Professional Documents
Culture Documents
TON CAO CP A3 I HC
PHN PHI CHNG TRNH
S tit: 45
Chng 1. Ham so nhieu bien so
Chng 2. Tch phan boi
Chng 3. Tch phan ng Tch phan mat
Ging vin
vin:: ThS.
ThS. L Trung Ngha
1.
2.
3.
4.
1. KHI NIM C BN
1.1. Cc nh ngha
a) Min phng
Trong mt phng Oxy , hnh phng D gii hn bi cc
ng cong kn c gi l min phng.
Tp hp cc ng cong kn gii hn D c gi l
bin ca D , k hiu D hay .
c bit, mt phng Oxy c xem l min phng vi
bin v cng.
8/13/2013
b) Ln cn ca mt im
Khong cch gia 2 im M1 (x1, y1 ), M 2 (x 2 , y2 ) l:
d M 1 , M 2 = M 1M 2 =
(x1 x 2 )
+ (y1 y2 ) .
2
vi mt gi tr z = f (x , y ) duy nht c gi l
hm s hai bin s x , y .
Hnh trn S (M , ) m c tm
M (x , y ), bn knh > 0 c
gi l mt ln cn ca im M .
c) Hm s hai bin s
Trong mt phng Oxy cho tp D 2 .
Tng ng f : D cho tng ng mi (x , y ) D
Tp D 2 c gi l min xc nh (MX) ca hm
s f (x , y ), k hiu l Df .
Min gi tr ca hm s f (x , y ) l:
Ngha l:
M 0 (x 0 , y 0 ) S (M , ) (x x 0 )2 + (y y0 )2 < .
Ch
Trong trng hp xt hm s f (x , y ) m khng ni g
thm th ta hiu MX ca hm s l tp tt c cc im
M (x , y ) 2 sao cho f (x , y ) c ngha.
G = z = f (x , y ) (x , y ) Df .
VD 1.
Hm s f (x , y ) = 3x 2y cos xy c Df = 2 .
Hm s z = 4 x 2 y 2 c MX l hnh trn ng
tm O(0; 0), bn knh R = 2 .
Hm s z = ln(4 x 2 y 2 ) c MX l hnh trn m
tm O(0; 0), bn knh R = 2 .
Hm s z = f (x , y ) = ln(2x + y 3) c MX l na
mp m c bin d : 2x + y 3 = 0 , khng cha O .
8/13/2013
a) im t
Trong mpOxy cho dy im M n (x n , yn ), n = 1, 2,...
im M 0 (x 0 , y 0 ) c gi l gii hn ca dy im
M n (x n , yn ), n = 1, 2,... nu M 0 (x 0 , y 0 ) l im t duy
im M 0 (x 0 , y 0 ) c gi l im t ca dy trn nu
nht ca dy.
im M 0 (x 0 , y 0 ) c gi l im t ca tp D 2
nu mi ln cn ca im M 0 u cha v s im
thuc D .
M 0M n =
dn n M 0 nu lim f (x n , yn ) = L .
n
lim
Nhn xt
Nu t x = x 0 + r cos , y = y0 + r sin th:
(x , y ) (x 0 , y 0 ) r 0.
lim
(x ,y )(x 0 ,y 0 )
VD 3. Tm
f (x , y ) = lim f (M ) = L.
2x 2y 3x 1
(x ,y )(1,1)
lim
xy + 3
(x ,y )(0,0)
K hiu l:
VD 2.
Hm s f (x , y ) c gii hn l L {} khi M n
lim f (x , y ) =
n
K hiu: lim M n = M 0 hay M n
M0.
x x 0
y y0
(xn x 0 )
M M 0
VD 4. Tm
3
= .
2
f (x , y ), vi f (x , y ) =
lim
sin(x 2 + y 2 )
(x ,y )(0,0)
x 2 + y2
VD 5. Cho hm s f (x , y ) =
xy
x 2 + y2
Chng t rng
2xy
.
x + y2
lim f (x , y ) khng tn ti.
2
(x ,y )(0,0)
8/13/2013
c) Gii hn lp
Gii hn theo tng bin khi dy im M n (x n , yn ) dn
n M 0 ca hm s f (x , y ) c gi l gii hn lp.
VD 6. Xt hm s f (x , y ) =
y 0 x 0
y y0 x x 0
x 0 y 0
lim
f (x , y ) = L v mi y Y
tn ti (y ) = lim f (x , y ) th:
x x 0
y y0 x x 0
y2
x 0
sin x 2
x2
= 1 ,
= 1.
x 0 y 0
Nhn xt
Nu lim lim f (x , y ) lim lim f (x , y ) th khng tn
y y0 x x 0
v hm s f (x , y ) xc nh trong H .
(x ,y )(x 0 ,y0 )
sin y 2
. Ta c:
Nu tn ti
x 2 + y2
y 0
y 0 x 0
nh l
Trong 2 cho hnh vung H c 1 nh l M 0 (x 0 , y 0 )
sin x 2 sin y 2
ti
lim
(x ,y )(x 0 ,y0 )
x x 0 y y0
f (x , y ).
y y0
8/13/2013
1.3. Hm s lin tc
Hm s f (x , y ) lin tc ti M 0 (x 0 , y0 ) D 2 nu
lim
(x ,y )(x 0 ,y 0 )
VD 7. Xt s lin tc ca f (x , y ) =
sin x 2 sin y 2
x 2 + y2
f (x , y ) = f (x 0 , y 0 ).
Ch
Hm s f (x , y ) lin tc trn min ng gii ni D th n
..
2. O HM RING VI PHN
2.1. o hm ring
a) o hm ring cp 1
Cho hm s f (x , y ) xc nh trn min m D 2 cha
Vy fx(x 0 , y 0 ) = lim
f (x , y 0 ) f (x 0, y 0 )
x x 0
x x0
im M 0 (x 0 , y 0 ).
fy(x 0, y 0 ) = lim
y y 0
C nh y0 , nu hm s f (x , y 0 ) c o hm ti x 0 th ta
f (x 0, y ) f (x 0 , y0 )
y y0
Ch
K hiu l:
Nu f (x ) l hm s mt bin x th fx =
f
(x , y ).
x 0 0
f
df
=
.
x dx
8/13/2013
VD 1. Tnh cc o hm ring ca hm s:
f (x , y ) = x 4 3x 3y 2 + 2y 3 3xy ti (1; 2).
VD 2. Tnh cc o hm ring ca z = ln
x2 + 1
.
x 2 + y2 + 1
x
VD 3. Tnh cc o hm ring ca z = cos ti (; 4).
y
2
1
x x
x
2 2
f ( x, y ) = sin , 2 sin f ( , 4 ) =
,
.
y y
y
y
8 32
b) o hm ring cp cao
o hm ring (nu c) ca hm s fx(x , y ), fy(x , y )
c gi l cc o hm ring cp hai ca f (x , y ).
f 2 f
,
=
x
x x x 2
f 2 f
fy2 = fyy = fy =
,
=
y
y y y 2
f
2 f
fxy = fxy = ( fx ) =
,
=
y
y x y x
f
2 f
.
fyx = fyx = fy =
=
x
x y x y
K hiu: f 2 = fxx = ( fx ) =
x
( )
( )
8/13/2013
nh l Schwarz
Nu hm s f (x , y ) c cc o hm ring fxy v fyx
lin tc trong min m D 2 th fxy = fyx .
f (5)
(1; 1) =
x 3y 2
(5)
C. f
x 3y 2
480 ;
(1; 1) = 120 ;
B.
x y
(5)
f 3 2 (1; 1) =
x y
(5)
D. f
x 3y 2
480 ;
(1; 1) = 120 .
VD 7. o hm ring z
(m +n )
x m 2y n x 2
(m 2) ca z = e
A. (1)n 2m +n e 2x y ;
B. (1)m 2m +n e 2x y ;
C. (1)m 2m e 2x y ;
D. (1)n 2m e 2x y .
l:
8/13/2013
1
1
u =
,
ca f ti im (1,1) .
2
2
2.2. VI PHN
2.2.1. Vi phn cp 1
a) S gia ca hm s
Cho hm s f (x , y ) xc nh trong ln cn S (M 0 , )
ca im M 0 (x 0 , y 0 ).
f = f (x 0 + x , y 0 + y ) f (x 0 , y 0 ).
b) nh ngha
Nu trong ln cn S (M 0 , ) vi s gia x , y m s
gia f tng ng c th vit c di dng:
f = A.x + B.y + O (r ), r = (x )2 + (y )2 ,
Khi , f (x , y ) c gi l kh vi ti im M 0 (x 0 , y 0 ).
Nhn xt
Xt nhng im M (x 0 + x , y 0 + y ) dch chuyn
trn ng i qua M 0 song song Ox . Khi y = 0 :
f = f (x 0 + x , y 0 ) f (x 0 , y 0 ) = A. x + O ( x )
f
lim
= A A = fx/ (x 0 , y 0 ) .
x 0 x
f
Tng t, lim
= B B = fy/ (x 0 , y 0 ) .
y 0 y
Xt f (x , y ) = x df (x , y ) = x dx = x .
Tng t, dy = y .
8/13/2013
c) nh l
Nu hm s f (x , y ) c cc o hm ring trong ln cn
no ca (x 0 , y0 ) v cc o hm ring ny lin tc
ti (x 0 , y0 ) th f (x , y ) kh vi ti (x 0 , y0 ).
sin(xy 2 ).
a) Vi phn cp 2
Chng minh
d 2 f = d (df ) = d ( fxdx + fydy )
Gi s f (x , y ) l hm kh vi vi x , y l cc bin c lp.
Cc s gia dx = x , dy = y ty c lp vi x , y
nn c xem l hng s i vi x , y .
Vi phn ca hm df (x , y ) c gi l vi phn cp 2 ca
hm s f (x , y ).
8/13/2013
VD 10. Cho hm s f (x , y ) = x y + xy 3x y .
Tnh vi phn cp hai df 2 (2; 1).
VD 11. Tnh vi phn cp 2 ca hm f (x , y ) = ln(xy 2 ).
b) Vi phn cp n
) C
d n f = d d n 1 f =
k =0
k (n )
f
dx kdy n k .
n x k y n k
Trong :
f (nn )0 = f (nn ) ,
x y
n
0
f (0n )n = f (nn ) ,
x y
dx dy = dx n , dx 0dy n = dy n .
2.3. o hm ca hm s hp
a) Hm hp vi mt bin c lp
Cho f (x , y ) l hm kh vi i vi x , y v x , y l nhng
hm kh vi i vi bin c lp t . Khi , hm hp ca
bin t l (t ) = f (x (t ), y(t )) kh vi. Ta c:
dx
dy
+ fy/
.
dt
dt
VD 14. Tnh (t ) vi hm s f (x , y ) = x 2y v
(t ) = fx/
x = 3t 2 t, y = sin t .
df
.
dx
10
8/13/2013
b) Hm hp vi hai bin c lp
Cho f (x , y ) l hm kh vi i vi x , y v x , y l nhng
F (x , y, z (x , y )) = 0, (x , y ) D Dz (*) c gi l
hp ca 2 bin , l (, ) = f (x (, ), y(, ))
kh vi. Ta c:
Vy z x =
x 2 + y 2 + z 2 2x + 4y 6z 2 = 0 . Tnh zy/ .
F
Fx
, z y = y (Fz 0).
Fz
Fz
Gi s N (x 0 + x ; y 0 + y ) D v MN D .
t dx = x = x x 0 , dy = y = y y 0 .
f (x , y ) = f (M 0 ) +
.
df (M 0 )
1!
+ ... +
d n f (M 0 )
n!
+ O( n ).
Trong , = (x x 0 )2 + (y y 0 )2 .
11
8/13/2013
f (x , y ) = f (0; 0) +
df (0; 0)
d n f (0; 0)
+ ... +
+ O( n ).
1!
n!
Trong , dx = x , dy = y , = x 2 + y 2 .
4. CC TR CA HM HAI BIN S
3.2. Cc v d
VD 1. Khai trin Taylor ln cn im (1; 1) ca hm s
f (x , y ) = y x n s hng bc hai.
VD 2. Khai trin Maclaurin ca hm s
f (x , y ) = cos(x 2 + y 2 ) n s hng bc 4.
2
VD 5. Cho hm f (x , y ) = e
1
= 1 + x + x 2 + ... + x n + O(x n ).
1x
x
x2
xn
2) e x = 1 + +
+ ... +
+ O(x n ) .
1! 2!
n!
x x2 x3 x4
3) ln(1 + x ) =
+
+ ... + O(x n ).
1
2
3
4
x2 x4 x6
4) cos x = 1
+
+ ... + O(x n ).
2!
4 ! 6!
x x3 x5 x7
5) sin x =
+
+ ... + O(x n ).
1! 3! 5! 7 !
1)
x3
y +1
Nu f > 0 th f (x 0 , y 0 ) c gi l gi tr cc tiu
v M 0 l im cc tiu ca z = f (x , y ).
Nu f < 0 th f (x 0 , y 0 ) c gi l gi tr cc i v
M 0 l im cc i ca z = f (x , y ).
12
8/13/2013
y
3y 2
VD 1. Hm s f (x , y ) = x 2 + y 2 xy = x +
2
4
2
4.2. NH L
a) iu kin cn
Nu hm s z = f (x , y ) t cc tr ti M 0 (x 0 , y 0 ) v
ti hm s c o hm ring th:
fx(x 0 , y 0 ) = fy(x 0 , y 0 ) = 0.
im M 0 (x 0 , y 0 ) tha fx(x 0 , y 0 ) = fy(x 0 , y 0 ) = 0 c
gi l im dng, M 0 c th khng l im cc tr.
b) iu kin
Gi s z = f (x , y ) c im dng l M 0 v c o hm
ring cp hai ti ln cn ca im M 0 .
Nu AC B 2 < 0 th f (x , y ) khng t cc tr ti M 0 .
Nu AC B 2 = 0 th ta khng th kt lun.
Khi :
AC B 2 > 0
Nu
th f (x , y ) t cc tiu ti M 0 .
A>0
AC B 2 > 0
Nu
th f (x , y ) t cc i ti M 0 .
A<0
13
8/13/2013
Chiu S ln mpOxy
ta c min D 2
v ng cong phng
() : (x , y ) = 0 .
4.4. Cc tr t do
VD 2. Tm im dng ca hm s z = xy(1 x y ).
Cho hm s f (x , y ) xc nh trn D .
VD 3. Tm cc tr ca hm z = x 2 + y 2 + 4x 2y + 8 .
VD 4. Tm cc tr ca hm s z = x 3 + y 3 3xy 2 .
VD 5. Tm cc tr ca z = 3x 2y + y 3 3x 2 3y 2 + 2 .
50 20
VD 6. Cho hm s z = xy +
+
(x > 0, y > 0).
x
y
Khng nh ng l:
A. z t cc tiu ti M (2; 5) v gi tr cc tiu z = 39 .
fx(x 0, y0 ) = 0
fy (x 0, y 0 ) = 0.
C = fy2 (x 0 , y 0 ) = AC B 2 .
Bc 3. Da vo iu kin kt lun.
14
8/13/2013
M 0 (x 0 , y 0 ) thuc ng cong () : (x , y ) = 0 .
Nu ti im M 0 , hm f (x , y ) t cc tr th ta ni M 0
a) Phng php kh
T phng trnh (x , y ) = 0 , ta rt x hoc y th vo
f (x , y ). Sau , ta tm cc tr ca hm mt bin.
VD 7. Tm im cc tr ca hm z = x 2y tha iu kin:
x y + 3 = 0.
l im cc tr c iu kin ca f (x , y ) vi iu kin
(x , y ) = 0 .
tm cc tr c iu kin ca hm s f (x , y ) ta dng
phng php kh hoc nhn t Lagrange.
fy
f
Ti im cc tr (x , y ) ca f , ta gi = x =
x
y
l nhn t Lagrange.
tm cc tr, ta thc hin cc bc sau:
Bc 1. Lp hm ph (hm Lagrange):
L(x , y, ) = f (x , y ) + (x , y ).
L = 0,
x
Bc 2. Gii h: Ly = 0,
L = 0.
Suy ra im dng M 0 (x 0 , y0 ) ng vi 0 .
Bc 3. Tnh vi phn cp 2 ti M 0 (x 0 , y 0 ) ng vi 0 :
dxdy + L 2 dy 2 .
d 2L(M 0 ) = Lx2 dx 2 + 2Lxy
y
15
8/13/2013
Joseph-Louis Lagrange
(1736 1813)
VD 8. Tm im cc tr ca hm s f (x , y ) = 2x + y
2
vi iu kin x + y = 5 .
VD 9. Tm gi tr cc tr ca hm s z = x 2 + y 2 tha
iu kin x 2 + y 2 = 3x + 4y .
16
8/13/2013
trong min D : 0 x , 0 y .
2
2
.
V f (xi ; yi )Si .
i =1
lim
max di 0
f (xi ; yi )Si .
i =1
17
8/13/2013
Nu gii hn I =
K hiu l: I =
f (x , y )dS .
D
Vy I =
chn M i ).
Nu tn ti tch phn
f (x, y )dxdy , ta ni hm s
D
Nhn xt
S (D ) = dxdy (din tch ca min D ).
D
tn ti hu
i =1
Ly n im ty M i (x i ; yi ) Si , i = 1; n . Khi ,
n
f (xi , yi )Si
max d 0
lim
b) nh l
Hm f (x , y ) lin tc trong min D ng v b chn th
kh tch trong D .
Tnh cht 1.
Tnh cht 2
[ f (x, y ) g(x, y )]dxdy =
D
fdxdy gdxdy ;
D
kf (x , y )dxdy = k f (x , y )dxdy, k .
D
18
8/13/2013
Tnh cht 3
Nu chia min D thnh D1, D2 bi ng cong c din
tch bng 0 th:
f (x, y )dxdy =
D
D2
D = {(x , y ) : a x b, y1 (x ) y y2 (x )},
y 2 (x )
v vi mi x [a ; b ] c nh,
f (x , y )dy tn ti.
y1 (x )
b
I =
Khi :
dx
a
th
I =
f (x , y )dx .
x1 (y )
f (x , y )dxdy =
y2 (x )
u(x )dx
v(y )dy.
y1(x )
3) Nu D = {(x , y ) : x1 (y ) x x 2 (y ), c y d }
y1 (x )
Ch
1) Nu min D l hnh ch nht,
D = {(x , y ) : a x b, c y d } = [a ; b ] [c; d ] th:
f (x , y )dxdy =
f (x , y )dy.
2) Nu D = {(x , y ) : a x b, y1 (x ) y y2 (x )}
v f (x , y ) = u(x ).v(y ) th:
x 2 (y )
dy
Tng t, nu min D l:
D = {(x , y ) : x1(y ) x x 2 (y ), c y d }
d
y2 (x )
x 2 (y )
u(x )dx .
x1 (y )
19
8/13/2013
VD 1. Cho I =
6xy dxdy .
2
gii hn bi cc ng y = x 4, y 2 = 2x .
Trong , D = {y x 1 y, 2 y 0}.
VD 4. Tnh tch phn I =
gii hn bi cc ng y = x + 2, y = x 2 .
b) i th t ly tch phn
I =
2y
dy f (x , y )dx .
0
I =
2x 2
dx
0
f (x , y )dy .
I =
y2 (x )
dx
a
y1 (x )
f (x , y )dy
I =
x 2 (y )
dy
c
x 1 (y )
f (x , y )dx
I =
x2
9
x2
9
dx f (x , y )dy + dx f (x , y )dy .
20
8/13/2013
J =
th
Ch
Dxy
J =
(x
y )dxdy , vi min
x = y 2 , 3x = y 2 .
x v
0 trong Duv
yv
(x , y ) x u
=
(u, v ) yu
Duv
(x , y ) x u
=
(u, v ) yu
x v
1
1
.
=
=
yv
(u, v )
ux uy
(x , y )
vx vy
b) i bin trong ta cc
Trong mpOxy , xt min D .
V 2 tia OA, OB tip xc vi
min D v
(Ox,OA) = , (Ox,OB ) = .
Khi :
OM OM OM
1
2
M D
Ox , OM .
21
8/13/2013
x = r cos
t
vi r = OM , = Ox , OM .
y = r sin
Ta c J =
(x , y ) x r
=
(r , ) yr
x
cos r sin
=
=r.
y
sin r cos
Vy:
f (x, y)dxdy = d
Dxy
r1 ( )
I =
r ()
x2
y2
= 1 th ta t:
a 2 b2
x = ra cos , y = rb sin .
Khi , D tr thnh hnh trn:
Dr = {(r , ) : 0 2, 0 r 1} .
5) Nu bin ca D l elip
I =
r ( )
r2 ( )
Ch
1) i bin trong ta cc thng dng khi bin ca D
l ng trn hoc elip.
f (x , y )dxdy
D
(x 2 +y 2 )
dxdy , trong
D
2
D l hnh trn x 2 + y R 2 .
Ta c Jacobien J = abr v:
2
22
8/13/2013
Nhn xt
+ +
e (x
+y )
dxdy = lim
R +
(x +y )
= lim 1 eR
R +
x 2
dx
y 2
dxdy
)=
+ 2 2
dy = e x dx = .
Vy
x 2 y 2
dxdy ,
4
a b
D
D gii hn bi 2 elip nm trong gc phn t th nht:
x 2 y 2
x 2 y 2
(E1 ) : + = 1, (E 2 ) : + = 1 .
b
a
2a
2b
ex dx = .
1)
sin
0
xdx =
(n 1)!!
, n le
n !!
n
cos xdx =
(n 1)!!
, n chan.
.
n !!
2
(n 1)!!
2.
,
n !!
n
2) sin xdx =
(n 1)!!
0
,
.
n !!
0,
0
n !!
3)
sin
0
2
n
xdx =
n le
n chan.
n le
n chan.
0, n le
23
8/13/2013
VD.
1!!
= ,
sin xdx = .
2 2 !! 4
2
sin
2. TCH PHN BI BA
4 !!
8
cos xdx =
= ,
5!! 15
xdx = .
5!! 15
=
,
6!!
48
sin7 xdx = 0 ,
cos
cos5 xdx = 0 ,
xdx = 2.
5!! 15
=
.
6!!
24
max di 0
i =1
f (xi , yi , zi )Vi
max d 0
lim
i
tn ti hu hn,
i =1
K hiu:
I =
f (x, y, z )dxdydz.
V
i =1
Nhn xt
Nu f 0 trn V th I =
c bit, nu f (x , y, z ) 1 th I l th tch ca V .
Tch phn bi ba c cc tnh cht nh tch phn kp.
24
8/13/2013
Chng 2. Mt s mt bc hai
Chng 2. Mt s mt bc hai
MT CU
MT TR TRN
Hnh
Hnh
(x a )2 + (y b)2 + (z c)2 = R 2
(x a )2 + (y b)2 = R 2
Chng 2. Mt s mt bc hai
Chng 2. Mt s mt bc hai
MT TR ELIP
MT TR PARABOL
Hnh
y = ax 2
Hnh
x 2 y2
+
=1
a 2 b2
25
8/13/2013
Chng 2. Mt s mt bc hai
Chng 2. Mt s mt bc hai
MT NN
MT PARABOLIC
Hnh
z = x 2 + y2
Hnh
z = x 2 + y2
Chng 2. Mt s mt bc hai
Chng 2. Mt s mt bc hai
MT PARABOLIC
MT ELIPSOID
Hnh
z = a x 2 y2
Hnh
x 2 y2 z 2
+ +
=1
a 2 b2 c2
26
8/13/2013
c bit
Nu Dxy = {(x , y ) : a x b, y1(x ) y y2 (x )} th:
y2 (x )
f (x, y, z )dxdydz = dx
V
z 2 (x ,y )
dy
y1 (x )
f (x , y, z )dz .
z1 (x ,y )
Khi :
f (x , y, z )dxdydz =
dxdy
Dxy
z2 (x ,y )
f (x , y, z )dz .
f (x , y, z )dxdydz = dy
x 2 (y )
x1 (y )
z 2 (x ,y )
dx
f (x , y, z )dz .
z1 (x ,y )
z1 (x ,y )
Khi :
y2 (x ,z )
Dxz
f (x , y, z )dy.
Dyz
f (x , y, z )dx .
x1 (y ,z )
y1 (x ,z )
27
8/13/2013
th
8xyzdxdydz vi min V
V
B. I = 24 ;
C. I = 48 ;
1
D. I = 96 .
dx dy (1 + 2z )dz
x2
ydxdydz vi min V
V
gii hn bi x + y + z = 1 v 3 mt phng ta .
(x + y + z )dxdydz vi
V
V : x + y + z + x y + z + x + y z 2 .
VD 5. Tnh th tch ca khi elipsoid
x 2 y2 z 2
V :
+
+
R 2 (a, b, c, R > 0).
2
2
2
a
b
c
f (x, y, z )dxdydz
V
28
8/13/2013
cos r sin 0
x = r cos
t
y = r sin , r 0 ,
z = z
[0; 2] hoc [; ].
x r
Jacobien J = yr
z r
x
y
z
J = sin
0
f (x, y, z )dxdydz
V
x z
yz
z z
x + y dxdydz vi V l khi
hnh tr gii hn bi x + y = 2y , z = 0 v z = 1 .
VD 7. Tnh I =
(x
0 = r.
1
Khi ta c:
VD 6. Tnh I =
r cos
0
+ y 2 + z 2 )dxdydz vi V l
t y = r sin sin ,
z = r cos ,
r 0, [0; 2], [0; ]
Jacobien J =
(x , y, z )
(r , , )
x r
= yr
z r
x
y = r 2 sin .
z
x
y
z
29
8/13/2013
Khi ta c:
f (x, y, z )dxdydz = f .r
V
sin .drd d .
Vr
1 r = OM 2
VD 9. Tnh tch phn I =
(x
+ y 2 )dxdydz vi V
x 2 + y 2 + z 2dxdydz ,
Th tch ca vt th l:
V () = dxdydz .
30
8/13/2013
hnh cu x 2 + y 2 + z 2 = 4 ng vi z 0 .
VD 3. Tnh th tch V ca vt th gii hn bi cc mt:
x 2 + y 2 = 4 z , x 2 + y 2 2 v z = 0 .
1
f (x , y )dxdy.
S (D )
D
m=
(x, y )dxdy.
D
31
8/13/2013
3.4. Trng tm ca vt th
Ta trng tm G ca bn phng D c khi lng
ring (x , y ) lin tc trn D l:
1
1
xG = x (x , y )dxdy, yG = y (x , y )dxdy.
m D
m D
Tng t, ta trng tm G ca vt th V l:
1
xG = x (x , y, z )dxdyz,
m V
1
yG = y (x , y, z )dxdyz,
m V
1
zG = z (x , y, z )dxdyz .
m V
1.1. nh ngha
Gi s ng cong L trong mt phng Oxy c phng
trnh tham s x = x (t ), y = y(t ) vi t [a; b ] v f (x , y )
l hm s xc nh trn L .
32
8/13/2013
Gi di cung th i l si .
Trn cung th i ly im
M i (x (ti ), y(ti )) ty .
Tng I n =
f (M i )si
i =1
K hiu l
L
O x t0
xt
i 1
Mi
xt
xt
x
n
f (Mi )si
max s 0
lim
i
c nh ngha tng t.
Gii hn
si
tn ti hu hn
i =1
Nhn xt
Tch phn ng loi 1 c tt c cc tnh cht ca tch
phn xc nh.
BA
f (x , y )ds =
f (x (t ), y(t )) (xt )
+ (yt ) dt.
2
b) nh l
Nu ng cong L trn tng khc (hay tng on) v
hm s f lin tc trn L th tch phn fds tn ti.
L
33
8/13/2013
f (x , y, z )ds =
f . (xt )
xds .
L
x = cos t , y = sin t , t .
6
3
VD 2. Tnh tch phn I = (x y )dl . Trong , L l
L
Ch
Phng trnh tham s ca ng thng AB l khng duy
nht, nhng kt qu tnh tch phn vn khng thay i.
I =
(16t ).
7
4
yds
.
1 + 4x 2 4x 4
Trong , L l phn giao tuyn gia 2 mt:
z = 2 x 2 2y 2 , z = x 2
v nm trong gc phn 8 th nht ni t im A(0; 1; 0)
L
02 + 42 dt = 80 .
n im B(1; 0; 1).
34
8/13/2013
+ 1 dy.
(x + y )ds vi L l OAB
L
f (x, )dx .
f (x , y )ds =
2x
C
C l cung
c bit
1 + (yx ) dx .
81 9x 2
81 8x 2
ds . Trong ,
x2
+ y 2 = 1 nm trong gc phn t th ba.
9
c) ng cong L trong ta cc
Nu phng trnh ca ng cong L c cho trong ta
cc r = r () vi th ta xem l tham s.
x = r ()cos , y = r ()sin , .
t f f (r ()cos , r ()sin ), ta c cng thc:
f (x , y )ds =
f.
( )
r 2 + r
d .
35
8/13/2013
x 2 + y 2 ds . Trong , L
a) Tnh di ca cung
di l ca cung L l l =
ds.
L
VD 9. Tnh di l ca cung
x = t 2 + 1
L :
, t 1; 3 .
y = ln t + t 2 + 1
t im A ;
n B ;
v khng i qua O .
2
2 2
2
Trng tm G ca cung L ng vi = (x , y ) l:
1
1
xG = x (x , y )ds, yG = y (x , y )ds.
m L
m L
Trng tm G ca cung L ng vi = (x , y, z ) l:
1
1
1
xG = x ds, yG = y ds, zG = z ds.
m L
m L
m L
36
8/13/2013
2.1. Bi ton m u
Tnh cng sinh ra do lc F = F (M ) tc dng ln cht
im M (x , y ) di chuyn dc theo ng cong L .
Nu L l on thng AB th cng sinh ra l:
W = F .AB = F AB cos F , AB .
Nu L l cung AB th ta chia L thnh n cung nh bi
cc im chia A = A0 , A1 ,..., An = B . Trn mi cung
Ai 1Ai ta ly im M i (x i , yi ) ty .
v Ai 1Ai = xi .i + yi .j .
W Wi =
i =1
F (M i )Ai1Ai
i =1
n
Vy W =
Khi :
n
i =1
lim
max Ai 1
i =1
37
8/13/2013
lim
Gii hn
max Ai 1Ai 0
I n tn ti hu hn c gi l
Nhn xt
Tch phn ng loi 2 c tt c cc tnh cht nh tch
phn xc nh.
AB
AB
nh l
Nu hai hm s P(x , y ), Q(x , y ) lin tc trong min m
cha ng cong L trn tng khc th tn ti tch phn
ng loi 2 ca P(x , y ), Q(x , y ) dc theo L .
Ch
Nu L l ng cong phng v kn ly theo chiu dng
(ngc chiu kim ng h) th ta dng k hiu:
BA
tA
AB
AB
tB
38
8/13/2013
AB
c bit
Nu L c phng trnh y = th:
xB
AB
AB
yA
AB
dx + xdy . Trong AB c
2xdx dy . Trong , L l
elip
b2
(x y )dx + (x + y )dy , vi
L
AB
dx + 4xydy , vi
BA c
BA
39
8/13/2013
dx ydy + dz .
L
Qx Py dxdy.
1
2
y2
H qu
Din tch ca min D c tnh theo cng thc:
S (D ) =
x2
1.
a 2 b2
VD 7. Tnh din tch hnh trn x 2 + y 2 2y 0 .
()d .
Trong , C l ng trn x 2 + y 2 2y = 0 .
xdy ydx
VD 9. Tnh I =
trong cc trng hp:
2
2
L x +y
1) L l ng cong kn khng bao quanh gc ta O ;
2) L l ng cong kn bao quanh gc ta O .
40
8/13/2013
2)
3) Tch phn
cong kn L nm trong D .
b) H qu
Nu P(x , y )dx + Q(x , y )dy l vi phn ton phn ca hm
u(x , y ) no trong min m n lin D th:
(4xy
+ 2x )dx + (y 4 + 2y x )dy .
+ 2x 1)dx + (y 4 + 6x 2y 2 1)dy .
+ 2x )dx (y 4 + 2y x )dy .
+ 2x 1)dx (y 4 + 6x 2y 2 1)dy .
AB
B. I =
AB
(4xy
AB
C. I =
(4xy
AB
D. I =
(4xy
AB
41
8/13/2013
VD 11. Tnh I =
x y
x +y
x 2 + y 2 dx + x 2 + y 2 dy . Bit L l
L
Ch
Gi s hai hm s P , Q tha nh l.
(x 2 ; y 2 )
(1; 0)
Hy tnh I =
(1; 1)
(5; 12)
xdx + ydy
(3; 4)
x 2 + y2
(x + y )2
theo
max d (Si )0
(x + 2y )dx + ydy
Nu gii hn I =
(1; 1)
(x1 ; y1 )
i =1
f (M i )Si
tn ti hu
i =1
K hiu l: I =
f (x, y, z )dS .
S
a) Chiu S ln mpOxy
Nu S c phng trnh z = z(x , y ) v S c hnh chiu
trn mpOxy l D th:
I =
f (x, y, z (x, y ))
( )
1 + (z x ) + z y
2
dxdy.
42
8/13/2013
b) Chiu S ln mpOxz
Nu S c phng trnh y = y(x , z ) v S c hnh chiu
trn mpOxz l D th:
I =
f (x, y(x, z ), z )
(x
+ y 2 )dS .
Trong S l phn mt nn z 2 = x 2 + y 2 , 0 z 1 .
VD 2. Tnh tch phn I =
c) Chiu S ln mpOyz
Nu S c phng trnh x = x (y, z ) v S c hnh chiu
trn mpOyz l D th:
mt cu x 2 + y 2 + z 2 = 4 vi x 0 , y 0 .
xyzdS .
S
I =
f (x (y, z ), y, z )
( ) + (xz )
1 + x y
dydz .
dS .
S
Khi lng ca mt S c hm mt (x , y, z ) l
m=
(x , y, z )dS .
Khi , ta trng tm G ca mt S l:
1
1
xG = x (x , y, z )dS , yG = y (x , y, z )dS ,
m S
m S
1
zG = z (x , y, z )dS .
m S
4.1. Cc nh ngha
4.1.1. Mt nh hng
Cho mt S c bin l ng cong kn C .
n
M.
S
C
43
8/13/2013
0;
2
n
M.
x
4.1.2. Mt trn
Mt S c gi l mt trn nu php vector xc nh
ti mi im M S (c th tr bin C ) bin i lin
tc khi M chy trn S .
Nu mt S c ghp bi hu hn mt trn (vi bin
gia cc mt l cc ng cong) th S c gi l
mt trn tng mnh.
n
C
S
44
8/13/2013
Gi , , ln lt l gc hp bi php vector n v
n = (cos ; cos ; cos ) vi cc tia Ox , Oy, Oz .
Ch
Nu i hng ca mt S th tch phn i du.
Nu mt S kn, hng ly tch phn ra pha ngoi S , th
tch phn c k hiu l:
I = Pdydz + Qdzdx + Rdxdy.
S
VD 1. Tm php vector n v ca mt nn
z = x 2 + y 2 ti im M 1;
3; 2 .
45
8/13/2013
Dxz
Dxy
Dyz
ca mt cu x 2 + y 2 + z 2 = R 2 .
n = (a; b; c)
Oxy
Oxz
Oyz
x = x (y, z ) y = y(x , z ) z = z (x , y )
46
8/13/2013
VD 4. Tnh I =
mt pha ngoi ca mt cu x 2 + y 2 + z 2 = R 2 .
Khi :
(Px + Qy + Rz )dxdydz .
V
ng trn giao ca mt cu x 2 + y 2 + z 2 = R 2 v mt
phng x + y + z = 0 , hng tch phn trn C l hng
dng khi nhn t ngn ca tia Oz .
+ (Pz Rx )dzdx
S
+ Qx Py dxdy.
S
47