Ky thut Mi trng

H SINH THAI

===============================================================

2.1 - SINH THAI HOC

Sinh thai hoc la mt nganh quan trong trong khoa hoc sinh hoc, nghin
cu nhng iu kin tn tai cua sinh vt va mi quan h tng h gia cac
sinh vt vi nhau va vi cac nhn t cua mi trng. Sinh thai hoc co nhiu b
mn: sinh thai hoc ai cng, sinh thai hoc ng vt, sinh thai hoc thuy sinh,
sinh thai hoc vi sinh, sinh thai hoc con ngi. Sinh thai hoc co mi quan h
cht che vi cac mn khac cua khoa hoc sinh hoc, no cung co mi quan h
cht che vi cac mn khac cua khoa hoc mi trng. Sinh thai hoc s dung
phng phap nghin cu, cac khai nim va kt qua nghin cu cua sinh hoc,
toan, ly, hoa... Tuy vy sinh thai hoc vn la khoa hoc ring trong khoa hoc
sinh hoc v no co cac khai nim, ni dung va phng phap nghin cu ring.
Sinh thai hoc la nganh tin bi cua khoa hoc mi trng, v tng t
nh sinh thai hoc vi mt pham vi hep hn va ra i nhiu thp ky sau sinh
thai hoc, khoa hoc mi trng ly mi quan h gia con ngi va cac hoat
ng cua no vi mi trng lam i tng nghin cu. Ngi nghin cu cac
vn tai nguyn va mi trng cn co nhng hiu bit nht nh v sinh thai
hoc, trc ht la nhng nguyn ly c ban cua nganh khoa hoc nay, v suy n
gc th cac hin tng huy hoai tai nguyn thin nhin gy suy thoai cht
lng mi trng u co th qui v vic vi pham cac nguyn ly v cu truc va
chc nng cua h sinh thai dn n mt cn bng cua h sinh thai trong o con
ngi la mt thanh phn.

= 26 =
Ky thut Mi trng

2.2 - H SINH THAI

2.2.1- Khai nim :

Sinh vt va th gii v sinh xung quanh co mi quan h khng kht vi
nhau va thng xuyn co tac ng qua lai, c trng bng cac dong nng
lng tao nn cu truc dinh dng xac nh. S a dang v loai va cac chu
trnh tun hoan vt cht trong mt h thng c goi la h sinh thai.
Nh vy h sinh thai la mt h thng bao gm sinh vt va mi trng
vi cac mi quan h va tng tac, tai o thng xuyn din ra cac chu trnh
tun hoan vt cht, dong nng lng va dong thng tin. Hay noi mt cach
khac h sinh thai la h thng bao gm qun xa va sinh canh cua no.
2.2.2- C cu thanh phn cua h sinh thai :
V mt c cu h sinh thai gm 6 thanh phn chia lam 2 nhom chnh
nh sau :
a/ Nhom thanh phn v sinh gm :
- Cac cht v c: C , N , P , CO2 , H2O , O2 ... tham gia vao cac chu
trnh tun hoan vt cht.
- Cac cht hu c : protein, gluxit, lipit, mun,...
- Ch kh hu: nhit , m, anh sang va yu t vt ly khac co
anh hng rt ln ti s tn tai va phat trin cua sinh vt .
b/ Nhom thanh phn hu sinh :
- Sinh vt san xut (sinh vt t dng): bao gm cac vi khun co kha
nng tng hp va cy xanh. o la nhng sinh vt co kha nng tng hp c
cht hu c t nhng cht v c n gian nh nng lng Mt Tri xy
dng c th cua mnh.
- Sinh vt tiu thu (sinh vt d dng): bao gm cac ng vt, chung
dinh dng bng cach ly cht hu c trc tip hoc gian tip t vt san xut.
- Sinh vt hoai sinh (phn giai): bao gm cac loai vi khun va nm,
phn giai cac cht hu c sng, ng thi giai phong ra cac cht v c cho
cac sinh vt san xut.

= 27 =
Ky thut Mi trng

2.2.3- Phn loai h sinh thai :

Cac loai h sinh thai trong sinh quyn co th phn thanh cac loai h
sinh thai trn can, cac h sinh thai nc mn va h sinh thai nc ngot.
a/ H sinh thai trn can :
H nay c trng bi cac qun th thc vt, v trong cac h nay tham
thc vt chim mt sinh khi rt ln va gn lin vi kh hu a phng. Do
vy tn cua cac qun xa canh quan thng la tn cua h thc vt y. Co th
k ra mt s h sinh thai trn can:
- Savan hay rng co i nong vung nhit i nong, t ma nn thng
thiu nc va kh han.
- Hoang mac min nhit i va n i, vi c im rt t ma va
bin nhit ngay m ln. Gii sinh vt c ao la c trng chu yu y.
- Thao nguyn chu yu min n i t ma vi co chim u th.
- Rng la rng n i min n i co lng ma va phai vi rng la
rng, rung la theo mua.
- ai nguyn vung cc bng tuyt quanh nm, chu yu la ru moc.
b/ H sinh thai nc mn :
Bin va ai dng chim 70 % b mt Trai t co su ti 11.000m.
Thc vt sng nc mn rt ngheo, ngc lai gii ng vt lai rt phong phu
va co hu ht cac nhom c trng cho ng vt trn Trai t.
Da vao phng thc vn chuyn, co th phn thanh cac h sinh thai
nc mn theo chiu thng ng:
- H sinh thai nn ay.
- H sinh vt ni.
- H sinh vt tng gia.
Theo chiu ngang co th phn thanh cac h sinh thai nc mn nh sau:
- H sinh thai vung ven b: vi u th cua sinh vt sng c nh va co
s loai kha a dang va hn hn vung khi.
- H sinh thai vung khi: vi u th cua cac sinh vt ni va ch co t s
loai c trng sinh sng.

= 28 =
Ky thut Mi trng

c/ H sinh thai nc ngot :

- H sinh thai nc ng: rung, ao, m, h...
- H sinh thai dong chay: sng, sui, knh, mng...
Ngoai ra, h sinh thai con co th phn theo chia theo qui m nh h
sinh thai nho (b nui ca, phong th nghim...), h sinh thai va (mt th trn,
mt cai h, mt tham rng...), h sinh thai ln (ai dng, sa mac, thanh ph
ln ...).
Cung co th phn chia theo ban cht hnh thanh nh h sinh thai t
nhin (rng, nui, m, h, sng, sui...) va h sinh thai nhn tao (canh ng
nng nghip, cng vin ...).
Tp hp cac h sinh thai trn Trai t lam thanh h sinh thai khng l
goi la sinh quyn.

2.2.4- Vong tun hoan vt cht trong h sinh thai :

Trong h sinh thai thng xuyn co vong tun hoan vt cht i t mi
trng ngoai vao trong c th cac sinh vt, t sinh vt nay qua sinh vt khac,
ri t sinh vt ra mi trng ngoai. Vong tun hoan nh vy c goi la vong
tun hoan sinh - a- hoa hay con goi la vong cht dinh dng. Co v s vong
tun hoan vt cht v yu cu tn tai va phat trin cua sinh vt cn ti khoang
92 nguyn t hoa hoc. Trong o chu yu la 40 nguyn t hoa hoc nh H2 , O2 ,
P , S... va nhom vi lng nh Ca , K , Na , Mg , Fe , Zn , ...
Co th phn vong tun hoan vt cht lam hai loai:
- Vong tun hoan vt cht hoan toan: khi lng cht nay cha trong
thanh phn v sinh rt ln va c s dung tr lai mt cach lin tuc theo mt
chu trnh kn. V du nh vong tun hoan vt cht cua C , N , O2,...
- Vong tun hoan vt cht khng hoan toan: in hnh la vong tun
hoan cua P, do co mt lng P tn ong dang trm tch di ay ai dng
va khng c s dung lai.
Cac vong tun hoan vt cht hoat ng khng tach ri nhau va co quan
h rt cht che vi nhau.
Trong mt vong tun hoan co hai giai oan :

= 29 =
Ky thut Mi trng

- Giai oan mi trng: tai o cht dinh dng tn tai trong t, nc

hoc khng kh.
- Giai oan c th: tai o cht dinh dng la thanh phn m cua sinh
vt san xut hoc sinh vt tiu thu.
S nhiu loan cua mt giai oan se anh hng nghim trong n giai
oan kia.

CO2

VSV HOA TNG H HP & LN MEN

HP

S CHAY
THC VT XANH
(SV t dng)
THAN A

NG VT
(SV d dng) DU LA

Hnh 2.1 : Vong tun hoan cua Cac bon .

2.2.5- Dong nng lng trong h sinh thai :

Dong nng lng xay ra ng thi vi vong tun hoan vt cht trong h
sinh thai. Nng lng cung cp cho tt ca cac h sinh thai trn Trai t la
ngun nng lng Mt Tri. S phn b nng lng Mt Tri i ti mt Trai
t trnh bay tai hnh 2.2.
Thc vt hp thu qua qua trnh quang hp mt ty l rt nho, khoang 1-
2 % tng nng lng Mt Tri chiu xung Trai t va t o xy dng nn
toan b cuc sng trn Trai t.
Nng lng cha trong sinh khi san xut s cp mt phn c dung
lam thc n cho vt tiu thu bc1, mt phn cung cp cho vt phn giai s
dung. Cac cht bai tit va xac cht cua vt tiu thu bc 1 cung c vt phn
giai s dung. Khac vi vong tun hoan vt cht, nng lng khng c s

= 30 =
Ky thut Mi trng

dung lai ma phat tan, mt i di dang nhit. Vong tun hoan cua vt cht la
vong kn. Dong nng lng la vong h.

NL
MT TRI
(100%)

Hp thu bi Hp thu bi Phan xa t Phan xa t Phan xa t

KK, nc, thc vt my bui cac vt khac
t (1-2%) (21%) (5%) (4%)
(68%)

Tao nn Phan Gi lai Cung Tr

s chuyn xa trong cp lai
ng cua nhit sinh nng vu
KK, hin tr lai khi bc lng tru
tng thi vu tru dinh cn thit
tit, kh dng cho TV
tng th 1

Hnh 2.2: S phn b nng lng mt tri.

Nng lng qua mt c th hay mt bc dinh dng co th chuyn t
dang nay sang dang khac. S bin i nay tun theo hai nh lut c ban cua
nhit ng hoc:
- nh lut th nht -nh lut bao toan nng lng: trong qua trnh
chuyn i nng lng khng mt i va cung khng c tao thm, ma ch
chuyn i t dang nay sang dang khac.
- nh lut th hai - nh lut v suy thoai dang nng lng: trong qua
trnh chuyn i t nhin, nng lng lun lun b suy thoai v dang nng
lng. V du cac dang nng lng c ong nht co th san xut nhiu cng
nh quang nng, hoa nng co th chuyn thanh cac dang nng lng t c
ong hn, vi kha nng san xut cung t hn nh c nng, nhit nng. Nng
lng Mt Tri chiu xung Trai t chu yu dang quang nng. Quang
nng co th chuyn i toan b thanh hoa nng, th nng, nhit nng. Ngc

= 31 =
Ky thut Mi trng

lai, th nng, nhit nng, hoa nng ch co th i tr lai thanh quang nng mt
phn, cac phn khac se dang nng lng thp hn.
Hnh 2.3 th hin s mt h sinh thai vi vong tun hoan vt cht va
dong nng lng gia cac bc dinh dng.

CAC YU T V SINH
(t, nc, cht v c, cht hu c, kh hu,...)

SINH VT SAN XUT

Dong nng lng
Dong vt cht

SV tiu
thu bc 1
SINH VT PHN HUY

SV tiu
thu bc 2

SV tiu
thu bc 3

Hnh 2.3 : S tng hp dong nng lng & vt cht trong HST

2.2.6- S tin hoa va cn bng cua h sinh thai :

Sinh vt hay vt th sng co mt s tnh cht c thu phn bit mt
cach ro rt vi vt khng sng, cac tnh cht o la:
1. Kha nng trao i cht: tc kha nng tip nhn vt cht t mi
trng vao mnh, phn giai va tng hp nhng cht nay em lai cho mnh
vt cht va nng lng cn thit cho cuc sng va phat trin.

= 32 =
Ky thut Mi trng

2. Kha nng ln ln: tc kha nng phat trin v qui m, cu truc cua
ban thn theo thi gian.
3. Kha nng tai sinh san: tc kha nng sinh e ra vt cung loai vi
mnh.
4. Kha nng b kch thch: tc kha nng tip nhn cac thng tin, di
dang tn hiu vt ly , hoa hoc va phan ng lai vi cac thng tin nay.
5. Kha nng thch nghi: tc kha nng thay i ban thn cho phu hp vi
mi trng.
Trong 5 tnh cht noi trn xet theo quan im cua sinh thai hoc th kha
nng thch nghi co y ngha quan trong nht.
Nh co tnh b kch thch, sinh vt nhn c tn hiu t mi trng qua
cac giac quan cua mnh, co th la giac quan v anh sang (th giac), v m
thanh (thnh giac), v mui (khu giac), v v (v giac), v nhit (xuc giac)
va phan ng lai vi cac tn hiu nay theo nhng phng thc khac nhau nhm
t bao v hoc cai thin iu kin sng cua mnh.
Luc mi trng giam nhit , con ngi nguyn thuy bit chui vao
hang su, kn gio hoc t la chng lanh. Con ngi hin ai bit lam nha,
trang b qun ao va cac phng tin gi thn nhit. C bp cua ng vt run
ry mt cach t ng ngoai s iu khin co y thc tng thn nhit. Hat cy
luc ny mm du v tr nao cung theo tn hiu cua trong trng hng r
xung va mm ln trn. Mt s vi khun lun lun di chuyn v ni co anh
sang, mt s khac ngc lai tm v ni co bong ti. Tnh kch thch hay noi
mt cach khac kha nng tip nhn thng tin t mi trng va phan ng ap
lai a giup cho moi sinh vt duy tr cuc sng cua mnh. Sinh vt n bao
nguyn thuy nu khng co tnh b kch thch se khng bit tm v ngun thc
n va se cht. Con ngi trong th gii hin ai nu khng nhn c cac
thng tin cn thit t mi trng se co s phn tng t. Sau khi nhn c tn
hiu b kch thch, theo c ch iu khin co y thc hoc t iu khin v y
thc sinh vt phan ng bng cach bin i c th mnh hoc bin i mi
trng at ti s phu hp nht gia c th va mi trng. Qua trnh bin
i c th cua cac ging loai sinh vt cho phu hp vi mi trng c goi la
s tin hoa. Qua trnh nay la qua trnh thay i tnh cht giai phu, sinh ly,
tm ly va tp tuc din ra trong qun th, nhom va ca th sinh vt cung loai.

= 33 =
Ky thut Mi trng

Qua trnh tin hoa bt u vi s thay i ngu nhin va t phat trong

vt liu di truyn cua t bao mm (tinh trung, trng) cua nhng ca th trong 1
qun th. Cac bin i nay tao nn nhng bin d di truyn trong qun th, noi
mt cach khac tao nn mt vai kiu di truyn hi khac kiu chung. Cac phin
ban tai liu di truyn ghi trong cac t bao b, me c truyn lai cho cac th
h sau va quyt nh tnh cht giai phu, sinh ly, ng x cua vt th sng. S
t hp cac c tnh b me trong 1 vt th co u th so vi ng loai c goi
la u th chon loc. Vt th nao do di truyn co tnh cht sinh ly va ng x phu
hp vi iu kin mi trng c chon loc tn tai va phat trin. Vt th
khng phu hp se b ao thai. u th nay qua qua trnh sinh san nhiu th h
ni tip nhau se lam cho con chau vt th co u th noi trn chim mt ty l
ln hn cac ging loai khac, cu truc di truyn cua qun th do o se b thay
i.
S thch nghi theo sinh hoc la c trng giai phu sinh ly hoc ng x
c iu khin bng di truyn, co tac dung tng xac sut cua vic chuyn vt
liu di truyn cua mt vt th sng t bin i sao cho phu hp hn vi mi
trng a phng cua no.
Bin d di truyn tao nn vt liu cho tin hoa va chon loc t nhin la
ng lc cho tin hoa. Mi trng khng co tac ng trc tip nao ti vt liu
di truyn trong cac vt th sng. Mi trng ng ngoai vt th sng, ong
vai tro tuyn chon cac vt liu nao thch hp nht so vi iu kin cu th cua
mi trng ng thi, cho cac vt th nay sng sot phat trin va loai tr cac
vt th nao khng phu hp. Bin d di truyn kt hp vi chon loc t nhin e
ra qua trnh tin hoa.
Thc t mi trng lun co s bin ng, co th do qua trnh t nhin
hay mt nhn t tac ng nao o. Tnh thch nghi la kha nng phu hp vi cac
nhn t thanh phn trong h sinh thai, nht la cac nhn t hu sinh vi nhng
iu kin chung cua mi trng. Tnh thch nghi c biu hin qua s cn
bng c th - mi trng. Moi h sinh thai u la i tng cua s chon loc,
cua qua trnh bin i, ng thi cung la kt qua cua qua trnh o. Chnh ap
lc chon loc a tao ra c ch thch nghi cua loai, va s vn ng nay dn n
mt th cn bng, mt s n nh tng i.
Nu xay ra s bin i ln v qui m va tnh cht th phn hp thanh
cua gii hu sinh trong h cung thay i n mc lam thay i ca h sinh thai.

= 34 =
Ky thut Mi trng

Khi y se co cn bng va thch nghi trong iu kin mi. C nh th h sinh

thai bin i, tin hoa va phat trin khng ngng.
S thch nghi hay cn bng trong iu kin nh vy goi la cn bng
sinh thai, o la trang thai n nh, trong o cac thanh phn sinh thai iu
kin cn bng tng i va cu truc cua toan h khng i. Di tac ng cua
cac yu t sinh thai mc n nh nay co th b thay i.
Cac h sinh thai t nhin u co kha nng t iu chnh ring, o la kha
nng thch nghi khi b anh hng cua mi yu t sinh thai nao o phuc hi
tr lai trang thai ban u. Trang thai cn bng nh th chnh la trang thai cn
bng ng. Nh s t iu chnh ma cac h sinh thai t nhin gi c s n
nh mi khi chu tac ng cua nhn t ngoai canh. Qua trnh t lam sach
ngun nc sng phuc hi lai trang thai cht lng nc ban u sau khi xa
nc thai la v du v s t iu chnh am bao s cn bng ng trong h
sinh thai sng h .
S t iu chnh cua h sinh thai la kt qua cua s t iu chnh cua
tng ca th, qun th, hoc ca qun xa mi khi co mt yu t sinh thai thay
i. V vy, iu chnh mt h sinh thai tr lai mt dang cn bng n nh
nht oi hoi chung ta phai nghin cu gii han thch nghi cua tng ca th, hay
ca qun xa a ra mt tac ng thch hp ti h am bao s n nh lu
bn. Thc t ngay nay con ngi at c mt s thanh tu nht nh trong
vic ng dung khoa hoc v h sinh thai phuc vu cho s phat trin nn kinh
t cua mnh nh nui trng thuy san, thm canh nng nghip, chn nui gia
suc, gia cm.

2.3 - TAC NG CUA CON NGI N H SINH THAI

2.3.1- Tac ng n cac yu t sinh hoc:

- Gy ra s canh tranh: Mt v du in hnh nht la s canh tranh cua
tho hoang vi cu cua chu Uc. Nm 1859 ngi ta em 12 i tho t chu
u sang chu Uc. Sau vai nm, chung phat trin nhanh chong va bt u n
qua nhiu co le ra phai danh cho cu. So sanh ta co th nhn thy lng co 5
con tho n bng lng co cho 1 con cu. Do vy xut hin s thiu thc n
cho by cu nui. Ngoai ra by tho con chim mt khu vc t rt rng ln
chu Uc lam cho din tch chn nui cu y b thu hep. Cac nng dn
y phai ngn tho xm nhp nng trai cua mnh bng cac hang rao.

= 35 =
Ky thut Mi trng

- Lam tng hoc giam s loai n tht: Mt s loai vt n tht nh gu,

cop, cao soi, chim... va canh tranh vi con ngi v ngun thc n, va tr
thanh thc phm cua con ngi. Hang loat thu n tht a b cht trong sut
lch s cua con ngi.
Mt v du vao nm 1900, ngi ta a git rt nhiu soi vung ng
co Arizona, My. Vic nay khin cho by hu y nhanh chong tng s
lng, gn nh chung a gm sach co y, vic nay a gy ra s suy thoai
mi trng trm trong.
- em cac ca th mang mm bnh n: Cac ca th mang mm bnh
lun co trong t nhin. Con ngi a v tnh em cac ca th mang mm bnh
n cac mi trng khac vn cha co kim soat t nhin v bnh o. Tai ni
mi nay mm bnh phat trin nhanh chong va a gy ra tac hai trm trong.
Vao u nm 1800, ngi ta a v tnh em mt vai cy hat de co mang nm
bnh t Trung Quc sang My. Cy hat de cua Trung Quc a quen va sng
chung vi loai nm nay, con cy hat de cua My a khng quen va do o
chung a b mc bnh va cht hang loat. Ngay nay khng con cy hat de nao
sng My.

2.3.2- Tac ng n cac yu t v sinh :

Cac hoat ng cua con ngi a gy ra nhim nc, khng kh, t,
lam hong cac ngun tai nguyn... Cac tac ng nay khin cho cuc sng cua
chnh con ngi cung ngay cang kho khn hn.
- Gy nhim: nhim nc va mi trng khng kh tao ra mi
trng bt li cho cac vi sinh vt phat trin. Chlorine, thuc tr su, hoa cht
c hai nhim vao nc se lam cht ca va cac thuy sinh vt khac. Hoa cht sat
trung va thuc dit co lam cht cac cn trung va chim, ca n cn trung. Vic
s dung CFC lam mong tng zn cua kh quyn khin cho con ngi d mc
bnh ung th hn. Ro r du trn sng, h, bin trong qua trnh vn chuyn,
khai thac, s dung lam cht ca va cac thuy sinh vt. Vic tiu dung cac nhin
liu thng thng (du, kh, than, cui...) trong cac nganh lam tng nng kh
CO2 ln ro rt, gy ra hiu ng nha knh, lam bin i kh hu mt s vung va
trn toan cu, anh hng n s sng cua cac loai trn Trai t.
- Lam hong cac ngun tai nguyn: Ngun nc ngm c s dung mt
cach v t chc co th b can kit, nhim cung nh gy sut lun va khng th

= 36 =
Ky thut Mi trng

nao khi phuc lai c. Cac mo du kh, kim loai... do s phat trin cua cng
nghip cung a va ang b khai thac trit . Vic lam thay i dong chay cua
sng phuc vu cho con ngi cung lam thay i toan b h sinh thai cua lu
vc sng.
- Lam n gian hoa h sinh thai: Con ngi do nhu cu cua mnh a
lam n gian hoa h sinh thai mt s vung thng qua vic lam giam s a
dang sinh hoc o. Giam s a dang sinh hoc gy ra s mt cn bng sinh
thai va lam hong h sinh thai o. Co th ly mt v du v qua trnh lam n
gian hoa h sinh thai la qua trnh c canh, tc ch trng mt loai cy trn mt
vung t. Qua trnh nay khin cho khu vc o b n gian hoa va d b tn
thng do su ry, bnh hai, gio, ma va thi tit bt thng.

= 37 =