Ky thut Mi trng

NHIM T - CHT THAI RN

& CAC LOAI NHIM KHAC
============================================================

5.1- NHIM T & CHT THAI RN

5.5.1- NHIM T:

nhim t la qua trnh lam bin i hoc thai vao t cac cht
nhim lam thay i tnh cht va cu truc cua no theo chiu hng khng
co li, mt kha nng ap ng cho cac nhu cu sng cua con ngi.

a/ Nguyn nhn cua s nhim t va tac hai cua no:

- Cac cht thai t cac ng khoi, t cac khu cng nghip, giao
thng,... a vao khng kh di dang bui kh va hi sau o lng xung
t theo trong lc hoc do hi m hay ma, chung se lam thay i tnh
cht cua t. Ma keo theo cac cht nhim nay thng co tnh axt cao
(pH rt nho, co khi xung n 2,8), luc nay no se lam cho t b chua, i
khi no con tac dung vi cac vt cht khac trong t tao thanh cac mui
khoang lam cho t b mn khng con kha nng canh tac.
Trong san xut cng nghip con d tha nhiu cht thai rn, long
co cha nhiu tac nhn nhim khng co li cho t, khi thai vao t se
gy nhim t va ngun nc ngm. Cac hoat ng xy dng cng
nghip nh xy dng bn bai, ng xa, nha may,... se pha huy tham thc
vt va canh quan th, lam thay i a hnh, anh hng ti dong chay,
tao iu kin xoi mon t.
- Trong nng nghip con tn tai nhiu h thng ti tiu khng hp
ly gy nn hin tng thoai hoa mi trng tao nn vung t phen, kho

Nguyn nh Hun = 96 =
Ky thut Mi trng

canh tac, giam nng sut cy trng. S dung ngun nc ti tiu khng
phu hp d dn n s nhim t bi cac tac nhn c hai, cac cht nay
co th thm nhp vao ngun nc, ng vt nc hoc cy lng thc ri
n vi con ngi theo dy chuyn thc n gy nguy hai rt ln cho sc
khoe cua con ngi.
Bn canh o, vic s dung phn hoa hoc khng ung qui cach cung
nh vic s dung thuc tr su, dit co a gy nhim t, can tr qua
trnh hoat ng cua cac vi sinh vt trong t, gy d tha cac cht co
ngun gc ng thc vt. Cac loai thuc bao v thc vt thng co thi
gian tn tai lu trong mi trng nn mc c hai cang tng ln theo
thi gian, do vy cn nghin cu san xut cac loai thuc bao v thc vt
chit sut t thao mc co thi gian phn huy nhanh theo tng mua vu.
Ch canh tac khng hp ly cung la nguyn nhn gy nhim
t, c bit la cac vung cao, vi phng thc t rng lam nng ry,
trng cy lng thc va cng nghip ngn ngay theo phng thc lac hu
trn vung t dc a gy khng t tai hai cho vic tan pha t ai, khi ma
se gy lu lut, xoi mon cun tri phu sa cua mt din tch ln vung i nui.
t co th bin i tnh nng hnh thanh nn qua trnh a ong hoa, sa mac
hoa, mt kha nng canh tac.
- Trong sinh hoat cua con ngi a tao ra rt nhiu rac thai ma t
la ch tip nhn chung. Trong rac, phn va cht thai sinh hoat th ham
lng cht hu c ln, m cao; o la mi trng cho cac vi khun, c
bit la vi khun gy bnh phat trin manh (trc khun ly, thng han, ky
sinh trung,...).

b/ Bin phap bao v mi trng t:

- X ly cht thai rn trc khi vao t: Cn phai co bin phap
thu gom, vn chuyn, tp trung va x ly ch bin rac va cht thai rn,
tranh s tn tai lan tran cua chung trn b mt t. Cn phai kh cac vi
trung gy bnh trong cht thai rn, chuyn hoa cac cht hu c d phn
huy thanh dang khng gy hi thi, cn co bin phap ch bin cht thai
rn thanh dang phn bon cho nng nghip hoc nguyn liu th cp cho
cng nghip.

Nguyn nh Hun = 97 =
Ky thut Mi trng

- Cac cht thai c cua cng nghip nh thuy ngn, xianua, crm,
ch ... cn c x ly hoc kh c trong cac cng trnh thit b c bit,
tp trung thanh cac polygon chn hoc oxy hoa cht thai c hai.
- Trong nng nghip cn phai co bin phap canh tac ti tiu hp
ly. Cn tng cng lp thc vt che phu va giam dc b mt t canh
tac, tranh s xoi mon t do gio thi hoc ma lu. Vit nam, xoi mon
chu yu xay ra do nc v lng ma rt ln (nhiu vung nui lng ma
trn 3000mm/nm), rng i b pha nhiu va rt dc, hang nm trn
nhng vung i troc b xoi mon mt 200 tn/ha (trong o co 6 tn mun).
Bin phap chu yu chng xoi mon t hin nay la lam giam dc va
chiu dai sn dc va trng lai cy, phuc hi rng.
- Han ch vic s dung phn bon hoa hoc tng thm vai tro vi
sinh vt phn huy cht hu c trong t. Giam ti a vic s dung cac
cht bao v thc vt gy anh hng n h sinh thai thuy sinh. Cn co
bin phap bu p cht dinh dng cho t theo phng thc phu hp vi
qui lut phat trin cua h sinh thai.

5.1.2- NHIM CHT THAI RN:

a/ Ngun gc phat sinh rac thai:

Hin nay hu ht cac hoat ng cua con ngi u san sinh ra rac
thai. Tnh bnh qun cac thanh ph, lng cht thai ra khoang 0,6-0,8
kg/ngi.ngay. Cht thai c xut hin nhiu trong sinh hoat, cng-
thng nghip, nng nghip, xy dng, bnh vin,... Co th phn thanh
mt s loai c ban nh sau:
- Rac d phn huy: Sinh ra nhiu cac khu dn c va nha may
ch bin thc phm, khu gia nh. Gm cac thc n, hoa qua tha trong
qua trnh ch bin thc n. Loai nay co c im la phn huy nhanh trong
iu kin thi tit nong m, qua trnh phn huy thng gy mui kho chu,
la mi trng tt cho cac vi trung gy bnh phat trin.
- Rac d chay: Bao gm cac cht thai cac h gia nh, cng s,
hoat ng cng thng mai... Cac cht thai chay nh giy, ba, platic, da,
g, cui, rm ra,...

Nguyn nh Hun = 98 =
Ky thut Mi trng

- Rac kho chay: Cht thai khng chay nh thuy tinh, vo hp kim
loai, nhm, cht thai xy dng do cac nha v, sa cha nha ca nh
gach, t a, vi va. Cht thai t cac h thng x ly nc, cng ranh, nha
may x ly cht thai cng nghip ,...
- Cht thai nguy him: cac kim loai c, cht thai hoa cht, sinh
hoc d chay, d n hoc mang tnh phong xa theo thi gian co anh hng
n i sng con ngi, ng thc vt. Nhng cht thai nguy him nu
trn thng xut hin dang kh va th rn. i vi cht thai nay th
vic thu gom va chn vui phai ht sc cn thn.
- Rac co kch thc ln: thng xut hin cac nc phat trin.
o la xac t, xe may, tu lanh, va cac thit b may moc khac.
Bang 5.1: T l cac thanh phn trong cht thai rn 3 thanh ph:
TT THANH PHN HA NI TPHCM A NNG
1 Giy vun, vai, cac tng 4,2 24,83 6,8
2 La cy, rac hu c 50,1 41,25 31,5
3 Ni lng, nha, cao su 5,5 8,78 22,5
4 Kim loai, vo hp 2,5 1,55 1,4
5 Thuy tinh, sanh, s 1,8 5,59 1,8
6 t cat va cht khac 35,9 18 36

b/ Tac hai cua rac thai:

- Rac thai khi phat tan trong mi trng se gy mt my quan
th, nhim mi trng khng kh, nc va t. Trong qua trnh phn huy
se gy ra nhiu mui hi thi, anh hng n cht lng mi trng sng
cua con ngi.
- Ni tp trung rac se tao nn mi trng sng ly tng cho chut
bo va cac cn trung, vi trung gy bnh phat trin manh, la nguyn nhn
gy ra cac bnh truyn nhim cho con ngi (bnh nhim trung, dch au
mt, bnh ng rut va ung th). c bit la cac loai rac thai c hai se
anh hng n sc khoe con ngi qua h hp, nc ung va dy chuyn
thc n ma qua trnh kim soat rt kho khn.
- Cht thai rn khi tran xung cac cng ranh, ao h, knh rach se
gy ach tc h thng thoat nc th, la ngun nhim mi trng nc
mt va nc ngm. Khi co ma ln se gy nhim trn din rng i vi
cac ng ph b ngp.

Nguyn nh Hun = 99 =
Ky thut Mi trng

- Vic thai rac ra mi trng se lang ph mt lng ln ngun tai

nguyn thin nhin. ang le co mt s loai rac se quay tr lai lam u vao
cho mt lnh vc san xut nhng lai thai ra mi trng, tng thm chi ph
thu gom va x ly cht thai rn.

nhim KK
Cht thai cng-
thng nghip Thai vao t

Suy thoai t

Cht thai xy dng

THAI
Thai vao bin nhim bin

Cht thai sinh hoat

Thai vao sng,

X nhim nc ngot
h,...
Cht thai nng
nghip
LY

CHN LP T PHN BON TAI S DUNG KHAC...

c/ Thu gom rac:

Nhim vu trc tin la phai co bin phap thu gom trit cac loai
rac thai, tranh s ly lan cua chung trong mi trng se gy nhim mi
trng va giam cht lng mi trng sng cua con ngi.
Hin nay co nhiu hnh thc thu gom nhng co th thng k lai
thanh cac cng oan thu gom c ban nh sau:

Tui rac Thung rac Xe ch Bai rac Ch bin,

gia nh khu ph rac tp trung x ly

Nu cac khu ph co xe rac nh ky n thu rac thng xuyn th

cac h gia nh co th rac trc tip ln xe ma khng cn thung gom rac
cua khu ph. i vi rac trn ng ph th c cac nhn vin cng ty
mi trng quet thu don vao xe thung va y bng tay a v ni tp
trung qui nh sau o se c xe ch rac n tip nhn a v tram ch
bin va x ly.
i vi nha cao tng co th thit k ng ng vn chuyn rac t
trn xung di tp trung rac v thung cha rac tng trt. Phng an

Nguyn nh Hun = 100 =

Ky thut Mi trng

nay se giam c cng sc cua cac h gia nh hang ngay phai mang rac
t tng cao xung di, c cac h chung c rt hng ng.

d/ Ch bin va x ly rac:
Thai rac khng qua x ly (trc y):
Trc y, cac quc gia thng rac xung bin. ai dng
mnh mng, dn s t, lng rac thai khng nhiu nn phng an nay a
tng mt thi chp nhn. Nhng lng rac thai ngay mt gia tng, bin b
nhim nng, nhiu ng vt bin b tiu dit bi cht thai cua con ngi,
giam nng sut thuy san, giam a dang sinh hoc, tng s nhim mi
trng nc. Do vy, hin nay phng an nay khng c chp nhn ma
cac quc gia phai thai rac vao cac khu vc trn t lin.
Phng phap thai rac khng qua x ly c chi ph phn loai va
x ly nhng khi lng rac thai ln, ni cha rac thng gy nhiu mui
hi, vi trung gy bnh phat trin manh, d phat tan va gy nhim mi
trng khng kh, ni cha rac se gy nhim t va ngun nc ngm.
Do vy, phng phap nay ch ap dung i vi cac loai rac t gy nhim
nh gach, t, va,... t cac cng trnh xy dng hoc nhng cht thai rn
d tha t qua trnh san sut. Hin nay bai cha rac cua cac quc gia
thng la nhng vung t hoang trng, t co tim nng s dung, xa khu
dn c, cui hng gio. tranh s nhim mi trng ngi ta thng
phu t ln cac lp rac theo nh ky. i vi cac nc phat trin th
thng chi tin mt s loai rac kho phn huy sang cac nc chm
phat trin.
U rac, chn lp hp v sinh:
i vi cac th, khi co din tch t trng gn thanh ph co th
dung bin phap u hiu kh tai bai tp trung rac. Thi gian u co th keo dai
vai thang hoc dai hn. Tai y rac va ph thai rn c x ly tp trung
cung vi bun cn nc thai thanh ph. Thng vun p rac thai va bun
cn thanh lung d cp kh. Sau khi u, ngi ta nghin sy bun cn
a i s dung. Nhit u thng 3040oC, m sau khi x ly la
4550%.
Ngoai ra cung co th s dung phng phap u ym kh. Polygon tp
trung va u rac phai cach khu nha trn 500m, t nn polygon khng

Nguyn nh Hun = 101 =

Ky thut Mi trng

c thm nc, mc nc ngm trong khu vc cach mt t trn 2m

tranh gy nhim ngun nc ngm.

2 4

1 5

Hnh 5.1: S mt ct polygon u rac va ph thai.

1- Dai cy xanh cach ly. 2- Rac thai.
3- Lp phn cach trung gian. 4- Lp co boc bn ngoai.
5- Lp cach nc.

Loai nay co thi gian u t 1520 nm.

Hin nay, tai cac khu dn c ngi ta thng xy cac b u rac nhn
tao tao kh t (b m tan), phng phap nay rt kinh t va tao ra c
ngun nhin liu sach.

Thiu t:
Nhm giam th tch rac mt cach ti a ngi ta dung phng
phap t rac. Phng phap nay cha phai la ti u v trong qua trnh t
se gy nhim mi trng khng kh bi khoi bui va cac kh nhim
khac. Th du, plastic khi t nhit 1200oC b bin i thanh dioxin,
tac nhn gy quai thai con ngi va ng vt. Song trong iu kin
khng co din tch xy dng polygon hoc khng vn chuyn c cht
thai th phng phap nay la mt phng phap hp ly.
Nhit trong lo t thng t 8001000oC. kh ht cac mui
hi va c hai, nhit trong lo co th nng trn 1000oC. Khi t chung
cac loai cht thai vi nhau cn phai tnh toan lng nhit n v giai
phong, tro, kha nng gy n. Nhit bt la, nong chay... cua tng
loai cht thai. Manh vun kim loai tach khoi tro bng cac thit b t tnh.
Tro bui sau khi t co th dung lam phn bon, nhng cn phai tach x
than x ly theo cach khac.

Tai ch, s dung rac cho cac muc ch khac:

Nguyn nh Hun = 102 =

Ky thut Mi trng

Khi phn loai rac thac ta co th thu gom c mt s cht co th

em tai ch tr lai phuc vu cho mt s muc ch khac. Phng phap
nay tuy tn nhn cng phn loai nhng tit kim c ngun tai nguyn
thin nhin, giam c lng rac thai ra mi trng.
Mt s loai rac thai co gia tr nh la mt ngun nguyn liu cho
cng nghip. V du giy loai, rm, ba ma co th dung cho cng nghip
giy; tui nilng, cac vt dung bng nha co th dung cho cng nghip ch
bin nha ( chi, ng ng, dep nha,...); st thep va kim loai noi
chung cp cho nha may luyn kim,...
Cac loai rac d phn huy hoc rac t phn cac chung trai co th
lam phn bon cho nng nghip. Hin nay Vit nam a xut hin mt s
nha may ch bin rac thai thanh phn bon compost, nhng hiu sut hoat
ng cha cao.
Mt s rac thai kho phn huy va cac loai rac thai noi chung khac co
th em san lam nn ng, nn xy dng. Cng ngh cua mt s nc a
dung phng phap ep rac thanh cac khi c co ty trong ln sau o em
i lat nn rt hu hiu, em lai hiu qua kinh t cao.

5.2- CAC LOAI NHIM KHAC:

5.2.1- NHIM NHIT :

a/ Nguyn nhn cua s nhim nhit :

Hin nay, tnh hnh nhit trung bnh cua Trai t ngay cang
tng, thin tai xut hin manh k ca tn sut va mc khc lit, anh
hng rt ln n cuc sng cua con ngi, tai nguyn va h sinh thai.
Nguyn nhn cua s nhim nhit o co th k ra nh sau:
Thin nhin: Ai cung bit rng Trai t nong ln la do s nung
nong cua Mt Tri, bn canh o nui la phun trao, chay rng t nhin... la
nhng ngun sinh ra khi lng nhit ln hn nhiu so vi s t nhin
liu cua con ngi, nhng cac ngun nay a t cn bng nhit cho mi
trng, nu con ngi tham gia thai nhit vao mi trng, gy hiu ng
nha knh th o mi chnh la nguyn nhn lam mt cn bng nhit, lam

Nguyn nh Hun = 103 =

Ky thut Mi trng

vt qua kha nng thch nghi cua cac c th sng, lam ao ln cac chu
trnh trong t nhin.
Cac hoat ng t nhin liu cua con ngi : Trong sinh hoat,
cng nghip, giao thng va nhiu hoat ng khac con ngi a s dung
rt nhiu dang nhin liu khac nhau nh than, cui, xng, du va kh t.
Trong qua trnh t se nung nong trc tip bu kh quyn ni con ngi
ang sinh sng. Ngi ta c tnh rng, nu qui tt ca cac loai nhin liu
v than th mi nm con ngi t khoang 10 t tn than, thai ra khoang
4.1016 Kcalo nhit. Hu ht qua trnh t chay nhin liu u sinh ra oxit
cacbon (CO, CO2), kh thai CO2 la tac nhn chnh sinh ra hin tng hiu
ng nha knh, tao ra mt man chn s phan xa nhit cua Trai t ra khng
gian bn ngoai, lam tng nhit trung bnh cua bu kh quyn gy
nhim nhit.
nhim nhit khng ch nung nong trc tip bu kh quyn ma
trong cng nghip do s dung mt lng nc kha ln lam mat may
moc a gy nhim nhit ngun nc, khi thai ra sng h a gy anh
hng rt ln n h sinh thai thuy sinh.
Qua trnh th hoa: Tc th hoa ngay cang tng nhanh
moi ni trn th gii, ng thi vi qua trnh nay la s giam din tch
cy xanh va sng h, thay vao o la nhng toa nha cao tng, mang li
giao thng chng cht, khu cng nghip vi nhng ng khoi choc tri; tt
ca cac cng trnh o la nhng b mt bng b tng, xi mng,... gy bc xa
Mt Tri rt ln, tao khng kh rt oi bc cho nhng ngay he, cht lng
mi trng sng b suy giam ang k.
i vi cac cng trnh nha : Do thit k kin truc cha hp ly,
nhiu cng trnh khng co kha nng thai nhit do qua trnh san xut tao
nn ra ngoai mi trng, lam tng nhit trong phn xng san xut,
gy anh hng rt ln n cac cng nhn lam vic trong o. Cac cng
trnh nha ca cha co bin phap thng thoang hp ly, khng hng c
lung gio tt cho cng trnh, trong san xut con s dung nhiu cng ngh
sinh nhit (lo nung, lo uc, nhit luyn, can thep,...) nn lng nhit thai
ra trc tip ngay tai ni con ngi sinh hoat va lam vic, vt qua nhiu
ln trang thai cn bng nhit cua c th vi mi trng.

Nguyn nh Hun = 104 =

Ky thut Mi trng

b/ Anh hng cua nhim nhit i vi mi trng va con ngi:

S nong ln cua nhit Trai t noi chung se lam mt trang thai
cn bng nhit cua nhiu h sinh thai trn Trai t, giam kha nng sinh
trng cua h sinh thai, lam cho h sinh thai mt cn bng. Nhit tng
cao, bng cac cc se tan ra, khi ra bin se lam dng cao mc nc
bin, ln chim cac vung t lin ven b, thu hep din tch luc a; trong
luc dn s ngay cang tng, nhu cu t s dung ngay cang nhiu. Bn
canh o, nhit tng cao se lam tng chu trnh han han, lut li nhiu
ni vi mc ngay cang khc lit hn. Co nhng quc gia phai ng
u vi nan thiu nc trm trong, ch lo u nc cho s sng cua con
ngi ma khng lo ni nc ung cho gia suc va nc cho nhu cu san
xut; nhng co nhng quc gia lai phai ng u vi nhng cn hng
thuy, cun tri ht nha ca, cua cai, gia suc, gia cm,... gy thit hai rt
ln. o la thc t ma th gii hin nay ang phai ng u.
Trong qua trnh hoat ng san xut, nu nhit tng cao se anh
hng nhiu n nng sut va cht lng san phm, s lng ph phm
hang hoa tng cao, tui tho cua cac cng trnh va san phm giam xung,
chi ph phuc hi bao dng tng cao, anh hng rt ln n nn kinh t
cua nhiu nc.
i vi cac cng trnh nha ca, nu ch nhit khng thch hp
se anh hng rt ln n sc khoe cua con ngi, lam giam nng sut lao
ng mt cach ang k. Khi nhit tng th s tun hoan mau trong c
th tng, tn sut h hp tng va m hi chay ra; theo ng m hi c
th se mt nc cung vi mui NaCl, vitamin B1, vitamin C, cac axit
amin,... do o lam tng m cua mau. Khi nong qua, con ngi co cam
giac nong bong da, kho th, anh trng ngc, khat nc, kh c, nhc
u va chong mt. Nhiu kt qua nghin cu khoa hoc a chng minh,
nhit trong nha may c tng ln 1oC th nng sut lao ng cua cng
nhn giam t 12,5% so vi luc cng nhn lam vic trong iu kin kh
hu phu hp.
Trong nhiu nha may (chng han: dt, in, dung cu quang hoc, thit
b tinh vi, dung cu o lng,...) qua trnh san xut oi hoi phai bao am
ch nhit m nht nh, nu iu kin vi kh hu vt qua pham vi cho

Nguyn nh Hun = 105 =

Ky thut Mi trng

phep th cht lng san phm cua nha may se giam xung va s ph phm
se tng ln.
iu kin vi kh hu trong cac chung trai chn nui co anh hng
ang k n s sinh trng cua gia suc. San lng chn nui phu thuc
vao:
- Noi ging : 40%.
- Thc n : 40%.
- Vi kh hu : 20%.
i vi lng nc lam mat may moc trong cac nha may cng
nghip khi thai ra sng h se gy nhim nhit ngun nc se anh hng
trc tip n i sng cua cac loai ca sng di nc. V du:
- Nhit nc 40oC lam cht ca hi o.
- Nhit tng thm 16 17oC lam cht ca gai trong vong 35
giy, cht ca hi trong vong 10 giy.
Nhit nc tng se lam tng cac phan ng hoa hoc trong nc,
tng ty l mui hoa tan vao nc, lam kim loai b han r manh hn. Bn
canh o, cac loai vi khun, vi trung, mm gy bnh phat trin rt nhanh.

c/ Bin phap khc phuc nhim nhit :

tranh s nong ln cua Trai t cn phai tranh hin tng hiu
ng nha knh xay ra, ma bin phap chu yu la giam lng kh thai CO2
vao kh quyn, co ngha la cn han ch s dung cac nhin liu t thai
nhiu kh CO2 va phai co h thng x ly kh thai trc khi thai ra mi
trng, cn thay th cac nhin liu co cha cacbon bng cac dang nng
lng sach khac nh nng lng Mt Tri, nng lng gio, nng lng
dong chay,...
Bn canh o cn phai co bin phap trng cy xanh, bao v rng v
no co tac dung nh mt may iu hoa kh hu cho Trai t (hp thu nhit
va kh CO2, cp kh O2 cho mi trng).
Trong cac khu th va dn c cn tng din tch ao h, v khi
nhit tng cao se chuyn thanh nhit hoa hi nc lam mat mi trng
khng kh (1 kg nc bc hi co kha nng hp thu c lng nhit
khoang 600Kcal).

Nguyn nh Hun = 106 =

Ky thut Mi trng

i vi cac cng trnh nha va san xut cn phai co bin phap

thng thoang hp ly, chon c hng gio tt hoc phai co bin phap lam
mat nhn tao cho cng trnh. Cac may moc thit b trong cac nha may
phai c cai tin, tu b sa cha hoc s dung cac cng ngh tin tin
hin ai lng nhit thai ra mi trng la t nht.
Lng nhit thai ra trong qua trnh san xut cn phai co bin phap
kh nhit trc khi thai hoc thu hi tn dung nhit phuc vu cho cac muc
ch khac (sy kh cac san phm, un nc nong,...).
Bin phap lam mat khng kh nong la cho no tip xuc vi nc
(c phun di dang sng mu) nhit chuyn thanh nhit hoa hi.
Con i vi nc nong cua qua trnh lam mat may moc th ngi ta
thng dung cac thap lam mat.

Thap lam mat t nhin Thap lam mat cng bc

5.2.2- NHIM TING N :

a/ Khai nim c ban v m thanh va ting n:

m thanh la dao ng c hoc, c dao ng di hnh thc song
trong mi trng an hi va c thnh giac cua ngi tip thu. Trong
khng kh tc m thanh la 343 m/s, con trong nc la 1450 m/s.
Tn s cua m thanh c o bng Hz, la s dao ng trong 1
giy.
Tai ngi co th cam nhn c tn s t 16Hz n 20.000Hz.
Di 16 Hz goi la ha m. Tai ngi khng nghe c.
Trn 20.000 Hz goi la siu m.
Mc tn s nghe chun nht la t 1.000Hz n 5.000Hz.

Nguyn nh Hun = 107 =

Ky thut Mi trng

n v o cua m thanh la dB: la thang o logarit, con goi la

mc cng m, goi tt la mc m.
I
L = 10 lg , [dB].
Io
I : Cng m, [W/m2].
Io : Cng m ngng nghe, Io = 10-12 [W/m2].
Ting n la tp hp nhng m thanh co cng va tn s khac
nhau, sp xp khng co trt t, gy cam giac kho chu cho ngi nghe,
anh hng n qua trnh lam vic va ngh ngi cua con ngi. Hay la
nhng m thanh phat ra khng ung luc, khng ung ni, m thanh phat
ra vi cng qua ln, vt qua mc chu ng cua con ngi.
Nh vy, ting n la mt khai nim tng i, tuy thuc tng ngi
ma co cam nhn ting n khac nhau, mc anh hng cung se khac nhau.

b/ Cac ngun gy nhim ting n:

Ting n giao thng:
Hin nay phng tin giao thng c gii rt ph bin, mi xe khi
vn chuyn trn ng ph se gy ra ting n do ng c hoat ng, ting
coi, ng xa, ting rt phanh va s rung ng cua cac b phn trn xe gy
nn. Bang 5.2 minh hoa ting n do mt s phng tin giao thng gy
nn:
Bang 5.2: Mc n cua mt s phng tin giao thng:
LOAI PHNG TIN MC N PHNG TIN MC N
Xe nho 77dB Ting coi tau 75105 dB
Xe khach nho 79 dB Ting may bay 85 90 dB
Xe khach va 84 dB Xe qun s 120 135 dB
Xe th thao 91 dB Xe ch rac 82 88 dB

Ting n giao thng hin nay chu yu la do mt xe trn ng

ph ln, tp hp nhiu xe se gy ra hn hp ting n vi nhiu tn s
khac nhau. Ring i vi nc ta, con tn tai nhiu phng tin lac hu,
kem cht lng gy ra ting n ln.
Trong giao thng con phai k n ting n do may bay, ting n
nay khng thng xuyn nhng gy ra rt ln cho khu vc dn c gn sn
bay, c bit la luc may bay ct canh va ha canh. Hin nay vic giai quyt

Nguyn nh Hun = 108 =

Ky thut Mi trng

vn ting n do may bay gy nn rt phc tap, tam thi sn bay thng

a ra xa khu dn c mi giam bt c ting n do no gy nn.

Ting n trong xy dng:

Vic s dung phng tin c gii ngay cang ph bin, khi co mt
cng trnh xy dng c thc thi th ting n cua cac phng tin nay
gy ra cho con ngi cung rt ang k. Co th minh hoa mt s phng
tin gy n (o khoang cach 15m):
Bang 5.3 : Mc n cua mt s may moc trong xy dng:
LOAI PHNG TIN MC N PHNG TIN MC N
May trn b tng 75 dB May khoan 87 114 dB
May ui 93 dB May nghin xi mng 100 dB
May bua 1,5 tn 80 dB May bua hi 100 110 dB

Ting n cng nhip va san xut :

Cng nghip s dung rt nhiu may moc, khi hoat ng se gy ra
ting n ang k. y con xut hin nhiu cng ngh gy ra ting n
ln va la ni thng xuyn co s va cham gia cac vt th rn vi nhau,
s chuyn ng hn loan gia cac dong kh va hi.Bang 5.4 la mt s
minh hoa mc n (o khoang cach 15m):
Bang 5.4: Mc n cua mt s cng ngh san xut trong cng nghip:
LOAI PHNG TIN MC N PHNG TIN MC N
Xng dt 110 dB Xng ren 100120 dB
Xng go 113114 dB Xng uc 112 dB
May ca 8285 dB May p 85 dB

Ting n trong sinh hoat:

Trong sinh hoat thng s dung nhiu thit b thu phat m thanh
(tivi, cassette, radio, karaoke,...), ngoai ra ni tp trung ng ngi cung
gy ra ting n ang k (hi he, am ci, sn th thao, hi ch,...).
Nhng loai ting n k trn thng c lan truyn theo khng kh ri
n vi con ngi, bn canh o nhng ting n do cac hoat ng sa
cha nha ca th co th lan truyn trong vt th rn nh san, trn, tng,...
Tt ca nhng loai ting n nay phu thuc chu yu vao y thc cua con
ngi.

Nguyn nh Hun = 109 =

Ky thut Mi trng

Bang 5.4: Mc n trong sinh hoat cua con ngi:

Ting noi nho 30 dBA
Ting noi chuyn bnh thng 60 dBA
Ting noi to 80 dBA
Ting khoc cua tre 80 dBA
Ting hat to 110 dBA
Ting ca cot ket 78 dBA

c/ Tac hai cua ting n:

Hin nay ng thi vi qua trnh cng nghip hoa, th hoa, vn
ting n cang tr nn nan giai, ting n a vt qua mc cho phep, anh
hng trc tip n sc khoe va cuc sng hang ngay cua con ngi:
Ting n 50dB : lam suy giam hiu sut lam vic, nht la i vi
lao ng tr oc.
Ting n 70dB : lam tng nhp th va nhp p cua tim, tng nhit
c th va tng huyt ap, anh hng n hoat ng cua da day va giam
hng thu lao ng.
Ting n 90dB : gy mt moi, mt ngu, tn thng chc nng thnh
giac, mt thng bng c th va suy nhc thn kinh.
Co th lit k ra nhng tac hai chnh cua ting n nh sau:
Ting n anh hng n gic ngu: Gic ngu thng b anh thc
khi co ting n bt ng gy nn, con ngi se khng co gic ngu ngon khi
co ngun n thng xuyn quy nhiu bn canh, luc nay se anh hng rt
ln n sc khoe va nng cng vic cua ngay hm sau, con ngi se cam
thy u oai, mt moi, khng tnh tao sn sang cho cng vic cua mt
ngay mi. Theo thng k cua nganh Y t cho thy lng thuc an thn,
thuc ngu c s dung tnh trn u ngi khu vc gn sn bay va cac
ng giao thng ln gp 2-3 ln so vi khu vc khng b nhim ting
n.
Ting n anh hng n sc khoe: Nu tip xuc nhiu vi ting
n se tao ra tm sinh ly rt nng n cho c th con ngi, anh hng trc
tip n thnh giac, gy ra bnh lang tai, ic ngh nghip; gy ra chng
nhc u dai dng, ri loan sinh ly, bnh ly va suy nhc thn kinh, tim
mach, ni tit,... Luc nay con ngi thng mt moi, sinh cau knh, giam

Nguyn nh Hun = 110 =

Ky thut Mi trng

tr nh, run mi mt va phan xa xng khp giam. Ting n cang manh (t

120dB tr ln) co th gy choi tai, au tai, thm ch thung mang nh.
Ting n anh hng n nng sut va hiu qua cng vic: Nu
lam vic trong mi trng ting n se lam giam mt cach ang k kha
nng tp trung cua ngi lao ng, chnh xac cua cng vic se giam,
sai sot trong cng vic va san sut tng cao, phat sinh hoc tng cac tai
nan lao ng. Thc t nng sut lao ng se giam t 2040%.
Ting n anh hng n trao i thng tin: Thng tin thng b
ting n gy nhiu, che lp, lam cho vic tip nhn thng tin se kho khn
hn, chnh xac cua thng tin nhn c se khng cao, anh hng n
cuc sng san xut sinh hoat cua con ngi; do vy trong trao i thng
tin cn phai qui nh gii han ting n cho phep tranh cac anh hng
do ting n gy ra.

d/ Cac bin phap khc phuc ting n:

Qui hoach kin truc hp ly: Hin nay ting n trong th
thng lan truyn trong khng gian, do vy cn phai co bin phap qui
hoach kin truc hp ly nhm giam ting n n ni con ngi sinh
sng. Gia ngun gy n va khu dn c cn phai co lp m, co giai cy
xanh cach ly (trng cy 2 bn ng va xung quanh khu cng nghip) va
phai co khoang cach thch hp gia ngun gy n vi ni sinh hoat cua
con ngi, ting n se giam i 6dB khi tng khoang cach ln gp i.
Cng m tai mt im cach ngun mt khoang r (m) c xac
nh nh sau:
L1 = Lw - 10.logF - 20.logr - 10.log [dB].
Lw : mc m do ngun gy nn, [dB].
: goc v tr cua ngun m trong khng gian:
= 4 : ngun m t trong khng gian.
= 2 : ngun m t trong mt phng.
= : ngun m t trong canh goc nh din.
= /2 : ngun m t trong canh goc tam din.
Pr2
F : h s co hng : F = 2
Ptb

Nguyn nh Hun = 111 =

Ky thut Mi trng

Pr : ap sut m khoang cach r tnh cho mt hng nht nh.

Ptb : ap sut m trung bnh khoang cach r tnh cho moi hng.
Ring i vi cy xanh, song m khi truyn qua se b phan xa i,
phan xa lai nhiu ln lam giam nng lng m mt cach ang k. Cac dai
cy xanh rng t 1015m co th giam ting n t 1518dB. Kha nng
giam ting n cua cy xanh khng nhng phu thuc loai cy ma con phu
thuc vao cach b tr cy, phi hp cac loai cy co tan, co lum, cac khom
cy, bui cy.
Khi qui hoach nha may cn sp xp hng gio chnh thi t khu
nha ti khu nha may. Khu cng nghip thng phai khoanh vung tp
trung t cui hng gio tin cho vic giai quyt ting n va vn
mi trng.
Giam ting n va chn ng ngay tai ngun: Thng cng nhn
lam vic trong nha may phai chu ng mc n rt cao, do vy cn phai
co bin phap khc phuc ting n ngay tai ngun, phng phap nay khng
nhng giam c tac hai cua ting n n cng nhn lam vic trong nha
may ma con giam c ting n phat tan ra mi trng xung quanh. V
th cn phai chu trong lam tt ngay t khu thit k, ch tao, lp t cho
n khu vn hanh va s dung, bao dng cac may moc thit b. Cu th,
cn s dung cac phng tin thit b hin ai gy t ting n, hin ai hoa
qua trnh cng ngh va thit b, giam bt s lng cng nhn lam vic
trong mi trng n, giam thi gian lu lai lam vic trong o.
giam ting n do chn ng gy nn i vi may moc thit b
cn s dung cac gi b may co lo xo, hoc cao su co tnh an hi cao.
S dung cac thit b tiu m, cach m: thit b tiu m la cac
hp rng ng xp, x da,... no se bin nng lng m thanh nng lng
nhit, nng lng c hoc dang nng lng khac.
Kha nng hut m cua vt liu va kt cu anh gia bng h s hut
m:
Eh
=
Et
Eh : s nng lng m b lp vt liu hp thu.
Et : s nng lng m i ti lp vt liu.

Nguyn nh Hun = 112 =

Ky thut Mi trng

Kha nng hut m cua vt liu chu yu phu thuc vao tnh xp cua
vt liu, vt liu cang xt th hut m cang tt. Do vy trong cng nghip,
giam ting n phat tan ra bn ngoai ngi ta thng treo cac thit b
tiu m ngay tai ngun gy n.
Phng phap thng tin giao duc con ngi: Dung cac phng
tin thng tin ai chung moi ngi bit c cac tac hai cua ting n
va phai co trach nhim trong vn ting n do mnh gy nn, tng thm
y thc t giac, y thc tn trong ngi khac, am bao trt t yn tnh trong
moi luc moi ni nhm tng hiu qua cng vic, am bao sc khoe va cht
lng mi trng sng.

5.2.3- NHIM PHONG XA :

Hin nay cht phong xa c ng dung trong rt nhiu lnh vc

(chn oan va cha bnh trong y hoc, san xut in nguyn t, kim
nghim va nghin cu phat trin kinh t,...).
a/ Cac loai bc xa: :
Bc xa khng ion hoa: la bc xa co bc song cc ngn nhng
nng lng cao, co kha nng lam anh hng n i sng sinh vt v no
tac ng ln t bao c th sinh vt.
Bc xa ion hoa: la loai bc xa co kha nng ion hoa vt cht. V
du:
H2O H+ + OH-
- Bc xa : phong ra t hat nhn vi vn tc 107 m/s. i c
quang ng 8cm. Khng xuyn qua ni tm thuy tinh mong.
- Bc xa : c phong ra vi vn tc tng ng vn tc
anh sang. Loai nay ion hoa yu hn bc xa ; co tm bay khoang hang
trm met.
- Bc xa : co bc song cc ngn (<0,001nm); co nng
lng cao va co kha nng m xuyn ln, co th i qua lp ch day
hang trm deximet.

Nguyn nh Hun = 113 =

Ky thut Mi trng

- Tia X : Co bc song cc ngn (10-12 10-8m); co kha nng

m xuyn manh.
b/ Cac ngun phong xa:
Ngun t nhin:
+ Cac nguyn t phong xa t nhin: Ra226, U238 , Th232 , K40 ,... S
lng nhiu hay t phu thuc vao ban cht cua t va khoang cach n mo
qung.
+ Bc xa vu tru: la nhng tia phn t tch in co nng lng cao.
No co kha nng bc xa nng lng khac do s va cham hat nhn Oxi va
Nit trong kh quyn.
Gm cac ng v : H3,C14,Be7,S35,...
Ngun nhn tao:
+ Cac thit b y t: trong y hoc ngi ta thng s dung tia X
chn oan va iu tr bnh.
+ Bc xa t tivi, may tnh: thng co lng bc xa khng ln
nhng con ngi thng xuyn tip xuc va c ly tip cn gn nn s anh
hng cung se rt ang k. Nu tip xuc lu th co kha nng lam bin i
gen, gia tng bnh tt.
+ Cac nha may in hat nhn nguyn t, phong th nghim: nu s
dung cn thn th co th xem la dang nng lng sach, nhng co th gy
tac hai rt ln khi co s c xay ra.
+ Phong xa t vu kh hat nhn: khi th vu kh hat nhn se xut hin
bui trn vung th 1 ngay, sau o lan tran trong tng i lu khoang 1
thang; cac san phm phn ra c tach ra trong tng bnh lu va lu ong
o trong vai nm na.
c/ Hu qua va tac hai cua nhim phong xa:
Tuy theo mc phong xa va thi gian tip xuc ma se anh hng
n con ngi nh sau:
Anh hng cp tnh: (sau vai gi hoc vai giy)

Nguyn nh Hun = 114 =

Ky thut Mi trng

- Gy ri loan h thn kinh trung ng, c bit la nao; nhc

u, chong mt, bun nn, hi hp, cau knh, kho ngu, ken n, mt
moi.
- ch tia phong xa chiu qua da se b bong hoc ty o.
- Anh hng ti c quan tao mau, gy thiu mau, lam giam
kha nng chng bnh nhim trung.
- C th gy yu, sut cn, dn dn suy nhc toan b c th
hoc b nhim trung nng ri cht.
Dang phong xa cp tnh thng xay ra trong nhng vu n vu kh
hat nhn, tai nan s c cac lo phan ng nguyn t.
Anh hng man tnh: (anh hng mun, sau mt s nm)
- Gy suy nhc thn kinh, suy nhc c th, ri loan c quan
tao mau.
- Co th dn n hin tng uc nhn mt, ung th da, ung th
xng,...
- Xay ra cac bnh ngu bin di truyn, cac bnh bm sinh cho
th h mai sau.

d/ Bin phap phong nga phong xa:

- Cm san xut s dung va th vu kh hat nhn.
- Han ch khai thac qung phong xa. Phai mang cac thit b
phong h khi tip xuc vi ngun phong xa.
- Han ch thi gian tip xuc vi cac ngun gy phong xa.
- Ch s dung tia X quang trong y hoc khi thc s cn thit.
Cm chiu tia phong xa cho nhng phu n ang mang thai.
- Phai co khoang cach thch hp gia ngun gy phong xa i
vi ni con ngi sinh sng, bi v mc phong xa se giam ty l vi
bnh phng khoang cach.
- Dung ch bao boc va bao quan cht phong xa.

Nguyn nh Hun = 115 =