PANEVROPSKI UNIVERZITET

APEIRO N
za multidisciplinirane i virtuelne studije
Banja Luk a

FAKULTET ZDRAVS TVENE NJEGE

studijsk a grupa: fizioterapija i radna terapija

SINIA NIKOLI

DIPLO MSKI / SPECIJALIS TIKI RAD

MOGUNOSTI FIZIO - I BALNEOTERAPIJE KOD

BOLESNIKA SA LUMBALNIM BOLNIM SINDROMOM
LIJEENIH U BANJI SLATINA

MENTOR:

PROF. DR SCI. EREF BEIROVI

Banja Luk a, mart 2009.

Zahvaljujem se :

svome bratu i snahi

prof. Slavii Nikoli u i
prof. Duici Nikoli, na ogromnom
trudu i strpljenju u tehniko
informatikoj podrci, te
svim kolegama i saradnicima koji
su mi pomogli prilikom izrade
ovog rada.

Posebnu zahvalnost dugujem mom

mentoru, potovanom
Emeritus prof. dr sci. Ere fu Beiroviu
za izdvojeno vrijeme,
ne sebinu pomo i zalaganje u
ovom nimalo jednostavnom zadatku!

Sini a Nikoli, mart 2009.

 PANEVROPSKI UNIVERZITET
za multidisciplinirane i virtuelne studije
Banja Luk a

FAKULTET ZDRAVS TVENE NJEGE

studijsk a grupa: fizioterapija i radna terapija

SINIA NIKOLI

DIPLO MSKI / SPECIJALIS TIKI RAD

MOGUNOSTI FIZIO- I BALNEOTERAPIJE KOD

BOLESNIKA SA LUMBALNIM BOLNIM SINDROMOM
LIJEENIH U BANJI SLATINA

Mentor:

Prof. dr sci. Eref Beirovi emeritus

spec. fizijatar - reumatolog

Banja Luk a, mart 2009.

 Diplomski rad ima ________ str.

Redni broj diplomsk og rada je _________.

Broj indek sa: 0008-07/VFT-S

SAETAK

U ovom dip lomskom / sp ecijalistikom radu eljeli smo ukazati na komp leksnost
lumbosakralno g bo lno g sindroma, k ao jedno g od n ajeih boln ih sindroma d ananjice.

Osim isto strunih asp ekata u p ogledu dijagnostike, lijeen ja i rehabilitacije

lumbosakralno g sindroma, razliitim vidovima fizioterap ije dat je osvrt na mogunosti
terap ijske vrijednosti mineralne vode Ban ja Slatina sa svim procedurama koje ona
nudi.

Navedeni rad je uraen tako da ima petnaest odvojenih cjelina, koje sve zajedno
nude jedinstven p regled injenica vezanih za ovaj zdravstveni p roblem, od anatomskih,
patofiziolokih, dijagnostikih i terapijskih, p a do injenica vezanih za samu ponudu
fizikalnih i balneo procedura koje se koriste u svrhu rehabilitacije oboljelih i
povrijeenih.

Akcenat je na kineziterap iji, k ao centralnoj disciplini u fizikalnoj medicini i

rehabilitaciji, ali nisu zap ostavljeni ni ostali vidovi fizioterapije.

Pored kineziterap ije dat je p regled balneoterap ijskih p rocedura koje se trenutno
koriste u Banji Slatina.

U p oglavlju 14. R ezultati dat je osvrt na statistiki p regled p acijenata ko ji su

lijeeni i rehab ilitovani u B anji Slatina tokom p rotekle godine.
SUMMARY

In this final / specilalistic examination we would lik e to p oint on comp lexicity of

Lumbosacral Pain Sy ndrome as one of the most common p ain sy ndrom of today .

Excep t stricly professional aspects of diagnostics, treatmans and rehabilitation of

Lumbosacral Syndrom, with variaty asp ects of p hy siotherapy is also given overv iew of
therapy p osibilities of mineral water of Slatina Sp a with all p rocedures that it
provides.

This exam was made to have fifteen sep arated units that all together p rovide
unique overview of facts connected with this health problem, from anatomic,
patop hysiologic, diagnostical and therap y cal, to facts connected with p hy sical and balneo
procedures which are used in reh abilitation of ill and wounded p earsons.

Accent was given on k inezitherap y as central discip line in p hy sical medicine and
rehabilitation altough other types of rehabilitation are not p ostp oned.

Beside kinezitherap y there is overview of balneotherap y p rocedures that are

currently in use inSlatina Spa.

In chap ter 14. Results there are overview on statistic of patients that were
healed and rehab ilitated in Slatina Spa durin g last y ear giv en.
 S A D R A J

1. UVOD........................................................................................................................... 1
2. CILJ RADA..................................................................................................................2
3. ANATOMIJ A LUMBOSAKRALN E REGIJ E........................................................ 3
3.1. Kimeni stub.................................................................................................... 4
3.2. Prljenovi lumbosakralne regije....................................................................... 5
3.2.1. Posebne odlike lu mbalno g prljena....................................................... 5
3.3. M iii lumbosakralne regije............................................................................. 8
3.4. Kimena modina i nerv i..................................................................................9
4. FUNKCIONALNA ANATOMIJA I B IOMEHAN IKA
LUMBOS AKRALNOG DIJ ELA KIMENOG S TUBA .....................................12
5. POJAM LUMBALNOG BOLNOG S INDROMA..................................................16
6. ET IOLOGIJ A I EPIDEMIO LOGIJ A.....................................................................17
6.1. Uzroci lumbalno g bolno g sindro ma ...............................................................17
6.1.1. Degen erativni i reumatoidni p rocesi na k imenom stubu ....................17
6.1.2. Statiki p oremeaji ...............................................................................18
6.1.3. Povrede kimeno g stuba ......................................................................18
6.1.4. Kongenitalne anomalije .......................................................................19
6.1.5. Oboljenja k imeno g stuba ....................................................................19
6.2. Uestalost lumbalnog bo lno g sindroma .........................................................20
6.3. Faktori rizika ..................................................................................................20
7. KLAS IFIKAC IJA LUMBALNOG BOLNOG S INDROMA................................22
7.1. Uoptena klasifikacija lu mbalno g bo lno g sindroma ......................................22
7.2. Klasifikacija lumbalno g bolno g sindroma p rema simp tomima i
kliniko j slici ..................................................................................................22
8. KLINIKA S LIKA ..................................................................................................23
8.1. Insufficientio dorsi (slabost miia lea) .......................................................23
8.2. Lumbago (lu mbalgia) .....................................................................................23
8.3. Ischialgia (iijalgija) .......................................................................................23
8.4. Lumboischialgia (lumbo iijalgija) .................................................................24
8.5. Radiculopathia (radikulopatija) .....................................................................24
8.6. Faset sindrom .................................................................................................24
8.7. Hernia disci intervertebralis (diskus hernija) .................................................24
9. DIJAGNOSTIKA ......................................................................................................25
9.1. Kliniki testovi kod lumbalno g bolno g sindroma ..........................................26
9.2. Diferencija lna dijagnostika za bol u donjem dijelu lea .....................27
10. TERAPIJ A ................................................................................................................28
10.1. Terap ija u akutnoj fazi .................................................................................28
10.1.1. M edikamentozna terap ija ...................................................................28
10.1.2. Fizikalna terap ija ................................................................................28
10.1.3. Balneoterapija ....................................................................................29
 10.1.4. Hirurko lijeen je................................................................................30
10.2. Terap ija u hroninoj fazi ..........................................................................................30
10.2.1. M edikamentozna terap ija ...................................................................30
10.2.2. Fizikalna terap ija ................................................................................30
10.2.3. Balneoterapija ....................................................................................31
11. KINEZIT ERAPIJS KI PROGRAM KOD LUMB ALNOG BOLNOG
S INDROMA.............................................................................................................31
11.1. Zadaci kineziterapije .....................................................................................32
11.2. M etode kineziterap ije ....................................................................................32
11.3. Plan kineziterap ije u akutnoj fazi ..................................................................34
11.4. Plan kineziterap ije u hronino j fazi ..............................................................34
11.5. Reedukacija hod a ..........................................................................................35
11.6. M ehanoterap ija u slubi kineziterap ije .........................................................35
12. BALNEOTERAPIJ A ...............................................................................................36
12.1. Prirodni terap eutski resursi Banje Slatina .....................................................36
12.2. Hidrokineziterap ijske p rocedure ..............................................................................37
12.3. Peloidoterap ija u Banji Slatina ......................................................................39
12.3.1. Karakteristike p eloida Banje Slatina .................................................39
12.3.2. Sazrijev anje p eloida u Banji Slatina .................................................40
12.3.3. Prip rema peloida ...............................................................................40
12.3.4. Djelovanje p eloida ............................................................................40
12.3.5. Indikacije za p rimjenu p eloida u B anji Slatina .................................41
12.3.6. Kontraindikacije za p rimjenu p eloida u Ban ji Slatina ......................41
Aplikacija p eloida .............................................................................41
12.3.7. Nain ap likacije peloid a ....................................................................41
13. MAT ERIJAL I METODE RADA ..........................................................................42
14. REZULT AT I ............................................................................................................43
15. DISKUS IJA I ZAKLJUAK .................................................................................46
16. LITERATURA .........................................................................................................47
1. UVOD

Lumbosakraln i bolni sindrom kao najea bolna man ifestacija savremeno g

ovjeka zaokup lja p anju brojnih istraivaa.Uobiajeni p redmeti istraivanja su
prevencija, dijagnostika, lijeenje i rehab ilitacija ov e bolne manifestacije.

Lumbosakraln i bolni sindrom p redstavlja najei uzrok hroninih tegoba

(bolova) kod osoba starijih od 45 godina. Statistiki je utvreno da oko 80% ljudi, u toku
svog ivota, pati od bolova u donjem dijelu lea, koji su najee toliko jaki da
1
onemo guav aju redovni p osao, p a ak i normalnu dnevnu aktivnost.
Lijeenje ovog oboljenja je komp leksno i u njegovoj terapiji se up otrebljavaju razne
metode, a 5% ovih p acijenata predstavljaju kandid ate za op erativni zahvat.2,3,4,5.

Pod lumbaln im bo lnim sindromom se p odrazumijevaju bolov i i ostale tegobe ko ji

6,7
remete normalnu funkciju lumbosakralno g dijela kimeno g stuba.
Pod ovim p ojmom su obuhvaeni sljedei nazivi: lu mbago, iijas, lu mbaln a iijalgija,
lumbalna diskopatija, sp ondiloza i sl.7

Akutni bol u donjem dijelu lea esto se iri u jedan ili oba donja ekstremiteta ili
8
prema lateralnim d ijelovima lu mbosakralne regije. On je n ajee p rouzrokovan
akutnom traumom ili inflamacijo m nervnih korjenov a i okolno g vezivnog tkiva, zatim
miia, tijela kimenih p rljenova, hrskavice zglobova, z globnih nastavaka (faset
zglobova), i na kraju p rednjeg i zadnjeg longitudinalno g ligamenta. Svi ov i nabrojani
tkivni elementi lumbosakraln e kime su vrlo senzibilni i njihova ak i manja povreda
moe da p rouzrokuje vrlo jak bol.2,3,7.
U biomehanikom tumaenju etiop atogentskih faktora u nastajanju lu mbalno g sindro ma
naroit znaaj se p ridaje mehanikom op tereenju tog segmenta kimeno g stuba. Dranje
tijela za vrijeme stajan ja, sjed enja ili leanja veoma je bitno za lokomotorni ap arat.
Kimeni stub ima v anu ulogu u p ravilno m dranju tijela.
Postoje mnoge tegobe koje su p osljedica n epravilnog dranja k imeno g stuba p ri hodu,
9,10,11,12.
stajanju ili radu.

Podaci iz literature ukazuju da se oko 25% svih reu matskih bolesnik a ali na
2,6,7.
lumbosakraln i boln i sindrom, ili svaka etvrta osoba. Obzirom na v eliku uestalost,
sve kombinacije lijeenja su znaajne u zavisnosti od procjene osjetitivnog statusa
bolesnika, a na znaaj je da ukaemo na mogunosti p ostulata fizioterapije sa
13,14,15,16,17,18.
balneoterap ijskim resursima termomineraln e vode Ban je Slatina.
Poentu u radu dali smo kineziterap ijskom i hidrokineziterap ijskom tretmanu koristei
19,20,21.
najnovija literalna saznanja iz svih oblasti ove medicinske discip line.
2. CILJ RADA

Primarni cilj ovo ga rada je da utvrdimo mo gunosti fizioterap ije i balneoterap ije
kod bolesnika sa lu mbaln im bo lnim sindro mom, istraujui sve mo gunosti
fizikalne medicine i rehab ilitacije, kao i sve prirodne geotermalne blagodati Ban je
Slatina,

eljeli smo ukazati na rehabilitacione p rocedure i p ostup ke koji se najee

primjenjuju u lijeenju i reh abilitovanju bolesnika sa lumb alnim boln im
sindromom, a koji su od veoma bitne vanosti kod multidiscip linarnog p ristup a u
planiranju i p rovoenju terap ijskih tretmana,

U ovom radu takoe smo eljeli ukazati na p rednosti kombinovanja klasine

fizikalne terap ije sa balneoterap ijom,

U p oglavljima ko ja govore o odre enim vrstama terap ija, eljeli smo ukazati na
pojedinane vrijednosti svih fizioterapijskih i balneoterap ijskih p rocedura.

Statistikim p okazateljima eljeli smo uk azati na raznolikost p o pitanju polnih i

dobnih grup a, socijaln ih kategorija, zanimanja osoba lijeenih i rehabilitiranih na
naoj instituciji, k ako bismo skrenuli p anju na mo gunosti, usp jenost i
raznovrsnost terap ijkih p rocedura i u op te p onuda koje Banja Slatina nudi.
3. ANATO MIJA LUMBOSAKRALNE REGIJE

Lumbosakraln a regija je komp leksna regija sastavljena iz vie komp onenti. Sve one
su uvezane u jednu cjelinu koja je op et u neraskid ivoj vezi sa svim ostalim regijama i
sistemima ljudsko g organ izma.
Lumbalni dio kimeno g stuba p redstavlja zavrni dio osovinskog skeleta i ima
raznovrsne funkcije u organ izmu.

Gledano u cjelini, gra a ovo ga d ijela

organ izma je p rilagoena njegovoj
osnovnoj ulozi. Poev od grudno g dijela
kime p a do zavretka, p op reni presjek
p rljenova lumbaln e regije se p oveava.
Kako je osnovna uloga ovog d ijela skeleta
da p odup ire i nosi teinu gorn jeg d ijela
tijela koju ravnomjerno p renosi na karlini
p ojas i donje ekstremitete, p oveanje
p ovrine prljenova je u funkciji
p odnoenja i amortizovanja sve veeg
statikog optereenja. Poto za ovaj dio
kime nisu p rip ojena rebra, lumbalna
regija ima relativno irok obim p okreta. Sa
druge strane, lumbalni dio kime slui za
smjetaj caudae equinae kao zavrnog
dijela kimene modine iz koje se
izdvajaju nerv i koji inerviu lumb alnu
regiju i don je ekstremitete (Sl. 1.).
Od svih elemen ata lumbosakraln e regije,
svakako, oni koji n as najvie interesuju
Sli ka 1. Razliite strukture unutar lumbosakral ne regije su vezani za lokomotorni sistem i vezani
su za ve p omenute uloge potp ore,
ravnomjerno g prenosa teine, te amortizovanja statikog op tereenja.

Tu sp adaju:

Prip adajui dio kimeno g stuba sa svim svojim kotanim elementima, zatim
meup rljenskim kolutima, fibroznim trakama ko je se p roteu du cijelo g kimeno g
stuba, zglobovima p rljenskih nastavaka, te posebnim meuprljenskim vezama,
Miini elementi, gdje sp adaju miii p odijeljeni p o dubini u dva sloja, a opet
svaki od njih u tri sloja,
Nervni elementi kimeno g kanala, gdje spada kimena modina, ovojnice i
kimen i ivci koji izlaze iz meup rljenskog otvora.
 3.1. Kimeni stub (Columna vertebralis)

Kimeni stub (column a vertebralis) je komp leksna tvorevina z globnih segmenata

koji omoguavaju nosei p oloaj i p okrete kime u raznim pravcima.

To je osnovni, najdui dio osovinskog, aksijalno g

skeleta. On daje trupu neop hodnu vrstinu, a
zahvaljujui svojoj elastinosti, omoguu je mu i
p okretljivost.

Kimeni stub sainjavaju kratke kosti, p rljenovi

(vertebrae),
iji ukup an broj iznosi 33 - 34. Kimeni p rljenovi,
p rema dijelu trupa kojem p rip adaju, dijele se na :
7 vratnih
12 grudnih
5 slabinskih
5 krsnih i
4 - 5 trtinih.

Prva 24 prljena su slobodni i p okretljivi jed an p rema

drugom. Posljednjih 9 - 10 p rljenova su meusobno
srasli i obrazuju dvije kosti, krsnu i trtinu, koje
ulaze u sastav karlino g kotanog p rstena (Sl. 2.).

Bez obzira na injenicu da se prljenovi meusobno

Sli ka 2. Kima u cjelini
razlikuju, svi oni imaju osnovne dijelov e, koji se
sreu uglavnom u svih p rljenova, nezavisno kojoj
grup i p ripadaju. To su zajednike odlike kimenih
p rljenova, za razliku od p osebnih odlika, koje
ukazuju kom dijelu kimeno g stuba p ripada
odgov arajui p rljen.

Prljenovi p ojedinih dijelov a kimenog stuba bitno se meusobno razlikuju, mada

postoje i individualne razlike u okviru svake grup e p osebno. Karakteristino je da
prljenovi jedne, p ostep eno p relaze u drugu grup u (vratni u grudne, grudni u slabinske),
te se u graninim p rljenovima sreu od like obe grupe.
 3.2. Prljenovi lumbosakralne regije

U ovom dijelu kimeno g stuba nalaze se lumbalni prljenovi, krsna kost i trtina
kost.
Sli ka 3. Prljenovi l umbosa kral ne regije
Lumbalni prljenovi su najvei prljenovi
pokretnog dijela kimeno g stuba. Razlikuju se od
ostalih, ali p osjeduju opte osobine p rljenova.
Ima ih pet (L1-L5).
Prvi lumbaln i p rljen (L1) odlikuje se najbolje
izraenim p omonim nastavkom (p rocessus
accesorius). R ebarni nastavak (p rocessus costarius)
je krai n ego kod ostalih, osim u sluaju kad p ostoji
slabinsko rebro.
Peti lumbaln i p rljen (L5) je n ajvei p rljen u
tijelu. Prednja strana tijela je via od zadnje, tako da
je klinastog izgleda. Za razliku od ostalih lumbalnih
prljenova, donji zglobni nastavak je up ravljen
direktno unap rijed.

Kod nekih lumbaln ih prljenova u izvjesnim sluajevima ne dolazi do sp ajanja lamina u

sp inozni nastavak, te nastaje otvor na zadnjoj strani kimenog kanala (sp ina bifida).

Krsna kost (os sacrum) je nep arna, simetrina kost koja je u vidu klina u metnuta
izmeu karlinih kostiju, na koje p renosi teinu trup a i p ritisak. ine je 4-5 krsnih
prljenova koji su se tokom razvoja spojili.
U sakrumu je smjeten krsni kanal (can alis sacralis), koji je don ji dio k imeno g kanala.
Od njega p olaze etiri kraka kanala koji se zavravaju otvorima. Kroz njih sakralni kan al
nap utaju p rednje i zadnje grane sakralnih sp inalnih ivaca.

Trtina kost (os coccygis) je zavrni dio kimeno g stuba i ine je 4-5 zakrljalih i
jako izmijenjenih p rljenova. Na n jima se v ie ne mo gu rasp oznati tip ini sastavni
dijelov i p rljena (Sl. 3.)

Posebne odlike lumbalnog prljena se uglavnom o gledaju u

njegovoj sp ecifinoj grai koja je u n ep osrednoj
vezi sa njegovom funkcijo m, kao najvreg nosaa
teine i tereta (Sl. 4.).
Tip ian lumbaln i kimen i prljen je veliki, vei u transferzalnom nego u antero-
posteriornom dijametru i ima izraeno p rema nazad usmjerene pedikule. Na svakom
prljenu razlikuje se: tijelo, dva luka i nastavci. Tijelo i lukovi o graniavaju p rljenski
otvor (foramen vertebralae). Peti lumb alni p rljen ima debelo prljensko tijelo, mali
sp inozni nastavak i debeo transferzalni p rocesus.
Tijelo (corpus vertebrae) nalazi se isp red
Sli ka 4. L umbalni prljen prljenskog otvora. Valjkastog je ob lika, nosi teinu
ovjeijeg tijela i zbog toga se njegova veliin a p oveava idui ka donjem dijelu
kimenog stuba. Krajevi p rljenskog tijela su ravni, malo konk avni i vrlo vrsti.

Luk prljena (arcus vertebrae) ogran iava bono i p ozadi p rljenski otvor.
Njegov zadnji dio, lamina arcus vertebrae u vidu je p ravou gaone p loice, a n jegov
prednji sueni dio je korijen ili noica (p edicu lus arcus vertebrae). Na gorn joj i don joj
ivici korijena luka p ostoji jedan usjek (incisura vertebralis sup erior et in cisura v ertebralis
inferior), koji izmeu dv a susjedna p rljena ogran iav aju meup rljenski otvor (foramen
intervertebrale) za p rolaz kimenih ivaca.

Popreni nastavak (processus transversus) je p aran i p rua se upolje od mjesta

gdje se sp ajaju p loa i korijen luk a. Oni slue u torakalno m d ijelu kao p otpora za rebra s
kojima su u zglobnoj vezi.

Zglobni nastavci prljena, gornji i donji p ar (processus artikularis superiores

et inferiores) polaze sa mjesta gdje se zavravaju p op reni nastavci i idu nav ie i nanie.
Oni na svom slobodnom kraju nose z globne povrine.

Rtni nastavak (processus spinosus) je nep aran. Rtni nastavci cervikalnih i

lumbalnih p rljenova p ostavljeni su gotovo horizontalno dok su torakalni p ostavljeni
koso p rema dole.
Otvori svih kimenih prljenova obrazuju kimeni kanal (canalis vertebralis). U
kimenom kanalu do dru go g slabinsko g p rljena nalazi se kimen a modina. Od drugo g
slabinskog p rljena do vrha krsne kosti, kimen im kan alom silaze kimen i ivci, ko ji
zajedno p odsjeaju na konjski rep (cauda equin a).

Prljenovi se sp ajaju meuprljenskimm vezama i

zglobovima (Sl.5.).

Meuprljenski kolut (discus

intervertebralis) nalazi se izmeu tijela dva
susjedna p rljena i razdvaja ih. Omoguu je
p okretljivost i savitljivost kime, kao i ap sorp ciju
komp resivnog stresa. U lumbalnom segmentu
kime d iskusi ine oko jedne trein e ukup ne
visine samo g segmenta. Intervertebralni diskus je
deblji u svom p rednjem dijelu, to je naroito
izraeno kod p etog lumbalnog diskusa (L5).
Diskus je klinastog oblika, to omoguava
 formiranje konveksne kriv ine kime u n jenom
Sli ka 5. Meuprljenski zglobovi lumb alnom d ijelu.
Meup rljenski diskus nema krvnih sudova, tako da se ishranjuje imbibicijom p reko
anulus fibrosusa i hrskaviave p loe (hijaline hrskavice).

Sastoji se iz tri dijela.

Hrskavia ve ploe, koje p okrivaju one strane p rljenskih tijela koje su okrenute
prema intervertebralnom p rostoru tj. p rema disku. One predstavljaju gran icu diska u
gornjem i donjem p ravcu, kao i barijeru izmeu aktivnog p ritiska samo g nukleus
pulp ozusa i p rljenskog tijela.
Anulus fibrosus je privren sa
p loastim krajem hijaline hrskavice tijela koji je
srastao sa kotanim dijelo m p rljena, i sastoji se
od proteinskog kolagen a. Anulus p olazi od
hrskaviavih ploa i iv ica p rljenskih tijela, sp aja
ih, i u svim pravcima okruuje nukleus p ulp osus.
Anulus je mnogo deblji n a prednjem dijelu gd je se
sp aja sa p rednjim longitudinalnim ligamentom,
koji je i sam p rilino jak. Zadnji dio anulusa je
slabiji i vezan je za zadnji ligamentum
longitudinale, koji je takoe slabiji od prednjeg
ligamenta, to donekle objanjava uestaliju
hernijaciju d iska p rema nazad - p osteriorno.
Sli ka 6. Discus intervertebralis

Nucleus pulposus sainjav a u glavnom ko loidni gel (90 %) oko ko ga se n alazi

fibroelastini p rsten. To je amforna, elatinozna masa ko ja zauzima centralni d io diskusa,
ali je u odnosu na njegovu sredinu p omjeren a p rema unazad. Zbog elatinoznog stanja u
kome se nalazi, nukleus pulp osus se ponaa kao teni supstrat i nije stiljiv
(komp resibilan). Njegov oblik i p oloaj odreuju vrsta vlakn a anulusa. B iohemijski,
nukleus se satoji od vlakana kolagena i elija hrskaviavog p orijekla, iju osnovu ine
protein - p olisaharidi, voda i soli. Pritisak unutar intervertebralnog diskusa je rezultat
elastinosti samog nukleusa, miinog tonusa i statikih sila koje se p renose sa jednog
p reljena na dru gi.
Fibrozne trake kojima se tijela p rljena,
p ored meup rljenskog koluta, takoe
p ovezuju, p roteu se du cijelo g k imeno g stuba.
Prednja uzduna kimena veza (ligamentum
longitudinale anterius) izuzetno je jaka i vrsto
je vezana za p rednje strane kimenih p rljenskih
tijela, a mno go slab ije za odgov arajue
meuprljenske kolutove. Zadnja uzduna
kimena veza (ligamentum logitudinale
posterius) nalazi se u samom kimeno m kanalu i
p riljubljena je za zadnju stranu p rljenskih tijela i
Sli ka 7. Meuprljenske veze meuprljenskih kolutova.
 Zglobo vi prljenskih nastavaka (processus articulares) ine donji zglobni
nastavci gorn jeg i gornji zglobni nastavci donjeg p rljena.

Posebne meuprljenske veze se p ruaju izmeu istoimenih dijelova

prljenova: veze izmeu p rljenskih lukova (ligamenta flava), veza izmeu rtnih
nastavaka (ligamenta inter et supraspinales) i sp ojevi p oprenih nastavaka (ligamenta
intertrasversaria). Veliin a i oblik p rljenova, jaina i elastinost veza, kao i v isina
meup rljenskih kolutova zavise od funkcije segmenta kome p rip adaju.

3.3. Miii lumbosakralne regije

M iii koji se nalaze p ored kimeno g

stuba,a vezani su za lumbosakralnu regiju
sp adaju u miie lea.
M oemo ih podijeliti na:
po vrinske miie
- 1. sloj: m. trap ezius, m. latissimus dorsi
- 2. sloj: mm. rhomboid ei, m. levator
scap ulae
- 3. sloj: m, serratus p osterior sup erior et
inferior
duboke miie
- p ovrni: m. iliocostalis, m. longissimus
dorsi, m. sp inalis, mm. intersp inales
- duboki: mm. transversosp inalis
(p ovrni i duboki miii ine tzv. m.
errector sp inae)
Sli ka 8. Miii kimenog stuba - najdub lji: mm. intertransversarii.
U odravanju usp ravnog stava, k ao i u p okretanju kimeno g stuba, uestvuju i mno gi
drugi miii,a od p osebnog znaaja za rehab ilitaciju lu mbalno g bo lno g sindroma su:
Pelvifemoralna muskulatura - m.iliopsoas u iji sastav ulaze m.iliacus i m.p soas
major.
Miii trbunog zida
- U p rednje bonu grupu sp adaju:
m.transversus abdominis i m.obliqus internus abdoimins koji obrazuju
snanu ap onevrotinu plou u ijo j dup likaturi se nalaze dva miia, p ravi
trbuni mii (m.rectus abdomin is) i piramidni (m.p yramidalis).
- U zadnjem trbunom zidu nalazi se etvrtasti slabinski mii (m.quadratus
lumborum).

Svi ovi miii vre fleksiju, bono savijanje i rotaciju trup a.

 U donjem delu kime p ostoji mnogo miia kojima je teko odrediti funkciju. Zbog
veliko g znaaja miia, p osebno u sp reavanju, lijeen ju i rehabilitaciji lumb alno g
bolnog sindro ma, ovi miii su op isani p o svojoj funkciji (Sl. 9.).
Miii koji dre kimu u
uspravnom poloaju:
- M .quadratus lumborum - p rotee se
izmeu donje iv ice dv anaestog rebra i
bedreno g greben a,
- M .s acrospinalis je dugaak i snaan
snop miia koji se p rua od krsne kosti
do zatiljka, a djeluje k ao vrlo snaan
mii za usp ravljanje k ime,
- M .multifidus p rotee se od krsne kosti
do vratnih p rljenova, a najrazvijeniji je
u lumbalnom dijelu,
- M m.intertransversarii su mali miii
izmeu p op renih nastavaka p rljena,
- M m.intersp inales jesu kratki miii
Sli ka 9. D ublji slojevi miia ki menog stuba izmeu rtnih nastavaka.

Miii koji vre pregibanje kimenog stuba su uglavnom trbuni miii:

- M .obliquus externus abdomonis je spoljni, kosi, mii koji p olazi od donjih osam rebara
p rema trbuhu,
- M .obliquus internus abdominis lei isp od m.obliquus externus abdomin is, manji je od
njega i tanji,
- M .transversus abdominis ide p op reno p reko trbunog zida,
- M .rectus abdominis je du gaak i tanak mii ko ji se p rotee p reko p rednjeg trbunog
zida.

Osim trbunih miia, u p regib anju kime uestvuju i:

- M .psoas maior, dugaak vretenasti mii koji je p rivren n a lumbalne p rljenove, a
njegovo hvatite je na gornjem dijelu b edrene kosti,
- M .p soas minor lei isp red m.psoas maior-a, a njegovo hvatite je na p rep oni ili stidnoj
kosti.

Miii koji vre pokrete na lijevu ili desnu stranu:

- M .quadratus lumborum
- M .psoas major et minor
- M m.abdominis
- M m.intertransversarii

3.4. Kimena modina i nervi

 Kimena modina je dio centralno g nervno g sistema i trebalo bi da se p osmatra
kao p roduetak mozga. Kao to je mozak obuhvaen i zatien kostima loban je, tako je i
kimen a modina zatiena kanalo m kimenih p rljenova. Iz njene zadnje i prednje
strane izlaze nervna vlakna, koja sastavljena u snop , grade nervne korjenove. Kao to su
mozak i kimen a modina zatieni, tako su i ov i nerv i obav ijeni modanom op nom
(dura mater).
Cijelokup an CNS, n aime mozak, k imena modina i n ervna vlakna ko ja se iz njih
odvajaju okrueni su tenou - nervnom vodom (liquor cerebrosp inalis). Ovaj teni
omota p rua dop unsku zatitu od sp oljanjih nasilnih uticaja (Sl. 10.).

Jedna od osnovnih funk cija kimeno g stuba jeste

Sli ka 10. Kimena modina (po pr.presjek)
nadole prema mjestu izlaska iz kanala.
da titi nervne elemente smjetene u kimenom
kanalu: kimenu modinu i korjenov e kimenih
ivaca. Sa obe strane kimene modine dobija se
p o 31 p ar simetrino rasp oreenih kimenih
ivaca: 8 vratnih, 12 grudnih, 5 slabinskih, 5
krsnih i trtini. Poto kod odraslih osoba p ostoji
nesrazmjera izmeu duine sp inalnog kan ala i
kimene modine, samo gornji vratni korjenovi
kimenih ivaca nap utaju kimeni kanal
horizontalno, dok se svi ostali sve vie sputaju

Kima pop rima svoj karakteristian oblik S sa fiziolokim krivinama tek u

postnatalnom periodu. Poslije roenja kima je gotovo ravna. Podizanjem glav e iz
leeeg p oloaja nastaje cervikaln a lordoza, sjedenjem torakalna kifoza, a p uzanjem i
pokuajima ustajanja razvija se kod djece lumb alna lordoza. U kolskom p eriodu kima
ve ima svoj konaan oblik. U starosti kimeni stub zbog gubitka vode meup rljenskih
kolutova i zbog slabljenja utih veza, smanjuju svoju visinu i p ovija se n ap rijed.

Poto je kimena modina kraa od kimeno g

stuba, u vratnoj kimenoj oblasti izlazi osam
nervnih korjenova (C 1-8) i to vie vodoravno,
dvanaest nervnih korjenova iz grudne kimen e
oblasti izlazi koso (Th 1-12), p et nervnih
korjenova (L 1-5) u slabinskoj ob lasti kimeno g
stuba i p et sakralnih nervnih korjenova (S 1-5)
izlaze skoro vertikalno nado le, d akle daleko
dublje, no to odgovara njihovom p rvobitnom
mjestu u kimeno j modini (Sl. 11.).

U lumbosakralnoj regiji nalaze se dva velik a

nervna sp leta: slabinski nervn i sp let (p lexus
lumbalis) i krsni nervni sp let (p lexus sacralis).
Sli ka 11. Odno s kimenog stuba i kimeni h ivaca, tj.
 nervnih spletova koji i zla ze iz meuprljenskih
otvora

Plexus lumbalis se nalazi isp red pop renih nastavaka lumbaln ih p rljenova, izmeu
povrnog i dubokog snop a m.p soas maior-a. Ovaj sp let ine p rednje grane etiri p rva
lumbalna ivca (nn.lumbales I, II, III, IV) sa svojim trima spojnicama (ansae lumbales I,
II, III).

Zavrne grane su:

1. n.iliohy p ogastricus,
2. n.ilioingu inalis,
3. n.gen itofemoralis,
4. n.cutaneus femoris lateralis,
5. n.femoralis,
6. n.obturatorius.

Prve tri grane p ripadaju trbuhu, a nozi daju

neznatne kone grane, dok druge tri grane
p rip adaju u cijelosti donjem ekstremitetu. Bone
gran e ovog spleta su za: m.quadratus lumborum,
Sli ka 12. Plexus lumbalis i plexus sacralis m.p soas maior, m.p soas minor i mm.intercostales.

Plexus sacralis lei na p rednjoj strani krsne kosti i na p rednjoj strani krukastog miia, a
pokriva ga fascia p elvis. On nastaje spajanjem p o jedne grane etvrtog i p etog lumb alno g
ivca, koji grade truncus lumbosacralis, i p rednjih gran a p rva tri sakralna ivca.
Prednje gran e sakralnih ivaca izlaze iz canalis centralis-a, prolaze kroz foramina
sacralia p elvina i stvaraju sakralni sp let sa bazom na ovim otvorima i vrho m up ravljen im
prema foramen ischiad icum maius, kroz koji izlaze irei se p rema in ervacionom
podruju. Plexus sacralis ima anastomoze sa plexus lumbalis-om i plexus pudendus-om, a
pomou sp ojnih granica i sa stablom n.simp aticusa (rr.communicantes).
Bone grane ovo g sp leta su:
1. rr.musculares,
2. n.gluteus sup erior,
3. n.gluteus inferior,
4. n.cutaneus femoris p osterior i
5. n.ischiadicus, kao zavrna grana sakralno g spleta (Sl 12.).

Senzorna inervacija vertebralnih i p aravertebralnih struktura p otie od zadnjih

primarnih gran a i menin gealne gran e sp inalnih nerava. Zadnje p rimarne gran e inerviu
faset zglobove, fascije, ligamente i dio p eriosta zadnjeg dijela p rljena. Senzorna vlakna
za p eriost p rljenskog tijela, p ovrinski dio anulus fibrosus-a, prednju i zadnju duru,
kimenu modinu, prednje i zadnje longitudinaln e ligamente i sakro ilijan e i
lumbosakraln e zglobove sjed injuju se i formiraju men in gealne nerve (sinovertebralni ili
rekurentni nerv Luschka). Meningealni nerv sadri somatska eferentna i simpatika
vlakna.
4. FUNKCIONALNA ANATOMIJA I BIOMEHANI KA
LUMBOSAKRALNOG DIJELA KIMENO G S TUBA

Kimeni stub, u koji ubrajamo kotani dio, meup rljenske kolutove i fibrozne veze,
sainjavaju snaan nosa teine tijela i vrlo elastinu osnovu trup a.
Od ukup ne duine kimeno g stuba (oko 75 cm), jedn a etvrtina otp ada na
5
meup rljenske kolutove. Zbog toga je kimen i stub istovremeno i vrst i pokretljiv .
Tijelo lumbalno g prljena je masivno i bubrenog je oblika (v.pogl. 3.2.1.). Pop reni
nastavak je du gaak i p redstavlja zakrljalo slabinsko rebro. Rtni nastavci su
pravougaono g oblika i p ruaju se horizontalno nazad1. Prljenovi, diskusi, zglobovi, te
vrste veze tvore snaan stub koji trupu daje potp oru i istovremeno omoguava kretanje.

Osnovno statiko svojstvo

lumbosakralno g dijela kime je p renos
teine na karlicu i odravanje
uspravnog stava (Sl.13.). Sp uvasta
kost u tijelima p rljena organizovana je
u sistem kotanih p regrada koje p rate
smjerove sila op tereenja. U frontalnoj
ravni sistem p regrada p ovezuje gornju
i donju p ovrinu, te lateralne p ovrine
p rljena. Kose p regrade p ovezuju jo
donju s lateralnom povrinom. U
sagitalnoj ravni pregrade su
organ izovane u dva snopa. Jedan sp aja
gornju p ovrinu p rljena s gornjim
zglobnim nastavkom, oba korijena luk a
i rtnim nastavcima. Dru gi sp aja don ju
p ovrinu tijela s donjim zglobnim
nastavcima i rtnim n astavkom (Sl.13.).
Sli ka 13. Lumbosa kralna kima sa na znaeni m segmenti ma
koji s u od znaaja za njenu po kretljivost

Kotane p regrade su najrje e u p rednjem dijelu trup a, tako da je to najn eotp ornija
taka u kojoj esto nastaje p relom (np r.kod osteop oroze). Komp resivne sile koje
optereuju p rljen p asivno se cirkumferencijski rasp oreuju u discus intervertebralis-u.
Aksijalno op tereenje je najvee up ravo u lumbalnom p odruju, pa nucleus p ulposus tu
ima najveu povrinu, a samim tim i mo gunost ap sorp cije optereenja (Sl.15.).
Komp resivno optereenje lu mbaln ih p rljenova p onekad dostie i do 1000 kg, p a bi
moglo da doe do frakture vertebralnih p loa p rije hernijacije nucleus p ulposus-a. To se
ne do gaa jer ko mp resivno op tereenje apsorbuju i p ridrueni elementi, k ao to su
prednja i zadnja uzduna veza, ute veze, intersp inozne i sup rasp inozne veze, leni i
trbuni miii.
 Vertebralne veze postavljene su du aksijalne
ose i sp reavaju p rekomjerne p okrete u svim
ravnima, ali ne o gran iav aju normalne p okrete i
elastinost intervertebralnog diska (Sl. 14.).
Zatitna uloga vertebraln ih veza poremeena je
samo u p odruju L5-S1, gdje je zadnja uzduna
veza najtanja te slabo uvruje p odruje s
najveim op tereenjem i gib ljivou.
Optereenje meu prljenskog diska zavisi od
p oloaja lumbalne kime i, p rema
Nachemsonovim istraivanjima iznosi oko 25 kg
u leeem, 100 kg u stojeem, 250 kg u sjedeem
sagnutom p oloaju.
Sli ka 14. Vertebralne veze koje omoguuju po kret.

Osim svoje statike uloge, nukleus pulp osus djeluje i kao lopta izmeu dva p rljenska
tijela i tako ini zglob u ko me su mo gui svi p okreti. Kod kompresivnog op tereenja
nukleus p ulp osus rastee fibrozni p rsten, u kome se stvara sup rotna sila koja n astoji da
meup rljenski disk vrati u p rvobitno stanje (Sl. 15.).
Starenjem, anulus fibrosus gubi elastinost i ne moe djelotvorno op onirati pokrete
5
nucleus p ulp osus-a .

Sli ka 15. RTG pri ka z L S ki me pri ektenziji Sl i ka 16. Meuprljens ki di s k i fasetni zg lobovi prili ko m fle ksije i ekstenzije

Za dnja dinamika funkcionalna jedinica sastavljena je od dva luka, dva pop rena i dva
6
rebarna nastavka, te p arnih gorn jih i don jih zglobnih nastavaka .

U zglobovima lumb alnih p rljenova mo gue su samo fleksija i ekstenzija, a p ri nagibu

tijela p rema naprijed, kad se djelimino isp ravlja lumbalna lordoza, mogui su lateralni i
rotatorni p okreti.
Zahvaljujui lankovitoj grai, k imeni stub ima mogunost izvoenja veo ma razliitih
pokreta: u sagitalnoj ravn i p okrete vri lordoziranjem ili ispravljanjem lumb alne kriv ine,
a zahvaljujui sp ecifinosti meup rljenskih zglobova i veza mogui su i pokreti rotacije
i laterofleksije kimeno g stuba. Ovi p okreti se izvode zahvaljujui interakciji
mnogobro jnih miia, od ko jih se nek i direktno a neki p osredno p rip ajaju na kimeni
stub6.

Kretanje kime se odvija oko tri osovine: oko frontalne, sagitalne i horozontalne.
Tu se vre slijedei p okreti: pregibanje (fleksija), opruanje (ekstenzija), bono savijanje
(lateralna fleksija) i uvrtanje (rotacija). Ovi pokreti mo gu da se meusobno udruuju i da
obuhvataju cijeli k imeni stub ili samo p ojedin e njegov e dijelove.

U lumbalnom dijelu kimeno g stuba izvode se sljedei p okreti:

anterofleksija (40);u glavnom izmeu L5-S1,

retrofleksija/ekstenzija (30);ograniava je p rednja uzduna veza,
laterofleksija (gotovo O na L5- S1, u p rosjeku 20-30).
Pokrete u meup rljenskim z globovima vre leni miii koji uvruju segmente
lumbalne kime i o mo guuju op senije p okrete. Pokrete jo ograniava rastegljivost
uzdunih veza i zglobne kap sule, te stanje diskusa.

Sli ka 17. Veze i miii koji s u aktiv ni pril iko m po kreta u lumbalno m dijelu kime.

Poloaj fleksije lu mbalno g d ijela k imeno g stuba omo guava p ristup kimenom kanalu u
toku lumbalne punkcije.
Krsna i karline kosti p onaaju se kao cjelina, a glavni zadatak im je p renos aksijalno g
optereenja n a no ge. Jedin i p okreti koji su mogui u sakroilijanom z globu su:
translacija sakruma p rema dolje i
rotacija oko trenutne ose; zavisi od optereenja (gotovo O u L4-5, neto vie na
L5-S1, u p rosjeku kao cjelin a ima raspon rotacije od samo 10 ).

Najvanije v eze u sakroilijanom zglobu su ligg. interosaea, lig. sacrosp inale i lig.
sacrotuberale (Sl.17. i 18.).
Sli ka 18. A ntefleksija, laterofleksija i rotacija. Prikazani su veze i miii koji uestvuju u ovi m pokretima
Pokretljivost izmeu dva susjedna prljena je minimalna, ali p okreti kime u
cjelini, kao zbir veeg broja malih pokreta imaju dosta veliku amp litudu. M eusobna
pokretljivost dva susjedna zgloba zavisi od vie faktora. Pokreti su vei ako ako su tijela
prljenova ua i nia, meup rljenski diskusi vii, irina lukova manja, p rocesus
sp inosus-i horizontalni i ako u p okretu uestvuje vie p rljenova. Naravno, sve ovo nije
sluaj sa lumbosakralnim dijelo m kimenog stuba, p a je p okretljivost manja.S dru ge
strane, p okretljivost prljenova ograniava mala istegljivost ligamenata, te sudaran je
nastavaka dvaju susjednih p rljenova.
Posmatrajui normalne krivine k ime sa p rednje ili zadnje strane, u stojeem
stavu, na kimi se ne vide znatnije kriv ine. Ovako gledajui, moemo uzeti da je kimeni
stub p rav i da processus sp inosus-i ine vertikalni greben koji se moe op ipati isp od koe.
Posmatrano sa strane, kimeni stub ima etiri krivin e, i to:
vratna lordoza, torakalna kifoza, slabinska lordoza i krsno-rep na krivina. Svak a od ovih
krivina ima svoju n ajistaknutiju taku.To su esti i sedmi vratni p rljen za vratnu lordozu,
esti leni p rljen za lenu kifozu, trei i etvrti slabinski prljen za slabinsku lordozu i
trei i etvrti sakralni prljen za krsno rep nu krivinu.
Zbog krivin a i p ritisaka, meup rljenski kolutovi i tijela p rljenova dob ijaju klinast
izgled.

Zglobne p ovrine L5 prljena su okrenute nap rijed i u p olje i p reko njih se ovaj
prljen ukljeti izmeu gorn jih zglobnih n astavaka krsne kosti i na taj n ain sp reavaju
njegovo p otiskivanje nap rijed i dolje, djelovanjem sile Zemljine tee.

Kimene kriv ine se mijen jaju u razliitim p oloajima (sjedei, stojei stav i razni
pokreti), a njihova manja ili vea n aglaenost zavisi od itavo g niza faktora meu ko je
ubrajamo konstituciju, miini tonus, a p osebno tonus trbunih miia, zatim p okretljivost
kukova (ekstenzija), zanimanje, n avike dranja, v isina p otpetica, a izvjesnu ulogu igraju
karakterne osobine i momentalno emocionalno stanje.
Razliita naglaenost kimenih kriv ina zavisi od rasnih osobina (kod bjelaca su
jae naglaene n ego kod crnaca), p ola (kod ena su kriv ine izraenije n ego kod
mukaraca), a kod ena jo i od toga da li su gravidne ili n e.
5. POJAM LUMBALNOG BOLNOG SINDRO MA

Lumbalni bolni sindrom je skup oboljenja i p oremeaja ko ji izazivaju bol u

lumbalno m i lumbosakralno m p redjelu i moe se iriti du jedne, rjee du obe no ge
(lumboiijalgia)8.
Obzirom da se radi o vrlo iroko m zdravstvenom p roblemu, moemo teite
problema p rebaciti na funkcion alni status bolesnika, p a se p od lumbalnim boln im
sindromom p odrazumijevaju bolov i i ostale tegobe ko je remete normalnu funkciju
lumbosakralno g dijela kimeno g stuba. Pod ov im p ojmom su obuhvaeni sljedei n azivi:
lumbago, iijas, lumb alna iijalgija, lumb alna d iskopatija i spondiloza.

Ovaj zdravstveni p roblem je znaajan u smislu medicinsko g tretmana, p acijentove

smanjene radne sp osobnosti, kao i mogunosti da obavlja uobiajene aktivnosti.
Ne treba zaboraviti da je bol u lumb alnom dijelu k ime simptom, tanije, skup simptoma
(sindrom) a ne bolest, koji uk ljuu je bol, p rvenstveno u p redijelu donjeg d ijela lea, kao i
bol u nogama ko ji je posljedica p oremeaja u lumbosakralnom p redjelu (iijas), ali uzrok
esto moe biti i v an same kime. Zato je najv anija u lo ga ljek ara u p rimarnoj
zdravstvenoj zatiti da razlui meh anik i uzrok, koji je n ajei, od ostalih, mno go
ozbiljnijih.

Sli ka 19. Lumbal ni bolni sindrom je zastupljen kod oba pola.

6. ETIOLOGIJA I EPIDEMIOLO GIJA

Preko 80 % ljudi u zrelom p eriodu svog ivota se suoava sa p roblemom akutnog

bola u donjem dijelu lea6. Problem bola u leima sp ada meu najee razlo ge zbog
kojih se trai medicinska p omo u p rimarnoj zdravstvenoj p raksi (v.p ogl.1.).
To nije neobino s obzirom na funk ciju lumbalno g dijela k ime:
obezbjeivanje p okretljivosti tog dijela tijela,
stabilizacija p rljenova p ri p okretima i op tereenju,
noenje tereta,
amortizacija d jelov anja sile Zemljine tee.

6.1. Uzroci lumbalnog bolnog sindroma

Najei uzroci n astanka lumbalnog bolnog sindroma su:

6.1.1. degenerativni i reumatoidni p rocesi na kimenom stubu,

6.1.2. statiki poremeaji,
6.1.3. p ovrede kimenog stuba,
6.1.4. kongen italne anomalije,
6.1.5. oboljenja kimeno g stuba (up alne, metabolike, infektivne bolesti i tumori).

6.1.1. Degenerativni i reumatoidni procesi na kimenom stubu su jako sloeni

procesi koji zahtijevaju sveobuhv atne dijagnostike p rocedure, kao i irok e i p recizne
anamnestike podatke. Ovdje nas uglavnom najv ie zanimaju degeneratvne p romjene
intervertebralnog diskusa.
Degen erativne p romjene n a meup rljenskom kolutu se jav ljaju kod gotovo
cjelokupne p opulacije, p rije svega kao p osljedica starenja zbog opadanja procenta vode.
Optereenje na anu lus fibrosus p ostaje asimetrino i uslovljava svojim nadraajem
pojavu osteofita. U svakodnevnim aktivnostima p eriodi op tereenja diskusa traju suvie
dugo, dok su periodi rastereenja suvie kratki i ne omoguav aju adekv atnu ishranu
diskusa (v.p ogl.2.).

Degen erativne p romjene se odv ijaju kroz etiri stadijuma:

I stadijum
U fibroznom p rstenu diskusa nastaju naprsnua. M eko jezgro se utiskuje u naprsline.
Sp oljni dijelovi p rstena su jo itavi. Jo nema znakova ukoenja. Vremenom oteeni
diskus vie ne komp ezuje optereenje, jezgra p rodire dalje i p oinje da p odrauje nervne
zavretke u sp oljnim dijelovima p rstenai uzdunom ligamentu. Javlja se bol i miini gr
( sp azam), ne bi li organizam ukoio bolesni segment kime.

II stadijum
 Zbog oteenja diskusa dolazi do smanjen ja njegov e visine p a se p oveava
pokretljivost dva susjedna p rljena, bilo n aprijed ili u nazad. Da bi se komp enzovala
prekomjerna p okretljivost, miii kimeno g stuba stalno su nap eti to uzrokuje osjeaj
premorenosti, nelagodnost i nesigurnost. Taj stadijum zavrava potp unim p rop adanjem
diskusa i urastanjem fibrozno g tkiva, to mu vraa odreenu stabilnost i gubi se p atoloka
pokretljivost.

III stadijum
Tu sp ada potp uno raskinue (rup tura) diska i stvaranje hernije. Zbog raskinua
diskusa, meko jezgro izbija iz unutranjosti diskusa i nastaje hernija. Hernija moe
pritiskati kimenu modinu, korijen ivca, krvni sud u kimenom kanalu. Na nivou
hernijacije p okree se bioh emijski meh anizam koji sp reava bolne nadraaje i izaziva
refleksni zatitni sp azam miia. Np r. p ritisak na korjenove slab inskih ivaca daje sliku
iijasa sa iren jem bo li niz no gu, trnjenjem, slabou miia i dr.

IV stadijum
Obuhvata degen erativne procese na zglobov ima izmeu p rljenova i dovodi do
oteenja zglobne hrskav ice i stvaranja kotanih izraslina na p rljenu. Degen erativne
promjene obino zahvataju vie d iskusa i svak i moe biti u razliitom stadijumu, p a
klinik a slika moe biti razliita.

Diskus hernije najee dovode do p rimarno g ili

sekundarnog oteenja nervn ih elemenata u
kimeno m kanalu ili meup rljenskom otvoru. Da
li e doi do komp resije jedno g ili vie nervnih
korjenova zavisi od nekoliko faktora: nivoa,
smjera, v eliine i brzine h ernijacije, kao i od irine
kimeno g kan ala, okolnih degenerativnih
p romjena i dr. Degenerativne p romjene
dinamiko g vertebralno g segmenta prolaze kroz 3
faze: - degeneracije intervertebralnog diskusa
(biohemijske i biofizike p romjene u
diskusu)
- migracija nuk leusa
- fibroza i regresija diskusa.
Sli ka 19. Hernia disci i ntervertebralis postero-lateralis

6.1.2. Statiki poremeaji koji su bitni za lumbalni bo lni sindrom su u glavnom vezani za
poziciju kime p rilikom zauzimanja odreenih p oloaja tijela. Nepravilan p oloaj tijela
dovodi do odstup anja od normalne pozicije k ime u miru. Kod nep ravilno g p oloaja
kime poveav a se karlini nagib i lumbosakralni u gao, i poveava se junbalna lordoza.
Kod nepravilnog p oloaja tijela bol se javlja zbog iritacije faset zglobova i sinovijalno g
tkiva. Zbog svega ovo ga veo ma je bitna edukacija bolesnik a o p ravilnom dranju, kao i o
obavljanju aktivnosti svakodnevno g ivota, koju u Banji Slatina redovno provode
fizioterap euti u saradnji sa ostalim lanov ima rehabilitacionog tima, na elu sa fizijatrom.
6.1.3. Povrede kimenog stuba su jako este u p osljednje vrijeme, a d eavaju se k ako u
saobraajn im nezgod ama, tako i na radno m mjestu. Obino dovode do kompresije i
istezanja tkiva. Kompresija se vri na tijelo p rljena, meup rljenski d iskus, zglobove
zglobnih nastavaka (zigap ofizealni zglobovi) i p edikule. U normalnim uslovima samo e
vrlo jaka trauma p revazii jainu tijela kimeno g p rljena i p rouzrokovati njegov kolap s.
Komp resivni uzroci koji djeluju na zglobove zglobnih nastavaka (faset zglobove), mo gu
da p rouzrokuju osteoartritine p romjene ko je dovod e do bola u p redjelu lumb alne kime.
Ukoliko doe do ko mp resije u unutranjosti intervertebralno g diskusa, ona dovod i do
poveanja hidrau liko g p ritiska, koji p rouzrokuje razvlaenje nukleus fibrosusa, ko ji
moe da se oteti tako da kroz njega p rolabira nukleus p ulp osus koji komp resijom na
sp inalne nerve izaziva bol.

6.1.4. Kongenitalne anomalije kimeno g stuba su uroeni deformiteti koje k arakterie

morfoloka izoblienost p ojedinih dijelov a kime, praena veim ili man jih
funkcionaln im smetnjama. Razlozi su razni, p omenuemo samo neke: hereditarni,
mehaniki (endo geni i egzogen i), infektivni, toksini, fizikalni (RTG zraenja),
endokrini. Najee se sreu:
Krivi vrat (torticollis), izboene grudi (p ectus carinatus), izdubljene grudi (p ectus
infundibuliforme). Osim nabrojanih, postoje i deformiteti koji su p osljedica kon genitalnih
poremeaja osifik acionih centara u razvoju. Oni se manifestuju kao p romjene korp usa,
artikulacion ih nastavaka, arkusa, p oprenih i trnastih nastavaka. Postoje tri osifikaciona
centra: jedan za tijelo prljena i p o jedan za svaki pop reni nastavak. Kod p oremeaja u
nekom od tih centara osifik acije nastaju razliite malformacije, kao to su:
- Hemivertebra (polup rljen), uzrok je stvaranja kongenitalne skolioze,
- Klinasti p rljen, gdje je p rednji dio p rljena slabije razvijen u odnosu na zadnji, a
uzrok je kongenitalne kifoze.
Ostale malformacije koje se sreu su:
- Klipp el Feill-ov sindrom; sp ajanje cervikalnih p rljenova,
- Sp ina bifida (v.pogl. 2.),
- Sakralizacija L5 p rljena; sp ajanje L5 i S1 p rljena,
- Sp ondyloly sthesis lumbalis; klizanje L5 p reko sacrum-a,
- Retroly sthesis; skliznue L5 preko zadnje strane sacrum-a,
- Pseudosp ondy loly sthesis; kod p oremeaja interartikulacija u intervertebraln im
sp ojevima zbog degen erativnih p romjena p o Jungansu rissin g sp inae,
12
- Proiren i p roduen p rocessus sp inosus; ometa retrofleksiju .
Zajedniko za sve kongenitalne anomalije je to da remete p ravilnu funkciju kimeno g
stuba naruavajui njene statike osobine, ime se remeti p okretljivost i p rozrokuje dalja
degeneracija ne samo kimenog stuba, ve i okolnih struktura. Sve ovo, naravno izaziva
jake bolov e u lumb alnoj regiji.

6.1.5. Oboljenja kimenog stuba mogu biti up alne, metabolike, infektivene prirode,
kao i razliite vrste tumora. Kada neki p atoloki p roces, np r. Osteop oroza, hronina
zap aljenja, malnutricija i endokrini p oremeaji oslabe p rljen, onda ak i relativno blaga
trauma moe da oteti p rljen i p rouzrokuje manji ili v ei bol. Bo l moe d a nastane i kod
inflamacije tkiva, koja smanjuje rastezanje ligamenata i p eriartikularno g vezivno g tkiva.
Uzrok bola mogu biti i oboljenja samog intervertebralno g diska, ako u n jegovom anulusu
fibrosusu p ostoje p atoloke promjene. Takav diskus najee d aje vrlo jak e simp tome
zbog sekundarnih efekata koji se ispoljavaju na susjedn im strukturama kime (n ervni
korjenovi, p arasp inalna muskulatura, sp inalni ligamenti i zadnji zglobovi kimeno g
stuba).
Lumbaln i bolni sindrom najee n astaje zbog degenerativnih promjena (diskop atija,
sp ondiloza, spondiloartroza) i miine ili ligamentne nap etosti u lumbosakralnom
predjelu. Kod zahvaenosti spinalnih korjenova, u 95% sluajeva p ogoen i su L4-L5 i
L5-S1 segmenti.
U biomehan ikom tumaen ju etiop atogentskih faktora u nastajanju lu mbalno g bolno g
sindroma naroit znaaj se pridaje mehanikom op tereenju tog segmenta kimeno g
stuba. Dranje tijela za vrijeme stajan ja, sjed enja ili leanja veo ma je bitno za
lokomotorni aparat. Kimen i stub ima vanu ulo gu u p ravilnom dranju tijela. Jako esto
su tegobe v ezane za lumbalni bo lni sindrom up ravo p osljedica nep ravilno g dranja
kimenog stuba p ri hodu, stajanju ili radu (v.pogl.4.).
Uzroci lumbalno g bolno g sindro ma mogu godinama ostati subjektivno
nep rimjetni. M oe se ak govoriti o nijemom oboljenju diskusa, ali je dovoljan i n eznatan
nep osredan p ovod da se izazovu znakovi bolesti.
Ti p ovodi mogu biti: naglo ustajanje iz kreveta, okretanje u krevetu, sagin janje, p ranje
nad kadom i sl. Najee se kao razlog, ip ak, navodi p odizanje tereta, meutim, ono nije
uzrok bolesti. ovjek moe podii onoliko tereta koliko mu dozvoljava snaga miia.
Miii i kotani sistem su u meusobnoj vezi, tako da zajedniko djelovan je ne kodi
jedno dru gom. Ali ako p ostoji oteeno mjesto, kao to je oteen, istroen diskus, tada
fizioloki p okret miia moe uzrokovati p romjene na samom d isku, p a i ire. Nepravilno
podizanje tereta ili rad u p ognutom p oloaju moe uzrokovati hernijaciju diska, jer
up ravo u tom poloaju na disk djeluju izrazito jake fizioloke, statike i d inamike sile.
U p rocesu dijagnostike mora se iskljuiti ozbiljnija p atologija p rije nego to se
zap one adekvatno lijeenje p acijenta (infekcija, fraktura, malign itet, Sy . caudae
equinae).

6.2. Uestalost lumbalnog bolnog sindroma

Lumbalni bolni sindrom je est p oremeaj kod odraslih osoba, a n ajee se javlja
izmeu 25. i 45. godine starosti. Ve smo spomenuli da u prosjeku oko 80% ljudi barem
jednom u toku ivota ima tegobe sa bo lom u lumbalnom d ijelu le a, a da se od svih
pacijenata u primarnoj ljekarskoj praksi, njih oko 4-6% zap oslenih ena i 5-7%
zap oslenih mukaraca jav lja zbo g ovih tegoba.
Kao to se vidi, lumb alni bolni sindro m p ogaa p rip adnike oba p ola, a ob ino je
vezan za p osao koji ta osoba obavlja.

6.3. Faktori rizika

Rizik nastanka bola u le ima dovod i se u vezu sa vie faktora:

Dob
Obino bol u leima p oinje izmeu 25. i 45. god ine ivota, i normalni
proces starenja muskuloskeletnog sistema doprinosi pojavi akutnih ep izoda.
 Zanimanje
- Zanimanja ko ja zahtijevaju mno go sjed enja p redstavljaju vei rizik za
razvoj oteenja diskova izmeu p rljenova i p ojave bola u leima,
- teki manuelni p oslovi koji ukljuu ju dizanje tereta,
- zanimanja ko ja ukljuuju v ibracije (vonja motornih automobila).

Dranje tijela
- Nep ravilno dranje tijela moe imati an atomske i funkcion alne uzroke,
- razliita dranja tijela uzrokuju razliite p ritiske na intervertebralne diskove:
Np r. - u leeem p oloaju p ritisak na diskove je 25-75 k g
- pri stajanju ili hodanju 100 kg
- pri sjedenju 135-180 kg
- pri p odizanju tereta 275 kg

Visina i teina
- Kod viih osoba v ea je incidenca boli u leima nego kod niih osoba (p osturalno - kao
posljedica saginjan ja da bi izgled ali nii, esto kod mladih u p eriodu naglog rasta), ali to
se p rije moe dijagnostikovati kao ''loe dranje'',
- visina p oveava teinu i snagu koju donji dio kime mora nositi p rilikom pomijeranja,
- teina je takoe bitan faktor, gojaznost p oveava rizik nastanka bola u leima.

Trudnoa
- Najmanje 50% trudnica ima problema sa bolom u leima.

Postojea hronina oboljenja

- Naroito je lumb alni bol p risutan kod oboljelih od svih oblika reumatizma, k ao i dru gih
hroninih obo ljen ja koja imaju uticaj ne samo na kotano z globne strukture, ve
onemo guuju dovo ljno kretanja.
7. KLASIFIKACIJA LUMBALNO G BOLNO G SINDRO MA

7.1. Uoptena klasifikacija lumbalnog bolnog sindroma

Lumbalni bolni sindrom se moe kalsifikovati na vie naina, u zavisnosti da li u

obzir uzimamo zahvaene sisteme, etiolo giju, trajanje i intenzitet stanja, simp tome i ili
klinik e nalaze.

Prema Prema Prema Prema Prema

zahvaenom etiologiji trajanju intenzitetu simptomima,
sistemu klinikim i
radiolokim
nalazima
- Neuroloki - Kongenitalni - Akutan: 0-3 - Blag - Lumbosakralni
- Muskuloskeletni - Infl amatorni mjeseca bolni sindrom
- Vaskularni - Degenerativni - Umjeren (Low back pain)
- Visceralni - Metaboliki - Hronian: preko
- Psihogeni - T raumatski 3 mjeseca - Jak - Radikulopatija
- Idiopatski - Neoplastini a. rana faza 3-6 mj.
- Infektivni b. intermedijalna - Ishias
faza 6-24 mj.
c. kasna faza preko - Lumbosakralni
2 god. bolni sindrom i
radikulopatija ili
ishias
Tabela 1. Klasifi kacija lumbal nog bol nog sindroma prema zahvaeno m sistemu, etiologiji, trajanju, intenzitetu, simpto mi ma i
klini kim nala zi ma.

U ovom radu smo se bavili uglavnom klasifikacijo m lumbalno g bolno g sindroma p rema
simp tomima i klinikoj slici.

7.2. Klasifikacija lumbalnog bolnog sindroma prema simptomima i klinikoj

slici

Kod lumbalno g bolnog sindro ma, osim ostalih vidova k linikih manifestacija
esto govorimo o razliitim entitetima lumbalno g bolno g sindroma. Zbog p otrebe da
lijeenje
otp one to p rije, tj. i p rije nego to se sa sigurnou utvrdi uzrok tegoba, kao i zbog
planiranja od govarajuih dop unskih dijagnostikih procedura, bilo je vie pokuaja da se
u vidu radnih dijagnoza lumb alni bo lni sindrom p odijeli na vie entiteta.

Osnovnu klasifikaciju d ali su Nachemson i Anderson, ali je ona vremenom

prilagoen a naim uslov ima, te je p rihvatamo za osnovanu.

Insufficientio dorsi,
Lumbago,
 Ischialgia,
Lumboischialgia,
Radiculop athia,
Facet syndroma.
8. KLINIKA SLIKA

Dominantan klin iki znak je bol u predjelu lu mbalno g dijela kimeno g stuba.
Bolovi se p ojavljuju p rilikom kalja, nap injan ja, kihanja i forsiranih pokreta trup a.
Ukoliko p ostoji oteenje meup rljenskog diska, v idi se i otok, kao i ev entualni
poremeaji senzibiliteta, odnosno isp adi motorne funkcije nerava.

Pomenuta p odjela lumbalno g bolno g sindro ma na entitete izvrena je iz p raktinih

razloga i p rilagoena naim p otrebama i termino lo giji (v.p ogl.7.).

8.1. Insufficientio dorsi (slabost miia lea)

Kod smanjene motorne snage miia lea dominira p ojava zamora slabosti u
lumbosakralno m p odruju. To je p osljedica d isbalansa miino g midera trup a i miia
karlinog p ojasa, ravnih tabana, nejedn ake duine nogu i sl. Prisuta je osjeaj zamora,
lako g titanja ili tupog bola u lumb alnoj regiji ko ji se p ovremeno p ojavljuje p ri
dugotrajnom sjed enju, stajanju, duem radu u istom p oloaju, najee p ognutom. Da ne
bi dolo do bola, p acijent izbjegava ko mp romitujue situacije i poloaje koji izazivaju
navedene tegobe.

8.2. Lumbago (lumbalgia)

Bol u obliku titanja je lok alizovan u lumb alnoj regiji, ali je mo gua distribucija
bola i u sjedalnu regiju, kuk i don ji d io trbuha. Pojavljuje se, po p ravilu, naglo ili u
kraem vremenskom periodu, n enadano. Kretanje je oteano, bolesnik je nagnut nap rijed
i iskrivljen na jednu stranu.
Svaki pokret provocira bol, a bolesnik se ispravlja p odup irui se o okolne p redmete ili
koristi pomagala.
Javlja se u akutnom i hronino m obliku. Najee ga uzrokuju degen erativni
reumatizam, diskus hernija u poetnoj fazi, vanzglobni reumatizam i dr.

8.3. Ischialgia (iijalgija)

Sindrom iijasa se i d anas, sa stanovita savremeno g gledan ja na njegovu

problematiku, iz didaktikih i p raktinih razloga, p odrava kao p osebni klinik i entitet.
Bolna senzacija se manifestuje u inervacionom p odruju n. ischiadicus-a. Bo l se, iz
lumbalne regije, iri niz jednu ili obe no ge. Obino je p osljedica degenerativnih oteen ja
u lumbosakralnoj regiji, koja uzrokuju iradirajui (sijev ajui) bol u jednoj ili obje no ge.
Uz glavni simptom bola mogu se, u sindromu iijasa, zbog diskop atije, p ojaviti kao
posljedica oteenja radiksa, organski nadraajn i i ispadni fenomen i, kao to su
parestezije, hipoestezije i anestezije, motorne pareze i p aralize, hip orefleksija i
arefleksija, te vegetativni i trofiki simp tomi. Smetnje osjetljivosti mo gu se p ojavljivati u
obliku trnjenja, mravinjanja i izmijenjeno g osjeta. Jav lja se izraziti osjeaj slabosti u
jednoj ili ob je no ge. Ograniena je p okretljivost lumbalne kime, a p onekad i zgloba
kuka.

8.4. Lumboischialgia (lumboiijalgija)

Radi se o klinikom entitetu koji obuhvata simptome i znake oba prethodna entiteta, tj. i
lumbaga i iijasa. Obino je jedn a simp tomatologija domin antna.

8.5. Radiculopathia (radikulopatija)

To je jedna forma lumbo iijalgije kod koje se p odudara rasp rostranjenost

simp toma na donjim ekstremitetima sa radikularnom ditribucijom, tj. sa podrujima na
nogama za iju je inervaciju odgovoran od govarajui nervn i korijen (Sl. 11.). Isp oljava se
simp tomima lumboiijalgije uz znakove oteenja senzibiliteta i motorike. U zavisnosti
koji je nervni korijen p ogoen, mo gu se desiti: ispadi refleksa, smanjena osjetljivost u
pojedinim dijelovima no ge i smanjena snaga miia (najee dorzifleksora stop ala).
Svakako, n ajtei isp ad je Sy ndroma caud ae equ inae, a man ifestuje se slabou
miia no gu, oteenjem osjetljivosti sjedalne regije, perineuma, natkoljenica (kao
jahae akire), otealom kontrolom p ranjenja mokrane beike i debelo g crijeva.
Potrebna je hirurka intervencija.

8.6. Faset sindrom

Pojmom faset sindrom nazivaju se sve tegobe koje uzrokuje p oveana

pokretljivost u meup rljenskim zglobov ima i njihov a istroenost, a koje se p ojaav aju
naglaavan jem fiziolokih krivin a.
Starenjem i troenjem diskusa smanju je se meuprljenska visina, to izaziva
preop tereenost meup rljenskih zglobova. Zglobna kapsula je dobro op skrbljena
nervnim vlaknima, p a se p rilikom naglih, nekontrolisanih p okreta, kada je nedovoljna
amortizacija oteenog i istroenog diskusa, rastegne i p rouzrokuje jak bol u
lumbosakralno j regiji (Sl. 5.). Facetni zglob in erviu nervn e granice dv a ili vie nervnih
korijena. Degenerativne p romjene na facetnom zglobu obino uzrokuju bol u distribuciji
preklap ajuih polja irenja bola (nerad ikularn i bol). Bolovi mo gu da se ire n iz nogu,
op onaajui iijalgin e tegob e.

8.7. Hernia disci intervertebralis (diskus hernija)

Iako se, zap ravo ne radi o p osebnom entitetu lumbalnog bolno g sindro ma,
znaajno je sp omenuti diskus herniju kao est kliniki p roblem, koji je vezan za nau
temu.
U lumbalno m segmentu dorzomedijalne hernijacije mogu d a dov edu do
komp resije kaude ekvin e sa manje ili vie izraenim simp tomima u oba don ja
ekstremiteta, kao i oteenjem funk cija sfinktera mokrane beik e, crijeva ili seksualnih
funkcija. Korjenovi naputaju kimeni kan al kroz odgovarajue meup rljenske otvore, a
dorzolateralne diskus hern ije najee ne oteuju korjenov e koji p roleze kroz njihov
otvor, ve slijedei med ijalno p ostavljen korijen. Dorzolateralna diskus hernija L4 - L5
najee daje oteenje korijena L5, uz koji moe biti zahvaen i korijen S1, a rjee i L4.
Dorzolateralna diskus hernija L5 - S1 najee vri ko mpresiju korjenova S1, uz koji
moe biti zahvaen i korijen S2 ili rjee L5.

U 95 % sluajeva d iskus hernija zahvata L5 - S1 korijen, i to jednostrano.

Lezija korijena L5
Javlja se bol u glutealnoj regiji, sp oljanjoj strani natkoljenice, dorzalne strane
stop ala, velik i prst, to se manifestuje klin ikom slikom viseeg stopala i pjetlovog hoda,
zbog lezije n. p eroneusa.
Lezija korijena S1
Bol ide zadnjom stranom natkoljenice i p otkoljenice, p etom i u mali p rst. Isp oljava se
klinikom slikom p etnog stopala zbog oteenja n. tibialisa.
Ako p acijent p ri p regledu moe da flektira kuk, integritet medule do L2 je dobar.
Ako moe da op rui potkoljenicu, p ostoji integritet do L3. Ako je mogua dorzofleksija
stop ala, integritet do L4 je ouv an, a ako je mo gua abdukcija stop ala, integritet do L5 je
ouvan.

9. DIJAGNOS TIKA

Da bi se p ravilno p ostavila dijagnoza lumb alno g bolno g sindroma, treba za njom

tragati. Poetni korak u njenom otkrivanju je detaljna i briljiva anamneza, odnosno
razgovor sa p acijentom o njegovim tegobama i situaciji u kojoj je dolo do eskalacije
tegoba. U Ban ji Slatina, kao instrument p rocjene, p raktikuju se up itnici o svim aspektima
bolesti. To su Roland M orisova skala, i Osvestri test, koji se odnose na funk cionalni
status pacijenta. Uskoro se p oinje koristiti i dijagram bo la na kome e biti registrovana
jain a i duina trajan ja bola.
Zatim slijedi kliniki p regled koji, izmeu ostalog, obuhvata i funkcionalna
testiranja u smislu ispitivanja p okretljivosti kimeno g stuba i nogu, p rocjenu miine
snage i dru ga, sa naglaskom na traenje znakova p ritiska na nervni korijen i eventualnih
radikularn ih oteenja.

Osim isp itivanja miine funk cije i senzibiliteta, usp ostavljanju dijagnoze
lumbalno g bolno g sindroma, kod onih entiteta gdje je dolo do oteenja odreeno g
nerva, dop rinosi draenje nerva odgovarajuim elektrinim imp ulsima i
elektromio grafija.
 Prvi kliniki znaci regeneracije ispoljie se u najp roksimalnijim miiima od
oteenog nerv a. Na osnovu saznanja o brzini regen eracije mo gue je p riblino izraunati
kada se mo gu oekivati znaci reinervacije u p ojedin im miiima. Pri aksonotmezi
regeneriui akson dostie mjesto p ovrede ili p rolazi kroz njega za oko dvije
nedjelje,odnosno etiri nedjelje, p oslije eventualne primarne suture nerva. Kada je akson
dostigao donji okrajak nerva, brzina regeneracije je 1.5 mm dnevno, odnosno 4.5 mm
mjeseno. Potrebno je nekoliko ned jelja do nekoliko mjeseci d a bi akson ko ji je dostigao
efektorni mii isp oljio maksimalnu funkciju (p eriod sazrijev anja aksona i miia). Kod
djece, regeneracija nerava p rotie neto bre nego kod odraslih.
Kao dop una klinikom p regledu koriste se biohemijska, n euroradio loka i
elektromioneurografska isp itivanja, kao to su:
elektromio grafija (EMG), elektroneurografija (ENG), RTG snimak lumb alne kime
(standardna radiografija, mijelo- i radikulografija i diskografija), komp juterizovana
tomografija (CT) lumbalne kime, nuklearna magn etna rezonanca (NMR) lumbalne
kime, kao i osnovni hematoloki nalazi.
U p rocjeni p ostojanja p rocesa regeneracije oteeno g nerva moe biti koristan
Tinelov znak. Ovaj znak se dobija tako to se blago p erkutuje distalni okrajak oteenog
nerva, pri emu osjeaj p arestezije govori da p ostoje neki senzitivni aksoni koji provode
imp ulse od mjesta p erkusije, p reko mjesta lezije do mozga. Vrijednost ovog znaka je
vea kad a nema nikakvo g od govora n a p erkusiju p oslije odreeno g vremena od
povreivanja, to ukazuje da nema n ikakve rageneracije p reko mjesta p ovrede.
Ove metode slue za utvrivanje step ena oteenja nerva, a samim tim i za
postavljanje p rognoze usp jeha rehabilitacije.

9.1. Kliniki testovi kod lumbalnog bolnog sindroma

Postoje razni testovi koji se rade u svrhu to tanije i detaljn ije dijagnostike. To su
Tomay erov test, Walsava test, Naffziger test, Bragard test, Beevor znaci i dru gi, ali emo
ovdje izdvojiti one koji su najzastup ljeniji u p rocesu
klinik e dijagnostike:
Lazareviev (ili Lassegue-ev) znak se najee
koristi. Pacijent lei na leima dok
isp itiva p okuava da p odigne ispruenu nogu do
odreene gran ice p ojave bola. Znak je p ozit ivan kad je
maksimalni u gao izmeu p odloge i no ge manji od 90.
Moe biti nizak (5-30), srednji (31-60) i visok (61-
90). Negativnim znakom smatramo u gao p reko 90.
Fizioloko objanjenje p ojave bola je istezanje
n.ischiadicus-a.
Ukrteni znak se dobije tako da se p odigne
isp ruena zdrava noga, a bol se p ojavi
na bolesnoj strani, to ukazuje da p ostoji p rostorna lezija
i sumnja je na diskus herniju.
Hooverov test Pacijent lei na leima
Op ruenh nogu,p odigne obe noge, obuhvate se oba kalkaneusa ruk ama, zatim p acijent
pokuava p odii Sli ka 20. Izvo enje Lazarevievog testa.
bolesnu nogu, pri emu se n a zdravoj strani osjeti p ritisak na dolje. Ako isto p onovimo sa
sup rotnom nogom, bolesna ostaje u mjestu i ne osjeti se p ritisak na dolje s te strane.
Kerning test Kad p acijent iz leeeg p oloaja na leima p okua da ustane u
sjedei, osjeti jak bol.
Milgram test p acijent lei na leima, p odie noge 5 cm od p odloge, i ako ih
zadri 30 sec. bez bola, test je negativan. Inae, ukazuje na intratekalnu ili ekstratekalnu
leziju, tj. oteenje intervertebralno g prostora.

U p rocesu dijagnostikovanja uzroka tegoba i p ostavljanja adekvatno g p lana

lijeenja, p otreban je izbalansiran i sveobuhvatan p ristup : treba uzeti detaljnu anamn ezu
radi uvida u o granienja i nesp osobnosti uzrokovane bolom, izvriti kompletan kliniki
pregled radi lokalizovanja izvora tegoba, k ao i distribucije, vrste i step ena p romjena na
lokomotornom ap aratu, obaviti odgovarajua neuroradio loka ispitivanja radi uvida u
eventualne strukturalne p romjene i elektrodijagnostika istraivanja rad i evaluacije stanja
perifernog nervno g sistema.
Dakle, osnovu dijagnostike i diferen cijalne d ijagnostike ine:
klinik a dijagnostika, neuroradio loka dijagnostika i elektroneuromio grafija.

9.2. Diferencijalna dijagnostika za bol u donjem dijelu le a

Diferencijalno-dijagnostiki, u obzir dolaze i druga stanja, koja nerijetko daju

pogrenu sliku da se radi o lumbalno m bolnom sindromu. Na tabeli 2. vidimo p rikaz tih
stanja.

Prolaps intervertebralnog Metasta tino

Miina bol Osteoartritis
diska oboljenje
Mjesto lumbodorzalno ili centralni lumbalni ili bilo gdje lumbalni ili
krstano-b edreno sakralni dio sakroilijani dio
bol se moe iriti
prednji, boni ili stranji dio
irenje obino nema irenja bilo gdje prema nozi ili
bedara
pasu
obino otar i probadanje ili peenje,
Vrsta bola stalan, obino jak tup, stalan
probadajui ponekad grenje u nozi
Poetak nagao ili podmukao nagao podmukao podmukao
danima ili danima ili sedmicama,
mjesecima, osim
sedmicama, osim ako osim ako se ne olaka stalno, osim ako se ne
Trajanje ako se ne olaka
se ne olaka analgeticima ili fizikalnom olaka analgeticima
lijekovima
analgeticima terapijom
kretanje koje savijanje i uspravno
Pogoravaju
ukljuuje pogoenu podizanje noge, kretanje kretanje
i faktori
grupu miia sjedenje
Faktori ko ji
odmor odmor obino nita odmor
smanjuju bol
dokaz o
Propratni grenje pogoen e grenje pogoen e grupe dokaz o malignosti na osteoartitisu u
simptomi grupe miia miia drugim dijelovima drugim
zglobovima
 Osteoporo za Bubreni kamenac PMS Psihogeni
rasprostranj eno
lumbalni ili torakalni donji lumbalno-
Mjesto krsta i prepone lumbalnim
dio sakralni dio
dijelom
suprapubino, prema
ilijana fos a,
bol se moe iriti perineumu i
irenje kod mukaraca prema bilo gdje
prema nozi ili pasu unutranjem dijelu
monicama
bedara
tup, stalan, osim ako
tupi, kljucajui bol,
Vrsta bola nije dolo do jak, po tipu kolike varijantna
grevi
vertebralnog kolapsa
podmukao, osim ako
nije dolo do podmukao, vezan za
Poetak nagao i recidivirajui varijantan
vertebralnog kolapsa menstrulani ciklus
kad je nagao
mjesecima, osim ako
danima, moe zahtijevati u vrijeme
Trajanje se ne olaka varijantno
hirurku intervenciju menstrualnog ciklusa
lijekovima
Pogoravaju
kretanje - - varijantni
i faktori
Faktori ko ji odmor, ali moe doi
- analgetici varijantni
smanjuju bol do pogoranja stanja
Propratni tanka dizurija ili hematurija, predmenstrualna
varijantni
simptomi koa,kifoskolioza uznemirenost retencija tenosti
Tabela 2. Pomo ko d diferencijalne dijagnosti ke lumbal nog bo lnog si ndroma.

10. TERAPIJA

Sveobuhvatnu terap iju lumbalno g bolno g sindroma razlikujemo p o fazama bolesti na:

terap iju u akutnoj fazi i

terap iju u hroninoj fazi.

Kada su u p itanju vrste terap ija, razlikujemo:

medikamentoznu terapiju,
fizikalnu terap iju,
balneoterap iju,
hirurko lijeenje.

Naravno, p ostoje i drugi vidovi terapija, jer rijetke su bolesti za ije se lijeenje koriste
tako razliite metode lijeenja. Tu je jo i struna pomo psihologa u Banji Slatina, koji
se bave razliitim metodama testiranja p acijentove adap tibilnosti na bol, p siho socijalne
podrke, te p raenja i evaluacije p sihiko g stanja u vidu razgovora i radion ica.

10.1. Terapija u akutnoj fazi

U akutnoj fazi indikovano je mirovanje, sman jenje fizikih aktivnosti koje su

povezane sa gravitacionim stresom i poveanjem miino g sp azma. Pacijent bi trebalo da
lei na vroj p odlozi ne pretvrdoj, sa kukovima i koljenima u fleksiji (Fowler-ov ili
Williams-ov p oloaj), ili onaj koji najv ie odgov ara bo lesniku. Za razliku od ranije, k ada
se p rep oruivalo dugotrajno mirovan je, danas se sa mobilizacijom poinje mno go ranije,
nakon 3-4 dana.

10.1.1. Medikamentozna terapija zavisi od intenziteta bola, a obino se p oinje sa

nenarkotikim analgeticima, osim kod izuzetno jakog bola, ali ne due od 2-4 sedmice.
Moe se raditi i p aravertebraln a infiltracija analgetika i kortikosteroida, kao i
transsakralna ep iduralna infiltracija vit.B komp leksa i miotonolitika. Najee se
primjenjuju (oralno i i.m.) razni analgetici (Nap roksen, Nimulid, Diklofen, Brufen),
antiinflamatorni lijakovi, te miorelaksanti protiv sp azma. Dugotrajni spazam p ostaje
sekundarni izvor bola.
Cilj medikamentozne terap ije je da se to p rije p rekine lanac: bol-spazam-bol.

10.1.2. Fizikalna terapija

Lumbalne trakcije se rade na terap ijskim stolovima ili krevetima, gdje se

pacijent fiksira u zatitnom p oloaju u odre enom vremenskom p eriodu. Forsira se
relaksacija sp astine p aravertebralne muskulature i razmicanje zglobnih struktura
dinamiko g vertebralnog segmenta (mada je to jo uvujek kontroverzno). Prije trakcije,
jako je korisna primjena b alneop rocedura.

Manuelna masaa naroito p omae kod miine napetosti i kod lijeenja

hroninog miofascijalno g bolno g sindroma sa aktivnim triger takama. Koriste se
uglavnom euflerrage pokreti, glatki i lagan i hvatovi sa utrljavanjem an algetskih gelova,
koji djeluju p rijatno i relaksantno, a n ikako masti koje p oveavaju vazodilataciju do te
mjere d a dolazi do p oveanja osjeaja top line i bola.
Termoterapija u vidu lokalne p rimjene top lote u ovoj fazi po p ravilu p ogorava
stanje, pa se zbog toga izbjegava, dok se stanje n e p obolja.
Krioterapija predstavlja lokalnu p rimjenu hladnoe koja dovodi do terap ijskih
efekata kao to su smanjen je zap aljen ja, brzine n ervne p rovodljivosti, a samim tim i bo la.
Hladnoa smanjuje i aktivnost miinih vretena, to utie na smanjen je sp azma. Lokalna,
lumbosakraln a ap likacija ko ckicama leda ili leden im p akovanjima primenjuje se vie p uta
dnevno i moe sluiti i kao uvodna p rocedura za kineziterap iju.
Laseroterapija biostimulativnim laserima niske snage d aje od lin e rezultate p o
pitanju poveanja p okretljivosti lumbalne kime, k ao i subjektivnog smanjen ja intenziteta
bola u Valeovim takama i smanjen ja ko mpresije procesus sp inosus-a i paravertebralne
muskulature.
 Elektroterapija koja se p rimjenjuje u ovo j fazi lijeenja lumbalno g bolno g
sindroma ima zadatak smirivan je bo la, sniavan je tonusa paravertebraln e muskulature i
otklanjanja motornog deficita. Primjenju ju se:
EF; elektroforeza lijekov a (analgetici antireumatici i vazodilatatori),
DDS ; dijadinamske struje (CP i LP oblici u trajanju od p o 3-8),
IFS ;interferentne struje u analgetskim oblicima u trajan ju od 15-20,
UZV; ultrazvuna masaa paravertebralne muskulature, kao i sonoforeza analgetika.
KTD; kratkotalasna dijatermija se primjen juje samo onda ako nije kontraindikov ana
top lota.
TENS ; transkutanom elektro stimulacijo m nerava p ostie se segmentno stimulisanje tzv.
A ili brzop rovodeih vlakana ko ja koe i blokiraju tzv. C ili sp oroprovodea vlakna. Kod
ovog naina stimulacije p rimjenjuju se visoke frekvencije (60-150 Hz), a nizak intenzitet.
Provodi se u trajanju od 20-60. Jako je usp jean nefarmakoloki metod za kontrolu bola
i p oveava samop ouzdanje p acijenta.
Kineziterapija; rade se dozirane vjebe elastinosti i miine snage, vodei
rauna o bolu kao ap solutnoj kontraindikaciji, vjebe disanja i relaksacije, mobilizacija
stop ala, aktivno jaanje m.quadricepsa, statiko jaan je abdominalnih miia, obuka
zatitnim p oloajima i pokretima.

10.1.3. Balneoterapija

Hidroterapija se p rovodi u termomineralno j vodi optimalne temp erature,

najee indiferentne ( 32 34 C ), razumije se, ako nema kontraindikacija za
korienje termomin eraln e vode. Zavisno od stanja p acijenta, ordinira se
hidrokineziterapija (vjebe u vodi) iji je cilj smanjen je n ap etosti miia, olakan je
pokretljivosti kime i donjih ekstremiteta, smanjen je bola, k ao i p siho - somatska
relaksacija p acijenta.
Peloidoterapija je u ovoj fazi man je zastup ljena zbog p odizanja lokalne i
centralne temperature, eventualne tahikard ije (zbog p rirodne anksioznosti p acijenta u
akutnoj, bolnoj fazi bolesti), ubrzanja cirkulacije, tahip neje i ostalih efekata koji mo gu da
isp rovociraju ili p ojaaju bol. Ukoliko, ip ak, stanje to dozvoljava, moe se p rimjeniti
peloidno p akovanje donjih ekstremiteta (ne vie od jednom dnevno), a ap likacija p o
lumbalno j regiji se izbjegava bar tri dan a od dolaska u B anju Slatina.

10.1.4. Hirurko lijeenje

Prema statistikim p odacima, oko 5% bolesnika sa lumb alnim boln im sindro mom
trebalo bi se p odvrgnuti op erativnom zahvatu.
Apsolutnu indikaciju za op eratvni zahvat p redstavljaju bolesnici sa motornom
paralizom (p araliza n.peroneusa i dr.) i oteenjem senzibiliteta do anestezije (masovni
prolaps diska). Zatim je tu Syndroma caudae equinae (p araliza sfinktera), najee zbog
ekstruzije diska. Tu su jo i stanja kada mijelo grafija p okae komp letan mijelografski
stop .
Relativna ind ikacija su: izraena slika komp resivne rad ikulop atije sa motornom
sabou, oteenjem refleksa za funkciju sfinktera i oteenjem senzibiliteta do
anestezije, zatim p onovljena lumbo iijalgija i izraeni bolni sindro m kroz du gi vremenski
period, uz neuroloki deficit.

10.2. Terapija u hroninoj fazi

U hroninoj fazi se automatizuju novi, zatitni p osturalni obrasci za svakodnevne

aktivnosti, p acijent se p rip rema za povratak na p rofesionalne aktivnosti, te edukuje za
usvajanje v jebi za redovno izvoenje kod kue, rad i sp reavanja recid iva.

10.2.1. Medikamentozna terapija je sada neto redukovanija nego u akutnoj fazi, to

op et zavisi od stanja p acijenta, a sastoji se od p ojedinanih doza nesteroidnih
antireumatika sa brzim d ejstvom, a koriste se i drugi analgetici. Poto se njihov efek at
gubi relativno brzo, preporuuje se p ovremena up otreba, p o p otrebi, tokom egzacerb acije
bola.
Antidepresivi, iako se koriste samo u manjim dozama za ublaavanje bola u donjem
dijelu le a, ind ikovani su u sluajev ima hron ino g lumbalnog bola zbog efekta
izmijenjene reakcije na bo l, i lakeg p odnoenja dugotrajn ih, p onavljajuih bolov a i
stresa. Ne smiju se koristiti dugo.
10.2.2. Fizikalna terapija
Termoterapija u vidu kondukcione i rad ijacione toplote koristi se svakodnevno
tokom rehabilitacije, naroito p rije kineziterap ijskog tretmana. Najee su to p arafinski
oblozi, KTD ili Bioptron lampe.
Elektroterapija se u ovoj fazi nastavlja u vidu ve naveden ih p rocedura, ali se
obino koristi samo jedn a od njih.
Najee se p rimjen juju: elektrostimulacija
eksp onencijalnim strujama, stabilna longitudinaln a i
transverzalna galv anizacija, elektroforeza lijekova,
interferentne struje (IF), dijadinamske struje (DD) i
transkutana elektro-neuro stimulacija (TENS), te
ultrzvuna masaa(UZ) i sonoforeza lokalnih anestetika.
(Sl. 21.)

Manuelne manipulacije smije p rovoditi samo

sertifikovani (p osebno obueni) ljekar ili terap eut. M oe
skratiti vrijeme bola, ubrzati vraanje normaln im ivotnim aktivnostima, poveati
zadovoljstvo p acijenta, ne moe sp rijeiti p onavljan je simp toma.
Optimalno vrijeme nije jasno odreeno. RTG snimak se p rep oruuje p rije manip ulacije,
sem ako je jasno da ne p ostoje kontraindikacije.
Indikacije: faset-sindrom, subluksacija u iv. zglobovima.
Kontraindikacije: p atoloki p rocesi na p rljenovima (uznapredovala osteop oroza, tumor
ili infekcija), ankilozirajui sp ondilitis, nestabilnost, sp ondilolisteza, sp ondilartroza,
skoranja trauma, krvaren je, susp ektna diskus hernija.

Kineziterapija je najznaajniji vid terap ije hron inog lu mbalno g bola.

Dugotrajne v jebe dovoljno g intenziteta koje p oveavaju miinu snagu i op tu kondiciju
imaju dobar efekat n a bol i funk cionalni kap acitet p acijenta sa hron inim lu mbaln im
problemima, a dok azano je da intenzivne vjebe istezanja lea imaju bolji efekat od
drugih fizikalnih agensa, iako se, kao to smo vidjeli koriste za simp tomatsko
ublaavanje bola n emaju znaajniji efek at na klinike rezultate, ukoliko se k ao krun a
terap ije ne koristi kineziterap ija.

10.2.3. Balneoterapija

Hidroterapija se p rovodi u termomineralno j vodi optimalne temp erature,

najee top le zone ( 33 36 C ), razumije se, ako nema kontraind ikacija za korien je
termomineralne vode. Zavisno od stanja p acijenta, ordinira se hidrokin eziterap ija, iji je
cilj smanjenje n ap etosti miia, olakan je pokretljivosti kime i don jih ekstremiteta,
smanjenje bola, k ao i jaan je odre enih miinih grupa.
Peloidoterapija je u ovoj fazi jako zastup ljena zbog p ojaanja lokalno g
metabolizma, kao i zbog hemijskog dejstva p eloida, to ubrzava i olakava p roces
op oravka. Podizanjem lokalne temp erature ap likacijom p eloid a, p acijent je sp remniji za
vjebe, pa se p rep oruuje p rije kineziterap ije.

Zbog izrazitog znaaja k ineziterap ije (kao najznaajnijeg v ida fizioterap ije) i
balneoterap ije, izdvojiemo ih u p osebne cjeline i op isati u narednim p oglavljima.

11. KINEZI TERAPIJS KI PROGRAM KOD LUMBALNO G BOLNO G

SINDRO MA

Na osnovu klinikih iskustava svih rehabilitacionih ustanova, p a samim tim i

Banje Slatina, ko ja je sastavni d io Zavoda za fizikalnu med icinu i rehabilitaciju Dr
Miroslav Zotovi u Banjaluci, zakljuu jemo da kin eziterapija zauzima centralno mjesto
u savremenoj med icin i p o p itanju lijeen ja i rehab ilitacije bolesnik a sa lu mbaln im boln im
sindromom. Ona je i neop hodan vid u reedukaciji motornih funkcija, an gaovanju
pacijenta kao najznaajnijeg uesnika u rehabilitaciji, profilaksi i metafilaksi ovo g
oboljenja, te daje doprinos u smanjen ju odsustvovanja sa p osla i p reranog nastanka
invalid iteta.
Cilj kin eziterapije je uslovljen stadijumo m oboljenja i funkcion alnim nalazom.
Ukoliko se radi o nervnim lezijama, stadiju m oduzetosti traje do p ojave p rvih znakova
reinervacije i razliit je u zavisnosti od teine i mjesta lezije, uzrasta pacijenta i dr.
Osnovni cilj u ovom stadijumu je sp reavanje teih oteenja neuromuskularno g i
kotano-zglobnog sistema pojavom sekundarnih p osledica oduzetosti: kontraktura,
hip erp okretljivosti, brisanje memorije p okreta, zaostatak u rastu p aralizovanog
ekstremiteta i dr. Stadijum op oravka poinje pojavom znakova regeneracije.
Cilj kin eziterapije je senzomotorna reedukacija.
 Stadijum trajn ih p osljedica n astup a godinu do dvije god ine dan a nakon nastanka
paralize. Cilj u ovo j fazi je smanjen je trajnih p osljedica oduzetosti p utem sup stitucije i
komp enzacije trajno oteenih funkcija ili p oboljanje funkcija nakon h irurkih mjera.
Kineziterap ija kod p ovreda i oboljenja p erifernih nerava zapoinje up oznavanjem
sa svim p odacima iz medicinske doku mentacije p acijenta, nakon ega se pristup a
procjeni funkcionalnog stanja i sp osobnosti, odreivanje nep osrednih zadataka
kineziterap ije i na kraju izbor i p rimjena metoda rada.
Kineziterap ijski p rogram sadri zadatke k ineziterap ije, metode za ostvarivanje naved enih
zadataka i njihovu dozu.

11.1. Zadaci kineziterapije su:

ouvanje fiziolokog ob ima p okreta u zglobovima,
obnova punog obima p okreta, ako je dolo do kontraktura ili
hiperp okretljivosti,
ouvanje memorije p okreta,
stimulisanje funkcije p aretinih miia,
jaan je oslab ljen ih miia,
jaan je miia ko ji nisu zahvaeni p arezom.

11.2. Metode kineziterapije

Pozicioniranje je jedna od metoda kojo m se u akutnoj fazi, ukoliko p ostoje

nervne lezije, spreava p retjerano istezanje p aretinih miia, skraiv anje antagonistikih
mekih tkiva i p ojava kontraktura. Sp rovodi se sa i bez p omagala.
Po skidanju korektivno g p omagala, treba pregled ati kou zbog mo gunosti oteenja,
pa ak i p ojave dekubitusa.
Pasivne vjebe i mobilizacija zglobova su najefikasnije sredstvo za p revenciju
kontraktura i ouvanje fiziolo gije z globova u fazi dok traju paralize.
Sp rovodi ih fizioterap eut ili obuen pacijent (autop asivne vebe). Pasivnim vjebama se
uva elastinost i ekstenzibilnost zglobova kap sule, miia, ligamenata i tetiva, tako da
kada doe do reinervacije, budu sp remni za funkciju.
Ako do reinervacije n e doe, z globovi i druga meka tkiva treba da su u dobrom stanju
kako bi ap likacija p omagala bila mo gua.
U svakom inaktivnom zglobu treba izvesti najmanje p o deset osteokinematikih i
artrokinematikih p asivnih p okreta u blagom ritmu, kroz p unu amp litudu, p osebno u
smjeru akcije slabih miia.
S obzirom na iroku lepezu efekata p asivnih pokreta (djeluju na cirku laciju, metabolizam,
na sp reavanje adhezija, ouvan je memorije p okreta, p oboljanje luenja sinov ijalne
tenosti, ouvanje elastinosti i ekstenzibilnosti mekih tkiva) dok paralize traju, pasivne
vjebe bi trebalo izvoditi vie puta dnevno.
Za oduzetosti p eronealne muskulature, stop alo zauzima p oloaj p lantarne fleksije,
djelimino supinacije i adukcije, dok su prsti u fleksiji. Potrebno je u fazi paralize
ouvati: duinu m. triceps-a surae kroz dorzalnu fleksiju sa opruenim koljenom i
posteriorno klizanje talusa, ouvati p okretljivost zadnjeg i p rednjeg dijela don jeg skono g
zgloba kroz p ronaciju, ouvati pokretljivost metatarzalnog dijela stop ala kroz
mobilizaciju metatarzalnih kostiju, ouv ati duinu fleksora p rstiju i p okretljivosti
metatarzofalangealn ih i interfalan gealnih zglobova u smijeru ekstenzije. Pacijenta, kad
god je to mo gue, treba ukljuiti da zdravim dijelovima tijela doprinosi postizanju istih
ciljeva.

Pasivno intencione vjebe

U fazi dok p aralize traju, miiima ko ji su na manu elnom miinom testu ocijenjeni
ocjenom 0, p otrebno je obezbijed iti p riliv aferentnih imp ulsa sa p eriferije, radi ouv anja i
usp ostavljanja uslovno - refleksnih veza i sp reavanja brisanja senzo - motornih engrama
za one pokrete u kojima treba da uestvuju p aralizovani miii.
U tom sluaju se koriste p asivno - intencione v jebe koje uk ljuu ju voljno uee
pacijenta u p raenju p okreta koje izvodi fizioterap eut.
Paralizovani mii se dovodi u najpovoljniju p oziciju za rad, a zatim se daju nalozi
pacijentu da: odri zadanu p oziciju, kontrolie p adanje segmenta pod dejstvom
grav itacije, izvodi p okret u cilju skraiv anja miia.
Aktivno potpomognute vjebe
Pojava p okreta veoma male snage, kada mii moe da p okrene svoj segment u
horizontalnoj ravni, susp enziji ili vodi, a ne moe da p okrene p rotiv grav itacije, ocjenju je
se ocjenom 2.
Aktiviranje i jaanje ovako slab ih miia treba vriti obazrivo, zamor je i dalje
kontraindikovan.
Otp or koji mii treba da savlada za vrijeme v jebi, treba d a je za p ola ocjene nii od
otp ora koji je savladao na testu ili 60-75% od maksimalno mogueg otpora, a pauze i
dalje treba d a su dup lo due od trajanja kontrakcije.
Ove vjebe se mo gu raditi u susp enziji, po glatkoj, taktilnoj, ravno j ili blago nagnutoj
povrini, a rade se i kroz sp ore p okrete u vodi, olakane dejstvom sile p otiska.
Relaksacija je uslov za smanjenje k ako p sihike, tako i miine napetosti. Postie
se mirovanjem u zatitnom p oloaju (Williams ili neki dru gi), i kada se p ostigne,
predstavlja najbolji uvod u program v jebi. M irovanjem u p oloajima sa savijen im
kukovima i koljenima rastereuje se kimen i stub od dejstva sile zemljine tee i
nep ovoljnih statikih i dinamik ih sila, smanju je se p ritisak izmeu p rljenskih tijela i
zglobova p rljenskih n astavaka, usp ostavlja se korektan odnos izmeu u groenih
struktura kimeno g stuba, omoguuje se oputanje nap etih, neelastinih len ih miia,
umanjuje se dejstvo komp resivnog faktora, te se smanju je ili eliminie bol.
Vjebe disanja imaju za cilj da ob ezbijede dobru v entilaciju, sp rijee
komp likacije na p luima, usklade disanje sa normaln im aktivnostima i p okretima,
olakaju kaalj i iskaljav anje, a da p ri tom ne p ojaavaju bol u u groenom segmentu.
Vjebe elastinosti su neop hodne jer dugotrajan bo l, degen erativni p rocesi i dr.
uzroci koji dovode do ogranien ja p okretljivosti kimenog stuba i nametnutog dranja,
smanjuju elastinost mekih tkiva i miia lu mbosakralnog d ijela kime (lumbalnih
ekstenzora), karlinog p ojasa, natkoljenica i p otkoljenica. Osnova za vjebe istezanja je
mjeren je p okretljivosti kimeno g stuba i elastinosti miia. Cilj je p ostii p unu
elastinost skraenih miia. Za ov e vjebe zatitni p oloaj je imp erativ, a moe biti
leei, sjedei i stojei. Pokreti se izvode lagano uz osjeaj p rijatnog istezanja miia.
Izmeu p onavljanja p otrebno je p otp uno op utanje.
Program aktivnih vjebi za lumbalni bolni
sindrom
 1. aktivne vjebe bez dopunskog optereenja treba p rovoditi ako su veina
miia o cijenjen i ocjenom 3+. Ove vjebe podrazumijevaju p uno savlaivan je
grav itacije. Nakon uobiajenih vjebi disanja, p rovode se vjebe jaanja dorzalnih
fleksora stop ala, u p oetku op rezno i sp orijim temp om, a kasnije sve en erginije, uz
forsiranje i elemenata istezanja m.tricep s surae. Ostale vjebe se p rovode p o izboru
fizioterap euta, dozirano, ciljano, p rilagoeno stanju pacijenta (Sl. 22.).
Postoje razne autorizovane metode (Regan, Mc Kenzie) koje se, u zavisnosti od
stanja pacijenta p rovode u odreeno m terap ijskom p eriodu (jedn a do tri etiri sedmice), a
zatim ih p acijent nastavlja raditi kod kue u trajanju od dva do etiri mjeseca, kad op et
dolazi na kontrolu. Sve sadre elemente zagrijavanja, istezanja i jaanja, te pruaju
mogu nost kombinovanja.

2. aktivne vjebe sa dopunskim optereenjem

podrazumijevaju miinu snagu sa ocjenom 4,
dovoljnu da izvede pokret protiv gravitacije, i p ri tome
savlada submaksimalni otp or. Najee se p rimjen juju
vjebe sa tegovima i vreicama sa p ijeskom (Sl. 23.),
vjebe na quadri-ap aratu, vjebe na statikom biciklu,
vjebe sa medicinkama ili p ilates lop tama i sl.
Ako je faza op oravka p ri kraju ili ako je nastup ila
definitivna faza, jaanje miia se moe slobodnije sprovoditi, jer vie nema op asnosti da
zamorom budu ugroeni p rocesi op oravka.
Kako su sve vjebe koje se p rovode koncip irane multifunkcionalno, tj. istovremeno
jaaju jednu, dok isteu drugu grupu miia, nuno je da fiziterap eut dobro poznaje
funkcionalnu an atomiju regije, kao i da posjeduje sp osobnosti i vjetine koje mu
omoguuju kombinov anje i prilagoavan je, uz neprestanu evaluaciju stanja p acijenta,
kako bi mo gao reagovati u sluaju p ogoranja stanja.

11.3. Plan kineziterapije u akutnoj fazi

Svakodnevn i zadaci k ineziterap ije u ovom p eriodu rehab ilitacije su :

vjebe disanja,
vjebe relaksacije,
obuka zatitnim p oloajima p ri svakodnevnim aktivnostima,
obuka p okretima u p ostelji i p ri ustajanju,
statike vjebe za jaanje abdo minalnih miia i miia ekstenzora kimeno g
stuba p reko distalnih segmenata,
aktivne vjebe snage za miie donjih ekstremiteta.
U ovoj fazi p okreti lumbalno g dijela kimeno g stuba su min imalni, n aroito savijanje i
uvrtanje trup a i p rekomjerno istezanje miia i ostalih mekih struktura tkiva, kao i
poloaji i aktivnosti koje p oveavaju intervertebraln i p ritisak (dugotrajan sjedei i stojei
poloaj). Svo vrijeme provodi se i ostala fizikalna terap ija.

11.4. Plan kineziterapije u hroninoj fazi

Svakodnevn i zadaci k ineziterap ije u ovom p eriodu rehab ilitacije su

 vjebe disanja i relaksacije,
uvjebavanje zatitnih p oloaja i pokreta do automatizacije,
vjebe istezanja i elastinosti,
vjebe snage svih miia sa p osebnim akcentom na stabilizatore kimeno g
stuba (p rirodni miini mider trup a), m.quadriceps i p elvitrohanterne miie,
korekcija dranja i hod a.
Ove vjebe se rade k ao dop unski p rogram vjebama iz p rethodne faze, razumije se, uz
svu ostalu fizikalnu terap iju, a p acijent se obuava da v jebe p rovodi i kod kue.

11.5. Reedukacija hoda

Funkcionalna reedukacija no ge, a samim tim i hoda, sadri:

p onovno usp ostavljanje funk cije oslonca i odravan je razliitih p oloaja (kleei,
stojei i ostali) i kretanja u izuzetnim p oloajima,
aktivno uee u odravanju ravnotee,
p onovno usp ostavljanje hoda po ravnom, neravno m, kosom terenu, step enitu itd.

Supstitucija funkcije se p rovodi ortotskim p omagalima: p lastinim inama,

peronealnim p odizaima, takama, tap ovima i sl.
Njihov cilj je d a obezbijed e p otp oru ili rastereenje oslabljenim segmentima.
Kada su regenerativni p rocesi stali, a op oravak nije
p otp un, ve postoje sekvele u obliku defin itivnih miinih
slabosti, neophodno je sp rovoditi vjebe koordinacije sa
ciljem p ostizanja najveeg stepena ekonominosti,
estetike i svrsishodnosti p okreta uz up otrebu p omagala ili
bez njih. Rade se obino pred ogledalo m, svakodnevno
na kraju kineziterapijskog tretmana, a svrsishodne su i
vjebe na lopti.

11.6. Mehanoterapija u slubi kineziterapije

To je pasivan vid kineziterap ijskog tretmana u kojem se koriste mehanike

nap rave radi p ostizanja terap ijskog efekta. Danas p ostoje mnogi mehan iki ap arati koji se
koriste u fizikalnoj medicini i reh abilitaciji, a koriste se dozirano i pod nadzorom
fizioterap euta.
Pulli-aparat se koristi za individualno doziranje op tereenja p reko sistema koturaa
podizanjem tegova, koji su u vezi sa uetom. Slui za jaanje miin e snage i p oveanje
izdrljivosti ekstremiteta. Pulli-ap arat dozvoljava precizno doziranje op tereenja i p un
obim p okreta. Sastoji se od metalnog rama fiksiranog za zid. Na gornjem dijelu rama su
koturae, p reko kojih p relazi sajla. Na jednoj strani sajle se nalazi rukohvat, koji se
pogodnim naino m fiksira za bilo koji dio tijela. Na dru gom kraju sajle nalaze se tegovi
sloeni na jednu osovinu. Na osovinu koja se kree, fiksira se razliit broj tegova, i tako
bira op tereenje. Koristi se za jaanje ekstremiteta, a p ogodan je i za sp rovoenje
trakcije, rad i savla ivanja kontraktura.
Statiki bicikl (ergobicikl) je p ogodan za jaan je miia donjih ekstremiteta. Osim to ga,
koristi se i u dijagnostike svrhe (ergometrija).
Pokretna traka (tred-mill) je beskonana traka koja se rotira i kree razliitom brzinom,
tako da p acijent hodajui p o njoj, stoji u mjestu. Brzina i optereenje p ri hodu moe da se
mijen ja i p romjeno m nagib a p od kojim se traka kree. Koristi se za jaanje don jih
ekstremiteta, p oveanje izdrljivosti pri hodu, kao i za testiranje p acijenta.
Balkanski ram je sp rava od meusobno vrsto p ovezanih cijevi, p rilago ene veliini
bolnikog kreveta, tako da se p ostavi oko njega. Koristi se i za instaliranje susp enzionih
jedinica, koturaa i dr. U balkanskom ramu se izvodi susp enzija dijelov a tijela ili cijelo g
tijela.
Koturae i kolutovi su maine koje multiplikuju silu, zavisno od p odeavanja odnosa
pojedinih koturova. One nemaju samostalnu p rimjenu, ali se koriste kod suspenzija,
ekstenzija, p uli ap arata i drugih maina koje se sreu u kin eziterap ijskoj sali.

12. BALNEOTERAPIJA

Balneologija izuava djelovanje i mo gunosti korienja u medicinske svrhe

balneolokih inilaca:

M ineralnih (ljekovitih) voda razliite mineralizacije, temp erature ili

radioaktivnosti,
Peloida anorganskog ili organskog p orijekla p rikladno g hemijskog sastava i
fiziko-hemijskih svojstava,
Ljekovitih gasova razliitog sastava, ili sa dovoljnim koliinama rad ioaktivnih
emanacija.

12.1. Prirodni terapeutski resursi Banje Slatina

Poloaj, klima, saobraajne veze

Banja Slatina se nalazi u okviru reumatoloke slube Zavoda za fizikalnu medicinu i

rehabilitaciju Dr M iroslav Zotovi Banjaluka. Nadmorska visina je 206m, to ovu
banju svrstava u geografska podruja sa nizinskom, umjereno kontinentalnom klimom.
Nalazi se 13 km sjeveroistono od Banjaluk e, nedaleko od aerodroma M ahovljan i.

Prirodni ljekoviti fakrori

Po svojim fiziko-hemijskim osobinama voda je min eralna, (2 700 mg/l) Ca, M g,

hidrokarbonatna, sulfatna, u gljeno kisela, hip erterma (T 40-42C). Ph je 7.4 (alkalna).
Korienje ove vod e p oznato je jo od vremena rimske, turske i austro-ugarske vladavine.
 Nain primjene prirodnih ljekovitih faktora

Kup anje u ljekovitoj vodi (razni oblici,

ukljuujui biserne kup ke i vazdunu masau),
vjebanje (hidrok ineziterap ija), p odvodna
masaa i hidro galvanske p rocedure u
termomineralnoj vodi (Sl. 25.),

Oblaganje ljekovitim blatom (p eloidom), a

uskoro se uvode i p eloidne kup ke (Sl. 26.).

Indikacije

Reumatske bolesti (upalne, degen erativne, vanzglobne), neuromiine bo lesti, stanja

poslije bolesti, p ovreda i operacija lokomotornog ap arata, nespecifina uro gen italna
oboljenja, izvjesni oblici steriliteta, kardiovaskularne bolesti i bolesti p erifernih krvnih
sudova.

Kontraindikacije (opte balneoloke)

Dekompenzovane srane bolesti, bolesti jetre i bubrega, akutna infektivna i sva dru ga
inflamatorna oboljenja, sklonost krvarenju, febrilna stanja, maligni tumori, akutna TBC
plua, bubrega i crijev a, venerina oboljen ja, ep ilep sija, akutne p sihoze i trudnoa.

12.2. Hidrokineziterapijske procedure

Sp rovode se u termomineralnoj vodeno j sredini. Termomineralna voda, kao

sredina je veoma komforn a, u godne temp erature, p rijatna za bolesnik a, a sila p otiska daje
potp oru organizmu i eleminie d io uticaja sile grav itacije. Terap ijski uina k se postie
kombinacijom fizikaln ih osobina vode: sile potiska, hidrostatskog pritiska i gustine vode,
te top lotnog efekta sa terap ijskim vjebama.
U reedukaciji miia, h idrokineziterap ijom se p ostiu sledei efekti:
progresivno jaanje miin e snage,
poboljanje miin e koordinacije,
izolovani p okreti p ojedinih miinih grup a ili miia,
uvjebavanje ravnotee i balansa u stojeem i sjedeem p oloaju,
obuka hoda,
relaksacija,
rekreacija.

Optimalna temperatura termomineralne vode u kadi ili b azenu neophodna je za

hidrokineziterapiju, da iznosi 32,0-38,0C. Top lija voda p ovoljnije djeluje na op utanje
sp azma, dok je manje top la za tretman reumatiara ili traumatolokih sluajeva. Top lotni
efekat je bitan za relaksaciju i p op utanje odbrambeno g miino g sp azma. Smanjuje se
bol, p oboljava cirkulacija i p oveav a lokalna temp eratura.
Prostorije za presvlaenje i hodnici imaju temperaturu oko 20C, a soba za
relaksaciju oko 18C. U tim p rostorijama treba da p ostoje odjea i pokrivai za p acijenta.
Pored toga, obavezne su p lastine pap ue, kostim za kupanje, kap a za kup anje, kao i
pribor za tuiranje.
Dezinfekcija i filtriranje vode u bazenu stalno se obavljaju, uz kontrolu bakterijske i
druge zagaenosti vode. Prije u laska u bazen, p acijent se kontrolie da li ima neko kono
kontagiozno oboljen je.
Higijenske mjere i fizioloke potrebe se obavljaju u za to p redvienim p rostorijama.
Iz p raktinih razloga treba isprazniti beiku p rije up otrebe bazena, jer voda p rovocira
uriniranje kada je beika p una. Pacijent se tuira p rije i p oslije svakog tretmana.
Trajanje tretmana p rop isuje fizijatar. Hidrikineziterap ijski tretman traje od 5-30
minuta, p ovremeno i due, do jednog sata. Poetni tretmani traju krae i imaju cilj da se
pacijent adap tira. Prati se stanje kardiovaskularno g i resp iratornog sistema.
Rastereenje je jedan od glavn ih meh anik ih efek ata vodeno g miljea. Efek at
rastereenja vodo m je koristan kod slabosti miia, a naroito p okretaa stop ala. Vjebe
se obino izvode u stojeoj poziciji, sa p ropinjanjem n a p ete ili na p rste. Uvjebavanje
hoda u vodi je p oetna faza uvjebavanja hoda na suvom, jer se vri uz razliito
rastereenje, zavisno od dubin e vode.
Vjebe su podijeljene n a vjebe istezanja, jaan ja i relaksacije. Provode se u grup nom
i individualnom tretmanu, finim doziranjem, sa ili bez dop unskog op tereenja, p ravilnim
izborom p oetnog p oloaja i brzine izvoenja p okreta, amplitude, smjera (p rema dub ini
bazena, u stranu, vie ili manje koso prema p ovrini).
Obraa se p anja na segmente koji uestvuju u pokretu,
na p ovrinu segmenta koji se sup rotstavlja stubu tenosti,
uz eventualno korienje rekv izita. Rade se v jebe
elastinosti, snage, mobilizacije karlice, autotrakcije i
sl.Prilikom planiranja hidrokineziterap ijskog tretmana
rauna se na efekat potiska i efekat otp ora vode (Sl. 25.).
Sli ka 25. Hidro ki neziterapija u terapijsko m bazenu pod nadzorom fi zioterapeuta.

Sila potiska-Arhimedov zakon definie sp ecifian odnos srednje gustine sup stance
potop ljene u vodu sa koliino m istisnute vode. Rezultat je da tijela plivaju u vodi kada im
je srednja gustina manja od gustine vode, lebde kada je ona jedn aka i tonu kada je ona
vea od gustine vode. Ljudsko tijelo ima nejednaku gustinu, gornji dio u vodi tei da
zauzme najviu p oziciju, jer sadri p lua koja su znatno manje gustine od vode. Sredn ja
gustina tijela je neto man ja od gustine vode, tako da tijelo ovjeka p liva u vodi teei da
gornji dio vode uvijek bud e vii. Drugi efek at je eleminisan je dejstva sile gravitacije
silom p otiska vode koja djelu je na gore.
Efekat otpora vo de koristimo u finom doziranju vjebi za jaanje miia sa
dop unskim op tereenjem, birajui p oloaje tijela k ako bismo dobili vei ili manji otp or.
Vjebe hodan ja u bazenu p acijent izvodi sa temp eraturom vode od 34-37C, nivo vode je
do umbilikaln e lin ije, to znai da se rastereuje u vodi 50%, ili do mamilarne linije, gd je
je rastereen je u vodi 75%. Vjebe traju 30 minuta.

Terapijski bazeni imaju temp eraturu vode 28-36C. Dubina bazena u terap ijske
svrhe nikada ne smije da bude v ea od v isine ramen a odraslog ovjeka. Na jednom kraju
dubina bazena je manja, tako da se pacijent moe tretirati u sjedeem p oloaju. Bazen
mora da bud e pristup aan, to se p ostie step enicama sa dvije strane. Sa unutranje strane
bazena p ostavljaju se drai, da bi p acijenti lake hod ali i vjebali. U graen im
termostatima regulie se stalna, eljena temp eratura (Sl. 25.).
Hubba rd ka da je u ob liku djeteline, jer je na taj nain terap eutu omoguen p ristup
svakom dijelu tijela, a i v jebe se mo gu mno go lake p rovoditi. Obino se p ravi od
pocinkovanog lima ili sp ecijalno otp orne p lastine mase. Temp eratura vode u kad i je oko
35-36C, a moe biti nia ili via, u zavisnosti od zahtjeva ljekara
Podvo dna masaa se sp rovodi u kadi, neto duoj od obine, sa bonim draima.
To je veoma prijatna terap ija za koju se koristi mlaz vode
razliitog oblika i intenziteta. Pribliavanjem ili
udaljavanjem mlaza vode od dijela tijela koji se masira,
p ostiu se razliiti nadraajni efekti. U glavno m se daje
p ritisak od 1-3 atmosfere. Podvodna masaa traje 5-7
minuta. Podvodna masaa ima lak analgetski efekat ako
je p ritisak mali, dok kod jaeg p ritiska nastaje
stimulirajui i nadraajni efek at, ali se ip ak p ostie i
relaksirajui efekat.
Sli ka 26. Podvodna masa a u termomineralnoj vodi.

S port i rekreacija
Od sp ortova u vodi se p rep oruuje p livanje kada je stanje stabilno, u hroninoj fazi, radi
unap reenja stanja. Tokom p livanja dolazi do an gaovanja cijelog organizma.
Prep oruuje se leni stil i kraul, a izbjegava se p rsni stil zbog naglaavanja lumbalne
lordoze.

12.3. Peloidoterapija u Banji Slatina

Iz pap irusa p isanih p rije 4000 godin a saznajemo da su p eloid koristili jo Egipani,
to kroz vijekove p ostojanja dokazuje p ozitivno djelovanje i efik asnost p rimjene
peloidotrap ije na ljudski organizam
U okviru banjskog komp leksa Slatina sagraen i su bazeni, gdje se p rirodnim p utem
proizvodi ljekovito blato (peloid), koji ima iroku p rimjenu u lijeen ju razliitih
patolokih stanja.

12.3.1. Karakteristike peloida Banje Slatina

Peloid koji se p rimjenjuje u Banji Slatina je ab iolitskog p orijekla, veliko g toplotnog

kap aciteta i male top lotne p rovodljivosti.

Hemijski sastav peloida

Tena faza p eloida se sastoji uglavnom iz vode.

vrsta faza p eloida je smjesa neorganskih materija (u glavnom glin a).
Kostur peloida ine estice kalcijum i magneziju m karbonata, sulfati i fosfati.
Koloidni kompleks se sastoji od neorganske i organske komp onente (eljezni hidroksid,
eljezni sulfid, alu minij hidroksid).
 Sli ka 27. Sazrijevanje peloida u bazenu. Sl i ka 27a. Mijeanje i zagrijavanje peloida.

12.3.2. Sazrijevanje peloida u Banji Slatina

Peloid sazrijev a u sp ecijalno izgra enim bazenima, gdje se mijea sa termomineralnom

vodom, koja mora biti minimalno 20 cm iznad p eloida, kako bi se obezbijedili
anaerobni uslovi.

Proces sazrijevanja traje oko 6 mjeseci (Sl.27.).

12.3.3. Priprema peloida

Peloid se zagrijav a do eljene temperature (oko 40- 42)

u p osebnim posudama sa dup lim dnom (Sl 27.), a zatim
p renosi u p rostoriju za p eloidoterapiju, gdje je spreman
za ap likaciju (Sl. 28. i 29.).

12.3.4. Djelovanje peloida

Peloid ima termiko i hemijsko djelovan je. Zahvaljujui

tome, izaziva izraenu i dugotrajnu vazodilataciju,
ubrzava cirkulaciju i metabolizam u tkivima,
ubrzava regenerativne p rocese (p roces zarastanja),
poboljava trofiku, djeluje analgetski i sp azmolitiki.

12.3.5. Indikacije za primjenu peloida u Banji Slatina su:

Degen erativni reumatizam p erifern ih zglobova i k imeno g stuba, hronin i zap aljenski
procesi u mirnoj fazi, ekstraartikularni reumatizam, p osttraumatska stanja, hronini
adneksitisi, p arametritisi, p ostop erativna stanja i razna neuroloka stanja.

12.3.6. Kontraindikacije za primjenu peloida u Banji Slatina su:

Akutni zap aljenski p rocesi, hronin a oboljenja u fazi egzacerbacije, srana

insuficijencija, tei oblici HTA i arterioskleroze, tumori i hiperp lastina stanja,
varikoziteti, flebitisi i tromboflebitisi, krvarenja, tei oblici anemije, izraena
hip ertireoza, tei p oremeaji senzibiliteta (naroito za p ercepciju bola) i
svi oblici TBC.

12.3.7. Aplikacija peloida

Broj ap likacija u seriji je maksimalno 20, nakon

ega se p ravi p auza. Trajanje aplikacije je 20
minuta, temp eratura peloida za p rimjenu je od 38
- 40 C (p rilagoav a se individu alno zavisno od
p rep oruke ljekara).
Primjenju je se u glavnom lokalno (zglobovi,
p ojedini segmenti kimeno g stuba i zglobovi u
kontrakturi).

12.3.8. Nain aplikacije peloida

Sli ka 30. I merzija (uranjanje) u posudu s peloido m. Sl i ka 30a. Peloidne obloge cijelog kimenog stuba su
najdjelotvornije kod l umbalnog bol nog sindroma.

Lokalne peloidne obloge (lakat, aka, koljeno) provode se sistemom uranjanja u

posude sa p eloidom.
Peloidne obloge veih regija tijela p rimjenjuju se najee na cijelom kimenom
stubu, donjim i gornjim ekstremitetima (Sl. 30a.). Kod lumbalno g bolno g sindro ma
ovakva ap likacija daje odline rezultate, naroito neposredno p rije kineziterap ije, ali n ita
manje nije djelotvorna ako se primjenjuje kao p osljednja terap ijska p rocedura, zbog svo g
sp azmolitikog i relaksaciono g d ejstva.18.

Bosna i Hercegovina je p rirodno bogata geotermaln im i mineralnim izvorima i

podrujima sa netaknutom prirodom to predstavlja znaajne potencijale za razvoj
20.
banjskog turizma. Ban ja Slatina je jedan od primjera za to.

Sli ka 31. Posebna pa nja se posveuje izgradnji nov ih Sli ka 31a. B anja Slatina postaje sve prepoznatljivija i po novi m
objekata za hidroterapiju (bazena i individual nih kada). obje ktima za pri premu i primjenu peloida u terapiji.

13. MATERIJAL I METODE RADA

Praeni uzorak istraivanja su bolesnici sa lu mbaln im boln im sindromo m u

ukup nom broju od 80, koji su hospitalno lijeeni u naem Zavodu, od ko jih je 45
mukaraca i 35 ena. Kontrolni uzorak nije raen. Od metoda rada koristili smo
medicinsku dokumentaciju (p ohranjene istorije bolesti) iz kojih smo iitavali anamn ezu,
objektivni status i definitivnu dijagnozu, k ao i zdravstvene kartone fizikaln ih terap ija
indicirane kod lumbalno g bolno g sindro ma u vremenskom p eriodu od jedne god ine
(01.01. - 31.12. 2008.).
Istraivanje je sp rovedeno retrosp ektivnom analizom u Zavodu za rehabilitaciju
Dr M iroslav Zotovi u Banjaluci.
Klasifikacija p odataka je izvrena p rema sljedeim kriterijumima:
po p olu (mukarci i ene),
po starosnim grup ama (od 30-70 godina i p reko 70 godin a),
po zanimanju (penzioneri, zemljoradnici, domaice, slubenici, fiziki radnici).

Dobijeni p odaci su sistematizovani tabelarno i p rikazani relativnim bro jevima, a

zatim relativnim brojevima p rocenata i grafikon ima.
14. REZULTATI

U medicinskoj doku mentaciji je evid entirano 80 p acijen ata sa lumbalnim bolnim

sindromom. Od ukup nog broja oboljelih, registrovano je 45 mukaraca i 35 ena.

Pol Broj pacijenata %

45 56,25
35 43,75
Ukupno 80 100,00
Tabela 1. B roj oboljelih prema polu.

50

45

40

35

30
Broj obol jelih

25

20 M

15

10

0
Grafikon 1. Grafiki p rikaz
broja ob oljelih prema po lu

Ukup an broj p acijenata sistematizovan je p rema starosnim grupama:

Starost 30-40 40-50 50-60 60-70 70 Ukupno

10 13 8 9 5 45
7 9 10 5 4 35
Ukupno 17 22 18 14 9 80
Tabela 2. B roj oboljelih prema starosnim grupama.
 14

12

10

br oj o bo ljeli h
8

4
M
2

0
30- 40 40- 50 50 -60 6 0-70 p re ko
70
st ar osn a do b

Grafikon 2. Grafiki pri kaz broj a

o bolj el ih prema starosn im grupama

Starost 30-40 40-50 50-60 60-70 70 Ukp.

(%)
12,50 16,25 10,00 11,25 6,25 56,25
8,75 11,25 12,25 6,25 5,00 43,75
Ukupno 21,25 27,50 22,50 17,50 11,25 100,00
Tabela 3. B roj oboljelih prema starosnim gupama ( u procentima).

18
16
14
bro j ob oljelih (%)

12
10
8
6
4 M

2
0
0

70
-4

-5

-6

-7

o
30

40

50

60

k
re
p

staro sna do b

Grafikon 3. G rafik i prikaz b roja o boljelih

prema staro snim g rup ama (u pr ocen tima)

Klasifikacija ukup nog bro ja p acijenata izvrena je i prema vrsti zanimanja:

Zanimanje Pen zioneri Zemljoradnici Domaice Slubenici Fiziki Ukupno
radnici
14 7 - 10 14 45
9 - 10 16 - 35
Ukupno 23 7 10 26 14 80
Tabela 4. Broj oboljelih prema vrsti zani manja.

18
16
14
broj obol jelih

12
10
8
6
4
2 M
0
ce
ri

ci

i
ic

ic
ne

ni

en

dn
ad
o

ra
zi

m
or
en

do

ki
lj

sl

i
m
p

ze

fiz

vrsta zani manja

Grafi kon 4. Grafiki prikaz broja oboljelih prema vrsti

zani manja

Zanimanje Pen zioneri Zemljoradnici Domaice Slubenici Fiziki Ukupno

radnici (%)
17,50 8,75 - 12,50 17,50 56,25
11,25 - 12,25 20,25 - 43,75
Ukupno 28,75 8,75 12,25 32,75 17,50 100,00
Tabela 5. Broj oboljelih prema vrsti zani manja (u procentima).
25

20

15
M

10

0 i ce
ri

ici

ci
ic
ne

ni
dn

en
a
io

ad
b
ra

m
nz

ir
l jo

do

sl u
pe

i k
m
ze

fiz
G rafiko n 5. G rafiki pri ka z broja oboljelih
prema vrsti zanimanja u procentima.
15. DISKUSIJA I ZAKLJUAK

Istraivanjem u ovom dip lomsko - sp ecijalistikom radu p otvreno je da je

lumbalni boln i sindrom jedan od najrasp rostranjenijih boln ih sindro ma d ananjice.
Najee su bolovi toliko jaki da on emo guavaju odlazak na p osao, p a ak i normalnu
dnevnu aktivnost. U naem istraivanju se pokazalo da meu oboljelima ima svih vrsta
zanimanja, kako onih rizinih, tako i onih kod kojih se p roblemi sa kimom ne oekuju.
Ovim smo dokazali da lumb alni bolni sindrom n ije samo uob iajena p ojava kod
p rivilegov anih grupa ljudi, ve se p ojavlju je i tamo gdje ga najmanje oekujemo.
Smatramo da ovjek d ananjice p remalo vremena p osveuje kretanju, k ao osnovnoj
funkciji lokomotorno g ap arata, tj. ivi sve n ep rirodnijim ivotom, zahvaljujui p rije
svega, munjevitom tehnolokom nap retku dananje civilizacije, ko ji ovjekovo tijelo nije
u stanju da p rati. Zbog to ga dolazi do disprop orcije u razvoju odreenih anatomskih
struktura koje su vezane, ne samo za kimeni stub, ve za lokomotorni ap arat uop te.
Stoga smo ov im dip lomsko sp ecijalistikim radom eljeli zakljuiti da najp rije
treba raditi na p rofilaksi ovo g sindroma, a k ada ve doe do n jegove pojave, uk azati
bolesniku na uzroke nastanka i metode sp reavanja daljeg n ap redovanja p rocesa.
Analizirajui rezultate istraivanja, nalazimo da oni u potp unosti odgovaraju
podacima iz literature, tj. lumbalni boln i sindrom je zaista jedan od n ajeih uzroka
hroninih tegoba kod p reko 80% ljudi starijih od 45 godina, ali je n jegova rairenost
mnogo vea, tj. zahvata iru p op ulaciju, kako po starosnim grup ama, tako i p o
zanimanjima. Kad a je u p itanju p rofilaksa, akcenat smo stavili na trofiku miino g
midera i ostale muskulature koja je od iznimne vanosti za pravilno dranje i kretanje. Tu
smo p rednost dali kineziterapiji, kao najvanijem obliku fizioterapije, te balneoterap iji,
koja je p rep oznatljiova odlika B anje Slatina, ali i svih drugih banjsko klimatolokih
ljeilita, kojima nae podneblje obiluje. Obzirom da je naa grana medicine neraskidivo
vezana za p okret koji lijei, p osluiemo se i krilaticom en gleskog udruenja ljek ara
koja kae: Use it, or you will lose it! (koristi, ili e iz gubiti).
Zaista, ako se sistem organa za kretanje n e koristi, dolazi do njegovo g p ropadanja
i obolijevanja. Ono to smo htjeli da zakljuimo je da je up ravo taj isti pokret, i jedini
pravi lijek, jer i p ored iroke palete raznih v idova terap ija, up ravo kineziterap ija d aje one
najtrajnije rezultate. Ova misao, koja n as je vodila u istraivanju, p otvrena je i u
najsavremenijo j literaturi koja nam je bila dostup na.
U toku izrade ovog rada, sa ponosom smo zakljuili da je Banja Slatina u stanju
da od govori na sve izazove savremene med icinske rehab ilitacije, kako p o p itanju
balneolokih resursa, smjetajnih i dru gih zdravstveno - turistikih kap aciteta, tako i p o
pitanju onih najv anijih resursa, a to su ljudski p otencijali. Proces edukacije cjelokup nog
zap oslenog kadra se ne p rekida, i stalno ide u korak sa savremenim evrop skim
medicinskim tokovima.
16. LITERATURA

1. Jovanovi J. Terapija najeih bolnih sindroma praktini multidisciplinarni pristup leenju, Elit
Medica, Beograd 2001.
2. Negoveti L. i sur. Bolesti lumbosakralne kraljenice. Medicinska naklada, Zagreb 1993.
3. Oldenkott P. Th. Scheiderer W. D. Oboljenja kimenog diska ta initi? Elit Medica, Beograd
2005; 10 17.
4. Jaji I. Specijalna fizikalna medicina. kolska knjiga, Zagreb 1991.
5. Stevovi M. D. Hirurgija za studente i lekare, Beograd 2000.
6. virtlih L. Antunovi V, Samardi M. Lumbalna diskus hernija - radikularna kompresija. Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd 1996.
7. Kanjuh . Pavievi Lj, Miti Lj, virtlih L. Bol u leima. Klinika za rehabilitaciju dr Miroslav
Zotovi, Beograd, Meunarodna Mark eting Agencija, Beograd 1999.
8. Levi Z. Osnovi savremen e neurologije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd 2000;
75 101.
9. Bokovi M. S. Anatomija oveka. Medicinska knjiga, Beograd Zagreb 1982.
10. Zec . Osnovi kineziologije, Via medicinska kola Beograd, Beograd 1984.
11. Majki M. Uvod u kliniku kineziologiju, Medicinski fakultet Sveuilita u Zagrebu, P.J. kola za
medicinske sestre i tehniare, fizioterapeutski odsjek, Zagreb 1988.
12. Panti D. Udbenik ortopedije, BL company, Banjaluka 2001; 159 162.
13. Majki M. Kineziometrija, Via kola za medicinske sestre i zdravstvene tehniare. Sveuilina
naklada Liber, Zagreb 1978.
14. Kapetanovi H, Pecar D. Vodi u rehabilitaciji, Univerzitetska knjiga JP Svjetlost d.d.
Sarajevo 2005.
15. Jevti M.R. Klinika kineziterapija. Medicinski fakultet Kragujev ac, Kragujev ac 2006.
16. Jandri S. Osnovi fizikalne medicine i rehabilitacije. Grafomark - Laktai, Banjaluka 2005.
17. Karaikovi E, Karaikovi Eld. Kineziterapija, Svjetlost OOUR Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Sarajevo 1986.
18. Beirovi E. Pojedina poglavlja iz balneoklimatoterapije, rehabilitacije i fizikalne medicine,
Medicinski fakultet Univerziteta u T uzli 1993. (drugo izdanje skripta).
19. Beirovi E. Banjsko klimatska mjesta i mineralne stolne vode Bosne i Hercegovine,
Nacionalna i univerzitetska bibilioteka BiH, PrintCom, T uzla 2004. (drugo izdanje) monografija.
20. Beirovi E. Bogdani D, Hodi S, Komi V, Toki E, Kari D, Bukvi D.
Balneoterapeutski znaaj i resursi termomineralnih voda u banjsko klimatskim ljeilitima Bosne i
Hercegovine. Drugi kongres ljekara za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Bosne i Hercegovine sa
meunarodnim ueem, Fojnica 2007: 147.
21. Jaji I. i sur. Fizikalna medicina i opa rehabilitacija, Medicinska naklada, Zagreb2000.