8-6 Luan An Thuat Ngu Khoa Hoc Hinh Su

B GIO DC V O TO
TRNG I HC S PHM H NI
--------
NGUYN QUANG HNG
C IM CU TO V NG NGHA
H THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT
Chuyn ngnh: Ngn ng Vit Nam
M s: 62.22.01.02
LUN N TIN S NG VN
Ngi hng dn khoa hc:

1. GS. TS VIT HNG
2. PGS. TS H QUANG NNG
H Ni - 2016
i
LI CAM OAN
Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc

s liu, kt qu nghin cu trong bn lun n l trung thc v cha tng
c ai cng b u v trong bt c cng trnh no.
Tc gi lun n
ii
MC LC
Trang
M U ......................................................................................................................... 1
1. L DO CHN TI ...........................................................................................................1
2. MC CH V NHIM V NGHIN CU ....................................................................2
3. I TNG V PHM VI NGHIN CU .....................................................................3
4. T LIU V PHNG PHP NGHIN CU ................................................................4
5. IM MI CA LUN N ................................................................................................5
6. NGHA L LUN V THC TIN CA LUN N ..................................................5
7. CU TRC CA LUN N..................................................................................... 6
Chng 1: TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU V C S L LUN .... 7
1.1. TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU THUT NG .....................................7
1.1.1. Tnh hnh nghin cu thut ng trn th gii v Vit Nam ........................... 7
1.1.2. Tnh hnh nghin cu thut ng khoa hc hnh s ting Vit ................... 11
1.1.3. Nhng khuynh hng nghin cu thut ng .................................................. 11
1.2. MT S VN CHUNG V THUT NG HC............................................. 14
1.2.1. c im ca t vng chuyn ngnh .......................................................... 14
1.2.2. Khi nim thut ng ........................................................................................ 15
1.2.3. Tiu chun ca thut ng ......................................................................... 18
1.3. PHN BIT THUT NG V MT S N V PHI THUT NG
C LIN QUAN .......................................................................................................... 24
1.3.1. Phn bit thut ng v danh php ............................................................ 24
1.3.2. Phn bit thut ng vi t ngh nghip ........................................................... 25
1.4. KHOA HC HNH S V THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT ........................................................................................................................ 26
1.4.1. Vi nt v lch s pht trin ca khoa hc hnh s trn th gii ..................... 26
1.4.2. Vi nt v lch s pht trin ca khoa hc hnh s Vit Nam ................ 32
1.4.3. Khi nim thut ng khoa hc hnh s ting Vit .................................... 33
TIU KT............................................................................................................................... 34
iii
Chng 2: C IM CU TO CA H THUT NG KHOA HC

HNH S TING VIT ............................................................................................. 36
2.1. NHN DIN THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT ................... 36
2.2. CC CON NG HNH THNH THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT .......................................................................................................................... 36
2.2.1. Thut ng ha t thng thng ................................................................ 37
2.2.2. Vay mn thut ng nc ngoi: gi nguyn dng, phin m, sao
phng, ghp lai .................................................................................................. 42
2.3. CC M HNH CU TO THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT......................................................................................................................... 47
2.3.1. Yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit .............................. 47
2.3.2. Cc m hnh cu to ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit............... 48
2.4. NHN XT V C IM THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT ........................................................................................................................ 76
TIU KT............................................................................................................................... 80
Chng 3: C IM NH DANH THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT ................................................................................................................ 82
3.1. CC TIU H THNG CA THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT .......................................................................................................................... 82
3.1.1. Cc tiu h thng thut ng ring ca khoa hc hnh s Vit Nam .......... 82
3.1.2. Thut ng khoa hc hnh s c tip nhn t cc ngnh khoa hc khc ..... 86
3.1.3. Tnh giao thoa trong thut ng khoa hc hnh s ting Vit ..................... 87
3.2. CC M HNH NH DANH CA THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT .......................................................................................................................... 88
3.2.1. L thuyt nh danh .................................................................................. 88
3.2.2. Cc n v nh danh trong thu t ng khoa h c hnh s
90
3.2.3. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt theo kiu
ng ngha ........................................................................................................... 93
iv
3.2.4. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt theo

cch thc biu th .............................................................................................. 94
3.3. NHN XT V C IM NH DANH CA THUT NG KHOA
HC HNH S TING VIT .......................................................................................... 115
TIU KT............................................................................................................................. 118
Chng 4: VN CHUN HO THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT .............................................................................................................. 120
4.1. L DO PHI CHUN HO THUT NG ............................................................ 120
4.2. C S L THUYT CA VIC CHUN HA THUT NG 120
4.2.1. Khi nim chun v chun ha .............................................................. 121
4.2.2. L thuyt in mu v vic chun ha thut ng .................................... 125
4.3. THC TRNG CC THUT NG KHOA HC HNH S TING
VIT CHA T CHUN.............................................................................. 131
4.3.1. Tn ti nhiu thut ng ng ngha............................................................... 131
4.3.2. Cc h t khng cn thit tn ti trong cc thut ng ................................... 132
4.3.3. S dng thut ng ghp, biu th hai hoc hn hai khi nim khc nhau ..... 132
4.3.4. Nhiu thnh t cu to thut ng (trong cc thut ng ghp lai) c phin
m cha thng nht ................................................................................................. 133
4.3.5. Nhiu thut ng cha gi tn chnh xc khi nim ....................................... 133
4.3.6. Nhiu thut ng di dng, mang tnh miu t ............................................... 133
4.4. GII PHP ................................................................................................................... 133
4.4.1. C s khoa hc cho nhng gii php ..................................................... 133
4.4.2. Cc gii php c th .............................................................................. 135
4.4.3. xut v nguyn tc tng qut t thut ng khoa hc hnh s ting Vit 143
TIU KT............................................................................................................................. 146
KT LUN................................................................................................................. 147
DANH MC CC CNG TRNH CNG B............................................... 152
DANH MC TI LIU THAM KHO ................................................................. 154
PH LC
v
DANH MC BNG
Trang
Bng 2.1. c im t loi ca thut ng mt yu t ............................................... 49
Bng 2.2. Ngun gc cc thut ng mt yu t ....................................................... 50
Bng 2.3. c im t loi ca thut ng hai yu t ............................................... 51
Bng 2.4. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 2 yu t .................................... 52
Bng 2.5. c im t loi ca cc thut ng 3 yu t ............................................ 56
Bng 2.6. T l cc m hnh cu to ca thut ng 3 yu t ................................... 56
Bng 2.7. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 3 yu t. ................................... 56
Bng 2.10. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 4 yu t. ................................... 63
Bng 2.13. Ngun gc yu t cc thut ng 5 yu t ................................................ 69
Bng 2.16. Ngun gc yu t cc thut ng 6 yu t ................................................ 73
Bng 2.19. Ngun gc yu t cc thut ng by yu t ............................................. 76
Bng 2.20. S lng cc yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit ........ 77
Bng 2.21. c im t loi ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit ............ 79
Bng 2.22. Ngun gc yu t ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit .......... 79
Bng 3.1: Thut ng thuc cc b phn chuyn mn ca khoa hc hnh s ........... 86
Bng 3.2. c im nh danh phm tr v ch th tin hnh v tham gia vo
hot ng phng chng ti phm ............................................................. 96
Bng 3.3. c im nh danh phm tr v i tng ca cng tc u tranh
phng chng ti phm ............................................................................. 97
Bng 3.4. c im nh danh phm tr v hot ng ca ch th tin hnh v
tham gia vo hot ng phng chng ti phm ....................................... 99
Bng 3.5. c im nh danh phm tr v hot ng ca i tng ca cng
tc u tranh phng chng ti phm ...................................................... 100
vi
Bng 3.6. c im nh danh phm tr v thit b, dng c, phng tin, vn

bn php lut, h s phc v cho vic pht hin ti phm, thu thp
thng tin v chng c, iu tra, phng chng ti phm ....................... 103
Bng 3.7. c im nh danh phm tr ch thit b, ti liu, cng c, phng
tin phm ti .......................................................................................... 105
Bng 3.8. c im nh danh phm tr v chin thut hnh s v phng php
hnh s .................................................................................................... 108
Bng 3.9. c im nh danh phm tr ch cn c xc nh hnh vi phm ti ... 112
Bng 3.10. c im nh danh phm tr thut ng biu t tm l hc hnh s .... 114
Bng 3.11. c im nh danh phm tr thut ng ch cc loi ti phm ............. 115
1
M U
1. L DO CHN TI
Vit Nam l mt quc gia ang pht trin v ang tch cc tham gia vo qu
trnh hi nhp kinh t quc t. Tt c cc lnh vc kinh t- x hi, khoa hc v cng
ngh, vn ho x hi, an ninh quc phng v trt t an ton x hi. v.v. u chu s
tc ng su sc ca qu trnh hi nhp ny. Trong bi cnh hi nhp v ton cu ha
ca nc ta hin nay, tnh hnh an ninh trt t trong x hi ngy cng phc tp do cc
t chc ti phm s dng nhiu th on mi gy n v che giu hnh vi phm ti.
cng tc phng chng ti phm t hiu qu cao, phi c s hp tc ca cc c
quan thc thi php lut Vit Nam v trn phm vi ton th gii. c bit l hin
nay, vic k kt gia Vit Nam vi cc nc v cc hip nh hp tc t php, dn
ti phm truy cu trch nhim hnh s hoc thi hnh n, trao i thng tin v tnh
hnh ti phm c lin quan gia cc quc gia v phi hp truy bt ti phm b truy n
cng ang c y mnh. V vy, cng vi s pht trin ca ngnh khoa hc hnh
s th khng th khng pht trin h thut ng khoa hc hnh s.
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit l mt h thut ng phc tp v n
c hnh thnh bng nhiu con ng khc nhau. Qu trnh hnh thnh v b sung
h thut ng khoa hc hnh s ch yu do nhu cu pht trin cc hot ng khm
ph v phng nga ti phm ngy cng mnh, i hi ngn ng s dng cho cc
hot ng ny tng theo. Tuy vy, theo quan st ca chng ti, vic nghin cu l
lun v thut ng khoa hc hnh s rt t. Ch yu, cc sn phm lin quan n
thut ng khoa hc hnh s l t in v dch thut. Hin ti, lin quan n chuyn
ngnh ny c b T in Bch khoa Cng an Nhn dn (2005) v c mt ti cp
b v c im v k thut dch thut ng Anh - Vit chuyn ngnh cnh st. T
nhng d liu chng ti thu thp c, chng ti nhn thy cha c chuyn kho
no i su vo bn cht ca h thut ng khoa hc ny. Bi vy, vic nghin cu h
thut ng ny mt cch ton din l v cng cn thit. Nhng nghin cu v h
thut ng khoa hc ny s cho php a ra phng hng t chc, qun l h thut
ng ny. Ngoi ra n cn gip cho vic xy dng, chnh l h thut ng khoa hc
hnh s ting Vit.
2
C th, theo iu tra ca chng ti, h thut ng khoa hc hnh s ting Vit cha
c chun ho, cn c nhiu thut ng trng lp, cha m bo c tnh chnh
xc, tnh h thng, v.v... C rt nhiu thut ng khoa hc hnh s, cc khi nim
c din t bng nhng cm t mang sc thi miu t, ch cha c tnh cht nh
danh. V d: gim nh xc thc m thanh s dng k thut s; chng c do cc vt
th hay vt tch li hin trng hoc trn ngi nn nhn, v.v... Ngoi ra, vic s
dng thut ng khoa hc hnh s nc ngoi cn cha thng nht trong cc sch,
bo, tp ch Vit Nam.
Vi nhng l do trnh by trn, l mt gio vin ti Hc vin Cnh st nhn
dn, chng ti la chn ti c im cu to v ng ngha h thut ng khoa
hc hnh s ting Vit nghin cu. Chng ti hy vng ti nghin cu ca
mnh s ng gp mt phn vo vic xy dng h thut ng khoa hc hnh s ting
Vit. Hiu r c im cu to v ni dung ng ngha ca h thut ng khoa hc
ny s ng gp phn no cho vic khng nh vai tr ca ting Vit trong lnh vc
khoa hc hnh s, ng gp vo s pht trin ca khoa hc hnh s Vit Nam.
2. MC CH V NHIM V NGHIN CU
2.1. Mc ch nghin cu
Mc ch nghin cu ca lun n l lm r c im cu to v c im
nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit. Trn c s , lun n s
xut nhng phng hng, cch thc xy dng, cng nh nhng nh hng chun
ha h thut ng khoa hc ny.
2.2. Nhim v nghin cu
t c mc ch trn, lun n ra cc nhim v nghin cu sau y:
2.2.1. Tng kt li nhng vn lin quan n thut ng c cc nh
ngn ng hc trong v ngoi nc nghin cu nh cc khuynh hng nghin cu
thut ng, mt s vn chung v thut ng hc, khi nim thut ng, cc tiu
chun ca thut ng v mt s khi nim lin quan.
2.2.2. Nghin cu c im cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit
gm: nhn din thut ng khoa hc hnh s ting Vit, tm hiu cc phng thc
hnh thnh thut ng v m hnh cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
2.2.3. Nghin cu, phn tch c im nh danh ca thut ng khoa hc
hnh s ting Vit.
3
2.2.4. xut mang tnh nh hng i vi vic chun ha h thut ng

khoa hc hnh s ting Vit.
3. I TNG V PHM VI NGHIN CU
3.1. i tng nghin cu
i tng nghin ca lun n l cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Cc thut ng ny c thu thp trong cun T in bch khoa Cng an nhn dn
Vit Nam v c b sung cc thut ng trong 05 cun sch v Khoa hc hnh s
Vit Nam do Trung tm nghin cu ti phm hc v phng nga ti phm, Hc
vin Cnh st nhn dn B Cng an bin son. l cc cun: L lun chung ca
khoa hc hnh s; K thut hnh s; Chin thut hnh s; Phng php hnh s v
Tm l hc hnh s. Da vo nh ngha v thut ng khoa hc hnh s, chng ti
thng k c 1476 thut ng.
3.2. Phm vi nghin cu
Lun n ch kho st thut ng khoa hc hnh s hin ang c s dng
trong lnh vc khoa hc hnh s. Do , cc vn v qu trnh vn ng v bin
i ca thut ng khoa hc hnh s qua cc giai on lch s khng nm trong phm
vi nghin cu ca lun n.
Theo T in Bch khoa Cng an nhn dn: Khoa hc hnh s l h thng
tri thc v cc qu trnh, quy lut, phng php pht hin, iu tra v khm ph
nhng s kin mang tnh hnh s, c bit l vn truy tm th phm, xc lp
chng c phc v cng tc iu tra, truy t v xt x ti phm [5, 680].
Khoa hc hnh s l mt ngnh khoa hc trong h thng cc khoa hc php
l, c s phi hp ca cc lnh vc khoa hc t nhin v cng ngh. Khoa hc hnh
s c cc b phn cu thnh: 1. Khoa hc hnh s i cng (l lun v phng
php lun khoa hc hnh s). 2. Chin thut hnh s (chin thut iu tra ti phm).
3. K thut hnh s (k thut iu tra ti phm). 4. Tm l hnh s (tm l iu tra
vin, gim nh vin...). 5. Phng php iu tra cc loi ti phm c th (phng
php iu tra ti git ngi, ti trm cp, ti lm bc gi,...).
4
4. T LIU V PHNG PHP NGHIN CU

4.1. T liu nghin cu
T liu nghin cu ca lun n l 1476 thut ng khoa hc hnh s ting
Vit, bao gm 1360 thut ng in mu v 116 thut ng cn phi c chun ha,
c thu thp t cun T in bch khoa Cng an Nhn dn Vit Nam v 05 sch
v Khoa hc hnh s Vit Nam do Trung tm nghin cu ti phm hc v phng
nga ti phm, Hc vin Cnh st nhn dn B Cng an bin son. l cc cun:
L lun chung ca khoa hc hnh s; K thut hnh s; Chin thut hnh s;
Phng php hnh s; Tm l hc hnh s. Ngoi ra, chng ti cn da vo nhiu
ngun t liu khc nh cc gio trnh, chuyn kho, cc bi vit t cc sch, bo,
tp ch chuyn ngnh Cng an.
4.2. Phng php nghin cu
t c cc mc ch v nhim v ra, chng ti s dng cc phng
php nghin cu sau y:
(1) Phng php miu t
Phng php miu t dng miu t cc con ng hnh thnh thut ng,
cc m hnh cu to thut ng, ngun gc thut ng v c im nh danh ca h
thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
(2) Th php phn tch thnh t trc tip
Th php ny c p dng xc nh v phn tch n v c s cu to
thut ng.Th php ny c p dng tm hiu c im cu to ca thut ng
(3) Phng php phn tch ng ngha
Phng php ny c p dng nghin cu ng ngha ca cc thut ng
khoa hc hnh s ting Vit, t lun n a ra cc m hnh nh danh thut ng,
cc nt c trng lm c s nh danh ca h thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
(4) Th php thng k
Th php thng k c s dng h thng nhng s liu thut ng khoa
hc hnh s ting Vit: thng k t loi, t l cc yu t t vng to thnh thut
ng, t l phn trm ca cc con ng to thnh thut ng, cc m hnh cu to
5
thut ng, cc c trng nh danh thut ng. Cc kt qu thng k s c tng

hp li di hnh thc cc bng biu gip hnh dung r hn cc nt c trng c
bn v cu to, cu trc ng ngha ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit, lm
c s cho nhng kt lun v c s cho s chnh l thut ng.
Ngoi ra, chng ti cn s dng th php so snh i chiu so snh, i
chiu cc thut ng khoa hc hnh s Anh Vit tm hiu cch thc vay mn
cc thut ng ny: sao phng, phin chuyn hay nguyn dng...
5. IM MI CA LUN N
y l cng trnh u tin Vit Nam kho st mt cch h thng v chuyn
su nhng c im c bn ca h thut ng khoa hc hnh s ting Vit trn cc
bnh din cu to, nh danh. Lun n p dng quan nim ca cc nh ngn ng hc
Lin X c v yu t cu to thut ng khi phn tch cc m hnh cu to thut ng
ny. Lun n p dng l thuyt in mu vo vic nghin cu chun ha thut ng
Lun n s ch ra cc con ng hnh thnh thut ng khoa hc hnh s ting
Vit, nhng c im v cu trc hnh thc ca h thut ng khoa hc ny, cc m
hnh cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
V mt ni dung v cu trc ng ngha, lun n s phn tch tnh c l do ca
thut ng khoa hc hnh s ting Vit da trn cc c trng c bn c dng lm
c s nh danh.
Trn c s kt qu nghin cu c im cu to v c im nh danh ca
thut ng khoa hc hnh s ting Vit, lun n a ra nhng xut nh hng v
mt l lun v thc tin cho vic xy dng, chun ha h thut ng khoa hc ny.
6. NGHA L LUN V THC TIN CA LUN N
- Kt qu nghin cu ca lun n gp phn b sung, m rng nhng vn l
lun v thut ng hc trn c s ng liu thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
- Kt qu nghin cu ca lun n gp phn vo vic xy dng l thuyt
chung v thut ng hc v l lun v chun ha thut ng.
- Cc kt qu nghin cu ca lun n gip nh gi nhn nhn li h thut
6
ng khoa hc hnh s ting Vit v nhng u v nhc im ca chng c

phng hng chun ha nhm mc ch hu hiu cho cng tc o to v s dng
trong cng tc iu tra v trn p ti phm.
7. CU TRC CA LUN N
Ngoi phn m u v phn kt lun, lun n gm 4 chng.
Chng 1: Tng quan tnh hnh nghin cu v c s l lun ca ti
Chng 2: c im cu to ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Chng 3: c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Chng 4: Vn chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit
7
Chng 1
TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU V C S L LUN
1.1. TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU THUT NG

1.1.1. Tnh hnh nghin cu thut ng trn th gii v Vit Nam
Trn th gii, vic nghin cu thut ng ch yu c tin hnh theo ba
hng: Cu to thut ng, chun ha thut ng v c vi cng trnh l lun v
thut ng trong pht thanh, thut ng trong doanh nghip, v t vng v hin
tng ng php trong vn bn chuyn mn v.v. th k 18, cc nghin cu v
thut ng bt u manh nha vi im chung cng c ni dung to lp, xy dng v
s khai xc nh cc nguyn tc cho mt s h thut ng c bit. Mt s tc gi
gn lin vi nhng nghin cu c cho l ngi tin phong trong cng tc
nghin cu thut ng nh Carl von Linn (1736); (Beckmann, 1780); A.L.
Lavoisier, G.de Morveau, M.Berthellot v A.F.de Fourcoy (1789) v William
Wehwell (1840). Mc d vy, tng v mt khoa hc thut ng phi n u th
k XX mi hnh thnh. th k ny, vic nghin cu thut ng mi c c nh
hng khoa hc v c cng nhn l mt hot ng quan trng v mt x hi.
T nhng nm 1930, vic nghin cu thut ng thc s din ra mt cch ng
thi vi nhng cng trnh nghin cu thut ng ca cc hc gi Lin X c, Cng
ha Sc v o. Giai on t nm 1970 n nm 1990 l thi k nh du bng
vic thut ng hc tr thnh mt ngnh khoa hc c lp cng ha Lin bang
Nga. Thi k ny, Cng ha lin bang Nga t chc mt s hi ngh, hi tho
v thut ng hc, hng chc chuyn kho c vit, gn 20 tuyn tp cc bi
bo c xut bn v hn mt trm lun n Ph tin s v Tin s c bo
v. Ngoi ra, hng nghn cc t in bch khoa v t in thut ng hc, t in
thut ng k thut tng hp, t in thut ng khoa hc cng ngh chung n cc
t in chuyn ngnh su... c bin son[54,14].
Vic nghin cu thut ng khoa hc ting Vit Vit Nam xut hin kh
mun do hu qu ca ch phong kin v chnh sch n dch vn ha ca thc
dn Php. Cho n th k XX, mt s hc gi Vit Nam bt u ch n vic
xy dng thut ng. Nhng nm u th k XX, thut ng khoa hc ting Vit
8
Vit Nam mi hnh thnh. Mc d vic nghin cu thut ng cng c bt u

ngay sau nhng phi t nhng nm 30 tr i th vn ny mi c ch khi
mt lot cc hc gi tho lun si ni v thut ng ny v c ng trn Khoa
hc tp ch v Khoa hc. Hong Xun Hn, c nh gi l ngi tin phong xem
xt vn xy dng thut ng mt cch c h thng. ng cng l ngi u tin
tng kt ba phng thc xy dng thut ng da vo (t thng thng, mn ting
Hn v phin m t cc ting n u) v ra 8 yu cu i vi vic xy dng
thut ng khoa hc. Cng bt u t y, Danh t khoa hc c hnh thnh,
l cun t in i chiu Php Vit u tin ca nc ta v mt s ngnh khoa
hc t nhin. Cun sch ny tp hp cc thut ng m t nhng khi nim trong
ton hc, vt l, ha hc, c hc v thin vn hc da trn ting Php. y l cun
t in i chiu Php Vit u tin ca nc ta v mt s ngnh khoa hc t
nhin. Tip theo , mt s hc gi khc cng bt u bin son nhng tp thut
ng i chiu khc. Chng hn nh Nguyn Hu Qun v L Vn Can vi tc
phm Danh t thc vt, T sch nng hc Vit Nam, Thun Ha 1945; o Vn
Tin vi tc phm Danh t vn vt hc, do tng hi sinh vin cu quc xut bn
sau cch mng thng 8, H Ni, 1945; hay cc tc phm khc: Danh t y hc ca L
Khc Thin v Phm Khc Qung v.v Sau Danh t khoa hc, mt s tp thut
ng i chiu khc cng bt u c ch v bin son.
Theo H Quang Nng (2009), ni v lch s ting Vit hin i nc ta l
ni n bn du mc ln bao gm: S xut hin ca ngi Php v s ra i ca
ch quc ng; Sau cch mng Thng 8 nm 1945; Nhng nm 60 ca th k XX v
sau nm 1985. Nhng ct mc ny ghi nhn s pht trin mnh m ca ting
Vit. cng l nhng du mc quan trng ca lch s pht trin thut ng ting
Vit. Sau hn na th k hnh thnh v pht trin, thut ng ting Vit tin
nhng bc di c v mt s lng v mt cht lng [50, 147]. Khi bn v cc
tiu chun ca thut ng, mc d cn c nhng kin khc nhau, nhng hu ht cc
nh khoa hc u nht tr vi hai tiu chun ca thut ng: khoa hc v quc t v
c bn thng nht vi nhng nguyn tc trong n Quy tc phin thut ng khoa
hc nc ngoi ra ting Vit do y ban khoa hc x hi cng b. Chnh iu ny
gp phn y mnh vic thng nht v tiu chun ha thut ng. V vy, vic xy
9
dng cc h thng thut ng v bin son t in thut ng giai on ny pht

trin mnh m. Vo nm 1978 v 1979 c ti 4 hi ngh khoa hc v chun mc
ha chnh t v thut ng c t chc vi s tham gia ca rt nhiu nh khoa
hc, nh chuyn mn hu ht cc chuyn ngnh. Ni dung ch yu tp trung vo
cc vn nh xc nh khi nim thut ng, tiu chun ca thut ng, phng
thc xy dng thut ng, vn vay mn thut ng nc ngoi... Nhiu kin
c ng trn mt s tp ch, ph bin nht trn Ngn ng (L Kh K, Lu Vn
Lng, Nguyn Nh , Hong Vn Hnh...). c bit, vic thnh lp Hi ng
chun ha chnh t v Hi ng chun ha thut ng (1984) gip cho vic phin
chuyn thut ng theo mt nguyn tc thng nht, c th l chn bin php phin
chuyn theo ch l chnh. Trong giai on ny c s xut hin mnh m ca cc
thut ng nc ngoi nn cch x l thut ng nc ngoi ni chung vn cha c
nht qun.
Bc sang th k th XXI, trong xu th pht trin mnh m ca khoa hc k
thut v cng ngh, vn thut ng li bt u c ch nghin cu.
Thng 11 nm 2008 Hi Ngn ng hc Vit Nam t chc mt hi tho
Thut ng ting Vit trong i mi v hi nhp. c 10 bo co khoa hc, tham
lun c trnh by trong hi tho.
Cng trnh S pht trin ca t vng ting Vit na sau th k XX do H
Quang Nng ch bin, nghim thu nm 2008 v c xut bn thnh sch nm
2009 dnh mt chng nghin cu v thut ng ting Vit, ch r nhng chng
ng pht trin ca ting Vit v thut ng ting Vit, nu r nhng con ng
hnh thnh thut ng ting Vit cng nh nhng gii php c th trong vic tip
nhn thut ng nc ngoi vo ting Vit.
Thng 3 nm 2011, Vin Ngn ng hc nghim thu ti cp B
Nhng vn thi s ca chun ha ting Vit do PGS.TS. V Kim Bng v
GS.TS Nguyn c Tn lm ng ch nhim ti [3]. Chng 4 ca ti ny
dnh ring cho vic nghin cu, xy dng v chun ha thut ng ting Vit
trong thi k hi nhp v ton cu ha hin nay. Ni dung nghin cu tp trung
vo vic tng kt nhng vn l lun truyn thng v thut ng nh vn nh
danh ngn ng, xy dng thut ng, vay mn thut ng nc ngoi v p dng l
thuyt in mu vo nghin cu thut ng v chun ha thut ng ting Vit.
10
Trong hai nm 2009 2010, Vin T in hc v Bch khoa th Vit Nam

thc hin chng trnh khoa hc cp B Mt s vn c bn v c s l lun v
phng php lun bin son cc loi t in v bch khoa th Vit Nam do PGS.TS
Phm Hng Vit lm ch nhim. ti c by nhnh ti [81]. Trong s , c mt
nhnh nghin cu nhng vn l lun v phng php lun bin son t in chuyn
ngnh v thut ng (do PGS.TS H Quang Nng lm ch nhim). Sau khi nghim thu,
kt qu nghin cu ca nhnh ti ny c xut bn vi tn gi Thut ng hc
nhng vn l lun v thc tin [54].
Ngoi ra cn c mt s bi bo nghin cu cc vn c th ca thut ng
c cng b trn cc tp ch chuyn ngnh. Nh vy, cng tc nghin cu thut ng
v thut ng hc nc ta trong thi gian qua t c nhng kt qu r rt.
V Quang Ho (1991), l ngi u tin nghin cu chuyn su h thut ng
ca mt ngnh khoa hc: H thut ng qun s ting Vit: c im v cu to
thut ng Qun s [28].T nm 2000 n nay, mt s nh khoa hc tp trung
nghin cu thut ng ca mt ngnh khoa hc c th . C th nu tn mt s cng
trnh nghin cu thut ng mang tnh chuyn su nh nh: So snh cu to thut
ng kinh t thng mi trong ting Nht v ting Vit hin i (Nguyn Th Bch
H, 2005) [25]; Kho st h thut ng tin hc- vin thng ting Vit (Nguyn Th
Kim Thanh, 2005) [67]; Kho st thut ng y hc ting Anh v cch phin chuyn
sang ting Vit (Vng Th Thu Minh, 2006) [49], So snh c im cu to hnh
thc v ng ngha ca thut ng ti chnh k ton ngn hng trong ting Anh v
ting Vit (Nguyn Th Tuyt, 2009) [80]. c im ng ngha v cu to ca
thut ng s hu tr tu ting Vit (Mai Th Loan, 2012) [46]; Thut ng khoa hc
k thut xy dng (V Th Thu Huyn 2013) [33]; Nghin cu cc phng thc cu
to h thut ng khoa hc t nhin ting Vit (trn t liu thut ng Ton C
Tin hc Vt l) (Ng Phi Hng 2013) [30]; i chiu thut ng du lch Anh Vit
(L Thanh H 2014) [26]; Nghin cu thut ng bo ch ting Vit (Quch Th
Gm 2014) [15]. Tuy nhin, s lng lun n tin s nghin cu chuyn su v thut
ng ca mt ngnh khoa hc c th cn t. Do , cn c nhiu cng trnh nghin
cu chuyn su thut ng cc chuyn ngnh hn na nhm tm ra cc c im bn
cht ca mi tiu h thut ng nhm gp phn to nn nhng c s khch quan cho
vic chun ha, thng nht cho h thut ng ca tng chuyn ngnh.
11
1.1.2. Tnh hnh nghin cu thut ng khoa hc hnh s ting Vit

Thut ng khoa hc hnh s ting Vit a dng v phc tp v gm nhiu
lnh vc. Vic nghin cu thut ng khoa hc hnh s ting Vit cha c ch
trng. Hin nay mi ch c cun T in php lut Anh - Vit do V Trng Hng
ch bin vi s lng gn 50.000 thut ng v cng php v t php quc t, lut
hin php, lut hnh chnh, lut hnh s, lut dn s, lut bn quyn tc gi, cc qu
trnh xt x v t tng cng nhiu lnh vc c th ca php lut v cun T in
lut hc do Nguyn nh Lc lm ch tch hi ng bin son ra i nm 2009.
y l cun t in gii thch cc thut ng ca tt c cc ngnh lut. Nm 2000
cun T in Bch khoa Cng an nhn dn Vit Nam c xut bn do C b
trng B Cng an Vit Nam L Minh Hng ch o bin son. y l cun t
in gii thch cc thut ng ca tt c cc lnh vc trong ngnh Cng an. Cun t
in Common legal terms you should know (Thut ng php l cn bn) do
Joseph Phm Xun Vinh c xut bn nm 2011. y l cun t in i chiu
Anh Vit, gm cc thut ng php l c s dng trong cc phin ta hnh s v
ta n gia nh M. Cha c t in ring v thut ng khoa hc hnh s ting
Vit Vit Nam.
1.1.3. Nhng khuynh hng nghin cu thut ng
Thut ng bt u c quan tm nghin cu t khong th k 18. ng c
nghin cu ban u ca thut ng l do t pht v mang tnh l thuyt do s pht
trin ca kin thc, khoa hc k thut v truyn thng khin thut ng tr thnh
cng c cn thit gii quyt cc kh khn lin quan ti nhng pht trin a chiu
ny. Do vy, y khng phi l mt vn mi m. Ch ti nhng thp k gn y,
vic nghin cu thut ng mi thc s c pht trin c h thng vi nhng kho
cu y v cc nguyn tc, c s v phng php nghin cu thut ng. Khoa
hc nghin cu thut ng thc s c bt u thnh hnh hi t nhng nm 1930
vi nhng nghin cu ca E. Wuster ngi o v ch gn y mi chuyn t
nghin cu nghip d thnh mt hng nghin cu thc s mang tnh khoa hc.
Vic nghin cu bt u cng mt lc mt s nc chu u (o, Lin X, v
Tip). Sau nghin cu ny lan sang cc nc phng Ty (Php, Canada) v
pha Bc (B, Scandinavia) v gn y chuyn n cc nc pha Nam (Bc Phi,
12
vng bn sa mc Sahara chu Phi, trung v nam M, B o Nha v Ty Ban Nha),

v gn y nht l n cc nc phng ng (Trung Quc v Nht Bn). Theo
Auger (1988) dn theo [89], vic nghin cu thut ng trn th gii tp trung theo
ba khuynh hng chnh vi cc mc ch khc nhau: thut ng thay i theo h
thng ngn ng (quan im ngn ng), thut ng dnh cho dch thut (quan im
dch thut), v thut ng dnh cho vic lp k hoch cho ngn ng.
1.1.3.1. Khuynh hng nghin cu thut ng theo quan im ngn ng hc
i din cho khuynh hng nghin cu ny l ba trng phi thut ng
Vienna, Prague v Moscow.
a. Trng phi Vienna (o):Trng phi Vienna l trng phi c bit
n nhiu nht vi nn tng l cc cng trnh nghin cu ca E. Wster v s dng
cc nguyn tc xy dng trong l thuyt chung v thut ng ca hc gi ny.
Trng phi ny xy dng c mt h thng cc nguyn tc v phng php
t nn tng c bn cho rt nhiu nghin cu l thuyt v thc tin hin i. c
trng quan trng ca trng phi ny l s tp trung vo khi nim v hng cc
nghin cu thut ng ti vic chun ho thut ng v khi nim. Trng phi
Vienna pht trin t nhu cu ca cc k thut vin v cc nh khoa hc cn chun
ho h thut ng trong lnh vc ca h m bo s giao tip hiu qu v c th
truyn ti kin thc trong lnh vc chuyn mn. Hu ht cc quc gia trung v bc
u (o, c, Na Uy, Thu in v an Mch) s dng h thng nguyn tc ny,
trong cc chuyn gia thuc mt lnh vc chuyn mn c trch nhim i vi h
thut ng chuyn bit.
b. Trng phi Czech: i din cho trng phi ny l L. Drodz, nghin cu
thut ng theo quan im nghin cu ngn ng chc nng ca trng phi ngn ng
Prague (Praha). Trng phi ny quan tm nhiu n s miu t cu trc v chc nng
ca cc loi ngn ng c bit, trong thut ng ng vai tr quan trng. Cc ngn
ng chuyn ngnh theo trng phi ny c coi l mang tnh vn phong ngh nghip
(professional style) [89, 13], tn ti cng vi nhng vn phong khc nh vn hc, bo
ch v hi thoi. H xem thut ng nh l nhng n v to nn vn phong ngh
nghip mang tnh chc nng. Trng phi ny quan tm n cc vn chun ha cc
ngn ng v cc h thut ng.
13
c. Trng phi Nga: i din cho trng phi ny l Caplygin v Lotte.

Nhng nghin cu ca Caplygin, Lotte v cc cng s ban u chu nh hng
nhiu t nhng nghin cu ca E. Wster. V th, trng phi ny cng quan tm
nhiu ti vic chun ho khi nim v thut ng di nh sng ca cc vn lin
quan ti a ngn ng Lin X.
Nh vy, c th ni, c ba trng phi nghin cu thut ng nu trn u xut
pht t gc ngn ng. C ba trng phi ny u coi thut ng l mt phng tin
th hin v truyn t. Chng to din mo cho c s l thuyt v thut ng v cc
nguyn tc mang tnh phng php chi phi ng dng ca thut ng.
1.1.3.2. Khuynh hng nghin cu thut ng theo nguyn tc dch thut
Khuynh hng ny nghin cu thut ng nhm h tr dch thut, pht trin
mnh cc vng v cc quc gia s dng hai hoc nhiu ngn ng chnh thc nh
Qubec, vng Walloon ca B v.v. N to nn nn tng cho cc hot ng thut ng
tin hnh bi cc c quan quc t nh UN, UNESCO, EU, FAO v.v N l ng
lc quan trng trong vic to ra cc ngn hng thut ng nh TERMIUM ca
Canada, EURODICAUTUM ca EU, BTQ ca Quebec. Theo , t ngn hng
thut ng ny ngi ta to ra cc thut ng tng ng trong nhiu ngn ng khc
nhau. Ngn hng thut ng c s dng lm im quy chiu ca cc dch gi
m bo cht lng bn dch.
1.1.3.3. Khuynh hng nghin cu thut ng theo hng k hoch ho ngn ng
Lp k hoch cho ngn ng bt u pht trin t nhng nm 60 v c mc
ch ban u l gii thiu cc chnh sch h tr cc ngn ng thiu s nm trong
mt vng ngn ng x hi ln hn. V d, Quebec, cc chnh sch c thc hin
nhm gi gn ting Php v s pht trin y ca ting Php trong cc lnh vc
s dng. Cc k hoch tng t cng c thc hin ti nhiu quc gia c tnh
trng ngn ng nh Quebec. Kiu lp k hoch ny xut pht t mi lo ngi rng
vic s dng mt ngn ng khng n nh c th thay i nh s can thip mang
tnh chin lc v c h thng c tin hnh bi cc c quan chc nng. c th
thay i nh mong mun, ngn ng cn c h thng thut ng r rng, cp nht
nhm bo m s giao tip chuyn mn trong cc lnh vc. Mc ch l thay th
thut ng c nhp khu (imported) t cc ngn ng c s dng t cc nc
14
pht trin mnh v khoa hc k thut, v nh vy cng c thm qu trnh cu to t

trong ngn ng bn x.
1.2. MT S VN CHUNG V THUT NG HC
1.2.1. c im ca t vng chuyn ngnh
T vng ca bt k ngn ng no cng c th xem nh mt h thng ca cc
h thng hay nh mt h thng tng qut bao trm hng lot nhng tiu h thng
nh hn. H thng t vng ca ngn ng c th c phn chia theo nhiu cch
da vo cc tiu ch khc nhau. Chng hn, h thng cc n v t vng ca ngn
ng c th phn chia da vo c im t loi ca t (danh t, tnh t, ng t,
trng t). Trn c s mi lin h ca chng vi cc i tng c nh danh chng
c chia thnh danh t chung hoc danh t ring, ri danh t chung li c chia
thnh danh t m c hay khng m c, danh t ch cc lp vt v vt
ring l, danh t tp hp v danh t tru tng v.v Cng c th chia thnh phn
t vng ca bt k ngn ng no thnh khi t vng ph thng v t vng chuyn
ngnh. Khc vi t vng ph thng, khi t vng chuyn ngnh khng c s
dng ph bin. Ch c nhng ngi lm vic trong lnh vc chuyn mn mi c th
hiu c khi t vng chuyn ngnh, bi v chng khng thuc vn t ng ph
thng vn c coi l phng tin giao tip trong mi hon cnh.
Cc t ca khi t vng ph thng thng gi tn (nh danh) cc i tng
thng thy trong i sng hng ngy v gn vi cc khi nim c ton x hi
tip nhn. Cn cc t ca khi t vng chuyn ngnh th li gi tn cc khi nim
nn chng c mi lin h vi khi nim (thut ng, tn gi khoa hc), hoc c lin
h vi s vt, i tng (tn ring, danh sch hng ho). V vy, t vng chuyn
ngnh chnh l kt qu ca vic con ngi can thip mt cch c vo qu trnh
pht trin t nhin ca ngn ng.
Thuc khi t vng chuyn ngnh l tt c cc n v t vng biu th hot
ng chuyn mn ngh nghip ca con ngi. Theo , nhng t ng a phng,
ting lng, bit ng, cc t c v t mi ca ngn ng vn hc khng thuc lp t
vng chuyn ngnh. T vng chuyn ngnh thng c tnh chnh xc do chng
c s dng trong cc h thng thut ng khoa hc c th.
T vng chuyn ngnh c to ra nh danh cho nhng s vt hu nh
khng c trong iu kin t nhin, hay nh ngha cc s vt hin hu trong thc
15
t nhng khng c con ngi ch ti trong i sng hng ngy. D nhin s

pht trin ca khoa hc v k thut lun i lin vi nhng tng thit k cc thit
b k thut v tm nhng t biu th chng. Nhng t mi hay cch dng mi ca
nhng t c xut hin hng ngy nh danh cc i tng mi pht sinh, hay mi
c pht hin trong cc lnh vc khoa hc k thut. cng l nhng t vng
chuyn ngnh.
Tt c nhng t ng ca khi t vng chuyn ngnh u c th c dng
nh danh nhng s vt, khi nim chuyn ngnh cn c nh danh. i vi
thut ng, khi nim c gi tn ng thi cng l i tng c nh danh, tc
mi lin h tn gi khi nim l mi lin h ch o. ng ng sau thut ng
lun l i tng ca t duy, nhng khng phi l t duy ni chung m l t duy
chuyn ngnh b gii hn bi mt trng xc nh. Mi h thng thut ng u l
sn phm sng to hp l mang tnh nhn to ca cc chuyn gia. V c mi lin h
trc tip vi h thng khi nim trong mt l thuyt khoa hc nn h thng thut
ng l khp kn v c t chc mt cch lgic. Thut ng lun l thnh vin ca
mt lp thut ng nht nh. Thut ng l tn gi c bit ca cc khi nim, khi
nim c nh danh c xem nh mt thc th duy nht trong dng biu th ca
mnh. Do , ngha ca cc thut ng c xc nh trong h thng thut ng
tng ng m n thuc vo v khng th nm bt c ngha ca thut ng nu
thut ng nm ngoi h thng.
1.2.2. Khi nim thut ng
Quan im ca trng phi o nh ngha thut ng xut pht t khi nim.
L thuyt chung ca thut ng da vo ng hng ny, trong bn cht ca cc
khi nim, cc mi lin quan mang tnh khi nim, mi quan h gia thut ng v
khi nim v vic chuyn t thut ng sang khi nim gip chng ta thy s khc
bit gia phng php s dng trong thut ng v phng php s dng trong t
vng hc. Mc tiu ca cc nh thut ng hc l nh danh cho khi nim, c ngha
l h chuyn t khi nim sang thut ng. Ngc li, cc nh t vng hc bt
u bng t - mc t trong t in - v c t n theo chc nng v ng ngha, tc
l h chuyn t t sang khi nim, theo hng ngc li. Theo Cabre (1999),
cch nhn ny c coi l quan im l thuyt v thut ng c tnh h thng v r
rng nht [89, 8].
16
L ngi khi xng quan im ny, Wster coi thut ng l mt vn

c lp v c xc nh trong mi quan h gia cc khoa hc nh vt l, ho hc,
y hc v.v. v l kt hp ca cc ngnh khc nh ngn ng hc, lgic, nhn sinh
quan, v khoa hc my tnh. V d, thut ng hc c chung mi quan tm c bn
vi lgic l khi nim. Ngc li vi t vng hc quan tm n tn gi - quan h v
ngha, thut ng hc ch yu quan tm n mi quan h gia i tng trong th
gii thc v cc khi nim i din cho chng [89, 8].
S c lp ca thut ng i vi ngn ng hc, hoc, trc tip hn, l trong
mi quan h vi t vng hc c lm r theo quan nim ny. Thut ng hc v
t vng hc khc nhau cch chng tip nhn v x l cch thc tip cn i tng
nghin cu v trong chnh i tng nghin cu, trong phng php ca chng, vi
cch m thut ng c th hin v trong nhng iu kin cn phi xem xt khi
ngh nhng thut ng mi.
Tuy vy, trong nhng nm gn y, ngy cng c nhiu nh nghin cu m
rng phm tr nghin cu thut ng. H khng ch quan st thut ng trong mi
quan h vi khi nim m cn cp n cc bnh din khc ca thut ng. S pht
trin ny mt phn l do i hi ca vic x l thut ng trong vn bn. V d:
Sager (1990) [97] cp n ba bnh din l nhn thc, ngn ng, v giao tip.
Hoc, Daille (1996) v Jacquemin (2001) [91], [93] li quan st nhng bin th v
c php v hnh thi ca thut ng trong qu trnh x l thut ng t ng. Tsuji v
Kageura (1998) [100] cp ti cu trc t khi xem xt mi lin quan gia cc
thut ng ng ngha. Ngay c trong phm vi l thuyt thut ng truyn thng, bn
cht ca khi nim cng c a ra xem xt k lng. Zawada v Swanepoel
(1994) [101] v Temmerman (2000) [99] cho rng mt s hin tng thut ng c
th c miu t tt hn khi s dng cc cu trc linh hot v c nhiu nh hng,
nh thuyt in mu. H nhn mnh vo mi quan h linh hot gia khi nim v
thut ng cng nh s kh khn khi xc nh ng ranh gii ca mt khi nim.
Nhng hc gi ny xem xt thut ng di gc l mt ngn ng t nhin.
Nh vy, c nhiu quan nim khc nhau v bn cht ca khi nim c
biu th bi thut ng. Mt mt, cc nh nghin cu theo trng phi truyn thng,
trng phi Vienna nhn mnh bnh din danh php c tnh nhn to ca thut
ng, coi thut ng nh l nhng sng to c ch v c h thng phn nh bn cht
17
c h thng ca khi nim. Mt khc, mt s nh nghin cu li nhn mnh bnh

din ngn ng t nhin ca thut ng, p dng khung l thuyt khi nim mt cch
linh hot miu t cc hin tng thut ng.
Vit Nam, cc nghin cu xoay quanh vn ny vi mc ch nghin
cu l lun v thut ng lm c s cho vic xy dng thut ng v xy dng cc
h thng thut ng lm t in[76, 29]. Tuy vy, cho n nay, khi nim thut
ng dng nh cha hon ton thng nht do cc nh nghin cu ng trn cc gc
khc nhau xc nh khi nim thut ng. Cc nghin cu v thut ng Vit
Nam ch yu tham kho cc cch tip cn ca cc hc gi Lin X c. V d, cc
nghin cu ca [15], [25], [28], [33], [46] u tham kho cc nh nghin cu ca
Lin X c nh A.A. Reformatxky, N.P. Cudkin, E.M. Gankina Pheruc, G.O.
Vinokur, V.V. Vingrap, O.S. Akhmanova, V.P. anilenko, v.v Trn c s ,
cc nh nghin cu Vit Nam nh Nguyn Vn Tu, Hong Vn Hnh, i Xun
Ninh, Nguyn c Dn, Hu Chu, Nguyn c Tn, H Quang Nng v.v. c
gng lm r v p dng nhng khi nim a ra cc quan im ph hp vi
h thut ng ting Vit. Theo kho st ca chng ti, tu trung, nhng nghin cu
v thut ng chia thnh 2 xu hng nh ngha.
Th nht, nh ngha thut ng gn lin vi chc nng. V d, Vinokur
(1939) cho rng Thut ng - y khng phi l nhng t c bit, m ch l nhng
t c chc nng c bit v l chc nng gi tn [dn theo 15,13]. Tuy nhin,
Vingrap (1947) cho rng thut ng khng ch c chc nng gi tn m cn c
chc nng nh ngha. Nm trong xu hng nh ngha ny, Moiseeb A.I. cho rng
Chnh bin gii gia thut ng v phi thut ng khng nm gia cc loi t v
cm t khc nhau m nm trong ni b mi t v cm t nh danh Moiseeb
(1970) [dn theo 76,18]. Th hai, thut ng c nh ngha trong mi quan h vi
khi nim. Nm trong xu hng ny c cc tc gi Hu Chu, Hong Vn
Hnh, Reformatxki, Akhmanova, v.v.
Nh vy, mc d thut ng c nh ngha v quan st t nhng gc
khc nhau, tu trung c xem xt v miu t theo hai kha cnh: ni dung v
hnh thc. Ni dung theo nh Nguyn c Tn v cng s quan nim, chnh l
ci c biu hin[76,34]. Hnh thc theo cc tc gi ny chnh l ci biu
18
hin (76,33). Theo chng ti, v ni dung, thut ng biu th cho mt khi nim
trong mt lnh vc chuyn mn v v hnh thc, thut ng l mt n v t vng
gm mt hoc nhiu hn mt t. Rt nhiu nghin cu nh ngha thut ng kt
hp c hai gc - hnh thc v ni dung: Thut ng l mt t hay t hp t biu
th cho mt khi nim trong mt lnh vc chuyn mn nht nh, nh trong
[15],[16], [33]. Nguyn Thin Gip a ra quan nim kh ngn gn nhng nu
c y nhng c trng cn v ca thut ng. Chng ti tip thu nhng
kin ny khi nghin cu thut ng khoa hc hnh s ting Vit: Thut ng l b
phn t ng c bit ca ngn ng. N bao gm nhng t v cm t c nh, l
tn gi chnh xc ca cc loi khi nim v cc i tng thuc cc lnh vc
chuyn mn ca con ngi [17, 270].
1.2.3. Tiu chun ca thut ng
Trc ht, cn xc nh rng, c mt h thut ng khoa hc, khng n
gin ch l vic dch thut ng nc ngoi ra ting Vit nh nhiu ngi lm tng,
m y l vn ci bin sng to c s i chiu vi h thng thut ng nc
ngoi. V vy, chng ti cho rng, trc khi i vo xy dng mt h thut ng, cn
phi xc nh cc phng chm cn c ca thut ng. xc nh c mt thut
ng, chng ta cn a ra tiu ch c th. Vic xy dng h thng thut ng Vit
Nam vi vic xc nh cc tiu chun ca thut ng, c l c bt u t cng
trnh nghin cu ca Hong Xun Hn cng b nm 1940. ng c kt ba phng
thc xy dng thut ng m khi ng gi l iu kin ca mt danh t khoa
hc. Nhng phng thc y cho n nay, theo nh gi ca nhiu hc gi, vn
lun l nhng iu kin cn v khi xy dng h thng thut ng [15], [43].
l tnh khoa hc, tnh dn tc v tnh i chng. Sau ny, cc nh nghin cu khc
b sung thm cc tiu chun. V d, Lu Vn Lng cho rng, thut ng ting Vit
cn phi c: 1) tnh chnh xc; 2) tnh h thng; 3) tnh bn ng (ngn ng dn tc);
4) tnh ngn gn; 5) tnh d dng; v ng cho rng ba tiu chun u l ba tiu
chun c bn nht [43]. Hoc Hu Chu v Nguyn Thin Gip th cho rng
thut ng phi c tnh chnh xc, h thng v quc t [13], [16]. Cn cc nghin
cu gn y u cho rng thut ng cn phi c hai c im mang tnh bn th,
19
l, tnh khoa hc v tnh quc t, cn nhng c tnh khc ch l th yu

[15],[25],[76].
Trn c s h thng v phn tch quan nim ca cc tc gi i trc v tiu
chun ca thut ng, chng ti nhn thy: thut ng c tiu chun thuc v bn th,
l: tnh khoa hc (bao gm tnh chnh xc, h thng, ngn gn), tnh quc t;
thut ng c tiu chun khng thuc v bn th: tnh dn tc.
Sau y l nhng phn tch v tng tiu chun c th ca thut ng.
1.2.3.1. Tnh khoa hc
Tnh khoa hc ca thut ng bao gm tnh chnh xc, tnh h thng v tnh
ngn gn.
Tnh chnh xc
Tnh chnh xc c cc nh khoa hc c trong v ngoi nc, t trc n
nay, tha nhn l mt c tnh quan trng hng u ca thut ng. Mt thut ng
phi biu hin ng khi nim m khng gy nhm ln, khng hm hay mp m
v ngha. N phi phn nh c c trng c bn, ni dung, bn cht ca khi
nim m n biu hin. L Kh K cho rng l tng nht l thut ng phn nh
c c trng c bn, ni dung, bn cht ca khi nim [36, 33]. Cabre (1999)
gii thiu mt s tiu ch quc t xy dng thut ng ca ISO Standard R704.
Trong , tiu ch hng u trong danh sch cc c im cn c ca thut ng nh
sau: Ngha en ca mt thut ng phi phn nh c im ca khi nim m n
nh danh v thut ng cn phi chnh xc mc ti a m khng lm gim
ngha [89, 212]. Tuy vy, tc gi Nguyn c Tn v cng s cho rng khng
th i hi thut ng phi phn nh mt cch y tt c mi phng din, mi
kha cnh ca khi nim ngay hnh thi bn trong ca thut ng [76, 310].
phn nh c chnh xc khi nim, nhiu nh nghin cu cho rng, thut
ng cn c tnh mt ngha [12], [15], [33], [34]. a s cc nh nghin cu gii
thch tnh mt ngha th hin ch trong ni b mt chuyn ngnh khoa hc hay
mt lnh vc chuyn mn, mi khi nim ch nn biu hin bng mt thut ng.
Mt khc, Nguyn c Tn v cng s (2012) cho rng khi gia cc ngnh khoa
hc khc nhau m c nhng khi nim v c bn ging nhau th nn thng nht
dng chung mt thut ng [76, 310]. Mt trong nhng tiu ch quc t xy dng
20
thut ng m Cabre (1999) dn ra nh trn cp ti, lin quan ti iu ny:

Nhiu thut ng s khng trnh khi c nhiu hn mt ngha. Tuy vy, hc gi ny
cng nhn mnh, s a ngha ny ch gy nhm ln nu: a) cc ngha ng thi
ging nhau v b) nu hai thut ng thng xut hin trong cc vn bn ging nhau.
Trong trng hp , cn phi to ra cc thut ng khc nhau biu t cc ngha
khc nhau ca mt thut ng gy mp m v ngha (89, 212).
Tc gi Hu Chu th xt tnh mt ngha ca thut ng da trn hai bnh
din: ng ngha v hnh thc. V mt ng ngha, cng ging nh cc nh nghin
cu khc khi trao i v tnh mt ngha, Hu Chu cng cp n vic khi
nim cn c biu hin bng mt thut ng: Mt thut ng chnh xc l mt thut
ng khi ni, vit ra, ngi nghe, ngi c hiu mt v ch mt khi nim khoa hc
ng vi n m thi [12, 242243]. Theo ng, tnh chnh xc ca thut ng th
hin ch n vn gi nguyn ni dung khi nim y khi ng mt mnh hay trong
cc ng cnh khc nhau. Ni dung y ca thut ng ch thay i khi khi nim m
n i din cn c xc lp li. y cng l iu khc bit gia thut ng v t
thng thng. i vi lp t vng thng thng, ng cnh l yu t quan trng
xc nh ni dung ng ngha. Nhng i vi thut ng, ng cnh khng c vai tr
quyt nh ni dung ng ngha v ng ngha lun ch c mt ni dung khi nim d
ng trong vn cnh no.
V mt hnh thc, theo tc gi Hu Chu, tnh chnh xc ca thut ng
cn biu hin cu trc hnh thc ca chng. C th, cc hnh v to nn chng
phi ph hp ti mc ti a vi khi nim m chng biu th. N khng c cha
nhng hnh v tha c th gy hiu lm mc d i khi hnh v tha y c th lm
cho thut ng nghe c v t nhin hn, tc l c v ph hp vi cu to ca ngn
ng hn [sch dn]. Chng ti tho lun vn ny trong mc: tnh ngn gn.
Tnh h thng
Tnh h thng c coi l yu cu ca tnh khoa hc, v l mt phn thuc
tnh ca tnh khoa hc. Cc nh ngn ng hc u nht tr vi quan im cho rng
ngn ng l h thng tn hiu. Thut ng l mt b phn ca ngn ng th cng phi
c tnh h thng. Mi mt lnh vc chuyn mn u c mt h thng khi nim biu
hin bng cc thut ng. Ngc li, mi thut ng ch c gi tr khi n c xc
21
nh trong h thng khi nim ca lnh vc chuyn mn . V iu ny, Nguyn

Thin Gip cho rng nu tch thut ng ra khi h thng khi nim th ni dung ca
thut ng khng cn na [16, 312]. Cn theo Reformatxki, ng a ra khi nim
trng thut ng v cho rng mi thut ng phi nm trong phm vi ca trng
thut ng v phi qui nh ci trng y mt cch chnh xc [62, 4951]. Nh vy,
cc tc gi trn u cho rng thut ng cn nm trong mt h thng v chnh h
thng qui nh gi tr ni dung ca thut ng.
Ngoi ra, mt s nh nghin cu cn cp n hnh thc tnh h thng ca
thut ng. Theo Hu Chu, hnh thc ca cc thut ng khoa hc ca mt ngn
ng cn phn nh c v tr, quan h ca n trong h thng qua hnh thc biu t
[12, 246]. Cn Lu Vn Lng cho rng hnh thc biu t tnh h thng ca thut
ng l thng qua h thng k hiu [44, 56].
Tnh ngn gn
Tnh ngn gn c lin quan cht ch vi tnh chnh xc v tnh h thng.
Thm ch, nh ni trn, tc gi Hu Chu cho rng y chnh l hnh thc
ca tnh chnh xc.
Tnh ngn gn th hin hnh thc kt cu ca thut ng. C th l hnh
thc ca thut ng phi ngn gn, cht ch. Cc yu t cu thnh va th hin
chnh xc khi nim ch khng d tha.
Ni v tnh ngn gn ca thut ng, Belakhov ch ra rng tnh ngn gn
ca thut ng cn c hiu l, trong thnh phn cu to thut ng, ch cn cha
mt s lng c trng ti thiu cn thit, nhng vn ng nht ho v khu
bit ho cc khi nim c phn nh bng thut ng [4, 221].
Nhiu nh nghin cu cn a ra khi nim di ti u ca thut ng gn
vi b ti u cc yu t thut ng. V d, Superanskaja cho rng chnh iu ny cho
php tp hp cc cu trc hnh thc v cu trc ni dung ca thut ng [64, 17].
Nh vy, di ti u ca thut ng c trnh by theo cng thc: n+1, , n l
s lng cc tiu ch khu bit ca khi nim chuyn ngnh tng ng do thut ng
phn nh. [48, 21]. Tuy vy, tnh di ti a ca thut ng cng cn phi tnh
n iu kin thc cu to nn thut ng, khi m kh nng biu t khi nim
ch yu bng yu t thut ng [15, 21]. V d: pht l mt khi nim c di
22
thut ng ngn, bao gm mt m tit. T khi nim ny phi sinh ra cc thut ng

khc nh pht nng; pht ngui. Nhng cng c thut ng di hn nh k
thut chp nh v c thut ng phi sinh l k thut chp nh mu; k thut
chp nh en trng hay k thut chp nh trong in nh [sch trn, 21]. Th
nhng theo tiu ch quc t ca ISO Standard R704 m Cabre (1999) a ra th s
hnh thnh cc thut ng phc m trong yu t c bin i khng ph hp vi
loi khi nim m thut ng phc biu t nh l mt tng th th cn phi
trnh [89, 212]. iu ngha l, nu t phi sinh m cha nhng yu t khng
phn nh c khi nim m n biu t nh l mt tng th th khng c coi l
thut ng. N s lm cu trc thut ng lng lo v mt i tnh ngn gn.
1.2.3.2. Tnh quc t
Cc nh ngn ng u cho rng tnh quc t l mt c im quan trng ca
thut ng bi v thut ng biu t khi nim khoa hc, m khoa hc l vn kin
thc chung ca nhn loi. Do vy, thut ng phi biu t c khi nim theo cch
m gii chuyn mn ca cc quc gia u c th hiu c. chnh l tnh quc
t ca thut ng.
Nguyn Thin Gip cho rng: thut ng l b phn t vng c bit biu
hin nhng khi nim khoa hc chung cho nhng ngi ni cc th ting khc
nhau. V vy, s thng nht thut ng gia cc ngn ng l b ch v cn thit.
Chnh iu ny to nn tnh quc t ca thut ng. [17, 274]. S thng nht v
hnh thc cu to ny th hin trc ht trong phm vi khu vc. V d, thut ng
trong ngn ng n u, do nh hng ca nn vn ho Hy La, thut ng thng c
chung c im ca ting La Tinh v Hy Lp. Thut ng cc dn tc vng Trung
ng c nh hng t vn ho Rp nn thng c chung c im ca ngn ng
Rp [17, 275]. Nh vy, Nguyn Thin Gip trao i v s cn thit thut ng
phi c tnh quc t trc ht trn phng din hnh thc ca v ngn ng. Trong
cc ngn ng khc nhau, nhng t nh A xt, Ni t, xy, gen, v.v c hnh thc
ng m thng nht rt ln. ng nhin tnh thng nht ny ch l tng i.
Khng c thut ng no thng nht c trong tt c cc ngn ng. Hn na, mc
thng nht ca cc thut ng l khc nhau do lch s hnh thnh cc khu vc vn
ho khc nhau v c c trng ca mi ngnh khoa hc khc nhau. Nguyn c
Tn, khi bn v tnh quc t ca thut ng, khng ch ch ti tnh thng nht v
23
hnh thc ca thut ng, m cn ch n s thng nht v ni dung ca thut ng.

S thng nht v mt ni dung ca thut ng th hin ch: cc dn tc khc nhau
vi cc ngn ng khc nhau u cng chn mt c trng no cho cng mt
khi nim khoa hc lm c s nh danh cho vic t thut ng. Do , cc khi
nim chuyn mn, d c th hin bng cc ngn ng khc nhau, nhng nhng
ngi hot ng trong cng mt lnh vc chuyn mn cc nc khc nhau, vn c
th hiu ni hm cc khi nim ny ging nhau [76, 57].
1.2.3.3. Tnh dn tc
Khoa hc l ti sn chung ca ton th nhn loi, l ti sn qu gi m con
ngi to ra trong qu trnh lao ng, sn xut. Tuy nhin, vic xy dng thut
ng khoa hc mi quc gia li c nhng c im ring v mt ngn ng. V vy,
khi xy dng thut ng khoa hc chng ta cn phi ch ti tnh dn tc.
Trong qu trnh xy dng thut ng khoa hc, mi dn tc u c gng tn
dng ti a vn t ca dn tc mnh din t cc khi nim khoa hc. Vic lm
ny khng nhng gip cho thut ng n c vi nhn dn m cn nhm gi gn
v pht trin s trong sng ca ting Vit. Bn v vn ny, Lu Vn Lng cho
rng: Thut ng, d l thuc lnh vc khoa hc, chuyn mn no, cng nht thit l
mt b phn ca t ng dn tc. Do thut ng phi c tnh cht dn tc v phi
mang mu sc ngn ng dn tc[43, 58].
Tnh dn tc ca thut ng, theo cc nh nghin cu Vit Nam, th hin
hnh thc ca thut ng, biu hin t vng, ng m, ng php [15], [33], [46].
Quan im ny cng c chia s trong cc nguyn tc cu to thut ng ca ISO
Standard R704: Hnh thc ng m v ch vit ca thut ng cn phi ph hp vi
ngn ng m n l mt b phn ca ngn ng [89, 212]. Theo cc nh nghin
cu ca Vit Nam, tnh dn tc biu hin c th nh sau:
- V mt t vng: cc yu t cu to nn thut ng nn l t thun Vit hoc
c Vit ho.
- V mt ng m, ch vit: cch pht m v ch vit phi ph hp vi c
im ting ni v ch vit ca ting Vit.
- V mt ng php: cch sp xp trt t cc yu t trong thut ng phi theo
c php ting Vit.
24
1.3. PHN BIT THUT NG V MT S N V PHI THUT NG C

LIN QUAN
1.3.1. Phn bit thut ng v danh php
Khi nh ngha thut ng, cc nh ngn ng hc ch phn bit thut ng
vi danh php. Reformatxki (1978) ch ra s khc bit gia danh php v thut ng
nh sau: H thut ng trc ht c mi lin h vi khi nim ca mt mn khoa
hc no , cn danh php ch l nhn hiu ho i tng ca khoa hc thi. V
vy, danh php c th l th lin tc ca cc ch ci (vitamin A, vitamin B ...), hay
l th lin tc ca cc con s (MAX-5, MAX-8) v ca mi th c tnh c l, tu
tin khc. Danh php khng tng quan trc tip vi cc khi nim khoa hc. V
vy, danh php khng tiu biu cho h khi nim ca khoa hc [62, 145146].
Nguyn Thin Gip cng phn bit hai khi nim ny rt r rng. ng cho
rng: H thut ng trc ht gn lin vi h thng khi nim ca mt khoa hc
nht nh. Cn danh php l ton b nhng tn gi c dng trong mt ngnh
chuyn mn no , n khng gn trc tip vi cc khi nim ca khoa hc ny m
ch gi tn cc s vt trong khoa hc m thi [17, 270].
Nh vy, danh php ch gi tn mt s vt hin tng c tnh v on,
c l, ch danh php khng c quan h trc tip vi khi nim khoa hc nh
thut ng [15, 16]. i vi thut ng, c trng quan trng l khi nim, cn i
vi danh php, mc d c gn vi khi nim, nhng c trng quan trng ca n l
i tng v hng ti s vt c th nhiu hn. Thut ng c chc nng nh ngha,
cn danh php c chc nng gi tn [18, 270]. V d, trong lnh vc hnh s, chng
ta c th thy thut ng v danh php xut hin trong v d sau: v n hnh s l
thut ng, nhng tn c th ca v n li l danh php v d: v n Nm Cam li
l danh php; tng t, tri tm giam l thut ng, nhng tri tm giam H
Ni li l danh php.
Tuy khc bit, chng khng tch bit khi nhau, m cng c im ging
nhau, hoc c mi lin quan vi nhau. Superanskaja cho rng gia thut ng v
danh php khng c ranh gii tuyt i. Hai lp t vng ny c lin quan v khi
nm trong h thng t vng khc, danh php c th tr thnh thut ng [63, 81].
H Quang Nng cng c quan im tng t khi cho rng gia thut ng v danh
25
php cng c im ging nhau l tnh c lp ca danh php v ca thut ng

khi ng cnh v tnh cht trung ha v tu t ca chng, tnh mc ch r rng trong
s dng, tnh bn vng v kh nng ti hin trong li ni [dn theo 15, 17].
1.3.2. Phn bit thut ng vi t ngh nghip
Nguyn Nh v cc cng s cho rng t ngh nghip l cc t, ng c
trng cho ngn ng ca mt nhm ngi thuc cng mt ngnh ngh hoc cng
mt lnh vc no [83, 389].
Theo Nguyn Vn Khang t ng ngh nghip l nhng t ng c tnh
chuyn mn cao m ch c nhng ngi lm ngh mi c th hiu c. [38,118].
Thut ng v t ngh nghip c mt s im ging nhau nh chng u
c s dng trong mt phm vi hp. Thut ng thuc ngnh khoa hc nn thut
ng din t cc khi nim chuyn mn m ch cc nh khoa hc cng chuyn mn
mi hiu c. Cn t ngh nghip th ch nhng ngi cng mt ngnh ngh
mi hiu c. im ging nhau na l c t ngh nghip v thut ng u c th
tr thnh t vng ton dn v lm giu thm vn t vng chung ca dn tc. T
ngh nghip d dng tr thnh t vng ton dn khi nhng khi nim ring ca
ngh no tr thnh ph bin rng ri trong ton x hi [17, 269]. Cc thut ng
cng c th tr thnh t vng ton dn khi trnh khoa hc v kin thc ca qun
chng nhn dn c nng ln.
Tuy nhin, thut ng v t ngh nghip cng c nhng s khc bit. c
im ca thut ng l tnh n ngha, khng c t ng ngha v khng c sc thi
tnh cm. T ngh nghip c tnh gi cm, gi hnh, c nhiu sc thi vui a. V
d: dng t ph o thay cho t th mc; t ngi g u tr thay cho t thy gio.
Ngoi nhng im tng ng v khc bit trn, gia thut ng v t ngh
nghip cn din ra s xm nhp, chuyn ha ln nhau. T ngh nghip trong qu
trnh tn ti v pht trin c th chuyn ha thnh thut ng khi cc ngnh ngh
c cng nghip ha v tr thnh ngnh khoa hc. Mt thut ng c th tr thnh
t ngh nghip khi cc thut ng y ch cc i tng, s vt c th.
26
1.4. KHOA HC HNH S V THUT NG KHOA HC HNH S

TING VIT
1.4.1. Vi nt v lch s pht trin ca khoa hc hnh s trn th gii
Khoa hc hnh s, c th ni, c hnh thnh t cch y rt lu, t
nhng nm 700 khi ngi Trung Quc dng du vn tay xc nh danh tnh ca
cc ti liu. Tuy nhin, theo Nguyn Xun Ym v cng s trong Khoa hc hnh
s Vit Nam [84, 319 - 321], c coi l mt ngnh khoa hc thc th th khoa
hc hnh s th gii c lch s hn 100 nm. M, Anh thut ng Khoa hc hnh
s c thay i bng cc thut ng nh Investigation Science (Khoa hc iu tra)
hoc Forensic Science (Khoa hc php y).
T khi bt u hnh thnh cho ti nhng nm 1800 c mt s thnh tu
c ghi nhn. Nm 1248, cun sch Hsi DuanYu (washing away of wrong. Tm
dch l: gii oan) do ngi Trung Quc xut bn ni v s khc nhau gia cht ui
v cht do nght th. l ng dng kin thc y hc u tin c ghi nhn
pht hin ti phm. Nm 1609 chuyn lun u tin v gim nh ti liu mang tnh
h thng c xut bn ti Php. Nm 1784, mt trong nhng ng dng ca s
trng khp c hc (physical matching) chng minh mt ngi Anh phm ti git
ngi da vo mu giy bo rch lt nng sng trng khp vi mu giy thu c
trong ti ngi ny.
Nhng nm 1800 nh du mc pht trin vt bc ca khoa hc php y vi
vic s dng qu trnh phn tch ti liu hi cung, s hnh thnh cc xt nghim i
vi vt mu thu thp ti hin trng, so snh n o bt ti phm git ngi,
bt u s dng c cht hc trong iu tra, bt u s dng thut nhip nh xc
nh ti phm, chng c v xc nh hin trng v.v Sau , c th k n mt
s nghin cu ni ting nh: nghin cu mang tnh khi u trong ngnh nhn trc
hc gn vi cng lao ca nh nhn chng hc ngi Php Alphonse Bertillon
(1879); nghin cu v du vt ng vn vi ngi xng l bc s Henry Phone
(1880), nghin cu t dng ca Guerin (1880), n o do Henry Goddard tm ra
(1835), c cht hc vi ng t l Valetine Roger (1806) [84]. Nm 1888, khoa hc
27
php y th hin vai tr quan trng khi cc bc s c cho php khm nghim
mu vt thng trn ngi cc nn nhn trong v Jack the ripper ti Anh.
Vo nhng nm 1900, cc chuyn gia php y hnh s l nhng ngi t hc.
H khng c o to qua trng lp hay c theo cc kho hc bi bn.
Chng trnh dy v ngnh khoa hc ny bt u c t nm 1902 do mt gio s
ngi Thu S R. A. Reiss ti i hc Lausanne, Thy S xy dng. y l mt
trong nhng bc u tin nh du vic hnh thnh khoa hc php y nh mt
ngnh khoa hc ring bit [90]. Cho ti tn nm 1930, cc trng i hc trn th
gii mi bt u xy dng cc kho hc o to cp bng v ti phm hc v khoa
hc cnh st (criminalistics and police science). Vo nm 1950, i hc California
ti Berkeley thnh lp cc khoa u tin v ti phm hc
(criminology/criminalistics), v Hc vin khoa hc php y ca M c thnh
lp ti Chicago. giai on ny, hu nh mi nm u ghi nhn tin b ni bt
trong ngnh khoa hc ny. l vic s dng knh hin vi so snh so snh n
bt u ph bin vo nhng nm 1920; pht trin k thut hp th - c ch phn
loi nhm mu ABO nm 1931; sng ch knh hin vi tng phn giao thoa u
tin vo nm 1935 bi nh vt l ngi H Lan Frits Zernike (ng nhn c
gii thng Nobel nm 1953 v sng ch ny); s pht trin ca thuc th luminol
xt nghim gi nh cho mu; nghin cu xc nh ging ni (voiceprint).
Pht minh my kim tra nng cn kim tra tnh to; s dng cc k
thut ly mu khong trng nung nng thu thp chng c t ph; pht trin my
qut hin vi in t qut vi cng ngh tn sc X quang; xc nh tnh cht a hnh
ca cc t bo hng cu; ban hnh lut lin bang v chng c (1975); nh gi sc
ph kh v khi ph k cho mc ch php y; pht trin cc k thut phn ng chui
polymerase (PCR) cho cc ng dng lm sng v php y. Giai on nhng nm 1980
kt thc thi k pht trin ny vi nhng ng dng u tin ca ADN: s dng ADN
iu tra ti phm v gii ti cho mt nghi can v ti vo nm 1986, v trong nm
1987, h s ADN c bit n trong mt v n hnh s ti M m trong vic
chp nhn ADN ko theo vic ny sinh cc vn v vic cp giy chng nhn, cng
nhn, tiu chun ha v kim sot cht lng cho c hai phng th nghim ADN v
cng ng php y ni chung. Trong nm 1994, vic ban hnh lut lu gi ngn hng
ADN bt u c hiu lc. n cui thp k ny, nhiu tin b ng k c thc
28
hin trong vic s dng ADN phn tch phc v cho vic nghin cu trng hp
trong h thng phng th nghim ca Cnh st Lin bang M.
Sang th k 21, khoa hc php y c cng nhn l mt thnh phn quan
trng trong vic thc thi php lut v khm ph ti phm. Bo v hin trng v n
khi b ph hng, thu thp v phn tch chng c tr thnh mt trong nhng
thnh phn quan trng nht trong ph n. Chnh v vy, nhng tin b trong cng
ngh ang c p dng trong khoa hc php y, mt lnh vc m nng lc k thut
ch c th t c bng s tng hp ca rt nhiu yu t, bao gm o to, kinh
nghim, gim st, gio dc thng xuyn, trnh v s am hiu v cc phng
php khoa hc, cc qui nh v trn c s mt nn tng ca o c ngh nghip
nghim ngt.
Giai on hin nay, kinh t x hi v khoa hc cng ngh khng ngng bin
i nh hng trc tip n s pht trin ca Khoa hc hnh s. Mi mt giai
on pht trin ca x hi u gn vi s thay i v c bn trong cu trc ti
phm [84, 319]. Khi khoa hc k thut pht trin mc cao th mc nguy
him ca ti phm, c bit l nhng th on gy n v che giu ti phm cng tr
nn ngy cng tinh vi. V l , cc nc trn th gii lun quan tm v u t thch
ng ti vic nghin cu khoa hc hnh s gii quyt nhng din bin pht trin
mi ca ti phm.
Nhng tin b trong khoa hc v cng ngh - trong lnh vc nh cng ngh
thng tin, di truyn hc, phn tch ha hc v hnh nh - cung cp cc phng
php mi ngn nga v bt ti phm theo cch m mt thp k trc xem l
iu khng tng. S pht trin trong xt nghim ADN v cng ngh gim st
CCTV, kt hp vi c s d liu quc gia v phn mm thng minh ch l hai v d
v s pht trin vt bc v khoa hc k thut ang c s dng ngy cng ph
bin xc nh nhng nghi can. Phng php phn tch thu nh c th pht hin
lng thuc, cht c, cht n rt nh v cc vt liu c th c s dng thc
hin hnh vi phm ti.
Hans Gusta Adolf Gross (1847 -1915), chuyn gia ti phm hc ngi o,
c coi l cha ca Khoa hc hnh s cc nc t bn. Cun sch handbook
for Coroners, police officials, military policemen (Sch ch dn dnh cho iu tra
29
vin, cnh st v qun cnh) c pht hnh vo nm 1893. Cun sch ny nh

du s ra i ca chuyn ngnh ti phm hc. C th tm thy nhng tri thc v
nhip nh, khoa hc n o hc, y hc php l trong cun sch ny. Cun sch
trn ca Gross Hanz c nh hng ln n s pht trin ca Khoa hc hnh s
nhiu nc trn th gii, c bit Cng ha lin bang c v o. ng cn l
mt trong nhng ngi sng lp ra ngnh Tm l hc ti phm. Cun sch criminal
psychology (Tm l hc ti phm) c vit nm1898 ca ng l cng trnh u tin
v lnh vc ny.
Theo nh lut hc t sn ni ting Gerd Friedrich, Khoa hc hnh s l hc
thuyt v cuc u tranh v phng nga ti phm ca cc c quan cng t v iu
tra ti phm. Sau ng xc nh Chin thut hnh s l hc thuyt v nhng hot
ng c mc ch phng tin k thut, tm l, kinh t trong hot ng iu tra v
phng nga ti phm. Cn k thut hnh s l hc thuyt v nhng phng tin,
bin php v th thut s dng nhng phng tin trong hot ng iu tra v
phng nga ti phm [dn theo 84, 321].
Khi ni n ng gp ca cc nh khoa hc hnh s ni ting trn th gii,
khng th khng nhc ti Paul. L Kirk, nh khoa hc hnh s ni ting ca M. ng
vit nhiu cun sch, trong c cun crime investigation (iu tra hnh s),
c xut bn vo nm 1953. Cc tri thc nh nhn dng, thu thp chng c, bo
qun chng c, tri thc v nghin cu vn tay, nhip nh hnh s... c trnh by
mt cch khoa hc trong cun sch ny. Theo Nguyn Xun Ym v cc cng s
trong Khoa hc hnh s Vit Nam[84, 322], Paul. L Kirk l mt trong nhng
nh khoa hc hnh s u tin cc nc t bn ch ngha pht hin ra s thiu
hon ton v c s l lun ca khoa hc hnh s v s cn thit phi xy dng
nhng nguyn tc c bn ca Khoa hc hnh s. ng vit bi bo v truy nguyn
hnh s vo nm 1963. Bi bo ca ng miu t chnh xc nhiu yu t ca hc
thuyt truy nguyn hnh s.
Nhng cng trnh nghin cu ca Paul. L Kirk cng vi kh nng p dng vo
thc tin hot ng iu tra v phng nga ti phm s dng cng ngh cao, nhng
thnh tu ca khoa hc iu khin, ton hc thc y nhng nh khoa hc hnh s
cc nc trn th gii quan tm n vic xy dng c s l lun ca Khoa hc hnh s.
30
Khoa hc hnh s hin i cc nc hin nay thng bao gm cc b phn

cu thnh: nhng hc thuyt v ti phm, nhng phng tin, phng php, bin
php thu thp ti liu, chng c v nhng hnh thc bin php t chc cuc u
tranh chng ti phm trong phm vi tng quc gia v quc t [84].
Hin nay phn ln nhng nh khoa hc hnh s trn th gii u cho rng
Khoa hc hnh s l khoa hc trong h thng cc khoa hc php l, c s phi hp
ca cc lnh vc khoa hc t nhin v cng ngh.
Theo cc nh khoa hc hnh s Vit Nam [84, 323-325], trn th gii ang
tn ti 3 trng phi Khoa hc hnh s:
Trng phi th nht gm cc nh Khoa hc hnh s Php, Ty Ban Nha,
Hoa kcc nh Khoa hc hnh s theo trng phi ny quan nim, Khoa hc hnh
s ch yu gm 2 b phn: Gim nh hnh s v Phng php iu tra ti phm.
Trng phi ny cho rng Khoa hc hnh s thc cht l cch thc t chc iu tra
ti phm v gim nh hnh s. Cc cng trnh c xut bn trong nhng nhng
nm gn y l foundations of criminal science ca Glenn D. Walters, xut bn nm
1992; criminal Investigation: The Art and the Science ca Michael D. Lyman, xut
bn nm 2010; Handbook of criminal investigation, xut bn nm 2007, do Tim
Newburn v ng s bin tp; death investigation: a guide for the scene
investigation do Janet Reno lm ch bin, xut bn nm 1999; forensic chemistry
ca David E. Newton, xut bn nm 2007; introduction of forensic science ca
William G. Eckert, xut bn nm 1997; techniques of crime scene investigation ca
Barry A. J. Fisher, xut bn nm 2004.
Trng phi th hai gm cc nh Khoa hc hnh s X vit v cc nc x
hi ch ngha trc y. Cc nh khoa hc hnh s theo trng phi ny quan nim,
Khoa hc hnh s v bn cht l Khoa hc iu tra ti phm v bao gm 4 b phn
cu thnh: L lun chung v khoa hc hnh s, phng php hnh s (phng php
iu tra ti phm), k thut hnh s, chin thut hnh s (chin thut iu tra ti
phm). i biu tiu biu ca trng phi ny l GS. TS R. S Belkin. ng l ch bin
ca b sch 2 tp Khoa hc hnh s. Tp 1: Nhng vn l lun chung ca Khoa
hc hnh s; Tp 2: Khoa hc hnh s chuyn ngnh.
Trng phi th ba l cc nh khoa hc hnh s c. Cc nh khoa hc hnh
31
s theo trng phi ny quan nim Khoa hc hnh s thc cht l khoa hc iu tra
ti phm v bao gm 5 b phn cu thnh: L lun chung v khoa hc hnh s, k
thut hnh s, chin thut hnh s, phng php hnh s, tm l hnh s. 5 b sch
c xut bn Cng ha dn ch c t nm 1977 n nm 1982 do GS. TS
E. Slelzer ch bin gm: Tp 1: l lun v phng php lun Khoa hc hnh s; Tp
2: k thut hnh s; Tp 3: chin thut hnh s; Tp 4: phng php hnh s vTp
5: tm l hnh s.
Quan im ca trng phi c v Khoa hc hnh s l quan im ton din
nht, bao gm ton b cc tri thc khoa hc cng ngh c ng dng vo iu
tra, khm ph ti phm. Do , quan im ny c nhiu nh khoa hc hnh s
trn th gii ng tnh, ng h, k c cc nh khoa hc lm vic ti INTERPOL v
EUROPOL.
Nh vy, v c bn, Khoa hc hnh s th gii c cu trc v nhng ni
dung c bn sau y [84,325]:
L lun chung v khoa hc hnh s bao gm khi nim v i tng ca
Khoa hc hnh s, c s phng php lun ca Khoa hc hnh s, h thng nhng
hc thuyt nh hc thuyt v ng nht (hoc truy nguyn hnh s), hc thuyt v
Ti phm hc v nguyn nhn ca tnh trng phm ti
K thut hnh s l phn ln nht bao hm nhng lun im c bn ca qu
trnh pht hin, m t nhng du vt v nhng vt chng khc, nghin cu, nh gi v
s dng chng c trong qu trnh t tng hnh s. K thut hnh s bao gm hai lnh
vc chnh: k thut hnh s truyn thng (bao gm cc lnh vc vn tay hc; n o
hc; gim nh ti liu, gim nh tin gi, tng th hnh s) v k thut hnh s hin
i (bao gm cc lnh vc mi nh ha hnh s; vt l hnh s; gim nh t hnh s;
c cht hc hnh s; gim nh ADN, sinh vt hnh s, gim nh ma ty; gim nh
m thanh, gim nh v khm nghim tai nn my bay).
Chin thut hnh s bao gm cc bin php tin hnh iu tra ti phm nh
tip nhn v x l tin bo t gic ti phm, bt, khm xt, hi cung, ly li khai
ngi lm chng, ngi b hi, thc nghim iu tra, khm nghim hin trng,
trng cu gim nh, dn ti phm, tng tr t php hnh s, chuyn giao quc
t ngi b kt n pht t
Phng php hnh s bao gm cc phng php iu tra nhng ti phm c
32
th nh iu tra ti phm c gy thng tch, iu tra ti phm tham , iu tra ti

phm ma ty, iu tra ti phm khng b, iu tra ti phm xm hi tr em
Tm l hnh s bao gm hai lnh vc: Tm l hc ti phm v Tm l hc
ngi cn b iu tra. y cn b iu tra c hiu theo ngha rng bao gm c
cn b trinh st, cn b gim nh v nhng ngi tham gia t tng hnh s.
1.4.2. Vi nt v lch s pht trin ca khoa hc hnh s Vit Nam
Theo cc tc gi ca cun sch: Khoa hc hnh s Vit Nam Khoa hc
hnh s Vit Nam c hnh thnh v pht trin da vo hai ngun chnh. Ngun
th nht: tng kt, tch ly nhng ti liu, kinh nghim xy dng l lun. Ngun
th hai: khai thc, s dng c chn lc nhng thnh tu ca khoa hc hnh s ca
cc nc khc xy dng khoa hc hnh s ca Vit Nam.
C th ni, khoa hc hnh s Vit Nam bt u hnh thnh t sau Cch mng
thng Tm, khi lc lng Cng an cch mng c thnh lp trong phm vi ton quc.
Nhng c quan ny u c nhng b phn lm cng vic c lin quan n h s cn
cc. Kinh nghim tch ly c t cng tc ny, cng nh cc nhu cu i hi pht
sinh trong qu trnh lm vic l nn tng u tin hnh thnh mt ngnh khoa hc mi.
Nhng cun sch u tin vit v k thut khoa hc hnh s l Khoa du vt (Tp 1)
v T dng ngi (Tp 2) c xut bn vo nm 1948. Sau , c cc cng trnh
xut bn tip theo l Khoa t nhn dng ph thng, Khoa im ch. Nhng cun
sch ny, c th ni, l nhng cng trnh khoa hc u tin cung cp cho lc lng
cng an nhng kin thc, k thut, phng php khoa hc thc hin cng tc phng
chng ti phm t hiu qu cao hn v nh du s hnh thnh ca ngnh khoa hc
hnh s Vit Nam.
Vo cui nhng nm 1960 n nm 1975, cng tc nghin cu khoa hc
hnh s c nhng bc pht trin mi, nhng gio trnh mi v qui nh iu tra
mt s ti phm c th, gio trnh v cng tc chp php c xut bn v a
vo ging dy trong cc trng Cng an. y chnh l nhng tri thc u tin v
chin thut hnh s v phng php hnh s. Sau khi min Nam c gii phng,
cun sch S tay cng tc chp php c xut bn vo nm 1976. Cun sch
ny cha ng nhiu th thut, chin thut, nhng ch dn chin thut thuc chin
33
thut hnh s ca khoa hc hnh s. Vo nhng nm 1980, nhiu gio trnh v k

thut hnh s nh nghin cu c im nhn dng, nhip nh hnh s, nghin cu
ng vn c bin son v xut bn. y l mt bc pht trin rt c bn
ca khoa hc hnh s nc ta.
Trong nhng nm tip theo, nhiu lun n thc s v tin s, ti khoa hc
thuc khoa hc lut chuyn ngnh khoa hc hnh s c bo v thnh cng ti
Trng i hc Cnh st nhn dn. Nhng lun n, ti ny b sung thm v
nhng lun im chung ca khoa hc hnh s, chin thut iu tra, phng php iu
tra nhng ti phm c th
Cc nh khoa hc hnh s Vit Nam [84, 122-123] nghin cu cc trng
phi ca khoa hc hnh s th gii v da vo thc tin ca khoa hc hnh s Vit
Nam i n kt lun rng khoa hc hnh s c cu to t 5 b phn sau:
- Hc thuyt chung ca khoa hc hnh s
- K thut hnh s
- Chin thut hnh s
- Phng php hnh s
- Tm l hc hnh s.
Phn th nht bao gm nhng kt qu nhn thc v i tng ca khoa hc
hnh s c phn nh y , cn bn b phn cn li l kt qu s dng nhng
nhn thc . Chnh h thng ny phn nh y nht i tng ca khoa hc
hnh s.
H thng khoa hc hnh s trn chng minh, khoa hc hnh s l mt khoa
hc thng nht v bn cht v chc nng x hi. Bn cht v chc nng x hi ca
tng b phn trong h thng khoa hc hnh s xc nh ln nhau bi nhng bn cht
v chc nng ca h thng ni chung. Tt c nhng yu t ca h thng c mi quan
h hu c vi nhau khng th tn ti tch ri h thng. S thay i ca mt b phn,
yu t dn n s thay i ni dung ca nhng b phn v yu t khc v cui cng
dn n thay i ton b h thng khoa hc ni chung. Trong qu trnh , c th
nhn thy s y , ton din ca h thng khoa hc hnh s v s ph hp ca h
thng vi trnh pht trin ca khoa hc hnh s trong giai on hin nay.
1.4.3. Khi nim thut ng khoa hc hnh s ting Vit
34
Khoa hc hnh s c hn 100 nm pht trin. H thng thut ng khoa

hc hnh s ting Vit ra i cng vi s ra i ca Khoa hc hnh s. xc nh
ni hm khi nim thut ng khoa hc hnh s ting Vit, cn phi da trn cc ni
dung c bn ca ngnh khoa hc ny. Nh c cp phn trc, khoa hc
hnh s ting Vit gm 5 b phn cu thnh. Do thut ng ca khoa hc hnh s
ting Vit bao gm nhng thut ng ca 5 b phn cu thnh trn. l: Thut ng
ca L lun chung ca khoa hc hnh s, ca K thut hnh s, ca Chin thut hnh
s, ca Phng php hnh s v ca Tm l hc hnh s.
Da trn c s l thuyt v thut ng v ni dung c bn ca Khoa hc hnh
s, chng ti quan nim rng thut ng khoa hc hnh s ting Vit l t ng biu
th cc khi nim, cc s vt, hin tng thuc h thng tri thc v cc qu trnh,
quy lut, phng php pht hin, iu tra, khm ph, xc lp chng c, phc v
cng tc iu tra, truy t v xt x ti phm.
TIU KT
Chng ny, lun n nu nhng nt khi qut nht v tnh hnh nghin cu
thut ng. Lun n cng trnh by nhng nt khi qut v thut ng, c im ca
thut ng v phn bit thut ng vi t vng ph thng. Cc cch tip cn khc nhau
khi nghin cu thut ng cng c cp chng ny. Nhng ni dung c bn v
thut ng nh khi nim v thut ng, nhng c im ca thut ng, thut ng v mt
s khi nim lin quan nh danh php v t ngh nghip cng c phn tch trong
chng ny.Trn c s phn tch cc quan im khc nhau v thut ng ca cc nh
ngn ng hc trong v ngoi nc, lun n tip thu nh ngha v thut ng ca
Nguyn Thin Gip Thut ng l b phn t ng c bit ca ngn ng. N bao gm
nhng t v cm t c nh, l tn gi chnh xc ca cc loi khi nim v cc i
tng thuc cc lnh vc chuyn mn ca con ngi.
Nhng nt khi qut v s pht trin ca khoa hc hnh s th gii v Vit
Nam, nhng nghin cu v thut ng khoa hc hnh s ting Vit cng c cp
chng ny. T c s l lun v thut ng v nhng ni dung chnh ca khoa hc
hnh s ting Vit chng ti quan nim rng thut ng khoa hc hnh s ting Vit
l t ng biu th cc khi nim, cc s vt, hin tng thuc h thng tri thc
v cc qu trnh, quy lut, phng php pht hin, iu tra, khm ph, xc lp
35
chng c, phc v cng tc iu tra, truy t v xt x ti phm.

36
Chng 2
C IM CU TO
CA H THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT
Trong chng ny chng ti nghin cu cc con ng hnh thnh thut ng

khoa hc hnh s ting Vit v c im cu to ca h thut ng khoa hc ny.
2.1. NHN DIN THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT
miu t c im cu to ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit, vic
xc nh t no l thut ng khoa hc hnh s l rt cn thit. Cc thut ng khoa
hc hnh s ting Vit c nhn din theo nhng tiu ch sau y:
V mt cu to, mi thut ng u c cu trc ni ti ca n, th hin bng
cc yu t to nn thut ng v cc yu t ny phi c quan h vi nhau, mi yu t
phi ng mt vai tr nht nh trong vic to nn tnh chnh th ca thut ng.
V mt ngha, thut ng biu th mt khi nim khoa hc c th, hon
chnh trong lnh vc khoa hc hnh s v cc yu t trong thut ng mang mt hoc
mt s c trng ca khi nim do thut ng y biu th.
2.2. CC CON NG HNH THNH THUT NG KHOA HC HNH
S TING VIT
Khi nghin cu v cc con ng hnh thnh thut ng khoa hc cc nh
khoa hc trn th gii v Vit Nam tng kt thnh cc phng thc sau.
Theo Sager (1990) [97, 71], c ba phng thc to ra thut ng mi trong
ting Anh: 1) S dng cc thut ng hin c trong ngn ng chung. 2) To thut
ng mi da trn ngun thut ng hin c bng cc phng thc ph gia, ghp,
chuyn t loi v vit tt. 3) To ra thut ng mi cho ngn ng chuyn ngnh da
trn cc khi nim mi.
Hong Vn Hnh cho rng: Nhn mt cch tng qut, c th thy, thut ng
trong ting Vit, cng nh trong cc ngn ng pht trin khc hnh thnh nh ba
con ng c bn l: 1) Thut ng ha t ng thng thng; 2) Cu to nhng thut
ng tng ng vi thut ng nc ngoi bng phng thc sao phng; 3) Mn
nguyn thut ng nc ngoi, thng l nhng thut ng c tnh quc t. [27, 26].
Mt s nh nghin cu nhp hai con ng 2 v 3: Cu to nhng thut ng tng
37
ng vi thut ng nc ngoi bng phng thc sao phng v mn nguyn thut

ng nc ngoi lm mt. l vay mn thut ng nc ngoi bng cc cch khc
nhau: sao phng, phin m, chuyn t hoc gi nguyn dng [76, 26].
L Kh K cho rng ch c hai phng thc xy dng thut ng: 1) t thut
ng trn c s ting Vit; 2) Tip nhn thut ng nc ngoi, v theo ng, phng
thc thut ng ha t ng thng thng v cu to nhng thut ng tng ng vi
thut ng nc ngoi bng phng thc sao phng thc ra ch l mt [37, 142].
Qua nghin cu 1360 thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng ti thy
h thut ng ny c hnh thnh theo hai phng thc sau:
2.2.1. Thut ng ha t thng thng
Theo H Quang Nng, thut ng ha t thng thng l mt biu hin (v
ng m) ca t v ci biu vt gi nguyn khng thay i, cn ngha th thay i
[50, 99]. Ju. X. Xtepanov trong cng trnh Nhng c s ca ngn ng hc i cng
quan nim: Khi ni n ngha ca t th ni chung, ta phn bit hai ci khc nhau:
mt l ci m ngn ng hc nghin cu gi l ngha gn ca t, hai l ci m khoa
hc khc phi nghin cu gi l ngha tip theo ca t [dn theo 76, 59]. Theo cch
hiu ny th t mt trng c ngha gn l mt tinh t ta sng ban m, thng, cn
ngha xa, ngha thut ng l mt khi nim v tinh t nhin ca Tri t, phn
chiu nh sng ca Mt Tri v chiu sng Tri t v ban m, c hnh dng nhn
thy thay i dn tng ngy- t khuyt n trn v ngc li [dn theo 76, 59].Theo
Hong Vn Hnh thut ng ha t thng thng thc cht l con ng dng php
chuyn di ng ngha ca t to thut ng. Php chuyn di ny c th khng dn
n chuyn ngha hoc dn n chuyn ngha. Vi trng hp chuyn di khng dn
n chuyn ngha, t thng thng c thu hp v phm vi hot ng hay c
chuyn di phm vi ng dng t lnh vc ny sang lnh vc khc vi nhng cch
nhn t nhng gc khc nhau [27, 26]. Khi bn v s bin i ngha ca t,
L Quang Thim cho rng: Trong qu trnh bin i, pht trin ngha ca t nhiu
ngha, ngha thut ng vn cn nm li trong h thng ngha ca t xut pht ca
ngn ng chung. ngha thut ng ny vn cn gn lin vi mt ngha no ca
t ng thng thng. Qu trnh pht trin cc ngha ca t nhiu ngha theo hng
t ngha thng thng n ngha thut ng chnh l qu trnh bin i ngha t vng
ca t thng thng theo hng t ngha biu th (detonational meaning) thuc tng
38
ngha thc tin (practical stratum) chuyn thnh ngha biu nim khi nim khoa hc
(scientific concept) thuc tng ngha tr tu (intellectual stratum) [69, 8]. C s
chuyn di t ngha thng thng sang ngha thut ng chnh l da trn mi quan h
tng ng hoc tng cn v cc thuc tnh ca s vt hay qu trnh c phn nh
trong khi nim do cc t ng biu th theo phng thc n d ha v hon d ha.
Khi s chuyn di ngha da vo mi quan h tng ng s to ra ngha thut ng
hnh thnh theo php n d ha. V d: Ngha ca mi trong mi thuyn ca rng
trong rng ba Cn khi c s chuyn di ngha da vo mi quan h tng cn s
to ra ngha thut ng hnh thnh theo php hon d ha. V d: ngha ca ming
trong nh c nm ming n
Kt qu kho st thut ng cho thy, trong h thng thut ng khoa hc hnh
s ting Vit c 252 thut ng c to ra theo ba hnh thi ny, chim 18,53 %
tng s thut ng c kho st. Tng ng vi ba hnh thi chuyn di ngha trn,
hnh thnh ba loi thut ng khoa hc hnh s c thut ng ha di y:
a. Thut ng ha t thng thng theo cch gi nguyn hnh thi v ng
ngha ca t ng thng thng nhng thu hp phm vi hot ng ca chng. Hnh
thi chuyn di khng dn n chuyn ngha thng gp nhng t thuc vn t c
bn. hnh thi ny, ranh gii gia ngha thng thng v ngha thut ng trng
nhau. y ch l s chuyn di phm vi ng dng ca mt ngha ca cc t thng
thng sang lnh vc chuyn mn. Cc thut ng c hnh thnh theo cch thc
ny l: cp, bt, v.v
b. Thut ng ha t thng thng theo hng thu hp ngha
V d cc thut ng: chng c, hin trng, li, vt chng, du vt,
nhCc thut ng khoa hc hnh s trn l nhng t ng thng thng trong
ngn ng ton dn c thut ng ha bng cch bin i theo kiu thu hp ngha
to ra thut ng khoa hc hnh s. Nhng thut ng ny thng biu t cc s
vt, hin tng c th, khng mang tnh cht hnh tng v gi tr gi cm.
V d: chng c l mt danh t c ngha thng thng l ci c dn ra
lm cn c xc nh iu g l c tht [60, 249]. Chng c vi ngha thut
ng c nh ngha l: nhng s vic, s kin, ti liu c tht, c thu thp
theo trnh t, th tc do B lut T tng hnh s qui nh m c quan iu tra,
vin kim st, ta n dng lm cn c xc nh c hay khng c hnh vi phm
39
ti, ngi thc hin hnh vi phm ti cng nh cc tnh tit khc cn thit cho
vic gii quyt ng n v n [5, 243].
Khi l t thng thng vt chng c nh ngha l vt c gi tr chng
minh ti phm [60, 1366]. Vt chng c nh ngha trong khoa hc hnh s: l
nhng vt c dng lm cng c, phng tin phm ti, vt mang du vt ti
phm, vt l i tng ca ti phm, cng nh tin bc v nhng vt khc c gi tr
chng minh ti phm v ngi phm ti [5, 1249].
Hin trng khi l t thng thng c ngha l ni xy ra s vic hay hot
ng no [60, 546]. Hin trng trong khoa hc hnh s c hiu l ni xy
ra, ni pht hin s vic mang tnh hnh s [86, 25].
Du vt l t thng thng c ngha l ci cn li do kt qu tc ng
ca hin tng qua, da vo c th nhn bit c v hin tng y [60, 322].
Du vt trong khoa hc hnh s c nh ngha l du vt hnh s l nhng phn
nh vt cht hnh thnh v tn ti trong mi quan h tt yu vi v vic mang tnh
cht hnh s, cn c pht hin, thu thp, nh gi v s dng trong cng tc u
tranh phng, chng ti phm [86, 224].
Li vi ngha thng thng c hiu l iu sai st, khng nn khng phi
trong cch c x, trong hnh ng [60, 719]. Li trong khoa hc hnh s c hiu
l du hiu thuc mt ch quan ca ti phm phn nh ch th la chn thc
hin hnh vi nguy him cho x hi khi c iu kin la chn thc hin hnh vi
khc ph hp vi i hi ca x hi [8, 468].
nh vi ngha thng thng c hiu l hnh ngi, vt, phong cnh thu
c bng kh c quang hc [60, 9]. nh vi ngha thut ng hnh ng dng
phi cnh ca vt th trn b mt lp nh tng bt sng sau qu trnh chp nh v
in trng [5, 32].
Nh vy, chng c, vt chng, du vt, li, hin trng, nh l nhng t thng
thng v chng c, vt chng, du vt, li, hin trng, nh l cc thut ng ca khoa
hc hnh s biu th cc khi nim khc nhau v cng mt s vic, hin tng. Khi l
t thng thng, chng biu th nhng c trng chung nht, quan trng nht ca s
vt, hin tng, cn khi c thut ng ha, chng l nhng c trng ca s vt,
hin tng c nhn thc theo chuyn mn ca khoa hc hnh s.
40
Kho st con ng to ra thut ng bng cch thut ng ha t ng thng

thng theo hng thu hp ngha, chng ti thy rng khi t thng thng c
thut ng ha chng va mang t cch l thut ng li va c th ng vai tr l
thut t trong kt hp vi cc thut t khc sn sinh thut ng mi. V d, chng
c tham gia cu to nn cc thut ng nh chng c buc ti, chng c in t,
chng c g ti, chng c gc, chng c ngoi phm, chng c trc tip, chng c
gin tip, chng c gi. Du vt tham gia cu to nn cc thut ng: du vt ct,
du vt chn, du vt c th truy nguyn, du vt cng c cy ph, du vt c hc,
du vt ng vn, du vt in, du vt gi to, du vt khng th truy nguyn, du
vt trt. Hin trng tham gia cu to nn cc thut ng: hin trng chnh, hin
trng gi, hin trng ph, hin trng chy, hin trng n, hin trng hip
dm, hin trng s c k thut, hin trng tai nn giao thng, hin trng trm
cp ti sn,v.v Li tham gia cu to nn cc thut ng li c , li v , li suy
on. Vt chng tham gia cu to nn cc thut ng thu thp vt chng, x l vt
chng, bo qun vt chng. nh tham gia cu to nn cc thut ng nh cn cc
can phm, nh chn dung, nh chi tit hin trng, nh du vt cng c, nh nh
hng hin trng, nh hin trng, nh nhn dng, nh t thi, nh hnh s,v.v.
c.Thut ng ha t thng thng theo cch gi nguyn hnh thi nhng
chuyn ngha da trn mi quan h tng ng (theo php n d ha).
Khi kho st thut ng khoa hc hnh s chng ti thy s lng cc t
thng thng khi tr thnh thut ng theo cch gi nguyn hnh thi nhng chuyn
ngha da trn mi quan h tng ng (theo php n d ha) nhiu hn so vi s
lng thut ng c to ra theo hng thu hp ngha. V d: n m, n r, c
bc, ra tin, con du chm, con du ni, nh n, by c tnh, bng cp, bng
bun lu, virut my tnh, mng my tnh, ti phm n, ng dy sextour, nh
n, pht ngui, ln sng ti phm, ln sng ti phm cng ngh cao, v kh lnh,
v kh nng, v kh mm, bt non,v.vy l cc thut ng c thut ng ha
trn c s chuyn ngha t ngha thng thng sang ngha thut ng theo php n
d ha . Chng l cc thut ng c to ra t ngha phi sinh trn c s ngha gc
ca t ng thng thng. Trong qu trnh pht trin ca t nhiu ngha, ngha thut
ng vn cn nm li trong h thng ngha ca t gc ban u. Do , ngha ca
41
cc thut ng ny vn cn c mi lin h vi mt ngha no ca t thng

thng. V d:
c ngha thng thng l ch c lt v quy rm rc nm hay
ca mt s loi vt [60, 935]. Nhng trong cp, c bc c nh ngha l
ni bn ti phm t tp n nu, mc ni hot ng [5, 911].
Ra theo ngha thng thng l dng nc hoc cht lng khc lm cho
sch [60, 1039]. Nhng Ra trong thut ng ra tin c ngha l ty sch ng
tin, qu trnh bin nhng ng tin bn (tin thu c t nhng hot ng bt hp
php) thnh nhng ng tin sch (tin hp php) [5, 1014]. C th thy c yu
t tng ng ca chng l lm sch.
M c ngha thng thng l yu t, khng r, khng sc chiu sng cc
vt xung quanh [60, 1014]. M trong thut ng n m c ngha l v n xy ra,
c du hiu phm ti, nhng cha c cn c xc nh c ngay ngi thc hin hnh
vi phm ti. [5, 29]. C th nhn thy yu t tng ng ca chng l khng r.
ng dy c ngha thng thng l h thng dy dn [60, 1014]. ng
dy trong thut ng ng dy bun lu c ngha l h thng lin lc khng cng
khai, chuyn thc hin nhng vic phi php [5, 1014].
Non theo ngha thng thng l vo giai on u tin ca qu trnh sng
t nhin (mi mc, mi sinh ra), c th cn yu t, cha pht trin y [60,
909]. Non trong thut ng bt non c ngha l bt i tng khi cha c y
cn c, cha nm chc c hot ng ca ngi phm ti v ng bn, khi cc
yu cu chnh tr cha t, hoc thi im bt cha thch hp [5, 82].
Nng c ngha thng thng l c nhit cao hn so vi nhit c th
thng, hoc cao hn mc c coi l trung bnh [60, 911]. Nng trong thut ng
v kh nng c ngha l loi v kh c s dng cht chy, n nh sng, lu n,
pho, tn la [5, 1271].
n theo ngha thng thng l giu mnh vo ni kn o cho khng l ra,
cho kh thy [60, 23]. n trong thut ng ti phm n c ngha l ch mt phn
trong tng s ti phm xy ra trn thc t trong mt khong thi gian nht nh
ti mt a bn hay mt mt lnh vc nht nh m cha c cc c quan chc
nng pht hin, x l hoc a vo cc thng k hnh s [5, 1154].
Khc vi cc t thng thng c thut ng ha theo hng thu hp ngha,
42
cc t thng thng c thut ng ha theo cch gi nguyn hnh thi nhng

chuyn ngha da trn mi quan h tng ng (theo php n d ha) thng ch
ng vai tr l thut t cu to thut ng nh cc v d c dn trn. Cc thut
t ny kt hp vi cc thut t khc to nn hng lot thut ng khoa hc hnh s.
V d: thut t trong thut ng lu manh, bun lu, tim chch. Thut t
bng trong thut ng bng cp c v kh, bng ti phm, bng nhm khng b.
Thut t ng dy trong thut ng ng dy ti phm, ng dy bun lu,
ng dy mua bn bng gi, ng dy lm bng gi.v.v
Nh vy, bng phng thc ghp t, rt nhiu t thng thng c thut
ng ha tham gia cu to nn cc thut ng mi nh danh cc s vt, khi
nim mi trong thut ng khoa hc hnh s.
2.2.2. Vay mn thut ng nc ngoi: gi nguyn dng, phin m, sao phng,
ghp lai
Vay mn thut ng khoa hc hnh s nc ngoi cng l mt trong nhng
con ng lm gia tng s lng cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit. Theo
Nguyn Thin Gip vay mn l chuyn thut ng nc ngoi vo ting Vit
[17, 309]. Vay mn thut ng nc ngoi gp phn lm phong ph thm s
lng thut ng ting Vit, b sung thm cc khi nim khoa hc hnh s m trong
ting Vit cha c t biu th. u im ca cc thut ng vay mn l chng c
tnh quc t v ng ngha.
2.2.2.1. Gi nguyn dng
S lng thut ng khoa hc hnh s c vay mn theo hnh thc gi nguyn
dng khng nhiu. Vic mn nguyn dng khng ch xy ra n v thut ng m
cn thnh t cu to thut ng (v d: thnh t cu to file trong thut ng gim nh
file m thanh). Ch c 14 thut ng chim 1,03 % c vay mn theo hnh thc gi
nguyn dng. l ADN, hacker, interpol, aseanpol, email, formant, cc thut ng
trong lnh vc phng chng ti phm ma ty.V d: methamphetamine, heroin,
morphine, amphetamine... Thut ng ADN c vay mn t ting Php (Acide
Desoxyribonucleique). Thut ng hacker, interpol, aseanpol, codeine,
methamphetamine, heroin, morphine, file, email, formant c vay mn t ting Anh.
Trong xu th hi nhp, ton cu ha hin nay, cc thut ng nc ngoi c
43
vay mn theo hnh thc gi nguyn dng c s dng ngy cng nhiu trn cc
phng tin thng tin i chng, trong cc hot ng hp tc, trao i chuyn mn vi
cc chuyn gia nc ngoi v trong cc cuc hi tho quc t.
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit cn c b sung bng cch vay
mn thut ng nc ngoi di hnh thc phin m.
2.2.2.2. Phin m
Phin m l ghi li cch pht m cc t ng ca mt ngn ng bng h
thng k hiu ring hoc bng h thng ch ci ca mt ngn ng khc [60, 965].
Cn phn bit phin m m v hc v phin m ng m hc. Phin m m v hc i
hi cc bin th ca mt m v phi c chuyn thnh mt k hiu duy nht. Phin
m ng m hc th pht m th no ghi li nh th [ 20, 233]. Theo Nguyn Thin
Gip, cch phin m ng m hc thng c s dng Vit Nam. Khi phin m
cc thut ng nc ngoi, hnh thc ca chng c th b thay i t nhiu cho ph
hp vi quy lut ng m ca ting Vit.
Thut ng khoa hc hnh s c vay mn bng phng thc phin m
thng ngn gn, ch yu thut ng c cu to l t. Kt qu nghin cu cho thy,
c 10 thut ng c to ra bng hnh thc phin m (chim 0,74 %). V d: bom,
phim, mn,...
Trong thut ng khoa hc hnh s cn c nhng thut ng c phin m
tt. V d: typo ch c phin m hai m tit u ca thut ng gc typographie.
Phng thc phin m cn tc ng ln cp thnh t cu to thut ng. V
d: vi-rut trong thut ng virut my tnh; p-xt trong thut ng in p- xt; gen
trong thut ng gim nh gen.
C 10 thut ng c vay mn di hnh thc phin m. Nhng iu nhn
thy r nht l chng c phin m theo nhiu cch khc nhau, khng c s thng
nht trong cch phin m trong cc t in ting Vit do Hong Ph ch bin, i
t in Ting Vit do Nguyn Nh ch bin v t in Anh - Vit do H Hi
Thy v ng s bin son.
V d:
44
offset: pxet, pset, p-xt, p-xt (trong thut ng in pxet; in p-xt)

typographie: ti-p, typo, ty-p (trong thut ng in ty p; in ti-p; in typo)
Hai thut ng trn c s dng trong lnh vc k thut hnh s. Bn ti
phm s dng nhiu phng php in khc nhau lm gi ti liu.
virus: vi rt, vi rut, vi-rut (trong thut ng virut my tnh)
gene: gen, gien (trong thut ng gim nh gen)
C mt s thut ng tn ti song song di hnh thc va phin m, va gi
nguyn dng, va sao phng. V d:
file: phai, file, tp (trong thut ng file m thanh)
e-mail:i-meo, th in t, e-mail
formant: fooc-mng, formant (thut ng trong k thut hnh s nhn dng
ngi ni)
hacker: hacker, tin tc
2.2.2.3. Sao phng
Sao phng l cch cu to mt ng, mt t mi hay mt ngha mi ca t
bng cch chuyn y nguyn mt n v ngn ng ngoi tng ng sang ting m
[83, 210]. Vt liu m phng php sao phng s dng l nhng t ca bn
thn ngn ng i vay, nhng cc t ny li dch li gn nh tng ch mt ci ngha
ca cc t vay mn. Trn c s nhng quan h sn c ca ting Vit, ngi Vit
Nam tm cch sao li cu trc nc ngoi th hin bng mt cch din t mi,
mt khi nim mi m n cha c trong ngn ng [dn theo 46, 53].
C hai phng thc sao phng l sao phng cu to t v sao phng ng
ngha. Sao phng cu to t l: trng hp dng cht liu ca ngn ng mnh
cu to mt t no da theo mu v kt cu ca cc t tng ng trong ngn ng
khc. Thc cht ca loi ny l dch tng yu t c tnh cht hnh thi hc ca cc
t ca ngn ng khc [20, 233].
Sao phng ng ngha l qu trnh dch khi ngi dch khng tm c t
ng trong ting m c ngha tng ng vi t ng nc ngoi cn dch, do
ngi dch phi to ra mt t ng khc trong ngn ng ca mnh din t
ngha mi m [50, 105].
Kt qu kho st cho thy c 1044 thut ng c to ra theo phng thc sao
45
phng cu to t v sao phng ng ngha chim 76,76%. v d: direct evidence: chng

c trc tip (trong ting Anh: direct c ngha l trc tip; evidence c ngha l chng
c). False evidence: chng c gi (trong ting Anh: false c ngha l gi; evidence c
ngha l chng c); investigatory interrogation: thm vn iu tra (trong ting Anh:
investigatory c ngha l iu tra; interrogation: c ngha l thm vn. DNA
examination: gim nh ADN (trong ting Anh: DNA c ngha l ADN; examination
c ngha l gim nh). natural death: cht t nhin (trong ting Anh death c ngha l
cht; natural c ngha l t nhin). high-tech crime: ti phm cng ngh cao (trong
ting Anh: high-tech c ngha l cng ngh cao; crime c ngha l ti phm).
concealment of an offence: che giu ti phm (trong ting Anh: concealment c ngha
l che giu; offence c ngha l ti phm); offender profiling:h s can phm (trong
ting Anh: offender c ngha l can phm ; profiling c ngha l h s; driving without
license: li xe khng c bng li (trong ting Anh: driving c ngha l li xe; without
c ngha l khng c; license c ngha l bng li. crime prevention: phng nga ti
phm (trong ting Anh: crime c ngha l ti phm; prevention c ngha l phng
nga). preservation of physical evidence: bo qun vt chng (trong ting Anh:
preservation c ngha l bo qun; physical evidence ngha l vt chng).
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit c to ra bng phng thc sao phng
ngha chim t l t hn.V d: outer reconnaissance: trinh st ngoi tuyn (trong
ting Anh reconnaissance c ngha l trinh st; outer c ngha l bn ngoi nhng li
c dch l ngoi tuyn). accessory after the fact: ng phm che ch (trong ting
Anh accessory c ngha l ng phm; after c ngha l sau, fact c ngha l s vic;
after the fact li c dch l che ch). DNA fingerprinting: vn tay di truyn; (trong
ting Anh fingerprinting c ngha l vn tay; DNA c ngha l ADN nhng li dch l
di truyn). police dog: ch nghip v (trong ting Anh police c ngha l cnh st
nhng li c dch l nghip v). accessory before the fact: tng phm xi gic (trong
ting Anh accessory c ngha l ng phm; before c ngha l trc, fact c ngha l
s vic; before the fact li c dch l xi gic),v.v...
i vi sao phng ng ngha, khng ch i hi ngi dch gii v ting Vit
m cn i hi ngi dch am hiu tng tn khi nim ca khoa hc hnh s. C
nh vy chng ta mi c c thut ng sao phng chnh xc v ni dung khi nim,
46
ngn gn v hnh thc.

Khi nghin cu su v h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit,
chng ti thy vn cn tn ti nhiu thut ng c dch theo li gii thch khi
nim. V d: biological evidence: chng c thu thp c qua gim nh sinh hc.
hearsay: li khai theo li ngi khc. artifact: vt tm c trn xc cht nhn
din danh tnh ngi cht. trace evidence: chng c do cc vt th li hin
trng hay trn ngi nn nhn.
2.2.2.4. Ghp lai
Ghp lai cng l mt con ng hnh thnh thut ng khoa hc hnh s ting
Vit. y l con ng hnh thnh thut ng trong mt phn hnh thc l bn
ng, mt phn l mn, nhng ngha l hon ton mn [20, 234]. Nguyn
Thin Gip gi l t mn hn hp.
V hnh thc ngn ng, ghp lai l con ng to thut ng mi bng vic s
dng cht liu ting Vit kt hp vi s dng cht liu ting nc ngoi c th
phin m hay nguyn dng. Ghp lai c s dng khi trong ting Vit cha tm
c y yu t thut ng tng ng dch cc khi nim, hin tng, s
vt ca ting nc ngoi mt cch chnh xc hoc l cc thut ng nc ngoi khi
c dch sang ting Vit l nhng cm t di hoc gii thch khi nim [15, 79].
C 40 thut ng khoa hc hnh s c to ra bng con ng ghp lai
chim t l 2,94 %. V d: gim nh gen, in pxet, in tip, tng th ADN ti phm,
virut my tnh, th ATM gi, gim nh ADN, file m thanh, pht tn chng trnh
virut tin hc, bun bn quota, bom hn gi, bom thng minh, bom th, bom xng,
bom la, t mn, quay phim hnh s, hnh nh video, camera mu.v.v
Tm li, thut ng khoa hc hnh s ting Vit c hnh thnh theo 2
con ng chnh. l 1) Thut ng ha t ng thng thng: 252 thut ng
(chim 18,53%); 2) Vay mn thut ng nc ngoi: gi nguyn dng:14 thut
ng (1,03 %); phin m:10 thut ng (0,74 %); ghp lai: 40 thut ng (2,94 %);
sao phng: 1044 thut ng (76,76 %). Trong s cc con ng trn, th sao
phng l con ng ch o trong vic xy dng v lm giu h thut ng khoa
hc hnh s ting Vit.
47
2.3. CC M HNH CU TO THUT NG KHOA HC HNH S

TING VIT
Khi nghin cu v chun ha thut ng ni chung, vic kho st m hnh cu
to ca cc thut ng, c bit l cc thut ng c m hnh cu to l cm t, l rt
cn thit. Cng vic ny s gip tm c nhng m hnh ph bin, c sc sn sinh
cao chun ha cc thut ng c v xy dng nhng thut ng mi. C th d
dng nhn thy chnh tnh cht ng cu cng c cu to theo mt m hnh s to
nn tnh h thng v cu trc ca thut ng y [75, 3].
Chng ti s nghin cu v ch ra c im m hnh cu to thut ng
khoa hc hnh s ting Vit phc v cho vic chun ha chng sau ny.
2.3.1. Yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit
phn tch cu trc ca h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit,
chng ti s dng n v c s cu to thut ng l yu t. Khi nim yu t thut
ng c D. S. Lotte a ra v sau c V. P. Daninenko, T. L. Kandeljakij
hon thin. Yu t thut ng chnh l mt n v c cu trc nh nht tham gia vo
vic cu to thut ng. Chng c th l hnh v trong thut ng l t n, l t hoc
kt hp t trong thut ng l t ghp hay t t. Thut ng c th gm mt hay hn
mt yu t thut ng. Mi yu t thut ng tng ng vi khi nim hay tiu ch
ca khi nim trong lnh vc chuyn mn no [48, 21].
Cc nh nghin cu trong nc, i din l V Quang Ho, Nguyn Th Bch
H, Nguyn Th Kim Thanh... s dng yu t cu to thut ng phn tch cu
trc ca thut ng. Cc tc gi ny khi nghin cu thut ng cho rng mi yu t
cu to thut ng l mt ting, mt m tit. Theo quan nim ny, thut ng trng
cu gim nh s gm bn yu t l trng, cu, gim, nh.
Theo Nguyn Vn Li [48, 20], phn tch ngn ng hc thut ng chnh l
vic miu t cu trc ca thut ng v c im cu to t, c trng c php v
ng ngha ca thut ng. Tuy nhin, trong vic phn tch cu trc ca thut ng,
nu ch dng li th vn cha , m cn phi i su vo phng din thut
ng hc ca vic phn tch, nhm nh gi v la chn thut ng.
Khi nim yu t thut ng cho php phn bit v mt ng ngha gia thut
ng l t phc, t ghp v thut ng l t hp t. S phn bit ny l quan trng v
48
trong t in thut ng ch bao gm cc thut ng l t phc, t ghp, cn thut

ng l t hp t th khng a vo t in. [48, 21].
Xut pht t ng liu thu thp c, chng ti thy rng, quan im v yu
t thut ng ca cc nh ngn ng hc Lin X (c) ph hp vi vic phn tch
cu to thut ng ting Vit. C th nhn thy yu t cu to thut ng theo quan
im ca cc nh ngn ng hc Lin X khng hn da vo mt cu trc thun ty
ng php m cn rt ch trng n mt khi nim ca chng, cho nn s thch hp
hn trong vic phn tch cu to thut ng. V th trong lun n ny, chng ti vn
dng quan im ny vo vic phn tch cc m hnh cu to ca thut ng khoa hc
hnh s ting Vit. Theo quan im ny, thut ng nh hnh s s gm hai yu t
nh v hnh s.
2.3.2. Cc m hnh cu to ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Thut ng nh danh khi nim. Thut ng c th gm mt yu t hoc hn
mt yu t. Mi yu t cu to thut ng biu th mt khi nim hay mt phn ni
dung khi nim.
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit c chia thnh by nhm, da vo
s lng cc yu t tham gia cu to nn chng.
Di y l kt qu nghin cu.
2.3.2.1. Thut ng mt yu t
a. Cu to
C 170 thut ng khoa hc hnh s ting Vit mt yu t, chim 12,50 %.
Trong s 170 thut ng ny, c 15 thut ng l t n, chim 8,82 %, trong t
n l danh t c 12 n v , chim 7,06 %. V d: bt, bom, sng, n ... Thut
ng n l ng t c 3 n v, chim 1,76 %. V d: cp, git, bt.
Thut ng 1 yu t l t ghp c 155 n v, chim 88,09 %, trong c
136 thut ng l ghp theo quan h chnh ph, chim 91,18 %.Trong s c 109
thut ng l danh t, chim 64,12 %. V d: chng c, c tnh... 24 t ghp l
ng t, chim 14,12 %. V d: m th, bo k, bt cc, cht ui, cht trng, dn
, nh hi, khng b, mi dm, t lt, tham , truy t, vu khng... 3 t ghp l
tnh t, chim 1,76 %: bt minh, manh ng, phn ng. C 19 thut ng ghp theo
quan h ng lp, chim 11,18 %, Trong s c 3 t ghp ng lp l danh t,
49
chim 1,76 %: du vt, bo lc, en. 10 t ghp ng lp l ng t, chim 5,88

%. V d: bt gi, khm xt, trm cp, trc xut, qun ch, cp git, y tr, e
da, truy xt, xi gic. 6 t ghp ng lp l tnh t, chim 3,53 %. V d: khn cp,
d man, c c... ng ch l trong s cc thut ng ghp theo quan h chnh
ph, ngoi cc thut ng chnh ph thun c php ting Vit (yu t chnh t trc
yu t ph) cn c cc thut ng chnh ph ngc c php ting Vit (yu t ph
t trc yu t chnh). V d: iu tra vin, gim nh vin, kim st vin, nn
nhn, nhn dng, th phm, d dng, d hnh, hung kh, tin tc, nhn thn, ti phm,
t thi, bt minh...
Di y l bng tng hp v c im t loi ca thut ng 1 yu t.
Bng 2.1. c im t loi ca thut ng mt yu t
Thut ng T loi S lng %
Danh t 12 7,06
T n 15 8,82
ng t 3 1,76
Danh t 3 1,76
T ghp ng lp ng t 10 19 5,89 11,18
Tnh t 6 3,53
Danh t 109 64,12
T ghp chnh ph ng t 24 136 14,12 80,00
Tnh t 3 1,76
Tng 170 100
b. Ngun gc
Cc thut ng 1 yu t c ngun gc kh phong ph, bao gm cc thut
ng thun Vit, Hn Vit v n u, trong thut ng c ngun gc Hn Vit
chim t l ln.
Thut ng thun Vit c 27 n v, chim 15,88 %. V d: xi gic, con bc,
bt, cp, che giu, chng ph, trm cp, bun bn, du vt, gy ri, cng, cm...
Thut ng n u c 10 n v, chim 5,89 %: phim, bom, gen, fooc-mng,
hacker, mooc-phin, heroin, mn......
Thut ng Hn Vit c 107, chim 62,94 %. V d: c tnh, vi vt, v vt,
nghi can, nghi phm, ng phm, chuyn n, nhc hnh, phc cung, chin thut,
hin trng, thng tch...
Ngoi ra, trong nhm thut ng 1 yu t cn c 26 thut ng hn hp l s
kt hp gia mt yu t Hn Vit vi mt yu t thun Vit, chim 15,29 %. V d:
50
khm xt (khm= Hn Vit, xt= thun Vit. Cc thut ng tng t l ghi m, hi

cung, phc cung...
Di y l bng tng kt cc thut ng mt yu t.
Bng 2.2. Ngun gc cc thut ng mt yu t
Thut ng S lng %
Thun Vit 27 15,88
Hn Vit 107 62,94
n u 10 5,89
Thun Vit + Hn Vit 26 15,29
170 100
2.3.2.2. Thut ng hai yu t

a. Cu to
Thut ng hai yu t c 655 n v, chim 48,16 % (655/1360). Trong s
ny, c 95 thut ng l t ghp chnh ph, chim 14,50 %; 559 thut ng l ng
chnh ph, chim 85,35 % v 1 thut ng l ng ng lp, chim 0,15 %. Trong
s 95 thut ng l t ghp chnh ph, c 83 t ghp chnh ph l danh t, chim
12,67 %, v d: n m, n r, cht c, cht chy, bng cp, cp, bom th,
hng cm, hng gi... v 12 t ghp chnh ph l ng t, chim 1,83 %, v d:
g bc, khm nh, khm ngi, ra tin...
Trong s 559 thut ng l ng chnh ph, c 469 thut ng l ng danh t,
chim 71,60 %. V d: nh hin trng, bin php iu tra, du vt hnh s, gi
thuyt iu tra; c 90 thut ng l ng ng t, chim 13,75 %. V d: bo qun
du vt, bt khng ch, cm ha b can, che giu ti phm, trng cu gim nh,
iu tra ti phm...
M hnh cu to 2.1.
Y1 Y2
V d: bo v hin trng
che giu ti phm
trng cu gim nh
him nghi hnh s
51
Kt qu kho st cho thy, 559 thut ng 2 yu t c chung mt m hnh cu

to 2.1, trong yu t th nht ng vai tr chnh. Yu t th hai ph cho yu t
th nht, lm r ngha cho yu t th nht. V d: Trong thut ng bo v hin
trng, bo v l yu t gi vai tr chnh, hin trng l yu t ph cho bo v.
y l kt cu in hnh ca ng php ting Vit.
Mt thut ng duy nht c kt cu ng lp. l thut ng sot xt sng lc:
M hnh cu to 2.2.
Y1 Y2
V d:
sot xt sng lc
Di y l bng tng hp
Bng 2.3. c im t loi ca thut ng hai yu t
Danh t 83 12,67
T ghp chnh ph 95
ng t 12 1,83
Danh t 469 71,60
Ng chnh ph 559
ng t 90 13,75
Ng ng lp ng t 1 0,15
Tng s 655 100
b. Ngun gc yu t cu to
Kho st s liu cho thy, trong s 655 thut ng c cu to 2 yu t:
+ C 52 thut ng c ngun gc thun Vit, chim 7,94 %. V d: con du
chm, con du ni, ngi xi gic, du vt chn, du vt in, du vt vn tay, xa
du vt...
+ S thut ng c ngun gc Hn Vit l 469 chim 71,60 %. V d: nh
hnh s, nh t thi, bo ha cm xc, bin php trn p, khm nghim hin trng,
gim nh nhn dng, c tnh chuyn n, iu tra ti phm, i tng him nghi,
hnh vi phm ti, h s can phm...
+ S thut ng c ngun gc t t hp cc yu t thun Vit, Hn Vit v n
u l 134.
- Nhng thut ng c ngun gc t t hp cc yu t thun Vit v Hn Vit
l 115, chim 17,56 %. V d: bun lu ma ty (bun lu= thun Vit, ma ty= Hn
52
Vit), ch nghip v (ch= thun Vit, nghip v= Hn Vit); cha mi dm

(cha= thun Vit, mi dm = Hn Vit), ra tin (ra = thun Vit, tin= Hn
Vit), ngun chng c (ngun = thun Vit, chng c= Hn Vit), hin trng n
(hin trng = Hn Vit, n = thun Vit), bt b mt (bt= thun Vit, b mt =
Hn Vit) ...
- Nhng thut ng c ngun gc t t hp cc yu t thun Vit v n u l
10, chim 1,53 %. V d: t bom (t= thun Vit, bom = n u), t mn (t=
thun Vit, mn = n u), virut my tnh (virut = n u, my tnh = thun Vit),
quay phim (quay = thun Vit; phim = n u), bun bn quota (bun bn = thun
Vit, quota = n u)....
- Nhng thut ng c ngun gc t t hp cc yu t Hn Vit v n u l
9, chim1,37 %. V d: bom th (bom = n u, th = Hn Vit), camera an ninh
(camera n u, an ninh = Hn Vit), mn t to (mn = n u, t to = Hn Vit),
gim nh ADN (gim nh = Hn Vit, ADN = n u)....
Di y l bng tng kt v ngun gc cc thut ng 2 yu t
Bng 2.4. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 2 yu t
Thut ng S lng %
Thun Vit 52 7,94
Hn Vit 469 71,60
Thun Vit + n u 10 1,53
Hn Vit + n u 9 1,37
Tng 655 100
2.3.2.3. Thut ng ba yu t
a. Cu to
Thut ng ba yu t chim t l ln th hai trong tng s cc thut ng c
kho st. C 364 thut ng 3 yu t, chim 26,76 %. Tt c u l ng chnh ph,
trong :
S ng chnh ph l danh ng 292 thut ng, chim 80,22 %. V d: c tnh c
s b mt, i tng xc nh ng nht, nh cn cc can phm, nh du vt cng c,
bn kt lun iu tra, ban ch o chuyn n, chin thut iu chuyn i tng.
53
S ng chnh ph l ng ng l 72 chim 19,78 %. V d: iu tra ti phm

ma ty, c gy thng tch, bo qun du vt ng vn, trng cu gim nh
php y, nh ch iu tra b can, khi t v n hnh s, lp bin bn hi cung, quay
phim hin trng trm, s dng trinh st ngoi tuyn...
M hnh cu to
Ton b 364 thut ng 3 yu t c cu to theo 5 m hnh
M hnh 3.1
Y1 Y2 Y3
V d: chin thut iu chuyn i tng

nh cn cc can phm
gim nh s c k thut
l lun truy nguyn hnh s
l th on nghip v
C 297 thut ng thuc m hnh 3.1. chim 81,59 %. Theo m hnh ny

thut ng c cu trc hai bc. Bc 1: Y3 ph cho Y2. Bc 2: C Y3 v Y2 ph
cho Y1.
V d: Thut ng chin thut iu chuyn i tng c: bc 1: i tng ph
cho iu chuyn to thnh kt cu iu chuyn i tng. Sau kt cu ny ph
cho chin thut trong quan h bc hai to thnh thut ng chin thut iu
chuyn i tng vi yu t chin thut gi vai tr nng ct.
M hnh 3.2
Y1 Y2 Y3
V d: hot ng tn gio tri php

chim gi tri php ti sn
c im hnh s ti phm
c s b mt ngoi tuyn
h s c nhn c tnh
54
Theo thng k, c 37 thut ng thuc m hnh 3.2, chim 10,16 %. y l

m hnh c cu trc hai bc. Bc 1: Y2 ph cho Y1; Bc 2: Y3 ph cho c Y1 v
Y2. V d: thut ng hot ng tn gio tri php c ba yu t: hot ng, tn
gio, tri php. Thut ng ny c quan h hai bc. Bc 1: tn gio ph cho hot
ng to thnh kt cu hot ng tn gio; bc 2: tri php ph cho hot ng tn
gio to thnh thut ng hot ng tn gio tri php, trong hot ng gi vai
tr nng ct.
M hnh 3.3
Y1 Y2 Y3
V d: ch khng ch nh
thng tch do in git
cht khng t nhin
y l m hnh c cu trc hai bc. Bc 1: Y2 ph cho Y3. Bc 2: c Y2 v
Y3 ph cho Y1. Theo thng k c 25 thut ng c cu to theo m hnh ny,
chim 6,87 %. V d: thut ng cht khng t nhin c cu to bi ba yu t:
cht, khng, t nhin. Bc 1: khng ph cho t nhin to thnh kt cu khng t
nhin. Bc 2: kt cu khng t nhin ph cho cht to thnh thut ng cht khng t
nhin. Trong cht gi vai tr nng ct.
M hnh 3.4
Y1 Y2 Y3
V d : tm nh ch iu tra
tm nh ch chuyn n
khng t gic ti phm
C 3 thut ng thuc m hnh 3.4, chim 0,82 %. Phn tch m hnh 3.4
chng ta thy y l m hnh c cu trc hai bc: Bc 1: Y3 ph cho Y2. Bc 2: Y1
ph cho c Y2 v Y3. V d: Thut ng tm nh ch iu tra c cu to bi 3
yu t : tm, nh ch, iu tra.Bc 1 : iu tra ph cho nh ch to thnh kt cu
55
nh ch iu tra. Bc 2: tm ph cho nh ch iu tra to thnh thut ng tm nh

ch iu tra.
M hnh 3.5
Y1 Y2 Y3
V d: khng hnh ng phm ti

Ch c 1 thut ng thuc m hnh 3.5, chim 0,28 %. Phn tch m hnh 3.5
chng ta thy y l m hnh c cu trc hai bc: Bc 1: Y1 ph cho Y2. Bc 2: Y3
ph cho c Y1 v Y2. V d: thut ng khng hnh ng phm ti c cu to bi
ba yu t: khng, hnh ng, phm ti. Bc 1: khng ph cho hnh ng to thnh
kt cu khng hnh ng. Bc 2: phm ti ph cho khng hnh ng to thnh thut
ng khng hnh ng phm ti.
M hnh 3.4 v 3.5 l hai m hnh c n v ph trc v ph sau ca
nng ct kiu nh m hnh cu trc ca ng ng t.
M hnh 3.6.
Y1 Y2 Y3
V d:
d d cng p di c
Ch c 1 thut ng duy nht thuc m hnh 3.6 chim 0, 28 %. l thut
ng d d cng p di c. y l m hnh c cu trc 2 bc. Bc 1: Y2 v Y1 c
quan h ng lp. Bc 2: Y3 ph cho Y1 v Y2. Thut ng d d cng p di c
c cu to bi 3 yu t d d, cng p, di c v c cu trc 2 bc. Bc 1: d d
v cng p c quan h ng lp; bc 2: di c ph cho d d cng p to thnh
thut ng d d cng p di c.
Nhn chung, thut ng l cm t gm 3 yu t c cu to ch yu theo
m hnh 3.1. M hnh 3.5 v m hnh 3.6 c s dng t nht, ch c 1 thut
ng, chim 0,28 %. Tt c ni dung c trnh by trn c tp hp thnh
cc bng sau:
56
Bng 2.5. c im t loi ca cc thut ng 3 yu t

Ng danh t 292 80,22
Ng chnh ph
Ng ng t 72 19,78
Tng s 364 100
Bng 2.6. T l cc m hnh cu to ca thut ng 3 yu t
M hnh cu to Tng s thut ng %
M hnh 1 297 81,59
M hnh 2 37 10,16
M hnh 3 25 6,87
M hnh 4 3 0,82
M hnh 5 1 0,28
M hnh 6 1 0,28
Tng 364 100
Phn tch s liu cho thy, trong tng s 364 thut ng 3 yu t:
+ S thut ng c ngun gc Hn Vit l 249, chim 68,4%. V d: i
tng su tra hnh s, c tnh c s b mt, chin thut iu tra hnh s, bin php
trinh st ngoi tuyn, nh cn cc can phm...
+ S thut ng c ngun gc t t hp cc yu t thun Vit v Hn Vit l
104, chim 28,57%. V d: bo qun du vt hnh s (bo qun = Hn Vit, du vt
= thun Vit, hnh s = Hn Vit); chin thut bt b mt (chin thut = Hn Vit,
bt = thun Vit, b mt = Hn Vit), cc thut ng tng t: chin thut hi cung
b can, chim gi tri php ti sn...
+ S thut ng c ngun gc t t hp cc yu t Hn Vit v n u l 11,
chim 3,03%. V d: tng th ADN ti phm (tng th = Hn Vit, ADN = n u,
ti phm = Hn Vit); gim nh file m thanh (gim nh = Hn Vit, file = n u,
m thanh = Hn Vit)...
Di y l bng tng kt v ngun gc ca cc thut ng 3 yu t.
Bng 2.7. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 3 yu t.
Thut ng S lng %
Hn Vit 249 68,40
Hn Vit + n u 11 3,03
Tng 364 100
57
2.3.2.4. Thut ng bn yu t
a. Cu to
Thut ng 4 yu t gm c 125 thut ng, chim 9,19 % tng s thut ng
c kho st. Ton b thut ng 4 yu t u l ng chnh ph, trong thut ng
l danh ng l 88 chim 70,4 %. V d: nh i tng cn gim nh, h s c nhn
i tng su tra, phng php v s m, ngi cha thnh nin phm ti...
S thut ng l ng ng l 37 chim 29,6 %. V d: t camera ghi hnh,
hi cung b can a hi l, khm nghim hin trng s c k thut, ly li khai
ngi lm chng, nhn dng phng tin gy tai nn...
Sau khi kho st t liu, chng ti thy, cc thut ng 4 yu t c cc m
hnh cu to sau:
M hnh 4.1
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
nh i tng cn gim nh
hnh vi hy hoi ti nguyn mi trng
s dng c tnh c s b mt
thi ph nhn chun mc x hi
du vt c gi tr truy nguyn
C 82 thuc m hnh 4.1, chim 65,6 %.
Nhn vo m hnh trn, chng ta thy y l m hnh c cu trc ba bc. Bc
1: Y4 ph cho Y3. Bc 2: C Y4 v Y3 ph cho Y2. Bc 3: C Y4, Y3, Y2 ph cho
Y1. Phn tch thut ng du vt c gi tr truy nguyn chng ta thy y l thut
ng c cu to bi 4 yu t du vt, c, gi tr, truy nguyn. Bc 1: yu t truy
nguyn ph cho gi tr to thnh kt cu gi tr truy nguyn. Bc 2: gi tr truy
nguyn ph cho c to thnh kt cu c gi tr truy nguyn. Bc 3: c gi tr truy
nguyn ph cho du vt to thnh thut ng du vt c gi tr truy nguyn. Yu t
du vt l yu t nng ct, mang ngha khi qut nht.
58
M hnh 4.2
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
h s c nhn i tng su tra
ng k kt hn tri php lut
du vt vn tay in li
vn chuyn ma ty c kim sot
my ghi m k thut s
Quan st m hnh 4.2, chng ta thy y l m hnh c cu trc hai bc. C 9
thut ng thuc m hnh 4.2, chim 7,2 %. Bc 1:Y2 ph cho Y1 v Y4 ph cho
Y3. Bc 2: c Y3 v Y4 ph cho Y1 v Y2. V d: thut ng h s c nhn i
tng su tra c cu to bi 4 yu t h s, c nhn, i tng, su tra. Bc 1:
yu t su tra ph cho i tng to thnh kt cu i tng su tra v yu t c
nhn ph cho h s to thnh kt cu h s c nhn. Bc 2: i tng su tra ph
cho h s c nhn to thnh thut ng h s c nhn i tng su tra.
M hnh 4.3
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
th on ct giu ma ty tri php
M hnh 4.3 c 8 thut ng, chim 6,4 % Nhn vo m hnh trn, chng ta
thy y l m hnh c kt cu ba bc: Y3 ph cho Y2. Bc 2: Y4 ph cho c Y2 v
Y3. Bc 3: c Y4, Y3, Y2 ph cho Y1. V d: thut ng th on ct giu ma ty
tri php c cu to bi 4 yu t: th on, ct giu, ma ty, tri php. Bc 1: ma
ty ph cho ct giu to thnh kt cu ct giu ma ty. Bc 2: tri php ph cho ct
giu ma ty to thnh kt cu ct giu ma ty tri php. Bc 3: ct giu ma ty tri
php ph cho th on to thnh thut ng th on ct giu ma ty tri php.
59
M hnh 4.4
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
tnh hung iu tra khng mu thun
nh hng xu v i tng
hnh vi nguy him cho x hi
nhn dng ging ni qua ghi m
M hnh 4.4 c 17 thut ng, chim 13,6 %. Nhn vo m hnh trn, chng ta
thy y l m hnh c kt cu hai bc. Bc 1:Y2 ph cho Y1 v Y3 ph cho Y4.
Bc 2: c Y3 v Y4 ph cho Y1 v Y2. V d: thut ng tnh hung iu tra khng
mu thun c cu to bi 4 yu t: tnh hung, iu tra, khng, mu thun.Bc 1:
iu tra ph cho tnh hung to thnh kt cu tnh hung iu tra v khng ph cho
mu thun to thnh kt cu khng mu thun. Bc 2: khng mu thun ph cho
tnh hung iu tra to thnh thut ng tnh hung iu tra khng mu thun.
M hnh 4.5
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
h thng nhn dng vn tay t ng
ng dy hot ng mi dm chuyn nghip
my d kim loi cm tay
M hnh 4.5 c 5 thut ng, chim 4 %. Nhn vo m hnh trn chng ta thy
y l m hnh c kt cu ba bc. Bc 1: Y3 ph cho Y2. Bc 2: C Y3 v Y2 ph cho
Y1. Bc 3: Y4 ph cho c Y1, Y2 v Y3. V d: thut ng h thng nhn dng vn tay
t ng c cu to bi 4 yu t h thng, nhn dng, vn tay, t ng. Bc 1: vn
tay ph cho nhn dng to thnh kt cu nhn dng vn tay. Bc 2: nhn dng vn tay
ph cho h thng to thnh kt cu h thng nhn dng vn tay. Bc 3: t ng ph
cho h thng nhn dng vn tay to thnh thut ng h thng nhn dng vn tay t
ng. Yu t h thng gi vai tr chnh, mang ngha khi qut.
60
M hnh 4.6.
Y1 Y2 Y3 Y4
V d: Biu hin cm xc thiu cn bng
M hnh 4.6 c 1 thut ng, chim 0,8 %. Nhn vo m hnh trn, chng ta
thy y l m hnh c kt cu ba bc. Bc 1:Y3 ph cho Y4. Bc 2: Y3 v Y4 ph
cho Y2. Bc 3: c Y2, Y3 v Y4 ph cho Y1. V d: thut ng biu hin cm xc
thiu cn bng c cu to bi 4 yu t biu hin, cm xc, thiu, cn bng.Bc 1:
thiu ph cho cn bng to thnh kt cu thiu cn bng. Bc 2: thiu cn bng ph
cho cm xc to thnh kt cu cm xc thiu cn bng. Bc 3: cm xc thiu cn
bng ph cho biu hin to thnh thut ng biu hin cm xc thiu cn bng, trong
yu t biu hin l yu t chnh, mang tnh khi qut.
M hnh 4.7
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
ngi cha thnh nin phm ti
M hnh 4.7 c sc sn sinh thp ch c mt thut ng, chim 0,8 %. Nhn vo
m hnh trn, chng ta thy y l m hnh c kt cu ba bc. Bc 1: Y2 ph cho
Y3. Bc 2: C Y2 v Y3 ph cho Y1. Bc 3: Y4 ph cho Y1, Y2 v Y3. Thut ng
duy nht l ngi cha thnh nin phm ti. Thut ng ny c cu to bi 4
yu t: ngi, cha, thnh nin, phm ti v c kt cu 3 bc. Bc 1: cha ph cho
thnh nin to thnh kt cu cha thnh nin. Bc 2: cha thnh nin ph cho
ngi to thnh kt cu ngi cha thnh nin. Bc 3: phm ti ph cho ngi
cha thnh nin to thnh thut ng ngi cha thnh nin phm ti.
61
M hnh 4.8
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
hnh s ha cc v n kinh t
Cng nh m hnh 4.7, m hnh 4.8 c sc sn sinh thp, ch c 1 thut
ng, chim 0,8 %. Nhn vo m hnh trn chng ta thy y l m hnh c kt cu
ba bc. Bc 1: Y4 ph cho Y3. Bc 2: Y2 ph cho Y3 v Y4. Bc 3: c Y2, Y3 v
Y4 ph cho Y1. Thut ng duy nht l hnh s ha cc v n kinh t. Thut
ng ny c cu to bi 4 yu t: hnh s ha, cc, v n, kinh t v c kt cu 3 bc.
Bc 1: kinh t ph cho v n to thnh kt cu v n kinh t. Bc 2: cc ph cho v
n kinh t to thnh kt cu cc v n kinh t. Bc 3: cc v n kinh t ph cho hnh
s ha to thnh thut ng hnh s ha cc v n kinh t, trong hnh s ha l
yu t chnh, mang ngha khi qut.
M hnh 4.9
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
Ti sn xut bun bn hng gi
M hnh 4.9 ch c 1 thut ng, chim 0,8%. y l m hnh c cu trc 3

bc. Bc 1: Y2 v Y3 c quan h ng lp. Bc 2: Y4 ph cho Y2 v Y3. Bc 3: C
Y2, Y3 v Y4 ph cho Y1. Phn tch thut ng ti sn xut bun bn hng gi
chng ta thy thut ng ny c to thnh bi 4 yu t: ti, sn xut, bun bn,
hng gi v c kt cu 3 bc: bc 1: sn xut v bun bn c quan h ng lp. Bc
2: hng gi ph cho sn xut bun bn to thnh kt cu sn xut bun bn hng
gi. Bc 3: sn xut bun bn hng gi ph cho ti to thnh thut ng ti sn xut
bun bn hng gi, trong ti mang ngha chnh, khi qut.
62
Nh vy, m hnh 4.1 l m hnh cu to ph bin nht ca cc thut ng 4

yu t. Cc m hnh 4.6, 4.7, 4.8, 4.9 t c s dng. Mi m hnh ny ch c 1
hoc 2 thut ng.
Cc ni dung c trnh by trn c tng kt li cc bng sau:
Bng 2.8.c im t loi ca cc thut ng 4 yu t
Ng danh t 88 70,4
Ng chnh ph
Ng ng t 37 29,6
Tng s 125 100

M hnh 1 82 65,6
M hnh 2 9 7,2
M hnh 3 8 6,4
M hnh 4 17 13,6
M hnh 5 5 4
M hnh 6 1 0,8
M hnh 7 1 0,8
M hnh 8 1 0,8
M hnh 9 1 0,8
Tng 125 100
Trong s 125 thut ng 4 yu t:
+ S thut ng c ngun gc Hn Vit l 56, chim 44,8 %. V d: i tng
cn xc nh ng nht, i tng phm ti mi gii mi dm, hnh vi hy hoi ti
nguyn mi trng, k hoch iu tra v n hnh s...
67, chim 53,6 %. V d: chng ngi thi hnh cng v (chng = thun Vit, ngi
= thun Vit, thi hnh = Hn Vit, cng v = Hn Vit), hnh vi gy nhim mi
trng (hnh vi = Hn Vit, gy = thun Vit, nhim = Hn Vit, mi trng =
Hn Vit), ng k kt hn tri php lut (ng k = Hn Vit, kt hn = Hn Vit,
tri = thun Vit, php lut = Hn Vit)...
+ S thut ng c ngun gc t t hp cc yu t thun Vit, Hn Vit v n
u l 2, chim 1,6 %: thng tch do bng axit (thng tch = Hn Vit, do = Hn
63
Vit, bng = thun Vit, axit = n u); ti pht tn virut my tnh (ti = Hn Vit,
pht tn = Hn Vit, virut = n u, my tnh = thun Vit).
Di y l bng tng kt v ngun gc ca cc thut ng 4 yu t.
Bng 2.10. Ngun gc yu t cu to cc thut ng 4 yu t.
Thut ng S lng %
Hn Vit 56 44,80
Thun Vit + Hn Vit + n u 2 1,60
Tng 125 100
2.3.2.5. Thut ng nm yu t
a. Cu to
S thut ng 5 yu t l 32, chim 2,35 %. Tt c u l ng chnh ph,
trong :
S ng chnh ph l danh ng gm 21 thut ng, chim 65,62 %. V d: i
tng phm ti gy ri trt t cng cng, hnh vi sn xut tri php cht ma ty, hin
trng v c gy thng tch, hot ng phm ti ph hoi chnh sch on kt...
S ng chnh ph l ng ng gm 11 thut ng, chim 34,38 %. V d: hi
cung b can phm ti cp ti sn, khm nghim phng tin giao thng gy tai
nn, lp k hoch iu tra v n hnh s...
M hnh 5.1
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
hnh vi chng ngi thi hnh cng v
khm nghim hin trng c ngi cht
tm l hnh vi sai lch chun mc x hi
quay phim hin trng tai nn giao thng ng b
64
C 19 thut ng thuc m hnh ny, chim 59,375 %. y l m hnh c kt

cu 4 bc. Bc 1: Y5 ph cho Y4. Bc 2: c Y4 v Y5 ph cho Y3. Bc 3: c Y3,
Y4 v Y5 ph cho Y2. Bc 4: c Y2, Y3, Y4 v Y5 ph cho Y1. V d: thut ng
hnh vi chng ngi thi hnh cng v c cu to bi 5 yu t: hnh vi, chng,
ngi, thi hnh, cng v v c kt cu 4 bc. Bc 1: cng v ph cho thi hnh to
thnh kt cu thi hnh cng v. Bc 2: thi hnh cng v ph cho ngi to thnh kt
cu ngi thi hnh cng v. Bc 3: ngi thi hnh cng v ph cho chng to thnh
kt cu chng ngi thi hnh cng v. Bc 4: chng ngi thi hnh cng v ph
cho hnh vi to thnh thut ng hnh vi chng ngi thi hnh cng v, trong
hnh vi mang yu t chnh, khi qut nht.
M hnh 5.2
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d: cha chp ngi cha thnh nin phm php

D d ngi cha thnh nin phm ti
Ch c 2 thut ng thuc m hnh 5.2, chim 6,25 %. y l m hnh 4 bc.

Bc 1: Y3 ph cho Y4. Bc 2: c Y3 v Y4 ph cho Y2. Bc 3:Y5 ph cho Y2, Y3
v Y4. Bc 4: c Y2, Y3, Y4 v Y5 ph cho Y1. V d: thut ng cha chp ngi
cha thnh nin phm php c cu to bi 5 yu t cha chp, ngi, cha,
thnh nin, phm php v c cu trc 4 bc. Bc 1: cha ph cho thnh nin to
thnh kt cu cha thnh nin. Bc 2: cha thnh nin ph cho ngi to thnh kt
cu ngi cha thnh nin. Bc 3: phm php ph cho ngi cha thnh nin to
thnh kt cu ngi cha thnh nin phm php. Bc 4: ngi cha thnh nin
phm php ph cho cha chp to thnh thut ng cha chp ngi cha thnh
nin phm php. Yu t cha chp mang ngha khi qut nht.
65
M hnh 5.3
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
h s c nhn c tnh tri tm giam
tc ng tm l ngi tham gia i cht
Ch c 2 thut ng thuc m hnh 5.3, chim 6,25 %. Nhn vo m hnh ny,
chng ta thy y l m hnh c quan h 3 bc. Bc 1: Y5 ph cho Y4 v Y2 ph cho
Y1. Bc 2: C Y4 v Y5 ph cho Y3. Bc 3: Y3, Y4 v Y5 ph cho Y1 v Y2. Phn
tch thut ng tc ng tm l ngi tham gia i cht chng ta thy thut ng ny
c cu to bi 5 yu t tc ng, tm l, ngi, tham gia, i cht v c cu trc 3
bc. Bc 1: i cht ph cho tham gia to thnh kt cu tham gia i cht v tm l ph
cho tc ng to thnh kt cu tc ng tm l. Bc 2: tham gia i cht ph cho ngi
to thnh kt cu ngi tham gia i cht. Bc 3: ngi tham gia i cht ph cho tc
ng tm l to thnh thut ng tc ng tm l ngi tham gia i cht.
M hnh 5.4
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
hnh vi sn xut tri php cht ma ty
khm nghim phng tin giao thng gy tai nn
ti vn chuyn tri php cht ma ty
C 4 thut ng thuc m hnh 5.4, chim 12,5 %. Nhn vo m hnh ny,
chng ta thy y l m hnh c quan h 3 bc. Bc 1: Y3 ph cho Y2 v Y5 ph
cho Y4. Bc 2: c Y4 v Y5 ph cho Y2 v Y3. Bc 3: c Y2, Y3, Y4 v Y5 ph
cho Y1. V d: thut ng khm nghim phng tin giao thng gy tai nn c
66
cu to bi 5 yu t khm nghim, phng tin, giao thng, gy, tai nn v c cu

trc 3 bc. Bc 1: tai nn ph cho gy to thnh kt cu gy tai nn v giao thng
ph cho phng tin to thnh kt cu phng tin giao thng. Bc 2: gy tai nn
ph cho phng tin giao thng to thnh kt cu phng tin giao thng gy tai
nn. Bc 3: phng tin giao thng gy tai nn ph cho khm nghim to thnh
thut ng khm nghim phng tin giao thng gy tai nn.
M hnh 5.5
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
nhn dng ngi qua c im b ngoi
nhn dng ngi qua c im ging ni
M hnh 5.5 ch c 2 thut ng chim 6,25 %. M hnh ny c quan h 3
bc. Bc 1: Y2 ph cho Y1 v Y5 ph cho Y4.Bc 2:Y3 ph cho Y4 v Y5. Bc
3: Y3, Y4 v Y5 ph cho Y1 v Y2. V d: thut ng nhn dng ngi qua c
im ging ni c cu to bi 5 yu t nhn dng, ngi, qua, c im,
ging ni v c cu trc 3 bc. Bc 1: ngi ph cho nhn dng to thnh kt
cu nhn dng ngi v ging ni ph cho c im to thnh kt cu c im
ging ni. Bc 2: qua ph cho c im ging ni to thnh kt cu qua c
im ging ni. Bc 3: qua c im ging ni ph cho nhn dng ngi to
thnh thut ng nhn dng ngi qua c im ging ni.
M hnh 5.6
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
phng php iu tra ti phm khng y
67
Ch c 1 thut ng thuc m hnh 5.6, chim 3,125 %. y l m hnh c sc

sn sinh thp. l thut ng phng php iu tra ti phm khng y . Thut
ng ny c cu to bi 5 yu t phng php, iu tra, ti phm, khng, y
v c cu trc 3 bc. Bc 1: Y3 ph cho Y2 v Y4 ph cho Y5. Bc 2: c Y2 v Y3
ph cho Y1. Bc 3: Y 4 v Y5 ph cho Y1, Y2 v Y3. C th: bc 1: khng ph cho
y to thnh kt cu khng y v ti phm ph cho iu tra to thnh kt
cu iu tra ti phm. Bc 2: iu tra ti phm ph cho phng php to thnh kt
cu phng php iu tra ti phm. Bc 3: khng y ph cho phng php
iu tra ti phm to thnh thut ng phng php iu tra ti phm khng y .
M hnh 5.7
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
ly li khai i tng b bt gi
M hnh 5.7 c 1 thut ng, chim 3,125 %. l thut ng ly li khai i
tng b bt gi. Thut ng ny c cu trc 3 bc. Bc 1: Y2 ph cho Y1 v Y5 ph
cho Y4; bc 2: Y4 v Y5 ph cho Y3; bc 3: c Y3, Y4 v Y5 ph cho Y1 v Y2.
C th: thut ng ny gm 5 yu t: ly, li khai, i tng, b, bt gi. Bc 1: li
khai ph cho ly to thnh kt cu ly li khai v bt gi ph cho b to thnh kt
cu b bt gi; bc 2: b bt gi ph cho i tng to thnh kt cu i tng b
bt gi; bc 3: i tng b bt gi ph cho ly li khai to thnh thut ng ly li
khai i tng b bt gi.
M hnh 5.8.
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5
V d:
ti mua dm ngi cha thnh nin
68
M hnh 5.8 c 1 thut ng, chim 3,125 %. l thut ng Ti mua dm

ngi cha thnh nin. Thut ng ny c cu trc 4 bc. Bc 1: Y4 ph cho Y5;
bc 2: Y4 v Y5 ph cho Y3; bc 3: c Y3, Y4 v Y5 ph cho Y2; bc 4: c Y2,
Y3, Y4, Y5 ph cho Y1. Thut ng ny c cu to bi 5 yu t: ti, mua dm,
ngi, cha, thnh nin. Bc 1: cha ph cho thnh nin to thnh kt cu cha
thnh nin; bc 2: cha thnh nin ph cho ngi to thnh kt cu ngi cha thnh
nin; bc 3: ngi cha thnh nin ph cho mua dm to thnh kt cu mua dm
ngi cha thnh nin; bc 4: mua dm ngi cha thnh nin ph cho ti to thnh
thut ng ti mua dm ngi cha thnh nin, trong ti c ngha chnh, khi
qut.
Trong cc m hnh nu trn m hnh 5.1 l m hnh c cu to ph bin nht.
Cc m hnh cn li c sc sn sinh thp.
Ni dung phn trnh by trn c tm tt trong cc bng di y:
Ng danh t 21 65,62
Ng chnh ph
Ng ng t 11 34,38
Tng s 32 100

M hnh 5.1 19 59,375
M hnh 5.2 2 6,250
M hnh 5.3 2 6,250
M hnh 5.4 4 12,500
M hnh 5.5 2 6,250
M hnh 5.6 1 3,125
M hnh 5.7 1 3,125
M hnh 5.8 1 3,125
69
Tng 32 100
+ S thut ng c ngun gc Hn Vit l 5, chim 15,62 %. V d: hot ng
phm ti ph hoi chnh sch on kt, h s c nhn c tnh tri tm giam...
27, chim 84,38 %. V d: i tng phm ti gy ri trt t cng cng (i tng
= Hn Vit, phm ti = Hn Vit, gy ri = thun Vit, trt t = Hn Vit, cng
cng = Hn Vit), cha chp ngi cha thnh nin phm ti (cha chp = thun
Vit, ngi = thun Vit, cha = thun Vit, thnh nin = Hn Vit, phm ti =
Hn Vit)...
Di y l bng tng kt v ngun gc yu t ca cc thut ng 5 yu t.
Bng 2.13. Ngun gc yu t cc thut ng 5 yu t
Thut ng S lng %
Hn Vit 5 15,62
Tng 32 100
2.3.2.6. Thut ng su yu t
a. Cu to
S lng cc thut ng c cu to t 6 yu t khng nhiu, ch c 10 thut
ng, chim 0,75 %. Kt qu kho st cho thy 100% thut ng 6 yu t l ng chnh
ph, trong thut ng l ng danh t l 6 thut ng, chim 60 %. S ng ng t
l 4, chim 40 %.
M hnh cu to
Ton b 10 thut ng 6 yu t c cu to theo 5 m hnh.
M hnh 6.1
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6
V d:
phng php iu tra ti phm c gy thng tch

trnh t lp k hoch iu tra v n hnh s
th on che giu ti phm gy ri trt t cng cng
70
C 5 thut ng thuc m hnh 6.1, chim 50 %. M hnh ny c cu trc 5

bc. Bc 1: Y6 ph cho Y5. Bc 2: c Y5 v Y6 ph cho Y4. Bc 3: c Y4, Y5 v
Y6 ph cho Y3. Bc 4: c Y3, Y4, Y5 v Y6 ph cho Y2. Bc 5: c Y2, Y3, Y4,
Y5, Y6 ph cho Y1. Phn tch thut ng th on che giu ti phm gy ri trt t
cng cng chng ta thy y l thut ng c cu to bi 6 yu t: th on, che
giu, ti phm, gy ri, trt t, cng cng v c kt cu 5 bc. Bc 1: cng cng
ph cho trt t to thnh kt cu trt t cng cng. Bc 2: trt t cng cng ph
cho gy ri to thnh kt cu gy ri trt t cng cng. Bc 3: gy ri trt t cng
cng ph cho ti phm to thnh kt cu ti phm gy ri trt t cng cng. Bc 4:
ti phm gy ri trt t cng cng ph cho che giu to thnh kt cu che giu ti
phm gy ri trt t cng cng. Bc 5: che giu ti phm gy ri trt t cng cng
ph cho th on to thnh thut ng th on che giu ti phm gy ri trt t
cng cng. Yu t th on l yu t chnh, mang ngha khi qut.
M hnh 6.2
Y4 Y5 Y6
Y1 Y2 Y3
3
V d:
tn pht ti liu c ni dung chnh tr phn ng
Ch c 1 thut ng duy nht thuc m hnh 6.2, chim 10%. l thut ng

tn pht ti liu c ni dung chnh tr phn ng. Thut ng ny c cu to bi 6
yu t: tn pht, ti liu, c, ni dung, chnh tr, phn ng v c cu trc 5 bc: bc
1: Y5 ph cho Y4. Bc 2: Y6 ph cho Y5 v Y4. Bc 3: c Y4, Y5 v Y6 ph cho
Y3. Bc 4: c Y3, Y4, Y5, Y6 ph cho Y2. Bc 5: c Y2, Y3, Y4, Y5 v Y6 ph cho
Y1. C th: bc 1: chnh tr ph cho ni dung to thnh kt cu ni dung chnh tr.
Bc 2: phn ng ph cho ni dung chnh tr to thnh kt cu ni dung chnh tr
phn ng. Bc 3: ni dung chnh tr phn ng ph cho c to thnh kt cu c ni
71
dung chnh tr phn ng. Bc 4: c ni dung chnh tr phn ng ph cho ti liu to

thnh kt cu ti liu c ni dung chnh tr phn ng. Bc 5: ti liu c ni dung
chnh tr phn ng ph cho tn pht to thnh thut ng tn pht ti liu c ni
dung chnh tr phn ng.
M hnh 6.3
Y1 Y2 Y3 Y5 Y6
Y4
V d:
hnh vi phm ti tng tr tri php cht ma ty
ti t chc s dng tri php cht ma ty
Ch c 2 thut ng thuc m hnh 6.3, chim 20 %. y l m hnh c cu

trc 4 bc. Bc 1: Y4 ph cho Y3 v Y6 ph cho Y5. Bc 2: Y5 v Y6 ph cho
Y3 v Y4. Bc 3: c Y3, Y4, Y5 v Y6 ph cho Y2. Bc 4: c Y2, Y3, Y4, Y5,
Y6 ph cho Y1. Phn tch thut ng hnh vi phm ti tng tr tri php cht ma
ty chng ta thy y l thut ng c cu to bi 6 yu t: hnh vi, phm ti,
tng tr, tri php, cht, ma ty. y l thut ng c cu trc 4 bc: bc 1: tri
php ph cho tng tr to thnh kt cu tng tr tri php v ma ty ph cho
cht to thnh kt cu cht ma ty. Bc 2: cht ma ty ph cho tng tr tri php
to thnh kt cu tng tr tri php cht ma ty. Bc 3: tng tr tri php cht
ma ty ph cho phm ti to thnh kt cu phm ti tng tr tri php cht ma
ty. Bc 4: phm ti tng tr tri php cht ma ty ph cho hnh vi to thnh
thut ng hnh vi phm ti tng tr tri php cht ma ty. Yu t hnh vi l yu
t chnh, mang tnh khi qut.
M hnh 6.4
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6
5
V d:
tc ng tm l ngi lm chng c thin ch

72
Ch c 1 thut ng thuc m hnh 6.4, chim 10%. y l m hnh c cu trc 3

bc. Bc 1: Y2 ph cho Y1; Y4 ph cho Y3 v Y6 ph cho Y5. Bc 2: Y5 v Y6 ph
cho Y3 v Y4. Bc 3: c Y3, Y4, Y5 v Y6 ph cho Y2 v Y1. Phn tch thut ng tc
ng tm l ngi lm chng c thin ch chng ta thy y l thut ng c cu to
bi 6 yu t: tc ng, tm l, ngi, lm chng, c, thin ch v c cu trc 3 bc. Bc
1: tm l ph cho tc ng to thnh kt cu tc ng tm l; lm chng ph cho ngi
to thnh kt cu ngi lm chng v thin ch ph cho c to thnh kt cu c thin
ch. Bc 2: c thin ch ph cho ngi lm chng to thnh kt cu ngi lm chng
c thin ch. Bc 3: ngi lm chng c thin ch ph cho tc ng tm l to thnh
thut ng tc ng tm l ngi lm chng c thin ch.
M hnh 6.5
Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6
V d:
bin php truy tm th phm theo du vt nng

Ch c 1 thut ng thuc m hnh 6.5, chim 10 %. y l m hnh c cu
trc 4 bc. Bc 1: Y3 ph cho Y2 v Y6 ph cho Y5. Bc 2: Y4 ph cho Y5 v Y6.
Bc 3: c Y4, Y5 v Y6 ph cho Y2 v Y3. Bc 4: c Y2, Y3, Y4, Y5 v Y6 ph
cho Y1. Phn tch thut ng bin php truy tm th phm theo du vt nng chng
ta thy thut ng ny c cu to bi 6 yu t: bin php, truy tm, th phm, theo,
du vt, nng v c cu trc 4 bc. Bc 1: th phm ph cho truy tm to thnh kt
cu truy tm th phm v nng ph cho du vt to thnh kt cu du vt nng. Bc
2: theo ph cho du vt nng to thnh kt cu theo du vt nng. Bc 3: theo du
vt nng ph cho truy tm th phm to thnh kt cu truy tm th phm theo du
vt nng. Bc 4: truy tm th phm theo du vt nng ph cho bin php to thnh
thut ng bin php truy tm th phm theo du vt nng.
Trong cc m hnh nu trn, m hnh 6.1 l m hnh c sc sn sinh cao hn.
73
Cc m hnh cn li c sc sn sinh thp.

Ng danh t 6 60
Ng chnh ph
Ng ng t 4 40
Tng s 10 100
M hnh 6.1 5 50
M hnh 6.2 1 10
M hnh 6.3 2 20
M hnh 6.4 1 10
M hnh 6.5 1 10
Tng 10 100
+ S thut ng c ngun gc Hn Vit l 1, chim 10 %. l thut ng
trnh t lp k hoch iu tra v n hnh s.
+ S thut ng c to t s kt hp ca yu t thun Vit v Hn Vit l
9, chim 90 %. V d: tn pht ti liu c ni dung chnh tr phn ng (tn pht =
Hn Vit, ti liu = Hn Vit, c = thun Vit, ni dung = Hn Vit, chnh tr =
Hn Vit, phn ng = Hn Vit), cc thut ng tng t l bin php truy tm
th phm theo du vt nng; tc ng tm l ngi lm chng c thin ch...
Di y l bng tng kt v ngun gc yu t ca cc thut ng 6 yu t.
Bng 2.16. Ngun gc yu t cc thut ng 6 yu t
Thut ng S lng %
Hn Vit 1 10
74
Thun Vit + Hn Vit 9 90

Tng 10 100
2.3.2.7. Thut ng by yu t
a. Cu to
S lng cc thut ng c cu to t by yu t khng nhiu, ch c 4
thut ng, chim 0,29 %.
Kt qu kho st cho thy, c 4 thut ng yu t l ng chnh ph, trong
c 3 thut ng l ng danh t, chim 75 %. 1 thut ng l ng ng t, chim 25 %.
M hnh 7.1
Y5 Y6 Y7
Y1 Y2 Y3 Y4
V d:
hi cung b can phm ti chng ngi thi hnh cng v
phng php iu tra ti phm chng ngi thi hnh cng v
C 3 thut ng theo m hnh 7.1, chim 75 %. y l m hnh c cu trc 6
bc: bc 1: Y7 ph cho Y6; bc 2: c Y6 v Y7 ph cho Y5; bc 3: c Y5, Y6 v
Y7 ph cho Y4; bc 4: c Y4, Y5, Y6 v Y7 ph cho Y3. Bc 5: c Y3, Y4, Y5, Y6
v Y7 ph cho Y2. Bc 6: C Y2, Y3, Y4, Y5, Y6 v Y7 ph cho Y1. V d: thut
ng hi cung b can phm ti chng ngi thi hnh cng v c cu to bi 7 yu
t: hi cung, b can, phm ti, chng, ngi, thi hnh, cng v v c cu trc 6 bc.
Bc 1: cng v ph cho thi hnh to thnh kt cu thi hnh cng v. Bc 2: thi hnh
cng v ph cho ngi to thnh kt cu ngi thi hnh cng v. Bc 3: ngi thi
hnh cng v ph cho chng to thnh kt cu chng ngi thi hnh cng v. Bc
4: chng ngi thi hnh cng v ph cho phm ti to thnh kt cu phm ti chng
ngi thi hnh cng v. Bc 5: phm ti chng ngi thi hnh cng v ph cho b
can to thnh kt cu b can phm ti chng ngi thi hnh cng v. Bc 6: b can
phm ti chng ngi thi hnh cng v ph cho hi cung to thnh thut ng hi
75
cung b can phm ti chng ngi thi hnh cng v.
M hnh 7.2
Y3 Y4 Y5 Y6 Y7
Y1 Y2
V d:
phng php iu tra ti phm sn xut tri php cht ma ty
Ch c 1 thut ng thuc m hnh 7.2, chim 25%. y l m hnh c cu
trc 5 bc: bc 1: Y7 ph cho Y6 v Y5 ph cho Y4. Bc 2: c Y6 v Y7 ph cho
Y4 v Y5; bc 3: c Y4, Y5, Y6 v Y7 ph cho Y3. Bc 4: c Y3, Y4, Y5, Y6 v
Y7 ph cho Y2. Bc 5: c Y2, Y3, Y4, Y5, Y6 v Y7 ph cho Y1. V d: thut ng
phng php iu tra ti phm sn xut tri php cht ma ty c cu to bi 7
yu t: phng php, iu tra, ti phm, sn xut, tri php, cht, ma ty v c cu
trc 5 bc. Bc 1: ma ty ph cho cht to thnh kt cu cht ma ty v tri php
ph cho sn xut to thnh kt cu sn xut tri php. Bc 2: cht ma ty ph cho
sn xut tri php to thnh kt cu sn xut tri php cht ma ty. Bc 3: sn xut
tri php cht ma ty ph cho ti phm to thnh kt cu ti phm sn xut tri
php cht ma ty. Bc 4: ti phm sn xut tri php cht ma ty ph cho iu tra
to thnh kt cu iu tra ti phm sn xut tri php cht ma ty. Bc 5: iu tra
ti phm sn xut tri php cht ma ty ph cho phng php to thnh thut ng
phng php iu tra ti phm sn xut tri php cht ma ty.
Ng danh t 3 75
Ng chnh ph
Ng ng t 1 25
Tng s 4 100
76

M hnh 7.1 3 75
M hnh 7.2 1 25
Tng 4 100
C 4 thut ng by yu t u l t hp t ca cc yu t thun Vit v
Hn Vit.
V d: phng php iu tra ti phm chng ngi thi hnh cng v
(phng php = Hn Vit, iu tra = Hn Vit, ti phm = Hn Vit, chng = thun
Vit, ngi = thun Vit, thi hnh = Hn Vit, cng v = Hn Vit).
Bng 2.19. Ngun gc yu t cc thut ng by yu t
Thut ng S lng %
thun Vit + Hn Vit 4 100
Tng 4 100
Kt qu kho st m hnh 7 yu t cho thy y l m hnh cu to c tnh

sn sinh thp. Chng khng gip ch nhiu cho vic to thut ng mi.
2.4. NHN XT V C IM THUT NG KHOA HC HNH S
TING VIT
Nghin cu cc con ng hnh thnh thut ng khoa hc hnh s ting Vit
cho thy thut ng khoa hc hnh s ting Vit c to ra bng hai con ng
chnh l thut ng ha t ng thng thng v vay mn thut ng nc ngoi. S
thut ng c to ra theo con ng thut ng ha t ng thng thng l 252,
chim 18,53 %. S thut ng c to ra bng phng thc vay mn thut ng
nc ngoi l 1108, chim 81,47 %. Trong : gi nguyn dng c 14 thut ng,
chim 1,03 %; phin m: 10 thut ng, chim 0,74 %; ghp lai: 40 thut ng, chim
(2,94 %); sao phng: 1044 thut ng, chim 76,76 %. Trong s cc con ng trn,
th sao phng l con ng ch o trong vic xy dng v lm giu h thut ng
77

Khi t thng thng c thut ng ha theo hng thu hp ngha chng
va mang t cch l thut ng li va c th ng vai tr l thut t trong kt hp
vi thut t khc sn sinh thut ng mi.T thng thng c thut ng ha
theo cch gi nguyn hnh thi nhng chuyn ngha da trn mi quan h tng
ng (theo php n d ha) thng ch ng vai tr l thut t cu to thut ng.
Cc thut t ny kt hp vi cc thut t khc to nn hng lot thut ng khoa hc
hnh s. Thut ng khoa hc hnh s c vay mn di hnh thc gi nguyn
dng v phin m xy ra khng ch cp n v thut ng m cn cp
thnh t cu to thut ng.
H thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit c 1360 thut ng, bao gm
cc thut ng t mt yu t n by yu t. S lng thut ng gm hai yu t n
bn yu t chim t l ln nht: 1144 thut ng chim 84, 11% tng s thut ng
c kho st. S lng thut ng t nm yu t n by yu t chim t l khng
ng k: 46 thut ng, chim t l 3,38 %. T y c th a ra kt lun rng s
lng yu t trong mt thut ng t l nghch vi thut ng. S lng yu t trong
mt thut ng cng nhiu th s lng thut ng c to ra cng t. Thut ng
khoa hc hnh s ting Vit ch yu l nhng thut ng t hai n bn yu t. V
mt hnh thc, chng p ng c yu cu v tnh ngn gn. Kt qu kho st ca
lun n gp thm mt bng chng khng nh rng, thut ng cc ngnh khoa hc
ni chung c cu to t hai n bn yu t.
Di y l bng tng hp s lng cc yu t cu to thut ng khoa hc
hnh s ting Vit.
Bng 2.20. S lng cc yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit
S lng yu t cu to S lng thut ng %
1 170 12,50
2 655 48,16
3 364 26,76
4 125 9,19
5 32 2,35
6 10 0,75
7 4 0,29
Tng 1360 100
78
Theo kt qu kho st, thut ng khoa hc hnh s ting Vit c 32 m hnh.

Cc m hnh 2.1; 3.1 l nhng m hnh ph bin nht, c sc sn sinh cao nht. M
hnh 2.1 chim 99,82 % tng s thut ng 2 yu t. M hnh 3.1 chim 81,59 %
trong tng s thut ng gm 3 yu t.Tng s thut ng ca m hnh 2.1 v 3.1
chim 78,17 % (856/1095) s thut ng khoa hc hnh s l cm t. Chnh hai m
hnh ph bin trn to nn tnh h thng trong cch cu to thut ng khoa hc
hnh s ting Vit. m bo tnh h thng v xt v tnh sn sinh thut ng th
khi xy dng thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng ta cn ch ti hai m
hnh c sc sn sinh cao nht trn. Nhn vo m hnh cu to thut ng khoa hc
hnh s ting Vit, chng ti thy rng, trt t cc yu t cu to thut ng theo mt
nguyn tc nht nh t khi qut n c th dn, yu t sau xc nh ngha cho yu
t trc (tr mt vi m hnh c bit nh m hnh 2.2; 3.4 v 3.5 v 3.6). Yu t
mt l yu t khi qut nht, cc yu t tip theo c th dn cc c im, tnh cht,
thuc tnh ca thut ng y. Nhng m hnh 3.5; 3.6; 7.1; 7.2; 6.5; 6.4; 6.3; 6.2; 5.8;
5.7 l nhng m hnh ch c mt hoc hai thut ng. y l nhng m hnh c
sc sn sinh thp.
Kt qu kho st cho thy, thut ng khoa hc hnh s ting Vit ch yu
c cu to t cm t v theo quan h chnh ph. Trong tng s 1360 thut ng
c kho st c 1095 thut ng l cm t, chim 80,51 %. S thut ng l t n
v t ghp l 265 n v, chim 19,49 %. S thut ng c cu to theo quan h
ng lp l 1 n v, chim 0,08 %. 99,92% thut ng khoa hc hnh s ting Vit
c cu to theo quan h chnh ph. Nh vy, c th kt lun rng a s thut ng
khoa hc hnh s ting Vit c cu to theo quan h chnh ph, mang c trng
ca c php ting Vit.
Kt qu kho st t loi ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit cho thy,
thut ng l danh t hoc ng danh t chim a s (1086/1360), chim 79,85 %.
iu ny ph hp vi tnh cht nh danh ca thut ng. Kt qu kho st ca
chng ti cng ph hp vi nhn xt v c im nh danh thut ng ca H
Quang Nng: Tnh nh danh cao nht v kh nng ln nht tham gia vo vic nh
79
danh thut ng l cc danh t. Thut ng c th l tnh t, ng t, trng t nhng

kh nng nh danh ca chng thp hn nhiudanh t l t loi c tnh nh danh
cao nht [55,19].
Di y l thng k c th cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt
theo quan h ng php v c im t loi.
Bng 2.21. c im t loi ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Loi thut ng Tng s thut ng %
Danh t 12 0,88
T n
ng t 3 0,22
Danh t 3 0,22
T ghp ng lp ng t 10 0,74
Tnh t 6 0,44
Danh t 192 14,11
T ghp chnh ph ng t 37 2,72
Tnh t 3 0,22
Ng danh t 880 64,71
Ng chnh ph
Ng ng t 213 15,66
Ng ng lp Ng ng t 1 0,08
Tng 1360 100
V ngun gc ca yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit, kt
qu kho st cho thy, cc yu t cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit c
ngun gc kh phong ph bao gm yu t thun Vit, Hn Vit, n u. Di y
l bng v ngun gc yu t ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Bng 2.22. Ngun gc yu t ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Thut ng Tng %
Thun Vit 79 5,81
Hn Vit 887 65,22
n u 10 0,74
Thun Vit + n u 21 1,54
Hn Vit + n u 9 0,66
Thun Vit + Hn Vit + n u 2 0,14
80
Tng 1360 100
Bng tng kt trn cho thy, a s cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit
c ngun gc t yu t Hn Vit. C 65,22 % thut ng khoa hc hnh s ting Vit
c to thnh t cc yu t Hn Vit. Theo V Quang Ho, yu t Hn Vit c
bn s trng l: lun c xu hng mt ngha; c kh nng biu t cc khi
nim khi qut, tru tng, mang tnh trang trng, bc hc; c kh nng kin to ra
nhng thut ng c kt cu cht ch, ngn gn; khi cc yu t Hn - Vit kt hp
vi nhau u to ra nhng thut ng c trnh nht phin cao [28, 78]. V vy, vi
nhng u th ni tri ny, chng ta cn ch s dng yu t Hn Vit khi xy dng
v chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
TIU KT
Trong chng ny, chng ti miu t cc con ng hnh thnh thut ng
khoa hc hnh s ting Vit. Thut ng khoa hc hnh s ting Vit c hnh thnh t
hai con ng chnh l thut ng ha t ng thng thng v vay mn thut ng
nc ngoi. S thut ng c to ra theo con ng thut ng ha t ng thng
thng l 252, chim 18,53 %. S thut ng c to ra bng phng thc vay mn
thut ng nc ngoi l 1108, chim 81,47 %. Trong : gi nguyn dng c 14 thut
ng, chim 1,03 %; phin m: 10 thut ng, chim 0,74 %; ghp lai: 40 thut ng,
chim (2,94 %); sao phng: 1044 thut ng, chim 76,76 %. Trong s cc con ng
trn, th sao phng l con ng ch o trong vic xy dng v lm giu h thut ng
Khi t thng thng c thut ng ha theo hng thu hp ngha chng
vi thut t khc sn sinh thut ng mi. T thng thng c thut ng ha
Chng ti miu t v phn tch cc c im cu to ca 1360 thut ng
81
khoa hc hnh s ting Vit. Chng c coi l in mu. Thut ng in mu l

thut ng phi p ng c cc tiu chun thuc bn th ca thut ng. l: tnh
khoa hc (tnh chnh xc, tnh h thng, tnh ngn gn) v tnh quc t. Lun n
da vo khi nim thut ng v yu t cu to thut ng ca cc nh ngn ng hc
Lin X c phn tch c im cu to v mi quan h ng php ca thut ng
khoa hc hnh s ting Vit. Cc yu t thut ng ca khoa hc hnh s ting Vit
c ngun gc Hn Vit chim t l ln trong s thut ng c kho st.
Trong tng s 1093 thut ng l cm t gm 2 yu t tr ln, s lng thut
ng gm 2; 3 v 4 yu t l 1047 chim 95,79 %. S lng thut ng t 5 n 7 yu
t ch c 46 chim 4,21 %. Nh vy, c th kt lun rng thut ng khoa hc hnh
s ting Vit l nhng thut ng gm 2, 3, 4 yu t.
Xt v m hnh cu to, kt qu kho st cho thy, thut ng 2 yu t c 2
m hnh cu to. Ring m hnh 2.1 chim 99,82 % s thut ng c 2 yu t. Loi
thut ng 3 yu t c 6 m hnh cu to. Ring m hnh 3.1 chim 81,59 % s thut
ng c 3 yu t. Loi thut ng 4 yu t c 9 m hnh cu to. Loi thut ng 5 yu
t c 8 m hnh cu to. Loi thut ng 6 yu t c 5 m hnh cu to. Loi thut
ng 7 yu t c 2 m hnh cu to. 2 m hnh cu to c sc sn sinh cao l cc
m hnh: 2.1 v 3.1. 2 loi m hnh ny chim 78,17% s thut ng khoa hc hnh
s l cm t. Chnh 2 loi m hnh ph bin ny lm nn tnh h thng trong
cch cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Ch c 11 thut ng c trt t yu t ph ng trc yu t chnh, cn li u
c trt t yu t chnh ng trc yu t ph ng sau. y l quan h c php
thun Vit. iu cho thy tuyt i a s cc thut ng khoa hc hnh s c
to ra ph hp vi c im c php ting Vit.
82
Chng 3
C IM NH DANH THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT
3.1. CC TIU H THNG CA THUT NG KHOA HC HNH S

TING VIT
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit bao gm thut ng ring ca khoa
hc hnh s v thut ng ca cc ngnh khoa hc khc c khoa hc hnh s s
dng li. Cc thut ng ring ca khoa hc hnh s l cc thut ng ca 5 b phn
cu thnh l thut ng ca L lun chung v khoa hc hnh s; ca K thut hnh
s; ca Chin thut hnh s; ca Phng php hnh s v ca Tm l hc hnh s.
Ngoi ra cn c cc thut ng ca cc ngnh khoa hc khc c khoa hc hnh s
s dng li. l cc thut ng khoa hc c bn, khoa hc ng dng, khoa hc x
hi, khoa hc t nhin.
Cc thut ng ca khoa hc hnh s mang c trng ca ngnh khoa hc
hnh s, biu th nhng s vt, hin tng, khi nim chung, in hnh ca ngnh
ny.V d: chng c, du vt hnh s, truy nguyn hnh s, khm nghim hin
trng, nhip nh hnh s, hi cung b can, chin thut bt, gim nh ADN
Khi c nhp vo h thng thut ng khoa hc hnh s, cc thut ng ca
cc ngnh khoa hc khc vn gi nguyn hnh thc ngn ng v ni dung khi
nim biu th cc s vt, hin tng, c s dng cho khoa hc hnh s. Nhng
thut ng ny gp phn lm giu h thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
3.1.1. Cc tiu h thng thut ng ring ca khoa hc hnh s Vit Nam
Nh c cp phn trn, khoa hc hnh s Vit Nam bao gm 5 b
phn cu thnh l L lun chung v khoa hc hnh s; K thut hnh s; Chin
thut hnh s; Phng php hnh s v Tm l hc hnh s. Tng ng vi 5 b
phn trn l 5 tiu h thng thut ng ca khoa hc hnh s Vit Nam: tiu h thng
thut ng ca L lun chung v khoa hc hnh s; thut ng ca K thut hnh s;
thut ng ca Chin thut hnh s; thut ng ca Phng php hnh s v thut ng
ca Tm l hc hnh s.
83
3.1.1.1. Thut ng thuc L lun chung v khoa hc hnh s

Nh nu phn trn, L lun chung v khoa hc hnh s bao gm: khi
nim v i tng ca Khoa hc hnh s; c s phng php lun ca Khoa hc
hnh s, h thng nhng hc thuyt nh hc thuyt v ng nht (hoc truy nguyn
hnh s), hc thuyt v Ti phm hc v nguyn nhn ca tnh trng phm ti... Cc
thut ng tiu biu: chng minh ng nht, nh gi chng c, bin php xc nh
ng nht, m t chng c, sao chp chng c, truy n, truy tm, tip nhn tin bo
v ti phm, gi thuyt iu tra, k hoch iu tra, tnh hung iu tra, c im
hnh s ca ti phm, th on gy n, phng nga ti phm
3.1.1.2. Thut ng v K thut hnh s
K thut hnh s l mt b phn cu thnh ca khoa hc hnh s, vn dng
sng to cc thnh tu ca khoa hc t nhin, k thut cng ngh vo nghin cu
cc quy lut t nhin, x hi c lin quan n s hnh thnh ca phn nh vt cht
trong cc v vic hnh s, cc phng php khoa hc, phng tin k thut phc v
cng tc u tranh phng, chng ti phm. K thut hnh s c i tng nghin
cu ring ca mnh, c th: nhng h thng tri thc, phng php ca khoa hc t
nhin v khoa hc k thut, cc quy lut t nhin, quy lut vn ng ca vt cht,
quy lut hot ng phm ti, quy lut hnh thnh cc phn ng vt cht hin
trng Nhng phng tin k thut, bao gm tt c cc dng c phng tin,
thit b my mcdo con ngi nghin cu, ch to da trn nhng quy lut t
nhin, nhng nguyn l, nhng quy trnh khoa hc cng ngh.
Cc i tng khoa hc hnh s nghin cu chng t k thut hnh s c
mi quan h cht ch vi cc ngnh khoa hc t nhin v k thut. Nhng thnh tu
tin tin ca khoa hc t nhin v k thut gip cho k thut hnh s pht trin. K
thut hnh s gm cc b phn sau:
Nhip nh hnh s, quay phim hnh s. Nhip nh hnh s ng mt vai tr
quan trng trong cng tc khm nghim hin trng, nghin cu gim nh du vt
v trong nhiu lnh vc khc ca lnh vc iu tra hnh s. C th lit k mt s
thut ng in hnh: nh hnh s, nh hin trng, nh chp cn cc can phm,
nh chi tit hin trng, nh chp nhn dng t thi, nh gim nh, quay phim hin
trng, quay phim hin trng trung tm
84
- Ha hc hnh s. y l b phn c nhim v c bn l ng dng cc

thnh tu khoa hc ha hc vo vic xy dng v hon thin cc phng php,
phng tin pht hin, thu lm, nghin cu, gim nh du vt ha hnh s;
ng dng cc phng php phn tch ha gim nh du vt, vt chng trong
gim nh k thut hnh s cng nh cc lnh vc gim nh khc. Nhng thut
ng in hnh: du vt chy, du vt n, du vt ha hnh s, du vt t, du
vt thy tinh, du vt sn
- Sinh hc hnh s. B phn ny chuyn nghin cu ng dng nhng thnh
tu ca khoa hc sinh hc vo vic xy dng v hon thin cc phng php v
phng tin thu lm, nghin cu gim nh cc du vt hnh s mang bn cht
sinh vt c hnh thnh trong cc v vic mang tnh hnh s xy ra, phc v cng
tc iu tra. Nhng thut ng in hnh: du vt sinh hc, du vt mu, du vt
lng, gim nh ADN
- n o hnh s. V d in hnh: du vt sng, du vt n
- Khoa du vt c hc. Thut ng in hnh: du vt rng, du vt bn chn,
du vt lp xe, du vt km
- Khoa ng vn. Thut ng in hnh: ng vn hnh cung, ng vn
hnh quai, du vt vn tay in lm, du vt vn tay in li
- Nghin cu gim nh ti liu v k thut ti liu. V d: Gim nh ch
vit, gim nh ch k, gim nh con du, gim nh ti liu in
- Nghin cu c im dng ngi. V d: u to, u dt, u nh, u hnh
trn, u hnh thoi, trn gi, trn lt
- K thut phng, chng ti phm. V d: My bo ng, thit b quan st
ban m bng tia hng ngoi, ng knh nhn m, gng trinh st, b thu video b
mt, my ghi hnh k thut s
- Nghin cu, gim nh m thanh. V d: du vt m thanh, gim nh m
thanh, gim nh xc thc m thanh ghi m k thut s
3.1.1.3. Thut ng v chin thut hnh s
Theo cc tc gi ca gio trnh (85), Chin thut hnh s c nh ngha l:
h thng nhng lun im khoa hc, nhng th thut, chin thut, nhng ch dn
85
v t chc v lp k hoch iu tra ni chung, t chc v tin hnh nhng bin php
iu tra ni ring, c xy dng da trn c s nhng lun im khoa hc
nhm mc ch iu tra v phng nga ti phm. Nhng thut ng in hnh ca
lnh vc ny l tnh hung iu tra, th thut chin thut, bin php iu tra, khm
nghim hin trng, khm xt, hi cung b can, ly li khai ngi lm chng, i
cht, nhn dng, thc nghim iu tra, trng cu gim nh .v.v...
3.1.1.4. Thut ng v phng php hnh s
Phng php hnh s c nh ngha nh sau: L h thng nhng lun
im l lun khoa hc v nhng iu ch dn v t chc v tin hnh hot ng iu
tra v phng nga ti phm, c xy dng trn c s nhng lun im ca khoa
hc .
Phng php hnh s l b phn c lp ca khoa hc hnh s c hnh
thnh nhm ng dng nhng thnh tu t c ca nhng phn trc , nht
l phn k thut hnh s, phn chin thut hnh s ca khoa hc hnh s vo iu
tra, khm ph v phng nga ti phm. Phng php hnh s bao gm 2 phn:
Nhng l lun chung v phng php iu tra ti phm c th. Nhng thut ng
in hnh l: phng php iu tra ti phm c bit, phng php iu tra ti
phm ph bin, phng php iu tra ti phm mt nc, phng php iu tra ti
phm hai nc, th on gy n, che giu ti phm, thi gian gy n, a im gy
n, c im nhn thn ngi b hi, phng tin gy n, cng c gy n, iu tra
v n hnh s
3.1.1.5. Thut ng v tm l hc hnh s
Thut ng bao gm hai lnh vc: tm l ti phm hc v tm l hc ngi cn
b iu tra. Nhng thut ng in hnh ca lnh vc ny l: nh hng gi tr sai
lch, biu hin cm xc thiu cn bng, cm xc t ti, ng c tm l tiu cc, tm
th khai thc thng tin buc ti b can, hnh vi sai lch chun mc x hi
86
Bng 3.1.Thut ng thuc cc b phn chuyn mn ca khoa hc hnh s

STT Cc thut ng ngnh khoa hc hnh s S lng thut ng T l %
Thut ng l lun chung ca khoa hc
1 126 9,26
hnh s
2 Thut ng k thut hnh s 214 15,73
3 Thut ng chin thut hnh s 261 19,19
4 Thut ng phng php hnh s 355 26,11
5 Thut ng tm l hc hnh s 155 11,40
TNG CNG 1111 81,69
3.1.2. Thut ng khoa hc hnh s c tip nhn t cc ngnh khoa hc khc

Trong qu trnh pht trin ca khoa hc hnh s, c rt nhiu thut ng ca cc
ngnh khoa hc khc c c Khoa hc hnh s s dng. Kt qu thng k cho
thy c 42 thut ng ca ngnh nhip nh v d: nh cn cc can phm, nh du vt
cng c, nh nhn dng, mn chp, my nh, my nh k thut s, my quay phim,
ng knh nhn m, quay phim hin trng, quay phim hin trng c ngi cht,
quay phim hnh s, quay phim hin trng trm, v.v... 10 thut ng ca ngnh sinh
hc. V d: ADN, du vt sinh vt, du vt tinh dch, gim nh ADN, v.v... 77 thut
ng ca ngnh nhn trc hc. V d: b rng ca trn, cm lm, cm nhn, da en,
da trng, v.v... 5 thut ng ca lnh vc m hc: cao m thanh, gim nh m
thanh, tc m thanh, gim nh file m thanh, formant. 23 thut ng ca ngnh
php y: cht bt ng, cht t nhin, cht khng t nhin, chng thng, gim nh
du vt mu, gim nh php y t thi,v.v. 12 thut ng ca ngnh ha hc: cht chy,
cht chng chy, cht cha chy, cht phng x, cht n,v.v... 6 thut ng ca ngnh
qun s: n o hnh s, sng gim thanh, sng nn kh, v kh nng, v kh lnh,
v.v... 3 thut ng ca ngnh tin hc - vin thng: virut my tnh, nh v v tuyn, bc
tng la.15 thut ng ca ngnh xut bn - in n: in li, in p-xt, photocopy, giy
nh mu, giy nh en trng, phng php in lm, phng php in phun, phng
php in ty p.v.v... 34 thut ng ca B lut hnh s: ti phm, ti che giu ti phm,
ti chng ngi thi hnh cng v, ti cng ot ti sn, ti bun lu, ti gy ri trt
t cng cng, ti c gy thng tch.v.v...22 thut ng ca b lut t tng hnh s:
chng c, trng cu gim nh, khm nghim t thi.v.v...
87
S liu trn c tp hp bng di y:

Bng 3.2. Thut ng khoa hc hnh s tip nhn t cc ngnh khoa hc khc
STT Ngnh S lng %
1 Nhip nh 42 3,09
2 Sinh hc 10 0,73
3 Nhn trc hc 77 5,66
4 m hc 5 0,37
5 Php y 23 1,69
6 Ha hc 12 0,88
7 Qun s 6 0,44
8 Tin hc- vin thng 3 0,22
9 Xut bn- in n 15 1,11
10 B lut hnh s 34 2,50
11 B lut t tng hnh s 22 1,62
Tng 249 18,31
3.1.3. Tnh giao thoa trong thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Nh cp trn, Khoa hc hnh s ting Vit c s chuyn bit ha
theo tng lnh vc. Mi lnh vc u c nhng thut ng ring, in hnh ca ngnh
mnh. Bn cnh , khoa hc hnh s l mt ngnh khoa hc c bit, nn n c
mi lin h vi rt nhiu ngnh khoa hc khc nhau, bao gm ngnh khoa hc lut,
khoa hc c bn, khoa hc t nhin, khoa hc php y, khoa hc ng dng. S phn
chia khoa hc hnh s ting Vit thnh 5 b phn cu thnh ch mang tnh tng i
v trng thi tnh. Kt qu kho st cho thy, trong h thng thut ng khoa hc
hnh s, c nhng thut ng c dng chung cho c khoa hc hnh s, c nhng
thut ng ring ca tng b phn. B lut t tng hnh s ca Vit Nam quy nh h
thng nhng bin php iu tra nh khm nghim hin trng, khm xt, hi cung
b can, ly li khai ngi lm chng, i cht, nhn dng, thc nghim iu tra,
trng cu gim nh. Nhng bin php iu tra ny cng l i tng ca Chin
thut hnh s, do chng thuc thut ng ca Chin thut hnh s. Nhng
thc t cc thut ng trn cn c s dng trong phng php hnh s, tm l
88
hnh s, k thut hnh s, l lun chung v khoa hc hnh s. Cc thut ng

nh: khm xt b mt, ghi m, ghi hnh b mt, thu gi ti liu b mt c s dng
trong lnh vc chin thut hnh s, ng thi cng c s dng trong lnh vc
phng php hnh s.
3.2. CC M HNH NH DANH CA THUT NG KHOA HC HNH
S TING VIT
3.2.1. L thuyt nh danh
Hin nay, trong cc sch l lun ngn ng hc thut ng nh danh" c
hiu theo nhiu ngha khc nhau. Theo L. Pheubach, nh danh l tn gi da vo
c trng tiu biu ca i tng, s vt: "Tn gi l ci g? Mt ph hiu dng
phn bit, mt du hiu p vo mt m ti em lm thnh c trng ca i tng,
lm thnh ci tiu biu cho i tng, hnh dung i tng trong tnh chnh th
ca n" [dn theo 46, 108]. Theo Nguyn Nh v cng s:nh danh l s cu
to cc n v ngn ng c chc nng dng gi tn, chia tch cc on ca hin
thc khch quan trn c s hnh thnh nhng khi nim tng ng v chng
di dng cc t, cm t, ng c v cu [83, 89] .
Trong lun n ny, chng ti s da theo cch hiu Kolshansky (1977) trong
qu trnh nghin cu c im nh danh ca h thut ng khoa hc hnh s ting
Vit. Kolshansky cho rng: "nh danh (nomination) l gn cho mt k hiu ngn
ng mt khi nim - biu nim (significat) phn nh nhng c trng nht nh ca
mt biu vt (denotat)- cc thuc tnh, phm cht v quan h ca cc i tng v
qu trnh thuc phm vi vt cht v tinh thn, nh , cc n v ngn ng to
thnh nhng yu t ni dung ca giao tip ngn ng" [dn theo 25, 31].
Vi t cch l mt n v c bn ca ngn ng, t c chc nng c bn l
chc nng nh danh. Hiu mt cch n gin th y chnh l chc nng gi tn:
gi tn s vt, hin tng, tnh cht, hnh ng. Theo Hu Chu, yu cu ca
mt tn gi l: 1.Phi khi qut, tru tng, phi mt kh nng gi n nhng c
im, nhng thuc tnh ring r to thnh i tng v n l sn phm ca t duy
tru tng. V mt ng ngha, n phi tch hn vi nhng du vt ca giai on
cm tnh. 2. Cc tn gi c tc dng phn bit i tng ny vi i tng khc
trong cng mt loi hay phn bit cc loi nh trong cng mt loi ln. S phn
89
bit ny phi dt khot, c ngha l khi c tn gi th s vt ny, loi nh ny

cng tr thnh c lp vi nhau, ring r vi nhau. Nh c tn gi m s vt c i
sng c lp trong t duy [14, 190].
Khi nh danh mt s vt, hin tng, tnh cht hay qu trnh.v.v con
ngi vi t cch l ch th nh danh tin hnh quan st, tm hiu k cng, vch ra
mt b phn c trng no c trong n. Nhng nh danh, ngi ta ch la
chn c trng no thy l tiu biu, d khu bit vi i tng, tnh cht hay qu
trnh khc v.v. v c trng y c tn gi trong ngn ng. V. G. Gac ch ra hnh
vi nh danh lun gn vi hnh vi phn loi. ng ni : "Trong ngn ng t nhin,
qu trnh gi tn tt yu gn vi hnh vi phn loi. Nu nh cn phi biu th mt
i tng X no m trong ngn ng cha c tn gi, th trn c s cc c trng
c tch ra trong i tng ny, n c quy vo khi nim "A" hoc "B" m
trong ngn ng c cch biu th ring cho chng v nhn tn gi tng ng.
Nhng ng thi cng din ra s lp rp bn thn cc t vo hin thc : khi th
ngi ta b i mt ci g khi s hiu bit ban u ca mnh, khi th, ngc li,
b sung thm mt ci g vo s hiu bit u tin y" [dn theo 71, 165].
Nguyn c Tn nu v d minh ha cho iu ny nh sau: t tn loi cy
cnh c nh, thn c gai, l kp c rng, hoa mu hng, , c hng thm, qu
trnh nh danh din ra nh sau: trc ht, da vo cc c trng c tch ra
nh trn, ngi Vit quy n vo khi nim c tn gi trong ngn ng l hoa, v
chn c c trng mu sc p vo mt cng c tn gi l hng. Khi , loi cy
ny s c tn gi l hoa hng. Nhng sau , ngi ta thy mu sc ca cy y
khng ch l mu hng, m cn c th l trng, thm nh nhung, nn c cc
tn gi nh hoa hng bch, hoa hng nhung, v.v Nh vy, qu trnh nh danh
mt s vt, tnh cht hay qu trnh gm hai bc l quy loi khi nim ca i
tng c nh danh v chn c trng no nh danh [71, 166 167].
Nguyn c Tn cho rng c s khc bit gia t thng thng v thut ng
khoa hc trong vic chn c trng lm c s nh danh.Vic chn c trng bn
cht hay khng bn cht lm c s nh danh i tng gn vi hai loi i
tng / khi nim khi nh danh. Mt l, i tng hay khi nim cn nh danh
thuc phm vi i sng thng thng. Kt qu ca qu trnh nh danh cc i
90
tng hay khi nim loi ny l cc t thng thng, hay cc t i sng. Vic
chn c trng lm c s nh danh cho nhng i tng hay khi nim loi ny
c th c nhng trng hp khng cn chn c trng bn cht, min l c trng
y khu bit gip nhn din c i tng hay khi nim cn nh danh. Hai
l, i tng hay khi nim cn nh danh thuc phm vi mt khoa hc, mt lnh vc
chuyn mn nht nh. Kt qu ca qu trnh nh danh cho cc i tng hay khi
nim thuc cc phm vi ny l nhng thut ng [dn theo 46,109]. Vic chn c
trng quan trng v thuc bn cht lm c s nh danh thng xy ra i vi
trng hp xy dng thut ng ch cc i tng hay khi nim khoa hc /
chuyn mn. C th dn lm v d tn mt s nguyn t ha hc phn nh thuc tnh c
bn, c tnh bn cht ca chng. L do ny c th tm c trong ngn ng gc to ra
tn gi:
1. Clor: tn gi do t Hi Lp khlros (c ngha l xanh l cy).
2. Hydrogen: tn gi do ghp hai t Hi Lp hidro - bin dng ca hudr
(nc) v gen phi sinh t gennn (to ra). Nh vy, kh Hydro c to ra tn gi
da trn c trng bn cht ca n l to ra nc [71,178-179].
Khi nh danh cc i tng, khi nim thuc mt chuyn ngnh khoa hc
ngi ta phi chn c trng bn cht ca i tng hay khi nim cn nh danh.
c trng bn cht ny ai cng nhn thy v d dng la chn cho nn chng ta
thng thy hin tng cc thut ng ca mt lnh vc chuyn mn trong cc ngn
ng khc nhau thng c hnh thi bn trong ging nhau. iu ny c th hin
r nht trong trng hp cc thut ng sao phng thut ng ca mt ngn ng khc.
y chnh l mt biu hin th hai ca tnh quc t ca thut ng [76, 57]. Cn
mt biu hin th nht ca tnh quc t cc thut ng l s ging nhau v hnh
thc ch vit hay ng m ca chng.
C th d dng nhn thy rng, nu nh cc ngn ng c chung mt ngun
gc m li c thm c im chung v kiu vn t na, chng hn nh cc ngn
ng n - u: Anh, Php, c, v.v th tnh quc t ca thut ng trong cc ngn
ng ny c th hin r ra c mt ng m, ch vit v la chn c trng lm c
s nh danh[76, 57].
91
V d: Ting Anh: criminal enquiry

Ting Php: enqute criminelles
Ting Vit: iu tra hnh s
Ting Anh: criminal science
Ting Php: sciences criminelles
Ting Vit: khoa hc hnh s
Ting Anh: criminal detention
Ting Php: la dtention criminelle
Ting Vit: tm gi hnh s
Ting Anh: crime scene examination
Ting Php: examen de la scne du crime
Ting Vit: khm nghim hin trng
Nu cc ngn ng khng c cng ngun gc, c vn t khc nhau th tnh
quc t ca thut ng trong nhng ngn ng ny ch c th hin mt th hai:
la chn c trng ging nhau vn thuc bn cht ca khi nim / i tng lm
c s nh danh khi xy dng thut ng.
V d: Ting Anh: tele/communication; ting Vit: vin/ thng.
Nh vy, nh danh l cch t tn cho mt s vt, hin tng. Hnh vi nh
danh bao gi cng gn vi hnh vi phn loi. Qu trnh nh danh mt s vt, tnh
cht hay qu trnh gm hai bc, l quy loi khi nim v chn c trng khu
bit. Nu mt trong hai bc ny m c bin th th mt vt hay qu trnh c nh
danh s mang nhng tn gi khc nhau.
Khi nh danh, trong s rt nhiu c trng ca mt s vt, hin tng, tnh
cht hay qu trnh, ngi ta ch chn c trng tiu biu phn nh nhng c trng
nht nh ca mt biu vt. Tuy nhin, khi nh danh nhng i tng c chung
nhng thuc tnh c bn no v ch khc nhau nhng thuc tnh khng cn
bn, ngi ta s khng chn c trng c bn m phi chn n loi c trng
khng c bn, nhng c gi tr khu bit, lm c s cho tn gi.
3.2.2. Cc n v nh danh trong thut ng khoa hc hnh s
Xt v mt ni dung biu t ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit,
chng ti chia cc thut ng c kho st thnh hai loi:
92
- Loi th nht c hnh thc ngn gn l t, chng l cc thut ng mt

yu t. Cc thut ng ny dng nh danh cc khi nim, cc s vt, i
tng mang tnh cht c trng ca chuyn ngnh khoa hc hnh s. Chng ti
gi chng l cc thut ng s cp.V d: chin thut, dn , c tnh, bin bn,
bt, bin php, chng c, du vt, iu tra, gim nh, ... Theo kt qu thng k,
c 170 thut ng loi ny, chim 12,50 %.
- Loi th hai c to ra trn c s loi th nht. Khi xut hin trong thut
ng thuc loi th hai vi t cch l thnh t cu to, cc thut ng thuc loi th
nht c th c loi bit ha to thut ng ch loi nu chng ng vai tr l
thnh t chnh. Chng ti gi loi thut ng th hai l cc thut ng th cp.Chng
c nhim v m t c im, tnh cht, thuc tnh c bn ca nhng khi nim, i
tng, chin thut, phng php ca khoa hc hnh s c loi thut ng th
nht nh danh mt cch chi tit hn, c th hn.V d: chin thut nhn dng, dn
ti phm, c tnh iu tra, bin bn gim nh, bt qu tang, bin php trn p,
chng c g ti, du vt cng c cy ph, iu tra ti phm, gim nh ch vit, ...
Kt qu thng k cho thy c 1190 thut ng khoa hc hnh s thuc loi ny,
chim 87,50 % trong tng s cc thut ng khoa hc hnh s c kho st.
Nh vy, cc thut ng loi th hai l cc thut ng th cp gm hai yu t
tr ln. Khi , mi thut ng s gm mt yu t loi mt v nhng yu t khc
tng ng vi cc c trng.
nghin cu c im nh danh ca mt ngn ng, cc nh nghin cu
kho st cc tn gi theo ba thng s sau y: ngun gc ca tn gi; kiu ng
ngha ca tn gi; cch thc biu th ca tn gi.
V kiu ng ngha ca tn gi: Theo tham t ny, c th phn bit tn gi
trc tip v tn gi gin tip; tn gi rng v tn gi hp [Dn theo 71, 210].
V cch thc biu th: V.G. Gak cho thy, theo tham t ny, c im
nh danh c th c xt theo ba tiu ch sau:
- cch biu th tn gi theo li ho kt hay phn tch
- mc v tnh r l do ca tn gi
93
- cch chn c trng ca i tng lm c s nh danh [dn theo sch

trn, 215].
3.2.3. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt theo kiu
ng ngha
Nh nu trn y, v c im nh danh ca tn gi xt theo kiu ng
ngha, c th phn bit tn gi trc tip v tn gi gin tip; tn gi rng v tn gi
hp. Cn c kt qu kho st t liu v thut ng khoa hc hnh s trong ting Vit,
chng ti nhn thy h thut ng khoa hc hnh s
, i tng trong ngnh khoa hc hnh s
).
Kt qu kho st t liu cho thy, s lng thut ng khoa hc hnh s l tn
gi trc tip chim s lng ln. T liu thc t cho thy, hu ht thut ng khoa
hc hnh s ting Vit u l nhng n v nh danh trc tip, v d: nh t thi,
bo v vt chng, b can phm ti gin ip, bin bn khm xt, bin php truy n,
chng c gc, du vt hnh s, iu tra vin, nh ch iu tra, gi mo giy t,
gim nh du vt rng, hnh vi phm ti, hnh vi ra tin, Trong 1360 thut ng
khoa hc hnh s c 1108 thut ng l n v nh danh trc tip, chim 81,47%.
Nhng thut ng khoa hc hnh s l n v nh danh gin tip, tc l ngha ca
ngha chuyn ca t ton dn c thut ng ha, hu nh khng
ng k, ch c 252 thut ng, chim 18,53 %. V d: bt, bt trn, cm lm, chng
li, ct v, cht ui, ch k, c mi, con bc, da ch, da en, u, en, n
lng, t lt, g bc, gii tai, ht cm, hi d, mt li, mt gy, mt r, mt, mi
st, np tai, nghe trm, nt rui,...
Xt theo kha cnh th hai, c th thy rng v thut ng biu hin cc
ngha ca thut ng lun hp hn so vi t

ton dn. Nh vy, c th rt ra nhn xt rng theo thng s kiu ng ngha, cc
thut ng khoa hc ting Vit tuyt i b phn l nhng n v nh danh trc
tip khi nim hoc i tng. Nu mt thut ng no c to ra bng t
94
ton dn, th t ton dn ny c thut ng ha bng cch chuyn di ng ngha

l ch yu.
3.2.4. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt theo
cch thc biu th
).
Kt qu nghin cu c im cu to ca thut ng khoa hc hnh s ting
Vit cho thy: Nu xt c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s trong
ting Vit theo hai tiu ch u: (a) m
, th c th rt ra nhn xt sau: H thut ng

khoa hc hnh s ting Vit th hin r tnh phn tch v do c th thy r l do
nh danh.
Tiu ch th ba l: tm hiu du hiu c trng c la chn lm c s nh
danh
t cch l hnh thi bn trong ca tn gi/thut ng, mi ngn ng s s dng cc
m hnh nh danh nht nh to ra cc thut ng khoa hc hnh s ph hp.
iu ny c th gip nhn thy c c im ca s tri nhn v thin hng la
chn cc c trng khu bit ca cc khi nim, cc i tng lm c s nh
danh chng trong lnh vc khoa hc hnh s ting Vit.
phn chia cc thut ng khoa hc hnh s thnh cc phm tr ng ngha,
chng ti da vo ni dung c bn ca ngnh khoa hc hnh s v vn dng l
thuyt v kiu cu trc khung (frame) ca Ch.J.Fillmore. Khung (frame) b cc t
m mi t trong biu th mt phn nht nh hay mt bnh din ca mt chnh
th khi nim hoc hnh ng no . Ni cch khc, ni dung ca mt n v t
vng ny hay khc ca khung s khng th hiu c nu nh khng bit cu trc
ni ti ca khung ni chung. Bn trong tp hp t thuc v mt khung c th tch ra
nhng tp hp nh to thnh cc h hnh, nhng s phn loi v cc kiu cu trc
95
khc. Song s miu t ng ngha ca chng ch c th tin hnh c vi iu kin

chi tit ha s b s khi nim lm c s cho khung [dn theo 25, 189].
T 5 tiu h thng ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng ti
xc nh c 10 phm tr ni dung ng ngha ca ngnh khoa hc hnh s ting
Vit do thut ng ngnh ny biu th.
1/ Thut ng ch ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng chng
ti phm.
2/ Thut ng ch i tng ca cng tc u tranh phng chng ti phm.
3/ Thut ng ch hot ng ca ch th tin hnh v tham gia vo hot ng
phng chng ti phm
4/ Thut ng ch hot ng ca i tng ca cng tc u tranh phng
chng ti phm.
5/ Thut ng ch thit b, dng c, phng tin, vn bn php lut phc v
cho vic pht hin, iu tra, phng chng ti phm.
6/ Thut ng ch thit b, phng tin, ti liu, cng c phm ti.
7/ Thut ng ch chin thut hnh s v phng php hnh s.
8/ Thut ng ch cn c xc lp hnh vi phm ti.
9/ Thut ng biu t tm l hc hnh s.
10/ Thut ng ch cc loi ti phm.
C th xc nh c cc c trng tiu biu tng ng vi 10 phm tr ni
dung ng ngha ca h thut ng khoa hc hnh s, v di y l cc m hnh nh
danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit da trn vic phn tch c th tng
phm tr. M hnh nh danh c thit lp trn c s cc thut ng thuc loi th
hai, v thut ng loi th hai mi c c trng c thm vo nh danh, cho
php nhn ra c mt cch d dng c trng c chn lm c s nh danh.
3.2.4.1. c trng nh danh thut ng ch ch th tin hnh v tham gia vo
hot ng phng chng ti phm
Chng ti k hiu X l c trng c chn lm c s nh danh trong thut
ng.Ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng chng ti phm l nhng
c nhn, t chc tham gia vo vic khm ph, pht hin, iu tra ti phm.
96
M hnh nh danh: CH TH + X (38 thut ng): cn b iu tra hnh s,

cn b k thut hnh s, cn b trinh st, hi ng gim nh, c quan an ninh iu
tra, c quan cnh st iu tra, c quan iu tra hnh s, c tnh iu tra, c tnh
ni tuyn, gim nh vin t php, v.v.
Cc c trng khu bit c la chn (X) nh danh l:
X1. Chc nng (20 thut ng). V d: cn b iu tra hnh s, hi ng
gim nh, c quan cnh st iu tra, c tnh iu tra, s quan bo v hin
trng...
X2. a im (2 thut ng). V d: c tnh tri tm giam, cn b tri tm
giam.
X3. Lnh vc chuyn mn (13 thut ng). V d: gim nh vin nh, gim
nh vin k thut hnh s, gim nh vin php y, gim nh vin ti chnh k ton...
X4. Chc danh (3 thut ng): iu tra vin cao cp, iu tra vin trung cp,
iu tra vin s cp.
Nh vy, phm tr v ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng
chng ti phm c 4 c trng khu bit c la chn. Trong c im nh
danh c dng nhiu nht l chc nng (20 thut ng) chim 52,63 %, c im
nh danh c s dng t nht l a im (2 thut ng) chim 5,27 %.
Bng 3.3. c im nh danh phm tr v ch th tin hnh v tham gia
vo hot ng phng chng ti phm
Phm tr M hnh c im nh danh S lng %
Ch th CH TH +X Chc nng 20 52,63
Lnh vc chuyn mn 13 34,21
Chc danh 3 7,89
a im 2 5,27
Tng 38 100
3.2.4.2. c trng nh danh thut ng ch i tng ca cng tc u tranh

phng chng ti phm
i tng ca cng tc u tranh phng chng ti phm l nhng ngi c
hnh vi xm phm trt t an ton x hi v an ninh quc gia m c quan cng an cn
97
tin hnh cc bin php nghip v iu tra nghin cu, qun l, gio dc nhm
phng nga, pht hin v u tranh ngn chn kp thi cc hnh vi vi phm php lut,
nhng nghi can, nghi phm, nhng ngi thc hin hnh vi phm ti, nhng ngi
b khi t.
M hnh nh danh: I TNG + X (62 thut ng): i tng cn kim
tra, i tng cn tm, i tng thc hin ti phm, i tng cui cng, i
tng khi u, ngi b tnh nghi, i tng chuyn n, i tng theo di, i
tng su tra hnh s, i tng kim tra nghip v, i tng u tranh, ti phm
chnh tr, ti phm hnh s quc t, gi gi, gi mi dm, ngi bn dm, ngi
mua dm, ngi b tnh nghi, ngi nhn hi l, b can phm ti gin ip, b can
phm ti la o, b can phm ti mua bn dm,v.v...
Cc c trng khu bit c chn (X) l:
X1. Hnh vi vi phm php lut c th (24 thut ng). V d: gi mi dm,
ngi bn dm, ngi a hi l, ngi mua dm, ngi nhn hi l
X2. Hot ng phng, chng, khm ph ti phm (21 thut ng).V d:
i tng xc nh ng nht, i tng truy xt, i tng him nghi, i tng
nhn dng, i tng qun l nghip v
X3. Ti danh c th (11 thut ng). V d: b can phm ti la o, b can
phm ti gin ip, b can phm ti mua bn dm, i tng phm ti gy ri trt
t cng cng
X4.Tnh cht (6 thut ng). V d: phn ng c t chc, phn ng lu
vong.
Nh vy, c 4 c trng c la chn nh danh i tng ca cng tc
u tranh phng chng ti phm. c trng hnh vi vi phm php lut c th (24
thut ng), chim 38,70% v c trng hot ng phng, chng, khm ph ti
phm (21 thut ng), chim 33,87% c s dng nhiu nht.
Bng 3.4. c im nh danh phm tr v i tng ca cng tc
u tranh phng chng ti phm
i tng I TNG + X Hnh vi vi phm php
24 38,70
lut c th
Hot ng phng,
chng, khm ph ti 21 33,87
phm
98
Ti danh c th 11 17,75
Tnh cht 6 9,68
Tng 62 100
3.2.4.3. c trng nh danh ca thut ng ch hot ng ca ch th tin hnh
v tham gia vo hot ng phng chng ti phm
Hot ng ca ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng chng ti
phm l cc hot ng iu tra, hot ng trinh st pht hin, khm ph cc v
n hnh s.
M hnh nh danh: HOT NG + X (273 thut ng): hot ng iu tra,
hot ng trinh st, hot ng xc nh ng nht, xc nh ng nht hnh s, xy
dng c tnh, thu thp chng c, sao chp chng c, truy n ti phm, nghin cu
chng c, phng nga ti phm, ly li khai ngi b hi, ly li khai ngi lm
chng, xc nh ng nht hnh s, xy dng c s b mt, cng c chng c, khm
ph ti phm, kim tra nghip v, lp k hoch hi cung b can, lp k hoch nhn
dng,la chn c quan gim nh, la chn thi gian tin hnh gim nh, hi cung
b can, hi cung b can phm ti cp ti sn, v.v.
X1. i tng l chng c, vt chng, ti liu, a im c th c s
dng xc nh hnh vi phm ti (158 thut ng). V d: bo qun du vt, bo
v hin trng, bo qun vt chng, gim nh du vt, gim nh ti liu, gim
nh ch vit, gim nh ch k, gim nh con du
X2. i tng l nghi can, nghi phm (20 thut ng). V d: khi t b
can, hi cung b can, hi cung b can phm ti ra tin, khm ngi, ly li khai
ngi mua dm
X3. i tng l ngi tham gia vo hot ng phng chng ti phm
(18 thut ng). V d: s dng c tnh, s dng c s b mt, ly li khai ngi
lm chng, triu tp ngi lm chng, trng cu c nhn gim nh
X4. i tng l lnh vc chuyn mn (45 thut ng). V d: gim nh
ha hc, gim nh k thut hnh s, gim nh m hc, gim nh php y, gim
nh sinh hc, kim tra hnh chnh, lp danh ch bn, nghin cu c im dng
ngi
X5. Cch thc (17 thut ng). V d: bt b mt, bt khng ch, bt qu
99
tang, hi d, hi gi , hi tun t
X6. Tnh cht (15 thut ng). V d: iu tra nghin cu, gim nh tp th,
gim nh tng hp, nhn dng phn tch
Nh vy, trong phm tr ch hot ng ca ch th tin hnh v tham gia vo
hot ng phng chng ti phm, c 6 c trng c la chn nh danh, trong
c trng i tng l chng c, vt chng, ti liu, a im c th c s dng
xc nh hnh vi phm ti c s dng nhiu nht (158 thut ng), chim 57,87%.
Bng 3.5. c im nh danh phm tr v hot ng ca ch th tin hnh v
tham gia vo hot ng phng chng ti phm
Hot HOT NG + X i tng l chng c,
ng ca vt chng, ti liu, a
ch th im c th c s 158 57,87
dng xc nh hnh vi
phm ti
i tng l nghi can,
20 7,33
nghi phm
i tng l ngi tham
gia vo hot ng phng 18 6,59
chng ti phm
i tng l lnh vc
45 16,49
chuyn mn
Cch thc 17 6,23
Tnh cht 15 5,49
Tng 273 100
3.2.4.4. c trng nh danh ca thut ng ch hot ng ca i tng ca

cng tc u tranh phng chng ti phm
M hnh nh danh: HOT NG + X (62 thut ng): c bng , bun
bn quota, cm c ti sn, bt lm con tin, chim gi tri php ti sn, chim dng
ti sn, cha mi dm, cha chp ngi cha thnh nin phm ti, cng p kt
hn, ng k kt hn tri php lut, nh bc bng chi ba cy, nh bc bng sc
a, t bom, t bom hn gi, t bom th, t mn, e da git ngi, d d
cng p di c, a hi l, gi mo giy t, khai bo gian di, sn xut phn mm
bt hp php, lng on th trng, trm cp thng tin trn mng, t bom, lm
dng ma ty,v.v.
100
Cc c trng khu bit c la chn (X) l:

X1.Phng tin thc hin hnh vi phm ti (32 thut ng). V d: c bng
, t mn, t bom, gi mo giy t,...
X2. Hnh vi vi phm php lut c th (16 thut ng). V d: ng k kt hn
tri php lut, e da git ngi, mi gii hi l, mi gii mi dm...
X3. Ngi thc thi php lut (1thut ng). V d: chng ngi thi hnh
cng v.
X4. Nghi can, nghi phm, ngi phm ti (1thut ng). V d: cha chp
ngi cha thnh nin phm ti.
X5. Phng thc hot ng (5 thut ng). V d: nh bc bng sc a,
nh bc bng chi ba cy,...
X6. a im (2 thut ng). V d: trm cp thng tin trn mng,
X7. Tnh cht (5 thut ng): V d: sn xut phn mm bt hp php, khai
bo gian di, khai bo thnh khn, nhp cnh tri php
Kt qu phn tch trn cho thy, c 7 c trng c la chn nh danh hot
ng ca i tng ca cng tc u tranh phng chng ti phm, trong c
trng i tng l phng tin thc hin hnh vi phm ti c la chn nhiu nht (32
thut ng); c trng a im c s dng t nht. Di y l bng tng kt.
Bng 3.6. c im nh danh phm tr v hot ng ca i tng ca cng tc
u tranh phng chng ti phm
Hot HOT NG + X Phng tin thc hin 32 51,62
ng ca hnh vi phm ti
i tng Hnh vi vi phm php lut 16 25,81
c th
Ngi thc thi php lut 1 1,61
Nghi can, nghi phm, 1 1,61
ngi phm ti
Phng thc hot ng 5 8,07
a im 2 3,22
101
Tnh cht 5 8,06

Tng 62 100
3.2.4.5. c trng nh danh ca thut ng ch thit b, dng c, phng tin,

vn bn php lut, h s phc v cho vic pht hin ti phm, thu thp thng tin
v chng c, iu tra, phng chng ti phm
l cc thit b k thut tin tin c tnh nng tc dng c bit p ng
nhng i hi ca cng tc u tranh phng chng ti phm ca lc lng cnh st
nh: kp thi, b mt, hiu qu. Mc ch ca vic p dng nhng bin php k thut
l (1) cnh bo s nguy him c th xy ra i vi ti sn tnh mng v sc khe
ca con ngi ; (2) bo v cc mc tiu, i tng quan trng v kp thi pht hin
cc hnh vi vi phm php lut c cc bin php bo v an ton i tng v ngn
chn hu qu c th xy ra; (3) nng cao hiu qu iu tra khm ph ti phm; (4)
thu thp chng c phc v cho vic x l c hiu qu v vic ang iu tra khm
ph.
Thit b, dng c, k thut
M hnh nh danh: THIT B, DNG C K THUT + X (51 thut ng):
b thu video b mt, my nh s, my bo ng, my ghi hnh k thut s, my pht
hin cht n, my pht hin ni di, phng tin k thut bo v, phng tin k
thut cnh bo, n chiu xin, di cui in, cng c h tr, ng knh nhn m, ng
quan st b mt, h thng nhn dng vn tay t ng, sng kh nn, roi in, sng
gim thanh, gy cao su, ch nghip v, phng tin k thut hnh s, camera gim
st, camera an ninh, thit b k thut quan st ban m, my o phng x, my d
kim loi cm tay, my o nng cn, my o tc , my thu pht sng ngn,v.v.
Cc c trng khu bit c chn nh danh (X) l:
X1. Chc nng (33 thut ng). V d: my bo ng, gng trinh st,
camera gim st, camera an ninh, my o nng cn, my o tc ,...
X2. Tnh cht (11 thut ng). V d: b thu video b mt, h thng nhn
102
dng vn tay t ng, h thng gim st m thanh t ng...

X3. Thi gian (2 thut ng). V d: thit b k thut quan st ban m, ng
knh nhn m,...
X4. Lnh vc chuyn mn (1 thut ng). V d: ch nghip v.
X5. Cht liu, vt liu (4 thut ng). V d: gy cao su, gy in, di cui
in,...
Vn bn php lut
M hnh nh danh: VN BN PHP LUT + X (37 thut ng): b lut
hnh s, b lut t tng hnh s, chng trnh phng chng ti phm, hip nh dn
ti phm, hip nh h tr t php, h s tng th cn cc can phm, lnh bt,
lnh khm xt, lnh tm giam, lut tng tr t php, quyt nh truy n, quyt nh
trng cu gim nh, v.v...
Cc c trng khu bit c chn nh danh (X) l:
X1. Lnh vc chuyn mn c th (18 thut ng). V d: B lut hnh s,
lut tng tr t php, b lut t tng hnh s, hip nh dn ti phm, hip
nh tng tr t php, h s gim nh, h s khm nghim hin trng,...
X2. i tng theo di c th (12 thut ng). V d: h s c nhn c
tnh, h s c nhn i tng, h s lc lng b mt, h s cng tc vin b mt,...
X3. Hot ng phng, chng, khm ph ti phm (7 thut ng).V d:
lnh bt, lnh truy n, quyt nh truy n, lnh tm gi...
phm tr cc thut ng ch thit b, dng c, phng tin, vn bn php
lut, h s phc v cho vic pht hin ti phm, thu thp thng tin v chng c,
iu tra, phng chng ti phm, c 8 c trng c la chn. Trong c
trng lnh vc chuyn mn c th c s dng nhiu nht (18 thut ng).
Di y l bng tng hp cc c im nh danh c dng trong phm tr
v thit b, dng c, phng tin, vn bn php lut, h s phc v cho vic pht hin
ti phm, thu thp thng tin v chng c, iu tra, phng chng ti phm.
103
Bng 3.7. c im nh danh phm tr v thit b, dng c, phng tin, vn bn

php lut, h s phc v cho vic pht hin ti phm, thu thp thng tin
v chng c, iu tra, phng chng ti phm
c im
Phm tr M hnh S lng %
nh danh
thit b, THIT B, DNG C K Chc nng 33 64,70
dng c, THUT + X Tnh cht 11 21,56
phng Thi gian 2 3,92
tin, vn Lnh vc
1 1,96
bn php chuyn mn
lut, h Cht liu, vt
4 7,86
s phc liu
v cho Tng 51 100
vic pht VN BN PHP LUT + X Lnh vc
hin ti chuyn mn 18 48,65
phm c th
i tng
theo di c 12 32,43
th
Hot ng
phng, chng,
7 18,92
khm ph ti
phm
Tng 37 100
Tng s thut ng 88
3.2.4.6. c trng nh danh ca thut ng ch thit b, ti liu, cng c, phng

tin phm ti
Di gc nghin cu ca khoa hc hnh s, ti liu c hiu l nhng
vt phm do bn ti phm to ra, hoc l nhng i tng chng xm hi hoc l
nhng phng tin chng thc hin hnh vi phm ti.
104
Thit b, dng c, k thut.

M hnh nh danh: THIT B, DNG C K THUT + X (31 thut ng):
bom hn gi, bom th, cht c ha hc, vt liu n, v kh nng, v kh lnh, cht
n, cht chy, con du trn, con du vung, con du ch nht, con du chc danh,
con du chm, con du ni, con du t, v.v
X1. c im (10 thut ng): v kh nng, v kh lnh, bom hn gi, bom
thng minh...
X2. Tnh cht (5 thut ng): vt liu n, cht n, cht chy...
Ring 2 thut ng v kh nng v v kh lnh cn c cc lc lng thc thi
php lut s dng trong cng tc phng chng ti phm.
X3. Hnh dng (9 thut ng). V d: con du trn, con du vung, con du
ch nht...
X4. Ni dung (7 thut ng). V d: con du chc danh, con du h tn, con
du ch k...
Ti liu
M hnh nh danh: TI LIU + X (15 thut ng): th nc danh, th tng tin,
hp ng kinh t, ch k in t, ti liu c ni dung phn ng, ch chn phng,
ch n gin, ti liu in, ti liu b ty xa, v.v.
X1. Tnh cht (8 thut ng). V d: ti liu gi, ti liu c ni dung phn
ng...
X2. Lnh vc chuyn mn (6 thut ng). V d: hp ng kinh t, hp ng
chuyn nhng...
X3. Mc ch (1 thut ng). V d: th tng tin.
Nh vy, i vi phm tr ca thut ng ch thit b, ti liu, cng c,
phng tin phm ti, c trng c la chn nhiu nht l c im (10 thut
ng) v hnh dng (9 thut ng) ; c trng c la chn t nht l mc ch (1
thut ng). Di y l bng tng hp.
105
Bng 3.8. c im nh danh phm tr ch thit b, ti liu,

cng c, phng tin phm ti
c im
nh danh
thit b, THIT B, DNG c im 10 32,25
ti liu, C K THUT + X Tnh cht 5 16,13
cng c, Hnh dng 9 29,03
phng Ni dung 7 22,59
tin phm
Tng 31 100
ti.
TI LIU + X Tnh cht 8 53,33
Lnh vc 6 40,00
chuyn mn
Mc ch 1 6,67
Tng 15 100
Tng s thut ng 46
3.2.4.7. c trng nh danh ca thut ng ch chin thut hnh s v phng

php hnh s
Chin thut hnh s l h thng nhng lun im khoa hc, nhng th thut
chin thut, nhng ch dn v t chc v lp k hoch iu tra ni chung, t chc v
tin hnh nhng bin php iu tra ni ring, c xy dng da trn nhng lun
im khoa hc nhm mc ch iu tra v phng nga ti phm.Sau y chng
ti trnh by c th cc m hnh nh danh cng vi cc c trng khu bit c
chn lm c s nh danh trong cc thut ng chin thut hnh s.
Chin thut, bin php
M hnh nh danh: BIN PHP + X (30 thut ng): bin php trn p, bin
php iu tra hnh s, bin php ngn chn, bin php phng nga...
c trng khu bit c chn nh danh (X) l:
X. Hot ng phng, chng, khm ph ti phm: V d: bin php trinh
st ngoi tuyn, bin php trn p, bin php iu tra hnh s, bin php ngn
chn, bin php phng nga...
M hnh nh danh: CHIN THUT + X (25 thut ng): chin thut bt,
chin thut iu chuyn i tng, chin thut hi cung b can, chin thut trng
cu gim nh...
106

X1. Hot ng phng, chng, khm ph ti phm (23 thut ng): V d:
chin thut bt, chin thut khm xt, chin thut tin hnh i cht, chin thut
nhn dng, chin thut trinh st, chin thut truy n, chin thut truy tm...
X2. Cch thc (2 thut ng): V d: chin thut bt b mt, chin thut bt
ngy trang.
M hnh nh danh: CHUYN N + X(8 thut ng).
X1. Mc ch yu cu ca cng tc ngn chn, iu tra, khm ph (6
thut ng). V d: chuyn n truy xt, chuyn n truy tm, chuyn n truy n, chuyn
n trinh st
X2. Lnh vc m bo an ninh quc gia v trt t an ton x hi (2 thut
ng). V d: chuyn n chnh tr, chuyn n hnh s.
M hnh nh danh: TNH HUNG IU TRA + X (10 thut ng): tnh
hung iu tra ban u, tnh hung iu tra chung, tnh hung iu tra khng thun
li, tnh hung iu tra ph bin... Cc c trng khu bit c chn nh danh
(X) l:
X1. Thi im (2 thut ng). V d: tnh hung iu tra ban u, tnh hung
iu tra tip theo, tnh hung iu tra kt thc ...
X2. Tnh cht (2 thut ng). V d: tnh hung iu tra ph bin, tnh hung
iu tra c th...
X3. Ni dung (2 thut ng).V d: tnh hung iu tra chung, tnh hung
iu tra ring.
X4. Kh nng t c ca mc ch (2 thut ng). V d: tnh hung iu
tra thun li, tnh hung iu tra khng thun li.
X5. S tn ti ca mu thun (2 thut ng). V d: tnh hung iu tra mu
thun, tnh hung iu tra khng mu thun.
M hnh nh danh: TRINH ST +X
107
X. Phng thc t chc thc hin hot ng nghip v trinh st (10

thut ng). V d: trinh st a bn, trinh st ha trang, trinh st k thut, trinh st
ngoi tuyn, trinh st mc tiu, trinh st tip cn, trinh st xc minh
Phng php hnh s
Khoa hc hnh s c phng php ring ca mnh. Phng php hnh s bao
gm phng php iu tra mi loi ti phm v cc phng php iu tra ti phm
c th: nh iu tra ti phm c gy thng tch, iu tra ti phm tham , iu
tra ti phm ma ty, iu tra ti phm khng b, iu tra ti phm xm hi tr em,
v.v Sau y, chng ti trnh by c th cc m hnh nh danh v cc c trng
c dng nh danh trong cc thut ng phng php hnh s.
M hnh nh danh: PHNG PHP + X (31thut ng): phng php iu
tra ti phm c bit, phng php m th gin tip, phng php iu tra ti phm
tng hp, phng php khm nghim hin trng, phng php khng ch, phng
php li ko, phng php thuyt phc, phng php truyn t thng tin, phng
php v ct, phng php v s hin trng, phng php v s m, phng
php xc nh ng nht hnh s, phng php bo v hin trng, v.v
Cc c trng, thuc tnh khu bit c chn (X) l:
X1.Ti phm c th (18 thut ng). V d: phng php iu tra ti phm
bun bn hng gi, phng php iu tra ti phm chng ngi thi hnh cng v,
phng php iu tra ti phm c gy thng tch, phng php iu tra ti
phm khng b
X2. c im ca ti phm (2 thut ng). V d: phng php iu tra ph
bin, phng php iu tra c bit.
X3. Mc c th ha ca phng php iu tra (2 thut ng). V d:
phng php iu tra mt nc, phng php iu tra hai nc.
X4. Ni dung ca phng php iu tra (2 thut ng). V d: phng
php iu tra ti phm y , phng php iu tra ti phm khng y .
X5. S lng ti phm (2 thut ng). V d: phng php iu tra ti phm
tng hp, phng php iu tra mt ti phm c th.
108
X6. c im (5 thut ng). V d: phng php khng ch, phng php

li ko, phng php thuyt phc, phng php s dng li ch vt cht
GI THUYT IU TRA + X
X1. Ni dung d on ca gi thuyt iu tra (2 thut ng). V d: gi
thuyt iu tra chung, gi thuyt iu tra ring.
X2. Mc in hnh ca gi thuyt iu tra (2 thut ng). V d: gi
thuyt iu tra ph bin, gi thuyt iu tra c th.
X3. Ch th xy dng gi thuyt (3 thut ng). V d: gi thuyt iu tra
ca iu tra vin, gi thuyt iu tra ca trinh st vin, gi thuyt iu tra ca gim
nh vin.
GIAI ON IU TRA + X
X. Thi im iu tra c th (3 thut ng). V d: giai on iu tra ban
u, giai on iu tra tip theo, giai on iu tra kt thc.
Nh vy, trong nhm thut ng ch chin thut hnh s v phng php hnh
s, c trng c s dng nhiu nht l: hot ng phng, chng, khm ph ti
phm (51 thut ng) v ti phm c th (18 thut ng) lm c s nh danh.
Di y l bng tng hp:
Bng 3.9. c im nh danh phm tr v chin thut hnh s
v phng php hnh s
Chin BIN PHP + X Hot ng phng, chng,
30 100
thut hnh khm ph ti phm
s CHIN THUT + X Hot ng phng, chng,
23 92
khm ph ti phm
Cch thc 2 8
Tng 25 100
CHUYN N + X Mc ch yu cu ca cng
tc ngn chn, iu tra, 6 75
khm ph
Lnh vc m bo an ninh
quc gia v trt t an ton 2 25
x hi
109
Tng 8 100
TNH HUNG Thi im 2 20
IU TRA + X Tnh cht 2 20
Ni dung 2 20
Kh nng t c ca mc
2 20
ch
S tn ti ca mu thun 2 20
Tng 10 100
TRINH ST + XPhng thc t chc thc
hin hot ng nghip v 10 100
trinh st
Phng PHNG PHP + Ti phm c th 18 58,07
php hnh X c im ca ti phm 2 6,45
s Mc c th ha ca
2 6,45
phng php iu tra
Ni dung ca phng php
2 6,45
iu tra
S lng ti phm 2 6,45
c im 5 16,13
Tng 31 100
GI THUYT Ni dung d on ca gi
2 28,57
IU TRA + X thuyt iu tra
Mc in hnh ca gi
2 28,57
thuyt iu tra
Ch th xy dng gi thuyt 3 42,86
Tng 7 100
GIAI ON IU Thi im iu tra c th
TRA + X 3 100
Tng s thut ng 124
3.2.4.8. Thut ng ch cn c xc nh hnh vi phm ti

Nhng cn c xc nh hnh vi phm ti c th da vo hot ng nhn
dng, da vo nghin cu du vt, da vo nghin cu hin trng, da vo nghin
cu hnh vi phm ti, da vo nghin cu th on gy n, da vo chng c,v.v
Ngoi hnh i tng hnh s
M hnh nh danh: B PHN C TH + X (75 thut ng): u trn, u
hnh tam gic, u hnh thoi, tc hung , tc nu, trn d, tai vnh, tai bp, s
hnh tam gic, s hnh trng, sng mi lm, sng mi dc da, rng mc ly, rng
v, ming nh, mi di tr, mi st, mt vung, mt xin xung, mt tn nhang,
mt r, mt su, mt li, mt gy, lng g, lng vo, lng my li mc, lng my
110
cong di, ht cm, ng vn hnh cung, ng vn hnh quai, di tai chc, di tai
pht, di tai vung, da ch, cm lm, cm nhn, cm vung, v.v
X1. c im nhn dng (41 thut ng).V d: u trn, sng mi lm,
lng my li mc
X2. Mu sc (24 thut ng). V d: da ch, tc nu
X3. Tnh cht khuyt tt (10 thut ng). V d: mi st, mt tn nhang
Du vt hnh s
M hnh nh danh: DU VT + X (55 thut ng): du vt bi, du vt cht
ma ty, du vt c hc, du vt ct, du vn tay, du vt chn, du vt cng c cy
ph, du vt gi to, du vt hnh s, du vt hoa lp, du vt lm, du vt lp xe, du
vt mu, du vt vn tay in li, vt n, vt phanh xe, vt lm, vt c gi tr truy
nguyn, vt tay, vt xm, thng tch do in git, thng tch c hc, thng tch do
sng n, thng tch ha hc, thng tch phn cng, thng tch phn mm,v.v
X1. Cht liu (17 thut ng). V d: du vt cht ma ty
X2. Hnh dng (13 thut ng). V d: du vt hoa lp, vt phanh xe
X3. Tnh cht (11 thut ng). V d: du vt c th truy nguyn, du vt
gi to
X4. B phn c th li du vt (6 thut ng). V d: vt tay, vt chn
X5. Nguyn nhn gy thng tch (8 thut ng). V d: thng tch do
sng n, thng tch do in git
Hin trng v n
M hnh nh danh: HIN TRNG + X (25 thut ng): hin trng chy,
hin trng chnh, hin trng b xo trn, hin trng c ngi cht, hin trng
cn nguyn vn, hin trng du vt v khng b, hin trng ph, hin trng
khu hiu phn ng, hin trng tai nn giao thng, hin trng trong nh, hin
trng ngoi tri, hin trng v cp, hin trng v trm, v.v...
111
X1. a im xy ra (2 thut ng). V d: hin trng trong nh, hin

trng ngoi tri...
X2.Tnh trng ca du vt (5 thut ng). V d: hin trng b xo trn,
hin trng cn nguyn vn...
X3.Tnh cht (5 thut ng). V d: hin trng chnh, hin trng ph...
X4.Ni dung (13 thut ng). V d: hin trng chy, hin trng v trm...
Hnh vi phm ti
M hnh nh danh: HNH VI + X (34 thut ng): hnh vi bun lu, hnh vi
chn ct cht c, hnh vi bun bn hng gi, hnh vi nh bc, hnh vi gy ri
trt t cng cng, hnh vi la o, hnh vi mua bn ngi, hnh vi ra tin, hnh
vi hy hoi ti nguyn mi trng,v.v...
c trng khu bit c chn (X) l: Hnh vi vi phm php lut c th.
Th on gy n
M hnh nh danh: TH ON + X (12 thut ng): th on moi hi, th
on ra tin, th on tng tr hng gi, th on sn xut hng gi, th on
tiu th hng gi, th on vn chuyn tri php cht ma ty, v.v...
c trng khu bit c chn (X) l: Hnh vi vi phm php lut c th.
Chng c
M hnh nh danh: CHNG C + X (8 thut ng): chng c trc tip,
chng c ngoi phm, chng c gc, chng c g ti, chng c buc ti, chng c
sao chp li, chng c gin tip, v.v.
X1. Xut x ca chng c (2 thut ng): chng c gc, chng c sao chp li.
X2. Kt qu chng minh ca chng c (4 thut ng). V d: chng c g
ti, chng c buc ti, chng c ngoi phm...
X3. Mi quan h gia chng c v i tng chng minh (2 thut ng).
V d: chng c trc tip, chng c gin tip...
Cht
M hnh nh danh: CHT + X (12 thut ng): cht do t t, cht treo c,
cht ui, cht khng t nhin, cht t nhin, cht trng...
112

X1. Nguyn nhn (3 thut ng): cht do t t, cht treo c, cht ui.
X2. a im (1 thut ng): cht di nc.
X3. c im (8 thut ng): cht khng t nhin, cht t nhin, cht
trng...
Tm li, phm tr ch cn c xc nh hnh vi phm ti, c im nh
danh c s dng nhiu nht l hnh vi vi phm php lut c th (46 thut ng).
Di y l bng tng hp.
Bng 3.10. c im nh danh phm tr ch cn c xc nh hnh vi phm ti
Cn Ngoi B PHN C c im nhn dng 41 54,66
c xc hnh i TH + X Mu sc 24 32
nh tng Tnh cht khuyt tt 10 13,34
hnh hnh s Tng 75 100
vi Du vt DU VT + X Cht liu 17 30,90
phm hnh s Hnh dng 13 23,64
ti Tnh cht 11 20
B phn c th li du vt 6 10,91
Nguyn nhn gy thng tch 8 14,55
Tng 55 100
Hin HIN TRNG + X a im xy ra 2 8
trng Tnh trng ca du vt 5 20
v n Tnh cht 5 20
Ni dung 13 52
Tng 25 100
Hnh vi HNH VI + X Hnh vi vi phm php lut c th 34 100
phm ti
Th on TH ON + X Hnh vi vi phm php lut c th 12 100
gy n
Chng CHNG C + X Xut x ca chng c 2 25
c Kt qu chng minh ca chng c 4 50
Mi quan h gia chng c v i 2 25
tng chng minh
Tng 8 100
Cht CHT + X Nguyn nhn 3 25
a im 1 8,34
c im 8 66,66
Tng 12 100
Tng s thut ng 221 100
113
3.2.4.9. Thut ng tm l hc hnh s.

Tm l hc hnh s gm hai lnh vc: Tm l ti phm hc v tm l hc
ngi cn b iu tra (gm cn b trinh st, cn b gim nh v nhng ngi tham
gia t tng hnh s). Sau y, chng ti trnh by cc m hnh nh danh ca cc
thut ng tm l hc hnh s v rt ra nhng c trng c chn nh danh cc
thut ng loi ny.
a. Cc b mn ca tm l hc hnh s
M hnh nh danh: B MN + X (10 thut ng): tm l hc nghip v trinh
st, tm l hc iu tra trinh st, tm l hc iu tra ti phm, tm l hc hot ng
iu tra trinh st, tm l hc hnh vi, tm l hc hot ng, tm l hc nhn thc,
tm l hc phn tm, tm l hc ti phm, tm l hc x hi.
Cc c trng khu bit c chn (X): Cc lnh vc chuyn mn ca khoa
hc hnh s.
b. Tm l ti phm
M hnh nh danh: TM L TI PHM + X (37 thut ng): tm l cng
thng, tm l hoang mang, tm l n nang, tm l s ti nng, tm l tch cc, tm l
tiu cc, tm l ti phm, tm l v li, tm th cnh gic, thi ph nhn chun
mc x hi, tm l hnh vi sai lch chun mc x hi, cm xc t ti, cm xc thiu
cn bng, cng thng tm l, tm l b can, ng c khai bo tch cc, ng c thc
y hnh ng, ng c thp hn, v.v...
Cc c trng khu bit c chn (X) nh danh l cc biu hin tm l
ca i tng phm ti khi thc hin cc hnh ng phm ti hoc khi b iu tra.
c. Tm l cn b iu tra
M hnh nh danh: TM L CN B + X (20 thut ng): cm xc cm th,
cm xc mnh, cm xc t tin, ch c ch nh, ch khng ch nh, tc ng tm l,
tc ng tm l b can, tc ng tm l i tng, tc ng tm l ngi lm chng, v.v
Cc c trng khu bit c chn(X) nh danh l trng thi tm l, cch
thc cn b iu tra tc ng n tm l ca i tng phm ti.
d. Trng thi, biu hin tm l
M hnh nh danh: TRNG THI + X (30 thut ng): din bin tm l,
ng c tm l, ng c phm ti, ng c thc y hnh ng, ng c phn ng,
114
ng c tch cc, ng c tiu cc, sai lch hnh vi ch ng, thch ng x hi,
thch ng sinh hc, c im tm l ngi phm ti, bo ha cm xc, bo ha tr
tu, cng thng tm l, chun mc phong tc, chun mc thm m, chun mc x
hi, chun mc o c, chun mc php lut, v.v Cc c trng khu bit c
chn (X) nh danh nhng biu hin tm l c th.
e. Bin php tc ng tm l
M hnh nh danh: CCH THC + X (25 thut ng): m th sau thi min,
cm ha b can, cm ha chnh tr, cm ha i tng, nh hng gi tr, nh
hng hnh vi phm ti, nh hng xu v i tng, gio dc o c, gio dc
php lut, gio dc thm m, gio dc cng dn, tc ng tm l i tng, tc
ng tm l b can, tc ng tm l ngi tham gia i cht, tc ng tm l ngi
lm chng, tc ng tm l ngi nhn dng, v.v
Cc c trng khu bit c chn (X) nh danh l nhng cch thc tc
ng c th ca cn b iu tra n i tng hnh s.
Tm li, phm tr ca thut ng biu t tm l hc hnh s, c 5 m hnh
nh danh, c im nh danh c s dng nhiu nht l cc biu hin tm l ca
i tng (37 thut ng). Di y l bng tng hp:
Bng 3.11. c im nh danh phm tr thut ng biu t tm l hc hnh s
S
Phm tr M hnh c im nh danh %
lng
Tm B mn B MN + X Cc lnh vc chuyn mn ca khoa hc 10 8,19
l hnh s
hc
hnh Tm l TM L TI Cc biu hin tm l ca i tng 37 30,32
s ti phm PHM + X
Tm l TM L CN Trng thi tm l, cch thc tc 20 16,39
cn b B + X ng ca cn b iu tra
iu tra
Trng TRNG THI Nhng biu hin tm l c th 30 24,59
thi, +X
biu hin
tm l
Bin php CCH THC Cch thc tc ng c th ca cn 25 20,51
tc ng + X b iu tra
tm l
Tng s thut ng 122 100
115
3.2.4.10. Thut ng ch cc loi ti phm

M hnh nh danh: TI + X (31 thut ng): ti bun lu, ti che giu ti
phm, ti cha mi dm, ti cng ot ti sn, ti cp ti sn, ti ua xe tri
php, ti git ngi, ti hip dm, ti hi l, ti khng b, ti mua bn ngi, ti
phm hnh s quc t,v.v...
Cc c trng khu bit c chn (X) l cc hnh vi vi phm php lut c
th ca cc i tng hnh s.
Bng 3.12. c im nh danh phm tr thut ng ch cc loi ti phm
c im
nh danh
Cc loi ti TI + X cc hnh vi vi phm 31 100
phm php lut c th ca
cc i tng
3.3. NHN XT V C IM NH DANH CA THUT NG KHOA

HC HNH S TING VIT
Nh trnh by trn, h thng thut ng khoa hc hnh s c chia
thnh 10 phm tr ng ngha. Chim s lng ln nht l phm tr hot ng ca
ch th (gm 273 thut ng); nhm c s lng thut ng ln th 2 l nhm thut
ng ch cn c xc nh hnh vi phm ti (gm 221 thut ng); tip n l cc thut
ng ch chin thut v phng php hnh s (gm 124 thut ng); thut ng tm l
hc hnh s ng v tr th t (gm 122 thut ng); cui cng l cc thut ng ch
cc loi ti phm c th (gm 31 thut ng).
Xt v mt ni dung biu t thut ng khoa hc hnh s c hai loi. Loi
mt ch gm cc thut ng do mt yu t to nn. l cc thut ng s cp, mang
ngha khi qut v ch loi. Loi th hai c to ra trn c s thut ng loi mt
kt hp vi cc t ng m t c im, tnh cht, cch thc, thuc tnh ca nhng
s vt, i tng, khi nim... thuc cc b phn cu thnh h thng thut ng khoa
116
hc hnh s. y l cc thut ng th cp, bao gm hai yu t tr ln, ngha ca

chng c mc khi qut thp hn, mc c th ha ngha li cao hn loi
thut ng th nht v c vai tr phn loi, phn ngha thut ng loi th nht.
Xt v phng din nh danh theo tiu ch kiu ng ngha, kt qu thng k
cho thy tuyt i a s cc thut ng khoa hc hnh s trong ting Vit u l cc
tn gi trc tip cc i tng, hin tng hoc cc khi nim trong lnh vc khoa
hc hnh s. Hu ht cc thut ng khoa hc hnh s l nh danh trc tip. Hin
tng nh danh gin tip (do chuyn ngha) chim mt s lng khng ng k
trong mi trng t vng - ng ngha.
c im in hnh ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit l tnh c
l do v tch bit c v thnh phn cu to.
Cc c trng c chn lm c s nh danh to thnh hnh thi bn trong ca
cc thut ng khoa hc hnh s trong ting Vit l nhng c trng bn cht, c gi tr
khu bit. Kt qu nghin cu cho thy c 26 c trng c la chn nh danh cc
thut ng khoa hc hnh s ting Vit. c trng c s dng nhiu nht l i tng
l chng c, vt chng, ti liu, a im c th c s dng xc nh hnh vi
phm ti (158 ln); c trng c s dng nhiu th hai l hnh vi vi phm php lut
c th (117 ln); tip theo l c trng hot ng phng, chng, khm ph ti phm (79
ln); c trng c s dng nhiu th t l chc nng (55 ln).
Khi xy dng h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng ti
nhn thy rng c s tng ng mt - mt v cu to vi vic nh danh thut
ng, tc l mi mt c im nh danh bao gi cng c mt yu t hnh thc
th hin n v mt thut ng c bao nhiu yu t s c by nhiu thuc tnh
c nh danh. Nh vy, mt khi nim, s vt no cn nh danh phi xc
nh bao nhiu c trng khu bit ng vi by nhiu yu t biu th. Song
chnh iu ny khin cho mt s lng ng k thut ng khoa hc hnh s c
hnh thc kh di dng, mang tnh miu t i tng hn l nh danh. thut
ng ngn gn v c ng cn chn ch mt s c trng cn v khu bit s
117
vt, hin tng l tt nht, bi hnh thi bn trong ca thut ng khng cho php
a vo tt c cc c trng ca s vt, hin tng c thut ng biu th. Kt
qu kho st cho thy hu ht cc thut ng khoa hc hnh s ch chn hai, ba
c trng khu bit s khin cho thut ng gm 2-3 yu t c s lng ln nht.
118
TIU KT
Chng ba dnh cho vic tm hiu cc tiu h thng v c im nh danh
ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Kt qu nghin cu cho thy, cc lp thut ng cu thnh h thng thut ng
khoa hc hnh s ting Vit gm cc thut ng l lun chung v khoa hc hnh s (126
thut ng, chim 9,26 %), thut ng k thut hnh s (214 thut ng, chim 15,73 %),
thut ng chin thut hnh s (261 thut ng, chim 19,99 %), thut ng phng php
hnh s (355 thut ng, chim 26,11 %) v thut ng tm l hc hnh s (155 thut ng,
chim 11,40 %).
V c im nh danh ca cc thut ng khoa hc hnh s xt theo ni dung
ng ngha ca thut ng c chia lm hai loi, l nhng thut ng l tn gi
trc tip (1108 thut ng, chim 81,47 %) v nhng thut ng l tn gi gin tip
(kt qu thut ng ha t ng thng thng) (252 thut ng, chim 18,53 %) ca
khi nim, i tng trong lnh vc khoa hc hnh s.
Xt v ni dung biu t, thut ng khoa hc hnh s c hai loi. Loi th
nht l cc thut ng dng nh danh cc khi nim c bn ca khoa hc hnh s
ting Vit. Cc thut ng loi ny ch c mt yu t. l cc thut ng s cp,
mang ngha khi qut v ch loi. Loi ny c 170 thut ng, chim 12,50 %. Loi
th hai c to ra trn c s thut ng loi mt kt hp vi cc t ng m t c
im, tnh cht, cch thc, thuc tnh ca nhng s vt, i tng, khi nim...
thuc cc b phn cu thnh h thng thut ng khoa hc hnh s. Loi ny c 1190
thut ng, chim 87,5 %. y l cc thut ng th cp, bao gm hai yu t tr ln,
ngha ca chng c mc khi qut thp hn, mc c th ha ngha li cao
hn loi thut ng th nht v c vai tr phn loi, phn ngha thut ng loi th
nht.
c im in hnh ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit l tnh c
l do v tch bit c v thnh phn cu to.
Vn dng l thuyt v kiu cu trc khung (Frame) ca Ch.J. Fillmore v gn
vi c th ca lnh vc m cc thut ng khoa hc hnh s phn nh, chng ti
119
xc nh c 10 phm tr ni dung ng ngha ca ngnh khoa hc hnh s ting

Vit do thut ng ngnh ny biu th. l: 1/ Thut ng ch ch th tin hnh v
tham gia vo hot ng phng chng ti phm; 2/ Thut ng ch i tng ca cng
tc u tranh phng chng ti phm; 3/ Thut ng ch hot ng ca ch th tin
hnh v tham gia vo hot ng phng chng ti phm; 4/ Thut ng ch hot ng
ca i tng ca cng tc u tranh phng chng ti phm; 5/ Thut ng ch thit
b, dng c, phng tin, vn bn php lut phc v cho vic pht hin, iu tra,
phng chng ti phm; 6/ Thut ng ch thit b, phng tin, ti liu, cng c
phm ti; 7/ Thut ng ch chin thut hnh s v phng php hnh s; 8/ Thut
ng ch cn c xc lp hnh vi phm ti; 9/ Thut ng biu t tm l hc hnh s v
10/ Thut ng ch cc loi ti phm.
Kt qu nghin cu cho thy c 26 c trng c la chn nh danh
cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit. c trng c s dng nhiu nht l
i tng l chng c, vt chng, ti liu, a im c th c s dng xc
nh hnh vi phm ti (158 ln); hnh vi vi phm php lut c th (117 ln) c s
dng nhiu th hai; tip theo l c trng hot ng phng, chng, khm ph ti
phm (79 ln); c trng c s dng nhiu th t l chc nng (55 ln). C th
ni bn c trng trn c ng ngha ha thnh cc nt ngha nm trung tm cu
trc ng ngha ca h thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
120
Chng 4
VN CHUN HO THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT
4.1. L DO PHI CHUN HO THUT NG

Ngn ng phn nh cuc sng. Cuc sng lin tc thay i khin ngn ng
cng pht trin khng ngng. Thut ng khng nm ngoi qu trnh bin i ny.
Khoa hc k thut pht trin lin tc v nhanh chng lm gia tng mnh m s
lng khi nim cn c nh danh. Nhng khi nim ny hoc l c nh danh
bng thut ng mi, hoc s dng nhng thut ng c sn gi tn. Chnh s
gia tng v khi nim ny khin cho vic nh danh thut ng ca mt s lnh
vc ri vo tnh trng gia tng mt cch thiu kim sot. GS. L Quang Thim
th hin s quan ngi ca mnh v s gia tng thut ng thiu kim sot ny trong
bi bo Ting Vit lai cng lon thut ng, thiu chun ho. Bi bo ny c
ng trn bo t Vit v c trang Web ca Khoa Vn hc v Ngn ng -
Trng i hc Khoa hc X hi v Nhn vn (i hc Quc Gia Thnh ph H
Ch Minh) ng li ngy 16/9/2012. Theo tc gi, nhiu thi im, c n hng
nghn thut ng ting Vit ra i m khng c bt k qui nh no ca nh nc.
Vic chun ha ting Vit dng nh b chm vo qun lng. Vic chun ho thut
ng l cch gii quyt tnh trng a ngha trong tn gi ca mi khi nim v
nh vy m bo cho qu trnh giao tip gia cc chuyn gia chnh xc bi v qu
trnh giao tip mun hiu qu, r rng v ngha, i hi mi ci tn ng vi ch mt
khi nim v mi khi nim ch c nh danh bng mt thut ng m thi [89,
194].
Cng nh thut ng ca cc ngnh khoa hc khc, thut ng khoa hc hnh
s ting Vit cng lin tc pht trin v s lng thut ng khoa hc hnh s ra i
ngy cng nhiu. S gia tng nhanh chng lng thut ng trong thi gian gn y
dn n s thiu nht qun, thiu chnh xc, v lm nh hng ti s trong sng ca
h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit. iu ny cng gy cn tr cho cng
tc hc tp v nghin cu khoa hc.
Trong h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng ti nhn thy
c tnh trng a ngha, ng ngha, hoc khi nim din t khng r rng. R rng,
121
vn chun ho h thut ng khoa hc hnh s ting Vit tr nn cp thit.

Theo Nguyn Th Kim Thanh, chun ha thut ng l tit kim ngn ng,
m bo tnh chnh xc v m bo s ph hp trong h thng. C th l: a. Mc
ch tit kim trong ngn ng: Nu thut ng a ra cng knh, di dng hay phc
tp th qua s dng n s c n gin ha v rt gn li. Nu c hai hay ba thut
ng cng cha mt ni dung th thut ng no ngn gn hn s c s dng nhiu
hn. b. Mc ch m bo tnh chnh xc: Ngha ca thut ng c s dng phi
cng r rng, chnh xc cng tt. Nhng thut ng ti ngha, m ngha, ngha khng
r rng s b o thi, thay vo l cc thut ng chnh xc cn thit. c. Mc ch
m bo s ph hp trong h thng: thut ng c iu chnh sao cho n ch c
mt ngha v ng c nt ngha no trng vi ngha ca mt thut ng khc trong
hay ngoi h thng [67, 158 159].
R rng, vic chun ha thut ng c c mt h thut ng chnh xc, h
thng v khoa hc l ht sc cn thit. Mt h thut ng chnh xc s thc y s
pht trin ca ngnh khoa hc m n phc v.
4.2. C S L THUYT CA VIC CHUN HO THUT NG
4.2.1. Khi nim chun v chun ha
Thut ng l mt b phn quan trng ca ngn ng. Thut ng khoa hc
hnh s ting Vit l mt tiu h thng ca h thng thut ng khoa hc ting Vit.
Mc d thut ng khoa hc hnh s ting Vit ang pht trin rt nhanh c v s
lng v cht lng nhng vn cn nhiu thut ng cha t chun v cn phi
c chun ha. Ni n chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit trc ht
cn hiu r mt s khi nim nn tng: chun v chun ngn ng.
Chun (hay chun mc) trc ht phi l ci c cng nhn l ng qui
nh hoc theo thi quen x hi [60, 235]. Theo ngha thut ng ngn ng hc O.
X. Akhmanova nh ngha chun l cch s dng cc phng tin ngn ng trong
li ni c tha nhn, l tng th cc qui tc (cc qui nh, ch nh) iu chnh
cch s dng cc phng tin ngn ng trong li ni c nhn [ dn theo 76, 81].
Theo Nguyn Vn Khang, chun c coi l tiu chun c qui nh, tc l
ci c cng nhn l ng theo qui nh hoc theo thi quen x hi [40, 336].
122
Theo ng, xung quanh khi nim chun trong ngn ng c nhiu kin v gia cc
kin c nhiu quan im khc nhau. Ngay c thut ng chun ho trong cc
ngn ng trn th gii, v d ca cc nc chu u, cng c nhng kin khng
thng nht v chnh bn thn thut ng ny. Mt s cho rng nn dng t
normalisation (tiu chun ho) cn mt s khc li cho rng standardisation
(chun mc ho) mi ng, mc d nhng lung kin ny u mun ni n cng
mt khi nim a ra mt nh dng nh l mt khun mu hoc kiu mu [89,
195]. Hin nay, khi nim chun ho trong ting Anh c biu th bng thut ng
standardisation v c chp nhn rng ri. Theo Cabre (1999), thut ng ny ni
n hai nt ngha: s chnh sa mt tnh trng ngn ng x hi v s la chn mt
thut ng c th nh l mt nh dng qui chiu.
T chc quc t v chun ho (ISO), c thnh lp nm 1947 vi mc ch
xy dng cc chun mc mang tnh ton cu nng cao cht lng giao dch v
hp tc gia cc quc gia trn th gii v ph i ro cn i vi cc trao i thng
mi tm quc t. Theo Cabre (1999), chun ho c s dng lm gim bt
nhng chng loi khc nhau ca cng mt sn phm tr thnh mt loi duy nht.
Chun ho thut ng nh danh sn phm c ngha l cc chuyn gia s dng cc
thut ng nh danh sn phm da theo nhng tho thun m chnh h t ra, ngha
l, h s s dng mt v ch mt tn gi cho mt khi nim m thi.
Theo Nguyn Vn Khang (2003), [40] khi nim chun trong ngn ng
bao gm nhng lun im c bn sau:
- L kt qu ca s nh gi, la chn ca cng ng x hi, c x hi
tha nhn mt giai on nht nh.
- L phm tr ngn ng - x hi lch s: va l mt phm tr thun ty ngn
ng, va l mt phm tr x hi - lch s.
- Tn ti khch quan.
- L mt c trng ca ngn ng vn ha (hay ngn ng vn hc)
- C tnh n nh nht thi v tng i.
Nh vy, chun l ci qui nh ca x hi v vic s dng ng mt n v
ngn ng no . V chun l mt trng thi bin ng, ch khng bt di, bt dch,
123
mang tnh lch s.

Nguyn Kim Thn cho rng chun l tp hp nhng iu hng dn vic s
dng thng nht cc phng tin ca mt th ting, rt ra t thi quen din t
chung, c nng cao, ca mt cng ng ngn ng nht nh, trong nhng iu kin
vn ha x hi nht nh. [65, 188189]. Theo Nguyn Kim Thn, nhng chun
mc ngn ng c to nn do thi quen v c tnh c l. Nhng chun mc ny
c th thay i theo thi gian, ty theo tnh hnh thc t ca x hi.
Theo Nguyn c Tn, chun ca t ng thng thng lin quan n s
nh gi ca con ngi, n thuc bnh din nhn thc, ch khng phi thuc bnh
din bn th ca n v ngn ng ni chung. Chng hn, cng mt n v ngn
ng khi c dng trong hon cnh giao tip A th b coi l khng chun, nhng
khi c dng trong hon cnh B li c coi l ng chun. Cho nn, c th
khng nh c mt n v ngn ng thng thng no c chun hay khng
th phi cn c vo hon cnh giao tip c th n c la chn s dng m nh
gi. [76, 81].
T khi nim chun, cc nh ngn ng hc bn n khi nim chun ha.
Theo t in do Hong Ph ch bin, chun ha l lm cho tr thnh c
chun r rng [60, 235]. Theo Nguyn c Tn, nh ngha trn khng ng v
ngi ta khng th gn ghp thuc tnh chun vn thuc bnh din nhn thc ca con
ngi cho mt n v ngn ng tn ti khch quan vi t cch nh mt thc th ( hay
bn th). Ngi ta ch c th quy nh mt n v ngn ng c s dng trong hon
cnh giao tip nh th no l ng chun m thi. Hnh vi ny vn c gi l
quy phm ha n v ngn ng - ngha l hot ng qui nh r rng mt n v
ngn ng no ch c th c s dng trong hon cnh giao tip no th mi
c cng nhn, tc l c coi l ng chun. Cc cn c qui phm ha mt n
v ngn ng l cc c im ng m, ng php, ng ngha, phong cch ca n v
cc c im thuc hon cnh giao tip ch nh vic la chn v s dng n v
ngn ng y. Chun ca vic s dng mt n v ngn ng thng thng nh vy l
kt qu ca hot ng qui phm ha. V vy, c th ni rng, chun ca mt n v
124
ngn ng thng thng chnh l mt b tiu ch qui nh r rng n c cu to v

s dng nh th no v khi no trong cc hon cnh giao tip c th [76, 82]. T
, ng a ra quan nim v chun nh sau: Chun l s nh gi ch quan (da
trn mt s tiu ch nht nh) ca cng ng ngi bn ng i vi mt n v ngn
ng no v vic s dng n v ngn ng y: ch c mt chun m thi [dn theo
32, 78]. Theo ng, chun c tnh lch s, c th thay i.
Nh vy, chun ho l vic thit lp cc qui tc chun mc to ra mt h
thng ngn ng c tnh chnh xc, nht qun v khoa hc. iu s gip gii quyt
c mt s vn bt cp trong ngn ng. y l mt qu trnh mm do v linh
hot ch khng rp khun.
Nhng i vi chun ca thut ng v vic chun ha thut ng th tnh hnh
khc hn so vi cc t ng thng thng. Theo Nguyn c Tn, thut ng l t
ng biu hin khi nim / i tng trong mt lnh vc khoa hc hay chuyn mn
v ch c s dng trong phm vi giao tip thuc lnh vc khoa hc hay chuyn
mn y. Do khc vi t ng thng thng, thut ng khng c s dng ty
trong cc hon cnh giao tip khc nhau lm cho vic s dng n khi th ng
chun, khi th khng, khin phi chun ha n. Tri li, thut ng v nguyn tc
lun lun ch c cc nh khoa hc / chuyn mn s dng giao tip vi nhau
trong hon cnh giao tip nh - l hon cnh giao tip khoa hc hay chuyn
mn. Thut ng c cu to theo cc qui tc cht ch nn khng c s i lp gia
ng v khng ng. V d: thut ng suspect c dch thnh ngi b tnh
nghi, nghi phm u ng, nhng phi chn ci no ng hn da theo nguyn
tc phn nh chnh xc, khoa hc v y ni hm ca khi nim y. Trong chun
thut ng, khng c nhng thut ng sai, m ch c thut ng c t cha chnh
xc v cha c tnh khoa hc cao. Bn cht ca chun trong thut ng l cch th
hin ng nht, chnh xc nht bn cht ca s vt v khi nim.
Do thut ng ch c s dng trong lnh vc khoa hc, chuyn mn, vic
chun ha thut ng ch cn phi thc hin trong vic xy dng v chn lc thut
ng (i vi trng hp c cc thut ng ng ngha song song tn ti) theo cc tiu
125
chun cn v [72, 8].

4.2.2. L thuyt in mu v vic chun ha thut ng
4.2.2.1. L thuyt in mu
T nhng nm 70 ca th k XX, l thuyt in mu thu ht s quan tm
ca cc nh nghin cu theo hng ngn ng hc tri nhn. L thuyt in mu
khi ngun t nhng nghin cu ca Wittgenstein (1945), sau c tip tc pht
trin bi cc nh nhn chng hc Berlin v Kay (1969), Labov (19) v c bit l
Rosch (19, 1978, 1983) [dn theo 66, 37]. Trung tm ca l thuyt in mu l vn
phm tr ha - vn c tm quan trng i vi s nhn thc ca con ngi. S
phn loi s vt, hin tng trong th gii khch quan nhn thc c t thi
Aristotle. Tri qua hng ngn nm, quan nim c i v s phm tr ha ch bt u
c thay i mt cch c bn t nhng nm 1950 vi nhng nghin cu ca
Wittgenstein v n nhng nm 70 ca th k XX th c pht trin mnh m vi
nhng cng trnh nghin cu ca Rosch v cc nh nghin cu khc.
Vic p dng l thuyt in mu Vit Nam mi c bt u trong nhng
nm gn y. Cng ngy cng c nhiu nh nghin cu gii thiu l thuyt in mu
v p dng vo nghin cu ca mnh. L thuyt in mu c p dng rng ri
cho tt c cc bnh din ca ngn ng hc, trong bnh din t vng - ng ngha
c nhiu ng dng ca l thuyt ny nht. V d, Hu Chu c nghin cu v t
vng ng ngha ting Vit vi v d v chim in hnh. Trong nghin cu ny
nhng c im c bn ca l thuyt in mu c nhc n y . Ngoi ra, cc
tc gi nh L Ton Thng (2005) nghin cu v ngn ng hc tri nhn, Nguyn
Khnh H (2009) nghin cu v cu iu kin ting Vit, Nguyn Tt Thng (2009)
nghin cu ng t ngoi ng, Vi Trng Phc (2009) nghin cu t loi ting
Vit, Nguyn Vn Hip (2010) nghin cu v cu c bit ting Vit, cng p dng
l thuyt in mu phn tch. Tuy nhin, vic p dng l thuyt in mu vo vic
nghin cu chun ha thut ng th cn kh mi m, v ngi m ng trong lnh
vc ny l Nguyn c Tn (2011) khi ng nghin cu cc vn v xy dng v
chun ho thut ng ting Vit trong thi k hi nhp ton cu.
Thuyt in mu thng c cc nh ngn ng hc tri nhn s dng trong
nghin cu. thy c im ct li ca l thuyt in mu, trc ht, chng ta
126
nn hiu quan im c in v s phn loi hay phm tr ha.

Mt trong nhng kh nng tri nhn quan trng ca con ngi l c th phn
loi cc s vt v hin tng theo nhm c cng c im chung. iu ny gip
con ngi sp xp cc tri nghim, cc thng tin nhn c mt cch khoa hc v
h thng. S phn loi ny c da trn cc tiu ch ra nh vo cc c im
chung ca tng nhm cng nh nhng khc bit gia cc nhm vi nhau.
Theo quan im c in, ranh gii gia cc nhm c phn loi rt r rng v
cc thnh vin trong cng mt nhm c v tr ngang bng nhau. Nh vy, xc
nh mt thnh vin c thuc nhm A hay khng, ngi ta s ly cc c im ca
nhm A soi vo thnh vin . V nh nhng c im ring ny m ta bit nhm
A khc vi nhm B. Chng hn, mt ng vt c xp vo phm tr chim
phi p ng cc iu kin: c m, c lng v, c th bay...
Tuy vy, cch phn loi truyn thng ny cho thy c vn ny sinh trong
qu trnh phn loi. V d, theo Nguyn Tt Thng (2009), mt s vn ni cm
nh mt s iu kin phn loi c th cha ; tt c cc thnh vin trong cng
mt nhm u c v tr nh nhau l cha hp l v trong mt nhm s c thnh vin
i din cho nhm tt hn cc thnh vin khc; hoc i khi ranh gii gia cc
nhm khng r rng. V d, ngi ta c th xp chim cnh ct (penguin) thuc vo
phm tr chim nhng n khng bit bay.
Vt qua nhng tr ngi ni trn, cc nh ngn ng hc tri nhn a ra
cch nhn mi v phn loi. Theo , chng ta khng phn loi da trn nhng c
im mang tnh khch quan v mt khi nim, m da trn s tri nhn ch quan ca
con ngi, l nhng tri nghim, nhng cm nhn, v quan nim ca chng ta.
Chng ta da vo tnh in mu hn l da vo cc tnh cht cn thit c th coi
s vt, hin tng y l mt thnh vin ca nhm. Nh vy, mt nhm no vn
l mt tp hp ca cc thnh vin c cc im chung, nhng nhng im chung
khng phi l nhng c im khch quan cng nhc m cc c th s hu, m
da trn s tri nhn, cm nhn, v tri nghim ca con ngi. Quan nim ny chnh
l khi ngun ca l thuyt in mu.
L thuyt in mu nhm ni n cc c im chung nht ca cc thnh vin
127
trong mt nhm hoc cng mt phm tr khng c cng a v ngang bng nhau.
Trong mt nhm hoc mt phm tr c cc thnh vin khc nhau, nhng c mt
s thnh vin c nhiu im chung hn cc thnh vin khc trong nhm hoc
phm tr . Nhng thnh vin c xem l in hnh hn cc thnh vin khc
v cc thnh vin in hnh c gi l in mu. Cn cc thnh vin c t c
im chung ca nhm th c coi l khng in hnh. Cc c im ca cc
thnh vin khng in hnh c th tn ti cc nhm khc. Nh vy, in mu
ca mt nhm s c nhiu nht cc c im chung ca nhm v c t nht cc c
im xut hin trong cc nhm khc. iu ny c ngha l, trong mi nhm hoc
phm tr c nhiu thnh vin khc nhau, ta c th tm thy cc thnh vin in
hnh v phi in hnh. ng thi, trong nhm cn c cc thnh vin c tnh
giao thoa vi cc nhm khc v n c mt s tnh cht c th tm thy c cc
nhm khc m Nguyn Tt Thng (2009) gi l bin v kh phn bit c
chng thuc nhm no. iu cng cho thy, ranh gii gia cc nhm c th
khng r rng. V d, trong phm tr chim, chim c Bc M (robin) c coi
l in hnh nht trong nhm. i bng (eagle) v chim ng (falcon) c coi l
phi in hnh v chng to v l loi n tht.
Nh vy, in mu n gin l mt khi nim m mi ngi nhn thc c
rng n in hnh nht ca mt nhm nht nh no . in mu ca mt nhm s
hu nhiu nht cc tnh cht chung ca nhm m n i din, v c t nht cc tnh
cht xut hin trong cc nhm khc [66, 37].
Nhng im sau y l ni dung c bn ca thuyt in mu:
- Mi nhm u c nhng thnh vin in hnh.
- iu kin xt mt thnh vin c thuc nhm khng ph thuc vo s lng cc
c tnh m thnh vin s hu m ph thuc vo mc gn gi ca thnh vin
vi thnh vin in hnh nht ca nhm, v mt thnh vin ca nhm c th
khng s hu hon ton y s lng cc c tnh.
- C th c s giao thoa gia cc nhm.
Theo Nguyn c Tn (2011), l thuyt in mu c th c vn dng vo
vic nghin cu chun ha thut ng. Trong mt h thng thut ng s c thut
128
ng in mu ngha l n mang / p ng y cc tiu chun, cc c im,

phm cht cn v c v ni dung ln hnh thc ca mt thut ng v c nhng
thut ng ch p ng c mt s tiu chun nht nh v nm bin ca h thng
thut ng. Do vy, vic chun ha ch t ra i vi cc thut ng khng in mu,
nm xa in mu m thi[74, 7].
Ni dung, c im v nguyn tc ca l thuyt in mu l c s rt quan
trng trong vic phn tch chun ho thut ng khoa hc hnh s ting Vit trong
lun n ny.
4.2.2.2. Nhng iu cn thc hin khi xy dng v chnh l h thut ng
Reformatxki [62, 251252] cho rng, c bn iu kin cn phi thc hin
cho thut ng ca mt ngnh kin thc no thc s khoa hc:
a. iu kin th nht
Trc khi thc hin mt khu no trong lnh vc thut ng (xy dng
hay chnh l thut ng c), phi thc hin cng tc xc nh mi lin h gia
cc khi nim v cc thut ng tng ng ca h thng khi nim. iu gip
ta nh ngha chnh xc mi khi nim, tc l ngoi din v ni hm ca n mt
cch y .
b. iu kin th hai
Mi thut ng u thuc v mt h thng thut ng nht nh, c mt h
thng khi nim tng ng. Bi vy, khi nh gi mt thut ng, ch nn xut pht
t nhng c tnh ca c h thng thut ng , ch khng nn cn c vo nhng
cht lng c bit c xem tch ri ca n.
c. iu kin th ba
Cn phi tnh n mc bn r ca mi thut ng. Kinh nghim cho bit
rng, d mt thut ng c ti n u chng na, ta cng kh m thu hi n li
c khp mi ni nu nh n c ph bin rng ri. Chnh v th, khi nh
gi thut ng, cn phi tnh ring mc bn r ca mi thut ng v ch thay n
khi thut ng mi c nhng u im qu r so vi thut ng c.
d. iu kin th t
Trong cng tc thut ng, cn c s tham gia ca cc chuyn gia thuc cc
129
ngnh h hng v i din ca chnh chuyn mn nhng thuc cc trng phi

khc nhau, c cc quan im khc nhau. Cng tc chnh l thut ng ch c kt qu
khi thut ng c gii khoa hc v k thut (cc nh chnh lun, cc cng trnh s,
cc nh sn xut v cc nh s phm) tho lun rng ri. kin ng gp ca gii
chuyn gia khin cho cng tc thut ng trnh c nhng thiu st c th xy ra
v bit ti nhng quan im tuy t ngi bit n nhng ng ch .
T chc chun ho quc t (ISO) a ra cc nguyn tc ca chun ha.
Nhng nguyn tc ny lin quan ch yu n chun ho cc s vt, hin tng,
c J. Sager [97,118] gii thch li v p dng cho ngn ng nh sau:
- Nguyn tc th nht: Chun ho thut ng lun xy ra sau khi chun ho
cc s vt, hin tng m n gi tn.
Chun ho thut ng l mt hot ng n gin ho cc hnh thc biu hin
do c s can thip c ch ch ca x hi. S can thip ny i hi c s thuyn
gim v s lng i tng, v trong thut ng, l gim v s lng cc tn gi.
iu ny gip gim v phc tp v s a dng ca cc tn gi trong hin ti, v
trong tng lai n s gip trnh c s phc tp d tha khng cn thit. Mc d
vic gim s lng cc vt th hoc tn gi ca chng l cn thit, rt kh c th
on c ci g s tr nn d tha khng cn thit trong tng lai. iu ny cng
c cp trong Rondeau (1983) dn theo [89, 196]: Chun ho l mt ng
thi lm n gin ho, lm gim i s a dng v lm tng thm s thng nht bng
cch dng mt la chn c th i din cho cc la chn khc [89, 196].
- Nguyn tc th hai: Chun ho thut ng l mt hot ng x hi v kinh
t. Thnh tu ca n phi l kt qu ca s hp tc ca tt c cc bn lin quan. Mt
chun mc cn c da trn s ng thun. S ng thun chung c th c hiu
v p dng vi mt ngn ng c bit ti mt thi im, v d, cng mt t c th
tn ti trong ngn ng ph bin v trong nhiu hn mt ngn ng c bit vi cc
qui chiu khc nhau. V d t chm trong ngn ng thng thng th n c ngha
l lm cho t bng cch b mnh li gm, li dao vo. V d trong cm t
chm u [60, 192]. Nu t n trong h qui chiu ca ngn ng thng tc, th
n li c ngha l tn chuyn trong cu Anh ta ang chm trn bn nhu. Cn
130
nu t n trong h qui chiu ca thut ng khoa hc hnh s th n l mt hnh vi

phm ti. Nh vy, c mt thut ng chun th cc bn lin quan cn tho lun
tm ra mt gii php ng thun v nht qun. Nguyn tc ny cng ging nh
nguyn tc c trnh by ngn gn ca Rondeau (1983) dn theo [89, 196]
Chun ho l mt hot ng nhm v cn phi thc hin thng qua s ng thun,
ch khng phi bng s p t.
- Nguyn tc th ba: Bn thn vic cng b mt chun mc khng c gi tr
ng k. iu quan trng l nm vic s dng n. Nguyn tc ny p dng trong
thut ng r rng vi cng ng c nh th. Vic p dng mt thut ng chung
c ng thun s buc mt s bn lin quan phi thay i cc hot ng ngn
ng ca h v li ch chung. Nh vy, vic cng b mt chun mc ch c gi tr
khi n c s dng. Nu khng c s dng th chun mc y coi nh v ngha.
- Nguyn tc th t: Vic thit lp mt chun mc trc ht cn chn c
mt thut ng thch hp, v sau l cn phi thng nht thut ng v nh
ngha ca n. Thut ng c chn cho mt khi nim mi hoc mt khi nim mi
c thng nht c th l mt trong nhng thut ng ang tn ti hoc mt thut
ng mi c to lp. Vic chn thut ng cn tnh n kh nng pht trin ca cc
i tng (s vt hin tng) ging nhau m n biu t v v th thut ng phi
c kh nng phi sinh hoc lp ghp.
- Nguyn tc th nm: Cc chun cn phi c xem xt li sau nhng
khong thi gian nht nh v chnh sa li nu thy cn thit. Khong thi gian
gia cc ln chnh sa thng ph thuc vo cc khi nim mi hoc nhng thut
ng mi ni lm nh hng ti cc cch thc ang tn ti. Theo Rondeau (1983)
dn theo [89, 196], mc d chun cn xem xt li, nhng n cng phi n nh
nhng ngi cn tun theo n c th xem xt qua nhng tranh lun chi tit v
hp l.
- Nguyn tc th su: Khi cc iu kin s dng v cc c im khc ca
sn phm c nu c th, th cn c cc phng php th xc nh xem i
tng c tun th theo cc c im khng. Khi s phn loi sp c cng b,
cn c cc bin php c th theo di, v nu cn thit th cn cn c qui nh
131
ln v tn sut ca cc loi. Vic xc nh chun cho i tng l mt qu trnh o

lng v phn loi din ra thng xuyn. Vic xc nh chun cho thut ng, mt
mt, l mt qu trnh vn hnh ring bit p dng cho mt nhm cc thut ng c
th thc hin bi chnh nhng ngi s dng.
- Nguyn tc th by: Chun ho cng cn c tnh php l. Chun ho cn
phi c nghin cu da trn bn cht ca tiu chun , da trn mc cng
nghip ho v cc lut l v iu kin hin hnh trong x hi m trong tiu chun
ny c xy dng. S thc thi mang tnh php l cc chun ca thut ng l vn
mang tnh kinh t v tin dng. N cng mang c tnh khu vc v x hi.
Nh vy, khi xy dng v chnh l h thut ng, chng ta cn ch ti khi
nim cc s vt, hin tng m n gi tn, phi li ko cng ng v cc nh
chuyn mn c lin quan tham gia tch cc vo qu trnh ny. Qu trnh chun ha
thut ng l qu trnh linh hot, mm do nhm to ra nhng n v ngn ng hp l
nht v ni dung cng nh hnh thc biu t.
4.3. THC TRNG CC THUT NG KHOA HC HNH S TING
VIT CHA T CHUN
Kt qu nghin cu cho thy, c 116 thut ng khoa hc hnh s ting Vit
cha t chun theo cc tiu ch thuc v bn th ca thut ng: tnh khoa hc v
tnh quc t ca thut ng. Nhng n v ny khng tha mn tnh chnh xc ca
thut ng v tn ti cc kt t khng cn thit nh ca, v, i vi, v.v. (v d: ly
li khai ca ngi b hi; tc ng tm l i vi b can ngoan c, gio nghim v
ti liu...); cc thut ng di, mang tnh miu t. V d: chng c do cc vt th
li hin trng hay trn ngi nn nhn (ting Anh: trace evidence); vic xc nh
nhim sc th DNA (ting Anh: DNA identification); cc du cu nh du phy. V
d: pht hin du vt, vt chng; cc c trng khng cn thit, khng bn cht ca
thut ng.V d: gim nh phn tch m thanh ting sng; cc thut ng cha gi
tn chnh xc khi nim. V d: gim nh xc thc m thanh ghi m.
Khi phn tch t liu, chng ti thy thc trng ca cc thut ng khoa hc
hnh s cha t chun biu hin c th nh sau:
4.3.1. Tn ti nhiu thut ng ng ngha
1. ng ngha do mt trong hai thut ng c h t khng cn thit. V d:
132
ly li khai i tng cha mi dm/ ly li khai ca i tng cha mi dm,

ngi phm ti my tnh/ ngi phm ti trn my tnh, t gic ti phm/ t gic v
ti phm.v.v
2. ng ngha do mc Vit ha khc nhau. y l trng hp cc thut
ng vay mn ngn ng n - u c sao phng theo cch dch ngha bng cc
yu t thun Vit hoc yu t Hn Vit. V d: investigator: iu tra vin/ cn b
iu tra.v.v
3. ng ngha do mt trong hai thut ng mang tnh gii thch khi nim. V
d: nghi phm/ ngi b tnh nghi phm ti.
4. ng ngha do mt thut ng dng rt gn, cn mt thut ng dng
y . C nhiu trng hp thut ng c rt gn nn to ra thut ng ng
ngha vi thut ng dng y .V d: my tnh/ my vi tnh.
5. ng ngha do mt thut ng c vay mn theo hnh thc gi nguyn
dng hoc phin m cn thut ng kia l sao phng.V d: hacker/ tin tc;phooc-
mng/ nh cng chn/ formant
6. ng ngha do cc thut ng c to ra bng thnh t cu to ng
ngha. Trong thut ng khoa hc hnh s, khng ch c cc thut ng ng ngha
m cn c nhng n v cu to thut ng ng ngha.V d: c im nhn dng/
c im dng ngi; cng c gy n/ cng c phm ti.v.v
7. ng ngha nhng khc nhau tn sut s dng.
V d: hin trng/ phm trng; khm nghim t thi/ gio nghim t thi.
Hai thut ng hin trng v khm nghim t thi xut hin nhiu hn trong cc gio
trnh v cc phng tin thng tin i chng so vi hai thut ng phm trng v
gio nghim t thi.
4.3.2. Cc h t khng cn thit tn ti trong cc thut ng
V d: thut ng ly li khai ca ngi b hi tha yu t ca, thut ng
ti phm v ma ty tha yu t v.
4.3.3. S dng thut ng ghp, biu th hai hoc hn hai khi nim khc nhau
V d:
- thu lm du vt, vt chng;
- bo qun du vt, vt chng;
133
- gim nh du vt chn, giy, dp.

4.3.4. Nhiu thnh t cu to thut ng (trong cc thut ng ghp lai) c phin
m cha thng nht
V d:
- ti-p/ ti p/ typo (trong thut ng in ty p; in ti-p; in typo)
- pxet/ p-xt/ p-xt/ (trong thut ng in pxet; in p- xt)
- vi rt/ vi rut/ vi-rut (trong thut ng virut my tnh)
- gen /gien (trong thut ng gim nh gen)
4.3.5. Nhiu thut ng cha gi tn chnh xc khi nim
V d: gim nh xc thc m thanh ghi m s dng k thut s; nh chp
tia hng ngoi; cht bp c.
4.3.6. Nhiu thut ng di dng, mang tnh miu t
V d: Tnh trng b ngt th v thiu dng kh trong mu (thut ng ting
Anh: asphyxia); chng c do cc vt th hay vt tch li hin trng hoc trn
ngi nn nhn (thut ng ting Anh: trace evidence;); vt dng tm c trn xc
cht nhn din danh tnh ngi cht (thut ng ting Anh: artefacts)...
Cc thut ng ng ngha, cc thut ng l cc cm t ghp vi phm tnh
chnh xc ca thut ng v mi khi nim ch nn c biu th bng mt thut ng.
Cc thut ng di dng, tha cc kt t, cc t khng cn thit vi phm tnh ngn
gn ca thut ng. Do , chng cha chnh xc, cha phi l thut ng in mu
v cn phi c chun ha.
4.4. GII PHP
4.4.1. C s khoa hc cho nhng gii php
c th chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit mt cch chnh
xc, chng ti da vo cc tiu chun cn v ca mt thut ng. l nhng
tiu chun thuc v bn th ca thut ng: tnh khoa hc v tnh quc t; da vo
c im ca ting Vit v da vo ni dung ca khoa hc hnh s cng nh s pht
134
trin ca h thng thut ng khoa hc hnh s ting Vit.

Cc tiu chun cn v ca thut ng l:
(1) Tnh khoa hc
Tnh cht ny bao gm tnh chnh xc, tnh h thng v tnh ngn gn.
a. Tnh chnh xc
Ni n thut ng khoa hc trc ht cn phi ni n tnh chnh xc, r
rng trong khoa hc. Mt thut ng chnh xc l mt thut ng khng lm cho
ngi c, ngi nghe hiu sai hoc nhm ln t khi nim ny sang khi nim
khc. Mt thut ng l tng l thut ng phn nh c c trng c bn, ni dung
bn cht ca khi nim m n biu hin. Tnh chnh xc i hi mi khi nim ch
c mt thut ng hay ni cch khc mi thut ng ch biu t mt khi nim.
b. Tnh h thng
Gi tr ca mi thut ng ch c xc nh trong mi quan h ca n vi
nhng thut ng khc trong cng mt h thng. Nu tch thut ng ra khi h
thng th ni dung thut ng ca n khng cn na. Trc h t c n ph i bo
m tnh h th ng v m t n i dung c a thu t ng trong tng ngnh. T tnh
h th ng v n i dung, d n n tnh h th ng v hnh thc bi u hi n. Tnh
h th ng v hnh thc, ngc l i gip cho ngi ta bi u th c v nh n ra
c tnh h th ng trong n i dung.
c. Tnh ngn gn.
Thut ng mang tnh cht nh danh. Mt thut ng di dng thng c tnh
cht miu t hay nh ngha. Tnh ngn gn ca thut ng i hi v mt cu trc
hnh thc ca chng phi ngn gn. Thut ng l tng nht ch l t, nu l cm t
ch gm hai hoc ba yu t.
(2) Tnh quc t
Tnh quc t c biu hin trc ht l v mt ni dung. y l yu cu tt
yu, bi khi nim khoa hc l thnh tu chung ca ton th nhn loi ch khng
phi ca ring mt c nhn no hay mt dn tc no. N th hin kt qu nhn thc
v th gii ca nhiu dn tc khc nhau. Ni dung khi nim ca mt ngnh khoa hc
135
trong cc nc l ging nhau. cng l biu hin ca s thng nht khoa hc trn
con ng nhn thc chn l.
Tip theo, khi chun ha thut ng cn phi da vo c im ca ting
Vit:
- Trt t ghp cc yu t theo c php ting Vit l: Chnh ph, trong
yu t chnh ng trc, mang tnh khi qut, ch loi v yu t ph ng sau khu
bit cho yu t chnh.
- Dng t Hn Vit khi cu to thut ng v t Hn Vit c kh nng biu t
cc khi nim khi qut, tru tng, mang tnh trang trng. S kt hp ca cc yu
t Hn Vit thng to ra mt cu trc ngn gn v cht ch, cho nn chng rt
thch hp trong vic cu to nn cc thut ng [28,78].
C s cui cng, chun ha cc thut ng cha chnh xc, chng ti da
vo ni dung c bn ca ngnh khoa hc ny v tham kho kin ca cc chuyn
gia thuc lnh vc ny. Hin nay, ngy cng c nhiu thut ng khoa hc hnh s
mi xut hin cng vi s pht trin ca khoa hc hnh s Vit Nam v trn th
gii. C mt s thut ng mi biu th mt khi nim ging vi mt s thut ng
c. V d: tng phm, ng phm; gim nh gen, gim nh ADN, gio nghim,
khm nghim,v.v...Chnh s pht trin ca khoa hc hnh s i hi thay th mt s
thut ng c bng nhng thut ng mi.
Tm li, chng ti s da vo cc c s khoa hc trn chnh l v chun
ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit. Di y l mt s xut c th.
4.4.2. Cc gii php c th
4.4.2.1. Chun ha cc thut ng c cha cc h t khng cn thit
Theo ng li u kh o st, cc h t khng cn thit l: ca, trong, v
Cc h t khng cn thit ny c trong thut ng lm cho thut ng khng chnh
xc. Do , chng ti ngh b cc h t .
V d: Thut ng ly li khai ca ngi b hi cn loi b h t ca thnh
ly li khai ngi b hi.
Thut ng v n v gy ri trt t cng cng cn loi b h t v thnh v
136
n gy ri trt t cng cng. Trong h thng thut ng khoa hc hnh s chng ta

thng gp cc thut ng nh: v n ma ty; v n hip dm; v n chng ngi
thi hnh cng v.v.v...
Thut ng tc ng tm l i vi b can khai bo gian di cn loi b h t
i vi thnh tc ng tm l b can khai bo gian di.
4.4.2.2. Chun ha cc thut ng di dng, mang tnh miu t
i vi cc thut ng dng ny, chng ti xut rt gn cc thut ng .
V d: Thut ng phng php iu tra mt ti phm c th (cn loi b mt) thnh
thut ng phng php iu tra ti phm c th.
Thut ng chng c do cc vt th li hin trng hay trn ngi nn nhn c th
rt gn thnh thut ng chng c vt.
Thut ng chin thut b tr bt qu tang tha b tr v chin thut bt qu tang
bao hm yu t b tr. Thut ng gim nh phn tch m thanh ting sng tha phn
tch v gim nh bao hm ngha phn tch. i vi thut ng ti phm s dng
cng ngh cao chng ta c th b s dng m ngha ca thut ng ny vn v chnh
xc v thut ng ny c sao phng t ting Anh high-tech crime.
B yu t c chc nng danh ha thut ng nh s trong s thch ng x hi.
Theo kho st ca chng ti, cc thut ng c s hin din ca yu t c chc nng
danh ha thng c dch t ting nc ngoi. V d: thut ng ting Anh:
collection of evidence: (s) thu thp chng c. Tuy nhin, tnh t v ng t cng
tham gia vo vic nh danh thut ng. Cho nn vic thm yu t danh ha thut
ng l khng cn thit.
4.4.2.3. Chun ha cc thut ng cha gi tn ng khi nim
Cc thut ng khoa hc hnh s cha gi tn chnh xc khi nim l nhng
thut ng b rt gn cc h t hoc thc t, nhng s rt gn ny lm cho ngha
ca thut ng khng r. V d: thut ng gim nh chnh xc m thanh ghi m s
dng k thut s. Thut ng ny khng r ngha v sau yu t gim nh i hi sau
n l mt b ng (mt danh t), trong khi chnh xc li l tnh t. thut ng
ny chnh xc phi thm yu t tnh vo trc yu t chnh xc. Thut ng chun
137
phi l gim nh tnh chnh xc m thanh ghi m s dng k thut s.

C th nu thm mt s thut ng cha chnh xc khc. V d: Gim nh m
thanh iu tra tai nn my bay. Chng ti ngh sa thnh gim nh m thanh
gy tai nn my bay. V mc ch ca gim nh m thanh l tm nguyn nhn ca
v tai nn my bay.
ngh chnh thut ng cht ngt treo c thnh cht ngt do treo c v treo
c l tc nhn gy cht ngt.
ngh chnh thut ng cht bp c thnh cht do bp c v bp c l tc
nhn gy cht.
ngh chnh thut ng du tay n thnh du vt vn tay n; du tay c
bit thnh du vt vn tay c bit; du tay hnh cong thnh du vt vn tay hnh
cong; du tay hnh cung thnh du vt vn tay hnh cung; du tay hnh c thnh du
vt vn tay hnh c. Khi cc thut ng trn c chnh l th chng mi cha ni
hm ca khi nim.
Khi bn v cc tiu chun cn c ca thut ng, cc nh nghin cu cho rng
mt trong nhng tiu chun l thut ng phi ngn gn. Tuy nhin, chng ta
khng th hy sinh tnh chnh xc ca thut ng lm cho thut ng ngn gn
ging nh nhng v d chng ti nu trn.
4.4.2.4. Chun ha thut ng kp
Cc thut ng loi ny thng cha lin t; v d: v, hoc, cha cc du cu
nh: du phy (,), gch ngang (-) v chng thng biu th hai hoc hn hai khi
nim. Thut ng in mu phi p ng cc tiu ch bt buc l tnh khoa hc v
tnh quc t. m bo tnh chnh xc, thut ng phi n ngha. Du phy (,),
lin t v, hoc, du gch ngang (-) tn ti trong ni b thut ng khin thut ng
din t nhiu hn mt khi nim. chnh l cc thut ng dng ny, chng ta b
cc lin t v cc du cu trn tch thnh cc thut ng n khi nim.V d:
Chng ti ngh b v trong thut ng m t v sao chp chng c tch
thnh hai thut ng: (1) m t chng c; (2) sao chp chng c.
B du phy (,) trong thut ng bo qun du vt, vt chng tch thnh
138
hai thut ng: (1) bo qun du vt; (2) bo qun vt chng.

B du (-) trong thut ng hot ng truy n - truy tm tch thnh hai
thut ng: (1) hot ng truy n; (2) hot ng truy tm.
B lin t hoc trong thut ng bt ngi phm ti qu tang hoc ang b
truy n tch thnh hai thut ng: (1) bt ngi phm ti qu tang, (2) bt ngi
ang b truy n.
4.4.2.5. Chun ha cc thut ng v cc thnh t cu to thut ng (trong cc
thut ng ghp lai) phin m cha thng nht
Kho st thut ng khoa hc hnh s ting Vit cho thy, c mt s thnh t
cu to thut ng (trong cc thut ng ghp lai) v mt s thut ng c vay mn
di hnh thc phin m. Nhng iu nhn thy r nht l chng c phin m
theo nhiu cch khc nhau, khng c s thng nht trong cch phin m. Thm ch,
ngay trong mt gio trnh ca mt tc gi cng c cch phin m khng nht qun.
V d:
- ti-p/ ti p/ typo (trong thut ng in ty p; in ti-p; in typo)
- pxet/ p-xt/ p-xt (trong thut ng in pxet; in p- xt), c phin m
t ting Php: offset.
- vi rt/ vi rut/ vi-rut (trong thut ng virut my tnh), c phin m t ting
Php: virus
- gen /gien (trong thut ng gim nh gen)
heroin: h-r-in, heroin
cocaine/ cocain, ccain
C mt s thut ng tn ti song song di hnh thc va phin m, va gi
nguyn dng, va sao phng. V d:
file: phai, file (trong thut ng file m thanh)
e-mail: i-meo, th in t
formant: phooc - mng/ nh cng chn
Nhn vo cc v d trn chng ti thy c nhiu cch x l khc nhau khi
139
phin m mt thut ng nc ngoi ra ting Vit: vit lin khng c du thanh; vit
lin c du thanh; vit ri khng c gch ni; vit ri c gch ni; vit ri c du
thanh; vit ri khng c du thanh; vit ri c gch ni; c du thanh.
Nhng nm 60 ca th k XX, xu hng phin chuyn theo m l chnh,
nhng n nhng nm 80 th li theo xu hng phin chuyn theo ch vit. Hi
ng Chun ha Chnh t v Hi ng Chun ha Thut ng nm 1983 chn
bin php phin chuyn theo ch l chnh.
chun ha cc thut ng phin m, chng ta phi tun th cc nguyn tc
phin thut ng nc ngoi ra ting Vit c cng b vo nm 1983. y l c
s khoa hc v php l chng ta chun ha, thng nht vic phin m cc thut
ng khoa hc hnh s sang ting Vit. Chng ti xut cch phin m thng nht
nh sau:
- Khng nn dng gch ni khi phin m v n khng ph hp vi cch vit
ca ngi Vit, do kh nh v kh s dng.
- Khi phin m, nn vit lin cc m tit, khng dng thanh iu v iu ny
khin thut ng tr nn phc tp, rm r.
- i vi ngn ng n -u di, gm nhiu m tit, khi phin chng ta c th
rt ngn li, b bt mt s m tit khng cn thit nu nh khng vi phm tnh
chnh xc ca thut ng. iu bo m tnh ngn gn, gip cho ngi hc tip
cn thut ng d dng v ph hp vi qui lut ng php ca ting Vit.
Da vo cc nguyn tc trn, chng ti xut cch thc phin m nh sau
i vi cc thut ng khoa hc hnh s:
Virus virut; typographie typo
Vic phin m thut ng theo hnh thc trn khng nhng m bo tnh ngn
gn ca thut ng m cn gi c tnh quc t ca thut ng. iu ny s gip cc
nh khoa hc Vit Nam tham d hi tho quc t v c ti liu nc ngoi c
hiu qu hn.
4.4.2.6. Chun ha cc thut ng ng ngha
Cc thut ng ng ngha biu hin rt a dng v nhiu mc khc
140
nhau. Chng ti thng k c 7 nhm nh sau:

(1) ng ngha do mt trong hai thut ng cha h t khng cn thit
Chng ti xut b h t cho thut ng ngn gn v chnh xc
hn. V d: cc thut ng ng ngha: khm nghim hin trng/ khm nghim
ti hin trng. Chng ti xut b h t ti. Thut ng chun l khm nghim
hin trng.
(2) ng ngha do mc Vit ha khc nhau
V d: ngi gim nh/ gim nh vin. Chng ti xut chn thut ng gim
nh vin v t Hn Vit c ngha trang trng, tru tng, khi qut.
(3) ng ngha do mt trong hai thut ng mang tnh gii thch khi nim
V d: cc thut ng ng ngha: nghi phm v ngi b tnh nghi phm ti. Chng
ti xut chn thut ng nghi phm v thut ng ny l t ngn gn v mang y
ni hm ca thut ng.
(4) ng ngha do mt trong hai thut ng dng rt gn
V d: my tnh/ my vi tnh. Chng ti xut chn thut ng my tnh v
thut ng ny ngn gn.
(5) ng ngha do mt trong hai thut ng c vay mn theo hnh
thc gi nguyn dng hoc phin m, cn thut ng kia l sao phng
V d: hacker/ tin tc
Formant/ phooc-mng/ nh cng chn.
Thut ng formant c s dng trong lnh vc k thut hnh s nhn
dng ngi ni.
Amphetamine/ thuc c tc dng kch thch
i vi cc thut ng dng trn chng ti xut dng thut ng
nguyn dng. Nn chn thut ng hacker v hacker xut hin nhiu hn tin tc
trn bo mng in t v bo in v c gi quen thut ng ny. Cng tng t
nh vy, chng ti xut chn formant. Nn chn amphetamine v thut ng
thuc c tc dng kch thch c ni hm khi nim rng hn, khng ng vi bn
141
cht ca khi nim amphetamine.

Nhng thut ng ny l nhng thut ng chuyn ngnh hp, cc nh khoa
hc cng chuyn ngnh c th hiu c khi tham d cc bui hi tho quc t
hoc nghin cu ti liu.
(6) ng ngha do cc thut ng c cu to bng thnh t cu to
ng ngha
V d: chng c ngoi phm/ chng c khng c mt ti hin trng; c
im nhn dng/ c im dng ngi. Chng ti xut chn thut ng c yu t
Hn Vit chng c ngoi phm v c im nhn dng v chng ngn gn v c
ngha trang trng v tru tng v khi qut.
(7) ng ngha nhng khc nhau tn sut s dng
V d: hin trng/ phm trng; khm nghim t thi/ gio nghim t thi.
Chng ta c th da vo cc tiu ch nh tnh khoa hc v quc t chun
ha thut ng. V d:
Chng ti xut b thut ng phm trng v thut ng gio nghim t thi
bi v hai thut ng ny t xut hin trn bo v cc sch, gio trnh.
Gia hai thut ng ng phm/ tng phm, chng ti xut chn thut ng
ng phm v thut ng ny c dng nhiu trong cc gio trnh v trn cc
phng tin thng tin i chng.
i vi thut ng gim nh gien/ gim nh ADN, chng ti ti xut
chn thut ng gim nh ADN v trong h thng thut ng khoa hc hnh s ting
Vit c thut ng tng th ADN ti phm. Hn na, thut ng gim nh ADN xut
hin trn cc phng tin thng tin i chng nhiu hn so vi thut ng gim nh
gen. Vi nhng xut trn, chng ti hy vng s gp phn cng c tnh h thng
ca thut ng.
4.4.2.7. Vn chuyn dch thut ng khoa hc hnh s sang ting Vit
Kt qu kho st cc con ng hnh thnh thut ng khoa hc hnh s ting
Vit cho thy, dch l mt trong nhng con ng hnh thnh thut ng khoa hc
hnh s ting Vit hiu qu nht, hu dng nht. Thc cht ca phng thc ny l
142
s dng nhng yu t v m hnh cu to t ting Vit dch ngha nhng thut

ng tng ng trong ting nc ngoi [54, 128]. Dch s gip chng ta c c
cc thut ng ph hp vi c im ca ting Vit.
H thut ng khoa hc hnh s ting Vit c to ra bng con ng dch
chim mt s lng ng k. Theo cc nh ngn ng hc, trong dch thut ng, tn
ti hai kh nng:
a.Thut ng nc ngoi c tng ng trong ting Vit
Cc trng hp c tng ng trong dch thut ng th hin nhng cp
khc nhau, ph thuc vo ngn ng ngun v ngn ng ch. y, ngi dch
c th tm thy mt tng ng, nhng cng c th tm thy nhiu tng ng.
- Tng ng 1:1(one to one equivalence)
L kiu tng ng trong mt cch din t ngn ng ngun ch c mt cch
din t tng ng ngn ng ch.
V d:
Thut ng ting Anh Thut ng ting Vit
Crime ti phm
economic crime ti phm kinh t
criminal justice t php hnh s
investigating experiment thc nghim iu tra
crime scene reconstruction ti to hin trng
-Tng ng 1:>1(one to many equivalence)

i vi cc thut ng ny, mt cch din t ngn ng ngun, c nhiu
hn mt cch din t tng ng ngn ng ch.
V d: thut ng cross-exmination c dch sang ting Vit l i cht,
cht vn.
Thut ng c dch ra nhiu bin th nh vy, khng nhng gy kh khn
cho ngi s dng, m cn lm gim tnh chnh xc ca thut ng. i vi nhng
trng hp ny, cn da vo bn cht khi nim, ni dung ng ngha ca thut ng
gc la chn mt phng n thch hp nht.
Thut ng cross-exmination ch nn dch sang ting Vit l i cht. V
143
ngha ca n l mt hnh thc ly li khai cng mt lc ca hai ngi hoc nhiu

ngi (gia hai b can, gia hai ngi lm chng, gia b can vi ngi lm chng
hoc ngi b hi) lm r nhng chi tit cn mu thun trong li khai ca tng
ngi [5, 472].
Tng ng >1:>1
Tng ng >1:>1 tn ti khi c trong ngn ng ngun v ngn ng
ch u c nhiu hn mt t, ng cng ch mt khi nim v cc hin tng, s
vic trong mt lnh vc c th. y l nhng trng hp cc thut ng ting Anh
c ng ngha, dn n cc thut ng ting Vit cng c ng ngha. Nhng
trng hp ny gy kh khn cho ngi s dng. Ngi dch cng gp kh khn
khi tm cch chuyn dch chng sao cho va hp l, va chnh xc, khng gy
nhm ln. Nu khng nh hng ti ni dung ca thut ng th nn chn mt
hnh thc thng nht.
V d:
offender, criminal: k phm ti, ngi phm ti, ngi phm li. i vi
trng hp ny nn dch l: ngi phm ti.
b. Thut ng nc ngoi khng c tng ng trong ting Vit
Trong qu trnh dch thut ng khoa hc hnh s ting Anh, c rt nhiu
thut ng khng tm c tng ng trong ting Vit. Cc nh phin dch
mn ni dung ca cc thut ng nc ngoi v to ra cho n ci v ting Vit mi
thch hp nht din t cc khi nim khoa hc mi. C th gi y l qu trnh
to thut ng ting Vit trn c s ngha ca thut ng nc ngoi.
i vi cc thut ng nc ngoi khng c tng ng trong ting Vit, cc
nh dch thut thng dng cc cch thc nh: gi nguyn dng cc thut ng nc
ngoi; phin m; ghp lai, nh ngha hoc gii thch. Khi cc thut ng khoa hc
hnh s ting Anh c gii thch hoc nh ngha bng ting Vit, th cc thut ng
ting Vit thng di dng, mang tnh cht miu t.
4.4.3. xut v nguyn tc tng qut t thut ng khoa hc hnh s ting Vit
Da trn kt qu nghin cu ca lun n, chng ti xut mt s nguyn
144
tc t thut ng khoa hc hnh s ting Vit nh sau:

4.4.3.1. Da vo tiu chun ca thut ng
Cc thut ng phi p ng c cc tiu chun thuc bn th ca thut ng.
l: tnh khoa hc (tnh chnh xc, tnh h thng, tnh ngn gn) v tnh quc t.
4.4.3.2. S dng cc m hnh cu to ph bin ca thut ng khoa hc hnh s
ting Vit l cm t
Thut ng khoa hc hnh s ting Vit l cm t nn c t theo hai m
hnh ph bin sau:
M hnh 1:
Y1 Y2
y l m hnh c sc sn sinh ln nht ca loi thut ng hai yu t, chim

99,82 % tng s thut ng hai yu t, trong yu t ph ng sau yu t chnh v
b sung ngha cho yu t chnh. V d: nh nhn dng, bt khn cp, cht t nhin,
hi cung b can...
M hnh 2:
Y1 Y2 Y3
y l m hnh c s lng thut ng ln nht, chim 81,59 % trong tng s

thut ng gm ba yu t. Trong , yu t chnh ng u, mang ngha khi qut.
Hai yu t ph ng sau, yu t th 3 ph cho yu t th hai; hai yu t 2 v 3 ph
cho yu t 1. V d: nh cn cc can phm, chin thut iu chuyn i tng, c
gy thng tch...
Ch ring s thut ng c to ra theo hai m hnh trn chim 78,17 %
s thut ng l cm t. Vic t thut ng theo hai m hnh trn s to nn tnh h
thng trong cch cu to thut ng khoa hc hnh s ting Vit. Trt t sp xp cc
yu t cu to theo mt nguyn tc nht nh t khi qut n c th dn, yu t
ng sau xc nh ngha cho yu t ng trc.
145
4.4.3.3. S dng yu t Hn Vit trong vic cu to thut ng

Khi chn cht liu ngn ng xy dng thut ng th nn u tin chn cc
yu t Hn Vit v yu t Hn Vit c kh nng biu t cc khi nim khi qut,
tru tng, mang tnh trang trng, bc hc, c kt cu cht ch.
4.4.3.4. La chn c trng bn cht, c gi tr khu bit nht to thut ng
4.4.3.5. i vi cc thut ng ng ngha, chn thut ng p ng tiu chun
chnh xc, h thng, ngn gn
Chn thut ng c cu to l t hn l ng miu t v t biu t chnh xc
khi nim hn v loi b cc thut ng c cu to bng cc yu t t dng, cc
thut ng di dng. ng thi, chn cc thut ng c cc yu t cu to c s
dng ph bin trong ting Vit, khng cha nhng yu t tha d, trt t yu t cu
to theo ng php ting Vit.
4.4.3.6. Thng nht phin m thut ng bng cch vit lin cc m tit, khng
dng thanh iu, khng c gch ni gia cc m tit
146
TIU KT
Trong chng 4, chng ti trnh by nhng ni dung chnh sau y:
L do phi chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit v trong nhiu
trng hp, nhiu c im v cc s vt, hin tng m h thut ng ny din t
cn cha r rng, cn nhiu thut ng ng ngha v a ngha, cn nhiu thut ng
mang tnh miu t...
Khi nim chun v chun ha cng c trnh by chng ny. Chun
ca mt t ng thng thng chnh l mt b tiu ch qui nh r rng n c cu
to v s dng nh th no v khi no trong cc hon cnh giao tip c th. i vi
chun ca thut ng v vic chun ha thut ng th tnh hnh khc hn so vi
chun v vic chun ha cc t ng thng thng. Vic chun ha thut ng ch c
th thc hin trong vic xy dng hoc chn lc thut ng (i vi trng hp c
cc thut ng ng ngha hoc c cc bin th song song tn ti) theo hai tiu chun
cn v ca thut ng: tnh khoa hc v tnh quc t.
L thuyt in mu cng c nu mt cch khi qut chng ny. in
mu l mt khi nim m mi ngi nhn thc c rng n in hnh nht cho
mt nhm nht nh no . in mu ca mt nhm mang nhiu nht cc tnh cht
chung ca nhm m n i din, v c t nht cc tnh cht xut hin trong cc
nhm khc. Lun n p dng l thuyt in mu chun ha nhng thut ng
khng p ng y hai tiu chun cn v ca thut ng.
Cn c vo l thuyt in mu, chng ti thng k c 116 thut ng
cha t chun, nu c thc trng ca cc thut ng khoa hc hnh s cha t
chun v a ra gii php chun ha 116 thut ng trn.
chun ha thut ng, chng ti da trn mt s c s khoa hc: tiu
chun cn c ca thut ng (tnh khoa hc v tnh quc t); c im ca ting Vit;
ni dung chuyn mn ca khoa hc hnh s ting Vit v l thuyt in mu p
dng vo vic chun ha thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Da vo kt qu nghin cu, lun n a ra nhng xut v vic t thut
ng khoa hc hnh s ting Vit da vo cc tiu ch nh: da vo cc tiu chun cn
c ca thut ng, m hnh cu to in hnh, nguyn tc nh danh, nguyn tc chn
cc thut ng ng ngha, thng nht cch phin m cc thut ng, s dng yu t cu
to Hn Vit.
147
KT LUN
Khoa hc hnh s c t trn 100 nm v c bc pht trin mnh m.
Cng vi s pht trin ca ngnh l s pht trin lin tc ca h thng thut ng
khoa hc hnh s. Tuy nhin, vic s dng cc thut ng ny cn cha thng nht
v khoa hc, nhiu thut ng cn cha c chun ha, cha m bo tnh chnh
xc, tnh h thng.
Chng ti vn dng cc thnh tu ca l lun chung v thut ng ch ra
nhng c im v cu to v c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s
ting Vit, t ch ra hin trng ca chng, nu ln nhng nh hng chun ha
ca ngnh khoa hc ny.
lm c s cho vic nhn thc thut ng khoa hc hnh s ting Vit, lun
n trnh by nhng nt khi qut v c im ca t vng chuyn ngnh, khi
nim thut ng, cc cch tip cn khc nhau khi nghin cu thut ng, tiu chun
ca thut ng, phn bit thut ng vi cc khi nim lin quan...
Da trn c s l thuyt v thut ng v ni dung c bn ca khoa hc hnh
s ting Vit, chng ti xc nh khi nim thut ng khoa hc hnh s ting
Vit lm c s nghin cu cho lun n l: thut ng khoa hc hnh s ting Vit l
t ng biu th cc khi nim, cc s vt v hin tng thuc h thng tri thc v
cc qu trnh, quy lut, phng php pht hin, iu tra, khm ph, xc lp chng
c, phc v cng tc u tranh, truy t v xt x ti phm. T nh ngha ny, lun
n xc lp c hai tiu ch quan trng nhn din v thu thp t liu vi 1476
thut ng lm t liu nghin cu. Da vo l thuyt in mu, chng ti phn
loi t liu thnh hai nhm thut ng in mu v phi in mu. Nhm in mu
gm 1360 thut ng v nhm phi in mu gm 116 thut ng.
Trn c s phn tch 1360 thut ng in mu t cc phng din: cc con
ng to thut ng, ngun gc, c im cu to, c im nh danh xt theo
kiu ng ngha, xt theo ni dung biu t v c im nh danh xt theo cch thc
biu th ca thut ng, c th rt ra mt s kt lun sau y:
V cc con ng to thut ng khoa hc hnh s ting Vit, thut ng khoa
hc hnh s ting Vit c hnh thnh theo hai con ng khc nhau: 1) thut ng
148
ha t ng thng thng: 252 thut ng, chim 18,53%. 2) vay mn thut ng

nc ngoi: 1108 thut ng, chim 81,47%. Trong s : gi nguyn dng: 14 thut
ng (1,03%); phin m: 10 thut ng (0,74%); ghp lai: 40 thut ng (2,94%); sao
phng: 1044 thut ng (76,76%). Sao phng l con ng ch o trong vic xy
dng v lm giu h thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
Khi t thng thng c thut ng ha theo hng thu hp ngha, chng
vi thut t khc sn sinh thut ng mi.T thng thng c thut ng ha
Kho st cu to ca 1360 thut ng khoa hc hnh s ting Vit, chng
ti thy s thut ng h khoa hc ny l nhng t, ng gm mt n by yu t.
Tuy nhin, s lng thut ng t nm yu t tr ln khng ng k, ch c 46 thut
ng chim 3,38%. S lng thut ng gm mt yu t l 170, chim 12,5%. S
lng thut ng chim t l cao nht l nhng thut ng gm hai n bn yu t,
chim 84,11% (1144/1360). Tr mt thut ng hai yu t c quan h ng lp, cc
ng nh danh u c quan h chnh ph. Trong khi nim loi c yu t
chnh trong thut ng biu hin, cn yu t ph biu hin c trng khu bit c
chn lm c s nh danh.
Kho st t loi ca thut ng khoa hc hnh s, chng ti thy thut ng l
danh t hoc ng danh t chim a s (1086/ 1360), chim 79, 85%. iu ny ph
hp vi tnh cht nh danh ca thut ng.
Lun n thu thp, miu t v phn tch 1360 thut ng t cc t in v cc
cun sch v khoa hc hnh s Vit Nam phn tch v rt ra 32 m hnh cu to
ca cc thut ng khoa hc hnh s ting Vit . M hnh cu to ph bin nht gm
hai hoc ba yu t c kt hp theo quan h chnh ph. Trt t sp xp ca cc
149
yu t cu to theo mt nguyn tc nht nh t khi qut n c th ha dn. Yu

t sau xc nh ngha cho yu t ng trc. i vi thut ng gm nhiu yu t,
yu t u tin c ngha khi qut nht, cc yu t tip theo c th ha dn cc
c im, tnh cht, thuc tnh ca s vt hin tng c thut ng y biu th. Hai
m hnh ph bin ca thut ng khoa hc hnh s l:
Y1 Y2
Y1 Y2 Y3
Tng s thut ng ca hai m hnh trn chim 78,17% (856/1095) s thut

ng khoa hc hnh s l cm t. Hai m hnh ph bin ny to nn tnh h thng
ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit.
V ngun gc yu t cu to, thut ng khoa hc hnh s ting Vit c ngun
gc Hn Vit chim a s (887 /1360), chim 65,22%. S lng thut ng c to
ra theo li ghp lai bng cc loi yu t c ngun gc khc nhau l 384/1360, chim
28, 23%. iu ny chng t cc yu t Hn Vit c s dng nhiu nht.
Vn dng l thuyt v kiu cu trc khung ca Ch. J Fillmore, chng ti xc
nh c 10 phm tr ni dung ng ngha ca ngnh khoa hc hnh s. l: 1/
Thut ng ch ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng chng ti phm; 2/
Thut ng ch i tng ca cng tc u tranh phng chng ti phm; 3/ Thut ng
ch hot ng ca ch th tin hnh v tham gia vo hot ng phng chng ti
phm; 4/ Thut ng ch hot ng ca i tng ca cng tc u tranh phng chng
ti phm; 5/ Thut ng ch thit b, dng c, phng tin, vn bn php lut phc v
cho vic pht hin, iu tra, phng chng ti phm; 6/ Thut ng ch thit b, phng
tin, ti liu, cng c phm ti; 7/ Thut ng ch chin thut hnh s v phng php
hnh s; 8/ Thut ng ch cn c xc lp hnh vi phm ti; 9/ Thut ng biu t tm l
hc hnh s; 10/ Thut ng ch cc loi ti phm. Cc phm tr ny tng ng vi 5
b phn cu thnh ca khoa hc hnh s ting Vit l l lun chung ca khoa hc
hnh s; k thut hnh s; chin thut hnh s; phng php hnh s v tm l hc hnh
150
s.
Xt v ni dung biu t, thut ng khoa hc hnh s c hai loi. Loi th
nht l cc thut ng dng nh danh cc khi nim c bn ca khoa hc hnh s
ting Vit. Cc thut ng loi ny l cc thut ng ch c mt yu t. l cc
thut ng s cp, mang ngha khi qut v ch loi. Theo thng k c 170 thut
ng s cp, chim 12,50 %. Loi th hai c to ra trn c s thut ng loi mt
kt hp vi cc t ng m t c im, tnh cht, cch thc, thuc tnh ca nhng
s vt, i tng, khi nim... thuc cc b phn cu thnh h thng thut ng khoa
hc hnh s. Loi ny c 1190 thut ng, chim 87,50 %. y l cc thut ng th
cp, bao gm hai yu t tr ln, ngha ca chng c mc khi qut thp hn,
mc c th ha ngha li cao hn loi thut ng th nht v c vai tr phn
loi, phn ngha thut ng loi th nht.
V c im nh danh xt theo kiu ng ngha, a s thut ng khoa hc
hnh s l tn gi trc tip (1108 thut ng, chim 81,47%), cn nhng thut ng l
tn gi gin tip, chim s lng khng ng k (252 thut ng, chim 18,53%).
Cc c trng c chn lm c s nh danh to thnh hnh thi bn trong ca
cc thut ng khoa hc hnh s trong ting Vit l nhng c trng bn cht, c gi tr
khu bit. Kt qu kho st cho thy, c 26 c trng c la chn nh danh cc
thut ng khoa hc hnh s ting Vit. c trng c s dng nhiu nht l i tng
l chng c, vt chng, ti liu, a im c th c s dng xc nh hnh vi phm
ti (158 ln); c trng hnh vi vi phm php lut c th (117 ln) c s dng nhiu
th hai; tip theo l c trng hot ng phng, chng, khm ph ti phm (79 ln); c
trng c s dng nhiu th t l chc nng (55 ln). C th ni bn c trng trn
c ng ngha ha thnh cc nt ngha nm trung tm cu trc ng ngha ca h thut
ng khoa hc hnh s ting Vit.
Mc ch cui cng ca vic kho st h thut ng khoa hc hnh s ting Vit
l xc nh hin trng ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit; t a ra nhng
xut chnh l c th. Thut ng cha t chun gm c 116 thut ng. Thc trng ca
151
thut ng cha t chun biu hin r nht l hin tng tn ti nhiu thut ng ng
ngha. Cc thut ng ng ngha biu hin rt a dng vi nhiu mc khc nhau.
Tip n l d tha cc yu t khng cn thit, thut ng phin m cha thng nht,
thut ng cha gi tn chnh xc khi nim. T s phn tch hin trng, mt s gii
php c xut chun ha cc thut ng ny. Chng ti a ra 6 nguyn
tc tng qut t thut ng khoa hc hnh s ting Vit. Mt trong nhng nguyn tc
quan trng l: da vo cc tiu chun thuc v bn th ca thut ng: tnh khoa hc
v tnh quc t.
Trn y l nhng kt qu nghin c lun n t c. Trong thc t,
nhiu vn v thut ng khoa hc hnh s ting Vit cn phi c tip tc c
nghin cu nh:
Nghin cu cch phin chuyn thut ng khoa hc hnh s ting Anh sang
ting Vit.
Chng ti hy vng s c iu kin nghin cu cc vn trn trong tng
lai. Da vo kt qu nghin cu ny, chng ti s bin son cun t in i chiu
thut ng khoa hc hnh s Anh - Vit .
152
DANH MC CC CNG TRNH CNG B
1. Nguyn Quang Hng. V c im m hnh cu to ca thut ng khoa hc hnh

s l cm t trong ting Vit. Tp ch T in hc v Bch khoa th. S 5(31),
9-2014.
2. Nguyn Quang Hng. Nhng con ng hnh thnh thut ng khoa hc hnh s
ting Vit. Tp ch Ngn ng v i sng. S 10, 2015.
3. Nguyn Quang Hng. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s trong
ting Vit. Tp ch T in hc v Bch khoa th. S 6 (38), 11- 2015.
153
154
DANH MC TI LIU THAM KHO

TING VIT
1. Dip Quang Ban (1998), Vn bn v lin kt trong ting Vit, Nxb Gio dc, H.
2. Dip Quang Ban (2005), Ng php ting Vit, Nxb Gio dc, H.
3. V Kim Bng (2011), Nhng vn thi s ca chun ho ting Vit, ti
khoa hc cp b, Vin Khoa hc x hi Vit Nam.
4. Belakhov L.J. (1976), Nhng vn tiu chun ho nh nc v thut ng,
Bn dch ca Vin Ngn ng hc. Nh dch
5. B Cng An (2005), T in bch khoa Cng an nhn dn Vit Nam.
6. B lut hnh s ca nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam (2009).
7. B lut t tng hnh s ca nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam (2009).
8. B t php (2006), T in lut hc, Nh xut bn T in bch khoa.
9. Budagov R. A (1978) Thut ng v k hiu hc trong cun con ngi v ngn
ng ca h, Nxb i hc tng hp Matxcowva, Bn dch ca Vin ngn ng,
Tun ti dch.
10. Nguyn Ti Cn (2004), Ng php ting Vit: Ting - T ghp - on ng,
Nxb i hc Quc gia H Ni, H.
11. Nguyn Ti Cn (2004), Ngun gc v qu trnh hnh thnh cch c Hn Vit
12. Hu Chu (1962), Gio trnh Vit ng, tp II (t hi hc), Nxb Gio dc, H.
13. Hu Chu (1986), Cc bnh din ca t v t ting Vit, Nxb Khoa hc x
hi, H.
14. Hu Chu (1998), C s ng ngha hc t vng, Nxb Gio dc, H.
15. Quch Th Gm. (2013), Nghin cu thut ng bo ch ting Vit, Lun n tin
s, Hc vin khoa hc x hi.
16. Nguyn Thin Gip (1985), T vng ting Vit, Nxb i Hc v Trung Hc
Chuyn Nghip.
17. Nguyn Thin Gip (1998), T vng hc ting Vit, Nxb Gio dc, H.
18. Nguyn Thin Gip (2005), T vng hc ting Vit, Nxb Gio dc, H.
19. Nguyn Thin Gip (2006), Vn chun ho t vng ting Vit (phn 3).
155
<http://ngonngu.net/index.php?p=184>, accessed: 07/10/2015.

20. Nguyn Thin Gip (2008), Gio trnh ngn ng hc, Nxb i hc Quc gia,
H Ni.
21. Nguyn Thin Gip (2010), Cc phng php nghin cu khoa hc, Nxb
Gio dc.
22. Nguyn Th Bch H (1999), My nhn xt v c im thut ng thng mi
ting Vit, Ngn ng (6).
23. Nguyn Th Bch H (2000), V c im nh danh ca thut ng thng
mi ting Vit, Ngn ng (3)
24. Nguyn Th Bch H (2000), My kin v vic chun ha thut ng thng
mi ting Vit, Khoa hc, HQGHN (1)
25. Nguyn Th Bch H (2005), c im cu to thut ng thng mi Nht-
Vit, Nxb Khoa hc x hi.
26. L Thanh H (2014), i chiu thut ng du lch Anh - Vit, Lun n tin s.
27. Hong Vn Hnh (1983). V s hnh thnh v pht trin ca thut ng ting
Vit, Ngn Ng, (4).
28. V Quang Ho (1991), Thut ng Qun s ting Vit, Lun n tin s.
29. Nguyn Vn Hip (2010). Cu c bit trong ting Vit nhn t l thuyt in
mu (Prototype), Ngn Ng (6).
30. Ng Phi Hng (2013), Nghin cu cc phng thc cu to h thut ng khoa
hc t nhin ting Vit (trn T liu Thut Ng Ton - C - Tin Hc - Vt L),
Lun n tin s.
31. V Trng Hng (ch bin), (1999), T in php lut Anh - Vit, Nxb Thnh
ph H Ch Minh.
32. Vit Hng (2015), Chuyn kho c trng vn ha- dn tc ca ngn ng
v t duy: Mt ng gp ln cho l lun ngn ng hc, Ngn ng (10).
33. V Th Thu Huyn (2012), Thut ng khoa hc k thut xy dng trong ting
Vit, Lun n tin s, Vin Khoa hc x hi Vit Nam.
34. Nguyn Th Bch Hng (2011), c im v k thut dch thut ng Anh -
Vit chuyn ngnh Cnh St, ti khoa hc cp b, Thnh Ph H Ch Minh.
35. L Kh K (1975), V mt vi vn trong vic xy dng h thut ng khoa
156
hc nc ta, Ngn ng (3).

36. L Kh K (1979), V vn thng nht v chun ho thut ng khoa hc
ting Vit, Ngn ng (3), 2544.
37. L Kh K (1984), Chun ho thut ng khoa hc ting Vit, Nxb Gio Dc, H.
38. Nguyn Vn Khang (1999), Ngn ng hc x hi- nhng vn c bn. Nxb Khoa
hc x hi, H.
39. Nguyn Vn Khang (2000), Chun ho thut ng nhn li t gc bi cnh
x hi. Ngn Ng, (1), 4654.
40. Nguyn Vn Khang (2003), K hoch ho ngn ng. Ngn ng x hi v m,
NXB Khoa hc x hi, H.
41. Nguyn Vn Khang (2008), Nhng vn chun ha ngn ng v chun ha
42. Nguyn Vn Khang (2009), Nhng vn chun ha ngn ng v chun ha
43. Lu Vn Lng (1968), Vn dng thut ng khoa hc nc ngoi, Nxb Khoa
hc x hi.
44. Lu Vn Lng (1977), Thng nht quan nim v tiu chun ca thut ng
khoa hc, Ngn ng (1)
45. Lu Vn Lng (1998), Ngn ng hc v ting Vit, Nxb Khoa hc x hi.
46. Mai Th Loan (2012), c im cu to v ng ngha thut ng lut s hu tr
tu ting Vit, Lun n tin s ng vn, Hc vin Khoa hc x hi.
47. Nguyn Vn Li (2010), Mt s vn v l lun v thut ng trn th gii V
Vit Nam, ti khoa hc cp b, VKHXHVN- Vin T in Hc v Bch
Khoa Th Vit Nam.
48. Nguyn Vn Li (2012). Nhng vn l lun v thc tin trong thut ng hc
Cng Ho Lin Bang Nga. Chng sch trong: Thut ng hc - nhng vn
l lun v thc tin.
49. Vng Th Thu Minh (2005), Kho st thut ng y hc ting Anh v cch
phin chuyn sang ting Vit, Lun n tin s ng vn, Trng i hc khoa hc
x hi v nhn vn, H ni.
50. H Quang Nng (2009), S pht trin ca t vng ting Vit na sau th k XX,
157
Nxb Khoa hc x hi, H.

51. H Quang Nng (2009). c im ca thut ng ting Vit.T in hc v
bch khoa th, (2), 3238.
52. H Quang Nng (2010). c im ca thut ng ting Vit.T in hc v
bch khoa th, (1), 3845.
53. H Quang Nng (2010). (Ch nhim ti) Mt s vn c bn v l lun v
phng php lun ca th gii v Vit Nam v vic bin son t in chuyn
ngnh v thut ng. ti khoa hc cp b, VKHXHVN- Vin T in hc v
Bch khoa ton th Vit Nam.
54. H Quang Nng (2012), Thut ng hc - nhng vn l lun v thc tin, Nxb
T in Bch Khoa.
55. H Quang Nng (2013), c im nh danh thut ng. T in hc v bch
khoa th (4).
56. c Nguyn (2001), Lm th no xc nh c thnh t chnh, thnh t
ph trong t ghp chnh ph. Ngn ng (8)
57. Phan Ngc v Phm c Dng (1983), Tip xc ngn ng ng nam ,
Vin ng Nam , H.
58. Hong Ph (1978). V quan im v phng hng chun ho ting Vit.
Ngn ng, (3)
59. Hong Ph (1980). Chun ha ting Vit v mt t vng, Ngn ng, (1).
60. Hong Ph (ch bin) (2008), T in ting Vit, Nxb Nng.
61. Reformatxki A.A. (1960), Dn lun ngn ng hc, (Chng 4, ng php hc),
Gio khoa s phm, H. Ti liu dch ca Vin Ngn ng hc.
62. Reformatxki A.A. (1978), Th no l thut ng v h thut ng, Vin Ngn ng
hc. H Anh Dng dch.
63. Superanxkaia A.V. (1976), Thut ng v danh php, Nh dch.Ti liu ca
Vin Ngn ng hc.
64. Superanxkaia A.V. (2007), Thut ng hc i cng: nhng vn l thuyt,
(in ln 4), L Ton Thng dch, Vin T in v Bch khoa Vit Nam
65. Nguyn Kim Thn (2002), Ting Vit trn ng pht trin, Nxb Khoa hc
158
x hi.
66. Nguyn Tt Thng (2009). L thuyt in mu ng t ngoi ng.
Ngn ng, (7).
67. Nguyn Th Kim Thanh (2005), Kho st h thut ng tin hc vin thng ting
Vit, Lun n tin s, i hc Khoa hc x hi v Nhn vn.
68. L Quang Thim (1989), Nghin cu i chiu cc ngn ng, Nxb i hc v
Gio dc chuyn nghip, H.
69. L Quang Thim (2006), Tng ngha v kiu ngha chc nng t vng, Ngn
ng, (3).
70. Nguyn c Tn (2001), Cch nhn din v phn bit t thun vit vi t hn
vit, Ngn ng, (2).
71. Nguyn c Tn (2008), c trng vn ho dn tc ca ngn ng v t duy,
Nxb Khoa hc x hi.
72. Nguyn c Tn (2010), Mt s vn nghin cu, xy dng v chun ha thut
ng ting vit trong thi k hi nhp ton cu hin nay, Ngn ng, (12).
73. Nguyn c Tn (2010), Cc vn khc ca chun ho ting vit, Trong
Nhng vn thi s ca chun ho ting Vit, ti khoa hc cp b, Vin
Ngn ng hc.
74. Nguyn c Tn (2011), Mt s vn nghin cu, xy dng v chun ha thut
ng ting vit trong thi k hi nhp ton cu hin nay, Ngn ng, (1).
75. Nguyn c Tn v V Th Thu Huyn (2012), V c im m hnh cu to
v vic chun ha thut ng xy dng l cm t trong ting Vit. Ngn ng, (5)
76. Nguyn c Tn (2012), Nghin cu, kho st thut ng ting vit phc v
cho vic xy dng lut ngn ng Vit Nam, ti cp b, Vin Ngn ng
hc, H Ni.
77. Hong Tu (1979), Mt s vn v chun mc ho ngn ng. Ngn ng (3+4).
78. Hong Tu (1983), Chun ho chnh t v thut ng, Trung tm bin son sch
ci cch gio dc v Vin Ngn ng hc Vit Nam.
79. Hong Tu (1983), Nhn li cng vic chun ha ting Vit, Ngn ng (1)
80. Nguyn Th Tuyt (2009), So snh c im cu to hnh thc v ng ngha
ca thut ng ti chnh-k ton-ngn hng trong ting Anh v ting Vit. Lun
159
n tin s.
81. Phm Hng Vit (2010), Mt s vn c bn v c s l lun v phng php lun
bin son cc loi t in v bch khoa th Vit Nam, ti khoa hc cp b.
82. Joseph Phm Xun Vinh (2011). Thut ng php l cn bn. Trafford publishing.
83. Nguyn Nh (1996) (ch bin), Vit Hng, H Quang Nng... , T in
gii thch thut ng ngn ng hc, Nxb Gio dc, H.
84. Nguyn Xun Ym (ch bin), (2013), Khoa hc hnh s (tp 1), Nxb Cng An
Nhn Dn.
85. Nguyn Xun Ym (ch bin) (2013), Khoa hc hnh s (tp 2), Nxb Cng An
Nhn Dn.
Nhn Dn.
Nhn Dn.
Nhn Dn.
TING ANH
89. Cabr M.T. (1999), Terminology: theory, methods, and applications, John
Benjamins Publishing.
90. Crime Laboratory System. Forensic Science History. New York State Police,
<https://www.troopers.ny.gov/Crime_Laboratory_System/History/Forensic_Science
_History/>, accessed: 07/04/2016.
91.Daille B. (1996). Study and implementation of combined techniques for
automatic extraction of terminology. Balanc Act Comb Symb Stat Approaches
Lang, 1, 4966.
92. Gardner A.H, The theory of proper names. London, 1940.
93. Jacquemin C. (2001), Spotting and discovering terms through natural language
processing, MIT press.
94. Kageura K. (2002), The Dynamics of terminology: a descriptive theory of term
formation and terminological growth, John Benjamins Publishing.
95. Little A.W. v Green A. (2009), Successful globalisation, education and
160
sustainable development. Int J Educ Dev, 29(2), 166174.

96. Riggs F.W. (1982), Descriptive terminology, Muchen.
97. Sager J.C. (1990), Practical course in terminology processing, John Benjamins
Publishing.
98. Stewart F. (1996), Globalisation and education, Int J Educ Dev, 16(4), 327333.
99. Temmerman R. (2000), Towards new ways of terminology description: The
Sociocognitive-Approach, John Benjamins Publishing.
100. Tsuji K. v Kageura K. (1998), An analysis of medical synonyms: The Word-
Structure of Preferred Terms, Terminology, 5(2), 229249.
101. Zawada B.E. v Swanepoel P. (1994), On the empirical adequacy of
terminological concept theories: The Case for Prototype Theory, Terminology,
1(2), 253275.
PH LC
1 PL
PH LC
DANH SCH THUT NG KHOA HC HNH S TING VIT CN
CHUN HA
STT Thut ng cn chnh l Thut ng c chnh l
1 am-ph-ta-min amphetamine
2 a-xt axit
nh cng c, phng tin nh cng c
3
phng tin
4 bng chng vt l vt chng
bo qun du vt, vt chng bo qun du vt
5
bo qun vt chng
bt ngi phm ti qu tang hoc bt ngi phm ti qu tang
6
ang b truy n bt ngi ang b truy n
bin bn khm ngi, ch , vt, bin bn khm ngi
th tn, bu kin, bu phm bin bn khm ch
bin bn khm vt
7
bin bn khm th tn
bin bn khm bu kin
bin bn khm bu phm
bin bn m nim phong mu vt, bin bn m nim phong mu vt
8
du vt bin bn m nim phong du vt
bin php nh gi kt qu nghin bin php nh gi kt qu nghin cu
9 cu, xc nh ng nht bin php nh gi kt qu xc nh
ng nht
bin php m t, ha, tnh ton bin php m t
10 bin php ha
bin php tnh ton
bin php truy n- truy tm bin php truy n
11
bin php truy tm
2 PL
12 bng a-xt bng axit

13 cnh khuyn ch nghip v
14 cht bp c cht do bp c
15 cht ngt treo c cht ngt do treo c
16 chin thut b tr bt qu tang chin thut bt qu tang
chin thut truy n- truy tm chin thut truy n
17
chin thut truy tm
ch ng phng nga, ch ng tin ch ng phng nga
18
cng ch ng tin cng
chng c khng c mt ti hin chng c ngoi phm
19
trng
20 chng c bng vn t th chng
chng c do cc vt th li hin chng c vt
21
trng hay trn ngi nn nhn
chng c sao chp li, thut li chng c sao chp li
22
chng c thut li
23 c-ca-in cocaine
24 cng c phm ti cng c gy n
25 c im dng ngi c im nhn dng
26 c im hnh s ca ti phm c im hnh s ti phm
27 du tay du vn tay
28 du tay n du vn tay n
29 du tay c bit du vn tay c bit
30 du tay hnh cong du vn tay hnh cong
31 du tay hnh cung du vn tay hnh cung
32 du tay hnh c du vn tay hnh c
du vt chn, giy, dp du vt chn
33 du vt giy
du vt dp
34 du vt ca qun o du vt qun o
3 PL
du vt sng, n du vt sng
35
du vt n
i tng truy n- truy tm i tng truy n
36
i tng truy tm
ghi nhn du vt, vt chng ghi nhn du vt
37
ghi nhn vt chng
gi thuyt truy n, truy tm gi thuyt truy n
38
gi thuyt truy tm
39 gim nh cht ma ty gim nh ma ty
gim nh m thanh iu tra tai nn gim nh m thanh iu tra tai nn
40
my bay my bay
gim nh chy, n gim nh chy
41
gim nh n
gim nh du vt chn, giy, dp gim nh du vt chn
42 gim nh du vt giy
gim nh du vt dp
gim nh du vt sng, n gim nh du vt sng
43
gim nh du vt n
44 gim nh gien gim nh AND
45 gim nh gien ti th gim nh ADN ti th
gim nh phn tch m thanh ting gim nh m thanh ting sng
46
sng
gim nh sng, n gim nh sng
47
gim nh n
gim nh xc thc m thanh ghi m gim nh tnh xc thc m thanh ghi
48
s dng k thut tng t m s dng k thut tng t
49 ging li chng li
50 gio nghim t thi khm nghim t thi
51 gio nghim v ti liu gim nh ti liu
52 hnh ng cu thnh ti phm hnh vi phm ti
4 PL
53 h-r- in heroin
him nghi v vic, hin tng him nghi v vic
54
him nghi v hin tng
h s him nghi v vic, hin tng h s him nghi v vic
55
h s him nghi v hin tng
hot ng truy n, truy tm hot ng truy n
56
hot ng truy tm
57 i-meo e-mail
58 In pset In offset
59 In ti-p in typo
60 k git ngi hung th
khm th tn, in tn, bu kin, bu khm th tn
phm khm in tn
61
khm bu kin
khm bu phm
62 khm xt ngi khm ngi
63 khm xt ni ca b can khm ni ca b can
64 kim thnh nghe ln
65 ly du tay ly du vn tay
66 ly li khai ca ngi nhn dng ly li khai ngi nhn dng
ly li khai ca i tng cha mi ly li khai i tng cha mi dm
67
dm
68 ly li khai ca ngi b hi ly li khai ngi b hi
69 my rt tin t ng my ATM
70 my vi tnh my tnh
71 mu gio nghim mu gim nh
m t v sao chp chng c m t chng c
72
sao chp chng c
73 ngi b tnh nghi phm ti nghi phm
74 ngi gim nh gim nh vin
5 PL
75 ngi phm ti khng b k khng b

76 ngi phm ti trn my tnh ngi phm ti my tnh
77 phai file
78 phm trng hin trng
pht hin du vt, vt chng pht hin du vt
79
pht hin vt chng
phng php iu tra mt ti phm phng php iu tra ti phm c th
80
c th
phng php tc ng tm l bng phng php gi nh
81
gi nh
82 fooc- mng formant
sn xut, sao chp phn mm bt sn xut phn mm bt hp php
83
hp php sao chp phn mm bt hp php
84 s sai lch chun mc o c sai lch chun mc o c
85 s sai lch chun mc x hi sai lch chun mc x hi
86 s thch ng x hi thch ng x hi
tc ng tm l i vi b can tc ng tm l b can thnh khn
87
thnh khn khai bo khai bo
tc ng tm l i vi b can khai tc ng tm l b can khai bo gian
88
bo gian di di
tc ng tm l i vi b can tc ng tm l b can ngoan c
89
ngoan c
tc ng tm l i vi ngi lm tc ng tm l ngi lm chng
90
chng khng c thin ch khng c thin ch
tc ng tm l i vi ngi lm tc ng tm l ngi lm chng c
91
chng c thin ch thin ch
92 ti to phm trng ti to hin trng
93 tm l ca b can tm l b can
94 thi gian thc hin ti phm thi gian gy n
thng tin v ti phm v th phm thng tin v ti phm
95
thng tin v th phm
96 thu lm du vt, vt chng thu lm du vt
6 PL
thu lm vt chng
thu thp v bo qun vt chng thu thp vt chng
97
bo qun vt chng
tip nhn tin bo, t gic tip nhn tin bo
98
tip nhn t gic
tin bo, t gic v ti phm tin bo v ti phm
99
t gic v ti phm
100 tin tc hacker
101 t gic v ti phm t gic ti phm
ti cha mi dm, mi gii mi dm ti cha mi dm
102
ti mi gii mi dm
ti gy thit mng v tai nn hay ti ng st
103
v tnh
ti lm, tng tr, vn chuyn, lu ti lm tin gi
hnh tin gi ti tng tr tin gi
104
ti vn chuyn tin gi
ti lu hnh tin gi
105 ti phm ca gii c cn trng ti phm c cn trng
106 ti phm lin quan n ma ty ti phm ma ty
107 ti phm s dng cng ngh cao ti phm cng ngh cao
108 ti phm s dng my tnh ti phm my tnh
109 ti phm v mi trng ti phm mi trng
110 ti phm v quyn s hu ti xm phm s hu
111 ti phm v tnh dc ti phm tnh dc
ti tng tr ma ty, vn chuyn, mua ti tng tr tri php cht ma ty
112 bn tri php cht ma ty ti vn chuyn tri php cht ma ty
ti mua bn tri php cht ma ty
113 ti tham nhng lnh vc u t ti tham nhng trong lnh vc u t
114 tng phm ng phm
115 virus virut
116 v n v tai nn giao thng v n tai nn giao thng

8-6 Luan An Thuat Ngu Khoa Hoc Hinh Su

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

8-6 Luan An Thuat Ngu Khoa Hoc Hinh Su

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

B GIO DC V O TO

NGUYN QUANG HNG

Ngi hng dn khoa hc:

Ti xin cam oan y l cng trnh nghin cu ca ring ti. Cc

Chng 2: C IM CU TO CA H THUT NG KHOA HC

3.2.4. c im nh danh ca thut ng khoa hc hnh s ting Vit xt theo

Bng 3.6. c im nh danh phm tr v thit b, dng c, phng tin, vn

2.2.4. xut mang tnh nh hng i vi vic chun ha h thut ng

4. T LIU V PHNG PHP NGHIN CU

thut ng, cc c trng nh danh thut ng. Cc kt qu thng k s c tng

ng khoa hc hnh s ting Vit v nhng u v nhc im ca chng c

1.1. TNG QUAN TNH HNH NGHIN CU THUT NG

Vit Nam mi hnh thnh. Mc d vic nghin cu thut ng cng c bt u

dng cc h thng thut ng v bin son t in thut ng giai on ny pht

Trong hai nm 2009 2010, Vin T in hc v Bch khoa th Vit Nam

1.1.2. Tnh hnh nghin cu thut ng khoa hc hnh s ting Vit

vng bn sa mc Sahara chu Phi, trung v nam M, B o Nha v Ty Ban Nha),

c. Trng phi Nga: i din cho trng phi ny l Caplygin v Lotte.

pht trin mnh v khoa hc k thut, v nh vy cng c thm qu trnh cu to t

t nhng khng c con ngi ch ti trong i sng hng ngy. D nhin s

L ngi khi xng quan im ny, Wster coi thut ng l mt vn

c h thng ca khi nim. Mt khc, mt s nh nghin cu li nhn mnh bnh

l, tnh khoa hc v tnh quc t, cn nhng c tnh khc ch l th yu

thut ng m Cabre (1999) dn ra nh trn cp ti, lin quan ti iu ny:

nh trong h thng khi nim ca lnh vc chuyn mn . V iu ny, Nguyn

thut ng ngn, bao gm mt m tit. T khi nim ny phi sinh ra cc thut ng

hnh thc ca thut ng, m cn ch n s thng nht v ni dung ca thut ng.

1.3. PHN BIT THUT NG V MT S N V PHI THUT NG C

php cng c im ging nhau l tnh c lp ca danh php v ca thut ng

1.4. KHOA HC HNH S V THUT NG KHOA HC HNH S

vin, cnh st v qun cnh) c pht hnh vo nm 1893. Cun sch ny nh

Khoa hc hnh s hin i cc nc hin nay thng bao gm cc b phn

th nh iu tra ti phm c gy thng tch, iu tra ti phm tham , iu tra ti

thut hnh s ca khoa hc hnh s. Vo nhng nm 1980, nhiu gio trnh v k

Khoa hc hnh s c hn 100 nm pht trin. H thng thut ng khoa

chng c, phc v cng tc iu tra, truy t v xt x ti phm.

Trong chng ny chng ti nghin cu cc con ng hnh thnh thut ng

ng vi thut ng nc ngoi bng phng thc sao phng v mn nguyn thut

Kho st con ng to ra thut ng bng cch thut ng ha t ng thng

cc thut ng ny vn cn c mi lin h vi mt ngha no ca t thng

cc t thng thng c thut ng ha theo cch gi nguyn hnh thi nhng

offset: pxet, pset, p-xt, p-xt (trong thut ng in pxet; in p-xt)

phng cu to t v sao phng ng ngha chim 76,76%. v d: direct evidence: chng

ngn gn v hnh thc.

2.3. CC M HNH CU TO THUT NG KHOA HC HNH S

trong t in thut ng ch bao gm cc thut ng l t phc, t ghp, cn thut

chim 1,76 %: du vt, bo lc, en. 10 t ghp ng lp l ng t, chim 5,88

khm xt (khm= Hn Vit, xt= thun Vit. Cc thut ng tng t l ghi m, hi

2.3.2.2. Thut ng hai yu t

Kt qu kho st cho thy, 559 thut ng 2 yu t c chung mt m hnh cu

Vit), ch nghip v (ch= thun Vit, nghip v= Hn Vit); cha mi dm

S ng chnh ph l ng ng l 72 chim 19,78 %. V d: iu tra ti phm

V d: chin thut iu chuyn i tng

C 297 thut ng thuc m hnh 3.1. chim 81,59 %. Theo m hnh ny

V d: hot ng tn gio tri php

Theo thng k, c 37 thut ng thuc m hnh 3.2, chim 10,16 %. y l

nh ch iu tra. Bc 2: tm ph cho nh ch iu tra to thnh thut ng tm nh

V d: khng hnh ng phm ti

Bng 2.5. c im t loi ca cc thut ng 3 yu t

V d: Biu hin cm xc thiu cn bng

M hnh 4.9 ch c 1 thut ng, chim 0,8%. y l m hnh c cu trc 3

Nh vy, m hnh 4.1 l m hnh cu to ph bin nht ca cc thut ng 4

Bng 2.9. T l cc m hnh cu to ca thut ng 4 yu t