh nhn Thn Chn L
l hoa qu huyn nhim Vt Qua (7,39; 16,7;
20,22): v Thnh Linh dn tn ti s hiu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bit chn l ton din, tc l hiu mi ci ch


lm thnh thc ti v tc ng ca Cha Gisu,
l Con Thin Cha Nhp Th (16,5-15). iu
hi nim ca Thnh Gioan, chnh l c li
am tng lch s Cha Gisu (2,21-22; 12,16;
14,26; 15,26-27).
d) Nh qui chiu vo Cu c v biu
tng ha lch s
Mun am tng theo ng truyn thng ln
ca Kit Gio, th cn phi qui chiu nhng
bin c Cha Gisu sng vo nhng bin c
v nhng li tin bo trong Cc c, lm cho
cc bin c v li ni ny t ti ngha tht
ca mnh (2,17; 5,37-47; 7,17; 12,16.37-41;
19,24.28.36-37). Thnh Gioan, hn mi ngi
khc, bt c ci mi bao la ca cc thc
ti t by ra ni c Gisu v ngi din t iu
y theo nhng lc c bit ca Kit Gio.
Nh th l ta ng trc mt tin trnh c s
tnh quyt lit, nhng khc xa vi nhng tin
trnh hay nhng i hi ca cc s gia thc
nghim, ch lu tm ghi li cc s kin ng
nh xy ra, m khng lm sng t ngha

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ca chng, nh t chng vo ton th ch


Cu Chuc. Nhng tc gi kim thi gi l
lch s "ging truyn" hay lch s "phm cht".
Ngi xa gi l "Tin Mng thing
ling" (Clmen Alcxani). Vic hiu c
Kit v tc ng Ngi theo chiu su
thng th hin nh vic biu tng ha lch s
Ngi. Ci nhn ca mn tun t khm ph
ra cc s kin v li ni ca Cha Gisu gm
c nhiu tng ngha v lun lun thc ta phi
vt qua chnh mnh chng. th mi hay tm
quan trng ca nim "du ch". Cng v th
m tc gi rt a gi nhiu ngha ca mt s
kin hay mt li ni (3,14-15; 8,28; 12,32) v
cui cng li ma mai tinh qui trc nhng li
ca i phng c th bao hm ngha khc xa
iu h mun ni (7, 52; 9,24-27; 11,49; 12,19;
16,30; 19,18-22). Ch c Kinh Nghim v
Thnh Linh mi gip hiu c bn vn
ngha th no.
Tc gi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

a) Tc phm nghin ngm lu di v cha


hon tt
Tt c by nhiu nhn xt a ti kt lun
rng Tin Mng Thnh Gioan khng phi ch l
chng t do ngi chng kin vit mt mch
sau khi bin c xy ra. Nhng tri li, tt c u
gi cho ta bit l cuc nghin ngm suy i
ngh li lu di.
Li phi thm rng tc phm hnh nh cha
hon tt, v c mt s on gn vi nhau cch
vng v, mt t khc c v khng n nhm vi
mch vn (3,13-21.31-36; 1,15). Tt c u cho
ta thy tc gi xem ra cha bao gi c cm
tng l mnh t ti mc tiu ri. C th
l l do gii thch s v trt t tng i ca
cc tch truyn. C l l Tin Mng theo hin
trng do cc mn Thnh Gioan xut bn.
V thm vo ch. 21 v hn l c my ghi ch
na (v d nh 4,2 v c l 4,1; 4,44; 7,39b;
11,2; 19,35). Cn tch truyn ngi n ngoi
tnh (7,53-8,11), th mi ngi u ng cng
nhn l mt on khng bit gc tch t u,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sau mi xen vo (nhng vn thuc v Thnh


Kinh qui in).
b) Tc phm khng ni g r v tc gi
Cn tc gi v ngy thng bin son Tin
Mng th t, th trong chnh tc phm, ta
khng thy ch dn no chnh xc. C khi l tc
gi ch tm nh vy. V ngi ta cn ch ,
khng phi l chng nhn, nhng vo ng
mnh nghe loan bo v nhn ngm (3,29; 1,8;
4,41). Tuy nhin, cu thm 21,24 khng ngn
ngi coi tc gi chnh l "mn c Gisu u
i", tc l ngi c nhc n nhiu ln
trong cc bin c Phc Sinh (13,23; 19,26;
20,2). Hn l "mn khc", nhiu on
vn nhc ti m khng nu r tn ra (1,35-39;
18,15).
c) Tp truyn coi tc gi l Thnh Gioan
Tng
T th k th 2 cc tp truyn Gio Hi gi
tc gi l Thnh Gioan v bt u coi ngi l
mt trong hai ngi con ca ng Db, l
mt v trong nhm Mi Hai Tng . Mt
on sch ng Papia, gim mc thnh Hiarapoli

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

x Phygia vo khong nm 140, lm cho ngi


ta c phn nghi ngi: "Ti khng ngn ngi coi
vo s nhng gii thch, cc iu ngy kia ti
hc rt ng ni hng k lo v cn nh rt
k cng, v ti chc l ng s tht... mc
du c ai theo hng k lo n cng vy. Ti
thng hi cho bit cc li hng k lo ni: li
ng Anr, hay ng Phr, hay ng Philp, hay
ng Tma, hay ng Giacb, hay ng Gioan,
hay ng Mtthu, hay v no khc trong cc
mn Cha". (uxb, Lch S G.H. III,
39,3-4). Vy ngi ta phn bit mt ng
Gioan Tng , l mt v trong nhm Mi
Hai vi mt ng Gioan khc l K Lo, mn
ca Cha. Nhng khng thy nhc n sch v
chi. ng Papia lu nht l ti "li sng ng
v bn b". Cui th k th 2 Thnh Irn ni r
rng hn: "Ri ng Gioan, l mn Cha,
chnh ngi ng u vo ngc Cha, cng
xut bn mt cun Tin Mng, trong khi ngi
thnh phs (chng b ri III, 1,1). Thnh
Irn t xng l mn Thnh Polycp. M
Thnh Polycp " ni l ngi c lin lc vi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thnh Gioan v cc mn khc ca Cha...


(uxb Lch S G.H., V,20,6,8). Thnh Irn
coi tc gi l con ca ng Db, l mt trong
nhm Mi Hai. Thi by gi, tuy c mt t n
do d, nhng ci khuynh hng rt mnh l gn
cho mt v trong nhm Mi Hai, nhng sch
c coi l qui in. Cn i vi Tin Mng
th t, th ta nhn thy gn nh mi ngi u
ng . Mi tc gi (qui in Muratori,
Clmen Alecxani, Origin, Tctulin), u
ni ti vai tr ca Thnh Gioan, mt v trong
nhm Mi Hai, nh ti mt s kin chc chn.
Ch cn mt nhm nh bn Rma quy qun
xung quanh linh mc Gai l t ra do d, nhng
h khng nu bng chng ca tp truyn.
d) Khoa ph bnh th k 19 ph nhn tp
truyn trn
kin c truyn y, mi ti u th k 19
mi b khoa ph bnh t li vn . Khoa ny
nu nhng d bit gia Tin Mng th t vi cc
Tin Mng Nht Lm v tm quan trng ca suy
t thn hc. V ph nhn tc gi l chng nhn
chng kin, nn ngi ta thng cng chi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phng mi gi tr lch s ca tc phm ngi.


Ngi ta mun coi tc gi l thn hc gia th
hin, vo gia th k th 2, mt tng hp cc
tro lu ca Thnh Phr v Thnh Phaol.
Pha cc mi trng Gio Hi lc u phn
ng mnh m, v by gi ngi ta cn lin kt
cht ch vi nhau vn bt ngun t Thnh
Gioan vi vn uy tn ca chng t. Gn nh
ngi ta coi vic gn bn vn cho bn thn
Thnh Gioan l vn lin h ti c tin. Ngy
nay, chng ta phn bit cc vn cch
ng n hn, v nhng tin b ca suy t v
lch s v v nhng phng php s hc
gip ta thot ly nhng li la chn mt chiu
ca ngi xa.
e) Tc gi vit theo tp truyn Thnh
Gioan vo cui th k 1
Trc ht nn ghi nhn rng vic xut bn
mt on vn ca Tin Mng th t (18,3133.37-38) mi khm ph ra bn Ai Cp, m cc
nh thng tho cho l xut hin vo khong
nm 110-130, bt cc ph bnh gia phi tr
v vi s kin c truyn: tc l sch Tin Mng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

xut bn vo cui th k th nht. Vic nh


ni xut bn l mt Gio on ng Phng
Hi Lp (phs) cng rt c th cn ng s
tht. Khng th tuyt i loi tr gi thuyt
chnh Thnh Gioan Tng bin son,
nhng a s cc ph bnh gia khng theo thuyt
cha xc nh ny. C ngi khng nu tn tc
gi na, v coi l mt Kit hu vit bng
ting Hi lp, vo cui th k th nht, trong
mt Gio on ng Phng, ni cc tro lu
t tng khc nhau ca gii Do Thi v gii
ng Phng Hi ho chm trn vi nhau.
Ngi khc nhc ti k lo Gioan m ng Papia
cp n. Ngi khc na tng c th
thm rng tc gi lin kt vi mt tp truyn bt
ngun t Thnh Gioan: l iu gii thch v
sao tc phm dnh a v u thng cho "mn
Cha Gisu u i". Mn ny c l l chnh
Thnh Gioan, con ng Db. iu k l l
trong cc tng chnh yu, ch c ng l Tin
Mng th t khng nhc n tn bao gi.
Thn hc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Khng th trnh by mt ci nhn tng quan


v t tng thn khoa ca Thnh Gioan. Trung
thnh vi tp truyn ln Thnh Kinh, Thnh
Gioan khng mun gii thiu mt h thng,
nhng mun lm sng t nhng bin c cu .
Ngi khng ngh ti vic nu ra mt nguyn tc
cn bn, theo m t chc cc s kin
khc. tt c lu tm ca ngi u tp trung vo
c Kit: phi bit v hip thng vi Ngi,
th tn mi t ti s sng mun i nh
khm ph ra c Cha Cha. y chng ti
ch xin nu vi hng chnh.
Lc "c trc, ri nhp th" khng phi
l ring cho Tin Mng th t. Ta cn gp thy
ni khc na, nht l trong bi ca thi Ph. 2,611 v Co 1,15, nhng xt chung ch l mun
i lp T Nn vi Phc Sinh. Cn Thnh
Gioan c ci nhn rng ri hn v chung qui l
c truyn hn. Ngi nhn xem ton th cuc i
Cha Gisu (du ch v li ni) v dnh tm
quan trng rt ln cho vic din tin cuc i
y trong thi gian ( ti "Gi"). Chnh nh qua
nhng bin c trong cuc i Cha Gisu m

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chp nh l vic Phc Sinh, Thin Cha t


t mnh ra trong lng th gian (s "vinh
quang"). Tuy nhin, vic mc khi y khng v
th m tr nn mt s kin thuc trn gian,
nhng t li vn trn gian. Nhng k no
tin, th s c sinh vo i sng mi, nhng
th gian xt l th gian s t chi Cha, v
Ngi vt qu tm sc th gian. V Tin Mng
gi cho ta nh cuc xung t m kt thc s l
T Nn v Phc Sinh ca Cha Gisu. Th gian
s b xt x v b ln n vo chnh "Gi" n
tng mnh ton thng c ng n trit
khng h nhn bit.
Thnh Gioan khng m t cuc i c trc
ca c Kit. Ngi khng ghi li v d nh li
i thoi trn tri trong c Kit nhn s
mng Cha Cha trao ph cho Ngi. y tht
l xa vi huyn thoi. Chnh trong cuc i trn
th ca Cha Gisu, Cha Cha t t mnh ra
cho nhng ngi nh c tin v n Cha Thnh
Linh m tin su vo s hiu bit v Cha Cha.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Cng V Tng c Kit Linh


Kh Tc Sinh
Cng nh Phc m th ba, Cng V Tng
l tc phm Thnh Lu-ca, bn ng ca
Thnh Phao-l. ng k li trong sch ny
nhng bin c ng bit r rng. V tc phm
"tng " ny l mt thnh phn Thnh Kinh.
V, theo tc hiu y, li l tiu chun cho chn
l v c tin: l nim xc tn ca ton Gio
Hi vo khong nm 200. ng khc, ngi ta
c sch Cng V Tng trong Phng T
Sng n vo ma Phc Sinh. S kin ny
xy ra rt sm, tr nht l ngay t th k th t.
Th l sch Cng V soi sng c tin Hi
Thnh cc th k u, tc ng v hng
dn i sng ki-t hu, t khi th ty cho ti
khi t o, m "Thnh T-phan, mt v trong
nhm By", l ngi u tin nu gng
sng ngi. Hnh nh cng on ki-t hu u
tin s cm hng cho ch ngha an sinh khi
va xut hin. V v sau, khng c phong tro
ci cch hay tha sai no, m li khng luyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tic "i sng Tng ", theo nh thy gi li


trong Cng V, ng thi cng l p ng ting
gi thit tha ca Tin Mng v ca Thnh Phaol. T th k 18, mt s trong nhng bo m
lm nn cho vic "c" sch Cng V tri qua
bao th h ny, b khoa ph bnh vn bn t
li vn . Tuy c nhng iu qu ng, nhng
khoa y cng c cng nghip. Nu khoa ph
bnh chnh xc khng bin cc gi thuyt
k tip nhau thnh nhng gio iu, v sng
sut bit nhn nhn cc gii hn ca mnh,
th khoa y ch c th gip ta hiu sch Cng
V cho thu o hn.
Bn vn sch Cng V
Mun c mt tc phm c thi, ta cn thit
lp bn vn sch y, v trong trng hp sch
Cng V, vic thit lp ni y l vn kh
phin phc. a s th bn cng hin cho ta hai
hnh thc chnh: l bn vn "Sy-ri" hoc
"An-tiu-kia", v bn vn "Ai-cp" hoc "Alec-xan-i. Nhng c th gi chung c hai l
"bn vn thng dng", v n qu gn vi nhau,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nu ta em so snh vi mt hnh thc th ba gi


l bn vn "Ty phng". Xt chung, cc bin
th trong bn "Ty phng" ny dng nh
khng i din cho bn vn nguyn thy sch
Cng V. Tuy nhin, bn vn ny ng cho ta
lu , v n va c knh v truyn b rng bn
ng cng nh bn Ty, va c gi tr lch s
hay gio l. V th, cc ch gii trong bn dch
ny s a nhc ti, nht l trong ch. 15.
Sch Cng V v phng din vn chng
Tuy sch Cng V c s nht tr khng ai
chi ci c v ngn ng v t tng, nhng
vn gm hai phn dng v khc nhau kh nhiu.
Phn th nht (1-12 hoc 15) xem nh mt ton
th, m cc nguyn t ch t gn nhau, ch
khng sp xp cho th t, cc ch dn thi gi
tht l ha him. Ngn ng th a theo kiu
ngi s-mt v nhiu kha cnh t tng hnh
nh tn c. Phn th hai (13 hoc 16-28) th
tri li, khin ta c cm tng l mt dng lin
tc, mt ton th c t chc mch lc hn. Cc
d kin thi gi, gp thy nhiu hn. Ngn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng th thun tu hi-lp hn. iu k l, l


trong li tng thut, bn ln thy b ngi th
ba, dng ngi th nht s nhiu: "chng ti"
(16,10).
Nhng on vn kh di trong sch, thc t
u l nhng tch truyn tha sai (2,1-41; 8,440; 9,32-11,18; 13,1-21,26) hay tch truyn
phin ta (3,1-4;31; 5,17-42; 6,8-8,12; 12,1-7;
21,27-26,32), m tch cui cng li ko theo
mt tch truyn hnh trnh na (26-28). Cn
nhng on vn ngn hn u thuc hai loi
chnh: tch truyn v din t.
Cc tch truyn, d c i thoi hay khng,
cng khc nhau rt nhiu. Tnh l lng chim
a v ln lao. C my "bn tot lc" dnh m
t Gio on Gi-ru-sa-lem phn u sch
(2,42), cng thuc phm vi truyn k. Ri
nhng cu qu quyt vn tt chung chung, ri
rc trong c sch, cng vy (6,7; 9,31; v.v.;
16,5; 19,10-20; v.v.). Cc din t cng khc
nhau khng km g tch truyn. Phn nhiu l
do ki-t hu c; no din ging tha sai nhiu
kiu khc nhau (2,14; 10,36; 14,15); no din t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bin h trc ta n Do-thi hoc R-ma (4,812; 5,29-32; 7,2; 22,1); no din ging cho ki-t
hu khc (1,16-22; 11,4-17; 15,7; 15,13;
20,18). C th thm vo cc din t ki-t hu
ny, nhng kinh nguyn (4,24) v mt bc th
(15,23-29). ng khc, cn my din t vn tt
(5,35-39; 19,25-27.35-40; 24,2-8; 25,14-21)
cng nh mt bc th (23,25) c gn cho
ngi Do-thi hay l dn ngoi.
Chc chn tc gi Cng v dng cc
ngun ti liu. C nhiu du ch theo chiu
hng y. Cc ngun ti liu l th thnh
vn hay l truyn khu? C l l c hai. D sao,
cc ngun y phi c s vng vng v uy tn
kh ln. V rt c l chnh n l l do gii thch
s khc nhau ca hai phn sch, mc du s
nht tr vn chng trong ton th lm chng
tm quan trng ca cng trnh bin son.
Nhng ri mt iu l rt kh c lp trng hp
"l trnh" hay "nht k hnh trnh". V nhng
on vn dng ch "chng ti", tuy gi thit l
c nht k ny, nhng li khng th gip ta xc
nh gii hn ng t u ti u.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tri li, ta thy r hn cc ngun ti liu y


xut pht ni no trong i sng Gio Hi s
khai. Mi Gio on phi gi li my k nim
v sng lp v v lch s ca mnh (x. 1Th 1,6;
2,1; 1C 2,1-5; 3,5-6; v.v.) v bit t nhiu giai
thoi trong i sng v sng lp mnh (1Th 2,2;
3,1-2; 2C 11,22-12,10; Ga 1,15-3,14; v.v.; Hi
13,7). Nhng ti liu c tnh cch xy dng, l
lng hay gi cm y, c th chuyn t Gio
on n sang Gio on kia (1Th 1,8; 2,14; 1C
16,1; 2C 8,5; Ga 1,13-23; v.v. X. Cv 24,27;
15,3-4; v.v.). V my trung tm quan trng nh
Gi-ru-sa-lem hay An-tiu-kia (11,19) chc l
c may mn v phng din ny, v phi gi
li, nh bt tch hay l truyn khu nhiu ti
liu loi y.
Sau ht, phi thm rng: nu tc gi "nht k
hnh trnh" cng chnh l tc gi Cng v, th
nhn vt bn ng ca T. Phao-l y cn c
nhng k nim ring t ca mnh.
Sch Cng v v lch s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

D cc ngun ti liu c th no i na, vn


cn c th v cn ph phn v gi tr sch Cng
v, v trc tin l v khung cnh my tch
truyn v din t xy ra trong . Cc s kin
do lch s th gii v do kho c hc, cng nh
do cc phn khc trong Tn c v cch ring
do cc th T. Phao-l cung cp cho ta, c th
gip ta, nh i chiu, lng gi v s chnh
xc ca khung cnh ny v v t nhiu chi tit.
Nhng kt qu do vic tra xt ny thng thun
li hn l bt li cho tnh tht th ca sch
Cng v. Chnh nh th, m ta c th thit lp
nhng yu t kh vng chc v nin biu cho
ngun gc Ki-t gio, cng nh cho i sng
v cc th ca T. Phao-l. Tnh trng y ku
mi s gia nn tn nhim tin thin vo nhiu
d kin do sch ny cung cp, m v thiu
phng tin kim sot bn ngoi, nn h nh
phi hn ch vo nhng kh nng ca khoa ph
bnh thun ty ni dung.
Khoa ph bnh ny c th ghi nhn, y,
nhng nt bt ha hay cng thng trong cc tch
truyn, rt c th hoc do ti liu tc gi khng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c chc chn hay cn thiu st, hoc do ch


tc gi mun sa i hay gii thch cc d
kin do my ngun ti liu cung cp cho. Tnh
c th ng s tht ca tch truyn l mt tiu
chun khc, nhng kh s dng, v cc nhn xt
n nu ln khng thuc phm vi lch s tt c
u. Trng hp kh nht y l ci l lng
v cch ring my tch truyn v php l. C
nhin l c th, v ty dp li c l ng, l tc
gi hay chnh my ngun ti liu nhn mnh
ti kha cnh ny ca mt s tch truyn. Nhng
khoa ph bnh khng c php qun rng: cc
php l ng vai tr chc chn trong Ki-t
gio s khai (Rm 15,18tt; 2C 12,12; Hi 2,4; x.
Mc 16,17tt). Trong my trng hp ny, khng
ni ti trng hp T. Phao-l n nn tr li,
sch Cng v ch nu r chn dung ca my
thc ti c chng minh ni khc ri.
S tnh cc din t Cng v cn t ra nhng
vn phin phc hn l cc phn truyn k.
V ta bit cc s gia c thi vn coi l bnh
thng vic t do son ly din vn, ri t vo
ming cc nhn vt lch s. S vn tt ca phn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhiu din vn trong Cng v khng cho ta coi


l nhng bn ghi tc k hay nhng k nim
duy tr y nguyn. Mt t nt khng th c tht
(15,15; v.v.) hay mt t im tng ng v
ngn ng hay t tng, gia cc din vn v
tch truyn, cho thy l tc gi can thip
nhiu hay t vo vic bin son cc din t,
Nhng my nhn xt ny khng cho php ta
ph nhn tt c gi tr ti liu ca chng. C
nhiu l do chnh ng ngh rng: cc din
t tha sai hay din t ca T. Phao-l ni vi
hng k lo -ph-s (20,18-38) l phn nh
trung thnh nhng kiu mu khc nhau trong
li ging Ki-t gio. Cn my din t khc, xt
chung chung, th c th ng s tht, nhng
mun lng ng gi tr lch s mi bi, th
phi ty thuc rt nhiu vo uy tn ta dnh cho
cc ti liu tc gi v cch ring cho "nht k
hnh trnh".
Mt im sau cng trong Cng v, xt l ti
liu lch s, cn phi nu ln: l nhng im
lng. V d sch ny khng ni chi ti vic
thnh lp nhiu Gio on c nhc n tn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(28,13) v cng khng cp chi ti nhng bt


ha gia T. Phao-l vi Gio on Co-rin-t
(19,1). Nhng im lng ny v nhiu im khc,
bt lun v l do no, u cho ta thy: Cng v
khng phi l cun s chung v Ki-t gio s
khai, cng khng phi l cun truyn y v
i sng T. Phao-l Tng .
Thn hc sch Cng v
Nu ch coi Cng v l ti liu lch s m
thi, th s i lc ng, v sch y theo nh
sng c tin, gii thch lch s ghi li trong
. Trc tin cc din t theo cch th ring,
"c" lch s qua m nay c dp gi li
hay l c tch truyn hin thi no (2,1621.33; 4,10-12; 11,17tt; v.v.). Nhng vic gii
thch nh c tin ny cng t ra vng chc ni
cc phn k truyn, trong Cha CHA can
thip vo ng mt trong cc vai tr cu
truyn: Ngi hnh ng nh thin s (23,8),
nh Thnh Linh (1,8), nh cc tha sai Ki-t
gio (15,4-12; 19,11; v.v.); v.v. Th l mc tiu
lch s trong sch ny lin kt vi mc tiu c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tin cch minh nhin hn l trong cc sch Tin


Mng. Cng ging nh my s gia tn . V
th, mun "bt gp" ng, cn phi xt n c
tin ca ng v ni dung ca nim tin y. Ni
kiu khc, cn phi xt n thn hc ca ng.
Thn hc ny hin din khp ni trong sch,
nhng phn ct yu c nu ln trong cc din
t v cch ring trong cc din t tha sai.
Lch s cu
Li ging Ki-t gio l cng b lch s cu
, m vai chnh l Cha CHA. Cha CHA
to thnh v tr (17,24; v.v.) v chn dn Ira-en (3,25; 13,17; v.v.). Th l trung tm lch
s th gii, Cu c l thnh phn ca Tin
Mng, l giai on u tin (13,17-22; 7,2-50),
l thi k nhng hnh bng dn ng (7,25;
v.v.) v nht l thi k ca Li Ha v li cc
ngn s loan bo chng trnh c Cha CHA
(2,23).
Thi k hon tt (3,18) bt u, khi c
Cha CHA cho c Gi-su "xut hin"
(3,22.26; 13,23) v bo lnh cho i sng, li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ging v cc php l ca Ngi (1,22; 2,22;


10,36-38). Ngi Do-thi tuy khng c ng
(3,13), nhng s Thng kh v ci Cht ca
c Cha Gi-su, tip tc th hin Thnh
Cha CHA. Sau ht, khi Cha CHA phc sinh
Cha Gi-su t Ngi lm "Cha T" v "Kit" (2,36) v ban cho Ngi Thnh Linh ha
(2,33), th by gi "li ha cng t ph" theo
mt ngha, nn hon tt trn vn (13,22tt).
Nhng li ha y dnh cho I-ra-en v ht mi
ngi (2,39) "cho ti tn cng tri t" (1,8),
nn vic hon tt m ra mt khng gian v mt
thi gian, tip din lch s cu . Sch
Cng v lu tm vo hin ti (x. Lc 4,21) ti
mc hng trc tng lai (x. 1,7.10tt), nhng
trong tng lai vn l nhn gii cui cng cho
cun sch: l ngy Cha CHA s hon thnh
nh ca Ngi, l sai c Ki-t xung "phn
xt k sng v k cht" (10,42; x. 3,20).
Ngy hm nay ca Cha CHA
Vy, i vi sch Cng v, nhng iu mt
thy tai nghe (2,33) t ngy c ki-t Phc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sinh hin ang tip tc hon tt cc li ngn s


(2,16-21; 13,40tt; 15,15-18; 28,25-27). Cha
CHA lun lun vn ng vai tr chnh yu v
mc du chng ta khng xem thy, nhng Cha
Gi-su vn cng vi Cha CHA l trung tm
cho mi bin c: s mng Ngi tip tc (3,26),
Ngi trn Thnh Linh (2,33), lm linh
hn cho i sng Hi Thnh (1,8), v dng T.
Phao-l ch thn "loan truyn nh sng cho
Dn u tuyn v ch dn" (26,23). nn nhn
mnh rng: ci nhn vo "hin ti" ca lch s
cu y, khng phi do tc gi sch Cng v
by ra, v n xut hin T. Phao-l ri.
Chnh v tm quan trng ca T. Phao-l nhn
nhn cho Thnh gi v s Phc sinh ca Cha
Gi-su, l ng "cc li Cha CHA phn ha
nn hin thc ni Ngi" (2C 1,20), khin
cho T. Phao-l suy tng v hnh ng theo
vin nh "ngy hm nay" (x. 2C 6,2), trong
li Kinh Thnh tip tc nn hon tt, v d nh
trong n cu nh c tin (Ga 3,6-9; Rm
1,17; 4; v.v.). i vi T. Phao-l cng nh i
vi sch Cng v, li ging tha sai l chnh li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cha CHA tc ng v loan truyn (1Th 2,13tt;


2Th 3,1; Co 1,5-6), c cc du l nhn l
chnh thc (Rm 15,19; 2C 12,12). Vic ngi n
nn tr li l thnh phn nh Cha CHA (Ga
1,11tt.15tt; v.v.). Ngi coi i sng cc Gio
on nh l tip ni thi k Cha Gi-su (1Th
2,14tt; x. Hi 2,3-4). Vy tc gi sch Cng v
khng phi l ngi u tin nhn thy tm
quan trng ca ci hin ti trong chng trnh
Cha CHA, nhng ng lm cho ci "ngy
hm nay" y ni bt ln, khi ng nh vit sch
Cng v nh l phn tip theo sch Phc m
ca mnh (1,1).
Li Cha CHA v "khng gian" li y:
lc Cng v
Ci "ngy hm nay" y, i vi sch Cng
v, trc tin l thi gian ca Li Cha CHA,
ca Tin Mng, ca chng t cng b c Gisu Phc sinh tht l "Cha T v ng Ki-t".
Cc chng t u tin cho nim tin y chnh l
nhm Mi hai Tng , theo tc hiu c
nht v song (1,2; 1,22). Nhng cc ng T-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phan, Phi-lp, Ba-na-b v nhng ngi khc


na, m T. Phao-l ng hng u (13,31),
cng thng phn vo vic loan bo ny, cho
Li vang di mi cho ti cui sch (28,30tt).
R rng l Cng v lu tm ti khng gian
va ngoi a l va trong con ngi, l ni
loan truyn li y. Trong Phc m T. Lu-ca,
Cha Gi-su t t mnh, bt u t Na-da-rt v
kt thc ti Gi-ru-sa-lem. Cn trong Cng v,
th Tin Mng khi s t Gi-ru-sa-lem (2-5),
i ti min Sa-ma-ri v t x Giu- (8,1), ri
t ti x Ph-ni-ki, Ky-p v Sy-ri (11,19-22),
on t y sang Tiu v Hi-lp (13-18)
trc khi thu tn R-ma (28,30). Th l Li
Cha hon thnh cuc chy ua "ti tn cng
tri t", nh Cha Phc sinh mun vy
(1,8) v nh c tng trng trong ngy
Linh Ging (2,10). S d Tin Mng c loan
bo khp ni nh th, chnh l v c dnh
sn cho "ht mi ngi" (17,31): trc ht l
cho I-ra-en (2,39; 3,25-26), ri cho cc dn
ngoi. Vic chuyn Tin Mng v n Cu
sang cho dn ngoi (13,46) do Cha CHA

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(2,39; 15,7-11.14) v c Gi-su (22,21) mun


th, chnh l ti ct yu sch ny. Vic ng
Co-n-li tr li (10,1), vic ging Tin Mng cho
ngi Hi-lp thnh An-tiu-kia (11,19) v
vic sai cc ng Ba-na-b v Phao-l i truyn
gio (13,1), l nhng giai on u tin ca
vic chuyn sang ny. Tuy An-tiu-kia, ri ti
Gi-ru-sa-lem, t li vn chuyn sang
y, nhng cui cng vic y c duy tr
(15,1). Th l T. Phao-l c th bt u s v
truyn gio qui m (15,36). Vic y s gip
ngi, nh b t (21,33-28,14), m c th em
Tin Mng, theo n gi ring ca ngi, n tn
R-ma l th th gii dn ngoi (28,31). D
c nhng chi tit khng chc chn, nhng my
nt i cng trong lc sch Cng v, xut
hin r rng trong cc giai on trn y, va
lin h ti a l, va lin quan ti con ngi,
nh du cho vic loan truyn Li Cha CHA.
Tr li, c tin, thanh ty v ban Thnh
Linh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Li ging Ki-t gio thng kt thc bng li


ku gi ngi nghe n nn tr li (1,19). l
ra khi s khng bit mnh (3,17), l tin theo
bng cch nhn nhn c Gi-su l "Cha T
v ng Ki-t" (2,36). c tin i vi sch
Cng v, tuy hin nhin l mt hnh vi t do
ca con ngi, nhng vn l mt hng n c
Cha CHA (5,31; 11,18; 15,9; 16,14; v.v.). V
ch c mt mnh Cha CHA mi "m ca lng
tin" (14,27) v gii cu c nh Cha Gi-su
(4,12; 15,11). i vi hai hng n Cha CHA
ban xung l tha ti (3,26; 5,31; 10,43; v.v.) v
cho d phn Thnh Linh do c Gi-su tun
(2,38; 10,45; 11,17), v pha Hi Thnh, c hai
l nghi tng ng cch mu nhim l php
thanh ty "nhn danh c Gi-su Ki-t" tha
ti (2,38; x. 1,5; 19,5); v php t tay ban
Thnh Linh (6,6; x. 10,44). Th l cc tn
mi u c thanh ty "trong Thnh Linh"
(1,5; 11,16) v c d phn cc li Cha ha.
Cc Gio on, Gio Hi, dn Cha CHA

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nh vy l cc ngi n nn tr li c gia
nhp nhng nhm m sch Cng v sm gi
l cc Gio on (5,11; 7,38; 11,26). Trong
sch, ta thy rt r l c nhiu Gio on,
nhng iu y khng ngn tr h thc l
mnh tin bc trn cng mt "con ng",
cng mt "o Cha CHA" (9,2), m cc phn
t, bt lun u, cng gi nhau bng cng
my danh hiu v s c ngy c gi l Ki-t
hu, ki-t thuc (11,26; 26,28). V th, khng l
g m ting Gio Hi, sau dng gi chung
cc Gio on, l "Gio Hi c Cha CHA
sm bng gi mu" (20,28; x. 9,31). D sao, r
rng l i vi tc gi, ton th cc tn lp
thnh dn duy nht ca Cha CHA, trong
c tin qui t cc ngi chu v khng chu
ct b (15,14; x. 18,10). Cn nhng ngi Dothi "khng chu nghe" c Gi-su, th b loi
ra ngoi (3,23; x. 13,46).
Dn v cc Gio on ny thuc ring v
Cha CHA, nn c bit gn gi vi Ngi v
vi bn thn Cha Gi-su. ng ti ki-t hu l
phm n bn thn c Gi-su (9,5). Gia nhp

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mt cng on no, chnh l lin kt cng Cha


(x. 2,47 v 5,14; 11,24), v Thnh Linh Ngi
tc ng v hng dn ton th i sng cc
Gio on (1,8; 5,3-4.9; 15,28; 20,28; v.v.).
i sng cc Gio on
My bn tot lc trong sch Cng v, va
cho ta phng on cc Gio on tin khi
sng lm sao v mun sng nh th no, va
mc khi cho ta bit r quan nim tc gi v l
tng, m cc cng on ki-t hu phi lo vn
ti.
Bn tot lc u tin ghi nhn nht l s
chm ch nghe "cc Tng ging dy" (2,42)
v tip theo l li ging dy do cc ngi lnh
o cc Gio on ph trch (14,22; 20,7.1835; v.v.). Li ging ny dnh cho cc ngi
n nn tr li v ko di s ip h tin theo.
C l l "lun l" chim phn quan trng hn,
m hn l nhn mnh ti tnh huynh (x.
20,35). D sao, s hip thng huynh l kha
cnh i sng ki-t hu i lin sau li ging
dy. Cn bn s hip thng y ti c "mt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lng v mt linh hn vi nhau" (4,32; 2,44).


Chnh tch truyn trung tm sch Cng v
tht ra ni cho ta hay phng thc Gio Hi
dng cu vn s hip thng cc Gio on,
trong c nhng ngi chu v khng chu ct
b (15,1-25). ng khc, s hip thng tm hn
ny ny n thnh s ca chung (2,44), hay t
ra s chia s gia anh em vi nhau (9,36; 10,48;
20,34; 21,24) hay gia cc Gio on (11,29).
Hai thnh phn cht trong i sng Gio
on, do sch Cng v ghi, l "b bnh v
cu nguyn" (2,42). B bnh, chc chn l ch
php Sng n (2,42; 13,1; 20,70). Cn cu
nguyn, th khng phi nguyn l mt yu t
trong ba Sng n, trong php thanh ty (x.
22,16) v php t tay (8,15.17), tc l trong
phng t m thi, nhng cn i theo tt c i
sng hng ngy ca cc Gio on v ki-t hu
(1,14; 4,24; 9,40; 10,9; 12,5-12; v.v.).
Tng , T vin, T. Phao-l, Ngn s, K
lo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Trong lng cc Gio on, thy ni bt ln


nhng nhm tn ph trch my vic lm
ring. Trc tin l trng hp mi hai Tng
(1,2) chung quanh T. Ph-r (1,13; 2,14;
5,3.29; 9,32; v.v.; 15,17). Ti Gi-ru-sa-lem v
bn ngoi, cc tng chim a v c nht
v song. Vai tr cc v y cn vt qu (4,3337; 5,12.18.40; 9,27; v.v.) s mng cn bn lm
chng nhn (1,8) v phc v Li Cha (6,2). S
hin din ca cc ngi, t na trong thi gian
u, ti Gi-ru-sa-lem, hn l l do gii thch, v
sao Gio on tin khi ny, theo mc rng ri,
ng vai tr trung tm v iu chnh (8,14;
9,32; 11,1.27-30; 15,2.36). Chnh cc Tng ,
v mang qu nhiu trch nhim v lo cu vn
ly phn ct yu, nn mi thit lp nhm By t
vin (6,1). Tri li, chnh c Gi-su trao ph
cho T. Phao-l mt s mng, tuy khng trn
cng bnh din vi cc Tng (13,31) v s
khin ngi tr nn v sng lp v ph trch cc
Gio on. Cc ngn s th ng trn bnh din
khc hn; khng bao gi cc v y xut hin
nh k c ngi ta "thit lp"; nhng cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngi c Thnh Linh cm hng v ng vai


tr quan trng trong i sng cc Gio on
(11,27). Khi sch Cng v ni ti k lo, i
vi cc Gio on T. Phao-l, th l nhng
k do ngi "thit lp" (14,23), lnh trch
nhim cc Gio on y, khi ngi i khi
(20,18.28); v thiu ti liu khc, nn ta c th
gi thit ngun gc v vai tr tng t, i vi
cc k lo Gi-ru-sa-lem (11,30) xung quanh
T. Gia-c-b (21,18; x. 12, 17; 15,13).
V th, mc du tc gi khng nhn mnh ti
im ny, nhng Gio Hi v cc Gio on do
ng gii thiu, t ra c phn no c cu.
Nhng khng v th, m cc "anh em" thng
khng cn vai tr g na. D l ngn s hay
khng, nhiu ln ta thy cc anh em d phn
vo nhng cuc la chn quan trng (1,15tt;
6,3; 13,1-3; 14,23) v chnh mt quyt nh ca
Thnh Linh "ng vi ton Gio Hi", kt
thc hi ngh Gi-ru-sa-lem (15,22.23.28): i
vi tc gi, l ng li l tng cai tr
Gio Hi ng theo nh hng "hip thng".

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

L lut Mi-sen v nim tin vo c Gisu


l im cht trong nn thn hc sch
Cng v. V quan trng, nn phi bn n cch
ring. Vy tc gi quan nim th no vic
chuyn t Do-thi gio sang Ki-t gio, t n
cu nh lut Mi-sen (15,1.5) sang n cu
nh c tin v n sng (15,9.11).
Thc ra li qu quyt ca T. Phao-l, khi
ng trc tng trn Ph-lch, khng phi l
khng c c phn nghch thuyt. Ngi ni: Khi
theo "o", vi t cch l ki-t hu, ngi vn
ton din trung thnh vi nim tin cy I-ra-en
(26,22). Ngi Do-thi tr nn ki-t hu,
khng v th m b cc thc hnh Do-thi gio
(2,46), l l lut v php ct b (15,5; 21,20tt).
C T. Ph-r cng vy (10,9.14). C l T. Tphan t nghch vi L lut hn li cc i
phng ngi ni (6,13). V chnh T. Phao-l
t cho mnh (21,24; 25,8) v t t mnh l k
trung thnh tun gi L lut Mi-sen (16,3;
21,26; 22,17). Gio on Do-thi, tuy vn l
Gio Hi, nhng cn chm su vo Do-thi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gio. V khng ph phn v chnh tnh trng y,


nn sch Cng v hnh nh t cho ta thy tc
gi coi l tnh trng bnh thng.
Nhng I-ra-en ny, gi y c hng
th cc li ha trong c Gi-su "l Cha T
v ng Ki-t", nn h cn m rng ra i vi
ch dn. Nhng m rng theo nhng phng
thc c th no, th c c Gi-su, c Cha
CHA cng cha mc khi cho tn Do-thi.
Vy chnh Cha CHA can thip, lm cho
nhng ngi dn u tin khng chu ct b, l
ng Co-n-li v gia nhn ti X-sa-r c n
nn tr li (10,1). Ngi liu cho T. Ph-r hiu
l vic giao tip vi nhng ngi nh c
tin tinh luyn v n ng bn vi h, khng
th l ngun gy " u" cho ngi Do-thi c
(10,28.35). Gio on ki-t hu gc do-thi ti
Gi-ru-sa-lem chp nhn v cho mng bin
c y (11,18). Tuy nhin, mt t phn t li gii
thch iu nh mt n tr. V s c ngy h
mun bt ngi Hi-lp thnh An-tiu-kia
n nn tr li (11,20-21) phi chu php ct b
v gi lut Mi-sen, coi l nhng iu cn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thit c n cu (15,1.5). hn l
phng trit gip gii quyt cc vn t
ra, do s ngi Do-thi v ngoi-do-thi sng
chung v n ng bn trong cc Gio on.
Nhng i vi tc gi sch Cng v, vic gii
quyt cc vn ny c nu ln dt khot
mt ln ti X-sa-r. ng m t mt cch tha
mn r rng, cuc chin thng Gi-ru-sa-lem
(15,4-29). Thc ra, cuc chin thng ny t
ti, nh mt s dn xp (15,19.20) va cu vn
c s "hip thng" Gio Hi, va bo m
c nhng g thit yu, tc l: d c chu hay
khng chu ct b, cng phi nh c tin v n
sng Cha Gi-su, th ki-t hu mi c n
cu (15,9.11).
Mt ki-t hu gc Do-thi, by gi c l
do no c trung thnh vi php ct b v
Lut Mi-sen? Tc gi khng ni chi v iu y
ht. C l ng khng t t cu hi y bao
gi. D sao, ng cng khng coi l iu
quan trng hng u, v ng suy ngh t tng
l: trc cnh a s ngi Do-thi t chi Tin
Mng (13,46), t y n cu c ngh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cho nht l, nu khng phi ch nguyn cho mt


mnh dn ngoi (28,28).
Sch Cng v cho ai v lm g?
Vn c gi, ngi vit c nhm vo
nhng ch thc y ng vit, c mt tm
quan trng cch ring gip hiu v lch s hay
gio l tc phm ca ng.
C l tc gi khng loi tr ngi Do-thi
khi hng c gi ca mnh: mt s ngi trong
h c th nhy cm i vi s ki-t hu chu
ct b trung thnh gi Do-thi gio hay i vi
ti hon tt cc li Thnh kinh. Nhng sch
Cng v khng th dnh cho nht l c gi dothi: v tc gi qu nhn mnh ti s I-ra-en t
chi Tin Mng, cng nh trch nhim ngi
Do-thi trong ci cht ca c Gi-su (2,23;
3,13-15; 13,27-29) v ti nhng kh khn m
vic ruyn b Ki-t gio gp.
Thot nhn, ta thy gi thuyt nhm vo c
gi dn ngoi l iu thch hp hn. V chnh
dn ngoi l k n cu chuc cui cng c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngh cho (28,28); v Thnh Phao-l, v tha


sai chnh yu ca Ki-t gio, bm sinh l cng
dn R-ma (16,37); v cc to n R-ma
lun lun nhn nhn l ngi v ti (18,15), v
nh th l phi lm, v "o" ngi rao ging,
khng phi l mt phong tro chnh tr phin
lon (17,17), cng khng phi l mt tng gio
mi no phi php (18,13). Tuy khng th ng
l sch Cng v c vit ra bin h cho
Thnh Phao-l, trc ta n hong , nhng
rt c th ngh l tc gi khi vit cng mong
rng: cun sch c th ri vo tay nhng c
gi cn l dn ngoi, cho h c nh n
ch.
Nhng rt cuc, chnh ni dung sch ny,
nim tin din ra trong cch r rng v lin
tc, cc vn bn gii trong : tt c u
chng minh l tc gi vit trc tin cho c
gi ki-t gio. Th th ch u tin, phi
chng l bin h cho cc lp trng tha sai ca
T. Phao-l chng vi ngi ki-t hu gc Dothi? Nu ch tm nh th hn l tc gi cn
che y vic th h ki-t hu u tin trung

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thnh vi Do-thi gio, v iu y ch c th


cung cp thm l chng cho nhng i phng.
Thc ra, nhng mc tiu cn bn tc gi c
nhm vo, ct yu l nhng iu tch cc: ng
vit sch Cng v cng nh sch Phc m,
trc tin l gio hun v xy dng cho ki-t
hu. Chnh v mc tiu y m ng k li vic
loan truyn Li Cha, mi ti ngy Li y vang
di "cch hon ton hin ngang dn d v vn
khng gp tr ngi no", ti chnh thnh Rma, Khi nhn mnh ti vai tr c tin, ng
chng li nhng khuynh hng theo Do-thi
gio c th xy ra; khi tn trng vic ki-t hu
chu ct b trung thnh vi Do-thi gio, hn l
ng nh tan mi li ch trch, c th xut hin
t pha cc anh em khng chu ct b. Thc ra,
tc gi l con ngi nhm vo s nht tr v
hip thng, ku mi Gio Hi sng theo Thnh
Linh hng dn, ging nh Gio on Gi-rusa-lem ch c mt lng v mt linh hn vi
nhau.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tc gi v ngy thng bin son sch Cng


v
C th ni di v sch Cng v, nh tiu dn
ny chng minh iu y, m khng cp ti
tc gi v ngy thng bin son. Nhng cng
nh vn c gi v cc ch ngi vit
nhm vo, cc vn c in ny cng t ra
cho ai mun lng gi v hiu bit sch Cng
v cho hon ton y .
Tc gi sch Cng v cng chnh l tc gi
Phc m th ba. Tp truyn xc tn nh vy
trong nhiu th k. Nu so snh t ngn trong
hai cun sch, th cng i cng mt ngi vit
c hai: v c hai t ngn u cng hin cho ng
Th-phi-l (Lc 1,3; CV 1,1) v t ngn sch
Cng v cn m ch sch Phc m (Cv 1,1).
Sau ht, nghin cu v ngn ng v t tng
trong hai cun cng ht sc r rng bin minh
cho cng mt tc gi. Nhng tc gi y l ai? V
c nhng on dng kiu ni "chng ti", nn
gi l tc gi vo s nhng bn ng ca T.
Phao-l. Tnh d dt trong li gi ny, a v
sch dnh cho s mng truyn gio ca T.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phao-l v nhng am ha quan trng vi gio


l T. Tng , cng mi gi ta tm tc gi theo
chiu hng y. V nh vy th ng "Lu-ca
thy thuc thn yu" (Co 4,14; Plm 24) gn nh
l ngi duy nht hi cc iu kin trn y.
Nhng cn phi xt ti nhiu d kin khc
na. S am ha t tng gia Cng v v T.
Phao-l trong cc Th ngi, t na cn gy thc
mc v mt s im tht l quan trng, v d
nh nim v chc v Tng (13,31) hay vai
tr ca Lut Mi-sen. Cng vy, mt t iu qu
quyt hay l im lng trong sch Cng v xem ra
tht ng phi ngc nhin, v d lm sao m
mt bn ng ca T. Phao-l, quan tm mt
cch r rng nh th i vi vn dn ngoi
n nn tr li, th m li khng ni g ti cuc
khng hong Ga-lt? Nhng vn ny c
thc. Nhng phi chng v th m kt lun
c rng: Phc m th ba v Cng v tng
khng th do tc gi l bn c ca T. Phao-l
v bi y nht thit khng th no chp nhn
T. Lu-ca l tc gi hai sch ny? L lun nh
th t ra l khng chc ng.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

V ngy thng bin son, th c mt im r


rng: chiu theo t ngn trong sch, th vit
Cng v sau Phc m T. Lu-ca. Trong lu i,
ngi ta coi vic ch ngy thng xc nh l
vn n gin: nu tc gi khng ni g v kt
cuc ti R-ma ca v n chnh ng k rt
di dng giai on Pa-l-tin, th chnh l ti
ng khng bit, v ng vit tc phm mnh t
"hai nm trc" (28,30), sau khi T. Phao-l ti
R-ma, tc l vo khong nm 62-63, trc khi
xong v n. Nhng by gi Phc m T. Lu-ca
v hn na Phc m T. Mc-c c trc
sch Cng v, s phi t vo mt ngy thng
rt sm, m khoa ph bnh hin i, xt chung,
khng th no chp nhn c. ng khc, ta
khng hiu lm sao tc gi khng ch cho
xong v n (28,30) ri mi vit hay t ra hon
tt sch mnh: cc c gi ng s khi ngc
nhin v vic kt n (x. 20,22-24; 21,11-14) hay
v vic tha v (26,32; x. Plm 22). Thc s, ngay
t khi T. Phao-l n R-ma, tc gi khng
cn ch vo v n, quay v vi ti
chnh yu trong tc phm ny: l vic loan

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bo Tin Mng ti R-ma, "cho ti tn cng tri


t" (28,30), do chnh T. Phao-l, ngi
tng nhn lnh s mng lm chng ti R-ma,
cng nh ti Gi-ru-sa-lem (23,11). Li gii
thch v phn cui sch Cng v trn y,
khng cho php n nh ngy thng bin son
chnh xc. V khoa ph bnh hin i thng t
ngy thng bin son Phc m th ba vo sau
nm 70, nn cng ch nh cho sch Cng v
tng mt ngy thng chung quanh nm 80,
ch x xch mi nm.
Tnh hin thi ca sch Cng v
Sch Cng v tng , xt theo mt ngha, l
cun hin thi hn ht trong mi sch Tn c,
v thi gian v khng gian Li Cha, do sch y
biu dng, cn m rng ra trc mt mi ki-t
hu v s cn nh vy cho ti ngy Cha Gisu ti lm (1,11). Cc "anh em" ngy nay phi
bit c sch ny, cng vi nhau v cho nhn
ni. C nh th mi hc bit hay nh li rng:
h lun lun phi cng nhau lm chng v
Cha Phc Sinh "cho ti tn cng tri t". Tuy

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vic lm chng ny, trong mi Gio on mt


khc, nhng ht mi Gio on vn lm thnh
ch mt Dn Thin Cha m thi. V Thnh
Linh do Cha Gi-su thng truyn, ngy hm
nay cng nh ngy hm qua, c khi s cm
hng cho h "nhng quyt nh ng tm"
(15,25), gip h cng vi nhau i theo "o
Cha".

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu R-ma c
Kit ng Cng Chnh Ha 1
Th quan trng nht ca T. Phao-l
Trong cc Th Thnh Phao-l, Th R-ma
hn l quan trng hn ht. Khng nhng l
Th di nht m thi. Xt v phng din gio
l, cng l mt trong nhng Th phong ph
nht khin ngi ta thng coi l mt Th
Kho lun. Li l Th kt cu mch lc hn c.
ng Can-vanh qu quyt rng: "Ton th
Th ny u sp t theo phng php." Sau
ht, v phng din lch s, khng mt Th no
khc gy nh hng ln lao bng. Mt Thn
hc gia Th phn mi y dm qu quyt
(hn l c phn hi qu ng) rng: lch s Hi
Thnh ha ng vi lch s gii thch Th
ny. C nhin l bn vn vn lun lun chim
v r u i trong lch s ch gii Thnh Kinh.
Trong s nhng ngi ch gii Th ny, ta
thy c: . -ri-gin, T. Gio-an Kim Khu, .
Th-o--r, . Am-b-r-si-t, T. u-gt-tinh,
. A-b-la, T. T-ma A-qui-n, v.v... Nhng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trong lch s Hi Thnh, c hai lc, vic ch


gii Th ny ng vai tr quyt lit: mt l
th k th 5, trong cn khng hong b phi
P-la-gin v nhng tranh lun si ni v tnh
cch nhng khng ca n cu , hai l th k
th 16, hi bt u cuc Ci lng.
Nhiu s gia coi cun ch gii Th R-ma do
. Lu-t-r vit vo nm 1516 tht l khi im
cuc Ci lng. Li chnh trong khi ch gii
Th R-ma, l cun sch ch gii u tin ng
vit (mi nm 540 mi xut bn), . Can-vanh
sa son n bn th hai cun Hun luyn Kit gio (1539) v xc nh cc lun chnh
trong gio l ng. Cc nh Ci lng qu mn
Th ny c bit. . Lu-t-r qu quyt: "Thc
s Th ny l trung tm v ct ty mi cun
sch". ng Can-vanh cng ch trng rng "Ai
hiu ng Th ny, th m c ca i vo tn
kho tng b mt hn ht ca Thnh Kinh". i
vi ng M-lng-tng cun Loci communes
rerum theologicarum (Thn hc tng cng) tc
phm xut sc hng u ca ng, thc ra ch l
sch ch gii Th R-ma, th Th ny cho ta

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"Tot lc gio l Ki-t-gio". Vy cun tn l


u tin ca gio phi Lu-t-r thc ra l cun
tn l ca Th R-ma.
T , cc nh ch gii v thn hc th phn
khng ngng ch gii th ny. Xin nhc n
cch ring cun ch gii ca Kc-Bt (1919)
gy nh hng quyt lit trn t tng thn hc
ng thi. Trong khi u i bn vn ny nh
th, hn l cc thn hc gia th phn phn
no b li ko theo hng mt chiu; nh ch
gii th phn F. J. Li-en-bc khng ngn
ngi ni l "mt qun bnh". Cc thn hc gia
cng gio th li qu nhn mnh v gio l ca
Th Co-rin-t th nht.
V vai tr Th R-ma ng trong lch s
Hi Thnh bn th k gn y, nn d hiu v
sao cc ngi ph trch Bn dch hip tm
Kinh Thnh quyt nh bt u cng vic
bng Th R-ma. H coi vic dch Th ny nh
mt trc nghim. V h xc tn rng nu c th
trnh by Th R-ma trong mt dch vn c
mi ngi ng nhn, th bn dch hip tm
Kinh Thnh s khng ng u vo nhng tr

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lc khng th vt qua. Nht l h xc tn v


nh hng thn hc ca cng trnh ny; theo li
mc s M. B-nh, "bn vn khin chng ta
chia r" nay phi nn "bn vn gip chng ta
gp g li nhau".
a v Th R-ma trong i sng T. Phaol
Khi T. Phao-l c Th ny cho . Tec-xi-
(16,12) vit, c l ngi ang Co-rin-t, ti nh
. Gai- l k cho ngi v cho c Gio on tr
ng (16,23, x. 1C 1,14-15). Ngi sp try i (c
ngi cho l ngi try i) Gi-ru-sa-lem
(15,25-33), em theo kt qu vic lc quyn
ngi t chc ti Ma-k-oan v A-kai gip
hng "thnh hu ti Gi-ru-sa-lem ang cn
tng thiu" (15,25-26). Ngi va sng ba thng
ti C-rin-t (Cv 20,3), vo cui cuc hnh
trnh truyn gio th ba, trong , mt thng
trc y, ngi vit cc Th Co-rin-t, Th
Ga-lt v c khi c Th Phi-lp na. Th l ngi
vo cui mt trong nhng thi k nhiu bin
ng hn ht trong hot ng th tn v thn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hc ca ngi. Ngi tng mnh hon tt trch


v bn ng (15,19-20). T y, ngi d tnh
em Tin Mng ti phng Ty. Tm hn ngi
hng v thnh R-ma v x Ty-ban-nha
(15,24). Nhng ngi lo lng v kt cuc chuyn
ngi hnh trnh i Gi-ru-sa-lem. Ngi tin cm
thy nhng s kh khn ngi s gp
(15,30-31). Sch Cng v lm chng t l
nhng lo s y tht c l do: "Gi y Thnh
Linh buc ti i Gi-ru-sa-lem, nhng khng r
ti s gp nhng g ti y. Ch bit l t thnh
n i ti thnh kia, Thnh Linh c nhc i nhc
li ti rng: xing xch v khn kh ang ch
i ti!... (Cv 20,22-23).
Ty theo h thng thi gian ngi ta cng
nhn, m xp Th R-ma vo nm 57 hay 58,
d sao cng vo u ma xun, tc vo ma
ngi ta li bt u vt bin sau my thng
xu tri ma ng.
Khng bao gi ngi ta nghi ng v s Th
R-ma chnh tng l ca T. Phao-l. Ch c hai
chng cui l t vn ph-bnh vn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chng, v tp truyn th bn khng nht tr v


hai chng y.
Mc tiu v dp vit Th
Tuy bit kh r v cc hon cnh bin son
Th R-ma, nhng chnh bn cht Th ny th
vn cn b n: phi chng y l mt thin kho
lun di hnh thc l th hay thc s l mt
bc Th, mt bn vn do hon cnh gy nn?
Ni th khc: khi c Th ny cho th k vit,
T. Tng thc s mun l ging dy cho Gio
on R-ma v chn l Tin Mng hay l trc
tin ngi nhm t ti kt qu thc hnh no
, p ng vi nhu cu ring ngi bit l c
trong Gio on R-ma?
a) Bn vn gio l
Cho ti th k 19, a s cc nh ch gii u
coi Th R-ma l mt bc Th kho lun: tc
l mt bn vn gio l di hnh thc l th
ng. Vic loan bo ngi sp n R-ma, i vi
T. Phao-l ch l mt vin c vy thi. V
khng bit Gio on ny, khng c quyn chi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trc tip trn h, m li "khng mun xy trn


nn tng ngi khc t ri" (15,20), nn T.
Phao-l khng cn cp ti nhng vn c
th ca cng on, cng khng cn dn thn
vo cuc tranh lun hay l bin h c nhn,
Ngi ch nhn dp gi th cho Gio on Rma trnh by vi ngi R-ma v qua ngi
R-ma, vi mi tn , nhng vn chnh yu
ngi ang suy ngh by gi, v nhc li cch
thanh thn hn v c h thng hn s ip ngi
gi trong Th Ga-lt.
V buc ta phi so snh hai Th y vi nhau.
Trong c hai Th ta u gp li nhng ti
chnh trong gio l T. Phao-l v s cng chnh
ha v n cu , v lut Mi-sen v c tin
Ki-t gio, v gi tr tin bo ca hnh nh ng
p-ra-ham, v.v. Nhng nt tng phn gia hai
Th cng r rt khng km. Th Ga-lt cho ta
cm tng l vit trong cn xc ng th
no, th Th R-ma li khin ta lu ti ging
bnh tnh v gio hun, ti s thanh thn v t,
v nhng ci nhn cao su nh th. Cng chnh
l mt s ip, nhng trnh by v qung din

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

rng ri hn, thn nhin hn, khng c ging


bt chin. C ngi ni Th Ga-lt nh
ging nc l cun cun, cn Th R-ma nh
dng nc sng m m chy xui.
hn l trong sut c Th T. Phao-l mnh
m ni vi ngi i thoi v hnh, m khng
bo gi nu tn ngi y ra cch chnh xc hn.
Ch cn c bn vit vn cng khin ta lu
vic T. Phao-l lin l dng nhng kiu thc
hng bin nh li hi tu t hc, thn t, ting
ku ln, cu xen k hay l cu trong ngoc.
Khng thy trong Th no ngi x dng nhiu
nh trong Th ny cc phng thc hng bin,
v d my kiu ni: "Vy bit ni lm sao?",
"anh em li khng bit rng", "bi ngi kia, d
bn l ai cng vy"... Nhng chnh vic dng
nhiu nh thc tu t nh th li chng minh
ngi i thoi ch l nhn vt tng tng m
thi, theo phng thc trit l bnh dn ng
thi.
c tnh khng l thuc thi gian v ch
trng v gio l hn ca Th ny khin
ngi ta mun coi l mt th "thn hc tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

quan". Tuy nhin Th ny c qu nhiu thiu


st, nn khng th coi l mt bn "tot lc
gio l Ki-t gio" hay c nh l tng hp gio
l ca T. Phao-l, cng vy. V s khc nhau
phi thng khng nhng v vn th, nhng v
c ti, gia Th R-ma v cc Th C-rin-t
cng vit vo thi k , khin ta phi lu .
Ci chi phi hai Th Co-rin-t l hai ti gn
gi vi nhau: T. Phao-l bin h cho quyn
bnh tng ca ngi v tranh u cho s
thng nht v xy dng Gio on C-rin-t.
Cn trong Th R-ma, ni c l khng bao
gi cp ti Gio on, t na l cch minh
nhin, tr ra trong my li nhn nh thc hnh
hai chng cui. Li gio hun quan trng
Th C-rin-t ni v php Sng n (1C 11,1734) khng c cht g tng ng trong Th
R-ma. Trong cc Th C-rin-t cng c ting
di vo Th R-ma: hai ng u gp li hnh
nh Hi Thnh l Thn Th c Ki-t (1C 12,
12-27; Rm 12,4-6) v ti c Ki-t l Aam th hai (1C 15; Rm 5).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tuy khng th coi Th R-ma l tng hp t


tng thn hc ca T. Phao-l, v cng khng
th coi l tng ng vi cun tn l Ki-t
gio theo ngha kim thi, nhng khng c th
coi l tot lc iu chnh T. Phao-l hai
ln trong th gi l "Phc m ngi ging" (2,16;
16,25), tc l iu ngi coi l trung tm ca Tin
Mng ngi loan bo cho ch dn.
b) Bn vn hon cnh
ng khc, tnh khng l thuc thi gian v
tng qut ca Th R-ma khng ngn tr Th
ny "c v tr lch s xc nh" v p ng cc
vn nghim trng hn ht t ra cho Hi
Thnh lc by gi. i vi mt s ngi, ti
Hi Thnh, mc du khng ng ti danh t
ny, chnh l nhn gii m mi ng nt ct
yu ca t tng trnh by trong Th u qui v
. T. Phao-l thc c mi him nguy e
da Hi Thnh vo lc by gi trong lch s
Hi Thnh: tc l mi nguy chia thnh hai cng
on, mt cng on ki-t hu gc Do-thi,
tha k Hi ng Do-thi, mt cng on kit hu gc ch dn m ngi t bit mnh l tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ca h, v gio on sau ct t khi cng


on trc, khng cn lin lc hu hnh chi vi
qu kh. Nhng cn khng hong mi xy ra
trong Gio on Ga-lt v Co-rin-t cng khin
ngi xc tn hn v tnh nghim trng ca tnh
trng ni y. Khi bin son bc th ngi
khng bit r mnh s c tip n th no ti
Gi-ru-sa-lem. Nn ta hiu v sao trong th
dnh cho rt nhiu c gi, T. Phao-l mun
nu bt s nht tr ca Mc khi trong Cu c
v trong Tin Mng, nhng li ha khng th
lm i vi I-ra-en v vai tr dn y trong lch
s cu . Th R-ma s l nh phn b tc trn bnh din gio l - cho vic c gng ca T.
Phao-l - trn bnh din thc hnh - t chc
lc quyn gip cc nhu cu ca cng on
ki-t hu gc Do-thi v nh du tnh lin
i ca tn dn ngoi vi tn x Pa-l-tin.
V li, c ng nh thin h thng qu
quyt l nhng ngi trc tip nhn Th khng
phi l iu kin cho ni dung v hnh thc ca
Th ny? Nu th th Th R-ma s l n tr
trong tc phm vn chng ca T. Phao-l, v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi Th ngi vit u do hon cnh i buc,


p ng cc nhu cu ca Gio on ngi vit
cho. vy th ta li khng cn t hi xem Th
R-ma c phi l do tnh cnh Gio on Roma vo nhng nm 57-58 i hi? Nhiu tc
gi tm ti theo chiu hng y. tuy nhin, v
ta khng bit r tnh hnh chnh xc ca Gio
on R-ma, vo lc T. Phao-l vit Th cho
h, gm c nhng thnh phn no, v bao hm
nhng khuynh hng chi, cho nn cc iu gii
thch ngi ta ngh, ta ch c th coi l
nhng gi thuyt cho cng trnh nghin cu m
thi. Chnh bc Th khng cung cp cho ta chi
tit no r rt. T. Phao-l ch nu l do ngi n
thm l s ngi nhit lit c ao "cng c" nim
tin cc ki-t hu ti R-ma. Ngi c s cc tn
gc Do-thi tuyn truyn cc tng h ti
R-ma cng nh h lm ti Ga-lt hay ti
Co-rin-t? Ngi c mun phng trc cho
tn R-ma chng li cc hnh vi ca tn
Do-thi? Khng phi l khng th c nh vy;
nhng trong Th khng c g cho php ta gn
mc tiu y cho T. Tng (Tuy nhin, nn x.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

16,17-26, nhng ging nghim khc trong c


on ny tng phn vi ging n tn trong c
bc Th).
Trong mi gi thuyt cp n trn ny,
c mt iu ng cho ta lu . T u th k 19
nhiu nh ch gii t hi rng phi chng
Th R-ma ct yu nhm vo mc tiu ha
gii. V ta bit l s ngi Do-thi lu tr ti
R-ma rt quan trng, thm ch khin Hong
C-lau-i ra sc ch trc xut vo nm 49, c l
l sau nhng ri lon gy nn ti do vic rao
ging Tin Mng v c Gi-su Ki-t. Ta li
bit rng nhng ki-t hu gc Do-thi cng b
n trc xut ny, v d nh ng A-qui-la v b
Phi-ca ti thnh Co-rin-t (Cv 18,2). Tuy
nhin, chng bao lu tru sc ch y li, v
nhiu ngi Do-thi li tr v R-ma, khi T.
Phao-l vit Th ny, th ng A-qui-la vi b
Phi-ca li c mt R-ma ri (16,3). Phi
chng ki-t hu gc ch dn c thi
khinh d v t tn t nhiu i vi cc anh em
gc Do-thi khi h tr v R-ma (x. 11,17-25;
14,3.10; 15,25-27). Phi chng khi y Gio

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

on R-ma b chia r su xa, tch ra hai b,


mt gm ki-t hu gc ch dn, mt gm ki-t
hu gc Do-thi? Trc tnh hnh nh vy, T.
Phao-l c l nhm mc tiu lm cho c hai b
chp nhn ln nhau, thc v s nht tr cn
bn ca mnh. Nh th th tuyt nh bc Th
c l l cu 7 trong ch. 15: "Vy anh em hy
n tip nhau nh c Ki-t n tip anh
em, cho vinh danh Thin Cha". Ht mi iu
qung din trn u qui hng ti cu kt
lun thc tin ny.
Nhiu du ch khin cho gi thuyt ny c
phn ng vi s tht. Ngi ta c th ghi
nhn l T. Phao-l lun lun "hng mt con
mt ti ngi ki-t hu gc Do-thi v con mt
kia ti cc tn gc ch dn" (P-ly--r).
V bc Th nng dng hai t "Do-thi hay Hilp" hay nhng t song song vi hai t y
(1,14-16; 2,9.10.25-27; 3,9-29; 4,9-12; 9,23;
10,12; 11,13-25; 15,8tt). iu k l l khng
thy ni vi "Gio on Thin Cha" vn ng
vai tr k nhn Th trong mi Th khc ca T.
Phao-l. Ta s d gii thch c iu y, nu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T. Tng t coi mnh khng phi ng trc


mt cng ng hip nht. Sau ht phn qung
din di v dn Thin Cha v v s mnh I-raen c th bin minh y theo vin nh ny.
Gn y ngi ta nhc li gi thuyt ny v a
ra nhiu lun chng mi cho vng chc thm.
Nu ng nh vy, th Th R-ma s c c
tnh hip tm siu vi, trc khi xut hin danh
t ny. D c v li cun bao nhiu mc lng,
li gii thch y vn ch l mt gi thuyt m
thi. V T. Phao-l khng cp iu chi chnh
xc v tnh hnh ca Gio on R-ma, nn ta
khng c th coi gi thuyt y l chc chn
c. D sao gi thuyt y lm sng t rt
nhiu bc Th kh hiu v b n ny v khin
Th y cng ng cho ta lu tm hn na.
Lc Th
Khng mt bn vn no ca T. Phao-l cho ta
c cm tng l c cu kt cht ch v theo
lc gt gao cho bng Th R-ma. Tuy
nhin, d mi nh ch gii u nhn nhn Th
ny, cng nh hu ht mi Th khc, gm c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hai phn r rng phn bit vi nhau, mt phn


tn l (1-11), mt phn lun l hay l khuyn
nh (12-16), nhng h khng cn ng na,
khi cn xc nh lc cch r rt hn. V th
mt t nh ch gii cho rng Th khng c mt
c cu no khc ngoi c cu i thoi. Ngi
ta ni Th R-ma ch l mt bc Th xut
pht t cuc lin l i thoi vi ngi Do-thi
(dialogus cum Judaeis).
D vy, a s nh ch gii coi Th ny c
lc vng chc v chn chn, min l nhn
nhn Th y khng hon ton nht tr v vn
th hay v t tng lin tc vi nhau. T. Phaol khng phi l mt nh vn c in v kh vn
hng bin t y lng ngi pht ra v c cho
th k vit, ta khng th chia thnh nhng phn
on. Theo cc nh ch gii y th T. Phao-l
mun bn v ti li (ch. 1 n 3,20), ri v
s cng chnh ha (ch. 3,21 n 4,25) v sau
cng v s thnh ha (ch. 5-8). Nhng theo gi
thuyt ny, th phn cui Th ch l mt chui
ph trng bit lp t nhiu vi phn tn l.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cn nhng cng trnh nghin cu mi y th


ngh nhng kt cu khc nhau, c l gn vi
ch trung tm ca T. Tng v ging hn
vi li vn ngn s trong Cu c, khng a
qung din bng l lun ng thng theo li
ty phng cho bng nhc i nhc li nh
ng xoay c theo ng phng. Sau y l v
d tm tt mt trong cc lc ngi ta mi
ngh. Th ln lt m t theo bn t khc
nhau cnh khn nn ca loi ngi v s ton
thng ca Phc m: (1) Cnh khn nn ca ch
dn v Do-thi b Thin Cha pht (ch. 1,18
n 3,20) v n c Gi-su Ki-t cng chnh
ha mi ngi tin cy ni Ngi (3,21 n
4,25). (2) Cnh loi ngi khn nn v lin i
vi ng A-am th nht (5,1-14) v c cu
nh lin i vi c Gi-su Ki-t (5,15 n
6,23; trong chng 5 hai ti khn nn v cu
ny ha hp mt thit vi nhau). (3) Loi
ngi khn nn v n l Lut Mi-sen (7,1-25)
v c gii phng nh Thnh Linh (8,1-39).
(4) Dn I-ra-en khn nn v t chi c Ki-t
(9,1 n 10,21) v cui cng c vo lnh n

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cu ca I-ra-en mi bao gm ngi Do-thi


v ngi dn ngoi (11,1-36). C nhin lc
ny ch l gi thuyt, nhng c hai ci li: mt
l nu r s kin bn t m t cnh khn nn
v n cu ny dng bn t ng bn cht
v ngun gc khc nhau: l t ng php l
trong t nht, t ng b tch trong t hai, t
ng thn linh trong t ba v t ng lch s
trong t cui cng. Hai l chng t my
chng 9 n 11 c lin lc hu c vi lun
chng cc ch. 1 n 8. Tuy nhin, lc ny
khng lm ta tha mn v hai im: mt l tuy
n chng t cc ch. 9 n 11 t nhin n nhp
vi lun chng bc Th, nhng khng lm cho
thy r ba chng y, d sao, cng l mt phn
tng i bit lp i vi ton bc Th v thm
ch cn cu thnh mt ton th tuyt vi nht
tr, khin ta c th t hi mt cch hp l rng
phi chng ba chng y c bin son
ring, ri sau mi cho xen vo ni trong bc
Th ny. V ba chng y khng xut hin nh
l phn ni tip tt nhin ca cc ch. 1-8 vi
ti cn bn nu ln 1,16-17, l s cng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chnh mi do c Ki-t em li cho loi ngi.


Hai l lc y khng nu r v tr bn l ca
ch. 5. V nhiu nh ch gii nhn mnh rng
t ch. 5, thy xut hin mt quan im c phn
mi m. T chng ny, s cng chnh ha t
y xut hin l ci thuc v qu kh, l ci
hon tt ri: cc ng t th "aoriste" (qu
kh); c tin cn c nhc n 5,2, nay
nhng ch cho c cy: ti Kauchsis (t
ho, hin ngang, vinh d) cng c bin ha
v t y mang ngha tch cc hn, v s "t
ho" y ch cn din t s nng ta vo mt
mnh Thin Cha m thi. Sau ht ti cn
bn ch. 5,11 n 8 khng phi l s cng chnh
ha, nhng chnh l s sng; php thanh ty
khai mc i sng vi c Ki-t (ch. 6); v
vic thng ban Thnh Linh v s Ngi hin
din trong ta nn ng lc v ngun sng,
chnh l du ch ta hip thng vi c Ki-t
vinh hin v vi i sng thn tnh ca Ngi
trong trng thi Cha Phc Sinh huy hong (ch.
8).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Vy lun chng cc ch. 1 n 8 t ra cng i


cng tin. S d ta khng thy r tin trin
, chnh l ti T. Tng c mt bn vn
kh, lm khi theo nhiu dng l lun v t
tng xen tro vo nhau. D sao ci hay ca li
trnh by bng bn t m t ny l chng t T.
Phao-l tha thit lu tm vo vic loan bo Tin
Mng, ln lt ni vi ngi ki-t hu gc Dothi v gc dn ngoi, ri sau ht trong phn
lun l kt thc (12,1-16,2) ngi khuyn h
phi sng trong ci c th hng ngy ca tnh
yu thng: t b mi iu t c t cao,
chm lo tm li ch cho ngi khc v lu tm
trnh tt c nhng g c th e da tnh lin i
gia ki-t hu vi nhau v vi ht mi ngi.
l cch trong thi gian sng i ny, h s
loan bo v phc ha s hon tt lch s (13,1114). Theo vin nh ny, phn th nm ca bc
Th n khp hu c vi bn phn u.
Thn hc ca Th R-ma
Nh chng ti ni, tuy Th R-ma khng
cp ti mi ti trong thn hc ca T.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phao-l, nhng h ni ti ti no, u bn


mt cch su xa, sng sa v mnh m tuyt
vi. Khng c ni no khc, T. Tng ni
mt cch siu phm nh th v quyn nng ca
n Cha, v s chc d do ti gy nn, v s
cng chnh ha nh c tin, v s cht v sng
lm mt vi c Ki-t Phc sinh, v tc ng
ca Cha Thnh Linh... Khng th nhn nh
y, mt cch tng qut v tnh phong ph ca
mt t tng m nhng sc thi tinh vi khng
lm yu i l lun cht ch, v tnh t nh khng
ni no li lm nht mt kh vn mnh m hng
hn. Li ch gii rt di do, cch ring i vi
Th ny, s gip bn c thy mi ti ln
ca T. Tng ti chnh ni chng xut hin
trong bn vn: l nh mt th tp ng vng
ca T. Phao-l, lun lun c tng quan vi
ng hng t tng T. Tng , m bn c
s gp thy cui nhng trang n bn ny.
Trc nghim cho bn dch hip tm Kinh
Thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Xin ni ngay rng iu qu ha c bit i


vi ngi cng gio, chnh thng v th phn
chng ti l chng ti tng bc khm ph
ra nhng ci phong ph trong s ip T. Tng
. Chng ti khm ph ra rng chng ti
hip nht vi nhau trong cng mt nim say sa
tm hiu v cng mt mun n nhn, sng
ngy hm nay, mt trong nhng ng hng
quan trng ca s ip nguyn s, s ip
nh qua T. Tng , m chinh phc ton th
lu vc bin a trung. Nh lng nghe mt
cch tri n ting ni ca cc nh thi danh
ch gii Th ny qua bao nhiu th k v tip
th nhng g phong ph trong cc tp truyn
ring ca tng gio phi, chng ti cm thy
nh mt hng n v phc lc, ci c n c
cng nhau phin dch v ch gii, vi mt tinh
thn hip nht su xa, chnh bn vn xa kia
l dp gy nn xit bao tranh chp. -kp hip
tm ph trch bn dch mi ny, bn dch
lm trc nghim cho bit l c th hon thnh
Bn dch hip tm Kinh Thnh, v tt c nhng
ai mong c v ng h -kp chng ti trong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vic c gng ny, cng mong c cho cc bn


c - nht l cc nhm hip tm - chia s nim
vui v n ch m -kp chng ti gp thy
trong khi lm vic.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 1 Gi Tn Hu C-rin-t
c Kit Cao Minh Thin Cha
Cng on C-rin-t
T. Phao-l sng mi tm thng C-rint loan bo Tin Mng ti (Cv 18,1-8), t
nm 50 n 52. Theo mt s ngi c lng,
tuy khng chc lm, th dn s Co-rin-t thi y
c hn na triu ngi, m hai phn ba l n l.
B ph hy nm 146 trc Cng nguyn, ri
mt trm nm sau c ng X-sa-r ti thit,
l mt thnh th mi, s thnh vng phi
thng nh v tr a l v hai ca bin, mt l
Ken-c-r trn bin -gi (vnh Sa-r-nch), hai
l L-ch, trn bin A-di-a-tch (vnh Co-rint).
Co-rin-t c hai c tnh trong i sng
nhng ca bin ln thuc bt c thi i no.
Mt l dn c gm mi ni ging, mi tng
gio pha trn vi nhau, hai l i sng xa hoa
bung tung ca nhng ngi thy th ham m
tm lc th, sau nhng thng vt bin lu di.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Vic tn th chnh yu ti Co-rin-t l th thn


A-pho-i-t. C mt n th knh dng cho
thn y, m nhn vin trong n chuyn ngh
mi dm thn thnh. Ngay thi A-rt-to-phan
kiu ni "sng theo li Co-rin-t" c ngha
xu xa ri. Hu qu ngi ta c th thy trc
c l thiu s th giu c tha h ph phn,
cn a s th ngho xc ngho x. Sau ht
thnh th t chin ny l mt trung tm tinh
thn gm c i din ca mi gia nh tr thc.
Vo th k th hai, mt nh tu t d c th
khen Co-rin-t v c nhiu trng hc, nhiu
trit gia v nhiu vn s, m bt lun gc ph
no ngi ta cng u gp thy. Co-rin-t l
mt trung tm tng gio, trong cc loi tn
th huyn b ca ng phng c sc li cun
rt nhiu.
Cng on ki-t hu do li T. Phao-l rao
ging qui t Co-rin-t gm c nhng thnh
phn phn nh ng tnh hnh th x y. C
nhng ngi giu v nhng ngi ngho
(11,21-22), nhng s ngi trn tht l t (1,26),
cn ton th gm nhng ngi hn km, nhng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tn n l (7,21), ni tt l nhng k b ngi ta


khinh r (1,28).
Nhng ki-t hu y lm thnh mt cng on
sng ng v st sng, nhng rt d b li ko
theo h hng trong np sng xung quanh
mnh: no trai gi bung tung (6,12-20), no
ci c theo trit l dn ngoi ln vo Hi Thnh
di hnh thc lp sn ki-t gio bn ngoi
(1,19-2,10) v lm sai lc nhng xc tn cn
bn trong nim tin mi (ch. 15), no sc thu ht
ca c cc tng gio huyn b m nhng biu l
v trt t chc ti din trong cc bui hi ki-t
gio (14,26-38). Mm cy ki-t gio lnh mnh
v cng trng, nhng r n bm vo mnh t
khng ng nht vi mnh. l tnh cnh bt
bnh thng, nn c Thnh Linh n ph tr,
phn pht nhiu n hu phi thng (12-14) v
trong cc Th ngi vit, T. Phao-l tm cch
thay i i, nh cung cp cho mm cy non
cht mu ki-t gio n cn thiu thn.
l iu lm cho Th ny ng lu tm.
c Th, ta thy r cc vn t ra do vic
c tin ki-t gio n r vo mt nn vn ha

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

dn ngoi v nhng phng th T. Phao-l


dng gii quyt cc vn ny.
Cc hon cnh i gi bc Th
Xin ghi li vn tt nhng bin c theo nhau t
khi T. Phao-l rao ging ti Co-rin-t ln th
nht ti khi ngi gi Th Co-rin-t ny. Khi
try i ri, T. Phao-l vn lin lc vi cng
on ngi sng lp. Nh 5,9-13, ta bit l
trc Th 1C c mt Th khc (thng gi
l Th tin qui in) hin nay ta khng cn gi
c. Trong Th , T. Phao-l c bn v
nhng mi tng quan gia ki-t hu v nhng
"k bung tung". Mt t ph bnh gia trng l
c mt on Th y ghi li 2C 6,14-7,1. C l
l p li mt bc Th gio on Co-rin-t
gi t ra mt s cu hi v T. Phao-l tr
li. ng khc, nh tng thut trong sch
Cng v (18,24-28), ta bit rng cng on Corin-t tip n mt nh ging thuyt ki-t
gio rt c gi tr l ng A-po-l, mt ngi
Do-thi gc thnh A-lc-xan-di, theo nim
tin mi v ti -ph-s dt khot tr li vi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c Ki-t nh ng A-qui-la v b Phi-ca v


c ng b gi th gii thiu khi ng y try
i thnh Co-rin-t. Sch Cng v xc nh thm
rng ng A-po-l l ngi li khu, thng tho
Thnh Kinh v ti Co-rin-t ng gip Gio
on nhiu lm, cch ring l trong nhng cuc
tranh lun vi ngi Do-thi. C l ng ti gii
hn, nn T. Phao-l b ngi ta ch l thiu li
khu (2C 10,10). Ta d hiu l l do lm cho
xut hin mt b ni ti ng A-po-l v tranh
ginh vi nhm tn t xng l mn T.
Phao-l (1,12). Hn l ng A-po-l khng ng
h vic hnh thnh nhm , v ng li Corin-t chng bao lu v khi T. Phao-l vit Th
1C th ng ang lu tr -ph-s vi ngi v
t chi khng chu quay v Co-rin-t, mc d
T. Tng khuyn nh. Hn l v ng khng
mun ra v nh ng thun b phi ni n mnh
(16,12). i lp vi b ng A-po-l, l b T.
Phao-l, b T. Ph-r v b c ki-t (1,12).
Nhm th nht c l thnh bi nhng tn
thn phc T. Phao-l v quyn luyn ngi cch
ring theo c phe ng. Nhm th hai xut hin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sau khi nhng ki-t hu ni ti T. Ph-r c dp


gh qua Co-rin-t (K-pha l tn A-ram ca
ngi, dch sang ting Hi-lp l Petros). C l
chnh T. Ph-r cng n thnh Co-rin-t na.
V theo 9,5, hnh nh gio hu Co-rin-t bit r
ngi. Cn b c Ki-t, th ngi ta nu ra
nhiu gi thuyt rt khc nhau: no nhm tn
Do-thi ha ch mun nhn nhn c Gi-su l
ng M-xi-a Do-thi, no nhm ng o duy
linh, ch trng mnh ch l thuc vo Thn
Linh ca c Ki-t, v ph nhn mi t chc,
mi cng on Hi Thnh v.v. C l nhm ny
tht s khng xut hin bao gi, v kiu ni "ti
thuc v c Ki-t" (1,12) c th ch l iu
nhn xt ca mt ngi sao chp, ri v sau cu
y xen vo bn vn hoc l cu T. Phao-l tr
li nhng t c t cao ca cc ngi theo my
b phi kia. Nhng chia r ny c lin quan ti
sc thu ht ti Co-rin-t do th khn ngoan b
truyn va c tnh trit hc, va c v thn b
gy nn. Chnh v th, m trong th ngi, T.
Phao-l ni kt hai ti chia r v khn ngoan
lm lc y vi nhau, v i lp vi s khn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngoan y l s khn ngoan ca c Ki-t, s


khn ngoan ca Thnh gi (1,10-3,4).
Tnh th nguy ngp y hn l n tai T.
Phao-l, khi ngi lu tr ti -ph-s, trong
cuc hnh trnh truyn gio th ba ca ngi (Cv
19), trc l nh ng A-po-l, sau l l nh cc
ngi nh C-lo- (x. 1,11). Ngi cn bit
nhiu tin ng lo ngi khc, hn l do cng mt
ng dy. l trng hp mt ngi lon
lun sng vi b d gh (5,1-13), cc v ki-t
hu kin nhau trc ta n ngi ngoi gio
(6,1-11), nhng n bung tung (6,12-20),
nhng ri lon trong khi c hnh php Sng n
v trong cc phin hi phng th (11,2-34),
nhng gio l sai lc v vic k cht sng li
(15). ng khc chnh ngi Co-rin-t cng xin
T. Phao-l can thip v h vit th cho ngi
v mt s vn . Ta c th ni chc iu y v
s ng trinh v hn nhn (x. 7,1); ta c c l
do gi thit nh vy v vic n tht cng ngu
tng: c c php n hay khng (x. 8,1)?
hoc v cc n hu linh thing: phm trt cc n
hu th no, x dng lm sao (x. 12,1).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nhng nguyn t ny lm thnh nhng vn


khc nhau T. Phao-l cp n trong Th
ngi. T. Tng mun sa cha cc iu lm
dng, ti thit s bnh an ha hp trong cng
ng, tr li nhiu vn do i sng ki-t hu
t ra cho tn Co-rin-t. C th coi Th
ny vit vo ma xun nm 56 (x. m ch l
Vt qua 5,7-8).
Lc Th v nhng phng thc bin
son
Khc vi Th R-ma chng hn, ngi ta
khng bao gi tranh lun v vic phn chia Th
1 Co-rin-t thnh nhiu phn nh; v l iu
qu hin nhin T. Phao-l ch ln lt bn n
cc ti an c trn ny. Phi chng c th
gom cc phn nh y thnh nhng phn ln
hn? Ngi ta thng ngh lc hai
phn: mt l s chia r v s gy vp phm (16), hai l gii quyt nhng vn do i sng
cng on t ra (7-15). Thc s khng chc
vic i kin ni ta n ngoi gio (6,1-11) l
iu "gy vp phm" nhiu hn nhng chia r

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trong vic c hnh php Sng n (11,17-34)


hay thi nhng ngi lm cho k yu c tin
b vp phm (8,7-13). Tt hn nn nhn l T.
Phao-l bn ti cc ti khc nhau trong
Th ny, ty theo th t n xut hin trong t
tng ngi. Nh th ta c nhng phn kh sau
y, m khng th ni l lc theo ngha
cht:
- Cho thm v t n 1,1-9.
1. Cc b ng trong cng on Co-rin-t
(1,10-4,21).
2. Trng hp lon lun (5,1-13).
3. i kin ni ta n ngoi gio (6,1-11).
4. Vic t dm (6,12-20).
5. Hn nhn v ng trinh (7).
6. n tht cng ngu tng (8,1-11,1).
7. Cch n mc trong phin hi tng gio
(11,2-14,40).
8. Vic k cht sng li (15).
- Nhn nh, cho thm, kt th (16).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nn k nhn l mt t phn gom nhng ti


tng t, nhng vn khc nhau v c tm quan
trng khng u. V d nh ba phn t on 7
(cch n mc trong phin hi tng gio)
dnh cho " cc n hu linh thing" hoc "linh
n" (12-14) v chnh nhn dp ny m T. Phaol tn tng c Thng yu trong bi ca ni
ting ch. 13, chng minh tnh yu vt trn
mi n hu khc Thin Cha ban cho. Cn
trong mt phn t u on 7, bn ti cch
n mc ph n v vic c hnh Tic Cha,
nhng vn tt hn nhiu. Vy khng nn tm
trong bn vn ny mt tng chung chi phi
vic gom cc on vi nhau hay c vic sp xp
tng on mt.
Cch th T. Phao-l qung din t tng ngi
trong mi ti i khi lm cho c ty phng
phi ngc nhin b ng. Ngi ta thng k
nhn l T. Phao-l theo lc ng trn kiu
A B A'. V d nh ch. 7, T. Phao-l trc ht
trnh by gio l ngi v hn nhn v ng trinh
(A: 1-16). Ri ngi nu nguyn l cn bn: ai

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ny c li trong tnh trng ca mnh khi c


n Cha ku gi (B: 17-24). Sau ht, nh nh
sng ca nguyn l y, T. Phao-l xc nh v
o su gio hun ngi (A': 25-40). Ta gp thy
lc tng t trong cc phn qung din v
tht cng ngu tng (8,1-11,1), v v cc n
hu linh thing (ch. 12-14), m nguyn l ch
huy B trc l a v u tin ca c yu
thng v vic phc v Tin Mng (8,7-13;
10,24), sau l tnh lin i gia cc chi th
trong cng mt thn (12,12-16).
Cn c cu on th nht (1,10-4,21: cc b
ng trong cng on Co-rin-t, th kh phn
bit hn. y cng l lc A B A', nhng
son tho cn thn hn. Khng c trnh by
chi tit v lc my chng gm c nhiu
khc r ngang ny, nhng ta c th d dng nu
bt ln ng hng chung. Trc ht ta thy
r hai phn: mt l khc 1,10-3,23 lm thnh
nh bn trnh by gio hun, hai l ch. 4 p
dng lun l ca my nguyn l nu ln.
Chnh trong phn th nht, ta li gp thy lc
ni trn, nhng y li xut hin theo hnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thc A A1 B A'1 A'. u ht t co hai iu ri


lon, l cc s chia r (A: 1,10-16) v s khn
ngoan loi ngi (A1: 1,17-25). Nguyn l cn
bn B, T. Phao-l cn c vo y t co v
ln n nhng lc hng ny, ta gp thy nu ln
1,30: i sng ki-t hu l sng trong c
Ki-t ngun duy nht ca s khn ngoan v n
cu . Nh th th T. Phao-l c th bn ti
cc c tnh ca s khn ngoan tht l vic ban
pht Thnh Linh (A'1: 2,6-16) v t ra s vp
phm do cc chia r gy nn: chia r l tri
nghch vi bn cht tht ca Cng ng, v
Cng ng l ngi nh xy trn tng duy
nht l c Ki-t (A': 3,1-16). Ta li thy mt
c cu mi theo hnh thc chuyn hon trong
phn kt (3,18-23) nhc li hai ti phn
u (chia r v khn ngoan gi mo), nhng
theo th t o ngc: ai t coi mnh khn
ngoan theo cch th gian, th hy chp nhn n
khn ngoan c Ki-t ban pht, mc du c th
b th gian coi l in di (3,18); sau ht thay v
cc chia r lm cho ki-t hu thnh n l ngi
phm (1,12: "Ti thuc v ng Phao-l, ti

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thuc v ng A-po-l, ti thuc v ng Kpha"), chnh s thuc v mt mnh c Ki-t s


lm cho ki-t hu khng nhng c t do v
nht tr trong c Ki-t, li cn c quyn
thng tr trn tt c: "Tt c u thuc v anh
em... d th gian, d s sng, d s cht, d
hin ti, d tng lai, tt c u thuc v anh
em"; v nhng ngi h mun lam n l kia,
thc ra chnh l nhng ti t h: "Tt c u
thuc v anh em d Phao-l, d A-po-l hay
K-pha cng th...!" (3,22).
Ta cn gp thy c cu A B A' trong cc on
khc na: v d nh trong khc bn v Tic
Cha (11,17-34): mc nhc ti vic lp php
Sng n (11,23-26) trnh by thc ti cn bn
(B), c th theo nh sng y ln n v iu
chnh (A': 11,28-34) cc chia r cp n
u Th (A: 11,17-22). Bi ca tn tng lng
yu thng (ch. 13) c th kt cu theo cng
mt kiu mu. Bt u qung din s tri vt
ca lng yu thng, nu thiu th mi on
sng phi thng ti my cng ha ra v dng
(A: c. 1-3), ri ti khc m t nhng cng vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

pht xut t lng yu thng (B: c. 4-7); trong


phn kt, T. Phao-l li c th qung din thm
ln na cch su xa hn, ti v s tri vt
ca lng yu thng l ci khng bao gi qua
i, trong khi mi s khc u s tan bin c (A':
c. 8-13).
Nhng vn chnh bn trong Th
Nhng vn ring T. Phao-l bn n trong
Th ny u xut pht t vn cn bn t
ra bt c thi i no trong lch s Hi
Thnh, cch ring l trong hot ng tha sai
ca Hi Thnh, v ngy nay cn t ra cch
khn trng hn bt lun khi no. l vn
s ip ki-t gio n r vo mt nn vn ha
khc vi nn vn ha n sng trc kia. y
l chuyn nn vn ha ca gii Do-thi Pa-ltin sang nn vn ha ca gii Hi-lp. Nn vn
ha ny do nhng ng lc khc xa chi phi v
cu to nn v c nguy c khng nhng l bin
tnh, m li su xa hn na, cn ng ha s
ip y theo ngha ng ha sinh vt hc. V
nn vn ha Hi-lp cn bn l ngoi gio, ch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gi li trong s ip Tin Mng nhng g ha


hp vi n, cn bao nhiu th khc th b vt
i. Hin tng ny thng xy ra, nht l
trong nhiu tro lu ng o Ki-t gio th k
th 2, v tri qua cc th h, trong cc x
c Phc m ha vi vng, m hu qu l tinh
thn ngoi gio trc kia vn cn sng st, ch
mn nhng yu t c tin Ki-t gio lm nc
sn ln ngoi mt m thi. Trc vn ny,
thi T. Phao-l va cng quyt li va t
nh: ngi cng quyt nhn mnh ti kha cnh
on tuyt, m ln n khc nghit nhng cch
n nt v gio l khng th dung ha vi s
ip ngi rao ging. Nhng khi no khng c s
bt kh dung ha, th ngi khoan dung n
nhn.
Theo vin nh , ta th xt qua nhng vn
chnh cp n trong Th.
V vn chia r trong cng ng v s khn
ngoan tht vi s khn ngoan gi, c mt iu
gn nh khng th no trnh c. l v
sng trong th gii tng gio Hi-lp, ki-t hu
tt nhin b cm d suy t c tin mnh theo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

kiu nhiu trng phi khn ngoan qui t cc


mn xung quanh mt ng thy ni ting. V
th m h say m nhng v ging thuyt nh
ng A-po-l, v ng ny hn l c v ho
nhong v ti hng bin ca cc bc thy ngoi
gio kia, do sinh ra chia r, v ai ny u
mun t mnh di quyn bo tr ca mt
lnh t trng phi. T. Phao-l quyt tm phn
ng tht l mnh lit. Ngi cng quyt chng
li tnh trng y, v thy l mi him nguy
mun bin c tin ki-t gio thnh mt s khn
ngoan trit l loi ngi, v ngi nhn thy c
nhng cnh tranh trng phi do gy nn.
Ta ch coi l qu ng s ngi quyt tm i lp
s khn ngoan loi ngi vi s "in r" li
ging (1,17-25), nu ta qun mi tranh dnh ca
cuc chin u ny. V theo li chnh T. Phaol ni, ngi lm nh vy " c tin anh em
khng cn c trn s khn ngoan loi ngi,
nhng trn quyn nng Thin Cha" (2,5).
Nhng ng thi ngi li quyt tm liu cho
nhng ngi thin ch mun tm hiu s khn
ngoan, nh ngi thy xut hin Co-rin-t,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khi phi thi ch ng lng. V th ngi trnh


by vi c gi chnh s khn ngoan tht,
khng phi l kt qu do vic tm kim trit l
loi ngi, nhng l hng n Thin Cha do
Thnh Linh Ngi thng cho (2,6-16).
Cc vn lin quan ti lun l phu th, cng
l nhng vn t ra do nim tin mi gp g
nn vn ha xung quanh hoc qu phng tng
trong phm vi ny (5,1-13; 6,12-19; x. 6,14),
hoc khinh ch xc tht nh thng thy trong
my khuynh hng trit hc ng thi (x. 7,1)
v coi vic king c hn nhn l mt l tng
tuyt i. iu T. Phao-l nhm vo l lo trnh
by ng ngay no chnh, chng li cc iu
cc oan i lp vi nhau. Ngi va ln n
quyt lit mi hnh thc trai gi bung tung,
va nu tnh hp php v gi tr hn phi, va
tn dng s ng trinh (ch. 7). Nguyn l cn
bn cho nhng phn bit y, l iu ngi nu
ln 6,12, ri nhc li 10,23: "Tt c u
c php, nhng tt c khng thch hp". Kit hu c gii phng khi mi g b bn
ngoi, c trong mi phm vi lun l, nhng phi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

dng s t do y tm trong mi hon cnh


nhng g thch hp hn vi i sng mi do
Thnh Linh tc ng.
Cng nguyn l y (x. 10,23) soi sng cho
vn tip theo, tc vn n tht cng t thn
(ch. 8-10). y cng vy, ta ng trc mt
trng hp c tin ki-t hu phi nht quyt
theo hay chng mt kha cnh ca nn vn ha
ngoi gio xung quanh. y, cc nguyn l
gip ta gii quyt cng ging nh trn: phi loi
tr tt c nhng g i nghch vi c tin: l
trng hp d phn ba n tng gio ngi
ngoi (x. 10,14-22). Tri li, n ti nh mnh
hay ti nh ngi khc nhng th tht ngi
ngoi cng t t thn, l s hon ton v
can v phng din ki-t gio (8,7-8). Nhng
mn c Ki-t cn phi lu tm ti iu
khc na: l tnh huynh khng cho php
ngi y lm c cho k yu c tin phi vp
phm (8,9-13).
Nhng ri lon trong cc phin hi tng gio
(ch. 11-14) l mt trng hp mi, lm cho i
sng ki-t gio b nhim c do cch n nt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

theo tinh thn ngoi gio. D l lm dng trong


khi c hnh php Sng n, l ni hnh nh bu
kh kh nghi nhng tic t dn ngoi thm
vo (say sa 11,21), d l bu kh cc phin hi
phng th, l ni li gp thy nhng yu t
bng bt c phn m sng ni t nhiu cuc hi
hp tng gio, m ki-t hu trc khi tr li,
hn l nng tham d vo, bao gi T. Phao-l
cng nhm ti cng mt mc tiu: bo ton tnh
c bit ca vic phng th ki-t gio. Vic
phng th ny khng cn theo cch n nt cc
tng gio xung quanh, nhng cn phn nh
chnh huyn nhim do ki-t hu c hnh: tc l
s nht tr ca cng ng trong c Ki-t. Do
ngi nu ln my tiu chun cn bn: l
ch chung (12,12-30), vic xy dng cng ng
(14,1-19) v trn ht mi s l lng yu thng
(13,1-13).
Sau ht, chng 13 trnh by cho ta thy cch
r rng hn na cuc chm trn gia s ip kit gio v no trng xung quanh. Vic k cht
sng li l iu ph hp vi o Do-thi vn
quen hiu con ngi theo ton th duy nht,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng li khng th n r vo mt nn vn ha
chu nh hng su xa nhng trit thuyt nh
nguyn. T. Phao-l c th u hng trc
iu cc c gi ngi "c th tin", nh tc gi
sch khn ngoan v ng Phi-lng lm, trong
nhng hon cnh tng t. V h lm ht
sc t nhn mnh n im ngi ta kh
chp nhn ny, v nu bt ln nht l i sng
bt t cc linh hn. Cn T. Phao-l th tri li,
ngi mnh lit qu quyt v im ngi ta phn
i, tc l vic k cht sng li. Ngi khng tm
cch dng trit l chng minh l iu y c
th c, nhng ngi chng t l "nu k cht
khng sng li, th c Ki-t cng khng sng
li na" (15,13.16) v nh th th c tin ngi
Co-rin-t tht l rng khng (15,14).
Chnh v im sau ht lin quan ti mt vn
ngy nay cn t ra mt cch tng t, nn
ta thy Th Co-rin-t th nht c l l bc th
hin thi hn ht mi Th T. Phao-l. Hn l
nhng gii php ngi nu ra, i khi ty vo
iu kin vn ha khc vi nn vn ha chng
ta by gi (x. 11,2-16); nhng tnh trng T.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phao-l phi ng u vi, cng chnh l tnh


trng chng ta, v nhng nguyn l chi phi cc
li ngi gii p, cha h mt cht gi tr no.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 2 Gi Tn Hu C-rin-t
c Kit S Thin Cha
Trong cc Th T. Phao-l, Th Co-rin-t th
hai l mt bn vn tranh u v thuyt phc hn
l bi thuyt trnh theo h thng nh Th Rma, T. Tng Phao-l dng trong mt li
vn linh ng v tha thit, bin h cho chc
tng ca ngi chng li i phng v c
qu quyt ngi ch l thuc vo mt mnh c
Ki-t. Trong cc li khuyn nh, T. Tng
pha ln vi nhau mt cch tuyt ti lng yu
thng vi li trch mng, cn thnh n bng
bng vi tnh u ym thit tha. Ngi mun bo
ton vi bt lun gi no s nht tr ca Gio
on Co-rin-t v gp phn xy dng Gio
on y cho tht su xa.
Mt bn vn thit lp hn hoi v nng
c ch gii
Chnh bn vn Th ny c thit lp
vng vng nh c nhng th bn t th k th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ba, cch ring l cc ch co St-t Bt-ti


(Chester Beatty). Cn sm hn na, ngay t th
k th hai, ta gp nhng li trch dn trong
cc sch ca T. I-nha-xi- thnh An-tiu-kia.
Th l ngay t u, Th ny c mt trong b
Th T. Phao-l. T. Gio-an Kim Khu, T. T-ma
A-qui-n, ng L-ph-v -tp, ng -rt-m,
ng Can-vanh v nhiu ngi khc ch gii
Th ny.
V d tt nht v vn th T. Phao-l
Th 2 Co-rin-t t cho ta thy v vn th v
s cng quyt ca li ni T. Phao-l cch r
rt hn bi thuyt trnh theo h thng ca Th
R-ma hay l nhng li gii p cc vn ca
Th Co-rin-t th nht. Cc danh t v t
tng i lp lin tip (1,5.17-22.24-2,1.16;
3,3.6.9.13; 4,10-11.18; 5,15.17; 8,9; 9,5; 12,610). Mt s cu ng tr thnh thi danh
"Lut thnh vn ch lm cho cht, cn Thnh
Linh mi sinh s sng" (3,6); "c Gi-su Kit Cha chng ta vn Ngi giu c, nhng
Ngi tr nn kh ngho, cho ta c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nn giu c nh chnh s ngho kh ca


Ngi" (8,9). Mun tn cng, thm ch cn
quyt lit ln n nhng s yu ui ca ngi
Co-rin-t, T. Tng bit xen khi hi vi
bng bt. Ch cn c 2 Co-rin-t ch. 8 v 9 l
khm ph ra c hai tuyt tc vn chng nho
nh. Ngi ta trch T. Tng thiu li khu
? Th coi xem ngi kho dnh li phn thng
li th no: "V li khu ti khng ra hn,
nhng thng thi th khng phi th!" (11,6). V
dng nhiu phng thc din t khc nhau,
nn Th 2 Co-rin-t thng vt trn ht mi
Th khc (v.d. 2C 4,7-10.16-17; 6,3-10).
Cc ngi nhn th
Cng chnh l cc ngi nhn Th th
nht. Tt c nhng g ni trn v Cng on
Co-rin-t (x. Tiu dn 1C, mc 1) vn cn
ng. Tri li, cc hon cnh i T. Phao-l
gi 1C (x. Tiu dn 1C mc 2), th nay khng
cn na. Th th hai xc nh c tnh v tm
trng cc ngi nhn Th th ny: phi chng
mt trong cc c tnh ca h l tinh thn chng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

i chc v Tng ca T. Phao-l? Chng ti


s cp ti im ny di y mc 4. Hnh
nh T. Tng c nhiu th i phng: v
cc ngi nhn Th v T. Phao-l thy mi
tng quan gia hai ng tri qua cuc khng
hong su xa. y thy h ghen ght, ci
ln, thm ch c khuynh hng mun la b c
tin. Sau ht, ring vic lc quyn gip hng
"thnh hu" nhc ti 1C 16, hai l th T.
Phao-l dnh cho vic y 2C 8 v 9 (x. mc
5) chng t rng lng qung i ca ngi Corin-t ch ngoi mi ngoi ming hn l c thc
cht v tinh thn t chc ca h ct nht l
liu cho ngi khc thng phn vo cng trnh
quyn gp hip tm do chnh h sng kin. V
lu i trc T. Phao-l, thin h li khng ni
rng nhng ngi Hi-lp liu mnh ch lm
"khn gi din vn v thnh gi hnh ng"!
Sao ngi Co-rin-t li khng tha k tm linh
phn no?
Cc i phng T. Tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tht kh bit cho chnh xc i phng T.


Phao-l l nhng ngi no. Phi chng h
thuc v Gio on v phi coi h vo s cc
ngi nhn Th hay l ngi Co-rin-t ch b
h nh hng t hay nhiu? Phi chng h l
mt nhm ng nht vi nhau? Hay l h gm
nhiu nhm m ch c mt im chung l chng
li T. Phao-l? Phi chng h cng l chnh
nhng ngi T. Tng c nhm qua cc li
ngi gii p trong Th 1 Co-rin-t?
Ton th Th 2 Co-rin-t cung cp cho ta
my li gii p mi cu hi trn y.
Mt phn t thuc cng ng Co-rin-t
lm nhc T. Tng rt nng. iu nhc nh
y (2C 2,5) khng nhng mt mnh T. Phao-l,
m li a s, thm ch ton th cng ng u
cm thy. Hnh vi y c th l do mt ngi
trong nhm ng o Co-rin-t xc phm. i
vi mt ngi nh th, n cu trc tin
ti tri thc, ch khng i dn thn ton th
cuc sng con ngi. Phi chng cng chnh
l ngi 1C 5,1-13 phm ti lon lun? C
th nh vy. Hn l T. Phao-l xp ngi y

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vo hng nhng "k trc y phm ti m


khng chu n nn hi ci iu u, gian dm,
phng tng lm" (2C 12,21). y ta gp li
khuynh hng ng o y rao ging chnh mnh
(4,5) v h tng l ngay t by gi h
chim hu n cu sau ny (5,10-13).
c 2C 10-13, ta cn thy xut hin nhm
i phng khc na. c tnh h l cm ng
theo o Do-thi. Cm ng ny khng gip ta
xc nh chc chn cc ngi trong nhm l ti
t c Ki-t tc ki-t hu gc Do-thi hay l
h vn cn l Do-thi hon ton. 11,21.23, T.
Tng t mnh trn cng mt bnh din vi
h v cc i phng ngi xem ra thuc v Hi
Thnh: "l ngi Hi-b thuc dng di ng pra-ham, lm tha tc vin c Ki-t". Tuy
nhin, ch l nhng tng gi, ngy trang
thnh tng ca c Ki-t (11,13); h qu tin
cy vo bn thn mnh. Phi chng h cho l
cha sc lnh do hi ngh Gi-ru-sa-lem
cng b (Cv 1; Ga 2) v n nh cho ngi
ngoi phi tun theo my iu ti thiu trong
Lut Mi-sen? Phi chng h mun bt ki-t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hu gc Do-thi phi tun ton th cc thc


hnh trong o Do-thi? C th ng nh vy.
Cc li ku gi mnh m y khng nhm vo
cc phi vin ca T. Ph-r m T. Phao-l vn
lun lun tn trng cng khng nhm cc phi
vin T. Gia-c-b t Gi-ru-sa-lem ti, nhng
ng hn, chnh l nhm vo cc ngi Do-thi
theo khuynh hng i quc (x. Cv 21,20-36)
theo c tin ki-t gio, l iu khng mu thun
vi s h thuc v phe ng y. T. Phao-l
minh chng cho h thy Giao c mi dt
khot tri vt hn Giao c c (2C 3,1-18).
y l ln u tin thy gi ton th cc sch c
trc Tn c l "Cu c" (3,14).
Hon cnh bin son
Mun c th trnh by hon cnh bin son v
ngy thng gi Th 2 Co-rin-t, tin vn phi
k nhn l 1C 5,9 cng nh 2C 2,3 v 7,8
c nhc ti my Th mt ri. Phi chng
hon ton mt hn hay nh mt t ngi cho l
phi tm li chung trong cc Th qui in?

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Th th hai phi chng l mt bc Th duy


nht? Hay phi coi ch. 10-13 l mt trong hai
Th mt ri? V trong ba on (ch. 1-7; 8-9;
10-13) th on cui cng c th lm thnh mt
khi ring. l bi bin h gn nh l quyt
lit cho chc tng ca T. Phao-l. Nu ngi
ta mun ct th th hai ny ra, th phn cht
ny c th l bc Th nghim khc vit lm
cho ngi Co-rin-t bun phin v c nhc ti
2C 2,4-9 v 7,8-12. Nhng ch l mt gi
thuyt m thi. Ch c mt iu chc chn l T.
Phao-l gi t na l bn bc Th cho Gio
on Co-rin-t.
Nu gi bn Th y l A, B, C, D th A l
Th th nht mt ri v c nhc n 1C
5,9. B l bc Th th hai, chnh l Th qui in
th nht ca ta by gi. C tc Th th ba cng
mt ri, tr khi ta coi 2C 10-13 l mt phn
hay tt c bc Th " va vit va khc" .
Cn D tc Th th bn, th thnh bi hoc 2C
1-13 hoc bi 2C 1-9 (ty theo cch la chn
C).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ngy thng gi Th
Cn ngy thng gi Th th xc nh lm
sao? Th R-ma bin son nm 57 hoc 58
vo u ma xun, khi T. Tng lu tr ngn
hn Co-rin-t. Vy ton th cc th trao i
gia T. Tng v Gio on Co-rin-t u
xy ra trc ngy thng . Nu lu ti thi
k lu tr cn thit bin son Th R-ma, ti
khong thi gian cn bc Th cht kp ti
Co-rin-t v gy nn nhng kt qu mong
mun, th phi xp th ny (D) vo t na l
bn nm thng trc, hoc ti Tr-t, hoc ti
Ma-k-oan, khi T. Tng hnh trnh hng
ti Co-rin-t, tc l cui nm 56 (hay cui nm
57).
ng khc, ta nn nh T. Phao-l b Corin-t vo ma h 52; ngi n -ph-s mt
nm sau tc l nm 53; cc tin tc nguy
ngp v tnh cnh Gio on Co-rin-t ch n
tai ngi vo my tun hoc my thng sau
tc l nm 54. Vy ngi vit ton th cc
Th vo khong sm nht l nm 54 v tr nht
l cui nm 56 (57).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc bin c din tin th ny: trong khi lu


tr ti -ph-s, T. Tng nghe tin nhng ri
lon nng n xy ra trong Gio on Co-rin-t,
by gi ngi vit Th th nht A (Th tin qui
in mt ri v c nhc ti 1C 5,9) v i
tn hu Co-rin-t khng c giao tip vi cc
ngi n xu nt t tng. Th th nht ny
khng gy kt qu bao nhiu, nn khi t lu, T.
Phao-l sai ng Ti-m-thu (1C 4,17) n
nhc li li ging dy v gio l ngi.
By gi c nhng vn ngi ta vit giy
hi T. Tng (1C 7,1). Ngi tr li tng im
khi gi Th 1 Co-rin-t (B), c l vo nm 55.
Ri ng Ti-t b -ph-s i Co-rin-t: ng
mun chun b ti vic thi hnh cuc lc
quyn d tnh 1C 16,1-4; nhng tnh cnh
ng gp thy, khi ti ni, tht l tuyt vng: hai
bc Th A v B cng nh vic thm ving ca
ng Ti-m-thu khng gy c nhng kt
qu mong mun.
By gi T. Phao-l quyt nh thn hnh n
Co-rin-t trong cuc hnh trnh chp nhong:
l cuc hnh trnh th hai, (cuc th nht l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hnh trnh sng lp Gio on, 2C 12,14 v


13,1). Ngi quyt nh tht mau, v theo 2C
2,1, ban u ngi khng d tnh nh vy.
Mt cuc ng rt quyt lit xy ra khin
T. Phao-l b i t ngt, v -ph-s.
Ti ni, ngi vit Th th ba (C) hoc l Th
nghim khc, va vit va khc (c nhc ti
2C 2,3-4).
Mun thng s tht bi y, T. Phao-l y cho
ng Ti-t l ngi kho thng lng, l nh
ngoi giao ti tnh, i gp g li cc tn Corin-t. ng Ti-t c em theo l th th ba ny
hay l T. Phao-l vit v gi lin sau khi ng
i? Ta khng bit c T. Phao-l st rut
mun r thi ngi Co-rin-t lm sao, h
phn ng th no sau bc Th ngi vit v s
mng ng Ti-t kt cc lm sao. Nhng hon
cnh buc ngi b -ph-s i Tr-t, ri sang
Ma-k-oan. V chnh ti , cui cng ng Tit n em nhng tin mng (2C 7,13).
T. Phao-l phn khi nn vit bi bin h n
ha cho chc tng ca ngi, v thm vo
li ku mi ng h cuc lc quyn (ch. 8 v 9

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

m ch. 9 c th l mt l Th ring bit lp vi


ch. 8). l bc Th Co-rin-t th hai ca ta
by gi (D). ng Ti-t li i C-rin-t chun b
cho T. Phao-l n. Chng bao lu T. Tng
li gp ng Ti-t y. By gi l cui nm 56
(hay 57). Chnh trong ln lu tr th ba ti Corin-t ny tm hn T. Phao-l s c hon
ton sng sut bin son Th R-ma.
C cu
Trong Th ny thy r ba phn ln:
1. T. Phaol v nhng mi tng quan gia
ngi vi cng on Co-rin-t: 1,1-7,16.
T. Tng xut cht ti A-si-a (1,8), khng
v nh d m trin hn cuc hnh trnh ha,
nhng chnh v mun th tha (1,11-2,13). T
2,14 ti 7,4, T. Phaol gi nh s cao c ca s
v tng : ngi nu r s v Tn c tri vt
hn s v Cu c (2,14-4,6), ri chng t
nhng gian trun v nim hi vng chc chn
ca s v Tn c (4,7-5,10). S v y hin
thi r rng l nh lm s thn cho c Ki-t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v giao ha vi th gian (5,11-21). Nhng kh


khn nh mi nhn thc y T. Tng m
rng tm hn cho ngi Co-rin-t (6,1-7,4). T
7,4 n 7,16, T. Phao-l nhc li vic ng Ti-t
gp ngi Ma-k-oan th no sau khi
gii quyt cuc khng hong mt cch may
mn.
2. Hai bi hun d v vic lc quyn gip
Gio on Gi-ru-sa-lem: ch. 8 v 9.
3. Cc ch. 10-13 lm thnh mt on di, vn
th thit tha, i khi chua cht, nhng vn lun
lun trn y s i hi chn l v c tin,
trong T. Phao-l bin h cho tnh chnh tng
ca s v ngi. Ch cn c 11,22-32 v 12,110, l xc tn c quyn nng ca Tin Mng
qua i sng ca T. Phao-l.
Tng ca c Gi-su Ki-t
Ci hng th su xa ca Th 2 Co-rin-t l
dung ha cht ch vi nhau nhng bin c loi
ngi v s hin din tc ng ca Cha.
Khng phi mt bn l bi trnh by gio l,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cn bn kia l bi suy ngm v cuc sng,


nhng l cng mt ci rt mnh m, cng
mt ng lc su xa lin kt cht ch bn thn
c Ki-t v Tc ng hin thi ca Ngi vi
i sng hin ti cc ki-t hu trong Gio on
Co-rin-t v nht l vi i sng hin ti ca T.
Tng .
Nng thy lin kt Tc ng ca Thnh Linh
vi Tc ng ca c Ki-t (1,21; 3,18). i
khi li thm tc ng ca c Cha Cha nh
1,21-22. Nh th, c Ki-t, Thnh Linh, c
Cha Cha tng quan rt cht ch vi nhau nh
3,3 v 13,13. My nh thc ny phc ha ra
iu cc th k sau ngi ta s gi l Ba Ngi,
nhng phc ha m nhn mnh ti s khc
nhau v s nht tr ca tc ng cc Ngi: c
Ki-t, c Cha Cha, Thnh Linh can thip
vo i sng ca c nhn tn hu v i sng
ca cng on hu th hin cng trnh cu .
Mt s kin ng ta lu : T. Tng nhn
mnh ti c Ki-t. Vic dng rt nhiu t ng
"trong c Ki-t" nu r mi tng quan hip
thng hin thi v nh thc "vi c Ki-t"

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

qu quyt s hip thng sau ny cht ch hn


khi ta s sng li t trong ci cht. T. Tng
tm c li din t li tuyn xng c tin vo
c Ki-t mt cch tht l vin mn tuyt vi:
l cu "c Ki-t hnh nh Thin Cha"
4,4. Bng nh thc "hnh nh Thin Cha" T.
Tng din t c tnh ring ca Thn Th
c Ki-t. c Ki-t l Ngi tht nh ng Aam, hnh nh Thin Cha. c Ki-t l ng
mc khi Thin Cha di t ny: Ngi l
hnh nh Thin Cha ngha l ng m mi
ngi u c th gp c Thin Cha ni
Ngi.
Nh vy ci cht v s sng li ca c Kit vn lun lun giao tip vi T. Tng , vi
cng ng hay vi c nhn ki-t hu lm mt
vi nhng cng hiu hin thi ca ci cht v
s sng y.
2 Co-rin-t l bc Th tuyt vi bn ti s v
tng . T. Tng tin bc trong on rc
khi hon ca c Ki-t v ri hng thm s
hiu bit Ngi, mi thm lm cho c sng
(2,14-17). Th l T. Tng tham d vo s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mnh ca c Ki-t, mang ly trong thn th


mnh ci cht ca c Gi-su, cho s sng
ca c Gi-su cng t by ra trong . S
ip Tng ca T. Phao-l l bc Th sng
ng: l cng ng Co-rin-t; T. Phao-l
tuyn b vi ngi Co-rin-t rng: "Bc th
ca chng ti, chnh l anh em !" (3,2). T.
Phao-l tm c kiu ni ng, m t s
cao trng v gin mng ca s v ngi: "mang
kho tng qu bu trong nhng bnh snh" (4,7).
V phn an c mnh m v t nh 6,4-10,
nu ng quyn nng v s v ngi. c tnh
nhn loi ca s v y hin ln r rng nh mi
chi tit T. Tng ni v i qu kh ngi
chuyn phc v c Ki-t (11,22-31) v t cho
ta bit xit bao cnh gian nguy, cc kh v
khn nn, tht l kinh khng bn thn ngi
ln lt gnh chu! Nhng l gnh chu nh l
mt ngi c nghe li Cha dy rng:
"n Ta cho con; v quyn nng Ta cng
t r khi con yu ui" (12,9). Ngi lm s thn
cho c Ki-t (5,20). Ngi thy Cha giao cho
s v giao ha (5,18). V Cha ban cho ngi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c kh nng lm tha tc cho Giao c mi


(3,6).
Cu c
Khi qu quyt rng ngi Co-rin-t tr
nn bc th ca c Ki-t k thc cho s v
ngi, T. Phao-l cho l th hin Giao c
mi do ngn s Gi-r-mia loan bo xa
(31,31-33). Khng phi l b tc hay hon thin
ha gia Giao c c, v tuy ngi chm tr
vi hnh chm tr cng l mt, nhng
chuyn i t bng sang bng tht, t sch
vit sang tm hn. Giao c mi ny khng
gii hn vo mt mnh I-ra-en, v m rng ra
cho ht thy nhng ai n tip tc ng Thnh
Linh trong mnh. Mun chng t lm sao Giao
c ny tht l Gio c mi, T. Phao-l a
ra cu so snh cm ng gia Giao c xa k
vi ng Mi-sen v Giao c mi. y l ln
u tin gi Gio c Mi-sen l Giao c c
v t tn cho sch Thnh trong o Do-thi l
Cu c (3,14). T y Thin Cha tc ng
trong mi tm hn, k nguyn ca Thnh Linh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khi s. Giao c mi khng th c nh


vo ch vit nh trng hp Giao c c khi
xa, v Thnh Linh chnh l ng thng ban s
sng (3,6).
Ch mt Hi Thnh m thi
Vo khong nm 55 tc l mt th h sau khi
c Gi-su T nn Phc sinh, mi nguy ln l
mi cng ng a phng nhn mnh ti cc
c tnh ring ca mnh, m lm thit hi cho s
hip thng gia mi Gio on ht thy. i
vi T. Tng Phao-l, thi k ng Th Hn
bt u (x. Is 60-62); nn ngi ngh mt
cuc lc quyn, m c t ngi tng cho
phm tnh l "hip tm", v ct lm ni bt
mi lin kt gia cc Gio on xut pht t
cuc truyn gio v hng thnh hu ti Gi-rusa-lem ang b i kht tng cc! Ngi Corin-t nhit thnh ng h cuc lc quyn y. H
l nhng k u tin ngh t chc rng ri
ni cc Gio on khc na. ngh cho ngi
khc rng tay quyn gp th d dng hn chnh
mnh sng qung tm: v ngi Co-rin-t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chm tr lm vic y (9,4). i vi T. Tng ,


vic tng tr l du ch s hip thng thm
trm: v ch c Mt Gio Hi Thin Cha ti
Co-rin-t, cng nh ti cc ni khc na.
Cuc lc quyn phi t ra s hip thng qua
nhng nt d bit v nu r s duy nht ca dn
mi, thnh bi ngi Do-thi cng nh ngi
ngoi Do-thi.
Tnh hin thi
Thi i chng ta a cc ch dn chnh xc v
cc s kin tiu s: Th 2 Co-rin-t p ng li
s mong ch y v cung cp cho ta nhiu chi
tit v i sng ca T. Tng . Th ny c th
gy hng th cho nh tm l, thm ch c cho
nh phn tm hc, cho nh ch gii, cho thn
hc gia, cho s gia hay cho c gi thng: ai
ny u khm ph c ngay trong i sng,
mt con ngi, mt v ch chn, mt v tng
ng u vi nhng vn mi m v gay go.
Sau ht trong thi u Gio Hi ny, tt c u
trong tnh trng tm ti, v tt c u l ci
phi tm cho ra. V im y, Th 2 Co-rin-t c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

th cung cp cho nhiu ch dn v phc ha v


nhng gii php cn cho cc Gio on, v phi
sng trong hon cnh mi, nn cn tm ra
nhng hnh thc mi sng trung thnh vi
Tin Mng vnh cu.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu Ga-lt c
Kit ng Cng Chnh Ha 2
Mun hiu Th Ga-lt, cn hiu tnh hnh lch
s cc Gio on T. Phao-l vit th cho.
Cuc khng hong i T. Tng phi can
thip khng phi l mt bin c c tm nh
hng a phng. l mt thi im quan
trng trong tin ca Gio Hi mi pht sinh.
Lc by gi Gio Hi cn phi la chn dt
khot, trung thnh vi chn l Tin Mng. V
bt c thi i no trong lch s mnh, Gio Hi
vn cn phi nhn danh cng mt s trung
thnh y lm li s la chn ni y.
Trc ht, xin trnh by nhng chi tit ta bit
c v tnh hnh lch s, nh vo sch Cng
v Tng v chnh bc Th, ri chng t T.
Tng lm sao bnh vc chn l Tin Mng
b tn thng ti Ga-lt v nu nhng giai on
Thnh nhn theo trnh by. Sau ht s ni
v sao Th ny c tnh hin thi thng trc.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc hon cnh khng hong Ga-lt


Nh sch Cng v ta bit vai tr ca T. Phaol trong vic truyn b Gio Hi. Ngi l Tng
ch dn, c bit phi ti cc dn ngoi
(Cv 9,15; 22,21; 26,17). Nhng s mng ngi
ng vo s chng i lin min ca mt mi
trng gc Do-thi. T. Lu-ca lc tm lun
ca nhm y th ny: "nu khng chu ct b
theo lut Mi-sen, th khng c n cu "
(Cv 15,1). Th l nhm do-thi ha ny mun
bt cc tn gc ch dn phi mang ch L
lut Mi-sen. Theo sch Cng v, T. Ph-r
khng theo phe y. c Thnh Linh soi sng,
ngi bit l Thin Cha ban Thnh Linh cho
ngi dn ngoi cng nh cho ngi Do-thi,
v h tin vo c Ki-t (Cv 10,17; 15,7-11).
Cn T. Gia-c-b th chp nhn cho dn ngoi
vo Gio Hi; ngi ch i h phi tun theo
my qui lut thc hnh ngi cho l cn thit v
s do Hi ngh Gi-ru-sa-lem cng b (Cv
15,19-21.28).
Sch Cng v cng cho ta bit nhng ln T.
Phao-l gh qua Ga-lt. trong cuc hnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trnh truyn gio th nht ca ngi, T. Phao-l


ging Tin Mng cho cc min pha nam tnh
Ga-lt, thuc a R-ma, l Pi-si-i, Ly-cao-ni
v Phy-gia (13,14-14,25). Ri trong cuc hnh
trnh truyn gio th hai v th ba, ngi hai
ln (Cv 16,6; 18,23) gh min Ga-lt pha Bc;
min ny bao hm vng t gia x Cp-pa-c
v Bin Cht v tri rng xung quanh thnh Anky (nay l An-ka-ra) v dn c th gc Xen-tch,
l nhng ngi duy nht c th gi l "Ga-lt"
theo ngha cht.
l khung cnh, cn sp vo y cc s
kin T. Phao-l k li hay l gi nh trong Th
Ga-lt. C th sp nh vy c chng? Nu T.
Phao-l, ngi chng kin cc s kin ny, c
trnh by chng khc vi T. Lu-ca, th c nn
coi li chng ca T. Phao-l hay li tng thut
ca T. Lu-ca l sai lm? Nu theo ng nhng
qui tc ca khoa ph bnh lnh mnh, ta cn t
hi cc d bit ny phi chng c th gii thch
bng nhng ch khc nhau chi phi hai li
trnh by cng mt s kin.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T. Phao-l l mt chng nhn trung thnh,


nhng ngi ch nhc li nhng g lin quan ti
mc tiu ngi theo ui. T. Lu-ca thu thp
nhng ti liu chc chn, nhng ngi ch tm
chng t tc ng Thnh Linh trong vic pht
trin Gio Hi, ch khng phi l ghi nht k
v cc thi k Gio Hi s khai. V th ngi c
th gom gp nhng ti liu thuc ngun gc v
ngy thng khc nhau v lin kt chng vo
cng mt s kin, nh rt c th l trng hp
Hi ngh Gi-ru-sa-lem. l l do gip ta
hiu v sao Ga 2,1-10 v Cv 15 trnh by Hi
ngh y cch khc nhau.
Tuy nhin ta c th dng sch Cng v b
tc cho cc s kin lch s trong Th v tm
cch nh v tr cho cuc khng hong Ga-lt.
T. Phao-l vit Th cho ai? Vit vo ngy
thng no? Ngi c nhm nhng lc thuyt
no v ai l nhng i phng truyn b nhng
iu lm lc y? Ngi ta a ra nhiu gi
thuyt, da theo cc li T. Phao-l m ch v
mt tnh hnh, nhng k c th ngi th bit r,
cn chng ta th khng thy xc nh bao nhiu.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mt s trong cc li gii thch ny chi phi


c mt li ct ngha lch s Ki-t gio nguyn
thy. Chng ti ch nu my gi thuyt quan
trng hn ht c nn tng trong cc bn vn.
Ai l ngi nhn Th ?
Hi th k th 19, ngi ta c chng minh
l cc Gio on Ga-lt pha Nam. trong
trng hp ny, bc Th c th vit t lu sau
cuc hnh trnh truyn gio th nht v s l
bc th u tin ca T. Phao-l, gi t thnh
An-tiu-kia, khong nm 49. Cng c th lui
ngy thng bin son li sau cuc hnh trnh
nhc n Cv 16,6. Nhng a s tc gi kim
thi hin nay li duy tr ch trng nht tr ca
ngi xa: T. Phao-l vit th cho cc ngi
Ga-lt min Bc (ch c mnh h mi c th gi
l "Ga-lt"), sau khi ngi gh thm h ln th
hai (Ga 4,13), nhc n Cv 18,23. Chnh vo
cui thi k ngi lu tr ti -ph-s (c l vo
ma ng nm 56-57), ngi bin son Th
ny, ch su thng trc Th R-ma: nh vy

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

s gii thch ng hn nhng tng ng gia


hai bc Th.
Ai gnh trch nhim cuc khng hong v
h ging dy lc thuyt no?
Mt im xem ra r rt: l nhng ngi
gy ri lon m T. Phao-l t co y, li mun
bt tn gc ch dn tun gi Lut Mi-sen
(3,2; 4,21; 5,4) v cch ring l php ct b
(2,3-4; 5,2; 6,12). C th l cc ngi do-thi
ha cp ti trong sch Cng v v lun
ca h tm tt Cv 15,1. Nhng phi chng
ch c vy?
V bc Th dy phi coi chng mt th quan
nim v t do bin thnh lun l bung tung
(5,13). th th phi chng T. Phao-l c hai
loi i phng? l gi thuyt nu ra do
nhng ngi ngh l khng th ng ha b
lun l bung tung vi b do-thi ha i phi
gi Lut Mi-sen. Nhng khng c g chng
minh l T. Tng phi tranh u trn hai mt
trn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Do ngi ta li nu ln gi thuyt khc.


Cc ngi do-thi ha c th i gi lut theo
kha cnh nghi thc m thi, nhng h li
tng mnh c chun cc i hi lun l
trong l lut. Nu vy, th l phi hn hp
tng t nh phi gi nh n trong Th Colo-x (Co 2,16-23). V trong c hai Th u
cp ti vic phng th bt lm ti cc nguyn t
trn gian (Ga 4,3.9; Co 2,20), hn na, T. Phaol hnh nh ni vi ngi Ga-lt rng khi ging
php ct b cho h, ngi ta a h v li
phng th h thc thi trc khi n nn tr li
(4,8-10). ng khc, T. Tng nhn mnh ti
s kin php ct b buc k chu php y phi
ton din trung thnh vi l lut (5,3; x. 3,10).
Hn l ti cc i phng T. Phao-l rao ging
ngc li. Thc th, ngi minh nhin t co h
trong phn kt, v h khng gi lut m li bt
ngi ta chu php ct b (6,13).
Gi thuyt ny c v li cun, nhng khng
bt buc phi theo. Ta khng cn nh n cng
hiu c bc Th. L do dy phi chng lun
l bung tung, chnh l s kin Gio on Ga-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lt thnh bi cc ngi dn ngoi n nn tr


li m no trng v thi nt khng c bin
ha mt sm mt chiu. V th T. Phao-l cn
xc nh cho h thy th no l s t do ca con
ci Cha. ng khc, tuy T. Phao-l hnh nh
sp cc nghi thc ca lut Mi-sen v ca dn
ngoi gio trn cng mt bnh din nh nhau,
nhng khng tt nhin l nhng ngi do-thi
ha pha trn hai th vi nhau. Chnh v
T. Phao-l mun chng t rng c hai th y
u em ngi Ga-lt tr v hnh thc n l m
chnh c Ki-t ti gii phng chng ta cho
khi. Thm ch T. Phao-l cn ni rng s quay
v vi cc nghi thc ngoi gio cn nhm xa
hn, v khng nhng n gieo ri lon trong
Gio Hi bi lm tn thng Tin Mng m
thi, n cn lm cho ngi ta ra xa Gio Hi
(5,12).
ngha cuc khng hong: la chn i
din vi Tin Mng duy nht
B cc i phng T. Phao-l nh hng,
ngi Ga-lt khng thy rng nu cn phi chu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ct b mi c n cu , th c tin h b tn
thng mt ri. T. Tng gip h nhn thc
l cn la chn v la chn ny quan trng lm.
Khng phi vn ngi n vi ngi kia. T.
Phao-l u c phn nn v h lm thit hi cho
ngi, nu h thch nhng nh ging thuyt khc
hn (4,12). y l chn l ca Tin Mng duy
nht, y l s t do Tin Mng y loan bo cho
ta, y l thp gi ca c Ki-t, ngun thng
ban s t do c sc trong i sng mi ca
con ci Cha.
M Tin Mng s b tn thng, nu hy mt
c tnh ph bin v nhng khng ca n cu
do Tin Mng y loan truyn, nu con ngi
li ch trng nh cc vic lm c cu
thot, ch khng nh c tin n nhn n
cu thot do Thin Cha ban nhng khng cho
h trong c Ki-t. V th, cn la chn. T.
Phao-l trnh by s la chn do Tin Mng bt
ht mi ngi phi thc thi, nh ba cp danh t
i lp.
Trc ht l cp c tin v l lut i lp hai
giai on lch s n cu , hai "ch " tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gio: ch l lut tch ri Do-thi vi dn


ngoi, vn ch c vai tr chun b cho ch
th hai, l ch c tin. c tin n chm
dt ch trc m thit lp ch sau. Hai
ch y ct ti nhng g? Hai cp danh t sau
s xc nh iu y.
Hai l cp Thnh Linh v xc tht nu cho
thy iu con ngi coi l ngun sng trong
mi ch trn. Hoc ngun sng l Thnh
Linh th con ngi nh c tin m lng n
nhn; hoc chnh con ngi t c mnh l
ngun v c th chu ton cc cng vic theo
l lut, th khi y h l con ngi xc tht. V
iu T. Phao-l gi l "xc tht", chnh l tnh
trng con ngi t t mnh vo th t tc v t
ng kn vo bn thn mnh. Tc ng ca
Thnh Linh m xc tht khng th n nhn, s
gii phng con ngi, khin cho h thnh "con
ci" Cha, trong khi nu h theo xc tht th
phi lm n l ti li m khng th t gii
phng mnh. Th l cp Thnh linh v xc tht
lin quan mt thit vi cp t do v n l, l cp

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

danh t th ba T. Phao-l trnh by vi ngi


Ga-lt, hng dn vic la chn h phi lm.
Vy ta thy r cc lm lc ca nhm do-thi
ha, v thi h theo l thi con ngi xc
tht. Tin Mng gii phng khi thi y, nh
mc khi cho con ngi bit mnh c n ku
gi lm "con ci" Cha, nh ku mi h ly
thi c tin gip h n nhn Thnh Linh,
nh Ngi m sng i sng ca chnh Con
Thin Cha.
C cu v vn th
T. Phao-l bit rng cc "con mn" ca ngi
lm nguy (4,19). Ngi khng i chng minh
cho h mt lun . Chn l ngi loan truyn
cho h v t y soi sng con ng h
chy theo (5,7) chnh l chn l ca mt bin
c: tc l vic Thin Cha can thip trong c
Gi-su Ki-t, gii thot loi ngi khi ti.
T. Phao-l s li t ngi Ga-lt ra trc bin
c trn, ra trc Cha Ki-t chu ng inh
Thp gi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Trong giai on th nht (ch. 1 v 2), T. Tng


nhc cho h nh Cha Gi-su Ki-t l ngun
gc s mng ngi, l trung tm s ip ngi rao
ging.
Sang giai on th hai (ch. 3 n 6), T.
Phaol chng t Cha Gi-su Ki-t hon tt n
cu , chnh l lm cho lch s c ngha: nh
Ngi v trong Ngi, cc ngi c ti sinh
li tm thy s duy nht ca mnh v to vt
c i mi s ti s vin mn ca n.
Cc giai on thng nht vi nhau nh vic
qung din ba cp danh t chng t cho ngi
Ga-lt thy nhng kha cnh khc nhau ca s
la chn cn bn do Tin Mng ngh cho mi
ngi phi lm.
A. Giai on th nht: 1,1-2,21
a) M u (1,10)
1,1-5: Li gi loan bo hai ti ca giai
on th nht: s mng T. Phao-l (c. 1-2); Tin
Mng ngi rao ging (c. 3-4). 1,6-10: Tnh
trng: Tin Mng duy nht b tn thng.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

b) S mng T. Phao-l (1,11-2,10)


1,11-24: T. Phao-l nhn s mng c Kit Phc sinh sai ngi i loan bo Tin Mng cho
dn ngoi: chnh v th m Thin Cha chn
ngi v ban n ku gi ngi.
2,1-10: Cha ban n cu cho mi ngi
cch nhng khng: dn ngoi khng cn chu
php ct b: l chn l Tin Mng m T. Phr v Gio on Gi-ru-sa-lem v Gio hun
Gi-ru-sa-lem cng khai nhn nhn.
c) Tin Mng T. Phao-l rao ging (2,11-21)
Tuy nhin v p lc nhm do-thi ha, chnh
p lc m ngi Ga-lt phi chu, T. Ph-r
khng trung thnh vi chn l, vi s la chn
do chn l i hi. T. Phao-l duy tr chn l y
v xc nh s la chn cn bn nh cp danh
t c tin v l lut. Phi la chn, v c Kit chu ng inh Thp gi hy sinh mng
sng Ngi cho chng ta. Ai la chn cho mnh
nn cng chnh nh cc vic lm, th lm cho
ci cht ca c Ki-t thnh ra v ch cho h.
Ai chp nhn nn cng chnh nh c Ki-t v
t chi mi ch trng t cu ly mnh, th h

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chng t l ci cht ca c Ki-t sinh hoa tri


cho h: tc l h sng i sng tnh yu ca
Con Thin Cha.
B. Giai on th hai: 3,1-6,18
a) M u: (3,1-5)
i din vi c Ki-t ng inh Thp gi l
ng ban Thnh Linh cho h, T. Phao-l
ku gi ngi Ga-lt: s la chn ngu si ca h
khin h quay v vi xc tht.
b) Ch c tin v ch l lut trong lch
s cu (3,6-4,7)
3,6-14:Trong nh Thin Cha, li ha vi
ng p-ra-ham l k tin, c lin h vi c Kit, v qua Ngi lin h ti mi k tin khng
phn bit ai ht. n cu Cha ha c th
hin trong vic ban pht Thnh Linh.
3,15-29: Khng ban l lut nh iu kin cho
vic ban pht Thnh Linh; bt ti nhn gi l
lut, c t cho h bit mnh n l ti li v
chng t cho h thy n cu ti tin vo
c Ki-t. Nh c Gi-su Ki-t v trong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ngi h s c gii phng v hip nht vi


nhau, v h s l con ci Cha.
4,1-7:Lch s cu nn hon tt trong c
Gi-su Ki-t ng lm cho loi ngi khi n
l th gian v c s t do ca con ci Cha,
nh lnh nhn Thnh Linh.
c) Khuyn nh ng quay v lm n l (4,85,12).
4,8-20: T. Phao-l lo s cho con ci ngi: Tin
Mng gii phng h, m nay ngi ta li c
bt h lm n l na.
4,21-31: Mun c t do, phi l con ci
ng p-ra-ham, khng phi theo xc tht,
nhng theo Thnh Linh.
5,1-12: Ngi Ga-lt hy kin tr sng t do
bng cch lun lun m lng n nhn n
nhng khng c Ki-t ban cho, n nhn
Thnh Linh ng ban cho h c tin, yu v
trng cy. l cch T. Phao-l xc nh i
sng mi trong c Gi-su Ki-t.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

d) T do tht l hoa tri Thnh Linh ng


gii phng con ngi khi lm ti xc tht
(3,13-6,10).
5,13-25: i lp trit gia xc tht v
Thnh Linh.
5,26-6,10: Thnh Linh gii phng khi n x,
v lm cho ta trung thnh vi l lut c Ki-t.
e) Kt lun (6,11-18)
T. Phao-l li t ngi Ga-lt ng trc
Thp gi c Ki-t. Thp gi ny chm dt
th gian c k v xu xa, cp n ni phn
m (1,4). n cu do c Ki-t chu ng
inh thp gi hon thnh khai sinh to vt
mi l ch con ngi c bc vo nh
c tin v trong h c gii phng khi ch
l lut, v c sng theo Thnh Linh.
l c cu bc Th. C cu ny nht tr
nh mc tiu T. Phao-l theo ui khi qung
din cc ti b tc nhau chng ti va an
c trn y. Mc tiu y l: gip khm ph ni
Thp gi c Ki-t chnh cng trnh Thin
Cha can thip, thng ngha cho lch s v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

th hin nh Ngi mun cu mi ngi


mt cch nhng khng.
Mun cng b huyn nhim "gy vp phm"
ny, T. Phao-l dng nhng nh thc tuyt vi
nng ngha v to bo khin ta c th coi
l ni qu theo bt chin v cn gii thch
cho du bt i. Nhng tri li, cn phi coi
chng nhng t ng y l kiu ni va dng
va mnh din t cc trc gic do Thnh Linh
thng ban cho T. Phao-l bit v loan truyn
Huyn nhim c Ki-t.
Li vn v t tng u l nhng nt c o
ca T. Phao-l, nn ha lm mi c ngi h
nghi v c tnh chnh tng ca Th ny, v
hin nay, xem ra khng cn ai chi ci. Tt c
c tnh T. Phao-l u , lm mt vi lng
yu thng tha thit con ci ngi, s ngi tn
hin ton thn thi hnh s mng Cha trao cho
ngi, s ngi cng quyt ton thng mi tr
lc th gian em ra chng i chn l ca Tin
Mng.
Tnh cch hin thi ca th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Th Ga-lt ct vn ki-t hu thuc bt c thi


i no. Th y li ct vn Gio Hi na. Phi
chng ki-t hu l tn chn chnh, l mt
ngi c nim tin gii phng khi mi iu
lo s. Phi chng Gio Hi vn cn trong tnh
hnh lch s ca ngi Ga-lt? C nhin nhm
do-thi ha ngy nay khng cn v ki-t hu
khng s sng chung n chung vi ngi dn
ngoi. Nhng my th ch Gio Hi h li
khng lm cho ki-t hu thng b nht vo
nhng gii hn, trong h chc chn mnh
c cu thot v t ho mnh thc thi l lut
c Ki-t, m h coi lut y l mt cch
sng hp l vi Thin Cha? Gio Hi bt
u ngy Linh Ging nh Thnh Linh, khng
th t c l mnh hon thin nh cc vic lm
v nh nhng c cu ngi phm, c cu "xc
tht"; chng vy Gio Hi s n l ha loi
ngi, thay v gio dc c tin v s t do ca
con ci Cha.
Vy Th ny ku mi Gio Hi t hi xem,
nhng th ch Gio Hi c nhm ti vic thnh
hnh mt cng ng nht thng nh n r su

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vo Tin Mng duy nht, mt cng ng c


Thnh Linh m rng cho mi ngi v khin
phc v mi ngi, mt cng ng huynh
ph th. l cu hi lun lun hin thi.
l ting ku mi lin l canh tn iu chnh nh
nng lc ca Tin Mng m Gio Hi vn khng
ngng lo khm ph li cho chnh xc hn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu -ph-s Th
Lnh, Huyn Phu Hi Thnh
i tng v ni dung Th
ti trung tm ca th -ph-s l nh
Thin Cha (huyn nhim) an bi t mun
thu, giu kn tri qua bao i, thi hnh trong
c Gi-su Ki-t, mc khi cho T. Tng v
khai trin ra trong Gio Hi. Tc gi tn dng
Gio Hi l thc ti ph th, va trn gian va
Thin quc, hay ng hn, l ci hin thi th
hin cng trnh Thin Cha, tc l vic to
thnh mi. Gio Hi xut pht t Th Lnh l
c Ki-t v m rng ti nhng kch thc
hon ton vin mn theo nh Thin Cha n
nh: l vin nh bao la tc gi mun cho tn
hng nhn vo. Ngi din t sc m rng
y bng hai hnh nh xen tro vo nhau: l
s thn th ln ln v vic xy dng ngi nh
Thin Cha. Ki-t hu nh php thanh ty c
thp nhp vo Thn Th y l ni qui t c
ngi Do-thi c ngi dn ngoi, nn chnh h
cng tr nn to vt mi, nh vic tn dng,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hiu bit v vng li. H xut hin nh l ci


nhn, ci nng ct, nht thng ton th v
tr bao la.
Th chia lm hai phn bng nhau v d phn
bit:
1. Phn nht (ch. 1-3) gi nh Gio Hi l
ci thnh tu ca cng trnh Thin Cha. Tc
gi dng th vn va phng t, va gio hun.
M u l li chc tng theo kiu c bit ca
phng t Do-thi (c ngi coi on ny n ti
ch. 3). Li ca tng hng n lng v bin ca
Thin Cha (1,3-14) thnh mt khc xc nh
r rng hn ht. Tip n li xin n soi sng
m rng ti li tn dng c Ki-t l Th
Lnh v tr v u Gio Hi (1,15-23). Ch. 2
gi nh khc ngot ln hin ni Bn Thn c
Ki-t: ci cht th nay li sng (1-10), ci b
phn chia v xa cch, th nay c giao ha
(11-22); n cu nh thnh sng m t ti
mi ngi, ng thi li hip nht ht mi
ngi trong c Ki-t: t y khng cn ngn
cch gia dn I-ra-en v dn ngoi v vic giao

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ha y bo tin vic giao ha ton th v tr. K


thi hnh vic giao ha y chnh l T. Tng :
chng 3 t ra a v ca T. Phao-l trong
nh Thin Cha (c. 2-13) v tt c phn th
nht kt thc trong li kinh tn th chc tng
tnh yu v lng v bin ca c Ki-t (3,1419) v chm dt bng mt tn ca (3,20-21).
2. Phn th hai (ch. 4 n 6) c th t nhan
l: khuyn ngi th ty, li khuyn xut
pht t vic c hnh b tch T. Tng ku gi
cng ng sng trong hip nht v mun c
nh vy, ngi ni kh di v vic xy dng v
ln ln ca Thn Th c Ki-t, nh cc tha
tc vin Cha ban cho Gio Hi (4,1-16). Cc
li gio hun tip theo nhc li cc ti c
truyn trong ni dung cc bi dy gio l
nguyn s: no khuyn b np sng c theo np
sng mi nh mc ly c Ki-t (4,17-21), nh
noi gng Thin Cha (4,32-5,2), nh chuyn
t ti tm sang nh sng (5,3-20). Bc phc ha
nhng mi tng quan mi phc hi trong
c Ki-t (5,21-6,9) bao hm phn qung din
ta bit v cuc linh phi gia c ki-t v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Hi Thnh (5,25-32). Sau ht l li ku gi mc


ly v trang ki-t hu, ng u vi cuc
linh chin chng li cc quyn nng trn tri
(6,10-17). l hnh nh v ti mn trong
Cu c v i khi cm hng theo Qum-rn
hay c theo trit l bnh dn na, nhng c
Th ny i mi theo nh sng c Ki-t.
Th -ph-s kt thc bng li khuyn cu
nguyn (6,18-20) v my li dn vn tt (6,2122) dn ti li cho thm cui cng (6,23-24).
Hon cnh v c tnh Th
a) Th -ph-s vo s cc Th gi l vit
khi b t. Khung cnh lch s ging nh ca
Th Co-lo-x v Phi-l-mon. T. Phao-l ang
b t (Ep 3,1; 4,1; 6,20; x. Plm 9,10.13.27; Co
4,3.10.18), chung quanh ngi c cng nhng
ngi ng liu, ngi sai . Ty-kch i thi hnh
cng mt s mng (Co 4,7-8; Ep 6,21-22).
b) Tuy nhin nhng so snh ny cng gy
thc mc. Ta nhn thy rng: mi chi tit v
lch s, Th -ph-s u mun gn nh tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ch ni Th Co-lo-x (Ep 6,21-22). Hn na T.


ng khng ch thn quen bit vi ngi
nhn Th (1,15): nn khng th l Gio on ph-s, ni T. Phao-l lu tr lu ngy. Cc
th bn cng bo ng cho ta ngay t cu th
nht, v c nhiu th bn khng ghi ch -phs (x. Ep 1,1). T xa, mt t ngi gi thit l
Th ny gi cho Gio on Lao-i-k, gn
thnh Co-lo-x, tc l Gio on, theo Co 4,16,
nhn mt Th ca T. Tng , nhng ta
khng h tm thy du vt no ni khc.
c) Nhng nt ging nhau gia Th -ph-s
v Th Co-lo-x lin quan ti c vn th na:
nh mn bn vn phng t, cch lp cu
thng qu nng n, c nhiu t ng ngha,
cc b ng ni kt vi nhau, nhng danh t
tng t, nhng cu phn t, nh hng cc
sch khn ngoan. Nhng c tnh ca Th Colo-x y cn su m hn v cc thnh ng
s-mt nhiu hn.
d) Sau ht cn ghi nhng qung din song
song, m sau y l nhng ni r rt hn ht:

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

-ph-s: 1,6-7; 1,13; 1,15; 1,15-16; 2,1-5;


2,2-3; 3,1-13; 4,15-16; 4,22-24; 5,6; 5,19-20;
5,21-6,9; 6,18-20; 6,21
Co-lo-x: 1,13-14; 1,5; 1,9; 1,3-4; 2,13; 3,7;
1,24-29; 2,19; 3,9-10; 3,6; 3,16-17; 3,18-4,1;
4,2-4; 4,7
Mi lin h gia hai Th -ph-s v Co-lox l mt trong nhng vn khc mc trong
Tn c. Hin nay vn cha tm ra gii p no
hon ton tha ng. y l nhng gi thuyt
chnh ngi ta ngh:
1. Ha lm mi c ngi coi Th -ph-s l
mt bn vn ca T. Phao-l, ri tc gi Th Colo-x iu chnh li tng thm gi tr cho
s ip ca mnh.
2. kin ph thng hn ht coi hai Th ny
l hai s ip do T. Tng gi i gn nh
mt trt cho nhng Gio on ln cn vi nhau,
cm ng theo bc th th nht (Co) son
bc th th hai (Ep). Trong trng hp ny,
Th -ph-s trnh by giai on cht ca t
tng T. Tng . B t R-ma, T. Phao-l
mun tri li cho cc cng ng, c l di

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hnh thc mt l th chung, iu suy ngm tt


cng ca ngi v Huyn nhim cu thot v
Gio Hi.
3. Nhng ngi khc cho l khi son xong
Th Co-lo-x, T. Phao-l giao cho mt th
k hay mt mn rt thn cn vit mt s
ip th hai. iu ny s gii thch c c ch
tng ng c ch d bit trong hai bn vn,
ng thi vi nhng ni vng v nhn thy
trong Th -ph-s.
4. Sau ht nhiu l do quan trng thc y
mt s nh thng thi nhn xt l bn vn thuc
thi k tr hn tc l th h sau cc T. Tng
v xut pht t mi trng thm nhun su xa
gio l ca T. Phao-l.
c tnh ring ca Th khin ta ngh ti mt
bi chc tng khuyn rn c trong gi phng
t, ri v sau mi mc cho hnh thc l th, hu
c th sp xp vo b Th ca T. Phao-l.
ng khc, ta nhn thy rng: Th -ph-s
nhc lc cc ti qung din ni khc, nhng
theo li c bit khin cho mi tng quan gia
Th -ph-s vi cc Th R-ma, 1Co-rin-t,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ga-lt, c vi Th Co-lo-x, khng do l thuc


trc tip cho bng do nhng hi nim v do
nhc li cc ti T. Tng rao ging. Ring
Th Co-lo-x c v gn gi vi nhng Th
khc ca T. Phao-l v vn th v dng iu,
cn Th -ph-s li phong ph hn v cc
ti c bit ca T. Phao-l (cu nh n
nhng khng, dn Thin Cha, Thnh Linh, l
ba ti khng thy xut hin trong Th Co-lox). Nhng nt tng ng vi Qum-rn cng
nhiu hn. M trong th h th hai, bi dy gio
l ngy cng chu nh hng phi -x-nin
su m hn. Sau ht, phi ghi nhn vai tr ca
cc sch khn ngoan, m ngay trong Th Colo-x cm thy r rt: cc danh t khn
ngoan, huyn nhim, vin mn c nhc i
nhc li nhiu ln v c khi cn in du vt mt
vi suy t sau ny s i ti thuyt ng o.
Sau cng vic n nh cho Th mt ngy
thng lui mi v sau s gii thch c mi
tng quan gia Th -ph-s v cc Th mc
v nu ta cho my Th ny xut hin sau thi
T. Phao-l v c mi tng quan vi tp truyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T. Gio-an na. V trong trng hp ny, ta c


th ch cho cc Th y cng mt mi trng:
l thnh -ph-s. Nhng nht l vic
nghin cu v thn hc trong Th s gip ta xac
nh r hn c tnh ring ca Th ny.
Thn hc trong Th: n r vo gio l T.
Phao-l v m ra chn tri mi
D sao, Th -ph-s cng in vt su xa t
tng T. Phao-l Tng v gi nh khng c
nhng mi lin h m cm kch y th
khng c vn . Xin k qua my im sau y:
- Cng trnh to ln Thin Cha hon thnh
ni c Gi-su Ki-t c t vo trung tm s
ip; ngha quyt lit ca php thanh ty l
vic ki-t hu thng phn vo s mnh ca c
Ki-t.
- Vic loan bo v ca tng hng n Thin
Cha l c im ni nht trong bn vn, t li
chc tng u Th (1,3-14) cho ti cc li
khuyn nh cui cng (2,1-10; 4,7).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

- Vic giao ha th gian lin kt vi vic ph


bc ro ngn cch ngi I-ra-en vi nhng
ngi khc; t y dn ngoi hon ton l cng
dn Nc Cha (2,11-22).
- S v ca T. Phao-l hon tt s mng
Thin Cha trao cho (3,2-13).
- Th -ph-s xc nh Gio Hi va l dn
Thin Cha, va l Thn Th c Ki-t.
Nhng li khng i vo suy t no ht v v tr
lun. V Thin Cha mc khi cho ta, khng
phi trong mt l thuyt hay mt h thng,
nhng trong v nh cng ng ki-t hu l
ci lm cho "huyn nhim" c minh nhin
ha.
Nhng gia ti T. Phao-l ny c bin
ha su xa. Ta khng th gn sung vic bin
ha ny cho my ti mi xut hin trong Th
Co-lo-x. Nhng suy t rng ri hn m u
khi y, t nay li nhn mnh cch tuyt vi, nn
phc ha ra mt bc tranh tng qut tht l c
o.
Khng phi mi trng ch ngy cng tn u
bin tan i c, nhng mi cng thng gia hin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ti v tng lai nhng ch cho quang cnh


khc. l n cu thot th hin trong c Kit v mc khi trong Gio Hi phi tm thy
kch thc bao la vin mn ca mnh nh s
Thn Th ln ln v m rng ti tn phm vi
thin quc (1,22; 4,8-10). n cu thot tr nn
thc ti ang trn ng hon tt. Ki-t hu
c cu ri (Ep 2,8), cc ngi th ty"
c phc sinh vi c Ki-t v c cng vi
c Ki-t ln" ni vinh hin.
Vic loan truyn n sng cng vy, khng
cn ng trong khun kh cnh chung ca v
n ln gia Thin Cha vi dn ring Ngi.
Phm tr php l nhng ch cho "thn b":
ta ng vo khi im tin ha s em Ki-t
gio li gn vi cc tng gio cu . C mi
tng quan gia I-ra-en v ch dn cng th.
Trong Th R-ma th thng nht bng cch
cng ton th I-ra-en vi ton th dn ngoi vn
phn bit vi nhau, cn trong Th -ph-s th
bng cch ni lin vi nhau khin cho mi d
bit u thuc v qu kh. Mt ng trng i
ngy mc khi n tr li cui cng ca I-ra-en

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v vic T. Tng lo u v s phn dn mnh,


mt ng chc chn v cuc gp g th hin
trong lng Gio Hi. Trong Th R-ma th bin
chng theo kiu php l, cn trong Th -phs vic giao ha c tnh cch va lun l, va
hon v bao la (x. Rm 9 ti 11 v Ep 2,11-21).
Trong cc Th trc, danh t Gio Hi
thng ch cc cng ng a phng; cn Th
-ph-s, tip theo Th Co-lo-x, coi Gio Hi
l thc ti ph th ton cu gn c nhn v
ha nh s Khn Ngoan Thin Cha vy. Th
-ph-s chuyn sang bnh din ph th hon
cu nhng qung din gio x c th trong Th
1 Co-rin-t. T ch tm thi xen vo lch s,
Gio Hi nay hng ti ch xut hin l vnh
cu min trng. Trong Th Co-lo-x, Vin
mn vo trong c Ki-t. Nhng li qu
quyt v c Ki-t l u hon v, nay tr nn
nhng li qu quyt v Gio Hi. ti Thn
Th lin kt cht ch vi ti ngi nh
Thin Cha, nay tm ra nh thc din t cui
cng v thm phong ph nh qung din mi
v huyn nhim linh phi gia c Ki-t v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gio Hi, va l kiu mu cho hip nht hn


nhn, va din t quyn ti thng ca c Kit v trch nhim bao la ca Gio Hi.
Vy tc gi c th l T. Phao-l, trong nhng
ngy thng cui i ngi hoc mt trong cc
th k ngi li dng cc li ngi gio hun hay
l mt trong cc ngi tha k gio l ngi,
vo cn khng hong, Ki-t gio tri qua sau
th h cc T. Tng . D sao, tc gi Th ph-s cng phc ha, bn cnh T. Mt-thu,
T. Lu-ca, T. Gio-an, mt trong nhng gii p
ln lao do ki-t hu thi y tr li cho vn
thc mc v tng lai ca h. Tc gi mun
gip tn nhn thc cho hon ton vin mn
l trong th gian c ci g thay i trit ,
sau khi c Ki-t t nn v c tn vinh. Tc
gi lng gi v ca tng hng n Thin Cha v
ng nhn thy hng n ny t nay ghi su
vo vic hnh thnh Gio Hi. Trong Gio Hi
tc gi nm c ci bo m cho mt tinh th
khng th xoay li ngc chiu.
D sao cng nn c Th -ph-s khng
phi nh mt l th ty hon cnh cho bng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mt bn thuyt trnh, va cha chan tnh cm,


va c tnh cch gio khoa v c tin ki-t
gio.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu Phi-lp c Kit T Nn Phc Sinh


Sng lp Gio on Phi-lp
Ngy nay nt, nhng thi c, thnh Phi-lp
rt l thnh vng. trn vng t thp di
chn ni Pan-gi, cch bin chng mi hai cy
s ngn, thnh y xa kia tri vt trn cnh
ng bng va c canh tc hn hoi, va giu
m vng m bc. Khi sp nhp min ny vi x
Ma-k-oan, vua Phi-lp thn ph vua A-lcxan, ti thit thnh v cng c thm, ri ly
tn mnh t cho thnh y (trc kia gi l Kni- v c nhiu sui nh). Ti nm 31 trc
Cng nguyn vua u-gt-t cho thnh nhiu
c n v bin thnh thuc a r-ma c nhiu
lnh gi lp c ti y.
T. Phao-l ti trong cuc hnh trnh truyn
gio th hai, vo nm 49 hay 50. i theo Ngi
c ng Si-la, ng Ti-m-thu, hn l c ng Luca na, v chnh ni y, bn tng thut bt
u dng ngi th nht s nhiu (Cv 16,10).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l ni, ln u tin, T. Phao-l rao ging Tin


Mng Chu u. Ngi Do-thi y tht l
tha tht, h khng c Hi ng, v quen hi
hp nhau ngoi ca thnh, ni b sui hoc c
th l b sng Gan-gi-t (2 cy s ngn mn
Ty). Trong s h, T. Phao-l thanh ty my
ngi, vi mt b tn tng chuyn bn vi iu,
tn l Ly-i-a. B y cho ngi tr. Tuy
nhin c nhng ni kh khn xut hin. T.
Phao-l b ngc i v b giam, ri phi la xa
thnh y, li mt cng on nh, ct yu
thnh bi cc ngi gc dn ngoi (x. Cv
16,11-40; 1Th 2,2).
Gi Th
Ngoi tnh thn thit ngi by t trong Th
(v.d.x. 1,3-8; 4,1), ta cn nhn ra T. Phao-l t
cm thy c bit lin kt vi Gio on ny.
Ngi hng gi mi tng quan vi h. y l
Cng ng duy nht, ngi nhiu ln chp
nhn ca h dng (4,15; 2C 11,8-9). Ngi vn
gi qui tc l loan bo Tin Mng "cch nhng
khng" (2C 11,7; x. 1Th 2,9; 2Th 3,7-9; 1C

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

4,12; 9,15; 2C 11,9). S d ngi x vi h


theo cch khc hn l v thi phi thng
huynh ca ngi Phi-lp. H gip ngi ln
th nht khi ngi t Ma-k-oan try sang Hilp. V sau, nghe tin ngi li b t v thiu thn,
h thu thp ca dng, ri y cho ng -papho-ch em ti cho ngi v li gip ngi
lun. Nhng ng -pa-pho-ch ng bnh v
c ao v nh. T. Phao-l gi ng v v giao
cho l Th, trong ngi cm n cc bn thn
thit, a tin tc v ngi v chia s cc iu
ngi d tnh, thm nhiu li khuyn khch v
cn dn cho cng ng tin hnh m xui.
Trong cc Th ngi, tr l Th Phi-l-mn, th
khng c bc no cha chan tnh thn mt ch
thit cho bng.
T. Phao-l b t
Khi vit Th ny, T. Phao-l ang b t,
khng chc chi v vic x n ang ch ngi. V
th, ngi ta quen k Th ny vo s cc "Th
vit khi b t". Theo sch Cng v, ngoi ln b
giam chnh thnh Phi-lp, ta ch bit c ln b

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t ti X-sa-r ri ko di thm ti R-ma.


Trong Th li nhc n "trn ng" (1,13) vi
"nh Hong " (4,22). V th ngi ta d b
cm d coi l Th ny bin son R-ma
(Cv 28,16.30-31). Mt khi nhn gi thuyt ny,
ngi ta s a tui gi ca T. Tng ra
gii thch tnh u ym, lng khoan dung (1,15)
v lng siu thot trc nguy nan v ci cht
(1,21).
Tuy nhin, ngy nay a s cc nh ch gii
ngh l Th vit ti -ph-s, vo cng mt
thi k vit hai Th Co-rin-t. Sch Cng v
ch ghi li mt s tch truyn c sc trong i
sng T. Phao-l, c m t tin ca Tin
Mng. Ta hu nh khng bit g v thi hn
hn hai nm T. Phao-l lu tr ti -ph-s (Cv
19,8-10). Vy theo cc Th Co-rin-t, khng
nhng T. Phao-l nhiu ln b giam (2C 11,23)
ngay trc khi b t ti X-sa-r, ngi li cn
gp nhiu gian nguy nng n ti -ph-s na
(1C 15,32; 2C 1,8: x. 2C 4,8-10; 6,9). Th ni
ti nhiu ln i li. Ngi Phi-lp sai ng pa-pho-ch, T. Phao-l gi ng v. ng Ti-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

m-thu phi i theo ng y v s em cc tin


tc v. Chnh T. Phao-l, nu c th v, ngi
s i thnh Phi-lp. Mc cho ngi ta ni ng
giao thng d dng gia R-ma v Ma-k-oan
(Via Egnatia), nhng s gii thch n tha hn
nhng cuc trao i nng xy ra nh th, nu l
khong cch nh t Phi-lp ti -ph-s. ng
khc, nhng iu T. Phao-l d tnh v ng Tim-thu tng ng vi cc s ngi trnh by
1Co-rin-t: ngi sai ng Ti-m-thu i Corin-t trn ng qua Ma-k-oan, li bo tin
chnh ngi s n (1C 4,17-19; 16,5-10). l
iu ng vi sch Cng v. Ngi nh i theo
cng mt con ng (Cv 19,21), ri ngi hon
tt cuc hnh trnh y (Cv 20,1-2). V sau, ngi
xt l nhim v ngi hon tt trong cc min
ny v ch cn mong mi i R-ma, ri sang
Ty-ban-nha (Rm 15,19-20.22-28).
Vic nhc n trn ng khng lm chng
l vit Th R-ma. V thi T. Phao-l,
danh t y cn ch ni tr s quan tng trn vi
cc bn giy, to n, nh t lin h: l trng
hp thnh -ph-s. Cn "cc ngi nh Hong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

" khng nht thit l b con vi Hong ,


m cng c th l cc n l v phng n ca
ngi. V hng ngi ny c ng ti -ph-s.
Rt c th nhiu ngi trong s y n nn tr
li v t nhin l h cn gi lin lc vi T.
Phao-l.
Nu ta c thm nhng du ch khc lm
chng cho mt thi k b t ti -ph-s, th s
gn hin nhin l vit Th Phi-lp ti thnh
ny, mt t lu trc hai Th Co-rin-t. Theo
cc ti liu ta c hin thi, khng th quyt nh
ni li ko theo c vic nh ngy thng t na
l cch phng chng. Nu vit ti -ph-s, th
ngy thng s l nm 56 hay 57. Trong trng
hp ny s khng phi l ta nghe mt T. Phaol gi c ni trong Th, nhng mt ngi ang
thi chin u. Ta cng hiu ng hn v sao
Th ny c nhiu nt ni dung tng ng cht
ch vi cc Th ln v c vi Th 1 v 2 Thsa-lo-nch hn l vi cc "Th vit khi b t".
Tnh chnh tng v ton vn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Khng ai nu c l do nghim ngh no


phn i tnh chnh tng ca Th Phi-lp,
nhng mt t ngi cho l n khng nht tr. H
ngh rng y l do mt hay nhiu l th trc
kia bit lp c li vi nhau, d tt c u do T.
Phao-l gi cho ngi Phi-lp. C k phn bit
nht l l th cm n (1,1-3,1; 4,10-23) v l
th dy coi chng nhm do-thi ha (3,1-4,9).
ng l 3,1 ct t vi 3,2 qu t ngt, nhng
c th gii thch iu y, nu T. Phao-l c cc
Th ngi cho th k vit v c nh th nhiu
ln. Ngi khc ngh chia ct thnh nhng
khc vn hn. Khng mt gi thuyt no xem
ra l do thuyt phc hon ton. Ta c th k
nhn ti vui mng c nhc i nhc li
trong c l Th v nhiu du ch khc lm
chng s nht tr su xa, khin ta c th coi bn
chng ny khng phi l ci g chp v gi
to.
Tin trnh t tng
Th ny khng phi l thin kho lun c
lc n khp vi nhau theo l lun, nhng ta

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c th tm qua tin trnh t tng theo nh cc


tiu cm mc trong bn dch.
Tuy xa cch, m T. Phao-l t cm thy rt
gn vi cc bn ngi. u Th, ngi cp ti
mt trong cc ti s cn hin din trong sut
c l Th, l s hip thng huynh trong
c Ki-t l ngun s vui mng. B t, ngi
khng bit s phn mnh s ra sao. Nhng d
kt cuc ln b giam ny c lm sao i na,
chc chn l nh y Tin Mng s c cng
c thm v ngi xem thy nhng du ch
cuc ton thng ca c Ki-t ri. Ngi c
mong thi hnh li trch v truyn gio v ku
mi cc bn hu ngi c vic chin u trung
kin can m. H phi lm vic y m ng
thi phi lo bo ton s nht tr vi lng khim
tn v tinh thn phc v. Mun khuyn nh h,
T. Phao-l trch dn mt bn vn c bit quan
trng: l bi ca tng c Ki-t V Ti T
au kh c Cha Cha t lm Ch T th
gian (2,6-11). Cng ng phi hip thng vi
c Ki-t ton thng, lm chng cho mnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

m v trung thnh. Ri T. Phao-l gi n cc


d tnh v ng Ti-m-thu v -pa-pho-ch.
ch. 3, T. Phao-l t ngt xin cc c gi
ngi coi chng nhm do-thi ha hay gy xo
trn. Chc chn y cng chnh l iu lm lc
ngi tn cng trong Th Ga-lt. Phi chng
ngi Phi-lp b h tuyn truyn? Khng
chc, v T. Phao-l khng ng g u
Th. C l ng hn l ngi mun cho ngi
Phi-lp phi coi chng, v ngi nhn thy
nhng tai ha ca khuynh hng y ni nhiu
Gio on khc. Phi chng ch l quay v vi
cc iu buc gi trong Lut Mi-sen? Hnh
nh cn c c khuynh hng sng bung tung
na. T. Phao-l nhc li vic ngi gp Cha
Phc Sinh, khin ngi l ngi bit phi khng
ai trch c g, m quyt tm t b mi th
cao sang, cho c Ki-t bt ly ngi, ri
theo chn c Ki-t v nh c Ki-t cm
hng m m ng cuc chin u c tin
tht l cam go vt v. Ngi xin cc bn hu ngi
cng nh th. H l cng dn ca tn th gii,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

do Thin Cha ang chun b v s hon thnh


trn ni vinh hin mun i.
Sau my li tuyn ngn y, T. Phao-l li
khuyn phi ng tm nht tr vi nhau, phi
sng bnh an vui mng. Ngi dng li l t nh
cm n cc bn gip ngi, khuyn ng
lo lng v s phn ngi lm chi.
l li kt thc Th ny, mt trong cc Th
T. Phao-l, cng vi Th Phi-l-mn, c ging
iu v tin trnh thch hp hn c vi mt "l
th". T u n cui nhng li tm s v nhn
nh thn tnh xen ln vo li nhc nh cc
ti quan trng hn ht trong t tng T. Tng
.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu Co-lo-x c
Ki-t Tt C Trong Tt C Mi Loi
Ni dung Th
Khun kh (duy c bn chng) v ngay
qung din thn hc ca Th Co-lo-x cng
u vn tt. Theo c truyn, Th ny vo s cc
Th "vit khi b t".
Theo thi l, Th bt u bng nghi l m th
(1,1-20): l li cho thm v t n v Tin
Mng tin b (3,8), ri cu xin cho tn (912), tip theo l bi ca tng c Ki-t l
u v tr v do cung cho c l Th (13-20).
My c. 21-23 ku gi cc ngi nhn Th, ri
t li ku gi chuyn sang gi nh s v tng
c s mng th hin iu tn dng trong
bi ca tng: T. Phao-l phi lm cho li v cc
au kh c Ki-t nn hon tt, hu by t
vinh quang Thin Cha gia ch dn (1,242,5).
T 2,6 n 3,4 l li dn coi chng, tc l l
do khin T. Phao-l gi Th ny. Ngi bo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng cho Gio on thy nguy c do nhng


gio l ca my gio s "lc o" va mi n
Co-lo-x v cc iu h ch trng l phi tun
hnh. trung tm phn bt chin ny li ni
ln bi ca tng cuc ton thng m cc tn
nh php thanh ty c tham d vo (2,615) v l nn tng cho s t do ki-t hu ng
trc mi c gng n l ha (2,16-3,4).
Ri li khuyn xoay ra tng qut hn (3,54,6) v li cn c vo php thanh ty. Tn
ci lt con ngi c v mc ly con ngi mi.
i sng Con Ngi Mi ny th hin trong
cng ng ki-t hu bng cch n nt v bng
vic phng th (3,5-17).
Sau l li nhn nh lin quan ti nhng
mi giao tip vi tha nhn. y l my bc
tranh c truyn bn v cuc sng gia nh v x
hi. Cuc sng y nay thp nhp vo "trong
Cha" v nh y m thm ngha mi (3,184,1). Kt Th l li ku gi tnh thc v cu
nguyn (4,2-4), ch dn v cch giao thip vi
ngi ngoi ki-t gio (4,5-6) v mt chui di
cc li cho thm v li dn c nhn (4,7-14),

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ri chm dt bng li cho sau ht ca T. Tng


(4,18).
Cuc khng hong Co-lo-x
1. Cc s kin trong Th. T. Phao-l t nhn
(4,3.10.18), gi Th ny cho ki-t hu Co-lo-x
(1,2). Ngi cha n ni y bao gi (1,4; 2,1).
Co-lo-x thuc x Phy-gia (Tiu ), cch ph-s 200 cy s ngn v pha ng. Trong khi
T. Phao-l lu tr lu di ti -ph-s (Cv 19),
mn ngi l -pa-pha, gc thnh Co-lo-x
(4,12), thit lp cng on Co-lo-x (1,7)
ng thi vi hai cng on Hia-ra-po-li v
Lao-i-k (4,13), l hai thnh ln cn, cng
trong thung lng Ly-ct. Lao-i-k vo s "By
gio on" Tiu c nhc n trong sch Khi
huyn (1,11; 3,14) v ngi ta tng thnh y
c th l ngi nhn "Th -ph-s" (Co
4,16; x. Tiu dn vo Ep). Theo li l trong
Th, th T. Phao-l c ng -pa-pha n
thm trong t v bo tin cho bit tnh hnh
khng hong Gio on Co-lo-x (4,7), lin sai
ng Ty-kch c l mang theo l Th ny (4,7-8;

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

x. Ep 6,21) v ng O-n-sim (4,9). H s thng


ngn thay ngi trong cn th thch, cc Gio
on khng phi do ngi sng lp y ang phi
chu v chnh ngi khng th trc tip can
thip, v ang b cm t.
2. Cuc u tranh thn hc v tm linh. T.
Phao-l gp nhiu ni kh khn. Nhng
khc vi iu xy ra ti Co-rin-t hay l Galt, hnh nh y vn c nhn (ua tranh
hay chng i vic tng ca T. Phao-l)
khng ng vai tr quyt nh. D c nhiu
bi nghin cu, nhng chng ta vn cha bit
r ni dung cc t tng tuyn truyn ti Co-lox. Ti liu c c l do Th ny cung cp.
Nhng cc li l trong Th thng li m ch
m thi v my danh t chuyn mn i vi ta
vn cn ti ngha. i khi ta rt kh phn bit
ch dn no cn phi gn cho cc gio s
mi m kia hay n din t phn on ca T.
Tng (v.d. 2,18.21.23). Khuynh hng cn
bn ca tro lu ny l tm mt th vt qu
Tin Mng do cc T. Tng rao ging. Nhng
suy t v th gii cc thin thn, nhng thc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hnh tu thn khc kh v vic tun gi cc iu


lut Mi-sen l nhng ci cn phi b tc cho
nim tin vo c Ki-t v s thng ban cho tn
s hiu bit cao siu v cc huyn nhim
cng gip h sng tng gio cho thch hp hn
vi cc tn iu mnh kht vng. Ta li gp
y t nhiu nt trong th "tin mng do-thi
ha", m T. Phao-l tn cng trong Th Galt. Nhng l mt th tin mng do-thi ha
bin chuyn ri v in nhiu du vt b truyn
hn. Ta nhn ra y nhng khuynh hng s
a ti cc h thng suy t v thuyt ng o
trong th k th 2. Mt ng vng mi ny ra,
m ta cn gp li du vt ni nhng sch vit
sau trong Tn c v ngoi Tn c na.
Cc c tnh Th
V in vt cuc chm trn ny, nn Th Co-lox chc chn l c o hn cc Th trc ca
T. Phao-l.
a) Ta thy th vn i thay, m Th ph-s cn tng cng thm na. l nhng
danh t ng ngha chng cht ln nhau, cc b

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng theo nhau dn dp, nhng li qung din


phng t (1,3; 8,9-20), nhng cu i khi ti
ngha hoc khng xui (2,18-19. 20-23), nhiu
cu xen k, nhiu kiu ni phn t hay l dng
quan h i danh t...
b) V ng vng, cng thy chuyn ha.
Nhng danh t T. Phao-l dng, nay li kt
tinh t tng mt cch cha tng thy. l
nhng danh t u, thn th, quyn bnh v
nng quyn, nhng nguyn t th gian, huyn
nhim, ch , vin mn; khn ngoan, phong
ph, hiu bit, v.v. (c th ghi nhn nh hng
mnh m cc sch khn ngoan). Danh t thnh
hu ni bt hn dng gi ki-t hu.
c) Chnh t tng cng bin thin, i khi
gn nh khng cn thy, nhng loan bo nhng
vin nh mi. Ta s ghi nhn nht l nhng nt
nhn mnh v thay i sau y:
- vic tn vinh c Ki-t, m rng ti ton
th v tr bao la: ca tng c Ki-t l u ca
v tr v ca cc quyn nng v l u Gio
Hi;

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

- quan nim v Gio Hi i thay: tng


thn th ni 1C 12 din t s nht tr gia
cc phn khc nhau trong lng Cng ng, nay
cng m rng ti kch thc ton th v tr;
Gio Hi (Thn th) phn bit vi c Ki-t
(u) cch r rng hn 1C;
- cc phm tr khng gian (trn cao di
thp) ln t hn cc phm tr thi gian v cnh
chung. t Vng quc bn trn chng ta nh
mt thc ti tri vt trn ta (1,13; 3,1-4) hn
l trc mt ta nh l mt thc ti ang n
(x. Mc 1,15).
- Thn hc v php thanh ty do cng i
thay kh nhiu. Rm 6,T. Phao-l din t
s ta kt hip vi ci cht ca c Ki-t th
qu kh v s ta thng phn vo vic sng li
ca c Ki-t th tng lai. Cn Th Co-lox th qu quyt rng ngi th ty cht v
sng li vi c Ki-t ri (x. 2,12; 3,1).
- nim vin mn, cc ti khn ngoan v
soi sng thay th cho cc nim php l l ci
trc y T. Phao-l cho lin hp vi tc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng ca Thnh Linh. Tin Mng hng ti ch


tr nn "Huyn nhim".
Mi nt y s ti hin trong Th -ph-s:
nhng tng ng v th vn v t tng gia
hai Th lm thnh mt vn c bit (x. Tiu
dn vo Ep).
Tnh chnh tng
Nhng yu t chnh cn lu ti l nhng
im sau y:
1. Cc tiu chun vn chng v thn hc,
chng ti va tm tt trn y. Ty theo tm
quan trng ta gn cho chng v ty theo ta nhn
mnh nhiu hn vo nhng nt tng ng hay
d bit i vi nhng Th kia, ta s coi Th l
tc phm ca T. Tng t ti cui i
ngi, hoc nh tc phm ca mt th k hay
mt mn trc tip ca ngi, hay l nh tc
phm v sau ca nhm m mt t ngi gi
l "trng phi T. Phao-l".
2. Cc s kin gip ta xc nh mi tng
quan gia Th Co-lo-x v cc Th kia. Cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi tng quan tht l phin phc, v Th Colo-x c h hng vi nhng Th thuc ngy
thng khc nhau. V d nh ti "nguyn t
th gian" v my kiu ni lm cho Th Co-lox gn vi Th Ga-lt (x. Ga 4,1-11 v Co 2,623). ng khc, Th Co-lo-x cng vi Th
Phi-l-mn v Th -ph-s lm thnh mt
nhm m c im l c cng mt tnh hnh
nh nhau: T. Phao-l ang b t (Plm
9.10.13.23; Ep 3,1; 4,1; 6,20), y cho ng Tikch v O-n-sim mt s mng tng t (Plm
12; Ep 6,21-22). Th Co-lo-x li khng phi l
chng lin h g vi Th Phi-lp, l mt bc
Th khc vit khi b t. Nhng cc yu t ny
khng phi l quyt nh v ta c th xt ti
vic cc Th vay mn ln nhau.
3. Bn cht xc nh ca cn khng hong
Co-lo-x. Nhng y na, tht kh a ra
mt ngy thng chc chn. Tnh h ca my
cu m ch v nhng gio l v nhng thc
hnh, thi gian cc hin tng nhim gia
nim tin ki-t gio v cc tro lu tin ng o

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khng cho php ta ni chc cuc xung t


xut hin vo ng lc no.
Bng vo ton th cc s kin trn y, ngi
ta nu ba mu gii quyt sau y:
a) kin thng thng t Th Co-lo-x vi
Th Phi-l-mn v Th -ph-s cng nh Th
Phi-lp vo phn cui s v T. Phao-l, tc vo
thi gian ngi b t ln th nht ti R-ma (t
nm 61 n 63). Th Co-lo-x l bn phc ha
v tng hp thn khoa ca ngi v Th -phs s khai trin thm cho ng mc: t tng T.
Tng vn cao hn v nhn xa hn, t ra
ngha bao la ph th ca Thnh gi v ca
vic Tn vinh c Ki-t, by t ra nhng
lin quan tt cng ca Huyn nhim cu thot
trong Gio Hi. l l do gii thch v sao
tng hp mi ny ca gio l T. Phao-l
thay th vn v vin nh. Gi thuyt bin son
Th Co-lo-x trong khi b t ti X-sa-r (t
nm 58 n 60) cng vo khung cnh lch s
tng t nh th. ng khc cuc khng hong
Ga-lt li t cho ta thy vic chuyn ha t
tng c th thc hin kh sm kia.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

b) Trong s cc ngi ch trng chnh T.


Phao-l vit Th ny, nhiu ngi t Th
Co-lo-x cng vi Th Phi-l-mn v Th Philp, khng phi vo cui, nhng vo chnh trung
tm hot ng truyn gio v th tn ca T.
Phao-l, gia cc Th vit vo k lu tr lu
di ti -ph-s (t nm 54 n 57), v trong
thi k y, ta c th gi thit l ngi c b t
(v cc ni kh khn ca T. Phao-l thnh
ny, x. 1C 15,32; 2C 8-10). Nh th th gii
thch c nhng mi lin lc gn gi v lin l
gia T. Tng vi cc Gio on min y,
nhng li khng tn trng khong thi gian cn
thit son Th Co-lo-x v b buc phi li
Th -ph-s li, v trong trng hp ny
thng coi l Th -ph-s khng phi do T.
Phao-l vit.
c) u mt kia, c nhng ngi ch trng
l tnh hnh Gio Hi, ni dung v hnh thc l
Th i ta phi coi Th Co-lo-x l mt bn
vn i din cho th h sau cc T. Tng .
Nhng lo lng v cnh chung m dn v
ng trc nhng tn cng u tin ca thuyt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng o, Gio Hi ni ti quyn bnh cc T.


Tng , bng cch hp thc ha s v v li
ging ng -pa-pha nhn danh T. Phao-l.
ng thi l Th s t cho ta tm thc cao
trng ca ng i vi ki-t hu vo thi cui
th k th nht (x. 2P 3,15-16).
Gi tr Th
Tuy kin c th khc nhau v ngy thng v
tc gi l Th, nhng li gp nhau nhn nhn
l Th Co-lo-x cn bn ni tip s ip T.
Phao-l trnh by trong nhng hon cnh
khc: chng ta c y trn vin mn trong
c Ki-t. Ngi l tt c cho chng ta c nn
cng chnh (Ga-lt v R-ma), l tt c ch s
mnh chng ta, cho ci cht v s sng chng
ta (Co-lo-x). Coi chng, ch quay v vi
nhng chi tit L Lut Mi-sen, v nh th l
tr li vi ch n l khi trc (Ga)! t, ng
c th phng quyn nng no bn cnh, bn
trn hay bn di quyn ti thng ca c
Ki-t: v nh th l quay v lm n l (Co)!
Cng mt bi ca tng s t do ca ki-t hu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c xng ln. Cng bt buc phi ni n


php thnh ty nh l bin c khng th phn
hi, rt chng ta khi mi hnh thc cng
chnh (Ga, Rm) v khi mi quyn hnh khc
vi quyn hnh ca c Ki-t (Co). V xem ra
t ngn ng trc kia in du vt thi gian v s
trng ch Cha n, nay chuyn sang ngn
ng b chi phi bi khng gian v vic tn vinh
c Ki-t l u v tr, nhng trc sau cng
u c cng b cng mt iu: l c Kit cht v phc sinh dt khot hn mt
ln; v cng dt khot hn mt ln chng ta
c kt hip vi c Ki-t. i sng chng ta
lin kt vi i sng ca Ngi, nn c
ng n mt cch oanh lit ngay tn "chn
thin cung", ni cc quyn nng c th e da
n gii phng chng ta. Khng phi ni th
xui gic chng ta thot ly, trn lnh trch
nhim, nhng chnh l dn chng ta vo
cuc sng chnh tng trung thc, nh phn cui
Th chng minh iu y.
Thot nhn, khng c chi xa vi chng ta cho
bng my li m ch v quyn nng thin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gii, l cc thin thn v nng lc iu khin s


xoay vn cc tinh t v cc din tin ca s kip
ngi trn. Khng c chi k cc cho bng
nhng truyn dy v n thc ung hay
nhng thc hnh l nghi m ki-t hu Co-lo-x
b cm d tun theo. Nhng nu ta bit lng
nghe phn no nhng cu hi v hiu cho
thm su li gii p ca T. Tng , ta mi
hiu c nh hng ca l Th ny. Cc
quyn nng hin gi thay hnh i tn,
nhng cch ta c gng ly lng hay thot
ly nhng quyn nng y, khng cn y ht nh
xa na, th nhng ngi Co-lo-x l anh em
vi chng ta. Con ngi thuc th k 20, c con
ngi ki-t hu, hin nay cm thy ni kh
khn tng t. y l kh t bit mnh c trch
nhim. H cm thy mnh nh ci tr chi b
chi phi do cc nng lc ang li ko a cu
theo tin ha khng th phn hi. n cu
khng cn th do nguyn c nhn tun hnh
mt l lut hay mt lun l m ngi ta thng
t khc, nhng ti vic thot ly khi con
trn tha ha ti nguy ang sit cht ly chng ta

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hin gi! C i vi chng ta cng t vn


quyt nh v mi tng quan gia c Ki-t
v v tr: c th c lin lc gia cc iu ta
thong nhn thy v v tr v Tin Mng
c rao ging v n nhn hay chng?

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 1 & 2 Gi Tn Hu Th-salo-nch c Ki-t Ti Lm Vinh Hin


Thnh Th-sa-lo-nch v vic sng lp
Gio on
Chnh vo nm 50, trong cuc hnh trnh
truyn gio th hai, T. Phao-l ti Th-sa-lnch, l Th tnh ma-k-oan thuc quc
R-ma. y l th x u tin T. Phao-l bc
chn vo ti chu u. Thnh ny sng lp vo
th k th 4 trc Cng nguyn v mau kp
tr nn quan trng. Nh v tr a l y vnh
Thc-mai-c m thnh ny tr nn ca bin
chc chn. V trn ng Via Egnatia ni
bin -gi vi bin A-i-a-tch, nn l ni
thng qu v l ni tiu th t nhin cho mt
cnh ng giu c v cho c ni x. B Ma-koan ri quc R-ma h, thnh ny
ng vai tr chnh tr trng yu, nht l k khi
lon nm 149 trc Cng nguyn, thot ch
thc dn R-ma ngy cng tr nn nng n. Sau
t lu, Ma-k-oan thnh mt tnh R-ma v
Th-sa-lo-nch l thnh ng dn c hn ht

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c chn lm th . Nm 42 trc Cng


nguyn, thnh c hng qui ch th x t do,
v chnh quyn R-ma t mt quan tng ti
y. Thnh pht trin thm, m rng cc
thit b trn ca bin. Thi k T. Phao-l vo
, thnh tr nn th x thng mi phn
vinh, c nhiu ngoi kiu sng y v trong
s ny, c mt on kiu dn Do-thi quan
trng.
Theo sch Cng v, ta bit rng: T. Phao-l
t thnh Phi-lp ti , v i theo ngi c ng
Si-la v ng Ti-m-thu (Cv 17,1-10). Thi
gian ngi lu tr ti Th-sa-lo-nch c l khng
qu vn vi nh sch Cng v xem ra gi cho
ta hiu (ba ngy hu l Cv 17,2). V ngi c
th gi lm mt ngh (1Th 2,9), nhn
nhiu ln tip t ca ngi Phi-lp (Ph 4,16)
v em cc ngi Do-thi, k tn tng v nht
l dn ngoi vng theo Tin Mng (x. 1Th 1,9).
Nhng cng vic ngi lm b gin on mt
cch tn khc do phn ng ca on kiu dn
Do-thi bt p ngi phi try i vi vng. V
nhng ngi Do-thi gy ri lon, co my

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nh ging thuyt l hnh ng tri sc ch


hong v li ko my ngi ki-t hu ra
trc quan ta (Cv 17,5-9). Cc anh em ti
Th-sa-lo-nch liu cho my v tha sai ban
m try sang thnh B-r, l ni cc ngi
Do-thi ti Th-sa-lo-nch li n chng i
li rao ging ca T. Phao-l.
Th l T. Tng b mt cng ng va mi
thnh hnh. Nn ta hiu v sao ngi lo u v cc
ngi ki-t hu tn tng y, nay b l loi mt
mnh trong cn bt b. cng l l do gii
thch v sao khi ni vi tn v ngi Do-thi,
ngi dng ging hung hng kch lit (1Th 2,1516).
Th Th-sa-lo-nch th nht
iu khin c gi lu trc tin trong Th
1 Th-sa-lo-nch, l ging iu khc xa my
Th khc ca T. Phao-l. T. Tng khng
bn tm v vn gio l no quan trng. Ngi
mun trc tin by t nhng tm tnh su m
lin kt ngi vi mt cng ng ngi va mi
lp xong v la b c t lu ri. Sau mt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

lc u lo, T. Phao-l ang vui mng h hi v


nhng tin mng nhn c. Vui v thy Gio
on tr ta chiu c tin s sinh, nn ngi din
t nim vui y trong li t n tht di (c. 2-10
ch. 1 l cu duy nht ko di). Ngi khng cn
iu chnh nhng sai lm; v ngi bit l anh em
ti Th-sa-lo-nch ang trong ng chnh,
chng li vi th thch gian nan. iu duy nht
ngi khuyn nh h l kin tm bn ch theo
con ng y v cng tin b thm. hn, T.
Phao-l st rut mun tr li vi ngi Th-salo-nch, hu b tc thm nhng g cn thiu ni
c tin trong h (3,10), nhng ngi khng lo
lng, v h trung thnh, h bit t nay mnh
phi sng lm sao, gn nh ngi khng cn
nhc li cho h na (4,9; 5,1). Sng trong nim
hi vng nhc ti nhiu ln (1,10; 2,19; 4,16), hi
vng c Ki-t sp ti lm vinh hin, Gio
on Th-sa-lo-nch l mt bng chng cho
thy rng d gp mi th tr lc, Tin Mng vn
lun lun tip tc cng trnh tin ti.
S vui mng, nim tin cy v lng st sng
, T. Phao-l din t trong li vn gin d v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trc tip. V th Th 1 Th-sa-lo-nch l nh s


ip sn n v thn tnh mt ngi cha gi
cho con ci (x. 2,11-12), bit r con ci cn
vt ln trn nhng kh khn no. Vo lc bnh
minh lch s Gio Hi, ta c cng vi Th
ny sng li nim hng hi ca cuc u tranh
tin khi v ngn la nhit thnh ca nhng
cuc chin thng u tin. ta gp thy ni y
lng qung i quen nh du nhng cuc bt
b u thi danh.
Ngy thng
Thc th, Th 1 Th-sa-lo-nch khng nhng
l bc u tin ca T. Phao-l, li cng l bn
vn c nht trong Tn c. Hn l T. Tng
gi i vo u nm 51 (hai mi nm sau
khi Cha Gi-su qua i), t lu sau khi ngi ti
Co-rin-t, l ni ng Ti-m-thu t Th-sa-lonch n em nhng tin mng cho ngi. Hn l
vo lc , cc tp truyn Phc m thnh
hnh, nhng cha bin son my cun Phc m
nh chng ta hin c by gi. C nhng bn
vn khc trong Tn c k li cho ta nhng tp

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

truyn c knh hn, nhng v phng din vn


chng, th Th 1 Th-sa-lo-nch l bt tch u
tin ca Ki-t gio.
Th Th-sa-lo-nch th hai
kin ph thng cng nhn 2 Th-sa-lo-nch
l Th T. Tng gi t lu sau Th th nht.
Tuy nhin d hai Th mang cng mt ch k
v Gio Hi c thi cng nhn l Th ca T.
Phao-l Tng , nhng c my vn t ra
lin quan ti tnh chnh tng ca Th 2 Th-salo-nch. S kin c mi danh t ni Th th
hai ngi ta khng gp li ni no khc trong
cc bn vn T. Phao-l khng phi l mt vn
quan trng, v Th 1 Th-sa-lo-nch cn c
nhiu hn nhng danh t nh th. S kin trong
Th th hai mt t danh t c ngha khng ph
hp vi ngha ta gp thy ni cc Th khc
ca T. Phao-l, cng khng phi l y
khng nhn nhn T. Phao-l vit Th ny.
Nhng nu so snh cn thn hai Th, ta s i
ti hai nhn xt quan trng hn sau ny:

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

1. Nhng tng ng vn chng gia hai


Th tht l c sc. C nhng kiu ni hay l
trn c nhng cu trong 2 Th-sa-lo-nch hnh
nh ly li t Th th nht, v c ng nh
vy trong ba chng ca Th th hai, nhng
phi tr li gio hun ring 2Th 2,1-12. Mun
nhn nh iu y, ta c th xp song song my
bn vn sau ny:
1Th 1,2-3 v 2 Th 1,3
1Th2,12 v 2Th 1,5
1Th 3,13 v 2Th 1,7
1Th 3,11-13 v 2Th 2,16-17
1Th 2,9 v 2Th 3,8
1Th 5,23 v 2Th 3,16
1Th 5,28 v 2Th 3,18
Ngi ta thng c gii thch c tnh song
song ny l do tc gi c hai Th trong thi
hn tht vn nn mi c s c gng ging nhau
cht ch nh vy. Nhng nu thi hn gia vic
gi hai Th qu vn nh vy, th cn gi thit
s t ngt chuyn ha tnh hnh ti Th-sa-lonch, m trong Th th nht khng c g cho ta

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thy trc iu ny. Nn vn cn kh gii thch


v sao, ni vi cng mt nhm ngi trong
khong my tun l, m T. Tng li t ging
tha thit v cm ng trong Th 1 Th-sa-lonch chuyn sang ging ni long trng v vn
th cng phu khin ngi c Th th hai phi
ngc nhin.
2. Gio hun trong 2 Th-sa-lo-nch lin quan
ti nhng bin c ngy tn th (x. mc tip
theo) khng qui chiu vo iu vit trong
1Th 5,1-6 v vic Ngy ca Cha n bt ng.
S kin y cng k l hn na, v 1 Th-sa-lonch dy rng: s t s bnh an b ngoi chuyn
sang nt, khng c thi k qu , cn Th
th hai li m t cc giai on k tip nhau
trong lch s loi ngi, trc khi mc khi s
vinh quang c Ki-t. C th p li rng li
vn khi huyn vn quen xen ln ti bin c
bt ng vi ti cc du ch tin bo, nh ta
thy trong chnh bn vn Tin Mng (x. Mc 13
v ss). Tuy nhin, d T. Phao-l nhn dp
ban gio hun v ngy tn th (1Th 4,13-5,3;
1C 15,20-24), nhng ngi khng ni chi v thi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

k chi o v vic xut hin ca mt tn phn


ki-t. R rng l vit Th th hai ct yu
trnh by chuyn phim khi huyn y (2Th 2,112). Nu cn xc nh hay iu chnh mt gio
hun ban khi trc, th sao li trnh by nh
th nhc sung li iu gio hun thnh vn hay
truyn khu nhn mnh vo vic Ngy ca
Cha n bt ng "nh k trm ban m"?
Vy vn vn cn t ra v hn l khng
c tm quan trng ch yu, v tp truyn c
khng lu ti cht no. Chc chn 2 Th-salo-nch p ng tnh hnh xc nh ca nhng
cng ng ki-t hu lo u v khng thy
Ngy ca Cha n mau nh ngi ta tng.
Rt c th l mt nh vn ki-t gio, mt ngi
ph trch mt cng ng, hiu su xa gio hun
ca T. Phao-l, tng mnh c nhim v nh
T. Tng bo tr, iu chnh li gii thch
sai lc v nguy him v i trng c Ki-t ti
lm. Nh vy s gii thch n tha c ngun
gc nhng im kh khn v s n khp vi
nhau nh ghi ch trn ny. Phng thc y
khng phi do tinh thn ngy to, nh quan

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nim kim thi chng ta v vn chng c th


lm cho ngi ta ngh th. V vn chng Dothi gio v Ki-t gio thng dng phng
thc y xc nh hay l o su mt gio
hun c truyn. D sao, 2 Th-sa-lo-nch
ng vai tr quan trng lch s Gio Hi, v
mc du c nhng m ch khi huyn ti ngha,
nhng Th ny chn ng mi hnh thc
thot ly trn trnh trch nhim, xa ci thc ti
ca cuc u tranh m ki-t hu phi ng
u gia th gian v nhc cho mi ngi nh
rng nim hi vng ki-t hu khng th no tch
ri vi s tnh thc hng ngy.
Kinh nghim tha sai ca T. Phao-l
1 Th-sa-lo-nch, nht l trong ba chng
u, T. Phao-l dng th hin ti, nhng vn
lin l quay v qu kh. Ni mi khc quanh
bn vn ngi, ta u gp nhng ng t nh
"nh" hoc "bit" theo ngha l "n li vic n
vic kia" (1,3.4.5; 2,1.2.5.9.11; 3,3.4.6; 4,2;
5,2). Chnh v nhng tng quan hin thi gia
T. Tng vi nhng k ngi vit Th cho ch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c ngha cn c trn nhng g i bn tng


chung sng my thng trc y. Nhng tng
quan y n r su vo kinh nghim chung cho
T. Phao-l v cc anh em, t ngy pht sinh
cng ng ki-t hu nh v tha sai cng b
Tin Mng. Chnh nh vic nhc li qu kh
ny, m hin nay ta c c mt bng chng rt
l qu gi, v c l khng bao gi T. Phao-l
trao nhng li tm s tuyt vi qu bu v hon
ton c nhn lin h ti nhm ngi u tin
chp nhn tin vo c Ki-t T nn Phc Sinh.
Nh nghe loan bo Tin Mng, ngi Th-salo-nch thay i i sng; v t y h mong
ch c Gi-su n, mong ch Cha Con
c Cha Cha Phc sinh t trong ci cht. Bi
th T. Phao-l c th t n v nim tin, lng yu
mn v s kin tm bn ch ca h (1,3). Vic
i i trit ny trc tin xut pht t cng
mt sng kin ca Cha Cha, t cng mt lng
yu thng la chn lm cho dn I-ra-en
thnh dn u tuyn (1,4; 2,12). V T. Phao-l
bit r ngi khng th gn vic n nn tr li y
cho li ni phm nhn ca ngi. ng khc,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngi khng tm thnh tu c nhn, khng


mun p lng ngi th (2,3). Thc s, li
ngi chnh l Li Thin Cha v l chnh
Quyn nng Thin Cha mun lm cho
nhng ngi Hi-lp y c kh nng "b t thn
phng th Thin Cha hng sng v chn
tht" (1,9). Vy li y u c phi l bi ging
do mt ngi phm c iu chi ni v Thin
Cha. Nhng chnh l Li Thin Cha, l
vic Thin Cha can thip nh Thnh Linh ca
ngi, gip cc ngi nghe T. Tng rao
ging. V lng tin ca cc tn t ra hiu nng
ca vic can thip ny (2,13).
Li y, T. Phao-l cng gi l Phc m (v
Cha Cha) (2,4.9). Tht th, danh t ny khng
ch iu chi khc, nhng chnh l s ip ca T.
Tng , l Tin Mng chy kp thnh nhn s
nhc li cho ngi Co-rin-t (1C 15,1tt) v c
l 1Th 2,9-10 l nh thc cu tro hn ht. Khi
cng b vic Phc sinh ca c Gi-su, T.
Tng tr nn cng tc vin Thin Cha
(3,2), v nh Thnh Linh, Thin Cha tc ng
mnh m trong chnh li cng b y (1,5).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l cch T. Phao-l t gii thch mt bin c ht


sc l lng nh vic n nhn Li Cha "trong
nim vui Thnh Linh" (1,6), gia bao gian nan
th thch v nhng cn bch hi do lng tin
vo Cha Gi-su vn li ko theo (2,14). V tc
ng y khng nguyn hn ch vo vic pht
sinh cng ng tn hu m thi; v ngay gia
mi gian nan th thch khng h thiu i vi
cc ngi mi tin theo Cha Ki-t ny, ting
gi vn khng ngng vang ln, ku mi h
tin su vo nim tin hot ng hn, vo tnh
yu mn bit tn hin hn, vo lng trng cy
khng h nao nng bao gi.
Th ngha l g, nu khng phi l Quyn
nng Thin Cha, ng lm cho c Gi-su
phc sinh, t y vn tc ng trong li ging
ca T. Tng ? Vic Phc sinh ca c Gisu khng phi ch l ni dung mt cu ni trao
cho lng xc tn v ti hng bin ca v tha sai
nhn ly lm ca mnh. iu qu quyt trong
vic cng b - tc Quyn nng Thin Cha ton
thng s cht lm cho sng - t by ra trong
chnh vic bin ha nhng k th thn thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng ti t Cha Tri hng sng. Hn na,


Quyn nng y cn th hin trong mnh h
chnh iu th hin trong c Gi-su. l
l do khin cho trong 1 Th-sa-lo-nch T. Phaol ht sc t do ni ln s hin ngang dn d,
nim mn nguyn su xa, lng xc tn vng
vng (x. 3,7). Ngi i xa ti mc coi s hin
hu ca cng ng Th-sa-lo-nch l nim hi
vng, hn hoan ca ngi, l s t ho hnh din
s nn phn thng ngi trc Tn Nhan Cha
Gi-su trong ngy Cha quang lm (x. 2,19).
Trong nhng dp khc, ngi s th nhn ngi
ch c mt mi t ho l Thp Gi Cha Gi-su
Ki-t hoc ni sung l chnh "c Gi-su Kit" (1C 5,7). Th m 1 Th-sa-lo-nch t ra cho
ta thy T. Phao-l, v hi vng, m ng ha
cng ng trong c Ki-t ang lm vic
vi bn thn c Ki-t. Cn vinh quang ngi
ang i t Vng quc tng lai (2,12), ngi
c tin hng ri; v khi kch khi nim
tin trong lng ngi th, Thin Cha dng
nh tn vinh cng tc vin Thin Cha:

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"Tht chnh anh em l vinh hin v nim hoan


lc chng ti" (2,20).
Vy trong hot ng tha sai, T. Phao-l th
nghim c tnh hin thi ca huyn nhim
c Ki-t T Nn Phc Sinh: v khng phi
nguyn l mt bin c thuc v qu kh m
thi. Cc cng ng ki-t hu v bn thn ngi
ng u vi cn th thch, xa l cn th
thch ca Cha Gi-su (1,6; 2,14). V chnh
trong lch s m s cht ang lm vic , ngi
thy vt ra s sng v vinh quang ca Cha
Phc sinh.
Gio hun cnh chung
A. Th th nht: Tuy ba chng u 1 Thsa-lo-nch nht l c nhc li qu kh v tuy
ging iu lm cho bn vn y, nh ta thy,
thnh mt l th ring, nhng ta cng gp y
mt gio hun theo kiu c bit v cnh
chung, tc l v nhng bin c ngy tn th,
Gio hun ny khng hn ch vo hun th
chnh xc 4,13-5,3, v hi vng c Ki-t ti
lm l mt iu xc tn g nhp cho c l Th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(x. 1,10; 2,19; 3,13) v l nn tng cho cch n


nt ngi ki-t hu: v ki-t hu l ngi
sng nim trng i y. Ngy ca Cha do Cu
c bo tin, tc l ngy Thin Cha s t t
mnh l thm phn k lnh v k d, T. Phao-l
hiu l Ngy ca c Ki-t, Ngy c Ki-t s
n trong vinh quang ca Ngi l Con c
Cha Cha, cho tn c cu thot v c nhn
phi dit vong. Ngy y, ki-t hu phi c
Cha thy h khng c g ng trch.
Hn na, ngi ta trng i ngy y trong
mt thi hn kh vn (4,15): chng ta, nhng
ngi cn sng, cn st li ti ngy Cha
quang lm. Th h ki-t hu u tin (v T.
Phao-l cng vi h) tng l Cha h gn ti
lm. Chnh nhn dp mt vn ring m T.
Tng phi xc nh t tng ngi. S phn
cc ki-t hu qua i trc khi c Ki-t ti
lm s th no? H khng c thy Cha ng
n vinh quang, th c thua thit hn cc ngi
ki-t hu cn sng chng? Ta thy l vn
ny phi t ra kh sm trong cc cng ng kit hu. S khng bit chc ng ngy c Ki-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t ti lm lm cho mi tn ng trc mi
nguy chnh mnh phi cht trc ngy by lu
trng i, T. Tng nh tan nhng mi lo s
ca cc ngi ngi vit Th cho (4,13-18).
Nim hi vng vn cn nguyn, v cn c trn
vic Phc sinh ca c Ki-t v trn Quyn
nng Thin Cha ng Phc sinh c Gisu. Mt ki-t hu khng phi l mt k cht
vnh vin. Cha Phc sinh s khng qun mt
ai trong nhng k thuc v Ngi v ht thy
mi ngi s thng phn vo Ngy i th v
vo s Vinh quang. Trc tin cc ki-t hu
qua i s sng li vo ng lc, ri cng vi
ki-t hu cn sng, h s i n Cha, li
vi ngi lun mi.
T. Phao-l gio hun nh vy qui chiu vo
mt li Cha phn (x. 4,15) v dng cc hnh
nh c truyn ca li vn khi huyn do-thi
(ting tng lnh thin thn v loa Thin Cha
loan tin iu Thin Cha quyt nh). S kin
giu ngha, y l T. Tng khng ngng li
xc nh v ngy gi, nhng ngi nhn mnh
v tnh t nhin ca ngy y s n nh k

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trm ban m. Khi ngi ta s tng mnh


c bnh yn, th chnh l lc iu tn
xung trn h (5,2-3). iu duy nht ki-t hu
phi chm lo l lun lun sn sng n nhn
Thy mnh, l khng ngng tnh thc.
B. Th th hai: Trong 2 Th-sa-lo-nch, mi
lu tm tc gi hon ton khc. Mt t ngi kit hu, v xc tn v vic c Ki-t sp quang
lm, nn sng dng nh Ngy ca Cha
y ri, thm ch h cn da vo uy tn mt
gio hun ca T. Tng m h hiu sai
(2Th2,1-2). Nhng phn t cng ng sng
bung tung (3,6), c l l b nhng g b
trong cuc sng hng ngy v b khng lao
ng (3,10-12). Nhng iu xc nh ch. 2 v
cc bin c phi i trc Ngy Cha n, chnh
l p ng tnh hnh y. Mc tiu l chn trc
mi li tin hng Ngy y mt cch sai lm,
v tn cng mi iu khng tng. Thc th,
c Ki-t phi n pht k khng tin v cho tn
hu thng phn vo s Vinh quang ca Ngi
(1,8-10). Nhng Ngi ch c th n sau mt
chui o ln nh cc bn vn khi huyn do-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thi vn lun lun qu quyt v hi tn th v


nh chnh c Gi-su loan bo, chiu theo
li Phc m tng thut (x. Mc 13 v ss). Ta c
th tm tt v din tin cc bin c nh th ny:
1. Sa-tan lm vic th gian ny. Nhng
cuc bt b ki-t hu phi chu l mt du ch
iu y v vic phn chia th gii thc hin
trc tin gia tn v k khng tin. Nhng
s khng tin ny s ngy cng tin trin, di tr
v bt cng lan trn. Nhng quyn hun d (o
tng) s l mi nguy t nht: ngi ta liu
mnh ly gi lm tht v ly bt cng lm cng
bnh.
2. Ri ti thi k chi o, khi vo lc n
nh, nhn vt tn l V o s t mnh ra: l
Phn ki-t, s l nh hin thn ca mi quyn
nng c thn. Cc du k php l n s lm,
cui cng s khin cho nhng k khng n
nhn tnh yu chn l phi sa vo lm lc
(2,10). N s kiu cng ti mc t coi mnh l
bn thn Thin Cha v chm ch ngi trong
n th!

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

S d tn v o y cha xut hin vo thi


k vit Th ny, chnh l v c mt ai v mt
ci g cn cm gi n (x. 2,6-7), m khng th
bit ng l li y c ch ai. Hn l ngi
nhn Th c coi l hiu li m ch y. D
sao, hin nhin l i vi tc gi, mt thi k
v nh - v lin h vi tr lc huyn b cn phn cch thi gian tc gi vit Th vi
thi gian tn V o s ng ng t quyn
lc sa-tan ca n.
3. Ch sau khi tn V o y xut hin, th
Cha mi t t mnh ra v s tiu dit tn th
nghch .
Vy cc ngi ti Th-sa-lo-nch tng l c
th sng nh Ngy ca Cha y ri, u
qun li gio hun ca T. Tng (2,3). H
lm lc v sng trong tnh trng khoan khoi
thnh thi v c li v b qua nhng cuc u
tranh v ri lon trong hi tn th. Trc cuc
ton thng sau cng ca c Ki-t, ta cn phi
tranh u cam go hn bi phn, nn s tnh
thc v tr phn bit cng cn hn bao gi ht.
hn Tin Mng ku gi ki-t hu thng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phn vo vinh quang ca c Ki-t (2,14),


nhng trc khi c vinh quang, phi chu bt
b v au kh (1,4-5) l nhng ci ngi ta ch
c th tri qua nh tn ti trong lng yu mn,
nim tin v s kin tm bn ch.
Vy s gn ngy tn th r rng l tng i
i vi Th 1 Th-sa-lo-nch. Cn i vi 2
Th-sa-lo-nch, th chnh v ngi ta ang sng
vo bui u thi khi huyn, nn cn chng li
s o ln vi vng i vi trt t hin hu
trong cng ng v trong x hi (khc t lao
ng). Cn xa trnh (3,6) nhng ngi mun
sng trong dng v mt cuc chin thng by
gi cha th hin v nu cn, th ct t mi
giao tip vi h (3,14). Chnh mn cht trong
v kch s bin ha tnh hnh, nhng ngi ta
cha ti mn p cht u. Ta thy 2 Th-sa-lonch l bn vn u tin gp nh th vn
m ki-t gio s t tri qua cc th h, bao lu
ki-t gio cn suy t v nim tin v lng trng
cy ca mnh trong khun kh hnh nh khi
huyn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

C hai Th Th-sa-lo-nch u l nhng bng


chng ct yu v Gio Hi c thi, v v lng
cy trng ca Gio Hi. S thiu qung din
di v tn l khng lm cho hai th y thnh
nhng bn vn hng nh u. V mc du tng
i n s, nhng chng nhc li tt c nhng
g l nim tin chung cho cc ki-t hu trong th
h u v l kinh nghim ca cc v tha sai
tin khi. l lng yu thng Thin Cha
ban n ku gi, ch quyn ti cao ca c Kit l ng ngi ta nhit lit mong Ngi ti
lm, tc ng trn y ca Thnh Linh trong li
cng b Tin Mng v trong i sng cc cng
ng, nim xc tn v vic phc sinh, s kin
tm bn ch khi phi gian nan bt b, tnh
huynh lm cho cc ki-t hu v cc cng
ng lin i vi nhau... C l no ki-t hu
khng kin l quay v vi ngun mch y? C
l no h khng lun lun tm thy y li
ku mi h sng ngay trong thi i mnh, cng
mt nim cy trng, sng mt cch nhit thnh
hng hi nh cc ki-t hu thu u?

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 1 & 2 Gi Ti-m-thu Th


Gi Ti-t c Ki-t Ch Chn Hi
Thnh
Trong b Th T. Phao-l, hai Th Ti-mthu v Th Ti-t lm thnh mt khi ng
nht c v phng din vn chng ln gio l.
ng khc, ng k Th Phi-l-mon, th ch c
my Th ny l gi cho nhng ngi ch
danh. T khi cc ng D. N. Bc-t v P. Antn, u th k 18, t tn cho l "Th mc v",
th tn y tr nn lu truyn, v nu r c
tnh ring my bn vn bao hm nht l cc ch
th gi cho nhng v "mc t" cc Gio on.
Cc ngi nhn Th
ng Ti-m-thu
V ng Ti-m-thu ta c nhng ti liu trc
tip do T. Lu-ca trong sch Cng v v do
chnh T. Phao-l.
Ln u tin T. Phao-l gp con ngi v sau
s tr nn "ph t" (Cv 19,22) tuyt vi cho

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngi, l Ly-tra, mt thnh thuc x Ly-cao-ni,


l thuc a R-ma, do vua u-gt-t lp
khong nm 6 trc Cng nguyn. ng Ti-mthu thuc thnh phn t sn trong th x. Thn
ph l ngi Hi-lp (Cv 16,1). Thi by gi
ngi ta gi l hi-lp i lp vi cc ngi
bn x ni ting th m Ly-cao-ni v khng c
danh ting g ng k. Ngi ta cng coi ng y
l ngi dn ngoi, v ng Ti-m-thu khng
chu ct b ngy th tm theo lut Do-thi. Thn
mu ng l b u-ni-k gc Do-thi theo Kit gio Cv 16,1) v c b tn l Li-a c c
tin "ngay thng" (2Tm 1,5) dy ng t nh
cho bit Thnh Kinh (2Tm 3,15).
Khi bt u lm vic vi T. Phao-l, ng Tim-thu cn tng i tr. Chng mi lm
nm sau, T. Tng cn c th vit th cho
ng rng: "Ch ngi no khinh con v cn
tr tui" (1Tm 4,12; x. 5,1; 2Tm 2,22). Dng v
nht nht v d dt (x. 1C 16,10; 2Tm 1,8), sc
khe mng gin, nn ng hay b yu. Ta bit li
T. Tng thn i trch ng v iu y: "Con
ng ung nguyn nc l thi, hy dng cht

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ru nho, v d dy con yu v v con thy


trong ngi mi mt" (1Tm 5,23). Mun cho
khi gp kh khn vi nhm Do-thi ha, T.
Phao-l lm php ct b cho ng (Cv 16,3). Ti
mt ngy thng ta khng bit r, ng Ti-mthu c on k lo t tay cho (1Tm 4,14;
2Tm 1,6).
Hot ng truyn gio ca mn in du
vt su xa ca hot ng truyn gio ng thy.
T. Phao-l thn thit gi ng l "ngi anh em
chng ta, cng tc vin Thin Cha trong vic
ging Tin Mng v c Ki-t" (1Th 3,2). Ngi
thng em ng i theo trong cc cuc hnh
trnh truyn gio (x. Cv 17,14-15; 18,5; 20,4;
2C 1,19). Ta gp ng Ti-m-thu bn cnh T.
Phao-l khi ngi vit Th 1 v 2 Th-sa-lo-nch
(1Th 1,1; 2Th 1,1), Th 2 Co-rin-t (2C 1,1),
Th R-ma (Rm 16,21), Th Phi-lp (Ph 1,1),
Th Co-lo-x (Co 1,1), Th Phi-l-mon (Plm
1). T. Phao-l cng trao cho ng nhiu s mng
ring ti Ma-k-oan (x. Cv 19,22), c bit l
i vi ngi Th-sa-lo-nch lun lun vn lo
u v Ngy quang lm, hu "gip h vng bn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v pht trin nim tin" (1Th 3,2.6). Ngi cn sai


ng n vi ngi Co-rin-t, hu nhc li cho
h nh nhng qui tc v cch n nt trong
c Ki-t ng nh li ngi ging dy khp
ni, trong mi Gio on (1C 4,17; x. 16,10).
Nhng bng chng ta may mn c cc bn
vn Tn c cho ta bit ny gip ta on bit
s cng tc gia T. Phao-l v ng Ti-m-thu
trong vic truyn gio rt l cht ch.
Tnh ngha thit T. Phao-l i vi ng Tim-thu tht l trung kin. Khi l hnh s ng
trc ca ngc vo cui i ngi, T. Phao-l
c ao gp li mt ln cht (2Tm 4,9-21) con
ngi ngi gi l "con tht ca cha trong c
tin" (1Tm 1,2).
ng Ti-t
Ta ch c t ti liu v ng Ti-t, v T. Lu-ca
khng nhc n tn ng bao gi trong sch
Cng v. ng sinh bi gia nh "Hi-lp", tc l
ngoi gio (Ga 2,3). Ri n nn tr li hn l
nh chnh T. Phao-l (x. Tt 1,4), c ngi em
theo i Hi ngh Gi-ru-sa-lem (Ga 2,1-3). Ngi
khng bt ng chu php ct b (x. Ga 2,3) nh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trng hp ng Ti-m-thu. Hnh ng ca


ng quyt lit trong vic dn xp v Co-rint. ng xoay li tnh th, lm cho Gio on
ng h T. Phao-l (x. 2C 7,7) v bit cch lm
cho ngi Co-rin-t yu mn mnh. Khi vit th
cho h, T. Phao-l lm chng khen ng th ny:
"Anh k cho chng ti c bit: no anh
em khao kht mong ch, no anh em phn nn
hi hn, no anh em nhit thnh vi ti, khin
cho ti vui mng hn na... Nn anh cng c
cm tnh gp bi i vi anh em, khi nh rng
tt c anh em u vng li, run s xit
bao khi tip rc anh (2C 7,7.13.15).
T. Phao-l qu trng ti nng v lng yu mn
ca ng, v y cho ng hon thnh vic t
chc cc cng on ki-t hu ti C-r-ta (Tt
1,5). Theo 2 Tm 4,10 c l ng vi T.
Phao-l mt thi gian ti R-ma, khi ngi b t
ln th hai, ri ng try i x an-mt.
Ngy thng v ni bin son
Th Ti-m-thu th hai

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Chng ti bt u bng Th Ti-m-thu th


hai c l l hay nht. Xem ra y l l Th mc
v sau cng. V trong T. Phao-l vit rng:
"Cha chy ua ti cui ng" (4,7). Nn c
l l vit ngay trc khi T. Phao-l qua i.
Phi chng ta c th em s kin y vo dng
lch s, m xc nh ngy thng T. Phao-l t
o? Ngi ta ngh hai gii php:
- Mt l nhn cc Th mc v chnh tng l
ca T. Phao-l v do gi thit ngi b giam
ln na ( t ln th hai). Ngi b bt vo thi
bch hi ca vua N-rn (khong gia nm 64
v thng su nm 68), ri t o vo thi k y,
c l l nm 67 (x. bng chng ng usb
Lch s Gio Hi II, XXV, 5). Vy c l l bin
son Th 2 Ti-m-thu vo ngy thng .
- Hai l khng nhn ton th cc Th mc v
l ca T. Phao-l v cho l bin son vo
thi k tr hn nhiu, khong cui th k th
nht hay u th k th hai.
Nguyn phn tch bn vn, th khng th
quyt chc ng no trng. Nn d theo ch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trng no, s khn ngoan cng i phi coi l


c l nh vy thi.
y l nhng nguyn t ca vn : Th 2
Ti-m-thu xem nh bin son ti Ro-ma
(1,17), trong thi b t c bit nghim khc. T.
Phao-l "phi mang xing xch nh mt tn
gian c" (2,9); ngi coi vic b t ny c tnh
cch nhc: hai ln ngi xin ng Ti-m-thu
ng xu h v ngi (1,8.12), nhng nn bt
chc anh O-n-si-ph khng xu h v ngi
b xing xch (1,16), li cn "st sng" kim tm
v gp thy ngi ti th R-ma. ng khc
T. Tng khng o tng v kt cuc v n
ngi. Ngi bit gi ngi khi hnh gn n,
bit ngi c hin dng lm l qun (4,6).
Ngi t cm thy c n mt cch gh s: anh
-mt "v yu thch th gian" nn b ngi,
anh K-sen th i Ga-lt, anh Ti-t li i anmt (4,10). Ch c mt mnh anh Lu-ca li vi
ngi. Ngi xin ng Ti-m-thu mau mau v vi
ngi (4,9), trc ma ng (4,21).
y l T. Phao-l b t ti R-ma (c cho l
b t ln th nht) vo khong nm 61-63, theo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sch Cng v 28,30. Nhng cc hon cnh ln


b t th nht ny khng n khp vi Th 2 Tim-thu. V khi y T. Phao-l ti mt nh t
ngi thu v c t do tip nhng k n
gp ngi. Vy hoc phi chp nhn l c ln b
t th hai trong ngi bin son Th ny
v sch Cng v khng cp ti, hoc ph
nhn cc s kin lch s trong Th v coi l
khng phi do T. Phao-l vit Th ny.
Cn mt du ch khc na. T. Phao-l xin
ng Ti-m-thu em v cho ngi chic o
chong ngi li Tr-t ti nh ng Ccp, cng nh my cun sch, nht l sch giy
da (4,13). Nhng khng th ng nht ha cuc
lu tr ny Tr-t vi cuc lu tr T. Lu-ca
cp n Cv 20,5. V theo Cv 28,30, th
cuc lu tr ny xy ra nm nm trc khi kt
thc ln b t (th nht). Khng th gi thit l
T. Phao-l li o chong ma ng trong
vng nm nm ti nh ng bn Cc-p.
Mt ghi ch cui cng na l T. Phao-l k
nhn ngi anh Tr-phim au m li Mil (4,20). S kin ny khng n khp vi s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

kin Cv 21,29, v y ta thy anh Tr-phim


mnh khe, i ra ph ti Gi-ru-sa-lem vi T.
Phao-l, trc khi ngi b t ln th nht.
V nhng l do trn, ta khng th ln cuc
lu tr ca T. Phao-lo ti R-ma chiu theo
2Tm vi cuc lu tr T. Lu-ca cp ti Cv
28,30. Bi mt s ngi ch trng gi
thuyt T. Phao-l b t ln th hai ti R-ma.
Th Ti-m-thu th nht v Th Ti-t
Hai Th ny dng mt s dng ng v bn
mt s vn nh Th Ti-m-thu th hai. nn
phi thuc v mt thi k nh nhau. Cc s
kin c th gip xc nh hn v thi gian, tht
l mong manh. Ch c th ni rng bin son
hai Th y khng phi trc hoc trong cuc
hnh trnh truyn gio th ba, cng khng phi
sau Th Ti-m-thu th hai.
Theo 1Tm 1,3, T. Phao-l try i Ma-k-oan
v ng Ti-m-thu li -ph-s iu
khin cng on. Khng th chp nhn l cuc
lu tr ca ng Ti-m-thu ti -ph-s ny
xy ra trong cuc hnh trnh truyn gio "th
ba", v trong sut thi k , ng vn lin bn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cnh T. Phao-l. ng khc, nhng lm lc


lan vo trong cng on v T. Phao-l ni
trc trong bi ging t bit ban k lo (Cv
20,29) khin ta gi thit l Gio on -ph-s
c thit lp trc mt thi gian ri.
Nn ta li phi t mt trong hai gi thuyt ny:
hoc ph nhn s tnh ca my s kin trn,
hoc gi thit l T. Phao-l, sau ln b t ti Rma chm dt vo nm 63, tip tc cng trnh
truyn gio v bin son Th ny sau nm 63
v trc Th Ti-m-thu th hai.
Ta cng c th theo gi thuyt y i vi Th
Ti-t. Theo Tt 1,5, T. Phao-l ng Ti-t
li C-r-ta, hu t chc cho xong Gio on
ngi sng lp ti . Ngi vit th cho ng
trong mt cuc hnh trnh (Tt 3,12) v bo ng
n vi ngi ti Ni-c-po-li ngh ng. Nu
cc s kin ny ng s tht, th hot ng
truyn gio phi xy ra vo nhng nm sau khi
T. Phao-l c tha v, khong nm 63-67.
Ni dung
Cc Th Mc v v Gio l T. Phaol

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thng ngi ta khng t vn v tnh


ng nht ca cc Th Mc v. Nhng v mi
tng quan gia thn hc cc Th Mc v v
Gio l ca T. Phao-l, th li khc. Khi so snh
hai ng vi nhau, ta nhn thy nhng tng
ng r rt cng nh nhng d bit ng k v
chnh li gii thch s kin ny li gy nn
nhng kin hon ton i lp vi nhau.
Nhng tng ng
C th ni rng "trong bt tch khng thuc
v T. Phao-l khng ni no li thy gio l T.
Phao-l xut hin r rng nh trong cc Th
Mc v". M thc s ta gp li trong cc Th
ny nhiu li xc quyt quan trng ca T. Phaol: no lng thng xt Thin Cha t hin
ni c Gi-su Ki-t l ng n cu chuc
ti nhn (1Tm 1,12-17); no con ngi c
cu do n hu nhng khng (Tt 3,7) v nh c
tin (1Tm 1,16; 2Tm 3,15); no khng th nh
cc vic lm nn cng chnh (Tt 3,5; 2Tm
1,9); no n cu loi ngi th hin ng
theo qui hoch mun i ca Thin Cha (tc
"huyn nhim" by gi c by t ra 1Tm

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

3,16). Ngoi ra, cn phi thm no cc li


khuyn nh ni vi n l (1Tm 6,1-2) v lin
quan ti thi phi theo i vi nhng k cm
quyn (1Tm 2,1; 3,1); no nhn mnh l cc
au kh T. Tng c ch li cho tn hu (2Tm
2,10); no nhc li cc tm tnh ca T. Tng
(v d nh lng khim tn: 1Tm 1,12-14, hay l
tnh yu i vi ng Ti-m-thu: 1Tm 1,2.18;
5,23; 2Tm 1,2; 1,4; 4,9.21; v.v.); no s t nh
cn phi t ra i vi nhng ai lm lc (2Tm
2,25). Bng lit k cc im tng ng trn
y cng di, khin ta phi cng nhn (t
na) l cc Th Mc v c bin son
trong mi trng thuc nh hng T. Phao-l.
Nhng d bit
Tuy nhin, nhng d bit gia thn hc v cc
Th Mc v vi Gio l T. Phao-l cng c
tht, khng km chi nhng tng ng. Tuy c
gp thy trong cc Th Mc v nhng li quan
trng T. Phao-l qu quyt v n cu , nhng
thng li din ra bng t ng khc. c tin,
thay v xt trc tin l mi lin kt tn vi
c Ki-t, th li coi l vic chp nhn v trung

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

thnh vi gio l c nh ri (1Tm 4,1;


6,21), vi gio l lnh mnh" (1Tm 1,10; 2Tm
4,3) hay l vi "ca gi" lu truyn cho cc
ngi nh ng Ti-m-thu (1Tm 6,20; x. 2Tm
2,2). Ngi ta k nhn l cc Th ny nhn
mnh ti cc "vic lnh" (1Tm 2,10; 5,10.25;
v.v.) v c mt quan nim lun l gi l "trng
gi" i lp vi cc i hi trit hn trong
cc Th ln ca T. Phao-l: "a v ct yu ca
c tin hnh nh by gi dnh cho "lng o",
"lng sng hiu", l mt danh t thy lin l
nhc i nhc li trong cc Th Mc v, nhng
li hon ton xa l vi t ng T. Phao-l quen
dng". Lng yu mn cng hng ti ch tr
nn mt nhn c gia bao nhn c khc, thay
v l chnh nhn c ch huy mi nhn c
(1Tm 4,12). Cn Thnh Linh, th ch nhc ti
mt cch ph thuc m thi v n thnh cng
ch xt theo mt vin nh c phn hn ch (Tt
2,11-12). Sau ht, ngi ta nhn thy s gim
st trong vic ch i cnh chung, v nhn
mnh ti s cn thit ca i sng o c hin
thi (Tt 2,11-14). Mi nt chng minh l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngi ta ti mt thi k tr hn, khng cn


phi l lc t nn tng c tin, nhng l lc
cn phi lo cng c v t chc Gio Hi ng
trc nguy c ca nhiu b ri.
T chc Gio Hi
Vo lc phn ng cc T. Tng qua
i, thy nhn mnh ti trch nhim ngi ch
huy cc Gio on, tc l gim qun v k lo
(hay trng lo). V phng din ny, tnh
trng do cc Th Mc v phn nh l tnh trng
cui th k th nht: y cha phi l t
chc gim mc theo li qun ch, nh mi sau
ny, v gim qun v k lo trong thc hnh
th hin cc chc nng nh gim mc (x. 1Tm
3,1). C hai ng u c trch nhim trung tn
thng truyn gio hun mnh lnh nhn v
phi nu gng sng thnh thin km thm vo
li ging thuyt (1Tm 3,1-7; Tt 1,5-9). Cc v
y phi lo cng c tn trong c tin, ng
u vi cc tuyn truyn ca nhng gio s lm
lc. Cn nhng t vin, h cng phi nu gng
sng thnh thin (1Tm 3,8-13) v ph trch
cch ring vic phc v cc ngi yu au v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ngho kh. iu ng lu tm l nhng tha


tc v ngn s hay on sng b cho xung
hng nh, c l l do nhng ri lon ging nh
ta thy xy ra trong Gio on Co-rin-t. Xt
chung th cc tha tc v cha thy phn nh
gii hn r rng; ch l bt u mt tro lu
t chc m tp truyn sau ny s xc nh thm.
Cc b ri
Cc b ri m cc Th mc v lun lun
chng li v khin cho cn ni ti gio l trung
kin, ta ch thy nu ln mt cch tng qut,
nn khng th ng ha chng vi phi ng o
xc nh r rng thuc th k th hai. Cc gio
s lm lc dng nh hot ng ngay trong
lng Gio Hi, chu nh hng chnh yu bi
cc thuyt do-thi ha: l nhng ngi Dothi (Tt 1,10) mun lm gio s Lut php
(1Tm 1,7), m ra nhng cuc tranh lun v lut
php (Tt 3,9) v ni ti nhng thn thoi dothi (Tt 1,14), nhng chuyn hoang ng v
gia ph (1Tm 1,4). Nhng c th nhn ra trong
Gio hun ca h bt u cp ti thuyt nh
nguyn ca phi ng o: v d nh cm hn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhn v t nhiu king c khc v n (1Tm


4,3), mc du my king c ny c th pht
xut t cc mi trng do-thi. Li qu quyt
v vic Phc sinh xy ra ri (2Tm 2,18),
cng c th l gc t phi ng o. Cc b ri
ny i i vi s b tr v ng lun l (x.
nhiu bng lit k cc tnh m nt xu trong cc
Th mc v. Tuy nhin phi k nhn rng
nhng bng lit k y rt quen thuc trong gii
khc k: chng qua cc mi trng ca gii
Tn c c lin lc vi trit l khc k, i vo
cc Th mc v. V phng din ny ta thy
c bit r rng cc Th mc v chu nh
hng thuyt khc k)
Li tn dng trong cc Th mc v
Tuy nhin, nu ch tranh lun v ni dung cc
tc hiu gim mc hay k lo hoc v my b
ri cc Th mc v mun t co m thi, th
cha nu r gi tr thn hc ca cc Th ny.
Ta cn phi bit nghe thy vang di nhng
li tn dng trong phng t ca Gio Hi thi
c. Li tn dng y c bit r rng trong
nhng on thnh thi tin khi cn ghi li ni

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cc Th mc v (1Tm 2,5-6; v.v.), v c trong


nhiu on vn ca tng tnh cao c c Ki-t
v s nghip ca Ngi (1Tm 1,12-17).
Tnh chnh tng
Cc Gio on ki-t hu qu quyt cc Th
mc v thuc v qui in. Ngha l cng on
ki-t hu c Thn Linh c Gi-su hng
dn, nhn nhn li Thin Cha trong cc Th
ny. Nhng vn chnh tng vn cn b ng,
tc l c ng T. Phao-l bin son cc Th
y hay chng? Thc s nh chng ti chng
t trn ny, s d ngi ta phn vn nhiu
nh th v ngy thng bin son, chnh v ngy
thng lin kt vi vn chnh tng. C
nhiu l do khin ngi ta phi phn vn nh
vy.
Trc tin l nhng l chng ca khoa ph
bnh hnh thc. Theo mt s ngi cc l chng
rt c gi tr bnh vc tnh chnh tng. ng
C-l-men R-ma, T. Po-ly-cp Mc-na, T. Inha-xi- An-tiu-kia bit v trch dn cc
Th mc v. Nh th c ngha l tp truyn cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gio on R-ma, Mc-na v An-tiu-kia


coi cc Th ny thuc v qui in. Qui in
Mu-ra-to-ri, thit lp vo nm 180, sp cc Th
ny vo b vn th T. Phao-l. ng C-l-men
A-lc-xan-i trch dn hn bn mi ln, T. Ir-n minh nhin gn cho T. Phao-l nhng li
ngi trch dn trong cc Th mc v. Th ngha
l vo sau na th k th hai, ngi ta bit
v nhn nhn cc Th y l ca T. Phao-l v
thuc v qui in y nh mi Th khc vy.
Kt lun nh th c l hi vi. D sao l
chng rt ra t nhng tng ng gia cc Th
mc v vi cc Th T. I-nha-xi- v T. Po-lycp s bt quyt lit i nhiu, nu ta gi thit l
ht mi bn vn y u l thuc vo mt tp
truyn chung c trc cc Th mc v. Cn qui
in Mu-ra-to-ri, th ta c th em i lp vi
qui in Mc-xi- vo gia th k th 2, khng
chp nhn cc Th mc v vo qui in. Vn
hay rng b ri Mc-xi- b ton b Cu
Uc, nn khng a g cc Th mc v, bi cc
Th ny va lun phi vi cc b ri, va ca
tng Cu c.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Trn bnh din ph bnh ni dung, tnh trng


cng h nh vy. Trc ht y l vn
t ra do t ng khng ng nht. Trn tng s
902 ting dng trong cc Th mc v c 305
ting khng gp thy ni no khc trong vn
th ca T. Phao-l, v 175 ting khng gp thy
ni no khc trong Tn c. Nh vy l nhiu
lm. Tc l theo t l mt ln i vi 1,55 cu
trong cc Th mc v, cn trong 1C, th t l
mt ln i vi 5,33 cu v trong 2C l t l mt
ln i vi 3,66 cu. Vy nn kt lun th no?
Khng nn qu cao tm quan trng ca
nhng con s y. Trong cc ln t l , c ln
khng nhm ngha no c bit. V d my
ting thun tu ch l nhn dp nh d dy
(1Tm 5,23), b (2Tm 1,5), giy da (2Tm 4,13),
hoc cc thnh ng la-tinh nh sng cuc i
(1Tm 2,2), tn gian c (2Tm 2,9), m l do l
ti T. Phao-l sng R-ma. Cng cn nhc
n nhng ting Thnh Kinh Cc c dng
trong bn dch hy-lp v nhng ai lm quen
vi bn dch y u dng ti mt cch ht sc
t nhin.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l nhng ln t l khng c ngha c


bit. Nhng cc ln c ngha c bit th sao?
Chng c th do ti bn n hoc do tc gi.
ti bn n y th c bit: phi lm
sao iu khin Gio Hi l nh ca Thin
Cha. T. Phao-l cha bao gi xt ti theo
chiu kch bao la nh vy. Tnh trng mi i
dng ng mi. Ngi ta ghi ch l c 50 ln
t l lin quan ti gio l lm lc, 29 ln lin
quan ti cc t cch tha tc vin cng on, 61
ln lin quan ti cc vai tr v c tnh ca ng
Ti-m-thu v ng Ti-t, v 90 ln lin quan ti
vic t chc chung trong Gio Hi.
Tc gi cng vy, t thi cc Th ln ti nay
thay i ri. Mt t tng cng trng nh
ca T. Phao-l ng nhin l thot ra ngoi
vng cng ngc v con ngi tin ha, th
cng in du vt vo dng ng h dng. iu y
khng phi ring cho cc Th mc v, nhng
cn gp thy trong c tin trnh hnh thnh b
vn th ca T. Phao-l na. Ngay vic chng
minh Th 1 Th-sa-lo-nch v Th Co-lo-x

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

u do cng mt ngi vit Th 1 Co-rin-t,


khng phi d dng g.
ng khc, T. Phao-l gi i. Li vn tr
nn chm ri v t nht, a thin v dy lun l:
v trong 2Tm c ti 30 ng t mnh lnh cch!
T. Phao-l qun nhng ting ku dn dp
2C, nhng li n tung Ga. "y l mt T.
Phao-l c l dng li vn hin t v d di
ni vi mt ng Ti-m-thu gi to" (Loisy). V
mun r rng v th t, nn thch ting chuyn
mn t dng. Cuc tin ha v ngn ng nh
vy l ci bnh thng i vi mt vn s khi v
gi. Ta cng cch nhau v thi gian nh P-latng v Sch-pia.
Sau ht, ngi ta nu tm quan trng ca
th k trong vic bin son cc Th ny. ng
Gi-r-mi-t cho l l chng ny c gi tr c
bit. S cc t nhn chng cht ln nhau, s d
nhp v thiu nh sng trong cc nh t, s kh
vit theo k thut ngi xa, - i vi 2Tm th
phi lm vic nhiu ngy, - khin ta gi thit
l th k gp phn rt ln. Bn cnh nhng
on vn do chnh T. Phao-l c, v d nh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

2Tm 4,6-18, c l th k vit nhng khc


di cn c theo gio l ca T. Tng v
nhng ln u m o vi Thnh nhn. Cng
do sng kin ring ca th k xen vo trong
Th nhng on thnh thi nh 1Tm 1,17; 3,16;
6,15-16 v 2Tm 2,11-13 ly trong phng t.
Cn my im khc lin quan ti tnh chnh
tng, ta c th xt qua vn tt. Nh ta thy
trn ny, c nhng d bit quan trng gia cc
Th mc v v gio l T. Phao-l. Vy c th
coi l l chng quyt lit chng li tnh
chnh tng ca cc Th ny hay khng? C
ngi tng nh th. Nhng cng c th
nhn l T. Phao-l vit cc Th y khi v
gi, vo thi ngi phi ng u vi nhng
vn khc khng ging nh trong cc Th
bui u.
Ngi ta cn mun coi s kin cc Th ny
u tranh chng vi "phi ng o" (b ri ny
lm chng mt ngy bin son li li mi v
sau) l mt l chng, khng nhn l do T.
Phao-l vit. Nhng my b ri cc Th ny m
ch khng c nhng nt ring chnh xc ca

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phi ng o thuc th k th 2, m ch gm
my nt chung vi o Do-thi. Cc tro lu
cp n trong Th rt c th xut hin ngay
t khi T. Phao-l tng cn sng.
Cn vic t chc Gio Hi, c th l t
ti mc pht trin m cc Th khc ca T.
Phao-l cha bit n. Cc ch th lin quan ti
vic y rt c th l phn nh mi u t ca T.
Phao-l trc khi qua i. y cng vy,
khng th a ra l chng no quyt lit chng
li tnh chnh tng.
Chng ti cha ni ti s kh iu ha khun
kh lch s ta gp thy trong cc Th mc v
vi cc s kin do sch Cng v tng cung
cp. Thc ra, vic T. Phao-l b t "ln th hai"
l mt gi thuyt, nu ln vi mc tiu duy nht
l to nn mt khun kh lch s, trong i
sng T. Phao-l chiu theo cc Th mc v, c
th n khp vo. Ni th khng phi l khng
c vic b t ln th hai. V cui sch Cng v
k li chuyn b t ln th nht, khng tt nhin
hm l T. Tng khng cn sng na. Ta
thy l chng ny c phn kh hiu. Theo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nguyn tc, l ra l chng ny phi khin cn


cn nghing v pha nhng s kin do cc Th
mc v nu ln, v nu khng c nhng l do
nghim chnh, th khng c php nghi ng ai
thiu s tht th.
Vy phi kt lun lm sao? Nhng ngi chi
cng nh nhng k bnh tnh chnh tng ca
cc Th mc v u c nhng l do ng n.
Nhng ngi khc li cho rng nu theo lp
trng cht trung, cng nhn tnh chnh tng
phn din, c l l gii php hay hn ht. Ta c
th gi thit l mt ngi thn phc T. Phao-l
tm cch thit lp, p ng cc nhu cu
Gio Hi ng thi nhng g ngi y coi l
chc th linh thing ca T. Tng . Cn my
chi tit c th (nh o chong v sch giy da
qun ti Tr-t) c th do nhng Th chnh
tng T. Phao-l vit, ri sau ly mt phn xen
vo cc Th mc v.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Phi-l-mon c Ki-t


Khin Ch T Thnh Anh Em
Trong tt c cc Th T. Phao-l cn lu
truyn ti chng ta, Th Phi-l-mon l vn
nht. Nhng y khng phi l ci v thng,
v trong T. Phao-l gi nghi thc th t
quen dng thi y. y cng l Th c tnh c
nhn hn c, li l Th duy nht t tay ngi vit
t u n cui (c. 19). Nhng khng chc y
ch l mt l "th ring". V T. Phao-l cng
gi Th y "cho Gio on hi hp ni nh ng
Phi-l-mon" (c. 2). L do su xa ca s kin
ny, phi chng l trong Thn Th c Ki-t,
vic c nhn khng cn phi thun l vic t
ring na?
Xa nay Th ny vn lm cho mi ngi cm
ng v nhng tm tnh t nh din t trong .
Khng bao gi T. Phao-l thn trng cho bng
y, uy tn ngi khng nng trn cc
mn mnh. Ngi ku xin, ngi gi , ch
khng bt buc. Tht ng Mu-rt Go-gu-en

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c l gi ci v ny "ng l k cng ca
bn t nh".
Hn l T. Phao-l vit Th ny ti R-ma
hay ti X-sa-r. Du sao Th ny cng ng
thi vi Th Co-lo-x; T. Phao-l khi y ang
b t (Co 4,3.10.18; Plm 9.10.13.18) v bn
cnh ngi c nhng bn ng nghip (Co 4,714; Plm 23-24). Ta khng nh ni khc m bit
r hn ngi nhn Th. Hnh nh ng y l
mt ngi quan trng trong Gio on Co-lox, dng ti sn v nh hng m gip Gio
on (c. 5-7). l ngi T. Phao-l gip
n nn tr li: ngi d dt nhc cho ng iu y
(c. 19). Ngi qu trng ng lm, nn gi ng l
"cng s vin ch i" (c. 1).
Hon cnh
Chng ta cha bit r hon cnh vit Th
ny. Nhng cn c vo nhiu cu T. Phao-l
m ch trong , ta c th phng on mt cch
kh ng s tht.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Anh O-n-sim l n l ca ng Phi-l-mon


b ch nh trn i, c l sau khi lm iu chi
lm li (c. 18). Nhn gp T. Phao-l, trong
nhng hon cnh no khng bit, anh quyn
luyn ngi v n nn tr li (c. 10). T. Phao-l
cng quyn luyn anh v cho anh cng tc vi
ngi. Trong Th gi cho Gio on Co-lo-x,
ngi gi anh l ngi "anh em trung thnh qu
mn" (4,9). V th T. Phao-l gi anh li vi
ngi. Tuy nhin, nu ko di mi ra, tnh trng
c l bin thnh kh x: ng Phi-l-mon c th
nghi ng T. Phao-l t tin gim nhn cho gip
vic ngi mt tn n l b trn, m khng c
ng ng tnh, li khng bo tin cho ng bit
na. ng khc, theo lut php hin hnh, gi
bn mnh mt tn n l b trn, chnh l tng
phm vo iu li nng i vi quyn li t
nhn. Sau ht, chnh anh O-n-sim cng liu
mnh b bt v b giam, trc khi b li c v
nh ch, ri c th b ch pht nng n. V th,
ta hiu v sao T. Phao-l quyt nh gi anh On-sim v vi ch. Nhng ngi khng gi v
sung. ng thi ngi li gi cho ng Phi-l-

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mon ci v ny, xin ng n nhn tn n l


mnh, chng nhng nh "mt ngi anh em
thn mn" (c. 16) m hn na, nh l "bn
thn" T. Phao-l vy (c. 17). Ngi khng r
rng xin ng gii phng cho anh O-n-sim,
nhng ngi chc chn l ng Phi-l-mon cn
lm qu s ngi xin na (c. 21). Chnh ng Phil-mon phi hiu ci "hn na" y bao hm
nhng g. D sao T. Phao-l ng ht sc r
rng l ngi mong anh O-n-sim, bt lun c
c gii phng hay khng, s c gi li cho
ngi anh gip vic truyn b Tin Mng.
Gi tr gio l
i khi ngi ta b ng v mt l Th
"ring", t lin quan ti tn l nh vy, li c th
c a vo qui in Thnh Kinh. Nhng
Gio Hi c thi h khng gi li ci v ny, v
c nghe trong mt ci chi v thi ki-t
hu i vi bc n l, m khng sao gp thy
ni no khc na y ? Gi thuyt y xem ra t
na l chp nhn c. hn khng nn bin
li ch gii l Th vn tt ny thnh mt thin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bn v "n l theo quan im Tin Mng". Khi


vit Th, T. Phao-l ch xt ti mt trng hp
c th, t ring, nhng c l chnh v y l mt
n ring m ngi ni c vi ta, v nhng
mi tng quan gia ch v n l, nhiu hn l
trong cc Th c tnh cch gio l hn ca
ngi.
Nhng on khc nhau T. Phao-l cp n
nhng mi tng quan gia ch v n l trong
cc Th ngi, c v nh l nht nht (1C 7,2024; Ep 6,5-9; Co 3,22-4,1). hn khi nghe
my cu ny, cc n l c thi gp thy li
qu quyt lm cho thng tht ngc nhin v
nhn phm h. Nhng T. Phao-l khng trit
phn i th ch n l xt l th ch. Li c
nhin l T. Phao-l to bo qu quyt rng
"trong c Ki-t, mi gii hn u tiu hy,
khng cn n l hay ngi ch na" (Ga 3,28).
Thm ch ngi c th vit cho ki-t hu R-ma,
l ch v n l rng: "Tnh huynh phi lin
kt anh em yu mn ln nhau" (Rm 12,10).
Nhng tuy ngi qu quyt l "trc Tn Nhan
Thin Cha", "trong c Ki-t", bn trong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhm huynh v cch ring trong khung cnh


cc bui hp phng t, mi tn hu u bng
nhau v l anh em vi nhau, m hnh nh ngi
khng rt ra bnh din php l bn ngoi, tc l
trn i sng dn s.
C nhin l T. Phao-l phn bit hai bnh
din: "trc Tn Nhan Thin Cha" v "trc
mt ngi ta", nhng Th Phi-l-mon khng
cho php ta gii thch theo li nh nguyn ngha
cht nh ngi ta quen lm i vi t tng
ngi. V tuy khng ni no T. Phao-l trc tip
ch trng l cn bi b th ch n l rt lan
trn thi , nhng ngi ta khng th ni l
ngi bo n l c lm n l, c li a v mnh
trong x hi, dng nh a v y l bi Cha
mt ln dt khot ch nh cho mnh. Nh
ng Th- Pr-t nu r: "Thc s T.Phao-l
khng sp li gn nhau u: ng hn chnh l
tnh huynh , s hip nht trong c Ki-t
xm nhp vo mi tng quan gia ch v n
l, m b tan n i v lm cho n nn hon tt
trn bnh din hon ton khc. Anh O-n-sim s
c coi, chng nhng l nh mt k ngang

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hng, mt phn t khc trong Gio Hi, m s


l phn t trong gia nh ng Phi-l-mon, s l
anh em mt cch trn vn. Vy khng cn cht
l no cho tnh cha ch, v l tnh huynh
hon ton". T. Phao-l nhn mnh: l v ng
Phi-l-mon s phi n nhn anh O-n-sim
"va theo t cch anh l ngi, va theo t
cch anh l ki-t hu" (c. 16).
Vy ta c php cng vi ng Th- Pr-t
kt lun rng "tuy Tn c khng cch mng
theo ngha kim thi, nhng Tn c cng
khng bo th: tt c trt t x hi u c
tho ra thc s, v qua i lm mt vi c cu
ca th gian ny".
Chnh tng
Tnh chnh tng ca ci v ny, ha lm mi
c ngi hoi nghi. V ta khng thy ngi no
khc vi T. Phao-l c th vit c Th ny:
l ngn ng, li vn v tm hn ngi (C. Bnoa). Tuy nhin, nhng ngi tng mnh phi
chng li tnh chnh tng ca Th Co-lo-x,
cng b buc phi hoi nghi c tnh chnh tng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ca Th ny na. V hai Th ny, nh ta


thy, qu lin h cht ch vi nhau, nn ngi
ta khng th c hai kin khc nhau v chng.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Gi Tn Hu Hi-b c Kit Thng T Cha Cha


Th Hi-b c th lm cho c gi kim thi
ngc nhin. c Th y khi th ta thn phc,
khi th thy nh mnh lc lng.
Thn phc nn gio l tht l sc tch v
chiu su nhn bn trong nhiu on vn. V tc
gi c nhiu kiu ni tuyt vi cao rao tnh
siu vit ca c Ki-t, v ng thi li bit
din t rt thc tnh siu vit ca c Ki-t, v
ng thi li bit din t rt thc t tnh lin i
tuyt cao lin kt c ki-t vi cc "em ca
Ngi". Mi hng u cho ta thy tc gi hiu
bit su xa Cu c v mi li khuyn u
xut pht t y lng mn yu Gio Hi.
Tuy nhin, c mt s nt li khin ta cm
thy mnh lc lng. V tc gi ni nhiu v cc
l nghi o c v cc hin t loi vt. ng
khc, ng li rt lanh tr gii thch ngha
tng trng ca cc bn vn v bin c, gi
nhng mi tng quan gia cc thc ti trn ai

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v cc kiu mu trn tri, gia cc s kin lch


s v tnh vnh cu ca Thin Cha. Nhiu c
gi by gi s thy mnh ht chn, v nu c
xem bn vn cho k th cng gp kh khn hn
na v dng v m hn ca li hnh vn.
ng khc, chnh ngun gc tc phm ny
t ra nhiu vn phin phc gy tranh lun
v hoi nghi, ngay t cc th k u, ri n
thi k Ci lng, li lm cho sng dy: ai
vit Th ny? C th gn cho T. Phao-l tng
hay khng? V sao li t ging cc Th ln
ca T. Phao-l n th? Th y vit cho ai v
trong dp no? C tht l bc Th hay khng?
Cn nghin cu cn thn my vn trn
y, trc khi phc ha ni dung phong ph
ca vn th tht say m ny.
Tranh lun v ngun gc
Trong bn th k u, v tr ca Th Hi-b
tri qua nhiu cnh thng trm. Nhng v im
ny phi ghi nhn s khc nhau ng k gia

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cc Gio on bn ng v cc Gio on bn
Ty.
Cc Gio on bn ng vn coi Th Hi-b
l ca T. Phao-l. Tuy nhin tp truyn rt vng
ny khng ngn tr c nhn nhn ra nhng d
bit gia Th Hi-b vi nhng Th khc ca T.
Phao-l.
Mun nu nhng nt ring bit ny, ng Cl-men A-lc-xan-i coi l bn thch nghi
sang ting hi-lp mt bn vn do T. Phao-l
bin son bng ting hi-b (x. u-x-b Lch s
Gio Hi VI, 14,2). ng tng l nhn ra trong
li vn ca T. Lu-ca. Sau t lu, ng O-rigin cn phn bit r rng hn na. ng ni l
t tng ca T. Tng , nhng hin nhin
khng phi do ngi bin son. Th Hi-b l tc
phm ca mt mn T. Phao-l, din t trung
thnh, nhng theo cch th ring, gio hun ca
thy mnh. Mn y l ai? ng O-ri-gin th
nhn l khng bit (sd VI 25, 11-13). Tuy
khng bit tc gi l ai, nhng lng tin ca ng
i vi bn Kinh Thnh y vn cn nguyn ven.
Cc nh ch gii khc bn ng, t lu tm ti

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vn vn chng, nn ch theo li qu quyt


l ca T. Phao-l, v c tp truyn cc Gio
on mnh bo m.
Bn Ty, th tnh cnh khc. Ngi ta bit
Th Hi-b ngay t cui th k u, v Th T.
C-l-men R-ma gi Gio on Co-rin-t c
trch r rng. Nhng ngi ta li khng hon
ton chp nhn. V khng chc l ca T. Phaol, nn ngi ta nghi ng v gi tr linh hng.
V c mt s b phi s dng, nn s nghi ng
cng tng thm na. Ngi ta dng ch. 7
bnh nhng thuyt k d v ng Men-ki-x-c.
Phi nghim ngt th cn c trn Hi-b 6,4-6 v
10,26, t chi khng tha ti cho cc ngi
chi o trong cn bt b. B A-ri- ly lun
chng 3,2 ch trng o Ngn l to vt.
Theo li ng Phi-lt-tr B-r-si-a lm chng
(Migne PL 12, ct 1199), th by nhiu s y
lm cho mi ti cui th k th 4, ngi ta
khng c Th Hi-b trong cc Gio on.
Ring T. Gi-rm k nhn l ngi R-ma
khng gn Th Hi-b cho T. Phao-l (De viris
ill. 59). Chnh ngi coi vn tc gi ch c tm

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

quan trng ty tng. (Ep 129 ad Dard. PL 22,


ct 1103). Tp truyn cc Gio on hi-lp xa
nay vn lm chng Th ny thuc b Thnh
Kinh linh hng; T. Gi-rm coi iu y l bo
m quyt nh. cng l kin T. u-gttinh (Depecc. mer. 1,50). Nhng bng "qui in
Thnh Kinh" thit lp vo cui th k th 4
chm dt tnh trng nghi ng, v c nhc r
rng n Th Hi-b. Nhng v xp Th ny vo
s cc Th ca T. Phao-l, nn kt qu hin
nhin l ng h khuynh hng qu quyt Th
ny chnh tng l ca T. Tng . n thi
Trung c, sch Gloss ordinaria theo lp trng
gn ging nh ng C-l-men A-lc-xan-i:
Th Hi-b l ca T. Phaol, do Lu-ca trung
thnh phin dch sau khi T. Tng qua i.
Thi k Ci lng
n thi k Ci lng th li bt u tranh
lun. Ta gp thy ting vang trong cun ng
Lu-t-r ch gii Th ny nm 1517-1518,
chnh nm ng ra truyn co Vt-ten-bc. ng
gii thch bn vn nh l ca T. Tng , thm

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ch ng cn gp thy trong lun cn bn


ca gio l T. Phao-l: "Trong Th ny T.
Phao-l tn dng n sng chng li lng kiu
cng ca s cng chnh loi ngi chiu theo
L Lut." Du th ng cng nu mt cu nh Hi
2,3, trong tc gi coi mnh vo s cc ngi
tip thu Tin Mng nh qua cc mn , cho
cu y l mt "lun chng rt mnh" chng
minh Th ny khng phi ca T. Phao-l. V
trong Th Ga-lt, T. Phao-l ni khc hn.
cu 13,19 th tri li, ng Lu-t-r cho l mt
lun chng bnh Th ny chnh tng l ca
T. Phao-l, v cu y gi nh cnh t y.
My nm sau, khi gii thiu bn dch Tn
c ca mnh, ng Lu-t-r xc nh lp
trng ca ng: Th ny khng phi l tc
phm ca T. Phao-l hay ca tng no ht.
Du th ng cng thn phc ti tc gi v danh
kho s dng Thnh Kinh. Nhng theo kin
ng, c my on gy nn kh d. l my
cu ch trng cc ngi chu thanh ty m
cn sa phm ti, th khng th no n nn tr li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c na (6,4-6; 10,26; 12,17). By gi ng


nu kin Th Hi-b l mt tc phm hn hp.
ng Can-vanh th khng giu gim g. ng
tuyn b Th Hi-b chc chn thuc b Thnh
Kinh v ng cho l ti mu ca Sa-tan m
ngi ta tn cng uy tn ca Th ny. Nhng
khng v th m ng coi l tc phm ca T.
Phao-l.
Sau cc nh ch gii trong gio phi Th
phn c nhiu kin khc nhau. Ti th k 17
th gn nh mi ngi ng thanh cng nhn
Th ny chnh tng l ca T. Phao-l. Ri
kin ngc li li thng th.
Quyn Gio hun Cng gio bm vo bng
chng ca tp truyn, nn lo bnh vc kin
cho Th ny l ca T. Phao-l. Tuy nhin phi
k nhn l Cng ng Tri-en-ti-n khng chu
tuyn b r rng v vn chnh tng, nn c
nh ch gii cng gio (nh t-ti-) ch trng
tc gi l mt mn ca T. Phao-l vit mt
tc phm bn sc. Trong nhng cuc tranh lun
u th k 20, y ban Kinh Thnh R-ma cm
ngi Cng gio ph nhn Th ny l ca T.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Phao-l, nhng chp nhn cho ni l khng do


chnh T. Phaol bin son. Cc nh ch gii
cng gio gn y hiu ngun gc bi T. Phaol theo ngha rng; mt trong nhng nh thng
minh bc nht cho l Th do ng A-po-l
vit sau khi T. Phao-l t o (C. Spicq, Th
Hi-b q. I, tr. 260-261).
Vn chnh tng
Thc ra c nhiu lun chng chng li ch
trng nhn Th ny chnh tng l ca T. Phaol. Dng v chung ca Th Hi-b khng tng
ng cht no vi bn cht T. Tng . Li vn
qu m m, cch bin son qu u n, c
tnh tc gi qu b xo nha (x. 2,3). Ta c th
ghi nhiu d bit v ng vng, kiu ni v c li
quan nim v Huyn nhim c Ki-t.
Ngi ta khng sao tm thy trong Th Hi-b
Danh hiu "Ki-t Gi-su" hay kiu ni "trong
c Ki-t" m T. Phao-l rt nng dng.
Khng bao gi trch Cu c nh li Thnh
Kinh ("c chp rng", "Kinh Thnh ni").
Nhng lun lun nh l "li" ("Ngi ni"). tc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gi nng nhc ti vic ng quang ca c Kit trn tri, nhng ch c mt ln cp ti


vic Ngi phc sinh t trong k cht (13,20) v
c ln y cng khng dng kiu ni thng
thng. Cch trnh by chc Thng t ca
c Ki-t tht l c nht v song trong ton
b Tn c. Tt l ta ng trc mt c tnh
khc xa vi T. Phao-l.
Mt ngi cn i ti ch ph nhn mi mi
tng quan gia ni dung Th ny v t tng
T. Phao-l na. Nh vy r rng l i qu trn.
V ta c th ghi nhn s tng ng rt r rt
gia Th Hi-b v gio l T. Phao-l v nhiu
im ti quan trng: (1) trnh by s Thng
kh c Ki-t theo kha cnh t vng li Hi
5,8 v 10,9, cng nh Ph 2,8 v Rm
5,19; (2) qu quyt tnh v hiu lc v vic bi
b L lut c Hi 7,11-19 v 10,1-10 cch
mnh m khng km g cc bn vn Ga 3,21-25
hoc Rm 4,15; 5,20; trong Tn c khng thy
ni no dng kiu ni r rng n th din t
ti ny ca T. Phao-l; (3) ngc li, chnh
trong cc Th T. Phao-l (1C 5,7; Rm 3,25 v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nht l Ep 5,2) l ni ti cn bn ca Th
Hi-b c c cn c vng vng hn ht. C so
snh Ga 2,20 vi Ep 5,2.25, l thy r kha cnh
hin t v t t ca Cng trnh Cu Chuc
dn dn sng t thm trong cc mi trng T.
Phao-l; (4) sau ht c th nu nhiu im
tng ng trong gio l v c Ki-t gia
Th Hi-b v cc Th vit khi b t, nh Cha
Con l hnh nh Thin Cha c siu tn vt
trn cc thin thn. Danh hiu Ngi tip th sau
khi dng mnh hin t. By nhiu ghi nhn ct
yu khng cho php ta t khc mi gi tr ca
tp truyn bn ng coi Th ny l ca T.
Phao-l. Ta c cn c tin l Th Hi-b do
mt bn ng nghip ca T. Phao-l bin son.
Cn vic xc nh r hn tc gi l g, th ta
khng th hi vng c. V ngay tp truyn
thi c phn vn gia nhiu gi thuyt nh
T. Lu-ca, T. C-l-men R-ma hoc T. Ba-nab. Nhng khng gi thuyt no c bng
chng. V th cc ngi thi nay i tm gi
thuyt mi. Gi thuyt c th tn thnh hn ht
hn l nh ng Lu-t-r gii thiu v gn Th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Hi-b cho ng A-po-l. Gc Do-thi, c gio


dc theo Hi-lp ti A-lc-xan-i, thng tho
Thnh Kinh v ni ting c ti li khu (Cv
18,24-28; 1C 3,6): l nhng nt hon ton
thch hp vi tc gi Th Hi-b, v ngn ng
Th ny c nhiu lin h vi ngn ng ng Philng A-lc-xan-i. Nhng v khng c bng
chng c v vn ny v khng th so snh
vi tc phm no khc ta bit chc l ca ng
A-po-l, nn vic gn Th Hi-b cho ng ng
vo hng gi thuyt khng th no kim chng
c. Chung qui ta nh chu khng bit tn tc
gi l ai.
Loi vn: Th hay bi ging
Chnh loi vn ca tc phm ny cng gy
tranh lun. Ngi ta qu quen gi l Th,
nhng khng thy bt u theo kiu bc th, v
khng th ni l phn m Th ny b mt. Thc
ra cu th nht (1,1-4) ng l cu m u rt
kho, nhng khng phi cho mt bc th, m
cho mt bi ging. Ton bn vn cng c c
tnh hng bin nh th. Tc gi khng bao gi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ni l ng vit, nhng lun lun nhc l ng ni


(2,5; 5,11; 6,9; 8,1; 9,5; 11,32). Phn thn
khng bao hm yu t c bit no ca li vit
th. Phi i ti my cu sau cng mi thy i
ging: 13,22-25 l mt on kt th. Ta gp
my ch a tin gi cho cc ngi ni khc,
ri ti my li cho thng quen v mt li cu
chc. Nhng trc phn kt m ging iu
khng tng ng cht no vi phn m , ta
nhn thy mt cu long trng (13,20-21), lm
thnh cu kt tht. vy ta cn phn bit trong
bn vn hin thi, mt bi ging dnh c
(1,1-13,21) v mt ci v thm vo v sau
(13,22-25). C th ngh l thc s ngi ta
c bi ging ny trc mt cc tn hi
hp mt hay nhiu ni khc. Ri li vit gi
cho ki-t hu v nhn dp km thm my ch
a tin v cho hi. Rt c th l bi ging v
tm v khng phi do cng mt ngi vit. Tuy
li vn bi ging khng th gn cho T. Phao-l,
nhng i vi tm v, th khng th ni nh
vy c.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ngi nhn th
Bn vn khng ghi r chi tit v cc ngi
nhn Th. Nhan "gi ngi Hi-b" khng
thuc chnh vn. Tuy c t thi c, nhng rt
c th l chn nhan y lc xen bn vn
vo tuyn tp gm nhiu bc Th. ngha
nhan y khng r rng. Nhiu nh ch gii
c thi nhn kt lun ngi nhn Th gc
Do-thi, ti x Pa-l-tin v ni ting Hi-b.
Li nhn , by gi khng ai theo na, v ai
ny u cng nhn vn hi-lp trong Th khng
phi l vn dch.
C nhng tc gi gn y ch trng Th ny
vit cho ngi Do-thi ngoi Ki-t gio v
chnh xc hn l cho cc phn t thuc phi
Qum-rn: gi thuyt ny khng ng, v Th
khng ku mi n nn tr li, nhng khuyn
nh kin tr v tin ti trong c tin (3,6; 5,12;
6,9-12; v.v.). ng khc, tuy c nhng mi lin
quan khng chi ci c vi cc vn th
tm thy gn Bin Cht ti Qum-rn, nhng
cng c nhiu lin h rt r rng vi Do-thi
gio trong gii hi-lp v ngi ta cn tng l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gp thy trong nh hng gio l ca phi


ng o na. Cc im so snh khc bit trn
y cho ta thy Th ny c nui dng
trong mnh t rt l ph nhiu. Mi trng
bin son bn vn vn nhy cm i vi nhiu
nh hng. Th vit cho nhng cng on ki-t
hu khng phi l mi lp (5,12; 13,7), nhng
khng v vy m c mi t bui s khai Gio
Hi, ti x Pa-l-tin (x. 2,3). Lng qung i
lc u (6,10; 12,32-34) nhng ch phn
no cho mt mi (5,11; 10,25; 12,3). Vin nh
nhng kh khn mi khin cho b cm d nn
lng (10,35-36; 12,4.7). Hn l cn thm mi
nguy sai lc v gio l v hng i do-thi ha
t nhiu (13,9). D sao, nh hng ki-t hu
gc do-thi dng nh in du su xa vo cc
cng on y.
Hon cnh v ngy thng bin son
Phn cui Th gi nhng hon cnh, tuy c
th, nhng mt cch b n, khin ta khng bit
t chng vo khi no, ch no. ng Ti-mothu c gii thot u, khi no? ng c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gii thot khi ci chi? Ta khng bit. S nhc


ti "anh em " cng khng em li tia sng
no, v ta khng bit cc ngi y u, khi
bin son Th ny, v s kin cc ngi nhn
Th c quen bit mt t tn gc hin nhin
l khng cho ta bit c h l ai.
Ngy thng bin son cng c th c lng
rt khc nhau. C nh ch gii quan tm ti mt
s cu dng v c knh, ch trng l vit
Th ny rt sm, trc cc Th ln ca T.
Phao-l. Ngi khc lui ngy thng bin son
li cho ti cui th k u, thm ch cn xa hn
na. Vic T. C-l-men R-ma s dng Th
Hi-b, khong nm 95, loi tr vic nh ngy
thng tr hn. ng khc nhng tng ng
trong gio l v c Ki-t ca Th ny vi cc
Th vit khi b t gi cho ta mt ngy thng
gn vi lc T. phao-l t o. Ta c th ngh ti
nhng nm trc khi ph hy n th Gi-rusa-lem, xy ra vo nm 70. V tc gi qui chiu
vo phng t n th, nh mt thc ti cn
ang hin hu (10,1-3).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

C cu
Vic ta khng bit v cc hon cnh bin
son Th Hi-b khng gy bt li g to tt, v
loi vn ca tc phm ny bo m cho n bit
lp kh nhiu i vi nhng bin c ring. iu
quan trng hn nhiu l phn bit nhng nt
chnh trong Th.
Li c thi chia ra hai phn, mt phn gio l
(1,1-10,18), mt phn lun l (10,19-13,25)
khng tng ng vi ch tm tc gi, v ngay
t u ng xen gio l vi li khuyn nh
(x. 2,1-4; 3,7-4,16; 5,11-6,12), bi ng ch
liu cho c tin lin hip mt thit vi i sng
ki-t hu.
Li chia ra ba phn: (1) Li Thin Cha (1,14,13); (2) chc Thng t c Ki-t (4,1410,18); (3) i sng ki-t hu (10,19 cui), tuy
c th cn c vo mt s ghi nhn chnh xc,
nhng khng trung thnh nu ln ton th cc
s kin.
Nghin cu chnh xc hn th s thy ni bt
ln k thut bin son rt l vng chc vi
nhng phng thc ("ng khung", "ch mc",

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

t cu i xng) lin kt vi tp truyn vn


chng Kinh Thnh. Nh vy, ngoi phn m
v phn kt, ta c th nhn ra cu trc nm
phn m tc gi s ln lt loan bo trc (x.
cc ch gii 1,4; 2,17; 5,10; 10,36.39; 12,1213).
I. Trong phn mt (1,5-2,18) tc gi lo nh
ngha Danh hiu c Ki-t, tc l xc nh v
tr i vi Thin Cha (1,5-14) v i vi loi
ngi (2,5-18). Mun c th, ng so snh vi
v tr cc thin thn. Phn qung din ny a
ti li qu quyt v chc Thng t ca c
Ki-t (2,17).
II. Ri phn hai (3,1-5,10) chng t vic th
hin ni c Ki-t, hai nt chnh ca bt lun
chc t t no: c Ki-t c y nhim i
vi Thin Cha (3,1-6) v Ngi lin i vi
loi ngi (4,15-5,10). V tr Ngi v c vi
v tr ng Mi-sen (3,2) v ng A-a-ron (5,4).
Gia hai cu snh v ny, tc gi xen vo mt
on di khuyn nh trung thnh vi Ki-t gio
(3,7-4,14).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

III. Phn ba (5,11-10,39) trnh by gio l


cho hon ton vin mn, v nu r my c bit
ca chc Thng t c Ki-t: c Ki-t l
Thng t thuc loi hon ton mi (7,1-28);
hin t bn thn Ngi khc xa nhng nghi
thc o c v m li i vo cung thnh tht
(8,1-9,28); Ngi thc s xin c n tha
th ti ta (10,1-18). Vy hin t ny chm dt
chc t t c, l lut c, Giao c c. V quan
trng hn nhng phn kia, phn ny c thm
on dn vo (5,11-6,20) v on kt (10,1939).
IV. Mun ko li ki-t hu trn ng do
Hin t c Ki-t m ra, phn bn (11,112,13) nhn mnh vo hai kha cnh nn tng
trong i sng linh thing: l lng tin theo
gng mu ngi xa (11,1-40) v s kin tr
cn thit (12,1-13).
V. Sau ht phn cui cng (12,14-13,18) phc
ha bc tranh i sng ki-t hu, ku mi tn
hu quyt ch dn thn trn ng ngay a ti
thnh thin v bnh an.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Chc Thng t c Ki-t


Ta d nhn ra phn ng gp v gio l ca
Th Hi-b trc ht l trnh by chc Thng
t trong Huyn nhim c Ki-t. V trong Tn
c, ch c Th Hi-b p dng cho c Ki-t
tc hiu T t v Thng t. y l s kin c
tm quan trng ln. Nh th l din t mi
tng quan gia nim tin ki-t hu v mt
trong cc tro lu chnh ca tp truyn Thnh
Kinh, lin h vi phng t: l nghi v hin t,
chc t t, cung thnh Thin Cha I-ra-en.
Thot nhn, khng thy bn thn v s nghip
c Gi-su lin quan g ti phng thc din t
tng gio . c Gi-su khng thuc v hng
t t v khng bao gi mun thi hnh chc v
t t. Cn bin c Ni u lu th bn ngoi
khng c chi l l nghi. Ci cht ca c Gisu trn xut hin l hnh pht, tc hnh vi
php l nhc tch ri khi dn Thin Cha,
trong khi hin t l hnh vi nghi l tn vinh
v kt hip cng Thin Cha.
Mun thy mc khi hon ton v tnh hin t
ca cuc T nn Phc sinh c Ki-t, cn vt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

qu hai iu: mt l phi lm n tung tnh hp


hi ca nhng quan nim c truyn rng buc
vi vic c hnh cc l nghi. Hai l phi vt
qu dng v bn ngoi nhn ra ngha su
xa ca bin c. Cm hng theo cc bn vn
ngn s (Is 53, 10) v cc li c Gi-su (1C
11,25), li nh mt s hon cnh nh ngy gi
T nn trng vi l Vt qua, ki-t hu suy t,
ri m tm hn n nhn tia sng (x. 1C 5,7;
Rm 3,25; Ep 5,2; 1P 1,19). Cng vi Th Hib, li qu quyt t ti ht sc r rng.
Khng th i ti thnh tu y, nu khng cn
thn so snh vi cc l nghi o c v cc hin
t loi vt. Chng ti ni l vic gi nh ny
c th lm cho c gi kim thi ngc nhin.
Nhng cn thy r l tc gi khng ngng li
giai on y, nhng ch cp ti li ko tn
vt xa hn.
Chnh trong c Ki-t Vinh hin sau khi T
nn l ni tc gi nhn ra chc t t hon tt
vin ton: l Con Thin Cha, l Anh loi
ngi, c Ki-t Vinh hin bo m cho loi
ngi c ti cng Cha Cha, v th Ngi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tht l Thng t. Chc t t ca Ngi tha k


chc t t ca ng A-a-ron (5,4-5), nhng bng
cch vt xa hn: li Tv 110 lm chng l
Thin Cha mun cho xut hin mt t t loi
mi "theo kiu Men-ki-x-c" (7,1-28). Ci
cht v s tn vinh c Ki-t lm thnh mt
hin t tht. Hn na phi ni rng: l hin
t tht duy nht, n thay th cho mi hin t
o c. V cc hin t ny gii hn vo bnh
din trn ai; l c ch c l, nn khng c sc
tinh luyn tm hn (9,9; 10,1-4) hay l em con
ngi ln cng Thin Cha. Ci cht ca c
Ki-t th tri li, l vic dng hin bn thn,
hon ton (9,14), chim ly ton th con ngi
v bt n hon ton vng theo Thin Cha
(5,8; 10,9-10). ng thi li i mi con ngi
ton din v cho sng thn mt cng Thin
Cha. Nh chu cht, c Ki-t thnh v t
t thin cung (9,24), hon thnh vic thanh
ty ti li v thit lp Giao c mi mun i
(9,15; 13,20). Mu Ngi bo m cho ta c
t do n cng Thin Cha (10,19). Tt c by
nhiu u l cng trnh Thin Cha, l hng n

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Thin Cha ban cho loi ngi, v chnh Thin


Cha th hin ni Con ca Ngi s bin ha
trit con ngi nh th (2,10).
a v ki-t hu
Ci xc nh a v ki-t hu trc tin l
vic t vo tng quan t t ny i vi Thin
Cha. iu m nghi l n ti trong o c
(Lv 16) ch tin trng bng nhng c gng bt
lc (Hi 9,9; 10,1), th nay tr nn thc ti
vin ton trong Hin t duy nht ca c Ki-t.
"Chng ta c V Thng T" (8,1; x. 4,14-15;
10,21), V Thng T hon ton dt khot
mt ln thu vo trong Cung thnh tht (9,12)
v t nay i din ra trc ta Thin Cha
(7,25; 9,24). Ngi m ng cho ta; ta
c ku mi em ht lng tn nhim theo chn
Ngi n gn Thin Cha (4,16; 7,19; 10,22).
Ti li b dit (9,26; 10,12); k th b thua
(2,14): ta c gii phng hon ton, dt
khot (2,15; 9,12). Ngay by gi, ki-t hu
c d phn cc ca lnh i sau (6,4-5);
c chim hu Nc khng h lay chuyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(12,28). i vi h, k nguyn mi bt u
(1,2; 9,26).
Khng c ni l h t mc tiu. n ku
gi trn tri ca h (3,1) cha th hin vin
ton. i sng h cn tip din trn gian, ni
h khng c thnh tr bn vng, v i sng y
cn hng v thnh tng lai (13,14). H i
ch ng Cu mnh xut hin ln th hai
(9,28). H cm thy Ngay y gn (10,25.37),
nhng cha c hng hon ton nh sng
ngy y.
Mi tng quan gia h v Thin Cha nh
c Ki-t l ci c tht, v cht ch, nhng th
hin trong c tin. Ch nh c tin h mi c
vo, ngay t by gi, trong s ngh yn Thin
Cha (4,3). Nu h cho s khng tin thu
vo lng, h lin b tch ri xa c Ki-t (3,14)
v xa Thin Cha (3,12; 10,38) m b h i
(10,39). Trong cch ni v c tin, tc gi lin
kt hai quan im kh d bit, mt c tnh thun
tr hn, xc nh ni dung c tin (11,1.3.6),
mt c tnh hin sinh hn, t ra tnh ng ch
ca c tin v lm cho c tin gn vi c cy

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

(11,1.8-10; v.v.). Th l no trng hi-lp v no


trng do-thi xut hin bn cnh nhau.
ng khc cng l iu ta c th k nhn
ni cc phn qung din khc. V d vic phng
th trong o c c xc nh bng hai mi
tng quan: tc gi coi va l phn nh thc
ti bt di bt dch trn tri (8,5; 9,24), va l
hnh bng cho mt bin c "v sau" tc l Hin
t ca c Ki-t, l ci c gi tr cnh chung
(9,7-12). Nh vy tnh tng trng ca Th ny
phin phc, nhng tht l phong ph. Ta cng
nhn thy cch tc gi kho dung ha mi bn
tm lin l mun t ti cc gi tr vnh cu vi
s cng quyt nhn mnh vo hiu nng quyt
lit ca s kin lch s, xy ra ch mt ln
(9,26.28), "dt khot mt ln m thi" (7,27;
9,12; 10,10). S lin kt mt cch nghch
thung c hai vin nh ta c th ngh l khng
th dung ha ny, quyt nhin l cch t ra tr
khn su sc, m nht l c tin thm trm ni
tc gi.
B qua tnh i lp T. Phao-l nu ln gia
c tin v cc vic lm, m Th Hi-b khng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ni no cp n, iu tc gi a thch hn l
chng t c tin phong ph ni cc vic lm v
tt c nhng g c gi tr th hin trong Cu
c, u c c tin lm cn bn. ng khc,
ng cn nhn mnh l trong tnh trng th thch
ta cn phi sng, c tin chng ta phi km
thm s kin tm tr ch (6,12; 10,36; 12,1-13).
S d c Ki-t gnh ly au kh v ci cht
nhn loi m bin n nn con ng vinh
quang cho Ngi (2,9) v cu cho ta (5,8-9),
khng phi l chun cho chnh mnh ta khi
ng u vi chng, nhng l gip ta
ng u mt cch y trn hi vng (12,2-3).
Tuy tc gi nhn mnh nhiu n hiu nng
hon ton ca hin t duy nht l Hin t ca
c Ki-t, nhng ng khng ngn ngi trnh
by i sng ki-t hu nh vic tin dng cc
hin t ( s nhiu: 13,16). ng khuyn tn hu,
nh c Ki-t, dng ln Cha Cha "mt
hin t lin l tn dng" (13,15) v ng khc
li qu quyt gi tr hin t ca i sng phc
v anh em v bc i (13,16). Theo gng hin
t ca c Ki-t v kt hip vi Ngi, ki-t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

hu khng t phng t bn cnh i sng,


nhng kt hip cng Thin Cha bng i sng
thc t ca mnh. iu y khng c ngha l
chm hn vo th gii trn ai (x. 13,12-14) hay
l nh tan ht mi cng on ki-t hu. Tri
li, tc gi nhc cho ta nh on kt gia ki-t
hu: lo lng cho nhau (3,12; 4,1.11; 10,24;
12,15), chm ch d cc phin hp ki-t hu
(10,25), vng li cc v hng dn (13,17).
Nhiu ln tc gi lm cho hiu tt c tm quan
trng ca li ging thuyt (2,1.3; 4,2; 5,11;
13,7) v ca phng t ki-t gio (6,4; 10,1922.29; 13,10). V mun i n cng Thin Cha
m khng kt hip vi c Ki-t v cc anh em
mnh, th chnh l o tng. Ta thy Th Hib trnh by mt hnh nh rt r rng v tuyt
vi qun bnh v i sng ki-t hu.
Bin chng hai Giao c
Mt kha cnh sau cng ca gio l trong Th
Hi-b ng ta lu cch ring. C l khng
mt cun no trong Tn c chng minh r rt
bng Th Hi-b v cch th Cu c nn hon

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tt trong c Ki-t v t cho ta thy ton b


mi tng quan xc nh vic hon tt trong
c Ki-t nh vy. y l ton b phin phc
v c tnh nghch thng na kia, v lin kt
khng nh v ph nh vi nhau i ti s
vt qu khng ng. V d tiu biu hn ht l
hin t ca c Ki-t. Xt mt ng, ci cht
ca c Ki-t trn Thp gi chnh l chi b
phng t o c, xem ra khng c lin quan g
vi phng t y, li cn i lp theo nhiu im
na. Tuy nhin, nu nhn cn thn, th s khm
ph ra tnh lin tc su xa: c hai ng u l
dng l vt ln Thin Cha, i ti mu ra v
c xin n tha ti. Nhng trng hp c Kit tri vt mun trng! Thay v st t nhng
loi vt theo nghi thc, th y l vic dng hin
bn thn i ti cng tn, trong s hon ton
vng phc Cha Cha v lin i ton din vi
loi ngi. V th mc tiu m phng t o c
theo ui, nay t ti dt khot mt ln, v
ng thi mi l nghi o c li tr nn li thi
v ht gi tr.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Khng phi l ch c v d y m thi. T u


n cui tc phm ny, tc gi lun lun i
chiu cc li ha vi vic th hin chng, cc
hnh bng trong Cu c vi vic chng nn
ng nghim v lun lun nu bt cc mi tng
quan trong vic khai trin chng trnh Thin
Cha. ng hiu su sc v tnh lin tc ca
chng trnh y, tc l ci lm cho hai Giao
c l mt, nhng cng t ra khng km phn
thc v tnh mi m v cnh chung ca Mc
Khi do c Ki-t em li cho ta.
Kt lun
Tuy cn phi c gng phn no c Th
Hi-b, nhng c gng ny s mau c thng
cng di do. Ta cm thy trong bn vn Tn
c ny mt nim kht khao mnh lit mun
vo hip thng cng Thin Cha, ta khm ph
ra trong mt gio l tuyt vi thc t v
nhng kh khn trong i sng ki-t hu. V
th, ta s c i c li nhng trang sc tch
ny m khng h thy mt. Hn l phn ng
gp ca nhng trang ny, i vi thi ta, tht

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

qu bu hn bao gi ht. V Th Hi-b ni vi


nhng ki-t hu ang b mt hng v b cm
d ng lng. Th y ch cho ta phng thuc
tht iu tr chng bnh ny: khng phi nhng
li khuyn lun l bng lng, nhng mt c
gng nghim chnh o su nim tin vo c
Ki-t.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Thnh Gia-c-b c Ki-t


Bn Nhn Thin Cha
Thot nhn, khng thy Th Gia-c-b c g
huyn b. Bt u l mt nh thc th tn kiu
thng thng c nhc tn tc gi, ri ch cho
thy l mt ki-t hu c phn quan trng.
Li vn hi-lp rt hay ca Th ny, my khc
qung din ngn ni ch. 2 v 3 son theo li
vn "tro phng" linh ng, trit l bnh dn
quen dng, s tc gi xem ra lun lun khng
dng bn vn hi-b, nhng dng bn dch hi-lp
By Mi, mi khi dn Thnh Kinh Cu c:
l by nhiu du ch ngun gc hi-lp ca
Th ny. on bt chin si ni ni ch. 2, c.
14-26, chng li cch gii thch lm dng gio
l T. Phao-l v n cu nh c tin khng
c vic lm, cho php ta xc nh chc chn
bc Th bin son vo khong t lu sau gia
th k 1, l thi k thnh cng ln ca cng
trnh truyn gio T. Phao-l. ng khc v
khng thy m ch v chnh tr v nhc ti n
Th Gi-ru-sa-lem, nn hnh nh phi loi thi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

k ngi Do-thi khi lon t nm 66 n 70


v thp nin theo sau . Sau ht, Th T. Giac-b khng c nhng on va hp dn, va
kh hiu trong cc Th T. Phao-l hay T.
Gioan. Trong Th ch dy v lun l, i khi
tm thng v d sao cng mn rt nhiu
nn lun l hi-lp thi y.
My vn
Nhng di v trong sut y, li n tng
nhng vn kh khn. Tp truyn v sau
cm thy th, v nng ngn ngi gn cho Th
T. Gia-c-b cng mt uy tn nh cho cc Th
T. Phao-l. Trong khi Th 1 T. Ph-r v Th 1
T. Gio-an c mi ngi cng nhn l
Kinh Thnh ngay t th k th 2, th Th T.
Gia-c-b ch c chn trong Tn c rt t t,
khi s vo u th k th 3. Mi cui th k
th 4, sau nhiu cuc tranh lun lu di, Th
mi c uy tn qui in bn Ty, cn bn
ng gn nh ng thanh cng nhn ri. Ta
bit l ng Lu-t-r li tung cuc tranh lun
chung quanh Th ny, v ng cho l qu t v

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"tng ", ti mc i khi ng dm ch trng


l mt bn vn do-thi, nn phi gt ra ngoi
qui in Thnh Kinh. Tuy ngi khc khng
theo ng, nhng nguyn mt vic ngi ta
kh cng nhn bc Th T. Gia-c-b tri qua
cc thi i, l mt iu mang nhiu ngha.
L do l v tc phm ng ngoi cc tro lu
thn hc ln ca Ki-t gio th k 1.
Vic c truyn gn Th ny cho T. Gia-c-b,
anh em vi Cha cng gy mt vn . Mc
du khng coi l ng nht vi ng Gia-c-b,
con ng An-ph v l phn t trong nhm Mi
hai (x. Mc 3,18 v ss), nhng nhn vt rt quan
trng ca Gio on Gi-ru-sa-lem ny (x. Ga
1,19; 2,9.12; Cv 12,17; 15,13-21; 21,18-25)
hnh nh l ngi Pa-l-tin thun ty, khng
quen bit bao nhiu vn ha hi lp (xem cch
ring u-s-b, Lch s Gio Hi II, 23,4-18).
Lm sao c th tng tng ng vit mt tc
phm r rng l hi-lp n th? Vy nu hiu
vic gn ny theo ngha en, th khng c th
ng s tht. Tuy nhin vic gn ny qu c
truyn v tng qut, nn khng th gt phng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

i. V th ta cn nhn thc l trong Th T. Giac-b tt c khng phi hon ton hi-lp: ng


vng v ng php gm my thnh ng s-mt,
hn l ta khng th gn tt c cho nh hng do
bn dch By Mi. Vic sp li gn nhau
nhng chm ngn vn tt ch lin lc vi nhau
nh my ch mc m thi, trong phn ct yu
ca ch. 1 v 4-5, chc l khng hp vi qui tc
vn chng hi-lp. Mt cht h hng vi sch
Hun ca, gi cho ta thy l c lin lc vi cc
sch Khn ngoan do-thi. Cn tm quan trng
dnh cho my ti cnh chung, cch ring l
ti phn xt (2,12-13; 4,12; 5,9-12), khin ta
lin tng ti Do-thi gio Pa-l-tin v gio
hun ca Cha Gi-su. Vy rt c th l T. Giac-b, anh em vi Cha, in du vt ngi trn
Th ny. Mt s ngi cng nhn l ngi y
cho mt th k ni ting hi-lp son bc Th
theo cc li ngi ch dn. Ngi khc cho rng
ng hn, nn nhn l c mt tp truyn cc
li T. Gia-c-b, phn no snh c vi tp
truyn nht lm, ri mt nh vn li dng
tp truyn theo thi quen vn chng thi y,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v t tc phm mnh di uy tn mt ng bo
tr thi danh. Trong trng hp ny, bc Th
s bin son vo khong cc nm 80-90.
Cc nh ch gii hin i nhm vo vn t
nh khc, t ra i vi Th Gia-c-b. Gi cho
"Mi hai chi tc Tn c", tc l, nu hiu t
ng theo ngha en, gi cho cc ngi Do-thi,
Th ny ch nhc n Danh hiu Gi-su Ki-t
c hai ln (1,1 v 2,1) v mt cch lt qua,
nn mt s ph bnh gia coi l thm vo
v sau, ki-t ha mt bn vn thun do-thi.
y l gi thuyt phiu lu, cn phi gt i, v
cuc tranh lun sau T. Phao-l ca 2,14-26 lm
cho khng cn th bnh vc gi thuyt ny.
Nhng vn tht vn cn y nguyn: mt tc
gi ki-t hu c th gi cho ai mt tc phm,
trong bn thn Cha Ki-t ng vai tr qu
lu m n th? Hn l cho ki-t hu thuc nn
vn ha hi-lp cn gi tng quan vi cc hi
ng trc kia h l phn t. Nhng cng
rt c th l cho cc ngi Do-thi hi-ha, c l
theo khuynh hng -x-min, m tc gi trng
thu phc nh nhn mnh ti nhng g ki-t hu

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cng c chung vi h: l nhit tm vi lut


lun l, l tng kh ngho, mnh lit i trng
ngy cnh chung v nim tin vo Thin Cha
duy nht c mc khi trong Cu c.
V tr bc Th
Hn mi nguyn t khc, chnh nn lun l
h cng thc thi, l ci lm cho nhng ki-t
hu v do-thi y gn nhau. V th m Th
dnh tm quan trng ni hn cho cc vn
lun l, cng nh cho vic iu ha cht ch
vi nhau cc l do hi-lp v cc l do do-thi,
lm cho bi lun l ca T. Gia-c-b ging vi
nn lun l ca Do-thi gio hi ha. Nhng li
tc gi dy lun l khng thu hp nguyn vo
vic nhc li my cu tm thng mi ngi
u cng nhn c. Bi dy cn gm nhng kha
cnh c o, gip ta t cho ng hn v tr
Th ny. trc tin l ba khc qung din t
ch. 2,1 n 3,13 lin quan ti vic c hnh
phng t: ch ch ngi (2,1-13), th t phc v
(3,1-13), phi thc thi tnh huynh sng
trong gi phng t (2,14-26). Ba on bt chin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ny nhm kh mnh vo nhng thi xu, c khi


thnh quen trong mt s Gio on T. Phaol, cng l cc Gio on on tuyt hon ton
vi Do-thi gio. Nt c o th hai ca nn
lun l T. Gia-c-b l tn cng cc k nghim
thng i vi ngi giu (1,9-11; 2,5-7; 4,1317; 5,1-6), tn cng qu chnh xc v qu mnh
lit, nn khng phi ch l thun vn chng.
Hai ba nt trong my on ny khin ta ngh l
cc li ch trch d di ny t na mt phn
nhm vo cc k ho Do-thi (2,6-7; 5,6).
Vy hnh nh tc gi Th T. Gia-c-b u
tranh trn hai trn tuyn, mt l chng li cc
Gio on mn nh T. Phao-l mt cch qu n
l, hai l chng li cc ngi Do-thi giu. Lm
nh th, ng hi vng s lin kt c vi nhau
nhng ki-t hu khc v nhng Do-thi a v
bnh thng m ng cho l h cng nhau lm
thnh "Mi hai chi tc Tn c". Mt cng
trnh nh th c th quan nim c vo
khong cc nm 60-65, nhng ng hn c l
cn sp vo sau nm 80, trc khi cc hi
ng tn c dt khot lin minh vi quan

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nim bit phi v Do-thi gio. Th nhm ti


ton th cc ngi Tn c ni ting hi-lp,
nhng c th l bin son mt thnh hi-ha
ti Pa-l-tin nh X-sa-r hay l Ti-b-ri-t.
Mt c gi th k 20, quen phn bit r
rng Do-thi gio, v Ki-t gio, s phn no
kh hiu no trng cho l c th lm vic lin
kt ny. Tuy nhin, vo thi bui "i thoi
hip tm" v thanh ton v n gia Do-thi gio
v Ki-t gio by gi, vo thi i kinh t d
dt v cc quc gia v sn, chc chn l Th T.
Gia-c-b c bi hc gio hun ta. V th,
tht l may phc v pha Tin Lnh, ngi ta
khng cn khinh b coi l bc "Th rc rn"
(Lu-t-r) v trch v Ki-t hc v Cu th hc
trong Th c nhiu khim khuyt, cn v pha
Cng gio, ngi ta hiu rng cn phi lm
g hn l ch dng Th ny bin minh cho B
Tch Bnh nhn (x. 5,14-15), hoc t hn na,
l bt chin vi quan nim tin lnh v n
cu nh c tin (x. 2,14-16).
Cc phn Th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Khng th tm thy trong Th mt lc


chnh xc, ngoi lc c th do vic thay i
li vn gi cho ta 2,1 v 3,13. Phn trung
tm, gia hai im y, bao hm ba on
qung din kh mch lc, c lin kt vi nhau
v ch trch cng mt i tng chung, l phng
t c hnh trong mt s Gio on theo tp
truyn T. Phao-l v v s dng cc phng
thc tu t thng quen trong li vn "tro
phng", nh hi v gi c gi, tranh lun vi
ngi i thoi gi tng, v.v. Nhng chng
mt ch l mt chui di nhng chm ngn vn
tt khng c th t r rng, ngoi mt "ch
mc" ni cui cu trn vi u cu di: nh
"kin nhn" c. 3-4, "thiu" c. 4-5, "th
thch" v "cm d" (cng mt gc trong ting
hi-lp) c. 12-13, "lng o" c. 26-27 v.v.
Cn phn th ba k t 3,14 li cn ri rc hn
na, v xen ln vo nhau on qung din hi
di mt cht (4,1-10.13-17; 5,1-6.7-11) vi
nhng chm ngn l t. Trong bi dy lun l
thng hay ln xn nh th. Nhng tc gi vn
bit dng nhng phng thc hnh vn ht sc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ti tnh nh ip vn, cc vn, cc phn cu


nhp nhng v.v. ng khc, c th l s ln xn
y phn nh c tnh ca tp truyn tc gi
dng, t na l i vi mt s phn trong Th.
D l li ca Cha Gi-su, v c rt nhiu on
song song gia Bi ging trn Ni, v Th T.
Gia-c-b, hay tuyn tp cc li ca T. Gia-cb, tuyn tp y hn l khng c cu trc vn
chng g, v tc gi chng ta khng cm thy
cn bt cc li y phi theo mt cu trc. ng
phi ngh rng i vi bn vn loi ny, ch
cn cm tng ton b v phm tnh tng chi
tit m thi, nn lc cn thn hn s l ci
d tha. ng khc, s ln xn theo nh tc gi
duy tr, khng phi l thiu sc mnh m hay
thiu mn m u.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 1 Thnh Ph-r c Ki-t


Mu Gng au Kh
Th 1 Ph-r khng lm cho cc nh thn hc
lu bao nhiu v khng bao hm qung din
su xa v gio l v khng em li gio hun
no c sc i vi ton b Tn c. Ngi ta
ghi nh Th ny nht l on vn v chc
"t t vng tn" v on vn nhc n vic
c Ki-t rao ging cho m ph. i vi phn
cn li, ta d chng minh Th ny c h hng
vi cc Tin Mng Nht lm, vi cc bi ging
trong Cng v Tng , vi cc li khuyn lun
l ca T. Phao-l. Tuy nhin, s ng qui gia
Th ny vi cc bn vn rt khc nhau v hnh
thc , h li khng c g ni vi ta v vic
dy gio l trong thi i cc Tng v v
phn ct yu trong i sng ki-t hu y ?
Nhiu nh ch gii hin thi xc tn v iu y.
V th vic nghin cu Th ny li gy hng
th gia cc nh chuyn mn t nhiu nm nay.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cc ngi nhn Th
Th bao hm t ch dn gip ta nhn nh
chnh xc ai l ngi nhn Th. Th gi cho kit hu trong nm tnh thuc quc R-ma
trong min Tiu , l nhng kiu bo tn c
c n "la chn" (1,1). Ban u danh t "Tn
c" ch cc ngi Do-thi sng ngoi x Pa-ltin, nn thot nhn, xem ra cu y gi thit y
l cc ki-t hu gc Do-thi. Thc ra danh t
ny rt c th dng cch tng trng ch
ki-t hu Tn mc khp hon cu (x. 2,11), m
a s phi l gc ch dn. V li m ch li
sng ca h khi xa, thch hp vi cc ngi
cu ch dn hn l cu tn do-thi (1,14.18;
4,3). Tuy nhin, h quen thuc vi Thnh
Kinh. Bng chng l Th nng dng cc s
kin trong Cu c.
Cc cng on nhn Th ny a s l do cuc
truyn gio T. Phao-l sng lp, ngha l nu
khng trc tip do T. Phao-l, th t na do
nhng cng tc vin ca ngi, t my trung tm
chnh ta ra nhiu tnh khc nhau trong min
Tiu (x. v d ng -pa-pha em Tin Mng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

n cho thnh Co-lo-x: Co 1,7). Vic t chc


cc tha tc v trong Th, cha phn ha bng
trong cc Th Mc v v thch hp vi thi k
tng i c trong i sng Gio Hi s khai:
ch thy nhc n cc v k lo m thi (5,1-4)
v gin tip cp ti cc t vin (x. 4,11). Cn
a v x hi cc phn t thuc nhng cng
on y, ni chung l a v thp hn. Bng
chng l on qung din c bit di v cch
n nt cc ti t hay l n l (2,18-25).
Tc gi, ngy thng v ni bin son
Theo cc s kin trong Th, tc gi l T. Phr "Tng ca c Gi-su Ki-t" (5,1) l "k
lo", l "chng t cho cc au kh c Ki-t"
(5,1), vit Th ny "nh ng Sin-vanh"
(5,12), v bn cnh ngi khi y c ng Mc-c
l "con" ngi (5,13). Vic gn Th cho Tng
Ph-r, mt trong cc bn vn mun nht trong
Tn c, lm chng v iu y (2P 3,1). V
sau, T. I-r-n, ng Tc-tu-lin, v ng C-lmen A-lc-xan-i u ch T. Ph-r l tc gi
Th ny. Thm vo l s kin, theo s gia

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

u-s-b, ng Pa-pi-a, hi u th k 2, xc
nhn tng quan mt thit gia T. Tng
Ph-r v T. Mc-c, tc gi Tin Mng 2 (x. c
Cv 12,12).
Tuy nhin mt s nh chuyn mn hoi
nghi Th ny chnh tng l ca T. Ph-r. y
l my lun c chnh h a ra vi nhng cu
ngi ta c th tr li cho h:
a) Ting hi-lp trong Th c mt phm tnh
rt cao, nn xem ra kh c th gn cho T. Phr l tay thuyn chi x Ga-li-l c. V
ngi ta cng khng gii p im kh ny
bng cch qu quyt l T. Ph-r vit bn
vn bng ting A-ram, ri nh ai (Sin-vanh:
5,12) dch sang ting hi-lp. V trong trng
hp ny, s khng gii thch c v sao li
trch dn trong Th u trc tip rt ra t bn
vn hi-lp Cu c, khng tr cu no. Nhng
lun c ny khng quyt lit. Ngi ta k
nhn rng ting hi-lp thng dng Pa-l-tin
thi Cha Gi-su, nh cc bt tch gn y mi
khm ph c chng minh iu y. Nh vy
T. Ph-r rt c th bit ting ny. ng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khc, T. Ph-r c th cy nh cng tc vin


ca ngi l ng Sin-vanh son bn vn, l
l do c th gii thch v sao vn hay nh th.
b) Ngi ta cng nhn nh tnh song i r
rng gia mt s tng trong Th v thn hc
T. Phao-l. Ch xin nhc my v d: vic dng
hnh nh hn vp phm trong Cu c (1P
2,4-8 v Rm 9,32-33), li khuyn phc tng
quyn bnh (1P 2,13-17 v Rm 13,1-7), hay
vic dng nh thc "trong c Ki-t" (3,16;
5,10.14). M mt on vn nh Ga 2,11-14 h
li khng chng li ch trng cho l gio l
Thnh Phao-l khng nh hng g trn t
tng T. Ph-r y ? - Thc ra my im
ging nhau nhn thy gia Th ny v cc Th
T. Phao-l, ta c th gii thch d dng, v c
mt cn bn gio l chung cho ton th Gio
Hi s khai, T. Ph-r v T. Phao-l u s
dng cn bn y. Cn s kin An-tiu-kia ghi
li trong Ga 2,11-14 ni ng ra, khng phi l
i lp thn khoa gia hai Tng : iu T.
Phao-l trch T. Ph-r, l thi ngi trong

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mt hon cnh ring, ch khng phi l thn


hc ca ngi.
c) Th 1 T. Ph-r khng t ra s bit trc
tip no v c Gi-su trn th nh cc Tin
Mng trnh by vi ta. Tc gi ch ni chung v
cc au kh v s cht ca c Ki-t v hon
ton khng cp chi ti nim trung tm
trong gio hun ca c Gi-su (v d nh
"Nc Cha", "Con Ngi"). T. Ph-r l mn
rt gn vi c Gi-su, phi chng s khng
din t cch thc khc? Ngi h li khng qui
chiu cch chnh xc hn vo kinh nghim
sng bn cnh Thy mnh ? - p li vn
nn trn, ngi ta dn c mt chui on vn
Th ny phn nh cc li c Gi-su ni
(1,8 v G 20,29; 2,2 av2 Mc 10,15ss; 2,12 v
Mt 5,16; 2,23 v Mt 5,39; 3,9 v Lc 6,28; 3,14
v Mt 5,10; 5,3 v G 13,15-17; x. 2,25 v Mt
9,36). Hn na nhiu trong s cc li nu ra ,
li xut pht t cc mch vn trc tip lin h
ti bn thn T. Ph-r (v.d. 5,2 v G 21,15-17;
1,4.13 v Lc 12,33.35.41). Gn y ngi ta
cng nhn mnh ti tm quan trng ca ti

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

V Ti T au kh trong Th ny. ti y bt
ngun t sch ng I-sai (52,13-53,12), ta thy
hin r mt trt trong cc Tin Mng (Lc 22,37
v Is 53,12), trong cc bi ging T. Ph-r (Cv
3,13.26; x.4,27-30) v trong Th ny (2,21-25).
C nhin khng nn qu cao gi tr tht ca
cc on vn ging nhau nh th, v c
nhng tuyn tp cc li c Gi-su lu hnh
rt sm trong ton Gio Hi. Nhng d sao,
chng cng minh chng rng l lun cn c vo
s "thiu k nim trc tip v c Gi-su trn
th" l l lun rt ng hoi nghi.
d) C l Th m ch cc ln bt b cng
nhin u ht mt cch tng qut (ch khng
phi thun a phng), nn ta khng c th t
v tr Th vo trc triu i hong o-mixing (nm 81 n 96 sau Cng Nguyn), v do
lu nm sau khi T. Ph-r qua i (4,12 v
5,9). - kin ny cng phi bc c. Trc
tin phi k nhn rng tm trng trong Th ny
phn nh khc xa sch Khi huyn trong
trnh by hin nhin l Nh Nc bt o. Cn
trong Th 1 T. Ph-r, khng c g nh th. V

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Th cn dy phi tn trng chnh quyn, hon


ton ging nh Th R-ma (1P 2,13-17 v Rm
13,1-7) v c bit nu vai tr tch cc ca
chnh quyn (2,14). Thm vo l s kin
Th ny khng dng cc "danh t chuyn mn
ch s bt b"... hay cc ch nh v kin, ta
n, t co... nhng ch dng cc danh t thn
hc, nh cm d, th thch, cc au thng
phi chu oan v s cng chnh. hn, y ch
l nhng "khuy khut, ph bnh, ci nho,
ngc i, mch lo, khai tr... m ki-t hu
l nn nhn, ngay t u, do cc ng hng
dn ngoi hay cc ngi ng o trc y"
(Spicq). V th khng c g ngn tr ta t v tr
Th ny thi k tng i xa, vo lc T.
Ph-r cn sng.
Tm li, cc vn nn trnh by trn y khng
dt khot t li thnh vn cc s kin trong
Th v trong tp truyn. Vy ta c th nhn
Th ny thc s do T. Ph-r bin son, c th
l nh ng Sin-vanh gip (Sin-vanh l tn
la-tinh ca ng Si-la trong Cv 15,22.40; 18,5; x.
2C 1,19). Cn ngy thng bin son c l vo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khong t lu trc khi hong N-rn bt o


(nm 64 sau Cng Nguyn), ni khc i l t lu
trc khi T. Ph-r qua i. C l T. Tng
vit Th ny ti R-ma, nu ta theo li gii
thch c phn ng hn ht v li nhc n
thnh "Ba-by-lon" 5,13, l tn tng trng ch
Th quc R-ma.
Loi vn, nht tr v mc tiu Th ny
Nhiu nh ph bnh lu ti nhng m ch v
php thanh ty c bit l trong ba chng u
Th. Hn na mt s ngi tng l thy c
i thay bu kh k t 4,12: khng cn xem au
kh nh iu c th xy ra, nhng nh thc ti
hin thi (4,12; 5,9; x. 2,20; 3,14.17). Cn c
vo my xc nhn nh th, ngi ta nu
nhiu gi thuyt khc nhau v loi vn v nht
tr ca Th ny, m nhn mnh cch ring l
Th bt ngun t phng t. Ngi th cho l
Th phn nh phng v thanh ty (1,3-4,11),
ri c l v sau li thm vo mt bn vn
mun hn nhm cng c nim tin ni cc ngi
th ty (4,12-5,14). Ngi khc khng cho cc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

d bit gia 1,3-4,11 v 4,12-5,14, l quan trng


v coi 1,3-5,11 l nh mt bi ging v php
Thanh ty, ri sau ngi ta thm 1,1-2 v
5,12-14 cho c v mt bc th. Sau ht c
ngi li coi l phng v tun Phc sinh.
Nhng my gi thuyt trn ng phi nhiu
vn nn: v s nht tr trong ng vng v li
vn ca Th ny khin cho kh nhn c l c
hai on ngun gc khc nhau. Li gi v li
kt th c lin quan r rng vi phn thn
("kiu bo": 1,1 v 2,11; x. 1,17; li khuyn
nh, ti ca Th: 5,12 v 2,11). Hn na li
t n (1,3-9) v "qui lut" lun l ki-t gio
(2,13-3,7) cng tng cng xc tn l tc gi
quan nim bn vn ny nh mt bc Th. ng
l ngi ta ngc nhin v thiu ghi ch c
nhn v tc gi v ngi nhn Th. Nhng
l v l Th xut pht t mt v c uy quyn
trong Gio Hi m khng phi l v sng lp
cc cng on ngi gi Th cho. Cn s i
thay vin nh k t 4,12, th ng qu phng
i, v ngay 1,6 coi cc au thng l ci
hin thi ri. ng khc, nguyn mt vic cn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c vo bn vn Th ny m li a ra qu
nhiu gi thuyt khc nhau v mt phng v
hay bi ging thanh ty, iu y chng minh
l gi thuyt ht sc h . Thm vo y cn
hai s kin: mt l khng gp li chnh xc no
nhc n l nghi thanh ty trong Th (ngc li
vi cc bn vn nh Rm 6,3-4; Co 2,12; Tt 3,5),
tr ra c mt ln, nhng l trong on vn c
gi tr in hnh (3,21); hai l khng gp trong
bn vn du vt mt tin trnh, cho php ta sp
xp li cc giai on ca l nghi thanh ty (v
nh ng t hi-lp m ch vic ti sinh 1,23,
th dng 1,3 ri; x. 1,3).
Vy khng c l no hoi nghi tnh th tn
v s nht tr ca Th 1 T. Ph-r. Th ny n
r chc chn vo c mt tp truyn gio l
chung cho Gio Hi s khai. Cu kt (5,12) xc
nh ng mc tiu Th ny: khuyn ln v
cng c lng tin cc ki-t hu m nhit tm khi
y liu mnh ha ra ngui lnh v lng can m
li b th thch trc nhiu gian nan khn kh.
Mun c vy, tc gi qui chiu vo cc li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

gio hun, nhng ki-t hu y nghe, khi h


n nn tr li v chu thanh ty.
Ni dung Th ny
Khng th nu lc theo lun l cho Th
ny. Chnh l v c tnh ring ca bn vn ny,
trong cc li khuyn lun lun xen k vi
cc im gio l bin minh v tng cng
cho chng. Ni chung, th li khuyn "mnh
lnh cch" i trc tuyn ngn gio l "trc
trn cch" lm cn c cho li khuyn (ngc
vi cc Th chnh ca T. Phao-l, trong
phn gio l u vi "trc trn cch" lin
quan ti nhng chi ki-t hu hin c ri trong
c Gi-su Ki-t, ri tip n phn th hai gm
li khuyn vi "mnh lnh cch" ku mi h
sng cho xng vi cc iu mnh tip th).
Cng lm c th chp nhn mt tin trnh trong
li khuyn nh, nu ta xt l tnh hin thi ca
mi hm e tr nn xc nh k t 4,12.
C th trnh by ni dung Th theo cch sau
y:

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Li gi v cho thm: 1,1-2.


T n (theo li vn cc li chc tng do-thi,
x. Ep 1,3-14) ko di thm trong mt suy t v
s mc khi chng trnh Thin Cha: 1,3-12.
Li khuyn mt: gi ki-t hu gc ch dn
mi h dt khot on tuyt vi np sng c
ca h: 1,13-2,10.
Ku gi sng thnh thin v chnh nim hi
vng do c Ki-t sm cho ta: 1,13-21.
My li nhn nh v i sng cng on:
1,22-2,2,3.
Nn tng gio l: s d Thin Cha chn
ki-t hu nn thnh phn ca n th linh
thing m c Ki-t l nn tng, chnh l h
cng b nhng k cng ca ng ku gi h
vo nh sng: 2,4-10.
Li khuyn hai: 2,11-3,12.
Tuyn b chung v li sng phi theo gia
ch dn; 2,11-12.
Cc ngha v ki-t hu ty theo a v: ngha
v i vi chnh quyn, ngha v ti t i vi
ch, ngha v v chng i vi nhau: 2,13-3,7.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Li ku mi thng yu nhau theo tnh huynh


: 3,8-12.
Li khuyn ba: 3,13-4,11.
Ku mi tn nhim trc s chng i ca th
gian: 3,13-17.
Nn tng cho lng tn nhim ny: s ton
thng ca c Ki-t: 3,18-22.
Hu qu thc hnh ca gng c Ki-t, l
on tuyt vi ti li: 4,1-6.
Tnh thc trong i sng cng on: 4,7-11,
Li khuyn bn: do cn bt b hng n gy
nn: 4,12-19.
My li khuyn ring: 5,1-11.
Nhc li cc ngha v cc th lnh cng on:
5,1-4.
Khim nhng v tnh thc: 5,5-11.
Kt Th: 5,12-14.
i sng ki-t hu theo Th 1 T. Ph-r
Ngi ta thng khng bit gi tr ring ca
s ip Th 1 T. Ph-r. M gi tr ny hin ln

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

r rng ngay lc ngi ta lu ti tnh cnh


Th ny mun nhm. Tc gi khng cn phi
t nn tng c tin l nhng iu dy cho
c gi bit ri (1,12). ng hn, y l ng
trc nhng kh khn ngy cng ln m cc
cng on ki-t hu gp phi, khuyn h kin
tm tr ch, chnh v nim hi vng ging cho
h trc y. Mun vy T. Tng hng mt
c gi nhn vo c Ki-t, h thc (hay
li thc) v quyn nng ca s sng mi
trong Ngi (1,3; 2,2). Hn na, tc gi cn
nhn mnh v tnh ton thng ca nim hi vng
h tip th, l ngun hot ng kin tr v
hn hoan trong cuc sng mi ngy.
a) n r su vo cng trnh ca c Ki-t
Tc gi chc chn l c gi c Thin
Cha la chn trong c Gi-su Ki-t v t
y h thuc v dn Ngi (1,2-3; 2,9). Tuy
nhin, ng mun gip h n r su hn vo
cng trnh Thy h tng hon tt. Chnh theo
hng , ng nhc li cho h nh hin t c
Ki-t (1,2; 1,19) v cc au thng Ngi
(2,21-24), h noi gng (2,21). Cng th,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng nhn mnh ti s ton thng ph cp trn


mi phm vi v tr (3,18-22) v chnh s cht
cng khng ngn cn c (4,6; x. 3,19). T
y, tn phi lin kt vi Vin gc, l nn
tng cng on (2,4-8).
V im ny, nn ghi ch l Ki-t hc ca
Th ny gn vi gio l trnh by u sch
Cng v (cch ring trong cc bi ging T. Phr) hn l vi Gio l T. Phao-l (v d nh
ti v Ti T au thng, theo my xut x ghi
trn ny; vai tr php thanh ty: Cv 2,38-40 v
1P 3,21; x. c Cv 2,31 v 1P 3,18). Cng nn
k nhn l ta gp thy m vang nhiu li tuyn
xng c tin hay l thnh thi ca cng on kit hu (v.d. 2,22-24; 3,22; 4,5).
b) Nim cy trng sng ng
ti cy trng rt quan trng ngay u
Th (1,3.13.21). Nim cy trng y xt theo ba
quan im l ngun gc, i tng v cc hu
qu. V ngun gc: cy trng khng phi l kt
qu do tr v hay do nhng c gng loi ngi,
nhng chnh l hng n nhng khng Thin
Cha ban cho nh s c Gi-su Ki-t phc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

sinh (1,3) (nn lu s phc sinh cac Gisu Ki-t lin h ti mc no vi vic th hin
n cu thot: 1,21; 3,21). V i tng, th cy
trng hng ti Nc tng lai, ti gia ti bt
dit bo m cho tn , hng ti lc nim tin
s bin thnh s nhn thy v dn Thin Cha
c chim hu cch vin ton v dt khot n
cu ban cho h trong c Gi-su Ki-t
(1,4.7.13). Cn v cc hu qu i vi i sng
hin thi ca cc tn , th khng c ln cy
trng vi thi khc k hay l lng nhn nhc
th ng, nhng phi coi nh ng lc cho np
sng mi (1,13-15). Nim cy trng gip tn
hn hoan chin u (1,6), khng phi mc du
th thch (thot tin xem nh mu thun),
nhng l gia th thch kia (4,12-13). Th
gian khng ngng t vn cy trng, nhng
tn phi lun lun sn sng gii thch nim
cy trng y mt cch bo m an ton (3,1516).
c) Lm chng trong cuc sng mi ngy
Th ny nhn mnh ti s mng ca dn
Thin Cha gia trn gian: Thin Cha

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

chn nhng con ngi h phng th Ngi v


chiu ta s nhn bit cc cng vic Ngi trn
khp th gian. V th trong Th 1 T. Ph-r,
ti la chn i i vi chc t t cc tn (2,5;
2,9; x. Rm 12,1). Th phc v i h phi lm
s thc thi trc ht trong Gio Hi (1,22; 2,15; 3,8-12; 4,7-11; 5,1-7). Cc k lo thi hnh
trch nhim ring gn gi cng on trong
vic thc thi tnh huynh (5,1-4). Nhng cng
c mi ngha v lin quan ti nhiu kha cnh
khc nhau trong i sng: chnh tr, x hi, gia
nh (2,11-3,7). Cc ch th v quan im ny
u gn vi nhng qui lut lun l ngi ta gp
thy trong vn chng thi y hay trong Dothi gio. Tuy nhin, chng nhn thm mt nh
hng v ni dung mi nh qui chiu vo Cha
Ki-t (2,13) v nh lu ti mi ngi, gm c
nhng ngi thp hn hn ht. Hnh nh cc
ch th y khng t li vn i vi nhng g
c th tranh lun trong cc c cu x hi ng
thi. B ngoi cc ch th y khng c chi l
cch mng. Nhng, trong mt khun kh sn
c, chng nu cho tn ng hng phi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

theo. l em li mt s ip cy trng, trong


lng yu mn Cha v nh s bin ha bn
trong thn phn con ngi , gip ci cch
nhng g cn thit trong i sng x hi. Xin
thm l, ni chung, Th ny khng t thi
chng li th gii ch dn. ng hn Th nu
r trch nhim ca ch dn Thin Cha i vi
h: trong bt c hon cnh no, d khc kh
bao nhiu i na, cc tn phi hnh ng lm
sao soi sng cho ngi ngoi (2,11-12; 3,1317).
Th ny nhc cho ki-t hu thuc bt c thi
i no nh tt c nhng chi bao hm trong
nim "cy trng sng ng" h t vo c
Gi-su Ki-t. l tn nhim bm chc vo
Cha ton thng v hot ng kin thit
phng s Ngi.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 2 Thnh Ph-r, c Ki-t


ng Ban Thin Tnh
Loi vn
Sau li cho thng quen (1,1-2), tc gi
nhc li c tnh ca n ku gi ki-t hu (1,311). Sng hip thng vi Bn tnh Thin Cha,
ki-t hu c ku gi nn thnh. V th h
phi trung tn vi li cc Tng v ngn s
(1,12-21). V li ging Ki-t gio khng cn c
trn nhng bin ngn hoang ng (1,16),
nhng trn li chng cc tng v trn li s
ngn do Thnh Linh cm hng (1,21).
Ri tc gi kch lit tn cng mt cch ht
sc linh ng cc gio s gi, t co h bng
hoi c v gio l c v lun l (2,1-22). H
khng th no thot ly hnh pht, nh cc thin
thn phm ti ngy xa v cc dn thnh S-ma v Go-mo-ra (2,6).
Sau t tn cng di , li tip phn qung
din khi mo ch. 1 vi vn Cha chm tr

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Quang lm (3,3-13): Cha nhn nhc ch,


nhng Ngy ca Ngi s n (3,9).
Th kt thc bng li ku gi tnh thc (3,1418).
Bn vn ny ging vi mt "Chc th" hn l
mt bc th thng. Chc th l li nng gp
trong cc tp truyn do-thi i y. Mt bi
ging t bit do nhn vt no thi danh ni
trc khi qua i, gip ng qung din mt s
im gio l cn nhc li cho cng on.
Bc th dng v c bit ny c ng chim
a v trong Tn c chng? c gi kim thi
lo i thoi khi ng trc nhng li lng m
v s v (chng hai), c th t t cu hi .
Thn hc
Nhng bc Th em li nhng xc nh mi
i vi vic gii thch v cm hng Thnh
Kinh, cng nh s hnh thnh qui in. Cc li
s ngn Cu c v li chng tng u
c sp trn cng mt bnh din l lm cn c
cho mt nim tin vng chc (1,19; 3,2). Khng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ni no trong Tn c qu quyt r rng hn


v tnh linh hng ca Thnh Kinh "Khng li
s ngn no trong Kinh Thnh nn gii thch
theo ring mnh. V khng bao gi mt li s
ngn li do ngi phm ni, nhng chnh
v c n thc y ca Thnh Linh, nn mi
c s ngi ni nhn danh Thin Cha"
(1,20-21).
Trong Th ta li thy ln u tin nhc n
mt tuyn tp cc Th T. Phao-l (3,15-16),
mc du khng tt nhin bao hm ton b cc
vn th ca T. Tng , nhng cng c coi
l thnh phn lm trn Thnh Kinh.
Sau ht Th ny cn mt hng th khc l
cng quyt t vn Cha chm tr Quang
lm: "Li Ngi ha Quang lm u ri? T
ngy cc T ph tng khut ni, th mi s
vn cn y nguyn nh mi to thnh" (3,4)?
Tc gi kch lit t co s thiu nim tin v
c gng tr li: cn hng thy xa l hnh bng
vic phn xt cui cng, m tc gi dng cc
phm tr thi y din t (3,6). Th gii c,
la s thiu hy i, hu nhng ch cho "tri

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi t mi l ni c ng cho n cng chnh"


(3,10-15). V nht l i vi Cha, khng c
nim thi gian: i vi Cha, "mt ngy nh
th ngn nm v ngn nm nh th mt ngy"
(3,8). Ni l Ngi chm tr, nhng ch l s
Ngi yu thng v nhn nhc ch. Ngi
mun cho ai ny c thi gi n nn tr li. V
th, ngay t by gi, mi ngi phi lo sng
thnh thin. Nh gio hun cnh chung ny, tc
gi nhc li mt chiu kch quan trng trong i
sng ki-t hu.
Cc i phng
Tc gi t co nhng qun "v o" ln vo
trong Gio Hi (2,1). H l ai? tr li c
tin Ki-t gio, nhng h chi b ri v gi
y h liu mnh lm hi Cng on na, v
ha cho s t do gi di (2,19). B ri h ch
trng, va c tnh thn hc, v h chi b
Cha cu chuc mnh v khinh d cc thin
thn 2,10-11), va c tnh lun l, v h sng
bung tung v phm ti khng bao gi chn
(2,14).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Mun xc nh h l ai, ngi ta ni n


phi "ng o". T c l mnh hiu bit cao
hn v t do hon ton, khinh r xc tht, nhng
h vn sng bung tung, phng tng. l l
do gii thch kha cnh va lun l va thn hc
ca cc iu h sai lm. Cng v th m tc gi
nhn mnh ti s "hiu bit" Ki-t gio i lp
vi s thng minh gi cc ngi ri o
(1,2.3.5.8.12.16; 2,20.21; 3,17-18).
Cn vic h khinh d cc bc "Vinh quang"
(2,10), th kh bit r l m ch ci g. Phi
chng, theo tc gi nhn xt, ti chng phm l
gi tn cc thin thn? V trong Do-thi gio,
v cch ring l ni phi -x-nin, ta thy cm
lm nh th, v tn knh cc thin thn v s
dng tn cc ngi theo mc tiu ma thut. Hay
tri li, chng coi cc ngi thc s khng c
hay l khng tri vt chi? V nh th l h
vt qu t tng T. Phao-l ch nhn mnh l
cc thin thn thua km c Ki-t (Ep 1,21; Co
2,15). Tht l kh xc nh, v trong chui di
cc li lng m (chng hai) tc gi dng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng kiu ni thng quen v m t mt bc


chn dung chp nhong v tn v o.
Cc ngi nhn Th
Cc ngi nhn Th quen vi Thnh Kinh v
cc tp truyn khi huyn do-thi, m tc gi
m ch nhiu ln, nhng khng bao gi trch
dn minh nhin (tr 1,17). l cc thin
thn phm ti (2,4) hng thy (2,5), thnh S-ma v G-m-ra (2,6-7); ng Ba-la-am con
ng B-s (2,15) v cc tp truyn v th gii
bt ngun t nc v b la hy i.
Th ny, nht l 2,1-3,3, c lin h hin
nhin v cht ch vi Th T. Giu- (G). Ta
gp li trong nhng quan nim rt ging
nhau, thng din t bng danh t in nhau t
dng trong ton b Tn c. Hnh nh c hai
Th u theo mt dng hng dn. V d nh
bt chin chng li cc gio s gi m c hai
Th u gi l "bn ngi chuyn diu ct hoi
nghi" (2P 3,3; G 18), ba hoa nhng li l lng
trng rng (2P 2,18; G 16), ch chn say sa
tr trn (2P 2,13; G 12), v ti ca chng nh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ti ca thin thn sa a, ca thnh S--ma


v Go-mo-ra, ca ng Ba-la-am.
Tr khi hai Th 2P v G cng cm ng mt
cch bit lp theo mt bn vn c hn, c v
chc l Th 2P ty thuc vo Th G. Ni
nhiu on, bn vn 2P xem ra ty tng. Xt
chung tc gi lm sng sa hn nhng on
song song Th G, b qua my yu t k d
i vi c gi t quen cc tp truyn ngy th,
nh cuc chin u tng lnh thin thn Mi-cae (G 9), cc thin thn i bi (G 6), li dn
sch H-nc (G 14). Phi chng 2P d dt i
vi cc ngy th? Tht kh xc nh.
ng khc 2P nu vn nn Cha chm tr
Quang lm, trong khi G khng t vn .
Cc d bit trn y t ra mt mi trng n
r chc vo cc tp truyn do-thi, tr hn mi
trng Th G; li ci m hn vi vn ha hilp. Bng chng l ngoi nhng b qua nu
trn ny, cn c li vn thanh nh, thm ch
khng loi tr cht v cu k trong vic lm
dng cc danh t kp t dng, ngi ta m
c 56 ch ch dng trong mt mnh Th ny

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

m thi. l t l cao nht trong Tn c.


Phi chng Th ny l mt c gng mc v
dung ha cc khuynh hng a phng t hin
trong Th G vi nhng tro lu ci m hn
nh thy din t trong cc Th T. Phao-l? Phi
chng l mun tng hp cc khuynh hng
khc nhau trong lng Hi Thnh s khai?
ng khc, v Th ny c Gio on Alc-xan-i cng nhn v b Gio on Sy-ri
chng i, nn c l l xut pht t mi trng
ki-t hu gc do-thi tn c gia ngi hi-lp.
Tc gi
Tc gi t ng nht vi ng Sy-m-on Phr Tng (1,1). Th th nht c nhc n
3,1, nn t nhin ngi ta hiu l Th 1 T.
Ph-r. ng khc, tc gi nhc li mnh c mt
khi Cha bin hnh (1,16); sau khi ngi loan
bo mnh sp qua i (1,14).
S ng nht ha lun lun b ngi ta chng
i y, gy nhiu thc mc. Mt ng khng
nn hiu st qu my ch dn v tiu s tc gi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

dng t ng nht vi T. Tng . l


nhng chi tit thuc loi vn "Chc th".
ng khc, trong hai Th c nhiu d bit v
li vn: 599 ch khc nhau i vi 100 ch
chung nhau. Vn lin quan ti cnh chung
khng phi cng l mt. S khc nhau ny gi
thit l c mt khong cch thi gian kh di
gia hai Th.
Tc gi xem ra khng thuc v th h ki-t
hu u tin qua i ri (3,4). Th ny c sau
Th Giu-, thng c coi l bin son vo
nhng thp nin cui th k 1. Sau ht v nht
l, nh chng ta thy, Th r rng nhc n
qui in Thnh Kinh: c mt tuyn tp cc Th
T. Phao-l, d cha y , nhng c k vo
b "Thnh Kinh" cng nh cc vn th tng
v ngn s khc.
ng khc, v khng th li qu xa vic son
bc Th thm nhun rt su cc tp truyn ki-t
hu gc do-thi nh vy, nn ta c th ngh
thi k bin son vo khong nm 125, do
Th khng th bt ngun trc tip t T. Ph-r.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tuy nhin, phi chng c th ni ti mt


"trng phi T. Ph-r", trong , chiu theo
gio hun ca T. Tng , ngi ta bin
son Th ny di hnh thc mt chc th linh
thing, nhc nh l cn phi gi gn c tin?
V im ny, xin nhc li l, theo mt tp
truyn ca tc gi u-s-b (Lch s Gio Hi
II,16,1), T. Mc-c mt thi l cng tc vin
ca T. Ph-r (x. 1P 5,13), th v sau loan
bo Tin Mng ti A-lc-xan-i, l mi trng
cng nhn Th ny trc ht.
Tnh qui in
Cng vi sch Khi huyn, Th ny l cun
trong Tn c gp nhiu kh khn hn ht
trc khi c cng nhn vo qui in. V
chnh nh Gio on A-lc-xan-i m Th ny
t t thu vo ton th cc Gio on.
Khng c mt trong qui in Mu-ra-to-ri (t lu
trc nm 200), ln u tin Th ny c ng
O-ri-gin (sinh nm 185/6, qua i nm 254)
trch dn m ni l Th b chng i. ng us-b (qua i nm 340) cn xp Th ny vo

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

s bn vn ang tranh lun. Mi ti th k 5


Th mi c a s Gio on cng nhn, th
k 6 c cng nhn Sy-ri. Tuy nhin, vo
khong nm 200 gp thy Th ny trong mt
bn dch Tn c bng ting Ai-cp v khong
cui th k 3 trong bn ch co s 72.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th 1, 2 & 3 Thnh Gio-an, c


Ki-t Ngun Sng Tin Yu
Hon cnh bin son
Cc Th T. Gio-an t na hai Th u, trong
thc t khng bao hm chi tit v hon cnh
bin son v v bn thn tc gi. Nhng xt
chnh bn vn th c th bit chc chn v
tnh trng cc ngi nhn Th v nhng l do
thc y tc gi bin Th cho h.
T ging bt chin ca nhiu on vn, ta c
th kt lun l cc cng on c gi Th
ang tri qua mt cn khng hong. Vic tuyn
truyn nhng gio thuyt khng th dung ha
vi mc khi Ki-t gio ang e da lm mt s
tinh tuyn ca c tin. Ai l nhng ngi rao
truyn gio thuyt y? H c mnh danh l
phn ki-t (1G 2,18.22; 4,3; 2G 7), l ngn s
gi mo (1G 4,1), l ngi di tr (2,22), l tn
d d (2G 7); h thuc v th gian (1G 4,5) v
cho thn t thuyt hng dn mnh (4,6).
Mi y h cn thuc cng on (2,19; x. 2G

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

9); nhng by gi h tm cch m hoc cc tn


cn mun sng trung thnh (2,26; 3,7) em
ti cho tn mt gio thuyt khng phi ca
c Ki-t (2G 10).
T thuyt y ti iu no? V lm theo mt
thn b kiu ng o, h t c l bit Thin
Cha (1G 2,4) xem thy Thin Cha (3,6; 3G
11), sng hip thng vi Ngi (1G 2,3), trong
nh sng (2,9), mc du gio thuyt v cch n
nt r rng l mu thun vi mc khi Ki-t
gio. Nht l h theo lp trng t thuyt trong
vn Ki-t hc: h khng nhn nhn c Gisu l ng Ki-t (2,22) v l Con Thin Cha
(4,15; 2G 7); h chi b vic Nhp Th (4,2;
2G 7) v "chia r" c Gi-su, v h tch ri
ni Ngi c Gi-su lch s vi Con Thin
Cha v ph nhn Con Thin Cha n thc
s bng nc v mu (1G 4,3l 5,6). i sng
lun l ca h cng ng trch nh vy: theo
mt khuynh hng r rng ng o, h t c
l mnh khng c ti (1,8.10) v khng lo gi
cc lnh truyn (2,4) cch ring l lnh truyn
anh em phi thng nhau (2,9).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

T lu ngi ta tm cch hiu xem cc


gio s di tr ny c th l ai. Theo li chng
ca T. I-r-n, th Tin Mng T. Gio-an nhm
vo t thuyt X-rinh-t. Ta rt d hiu l cc
Th cng nhm vo gio hun ca ng. Thc
vy, gio hun ny xem ra c nhiu im ha
hp vi l thuyt ca cc gio s b Th ny t
co. Vn theo T. I-r-n, ng X-rinh-t dy
rng: lc sinh ra, c Gi-su ch l mt ngi
nh bao nhiu ngi khc, khi th ty, c Kit trn tri mi xung kt hip vi Ngi,
nhng khi T nn, th li rt lui (c l x. 1G
2,22; 5,6). Nhng nhiu im gio l khc c
gn cho ng X-rin-t, khng cn li du vt
no ni cc Th T. Gio-an. D xc nh lch s
ny ng hay khng, th tro lu cc Th nhm
vo c l ging vi phong tro do-thi ha "tin
ng o", m cc Th vit khi b t cng nh
cc Th Mc v u lo chng li v v sau
s a ti nhng h thng ln ca phi ng o
th k 2.
Nhng mc tiu tc gi khng mun tn cng
cc ngi theo t thuyt y. Ngi trc tip ni

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vi chnh ki-t hu kia. Ngi mun gip h


phng cc ch trng ca phi ng o v
chng minh rng chnh h, l cc tn , mi
thc s hip thng cng Thin Cha (1G 1,3).
y cng l iu ni trong phn kt bc Th:
" my li ti vit cho anh em, anh em
tin vo Danh Con Thin Cha, cng bit rng
anh em c S Sng mun i" (5,13). Li v th
m tc gi nhc i nhc li, nh l ip khc,
cu: "y l du cho ta nhn bit... (1G 2,3.5;
3,19.24; 4,2.6.13; x. 3,10; 2G 6.7.9; 3G 3.12).
Ngi mun nh y ch cho bit phi c du
no nhn ra tn chn chnh. Cc tiu
chun y l s trung thnh vi c tin ki-t gio
c rao ging t u (v.d. 1G 2,22-24) v s
tun theo cc lnh truyn, nht l lnh truyn
anh em phi thng yu nhau. (v.d. 2,3-6.9-11).
Tc gi
Hn chc chn l c ba Th u do mt ngi
vit. Hai Th u phn nh cng mt cn
khng hong, v c Th th ba cng vy, tuy
mt cch gin tip. T tng, ng vng v li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

vn trong ba Th qu ging nhau, nn kh c


th gn cho nhiu tc gi khc nhau. y l
my nh thc c sc hn: "c nhiu tn d d
(hay ngn s gi mo) hin ra th gian
ny" (1G 4,1; 2G 7); "sng theo (ngv: bc i
trong) s tht" (2G 4; 3G 3); "chn thnh yu
mn" (2G 1; 3G 1; x. 1G 3,18); lnh truyn yu
mn khng phi l "lnh truyn mi", nhng l
mnh lnh "chng ta vn c t u" (1G 2,7;
2G 5); "c Cha v Con" (2G 9) hoc "c Cha
na" (1G 2,23).
Nhng tc gi l ai, th li t ra vn
. Tri vi T. Phao-l, khng ni no tc gi
nu tn mnh. 2G 1 v 3G 1, ngi t xng l
"K lo": tc hiu ny khng ch ngi th
lnh theo phm trt ca cng on, nhng theo
thi quen cc Gio on bn ng (ng Pa-pia, T. I-r-n), th ch mt ngi thuc nhm cc
mn Cha hoc quen bit vi cc v ny.
Vy l mt ngi c uy tn ln, theo t cch
chng nhn ban u ca tp truyn cc tng .
ng khc, tc gi li t gii thiu l chng
kin cuc i c Gi-su (1G 1,1-3; 4,14).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

My ch dn ny ng h kin c truyn nhn


nhn tc gi l T. Tng Gio-an. V i vi
Th th nht, cc chng t c u ng thanh
gn cho ngi. Nhng hai Th nh kia th khc,
v chnh l do tc hiu "k lo", nn th k 3
v 4, c my ni coi tc gi l mt ng Gio-an
"Trng lo" (ngha l: K lo) khc vi Gioan Tng . Nhng tp truyn ti -ph-s ch
bit c mt ng Gio-an l mn Cha.
ti vn chng v gio l
Thot nhn, tng Cu c khng nh hng
bao nhiu ti cc Th, v T. Gio-an ch dn
minh nhin Cu c c mt ln (x. 1G 3,12).
Tuy nhin khng thiu g t ng Thnh Kinh:
"trung thnh cng chnh" (1G 1,9), "bit Thin
Cha" (2,3-4.14, v.v.), "hi sinh n ti" (3,2;
4,10), "ti lm cho cht" (5,16), v.v. Nhng
phi tm hin din ca Cu c ni Th u,
nht l trong ti trung tm Th ny qung
din, tc ti hip thng cng Thin Cha v
"bit" Thin Cha: theo nhiu on vn, "bit
Thin Cha" y hnh nh ng nht vi s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bit Thin Cha m ngn s Gi-s-mi trnh


by nh du ch phn bit Giao c Mi (x.
cc ch gii v 1G 2, 3.13.20.27; 3,9; 5,20.21).
Nhng xt theo ng vng, th tc gi tng
ng hiu hn ht vi Do-thi gio ti Pa-l-tin,
nht l cc phong tro do bt tch Qum-rn i
din. My ch hay kiu ni nh "sng theo
(ngv: bc i trong) s tht" (1G 1,6) "thn
chn l" (4,6), "lm iu bt chnh" (3,4), cng
nh s nhn mnh vo ci tng phn gia
Thin Cha v th gian (4,4-6), gia nh sng
v ti tm (1,6-7; 2,9-11), gia s tht v di
tr (2,21-27), ta cng gp thy trong Qui lut
Qum-rn. Thuyt nh nguyn ni T. Gio-an,
khng phi l th nh nguyn siu hnh v hon
v, nh trong phi ng o, nhng l th nh
nguyn lun l v cnh chung, v n trong ni
tm con ngi, tuy yu ui v ti li, nhng
c kh nng n nn tr li v do kt hip
cng Thin Cha. Do tm quan trng ln dnh
cho s hiu bit, cc Th ng vo tro lu do
thi gio khi huyn v khn ngoan, lu c
bit ti s mc khi cac huyn nhim. Nhng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

my nh thc mn trong Do-thi gio ny,


tc gi vn hng ch thn gii thch li theo
ng hng Ki-t hc.
Mt nh hng khc, ni bt hn, nn
sng t c bit nh cc cng trnh nghin cu
gn y. l tp truyn Ki-t gio s khai,
cch ring l tp truyn dy gio l v php
Thanh ty. T. Gio-an nhn mnh vo vic xin
c gi nh "cc iu h nghe" (1G 1,3.5;
2,7.18.24; 3,11; 4,3; 2G 6), nhiu khi cn nhc
r ti ci "t u" ngha l gio hun khai tm
cho ki-t hu (1G 1,1; 2,7.13.14.24; 3,11; 2G
5.6). Ngi i trng ki-t hu xng th ti mnh
(1G 1,9), ngi ku gi h tuyn xng nim tin
vo c Gi-su l Con Thin Cha mc xc
phm (1G 2,2.3; 4,2.15; 2G 7): l nhng
ti v php thanh ty. Tuy nhin, mi ti dothi hay ki-t gio ny, tc gi u ly li v
hin thi ha, m t hin trng cc tn ,
trong cuc u tranh khin h i lp vi th
gian.
Th u

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Loi vn ca Th ny tht kh xc nh. V


thiu li gi v li kt, li khng nhc n tn
ai, nn kh coi c l bc Th thng, d l
Th gi cho mt cng on a phng (nh
phn nhiu cc Th T. Phao-l). Tuy nhin, tc
gi gi c gi mnh l "cc con yu du ca
cha i" (x. 2,1), ngi nng nhc h nh nim tin
chung v khuyn h nm gi trung thnh; vy
ngi c thi hnh quyn tng gio trn h. Hnh
nh gi Th ny cho mt s Gio on b
cng mt t thuyt e da. C l y l cc
Gio on trong Tnh Tiu , nh c truyn ghi
li. Bn vn T. Gio-an gi cho h l mt loi
Th mc v, c nng v soi sng h trn
ng chin u v c tin.
V cu trc Th ny, th cc kin chia r
vi nhau. Vn cng phin phc hn, v trong
Th rt t ph ng dng ni. Nhng mt
hin tng u ngha gip ta c th phn bit
trong mt lc . l s kin tc gi
nhiu ln nhc i nhc li cng nhng ti
theo cng mt th t. T tng qung din theo
mt tin trnh trn c, chung quanh mt ti

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trung tm, l s chng ta hip thng cng Thin


Cha. Ta thy nu r ti ny ngay trong t
ngn (1,3), ri li din t tng ng trong
cu kt thc (5,13). Tc gi mun truyn thng
cho ki-t hu mt nim xc tn: h l tn , th
c S Sng mun i. Chng vi phng t
thuyt, ngi chng minh cho h thy cn nhng
iu kin no c nhn lnh, v c th theo
nhng tiu chun no nhn ra S Sng y. c
bc Th chng qua ch l bi m t cc tiu
chun v cc iu kin ca i sng ki-t hu
chnh tng, bng mt chui bc ha song song,
r rt l cng thm tin trin.
T ngn: (1,1-4): nu ti cn bn.
I. Trnh by v cc tiu chun hip thng
cng Thin Cha (1,5-2,28).
y xt s hip thng l d phn nh Sng
Thin Cha. Cc tiu chun cho s hip thng
l:
1. Bc i trong nh Sng, sau khi khi ti
(1,5-2,2).
2. Gi lnh truyn yu mn (2,3-11).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

3. Nim tin ca tn i din vi th gian v


cc phn ki-t (2,12-28).
II. Trnh by hai v cc tiu chun hip thng
cng Thin Cha (2,29-4,6).
Ln ny t s hip thng bng danh t lm
con. Cc tiu chun gip nhn ra con Thin
Cha l:
1. Thc thi cng chnh v khng phm ti
(2,29-3,10).
2. Thc thi bc i theo gng Con Thin
Cha (3,11-24).
3. Phn bit cc thn nh tin vo c Gi-su
Ki-t (4,1-6).
III. Trnh by ba v cc tiu chun hip thng
cng Thin Cha (4,7-5,12).
Khng cn nhc ti tiu chun tiu cc l
khc t ti li. Hai tiu chun tch cc l yu
mn v tin, th tc gi ln ln ti ngn ngun:
trn ny mi xt tnh yu theo kha cnh lun l
(2,3-11) v ki-t hc (3,11-24), th by gi xt
theo kha cnh thuc ring v Thin Cha (x.
4,7-9.16); trong hai on trn, mi din t c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tin xt l np sng Gio on, tuyn xng c


tin (x. 2,22-25; 3,23; 4,2-6), by gi trnh by
c tin xt l thc ti thn khoa, tin vo (Danh)
Con Thin Cha (5,5.10; x. 5,13):
1. (B qua vic khc t ti li).
2. Tnh yu bt ngun t Thin Cha v n r
su vo c tin (4,7-21).
3. Nim tin vo Con Thin Cha l ci r
lng bc i (5,1-12).
Li kt: (5,13-21)
Theo mt s nh ph bnh, nu phn tch Th,
ta s nhn ra c nhiu tng vn chng. Thm
ch c ngi cn tch mt bn vn s khi bt
ngun t thuyt ng o hay nhm Qum-rn, ra
khi nhng qung din lun l do tc gi thm
vo. Nhng li vn khc nhau khng chng
minh c nhiu ngun gc. c tnh nng v
gio l hn ca on vn no rt c th l do
nh hng bi gio l v php thanh ty. V
chnh s u n ca cu trc l Th l mt du
ch bnh vc cho s nht tr vn chng.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tuy nhin c mt on, xa kia gy cuc


tranh lun thi danh, chc chn l khng chnh
tng. l khc xen vo 5,6-8, quen gi l
"cu T. Gio-an" (cc ch trong ngoc n): "V
chng t c ba (trn tri: Cha, o Ngn v
Thnh Linh v thy u nht tr c ba; li c ba
chng t di t) Thnh Linh vi nc v mu
v thy u nht tr c ba". Khc ny ghi li
trong bn Ph thng St-t C-l-men nhng
khng gp thy trong cc th bn hi-lp trc
th k 15, trong cc dch vn c v th bn tt
nht ca bn Ph thng. C l ch l mt cu
l ch, ri sau mi a vo chnh vn trong qu
trnh lu truyn vn bn y bn Ty.
Th hai
Khc vi 1G, 2G v 3G l hai bn vn vn tt
c mi c tnh ca mt l Th chn chnh.
Th hai gi cho "B c chn v con ci
B". l tc hiu V K lo dng gi mt
trong cc Gio on Tiu , thuc quyn ngi,
nhng ta khng bit r u. Nim tin ca kit hu trong cng on y lm nguy do hin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

din ca my ngi quyn r ph nhn vic


Nhp Th (c. 7) v khng trung thnh vi gio
l c Ki-t (c. 9). T. Gio-an mun phng
cc tn cho khi gio hun y (c. 8.10-11):
h bit S Tht (c. 1), th cng phi sng
theo (ngv: bc i trong) S Tht (c. 4), phi
yu thng nhau (c. 5), nh sng trong nh
Sng ca mnh lnh xut pht t Cha v lu
truyn trong Gio Hi t u (c. 4-6). l
my ti ta thy qung din di hn trong Th
u.
Th ba
Th ba v li vn th ging Th hai cch l
lng (so snh 2G 1.4.12-13 vi 3G 1.3.13-15).
Nhng li c c tnh c bit hn nhiu. Th
vit cho mt ngi tn l Gai-, mng cho ng
y bc i trong S Tht (c. 3; x. 2G 4). Ging
c hi bt chin l v cn khng hong n ra
gia cc tn . V K lo trc y vit mt
l Th cho cng on. Nhng ng i-o-tr-ph,
c l l th lnh cng on y, khng nhn nhn
quyn ca ngi (c. 9). Vy V K lo buc lng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phi vit th ln ny cho ng Gai- mt trong


nhm ki-t hu cn trung thnh. T Gio on
ni ngi c tr, V K lo ch huy mt nhm
ging vin lu ng, ph trch vic lm cho
ch dn bit Danh Thnh c Gi-su Ki-t (c.
7). Vic cp dng cho nhm y mi ni u
do ki-t hu m nhim, nh th, tn chng
t mnh cng tc vi cng trnh truyn b S
Tht (c. 8). Nhng ng i-o-tr-ph khng
mun tip nhn nhm y, thm ch cn ui ra
khi Gio on bt c ai gip cc v tha sai
(c. 10). Mc ch Th ny l khuyn ng Gai-
tip tc nng cc v tha sai .
Vy b ngoi, Th ny ch c tnh mc v,
khng m ch g cc b ri nh hai bc Th kia.
Tuy nhin, vic ng i-o-tr-ph kch lit
chng i cng trnh tha sai do V K lo ch
huy, vic t chi nghe V ny, tc l nt c
trng ca thn t thuyt (1G 4,6), li V K lo
qu quyt rng i-o-tr-ph khng xem thy
Thin Cha (3G 11) - m ch iu b ri t c
l xem thy Cha (1G 3,6; x. 2,4) -, sau ht
nim vui V y ni ln, v thy ng Gai- bc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

i trong S Tht (3G 3,4), tc l cch n c


xem ra i lp vi thi nhng tn quyn r
(2G 4,7): tt c by nhiu s kin cho ta gi
thit l i-o-tr-ph phn no lin ly cng t
thuyt.
Th t ba Th
Khng c du ch no chnh xc cho php
quyt chc l ba Th vit ra theo th t no.
C my tc gi cho l 1G vit sau cng.
kin ny c v ng s tht, v vo lc vit Th
ny, c mt nhm phn ki-t tc ri khi
cng on (2,19), iu y hnh nh chng t l
b ri pht trin v cng c thm; cch tc
gi ni v b ri xem ra hm l mi nguy
thnh mi nguy chung. Vy sau khi vit ring
cho mt cng on a phng 2G v 3G, by
gi tc gi buc lng phi nhc li cng nhng
ti y trong mt Th chung, ln ny gi cho
cc Gio on Tiu thuc quyn ngi.
Thn hc ca Th mt

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

y khng c phn tch y v thn


hc ca Th, nhng ch nu ln iu gio hun
cn bn trong Th y: Ch tc gi c din
t r rng trong li kt: l my li ti vit
cho anh em, anh em tin vo Danh Con
Thin Cha, th cng bit rng anh em c S
Sng mun i" (5,13). Trong cnh hoang
mang do cc t thuyt gy nn, T. Gio-an
mun cho Ki-t hu c xc tn rng: chnh
h, ch khng phi nhm ngn s gi di kia,
c c S Sng Thin Cha. Trong nhng cu
cht, nim xc tn ny n vang nh ting ku
chin thng ca c tin thng trn th gian!"
"Chng ta bit rng ai t ni Thin Cha sinh
ra, th s khng phm ti... Chng ta bit rng
chng ta thuc v Thin Cha, cn tt c th
gian u do c thn thng tr. Chng ta bit
rng Con Thin Cha... ban tr hiu cho ta,
chng ta bit ng Chn Tht. V chng ta
trong ng Chn Tht ny, tc trong Con ca
Ngi l c Gi-su Ki-t" (5,18-20). Chng li
phi ng o kiu cng t c, ki-t hu phi
c gng pht trin v cng c ni mnh th

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"ng o", th "bit Cha" rt chn chnh ny,


tc l nim xc tn ca c tin: "Ki-t hu hon
ton khng cn gia ti tm, nhng trong
nh Sng v bit r nh vy!" (J. Mu-ru).
ti ln ca Th l s cc tn hip thng
cng Thin Cha l "thng hip vi Cha v
vi Con ca Ngi l c Gi-su Ki-t" (1,3),
nhng biu l ra gia ki-t hu bng s thng
hip vi nhau (1.3.6). Trong T. Gio-an, khng
gp thy ch thng hip ny ni no khc,
nhng chnh thc ti ch ny m t, th thy ni
ln trong c bc Th bng nhiu nh thc gn
nh tng ng vi nhau, lm sng t tt c
ngun phong ph ca S Sng Thin Cha ny.
Tn l k "thuc v Thin Cha" (2,5; x.
5,20), "k y li trong Thin Cha" hoc
"trong Con v trong Cha" (2,6.24.27; 3,6), "k
y li trong Thin Cha v Thin Cha li
trong k y" (3,24; 4,15.16), "k y do Thin
Cha sinh ra" (2,29; 3,9; 4,7; 5,1.4), k y l
"con Thin Cha" (3,2.10; 5,2), "k y c Cha
v Con" (2,23; 5,12.13; x. 2G 9), "k y c S
Sng" (5,12). Thm vo li cn kiu ni

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

"bit Thin Cha" na (2,3.4.14; x. 3,1;


4,6.7.8). T. Gio-an nhn mnh rt nhiu nu
r s hip thng ny ch c th t ti nh v
trong vic mi gii ca c Gi-su, l Con
Thin Cha, m cc chng t u tin tai
nghe mt ngm (1,1-3); s d ta "bit ng
Chn Tht" chnh l v ta "trong Con ca
Ngi l c Gi-su Ki-t", v chnh c Gi-su
Ki-t", v chnh c Gi-su Ki-t" l ng
Chn Tht, l Thin Cha v l S Sng Mun
i" (5,20).
V h bit Thin Cha (4,6-7), nn ki-t hu
chn chnh lun lun khm ph cch ton ho
hn Thin Cha l ng th no. T. Gio-an ch
ba kha cnh lm cho huyn nhim Thin Cha
nn hin hin vi tn : Thin Cha l nh
Sng, Thin Cha l ng Cng Chnh, Thin
Cha l Tnh Yu.
Ngay t u Th, T. Gio-an cng b cho kit hu s ip cao c m ngi s t ra cho h
thy tt c ngha di do: Thin Cha l nh
Sng (1,5). y cng nh trong Do-thi gio,
ch nh sng c ngha l mc khi, ch y nhc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

li ti trong t ngn: ni c Gi-su Ki-t


Thin Cha mc khi cho ta S Sng mun
i, ngha l S Sng ca Cha Cha v S
Sng con tho ca o Ngn vn qui v Cha
(2,2). T khi c Ki-t xut hin, nh Sng
tht ca Mc Khi chiu soi cho mi ngi
(2,8). i vi h, t y nh Sng y l s ip
ca Tnh Yu Thin Cha, nhng ng thi
cng l li mi gi h sng trong Tnh Yu.
Mi k mun li trong nh Sng ca Thin
Cha ny, u yu thng cc anh em mnh
(2,10) v sng thng hip vi nhau (1,7).
Mt u phm khc ca Thin Cha c nhc
li hai ln trong Th l: Thin Cha l ng
Cng Chnh (1,9; 2,29), nhng cng hai ln p
dng tc hiu ny cho c Ki-t (2,1; 3,7), v
Thin Cha mc khi cho th gian bit s Cng
Chnh Ngi trong cng trnh cu . Trong
mi on vn trn, u phm cng chnh ny ca
Thin Cha c i chiu vi nim ti li:
nh s Cng Chnh ca Ngi, Thin Cha cu
ta khi ti, nh y t ra lng Ngi thng yu
ta (x. 2,1-2 v 4,10). Nh mc khi n Cng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Chnh cu ca Thin Cha ny, tn cm


thy phn khi thm chnh mnh cng thc
thi cng chnh na (2,29; 3,7), c gng nn
trong trng nh c Gi-su vn trong trng vy
(3,3).
Li th ba T. Gio-an xc nh v Thin Cha
l cu thi danh hn c; li y thc vo trung
tm mc khi Tn c: Thin Cha l Tnh
Yu (4,8.16). i vi T. Gio-an, Tnh Yu va
l hin thn, va l thng hip. Trong Thin
Cha, Tnh Yu kt hip Cha v Con. Nhng
Tnh Yu ca Thin Cha ny t mc khi v
thng ban: mi Tnh Yu u do Thin Cha
(4,7). T. Gio-an coi ton th cng trnh cu
do Cha Con hon tt l nh mc khi tuyt vi
hn ht v Tnh Yu Cha Cha (3,16; 4,910.16). Tt c chng ta bit s ip ny
trong c tin, chng ta u c n ku gi,
theo t cch l ki-t thuc, cho Tnh Yu
Thin Cha ny nn hon tt trong ta (2,5;
4,12.17.18), bng cch thng yu cc anh em
ta (4,20), nhng cng thng yu h v bn cht
thc ca h l con Thin Cha (5,2). Do mc

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khi ny, tt c i sng tn u l sng


"trong S Tht v trong Tnh Yu" (2G 3). i
sng tin yu ny l iu kin trc tip lm cho
ta bit Thin Cha.
Nhng T. Gio-an khng qun rng cc gio
s gian tr cng t c l mnh "bit Thin
Cha". V th ngi nhc i nhc li nhiu li
cn dn, nu ln nhng tiu chun cho i
sng ki-t hu chnh tng. C th chia lm hai
loi. Trc l cc tiu chun thuc phm vi
lun l: trnh phm ti (3,6); ng yu chung
th gian (3,15); bc i trong nh Sng (1,7);
thc thi cng chnh (2,29; 3,10); tun gi cc
lnh truyn (2,3-5; 3,24; 5,2), nht l lnh
truyn anh em phi thng yu nhau (2,9-11;
3,10.18-20; 4,13.20; 5,1). Sau l tiu chun v
gio l: li trong li gio hun nghe t u
(2,24); lng nghe nhng k trong Gio on rao
ging S Tht (4,6); tin v tuyn xng c
Gi-su l ng Ki-t Con Thin Cha (2,23;
4,2; 5,1.10). Cn vic ban Thnh Linh (3,24;
4,13), ng ra khng phi l tiu chun, nhng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

l sc mnh bn trong kch khi c tin v tnh


huynh .
Vic thng hip chnh tng cng Thin Cha
v anh em ny s sinh ra nhng hu qu no?
Tc ng li Thin Cha v sc mnh c tin
lm cho ki-t hu chin thng s ti v th gian
(2,13.14; 4,4; 5,4-5); ai sng cho vin mn i
sng lm con Thin Cha, th ni c l
khng th no phm ti (3,6.9; 5,18). K y
hon ton vng phc Thnh Thin Cha, nn
loi tr mi iu s hi ra khi tm hn (4,18),
v c hn hoan gi nim tin con tho trc
Tn Nhan V Thm Phn Ti Cao (2,28; 3,21;
4,17) v trong khi cu nguyn (5,14), nn chc
chn c nhm li (3,21-22; 5.14-15). V th,
s cc tn hip thng, i vi h, s l ngun
bnh an (2G 3) v lm phn khi trong h nim
vui ki-t hu (1G 1,3).
Kt lun
Cc Th T. Gio-an trnh by mt tng hp v
i sng ki-t hu chnh tng. Sng hip thng
cng Thin Cha, nn th hin vin ton Giao

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

c mi gia Thin Cha v Nhn loi, nh


hng ngn s loan bo cho thi k cu .
Giao c ny l mi, trc ht l v mc khi
c Gi-su Ki-t em li cho ta - mc khi
v Tnh Yu ca Cha - nhng cng v tc ng
Thnh Linh lm cho Chn l ny c ni tm
ha. Nh vy, nim tin v lng yu mn tr nn
lut mi cho cc mn ca c Ki-t. Mun
gip cho Mc Khi ny sinh hoa kt qu hon
ton hn na, T. Gio-an nhn mnh ti s cn
phi c mt tp truyn lun lun qui chiu v
ngun gc; ngi cng nhn mnh ti tm quan
trng ca s phn bit cc thn, ti s xc du
ni tm (chrisma), v kinh nghim c tin ca
cc tn : l by nhiu im gio l sau ny
ngi ta s nhc li v qung din di hn trong
cc mn thn khoa linh o, v huyn b ki-t
gio.
Tuy cc Th ny bao hm gio hun v s
hip thng cng Thin Cha, cng nh mt nn
lun l v mt thn khoa huyn b, nhng cng
ngh vi ta mt gio l v cnh chung. V ta
khng th no li khng lu ti tm quan

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

trng ca vin nh cnh chung v ngy tn th


trong Th ny. T. Gio-an ni: y l gi cht.
Chng ta l ki-t hu, th chng ta vo v tr
i lp vi th gian. Nhng chng ta bit la th
gian ny qua i. V th, chng ta c ku mi
t nn tng tt c nim trng cy chng ta vo
c Gi-su: khi Ngi hin ra, ta s xem thy
Ngi nh Ngi hin c.
Tnh thi s ca s ip ny i vi thi i
chng ta v bt c thi i no, l iu qu
hin nhin. Ngy nay, cng nh trong cc thi
i khc, c tin lm cn khng hong, ki-t
hu mun bit chn l c tin nm u. H i
tm nhng tiu chun gip nhn ra Thnh Linh
Thin Cha. i vi nhng tn bit Chn
l y, T. Gio-an ch xin h kin tm bn ch
trong gio l ca c Gi-su Ki-t v ly chnh
cuc i yu mn ca h lm chng h tin
vo Con Thin Cha.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Th Thnh Giu-, c Ki-t L


Thy Chn L
c gi kim thi d ngc nhin khi c Th
T. Giu- v thy no trng xem ra k qui v
nhiu m ch h khng hiu g.
Th ny bo coi chng my gio s gi mo,
m kh quan nim ng h l ai. Chn dung cc
i phng bao hm nhiu nt c l, l so
ng ca vn chng bt chin trong Do-thi
gio ng thi vi k nguyn Ki-t gio.
Nhng ngi y m n, bung tung, ham h,
v li... H b co l em chia r vo trong
Gio on, lng m cc thin thn, chi b
Cha Gi-su Ki-t. Phi chng y l nhm ng
o, tc nhng ngi t c l mnh nm c
s bit chn tht duy nht v o (ng o) ban
n cu v nhn h khinh ch xc tht,
bung theo nhng thi h nghch tnh v nghi
ng v Nhp Th? l iu gii thch v sao
tc gi gi ma mai h l "phm nhn" (c. 19).
V tuy h t c l mnh c bn cht cao siu,
nhng thc ra h b bn nng chi phi, ch

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khng theo Thnh Linh thc y. Tuy nhin


kh xc nh gio l h th no. Nhng iu
chnh xc ta bit c ch lin quan ti mi
trng tc gi m thi.
Mi trng ny lin h cht ch vi cc nhm
t th k 2 trc Cng Nguyn thy bin
son vn chng khi huyn v lu truyn li
nhng tc phm nh sch H-nc, Mng triu
Mi-sen. Chc Th 12 T ph. Tc gi cn dn
y nguyn mt on vn trong sch H-nc (c.
14-15) v dng c Mng triu Mi-sen hay bt
tch no tng t (c. 9).
Mi trng y cng gn tm quan trng ln
cho mt s phm thin thn (c. 8), li c thm
c im gm s d nhp v tch xa nhng tn
v o khi chng b coi l bt tr: "C o xng
con ngi h lm d, cng ch ght na" (c.
23). My quan nim ny i lp vi nhng
quan nim ca T. Phao-l v ta cn gp thy
trong bt tch phi -x-nin ti Qum-rn, l
ni cng lu hnh my cun khi huyn nhc
n trn. l mt yu t hay, gip ta th
xc nh mi trng ki-t hu gc do-thi, ni

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

bin son Th T. Giu-. Nhng s tc gi tn


knh thin thn khng phng hi chi ti ki-t
hc ca ngi, v ngi tuyn xng "Cha Gi-su
Ki-t" (c. 4) chng li i phng. c Gi-su
chnh l ng ta phi i trng c sng
mun i (c. 21).
Li Th ny ging v s phn xt nhng tn
v o cng ng trong ng hng khi
huyn. Hnh pht tt nhin s n, v c
bo trc trong vic ln n cc thin thn c
ti, trong vic pht thnh S--ma v Go-mora, trong vic tiu hy cc th h khng tin
ni hoang a. Ta nn ghi ch no trng tng
trng bao hm trong my gng . Cc tn v
o kia b pht, bng nhng cuc ln n ni
ting ngy xa. Thm ch tc gi cn ni l h
b tiu hy trong vic lm lon ca tn Co-r
na (c. 11). Hin ti c loan bo v bao
hm trong qu kh. Li hin ti ha Thnh
Kinh ny ni di nhng quan nim do-thi v in
du ca mt thi k, nhng l mt cch
qu quyt rng li hnh ng ca Thin Cha

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khng thay i v Thnh Kinh lun lun vn l


tiu chun c gi tr i vi hin ti.
Tc gi Th t gii thiu l Giu-, anh em
vi ng Gia-c-b. Thc s Tn c ni n
ng Gia-c-b v Giu-, anh em ca Cha,
anh em vi c ng Gio-s (hoc Gio-sp) v Simon (Mc 6,3; Mt 13,55). Vy y c l l ng
Giu- ny, phn bit vi ng Giu- Ta-,
mt ngi trong nhm Mi hai nhc n Lc
6,16; Cv 1,13 (x. Mc 3,18; Mt 10,3). Nhng c
ng l ng y vit Th ny khng? V mt
s chi tit trong Th cho thy l c sau thi cc
T. Tng ( c. 3 c ni n nim tin lu
truyn cho cc Thnh v nht l c. 17, c
ni v gio hun cc T. Tng l nhng v
xem ra thuc chung v qu kh). Vy ng
hn, l tc gi phi ni n gio hun ca T.
Giu-, anh em ca Cha. Trong mi trng tc
gi sng, ngi ta tn knh cc anh em ca
Cha Gi-su, l cc ng Gia-c-b v Giu- v
nhc i nhc li nhng li ni ca cc ngi.
ng khc, khng th li li qu tr ngy thng
bin son mt l Th n r sau vo mi trng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

do-thi c thi n th. Vy c th nh ngy


thng vo nhng nm 80-90.
Th T. Giu- mc du tnh cch t ring,
nhng c Th 2 T. Ph-r dng li (Xem
Tiu dn Th ny). Vy Th y phi c ni
ting phn no, v ta khng c coi nh sc
mnh ca tro lu ki-t hu gc do-thi chy
ngm trong Th v nh Th ny ta mi bit
c mt s kha cnh.
Vic nhn Th ny vo qui in gp nhiu
kh khn, nht l trong cc Gio on Sy-ri.
Vo th k 4, tc gi u-s-b ghi nhn l c
mt s ngi chng i. Tri li qui in Mura-to-ri (trc nm 200 mt t) v ng Tc-tulin (khong nm 200) trch dn Th ny nh
li Thnh Kinh. ng C-l-men A-lc-xan-i
(u th k 3) ch gii v ng O-ri-gin
(sinh nm 185/6 v qua i nm 254) dn
Th ny. Vy Th ny c cng nhn rt
sm ti R-ma, A-lc-xan-i v Cc-ta-g.
Theo T. Gi-rm (sinh khong nm 345 v qua
i khong nm 420) Th ny b ngi ta nghi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ng l v trch dn cc Th khng c Hi
Thnh nhn nhn.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tiu Dn Sch Khi Huyn, c Kit L


Vua Ton Thng
Khi huyn ngha l t ra nhng g huyn
nhim b n. Vy khi huyn thuc loi tp
truyn ngn s, l hnh thc ring ca tp
truyn ny, pht trin v gy nh hng nht
l trong vn chng Kinh Thnh v gn Kinh
Thnh t th k 2 trc Cng Nguyn (x. n 712), nhng thy chun b t cc ngn s d-kin, Gio-en, Da-ca-ri v I-sai 24-27.
c tnh chung loi vn khi huyn
1. Hnh thc mc khi
c tnh loi vn ngn s, c khi c dp qui
chiu vo nhng th kin, chnh yu l li Thin
Cha do ngn s lu truyn li, v ng nghe
thy trc hay l trc tip cm nghim.
Trong khi huyn, ngi ca Thin Cha l
mt ngi c th kin: ng thy "tri m
ra" hay nh c "ct ln" v dn vo thin
gii, nhn ngm cc thc ti, m bnh thng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

khng ai c th t ti. Ri ng thng truyn s


ip di hnh thc bi t cnh hay li gii
thch iu ng xem thy. y hnh nh
quan trng hn li ni. Li ni ch dng trong
khun kh dn cnh v thng thng nhn
mnh hay b tc thm ngha m thi.
2. Dng biu tng
Cc thc ti trn tri m nh th kin c
nhn ngm y vn tnh l thuc phm vi thin
gii, khng th o lng theo kiu chung vi
loi ngi. Vy c nhin l khng th no m
t y nguyn hoc nh ngha cho chnh xc
c. Mun gi v phm vi ci Hon ton
khc v ci Thnh Thing ni ng c dn
vo, tc gi khng cn li no khc hn l c
mon men ti gn thm mi. ng din t bng
nhng nt tng t c o, cm ng, i khi
c v nghch thng na, nh ng gp thy
nhiu kiu mu trong Kinh Thnh cng nh
trong cch din t tng gio ca th gii hi-lp
ng phng hoc trong phng t.
Biu tng cn nhm lm ni bt ln tnh tm
giao ca s ip v nu r vic truyn thng s

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ip ny chnh l mt c n. Vn chng khi


huyn mun dng cc ng ngn, m ch bng
con s hoc tuyn ngn b him, hu ni vi
nhng ngi c khai tm: ch nhng ai
nh n ku gi mi c th hiu c cc iu
b mt Thin Cha. Nh vy tc gi va cho
thy s ip ng truyn thng l quan trng,
va khin cho c gi say m cng t m mun
bit.
3. i tng cc th kin khi huyn
Lng o c hi-lp a bit cc chn l cao
siu hay chim ngng cc thc ti kiu mu.
Cn mc khi Thnh Kinh, th tuyn b nh
ca Thin Cha v hin din tc ng ca Ngi
gia lng lch s. Li tuyn b y ng thi
cng l vic la chn, l ting ku mi p ng
tc ng Thin Cha.
Trong li ngn ng c in, th khuyn rn
trc tip v thng xuyn r rng. Khi nhc cho
dn nh n ku gi v s kip c n ca mnh,
cc ngn s cng b nhng i hi hin thi
ca Giao c. Vic tng nh cc k cng thi
xa l cn c cho li khuyn phi trung thnh.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Vic loan bo nhng phc lnh mi hay nhng


hnh pht nhm mc tiu kch khi s quyt
tm ci ha ngay tc khc v tm linh hay v
lun l.
Trong vn chng khi huyn, li khuyn
trung thnh hay n nn tr li cng l cn bn,
nhng khng thy hin nhin tc th. Cc th
kin c coi l truyn thng cc b mt v lch
s, t ra din tin tt nhin ca cc giai on
ln cui cng trong nh Thin Cha, loan
bo s xut hin mt k nguyn mi v nhng
chun b nhim mu. Nh th l cc th kin soi
sng cho tn thy nhng mc tiu chn chnh
ca nhng thng trm hin ti. Nhng mc khi
nh th, t n l li cnh co ri, nui
dng nim cy trng cho ngi chu bt b,
phc hi lng can m cho ngi kh khan
ngui lnh, ku mi nhng k lc ng n nn
tr v.
Trong li ging s ngn, s n nn tr li v
trung thnh ch tin l iu kin duy tr Giao
c. Cn trong th kin khi huyn, th mc
khi v cuc ton thng cui cng ca Thin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cha bao hm li khuyn phi kin tm bn ch


v ku mi phi lun lun sn sng.
4. ti khn trng, ngy thng trc
v bit hiu
Theo cng ng hng s ngn, nhng
dng nhng phng tin khc, s ip khi
huyn t qu quyt l khn trng, khin c
gi tin cm thy l "Ngy ca Cha" v ngy
Phn xt sp n ri!
Tc gi gi khn trng ny bng nhiu
phng thc, m thng thng nht l ngy
thng trc v dng bit hiu cho cc iu mc
khi. K nh l nhng mc khi ngy xa c
mt nhn vt thi danh n nhn, ri t y lu
truyn qua mt chui ngi c th gio hoc
tm li c cch l lng (v d nh Khi
huyn Ba-rc, Mng triu Mi-sen, B mt Hnc, t-ra quyn 4). Ngun gc t xng l thi
c v k l y kin chng cho tm quan trng
ca nhng khi huyn, li khin cho c th
trnh by mt tin trnh lch s nh l vic s
xy ra, nhng thc s khi truyn b s ip th
tin trnh y xy ra ri. V nhng bin c

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi y, di nhng biu tng trong sut mt


cch ti tnh, li vo s nhng du ch cui
cng ca ngy Quang lm tn th, nn cc c
gi no bit tnh ngy thng u c th n ch
vic tham d nay mai vo cuc ton thng k
lnh v gia hnh k d.
Ch vic loan bo y hin nhin: v k
nguyn cnh chung gn nn lm cho hin ti
c tm quan trng cch ring, nh th m nng
lng st sng v khuyn khch dn thn tc
th.
5. Gii thch v tr v lch s
Trong khi li ging s ngn nhn din tin
nh Thin Cha trong dng thi gian lin tc
v trong khun kh s kip lch s ca dn
Cha chn, th vn chng khi huyn li gi
thit l c giai on trit gia k nguyn
hin ti in du vt ti li v s thng tr ca cc
lc lng c thn vi th gii tng lai, ni
Thin Cha v cc tuyn nhn Ngi ton thng
trn vn. K nguyn hin ti l thi k tranh
chp v th thch s c thay th bng s t ra
trt t Thin Cha cch nht quyt v chung

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

cuc. Vic hon tt ny khng phi l ci bp


bnh, khng ty theo cch vn dng ca nhng
mun loi ngi. Cc thi hn thy u n
nh sn trc, bnh thng ngi ta khng bit
g, v Thin Cha l ng duy nht lm Ch t
v lm Thm phn lch s.
Vic Quang lm tn th ca Triu i Thin
Cha l ci lin h ti ton v tr: ci nhn v
ngy tn th cng c nhng chiu kch bao la
nh ci nhn v ngy sng to.
Quan nim nh th va bi quan li va lc
quan: bi quan theo ngha l lm ni bt tnh ph
vn ca th gii hin thi v s xu xa ca n,
nhng lc quan, v qu quyt s ton thng cui
cng ca Thin Cha, mc d nhng chin
thng b ngoi ca c thn. Quan nim y c
bit n su trong nhng thi k khng hong, v
cc bn vn khi huyn c bin son trong
chnh nhng thi k bt b.
Vin nh ring ca khi huyn T. Gio-an

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Tuy mn phn ln nhng phng thc v


cu trc ca loi vn chng khi huyn, nhng
sch Khi huyn ca T. Gio-an khng th ton
din ch c th m thi.
Mt phn quan trng trong sch khng tht
s thuc li khi huyn: cc Th cho by Gio
on Tiu (Kh 2-3) ging hn vi li ging
s ngn thng thng. Cng nh trong li s
ngn, tc gi t xng tn mnh v gi s ip
cho nhng k ng thi vi ng.
Nhng Khi huyn T. Gio-an phn bit vi
phn ln nhng tc phm trong loi vn chng
khi huyn, nht l bng cch gii thch tng
gio v lch s v bng nhng trng tm hng
th chn tht ca sch ny.
1. Gii thch Ki-t gio v lch s
Ci nhn ca T. Gio-an v ngy tn th
ng ha mt s xc tn ch yu trong thn
khoa ki-t gio s khai. K nguyn mi do khi
huyn do-thi bo tin v trng i, khai mc
ngy c Ki-t Phc sinh. Thi k cht bt
u v nhng n lnh ca ng Th Hn
c thng ban. V Thnh Linh trn xung

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

mi xc phm (x. Cv2, 16-21) v ki-t hu


cng phc sinh vi c Ki-t (x. Co 3,1).
Nhng vic Nc Cha n ny hon tt trong
huyn nhim. Vic y lun lun l i tng
cho mc khi v ch c tin mi c th n
nhn c. Vic y lun lun hng ti ch th
hin vin ton v hin hin Vinh quang.
Theo vin nh ki-t gio ny, "Ngy ca
Cha" c hai: mt l ch bin c Phc sinh ca
c Ki-t v vic tn vinh Ngi lm Cha T,
hai l cn trng i Ngy y xt l Ngy Quang
lm, tc l t ra cch huy hong cho ai ny u
bit Triu i Thin Cha nh c Ki-t ca
Ngi. Mi giy pht u c s trng nhau gia
"thi k hin ti" v "k nguyn mi". Gio
Hi trong thi k hin ti, nhng v k
nguyn tng lai: v Gio Hi l thc ti cnh
chung, va hon tt cc li s ngn, va l ca
u ma tin bo ngy tn th.
2. i tng cc th kin
V Cnh chung bt u, nn s gin on
c in gia k nguyn hin ti v k nguyn
mi khng cn cng mt ngha: khng cn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

phi l hai giai on k tip nhau cho bng l


phn bit hai phm vi, hai trt t: phm vi lch
s v phm vi cnh chung.
Vy cc th kin khng cn c vai tr duy
nht l khu gi tin trnh tn th hu chun b
cho "Ngy Cha" n. Chng cn lu hn
na ti cc thc ti huyn b khai mc v
thng ban ri. Thn hc v c Ki-t v Gio
Hi c tm quan trng hn m t khi huyn v
lch s. Nim cy trng ki-t hu c dng
nui khng nguyn bng vin nh ngy Quang
lm sp n, nhng cng bng phn nhc nh
vic thng phn hin ti vo cuc chin thng
ca c Ki-t.
Do , ti khn trng l ci thng xuyn
ca li vn khi huyn, khng cn ghi trong
khun kh vic tnh ngy thng cc thi hn
cnh chung, nhng cn c nht l trn nim xc
tn rng giai on quyt lit ca nh Thin
Cha c mc khi v khai mc trong bin
c Phc sinh ca c Ki-t. Thi k cht hng
n, v bt u trong huyn nhim. S mong
ch ca ki-t hu cng trung kin v hot ng,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

v lin quan ti cc n lnh m ngay t by gi


ban cho ta c hng ca u ma.
V dnh cho vic chim ngng cc bin c
cu v vic o su s phn ca Gio Hi
nh th, nn Khi huyn T. Gio-an gn vi cc
vin nh ca li ging s ngn mun pht ng
mt phong tro thc tnh thing ling nh vic
nhc nh cc k cng ca Giao c v nhn
xem n gi ca I-ra-en. S lu ti chnh
huyn nhim "Nc Cha ang n" hn l ti
ngy thng Nc y hin hin vinh quang, gii
thch v sao Khi huyn T. Gio-an khng dng
cc phng thc bit hiu v ngy thng
trc, l nhng ci trong loi khi huyn c
truyn, ch yu nhm ti vic gip ngi ta
tnh ton v s gn "Ngy ca Cha".
Tc gi
Sch Khi huyn khng cho ta chi tit no
chnh xc v tc gi. Tc gi t xng tn l Gioan v tc hiu l ngn s (1,1-4.9; 22,8-9).
Khng ni no ng t xng l mt trong nhm
Mi hai. Mt tp truyn kh vng, m ngay t

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

th k 2 thy nhng du vt ri, coi tc gi


sch Khi huyn l chnh tng Gio-an, cng
l tc gi Tin Mng th t na. Nhng tp
truyn nguyn s khng hon ton ng , v
mt s cng on ki-t hu nghi ng khng
nhn sch Khi huyn l ca T. Gio-an. Cc
nh ch gii hin thi cng chia thnh hai
nhm. Nhng ngi ny qu quyt l nhng
khc nhau v li vn, bu kh v thn hc khin
ta kh gn sch Khi huyn v Tin Mng th t
cho cng mt tc gi. Nhng ngi khc, tri
li, nu r cc tng t v ti gio l cng
nh ci nn s-mt ca hai cun: h ngh l sch
Khi huyn vi Tin Mng th t u lin quan
ti gio hun ca Tng Gio-an, hn nh qua
s trung gian ca nhng son gi thuc mi
trng T. Gio-an ti -ph-s.
Sch Khi huyn c gi cho "By Gio
on Tiu " (1,3.11; 2-3): tht s l by
cng on ki-t hu trong tnh Tiu m th
l -ph-s. V con s by gi s vin ton,
nn c th ngh rng tc gi khng nhng l

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhm my cng on ring ngi quen bit m


thi, nhng cn nhm chung ton th Gio Hi.
Hon cnh bin son
Cn hon cnh bin son, th sch ny cho ta
hai ch dn chc chn, nhng khng gip ta
ngy thng cho chnh xc c. Mt l Gio
Hi kinh nghim qua cn bt b v hnh nh
b quc R-ma i lp cng nhin. Hai l
ngy Quang lm tn hi vng c phi ch
thm mi v s ko di thi hn lm cho k th
dn xp hay tr nn ngui lnh, ngi th chn
nn, t vn hay st rut. Lu ti by
nhiu yu t, ta c th xt nht l hai gi thuyt:
mt l thi k sau cn bt b ca vua N-rn v
trc khi ph hy thnh Gi-ru-sa-lem (65-70),
hai l cui i vua o-mi-xin (91-96).
bnh vc gi thuyt trc, ngi ta nu nht l
li m ch n th Gi-ru-sa-lem (11,1-2) v s
cc vua k tip nhau (17,10-11). Nhng gi
thuyt sau c a s cc nh ch gii hin thi
cho l c th ng hn; n thch hp vi li
chng ca T. I-r-n thnh Ly-ng v, v vua

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

o-mi-xin mun c ng vic th hong ,


nn gii thch v sao sch Khi huyn li nhn
mnh ti s tng phn khng sao dung ha
gia Vng triu Cha Gi-su vi vng triu
phm thng ca hong . Mt s tc gi ngh
rng cc hon cnh bin son phin phc hn
nhiu, v sch Khi huyn khng phi l mt
tc phm ng nht, nhng l s iu hp vng
v nhiu bn vn bin son v sa cha vo cc
thp nin cui th k 1.
Cu trc sch Khi huyn
Mc du a ra gi thuyt v mt s on
trong sch Khi huyn u tin c i sng
bit lp, bn vn lu truyn ti chng ta by gi
t ra mt cu trc tht khng tng ng vi thi
quen bin son thi ca ta, nhng cng cho ta
thy mt tin trnh chung kh ng nht v
nhng phng thc c phn khng thay i.
Ta c th phn bin ngay hai phn ln: phn
s ngn di hai hnh thc "Th gi cc Gio
on" (1,9-3,22), v phn khi huyn theo ng
ngha (4,1-22,5). Trong phn sau ny ta gp li

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

tng qut lc thng xuyn ca li vn m


t khi huyn: gio dn ngy tn th (6,1-22,9),
nhng cn th thch lin ngay v cuc ng
u v i (12,1-20,15), vic hon tt v hin
hin cui cng (21,1-22,5). trong Khi huyn T.
Gio-an, lc thm phong ph v phin phc
nh vn dng nhng "b by" (by n, by kn,
by chn) v nhng th kin trung gian gip
ngn s thm nhiu m ch, tm nhiu bn vn
Cu c v trnh by nhng iu ng suy
ngm v huyn nhim ca Gio Hi v ca thi
hin ti.
Li gii thch
Vic thit lp lc chnh xc hn l bp
bnh, nhng ci kh chnh yu ti nn gii
thch th no chnh vic cc th kin k tip
nhau. Phi chng nn coi s k tip ny l mt
gi t nhiu tng trng cho tin trnh lch s
i ti Ngy Quang lm hng n? Hay s k
tip ny ch l khung cnh by ra trong tc
gi mun ln lt nu ln, khng phi nhng
giai on khc nhau ca din tin cnh chung,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

nhng nhiu kha cnh ca vic c ki-t ton


thng khi hon, ca s phn Hi Thnh v ca
vic phn xt th gian? Vic la chn y tht
l cn bn, v n chi phi cch gii thch ton
b sch ny. Li gii thch theo thi gi, tuy
theo ng cc thi quen ca vn chng khi
huyn, nhng li gi thit l mnh chp nhn
vic ri ch hay tnh cch ngu nhin ca nhiu
th kin, th mi gii quyt c mt s im
kh khn. Mt tro lu ch gii quan trng hin
thi, v lu tm ti tnh song i ca nhiu phn
sch Khi huyn v cch ring ca nhng b
by, nn coi s cc th kin k tip nhau ch l
mt k thut hnh vn: qua ton b sch ny
lun lun l cng nhng xc tn, v cng mt
s ip qu quyt i qu quyt li, nhng khng
ngng mn nhng hnh nh khc v nhm vo
nhng p dng hay nhng khai trin mi.
S ip sch Khi huyn
Cng nh mi li s ngn, Khi huyn loan
bo cho ta tnh hin thi ca nh Thin Cha
v tng ng theo l tnh khn trng ca vic

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

ta dn thn tch cc. Loan bo bng cch cho ta


hiu ngha siu nhin ca thi k hin ti v
s hon tt thi k y.
1. Hai loi ngi
Cng trnh Thin Cha ti mc tiu, ta ch
cn ch i ngy cng trnh y hin hin (1,7;
22,20). c Ki-t ton thng ri v Nc
Ngi khai mc, c Gi-su l V Cu Tinh
duy nht v v th c Thin Cha phong lm
Cha T duy nht (5,5-14; 11,15-17; 12,10;
19,11-16). Chng ta vo thi k cht v ang
sng trong tnh trng hng trc n cu v
gio u cho ngy phn xt. i vi bin c
ny, nhn loi chia ra hai b khng th dung
ha vi nhau:
- Nhng k nhn nhn c Ki-t th c
thng phn vo cuc ton thng ca Ngi v
lp thnh dn Thin Cha, th hin dn th hn
(7,9-17; 14,1-5; 15,2-4; 17,14; 19,1-9; 20,4-6)
- Nhng k, v khng nhn nhn Ngi, nn
li trong tnh trng chng i Thin Cha; l
"dn c a cu", ng la vi s tim quyn
ca tn v o, sng di quyn thng tr ca

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Sa-tan v b dnh cho n pht nh n (6,15-17;


9,20-21; 13,7-8.14-17; 14,9-11; 17,8-14; 18,919; 19,19-22; 20,7-9).
2. Gio Hi sng huyn nhim c Ki-t
Gio Hi trong thc ti su xa ca mnh, vn
lin hip cht ch vi Bn Thn v Cng trnh
ca c Ki-t:
- Gio Hi l cng on u tuyn, i tng
tnh yu ca c Ki-t (1,5; 3,9; 7,3-4; 12,6;
19,7-9).
- Gio Hi c chuc bng mu c Kit (1,5; 5,9; 7,14; 14,3-4).
- Gio Hi l vng dn t t khai mc Nc
c Ki-t (1,6; 5,10; 7,15; 20,4-6).
Do s lin kt cu thnh Gio Hi ny m
xut pht s hip thng "sinh tn"; tc gi nhn
s mnh ca Gio Hi trong s lin kt vi s
mnh c Ki-t:
- c Ki-t l Ngn s "Nhn chng trung
thnh" (1,5; 3,14; 19,11). Gio Hi l cng
on thnh, thc thi vic lm chng; th gian,

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gio Hi c sai lm ngn s (11,3-6; 12,17;


19,10; 22,9).
- c Ki-t lm chng ti mc t nn, v
gp s chng i ca mt th gian nghch
cng Thin Cha (1,5; 5,6). Gio Hi cng
hon tt s mng mnh trong th thch; Gio
Hi tri qua chin u v t o (6,9; 7,14;
11,7-10; 17,2.4.11; 16,6; 18,24; 20,4).
- c Ki-t ton thng v phc sinh
(1,5.18; 5,5; 12,5; 17,14; 19,11-21). Gio Hi
thng phn vo s ton thng , khng phi
Gio Hi c u tuyn m thi, nhng
c cu thot v ang sng ca u ma ca
n Phc sinh (6,11; 7,16-17; 11,11-12; 12,11;
17,14; 20,4-6).
- c Ki-t c tn vinh, c tn lm
Cha (1,5.12-16; 19,16). Gio Hi l Nc
t t; ngay t by gi Gio Hi thi hnh trong
phng t cc chc nng thin quc ca mnh v
cuc ton thng ca Gio Hi sp c t ra
(7,9-12.15; 14,3; 20,4.6).
3. Thi Gio Hi: trung thnh, tr ch,
cy trng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nh th, trong thi k hin ti Gio Hi sng


nhng kha cnh khc nhau trong huyn nhim
c Ki-t: v Chin Non i u, Gio Hi theo
i y (14,4). S nn ging ny bao hm nhng
thi lun l v linh thing:
- V phi lm chng trong mt th gian khng
nhn nhn Thin Cha, nn Gio Hi cn phi
trung thnh (1,3; 2,10.13.26; 3,8; 14,12;
22,7.9).
di t ny l ni lu y, Gio Hi chu
bt b, nhng cng c Thin Cha gi gn v
nui dng bng ca u ma n Phc sinh.
Thi tng ng vi trng thi th thch
nhng chc chn c Vinh quang ny l s
kin tm bn ch, mt hnh thc ring ca s
trung thnh, cng nh t o l mt hnh thc
ring ca vic lm chng (1,9; 2,2.3.10; 3,1011; 13,10; 14,12).
- Gio Hi cng ang xut hnh, ang tin
bc ti ch mc khi Gi-ru-sa-lem trn tri,
l qu tht, v chun b sng trong s hin
linh vin ton ca Cha mnh. Vin nh Vinh
quang sau ny gia cn th thch hin thi

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

, dng nui trong Gio Hi mt s cng


thng trn y cy trng: "Ly Cha Gi-su, xin
Cha n! (6,10; 10,7; 11,17-18; 12,10-12;
15,3-4; 19,7-9; 20,3-4; 22,17.20).
Tnh hin thi ca sch Khi huyn
S ip y lin h n chng ta. Khng phi
nguyn loan bo cuc Quang lm sau ny, m
thi hn v th thc cn bp bnh. Cng khng
phi nhm duy tr tn hu trong nim nh
nhung h , hu yn i h, v nhng tht vng
trn gian v ku mi h ng dn thn lm g.
Vng triu c Ki-t khng phi l mt
bin c tng lai, nhng l mt thc ti hin
thi. Cnh Quang lm vinh hin v Phn xt
chung chng qua ch l phng vo nh sng
Thin Cha v vo s ng thi ca vnh cu,
nhng g ang hon tt hm nay trong huyn
nhim v trong thi gian lch s. Bt c lc
no, con ngi cng din t s mnh thuc v ai
v xc nh s mnh ca mnh. Bt c lc no
cng lm chng v s trung thc ca nim tin
ni h v hon tt vic phn xt h. Chung

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

quanh v bn trong h lun lun th hin ci


tng phn khng th dung ha gia s th
ngu tng di t v vic nhn nhn mt
mnh c Ki-t. Li s ngn ku gi tn
lng gi tnh nghim trng mun i ca tng
giy pht, khng dung th cho h chia lng
chia tr, nh d hay l dn xp, nhng thc y
h dn thn ngay lp tc v trn vn. Nh t
i sng hin ti vo trong vin nh ngy
Quang lm, nn sch Khi huyn nhc li cho
ta nh Cha Gi-su va cui cng va u
ht lch s v ngoi dng v bn ngoi, cc thc
ti trn gian cn lin h vi nh Thin Cha.
Nhng v c nhiu qui chiu vo tnh tng
trng ca phng t, nn sch ny cng mi
cng on tn hu sng phng t nh cuc gp
g hin thi vi c Ki-t, nh ting ku gi ta
nn ging cuc Vt qua ca Cha, nh li
cng b v nim i trng ngy Hin hin ca
Gi-ru-sa-lem trn tri m sch ny va ni
trc va lm du hiu.
*
* * *

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

*
Nhng trang sau y chng ti trch trong
cun Khi huyn do gio s Vinh sn bin
son chung vi l.m. Phm Quan in nm
1958 nhng cha c dp xut bn. Mt v Gio
s Kinh Thnh c bit li gii thch ca gio
s Vinh sn Mo-ra ni ln cm ngh ca ng
rng: "Vous avez trouv l'interprtation", ni
l tc gi tm ra li gii thch chn chnh
cho sch Khi huyn.
Trong phn ch gii sch Khi huyn, chng
ti s trch nhiu trong sch ni trn vi ghi
ch (v).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Ph thm : Li gii thch ca Gio s Vinh


sn Mo-ra
Ngy Thin Cha
ti sch Khi huyn l vic "Cha n"
(1,7; 2,5.16; 3,3; 11,17; 16,5; 22,7.12.20). V
trong Cu c cng nh y, vic "Cha
n" ng ngha vi vic "Nc Cha tr n"
th gian. C th hn chnh l vic thit lp Dn
Cha trong Cu c v thit lp Gio Hi Ngi
trong Tn c. Theo cc sch ngn s v Khi
huyn, ngy "Nc Cha tr n" cn gi l
"Ngy Cha n" v cng l "Ngy c th,
Ngy Ngha n ca Ngi" (Kh 6,17; 16,14).
Trong Kinh Thnh, Ngy c hai phng
din rt khc nhau. Mt ng ngy e da
cc nc th ch ca I-ra-en, Dn Cha, nh
Ai-cp A-sy-ri, Ty-r, Mo-p, -m, c bit
l Ba-by-lon (Gr 50-51; Is 47 v.v.) v Sy-ri i
vua An-ti--c -pi-phan (n 7-12), c khi li
e chung c cc nc (Ed 38-39). Ni tt, ngy
l ngy I-ra-en phc th bn ngi p bc.

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Nhng ng khc, "Ngy Thin Cha" trong


sch s ngn li cn mt ngha l k hn v bt
ng l e da chnh I-ra-en bt trung, khng gi
li Cha (x. Am 5,18; So 1,15; nht l Ed 4,7;
9; 10 v.v.). V chnh Cha Gi-su cng tin
bo vic n th sp (x. Mt 24; Mc 13; Lc
21).
Tuy nhin ta cn k nhn: Ngy i vi Ira-en khng phi l ngy tiu dit hon ton,
nhng ch l ngy gn lc, chn ly "phn trung
thnh cn li".
p dng vo sch Khi huyn
Hai ngha trn y v "Ngy Thin Cha",
theo thin chng ti, li thy r rng trong
sch Khi huyn ca T. Gio-an.
Cc chng 4-11 t "Ngy Thin Cha", trn
I-ra-en (6,17), hay ng hn, t cuc tin trin
ca Gio Hi Cha Ki-t trong phi cnh I-raen, ly cnh n th sp lm trung tm
im. y thy r rng l nh tin kin phng

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

theo ngn s -d-kin v li Cha Gi-su tin


bo.
Cc chng 12-20 t "Ngy Thin Cha" trn
cc nc (16, 14) hay ng hn, t cuc tin
trin ca Gio Hi Cha Ki-t trong phi cnh
I-ra-en, ly cnh n th sp lm trung tm
im. y thy r rng l nh tin kin phng
theo ngn s -d-kin v li Cha Gi-su tin
bo.
Cc chng 12-20 t "Ngy Thin Cha" trn
cc nc (16,14) hay ng hn t cuc khuch
trng ca Gio Hi trong phi cnh ch dn,
ly vic tan hoang ca nhng quc bch hi
lm trung tm im. Phn ny cng hin nhin
l tc gi da theo ngn s a-nin ch. 7-12 v
nhng li tin bo chng Ba-by-lon.
C hai phi cnh cng chung kt trong cnh
huy hong Gi-ru-sa-lem Thin quc, Gio Hi
ca Cha Gi-su. Ln , cc ki-t hu trong Ira-en v ngoi ch dn c chung hng Ngai
vng Thin Cha li c qui t ni Ngi
(4,11), nh c Ki-t ton thng c "em
trc ln tn Ngai Ngi" (12,6).

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gi tr tng gio
Theo ta c th cho rng sch Khi huyn,
u tin l vit cho Gio on non nt
chu, ang phi ng u vi hai bin c v
i: Gi-ru-sa-lem tan tnh v nhng cn bch
hi m mu.
Trng thy n th sp , nm 70 sau Cng
Nguyn, cc ki-t hu sinh qun I-ra-en sao
khi nghi ng sc ton nng, c cng bnh v
lng trung tn ca Thin Cha i vi nhng li
Ngi ha.
Ri trc nhng cuc quc R-ma bch
hi, lung lc c ci sng cn ca Gio Hi, cc
ki-t hu sao cho khi nghi ng li Cha Gisu: "Ta thng th gian", "Ta s li vi cc
con ht mi ngy ti khi tn th" (G 16,33; Mt
28,20).
Nhng ki-t hu lm cnh ny, nhng ngi
ang b li cun rt lui hoc bt tay vi th tc,
T. Gio-an phi cho thy chnh cnh n th
nt li l dp biu dng Vng quyn Thin

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Cha v c Ki-t Phc sinh (ch. 4-5) v cng


l iu kin cho Gio Hi pht trin khp ni.
V "Ngy Thin Cha" xung Gi-ru-sa-lem
l ngy bo on cho cc s gi Thin Cha sai
n vi I-ra-en (7 n: 6,9) v on pht nhng
ti vi phm giao c (7 kn: 9,1-21) nh li
Cha hm e (Tl 28,60).
Nhng k hoch Thin Cha khng l tan
tnh: s c mt "phn st li" lm mm sng n
sinh Gio Hi bao la (7,1-17). T ng tro tn
n Th nt, Tin Mng s pht trin trn
khp cc dn, v n "Thi k" ca h... (ch.
10).
Tuy nhin, vn mt nim yu thng bt dit,
Thin Cha cn gi chng nhn cho m I-raen b loi ra ngoi "Nc Cha" (11,2 v Lc
21,24)... Kp khi va ht "Thi i ch dn",
Ngi s ph tan trn cht ca qun th (11,712) v I-ra-en s tr li nh CHA (11,13) m
u cho cuc tp trung vnh vin ca ton "Dn
Thin Cha" (11,14-19).
Qua phn th hai (ch. 12-20), di khung
cnh quc R-ma bch hi, tc gi tuyn

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

xng c Ki-t v cc v T o chin thng


Sa-tan. Ngay ch. 12, sau cuc Thiu ph (I-raen) tranh chin vi con c Long (Sa-tan), ta
thy tip din cuc u tranh ca cc Gio on
ch dn, "con ci khc ca B". Ri nh tin
kin li lt mt n Sa-tan np sau nhng uy lc
chnh tr, tng gio ca quc (ch. 13).
Bi th, cc tn khng nn lo s: c Kit, vi cc on thin s, cc thnh I-ra-en ang
ng trn tri chng kin v chuyn cu cho
h (14,1-5), Thin Cha nh nh th cho tt
c nhng ai c chn (14,6-15,4). Cn nhng
tn Mnh th, ngoan c trong ti (7 chn),
"Ngy Thin Cha" s n bt em i vi
quc R-ma v cc nc phn gio vi nhng
ki-t gi, ngn s gi ca h (16 v 17-19). Lc
, cc v T o trn tri s cng vi c Gisu hin tr mt Gio Hi thnh thi pht trin
trn khp mun dn (20,1-6) cho ti Ngy
Thin Cha dp tan trn cht Qun th (20,710) v qung ra xa tt c nhng c lc Sa-tan
vi bn trm lun, Thn Cht vi tri cao t
dy b d nhp v ti (20,11-15). Thnh

MC LC

CH GII TN C THEO TOB

Gi-ru-sa-lem v i R-ma ri cng iu


tn: cc ki-t hu ch i ch Kinh Thnh chnh
thng Gi-ru-sa-lem ch thc, ha ban cho
I-ra-en (21,1-8), ang ng xung t ni Thin
Cha trn tri, v yu kiu im t lng ly,
nh th tn nng trang sc ch c Lang
Qun, tc l Gio Hi ca Cha Gi-su m ca
n mun ngi tn mun phng.
Sau cng cun sch y nhng hnh lng ly
gp li vi li dn d then cht: "Phi, ta sp
n ngay y" vi ting van ni tha thit t y
lng Gio Hi ang nhm hp; "Amen! Ly
Cha Gi-su, xin Cha n!".

You might also like