CNG NNG, CNG CHA

V CC MI TNH TRONG CUNG CM

(Nguyn Hu Hn su tm trn net)

Cng cha Pht Kim b ngi chng rt dao, xo m m k ti. Ni xong, hn ln

thuyn theo gic, b li nng trong au n, ti nhc.
Theo s sch, trong s ba cng cha ca inh Tin Hong (tr Minh Chu v Pht Ngn) th Pht
Kim mang s phn ti bun nht. C c vua cha sp xp g cho s qun hng u dng di qu tc
Ng Nht Khnh nhm thu phc di trng.
"Tng qun Ng Nht Khnh l ngi thao lc vo bc nht nhng cha thc s tn trung v s
nghip ca cha, gic Tng v Gic Chim ang lm le b ci, nu c Nht khnh gip thm vy
cnh th i C Vit ta cn g bng... Cha mun con ng thun li thnh cu ca Nht Khnh, ly
tnh phu ph thuyt phc Nht Khnh gi trn o hiu trung, Vua inh dy bo cng cha.
Tuy nhin, theo sch Khm nh Vit s thng gim cng mc, Nht Khnh l b con ca Ng Tin
Cha (tc Ng Quyn), lc no cng nui ch phc th, mong dng li c nh Ng... Mt hm, sau
khi nhn c mt th ca vua Chim thng bo sn sng chu vin binh lnh nh i C Vit, Ng
Nht Khnh em v chy sang Chim Thnh.
"Ng Nht Khnh dn v l cng cha ca inh Tin Hong i trn. Ti ca bin Nam Gii (tc l
ca St, nm huyn Thch H, tnh H Tnh ngy nay), hn rt dao bn mnh ra, xo m v m k
ti: Cha my la gt c hip m con ta. Ta c u li v my m b qua ti c ca cha my.
Thi, my hy tr v, ta s mt thn mt mnh i tm ai c th cu c ta y...". Ni xong, v ph
m ca vua inh sang thuyn chin cnh hi thc qun cho, b li lu thuyn cng cha v nhng
n hu.
Pht Kim c a v kinh thnh Hoa L chy cha thuc men, tuy vt thng trn mt lnh,
nhng vt so trn m khng bao gi c th lm ngui c ni au n, ti nhc trong lng ca mt
ngi v c chng l tng quc, l ph m, m li theo gic ngoi bang chng li vua cha. Cui
cng, cng cha t xung tc, i tu trong mt ngi cha Kinh thnh Hoa L.
Th nhng, ha v n ch. Trong lc ni au n tuyt vng ln nh im th vua cha v anh c
inh Lin li b nghch thn l Thch st hi. L Hon cng hong hu Dng Vn Nga ln lm
nhip chnh. Gia lc y, Pht Kim li nghe tin Ng Nht Khnh v vua Chim Thnh dn hn mt
nghn chin thuyn thy qun xut chinh theo hai ca bin i c v Thn Ph vo nh i C Vit
th b phong ba ni ln, nhn chm ht c thuyn b v b cht ui.
Cng cha cng tr nn au n, xt xa v ti nhc n tuyt vng. B nhy xung ging nc lu
Vng Nguyt, pha ty bc kinh thnh Hoa L t vn.
Cng v ch tnh, nhng Huyn Trn Cng cha li trong mt tnh cnh khc.
gi ha ho gia i Vit v Chim thnh, Huyn Trn phi gt b mi tnh trong sng v th
mng vi v tng Trn Khc Chung v lm v Vua Ch Mn.
Sch Vit s giai thoi vit: "Thng 6 nm Bnh Ng (1306), thc hin li ha trc ca Thng
hong Trn Nhn Tng, Vua Trn Anh Tng em Cng cha Huyn Trn g cho Ch Mn. p li,
Ch Mn cng em t hai chu v L - vng tng ng vi phn pha Nam tnh Qung Tr cng
vi ton b tnh Tha Thin ngy nay - dng cho i Vit lm snh l.
Thng 5 nm inh Mi (1307), ch mi c mi mt thng k t khi Huyn Trn Cng cha v
Chim quc th Ch Mn mt. Hay tin ny, Trn Anh Tng vi sai quan Nhp ni Hnh khin Thng
th T bc x l Trn Khc Chung, cng vi An ph s ng Vn vo Chim thnh tm cch cu
Huyn Trn Cng cha.
Sch i Vit s k ton th chp: "Theo tc l Chim Thnh, h Vua mt th Hong hu phi ln
gin ha thiu cht theo. Vua bit th, s Cng cha b hi, bn sai bn Khc Chung mn c sang
ving tang, ri ni, nu ha tng Cng cha trc th vic lm chay khng c ngi ch trng, chi
bng trc ra b bin chiu hn chn ven tri, n linh hn (Ch Mn) cng v ri hy ln gin ha
thiu. Ngi Chim nghe theo. Ra bin, Khc Chung dng thuyn nh, cp ly Cng cha em v,
ri t thng vi Cng cha, i ng bin loanh quanh chm chp, lu ngy mi v n kinh .
T bui , v v tng ti ba nh Trn bng chc... bi hoi danh ting v dnh tnh m nhn. Minh
chng l Hng Nhng i vng, tc Trn Quc Tng, con th ca Trn Hng o, rt ght Khc
Chung, mi khi thy ng th mng ph u rng, thng ny l im chng lnh i vi nh nc, h
tn n l Trn Khc Chung v ba ch ny cng c ngha l nh Trn sp mt n ni v n...
Cn vi nng Ngc Anh, cng cha th 3 ca Hong Gia Long, th tnh yu n
phng vi vi mt nh s mang ti mt kt cc tht bi thm.
n nay, cha i Gic, cn gi l i Gic c t hay cha Pht ln (c tng Di ln) thuc p
nh Ha, x Hip Ha, thnh ph Bin Ha (ng Nai) vn lu truyn giai thoi v cuc tnh ny.
Cng cha Ngc Anh c nhan sc chim sa c ln, nhng li nguyn khng ly chng, mi thnh tm
n chay v tng kinh nim pht cu s thi bnh, thnh tr cho triu i nh Nguyn. Th nhng, khi
gp Thin s Liu t Thit Thnh, c thm yu nh s v c nh tm mi cch khin nh s
ph gii.
Cha i Gic, cn gi l i Gic c t hay cha Pht ln (c tng Di ln), ta lc p nh Ha,
x Hip Ha, thnh ph Bin Ha (ng Nai). Cha i Gic, cn gi l i Gic c t hay cha
Pht ln (c tng Di ln), ta lc p nh Ha, x Hip Ha, thnh ph Bin Ha (ng Nai).
trnh duyn trn vi nng cng cha nh Nguyn, Thin s dng Pht php ngy ngy ging gii
cho cng cha, vi hi vng c sm tnh ng mi tnh oan tri ny.
Thm ch, Thin s Liu t Thit Thnh cn vin c tr v cha T n (Gia nh) chu tang s ph,
ri li lun. Song, dng nh tnh yu cng khng c p li cng khin con ngi ta ham mun
c bng c, cng cha vo Gia nh cng dng cha T n v Khi Tng, nhng thc
cht l mun gp ngi trong mng.
Trong thi gian Cng cha cha, mi sng Thin s Thit Thnh Liu t u phi n hu chuyn
v cho n mt hm, nh s bng dng bin mt, khin Cng cha c nm trm t, bun b khng
thit c vic n ung. Ri v sc khe Cng cha ngy mt sa st, th gi ca nh s l sa di Mt Dnh
s rng, nu Cng cha c mnh h no s c hi cho cha, nn nh phi tit l l Thin s ln
cha i Gic C lao Ph nhp tht hai nm.
Cng cha li tm n ni. Theo sch Lch s Pht gio ng Trong, trc ca tht ng kn ca
Thin s Thit Thnh Liu t, Cng cha qu xung, l ba l v tha rng: " t sp hi kinh nn
n y xin ha thng cho din kin ln cht trc khi ln ng".
Khng nghe thy ting tr li, Cng cha li ni n: "Bch Ha thng, nu Ha thng khng tin ra
tip, xin Ha thng cho con nhn thy bn tay ca Ha thng, t cng hn hoan m ra v...". Im
lng trong vi pht, Ha thng trong tht a mt bn tay ra ca nh, Hong c vi m ly bn tay
hn nh v khc...
Vo khuya m , trong khi mi ngi ang an gic, bng thy la chy rc tnh tht ca Thin s
Thit Thnh Liu t. D tn tnh cu ha, nhng tnh tht v xc thn Ha thng chy tiu. Cn
Cng cha Ngc Anh, do qu au bun, ngay hm sau, ung c dc quyn sinh ti hu liu cha
i Gic. l ngy mng 2 thng 11 nm Qu Mi (1823).
Mi tnh Trn Khnh D - Qunh Trn
Trn Khnh D l vin tng tr ni danh trong triu Trn. Nm 1257, khi qun Nguyn xm lc
i Vit ln th nht, ng lp cng ln khi nh bi mt cnh qun ca gic. Sau cuc chin ng
c phong lm Phiu k i tng qun, ng thi c vua Trn Thnh Tng nhn lm con nui,
c t do ra vo ni cung cm.
Ti y, ng gp Trn Qunh Trn - con gi vua, ch rut ca vua Trn Nhn Tng sau ny. Qunh
Trn l mt c gi xinh p v hin du, rt c vua cha yu qu. Khng bit t lc no i trai ti
gi sc Khnh D - Qunh Trn phi lng v yu nhau say m.
Song s i tht tr tru. Con trai ca Hng o vng Trn Quc Tun l Hng V vng Nghin
cng si m Qunh Trn. Hng o vng hi xin ci Qunh Trn cho Hng V vng, v vua
Trn khng th t chi mt ngi nh Trn Hng o nn ha g. Khng th tri lnh cha, Qunh
Trn tr thnh v Hng V vng.
Nhng khng th dt tnh, Khnh D v Qunh Trn vn ln lt gp nhau. Ri chuyn v l khin
thin h n gn xa. Cha con Hng o vng v cng tc gin. Lc ny vua Nhn Tng ln ni
ngi cha, va s pht Hng o vng, va thng ch gi, tic tic ti, nn cho ngi v nh cht
Khnh D ri y ng v qu. T mt vin tng, Trn Khnh D tr thnh mt anh bn than. Cn
Qunh Trn b tr v sng ti cung ring.
Nm 1282, qun Nguyn lm le xm lc i Vit ln th hai. Trc tnh th kh khn, Khnh D li
c mi v Thng Long v phong lm Ph tng qun qun lnh mt cnh qun mnh chun b
chn gic. Khnh D v Qunh Trn li c c hi gp nhau. Do tnh c cn su nng, h li qun qut
khng ri. chm dt mi quan h khng chnh danh ny, vua Trn Nhn Tng buc lng phi lnh
cho Qunh Trn xut gia mt vng qu ho lnh.
Nm 1285, tm cch hon binh, triu nh nh Trn d nh c ngi sang gp Thot Hoan cu
ha. Ngoi cc l vt qu gi , cng cha Qunh Trn c chn dng cho Thot Hoan cu thn.
Qunh Trn c n v triu, song trc s phn i kin quyt ca b, vua nh b tr v chn
tu hnh. T Qunh Trn mt lng quy Pht. Mi tnh vi Khnh D b mi mi chn cht trong
lng cho ti tn cui i...
Theo Kin Thc
Nhng ngi p c gan ph tnh bc vng
nh u thng y trong cuc chin dp lon 12 s qun, inh B Lnh c suy tn l Vn Thng
Vng. Vy m khi tr thnh hong , ng thua trng khi mun nh chim tri tim ca mt c
thn n c tn l Nguyn Th Hoa Nng.
Hoa Nng qu t Qung An thuc i Chu (nay l huyn Th Xun, Thanh Ha). Tng truyn
cha m c n thin lnh, cuc sng m no, hnh phc. Ch c mt c nguyn h khng t c l
c mt a con.
Vo mt ngy ma h oi bc, m Hoa Nng ang ngi hng mt trn mt g t nh, c gi l g
Kim Quy th bng thy trong ngi chong vng, bng au m . 9 thng 10 ngy, b sinh h mt
n nhi. Lc a b ra i hng thm lan ta khp nh nh mt im lnh. Hai v chng rt vui
mng v t tn con l Hoa Nng.
Cng ln, Hoa Nng cng tr nn xinh p l thng. n nm 18 tui, c ni ting khp gn xa.
Bit bao chng trai ti gii tm n cu hn cu hn nhng u b chi t. Danh ting ca Hoa
Nng lan n tn kinh Hoa L. Vua inh Tin Hong lc ny d lp 5 hong hu v c
nhiu phi tn nhng vn b nhan sc ca thn n chinh phc.
Nh vua cho ngi mang l vt mi cha m Hoa Nng v triu v t mun tuyn con gi h vo
lm vng phi. Hai v chng vui mng r v nh ni li vi Hoa Nng, nhng l thay c gi kin
quyt t chi li mi ca vua. Theo li Hoa Nng, c mun sng trong cnh thn qu, phng dng
cha m ch khng mun sng trong cnh g b l nghi trong cung nh.
Khng thuyt phc c con, cha m Hoa Nng nh vit th gi v triu nh xin nhn ti. Nhng
c l hiu c tm t ca Hoa Nng nn vua khng oi hoi g na. V phn Hoa Nng, s rng
v mnh m cha m s b vua trng pht nn tm n ci cht sau nh chuc li
Khng chu ly cha, t gi in thnh in tht
Vo giai on c lit trong cuc i u vi nh Ty Sn, cha Nguyn Phc nh phi ln trn
khp vng sng nc Cu Long trc s truy lng ca i phng. Nm 1787, ng v tr ti lng Tn
Long x Sa c. Thy dn lng thun hu, ng i tn lng thnh Long Hng (nay thuc x Long
Hng A, huyn Lp V, tnh ng Thp).
Ti ngi lng ny, Nguyn Phc nh c ng Nguyn Vn Mu, mt bc ho ph, gip ht mnh.
Gia nh ng Mu m c kho la ca mnh lm lng thc, xut tin ca chu cp cho i qun
cha Nguyn nhiu thng tri. Ngoi ra, ng cn vn ng con chu v trai tr trong lng i theo cha
Nguyn. p li ngha c ca Nguyn Vn Mu, Nguyn Phc nh gi ng l ng B, ngha l cha
nui.
Khng ch gip v qun s, ng Mu cn ng mun g con gi t ca mnh cho Nguyn Phc
nh lm v l, v bn thn cha Nguyn cng ng thun. Nhng c gi khng bng lng, ch mun
gi mi quan h vi cha Nguyn tnh anh em m thi.
cha Nguyn khng cn vng vn, c gi in, thng t bi bn mt mi, xa tc r ri v
lm nhng iu qui d. Nhng iu ny khng lm cha Nguyn qun c m ch khin ng bun au,
tic thng cho s phn mt c gi tr p. ng Mu cng khng hiu, tng con gi mnh u t n
mt tr, lng cng v cng au n. Tr tru thay, t gi in, c gi pht cung tht, tm tr ri lon
m thnh bnh m qua i.
Cng c li k khc cho rng, c gi khng dm tri li cha nn chp nhn ly cha Nguyn, nhng
khi on thuyn rc i t nh ra chn hnh cung, c li dng m ti nhy xung sng v bit
tch lun k t .
T chi lm vng phi xung tc i tu
Thi gic Lng h nc Vit, trang Vn Lng x ng (nay thuc x An Bnh, huyn Nam
Sch, Hi Dng) c ng Phm Lng l ngi c ch kh. V mt sm, mt mnh ng nui c con
gi Phm Th Ton tr thnh ngi ti sc v lun nhc nh con v ni au mt nc.
Nm 541, khi nghe tin L B dng c khi ngha Thi Bnh, cha con ng bn nh ca, ti sn
m qun tham gia cng ngha qun. Vi thanh th rt ln, ch trong vng 3 thng, qun L B nh
tan gic Lng, khin chng phi b chy v phng Bc.
Trong cc cuc chin, Phm Th Ton tuy l n nhi nhng chng t c s dng cm phi thng
v tr thnh mt n tng ni danh, c qun dn knh n v k th khip s. Sau khi t nc ginh
c quyn t, n nm 542, Phm Th Ton li tham gia nh tan m mu ti lp ch h ca gic
Lng khi chng ko qun qua bin gii v n nm 543 theo lo tng Phm Tu nh tan qun Lm
p pha Nam.
Cc chin tch ca Phm Th Ton gp phn n nh c tnh hnh t nc. Nm 544, L B ln
ngi t xng l Nam Vit (s thng gi l L Nam ), ly nin hiu l Thin c v t quc
hiu l Vn Xun.
Sau khi ln ngi, vua nh n ngi con gi xinh p v ti gii Phm Th Ton nn cho ngi n
nng vo cung lp lm vng phi. Nhng Phm Th Ton t chi v ng mun c v qu
hng chm sc m phn cha m, vui th rung rng v nghe cu kinh ting k.
Bit rng khng th lay chuyn nh ca ngi ph n c ch thp, L Nam chp thun
nguyn vng ca Phm Th Ton. T , nng li qu nh lp cha tnh tu cho n khi mt. Sau khi
Phm Th Ton qua i, ngi dn lp n th tn b lm thnh hong.
Cng cha cm v l ci chn ng Thng Long
Theo l, nhng nng cng cha n tui xut cung h gi ly chng khng phi l chuyn l v th
sch s nu c nhc n cng ch chp ngn gn, s lc i dng, tuy nhin l ci ca mt cng
cha u thi Hu L v s l lng ca n khin nhiu ti liu thut li.
L xut cung h gi khc thng.
Chuyn h gi ca V Quc Trng Cng cha thng 11 nm Mu Thn (1448) l trng hp him
gp, cng cha l con gi ca vua L Thi Tng v l ch ca vua L Nhn Tng. Cng cha sinh nm
K Mi (1439), s sch khng cho bit r tn nhng theo d s th nng tn l L Th Ngc ng.
Theo l, khi cng cha c 16 tui, tc l n tui h gi, vua ra lnh cho B Li v B Binh lp
danh sch con trai cc cng thn vn v t chnh nh phm tr ln, vi t trnh chi tit, dng ln
vua vi y tn h, qu qun, tui tc (ti thiu phi 16 tui), ti nng.
Nhng ngi trong danh sch phi khe mnh, cha v, khng tn tt, mt my sng sa, p trai
hoc t ra cng d coi, thng minh, c hc, hu ti hu c. Sau khi xem xt, vua c mt hong thn
hoc mt i thn lm Ch hn, tc ngi thay mt vua ch tr hn l v mt vin i thn lm Chiu
liu ng ra lo liu vic t chc l ci.
y l nhng ngi c cao vng trng, khng ang trong thi k tang ch, v chng song ton, con
ci ng c, gia nh ha thun. Hai v gi vai tr Ch hn v Chiu liu sau s la ra nm ngi
trong danh sch c coi l c nhiu u im nht, so i tui, tui no hp ri tu ln.
Vua duyt ln cui, chp thun ngi no lm ph m s ly bt khoanh mt chm son (chu im)
ln tn ngi . Tip n cc quan Khm Thin Gim c lnh chn ngy lnh thng tt cng
cha h gi v nh trai i su l.
S gi s n nh trai thng bo v bit quyt nh ca vua v giao cho tin bc m vua ban chun
b qun o, m hia, l vt, lp ph v chng trai may mn c chn tr thnh Ph m y,
hm tng tam phm.
Mc du l nh rng khi cng cha c 16 tui l phi tin hnh vic kn ph m, nhng khng phi
bao gi ci mc 16 cng c tn trng, chnh v vy khc vi l thng, V Quc Trng Cng cha
L Th Ngc ng xut cung, h gi ly chng khi tui cn nh, by gi mi ln 10.
Tuy l con nh vng quyn qu, l ngc cnh vng nhng cng cha li b khim khuyt, t khi
sinh ra mc bnh cm, khng ni c.
Tuy b bnh cm, nhng V Quc Trng Cng cha d cha n tui ly chng nhng em trai ca
nng l vua L Nhn Tng xung chiu em g cho L Qut, con trai ca i thn L Th vo nm
Mu Thn (1448); sch i Vit s k ton th cho bit nh sau:
Thng 11, em ch c ca vua l V Quc Trng Cng cha g xung cho L Qut l con trai ca
quan Thi y L Th. By gi, Cng cha mi ln mi, mc chng cm khng ni c. Vua xung
chiu giao cho quan T khu l Trnh [L] Khc Phc lm ch hn.
Trong sch Khm nh Vit s thng gim cng mc cng c on chp tng t: Thng 11, ma
ng. G V quc trng cng cha cho L Qut. Qut l con Thi y L Th. Cng cha mi ln
mi. Nh vua h chiu cho T khu L Khc Phc ng ch trng v vic hn nhn.
Mt cng thn khai quc ca triu Hu L l Nguyn Tri cng c lnh thay mt vua son mt bi
ch v s kin ny.
Ch l mt loi vn bn ca vua ban hnh c ni dung phong thng tc v, vt phm cho nhng i
thn c cng hoc khen ngi, ban thng cho mt ngi nht nh. Bi ch m Nguyn Tri son
c tiu l H gi V quc trng cng cha.
Nu nh chuyn cng cha cm L Th Ngc ng 10 tui h gi ly chng l iu khc l so vi
in l th hn l ca nng cng l mt s kin khin khng ch kinh Thng Long chn ng m c
cc a phng trong nc cng xn xao khng km.
Mt l ci khin c nc ri bi
Trong lch s, him c mt l ci ca cng cha no, tuy khng c m t chi tit nhng nhng g
xung quanh n li c nh hng ln n x hi ng thi nh l ci ca V Quc Trng Cng
cha Ngc ng.
Tuy nhin, trc tin cng cn bit i nt v gia th ca ngi vinh d tr thnh Ph m Hong triu,
l L Qut.
S sch khng c dng no cho hay v ti nng, phm cch ca L Qut, ch bit rng v Ph m ny
qu t Lam Sn, huyn C Li, x Thanh Hoa (nay thuc x Xun Lam, huyn Th Xun, tnh
Thanh Ha), xut thn trong mt gia nh c th lc ln, cha l L Th, mt bc khai quc cng thn
triu Hu L.
L Th t ngi c xp th 13 trong danh sch Lam Sn tam thp h tng (30 v tng gii ca
cuc khi ngha Lam Sn) dn dn tr thnh bc thi t, gi chc Bnh Chng qun quc trng s, l
chc T tng nh L.
Tuy nhin ng cng c nhng hn ch, li lm; sch Khm nh Vit s thng gim cng mc c
chp rng: L Th, ngay trong khi ang c quc tang (tang vua Thi T L Li - TG) ly v l v
bt binh lnh v lm vic ring cho mnh nh xy nh v sai vt.
Th ct nh s, li cn giao lu vi ngi nc ngoi bun bn. By gi, quan gi vic can
ngn l Phan Thin Tc n hc cc li ni trn ca L Th.
Vua L Thi Tng lin sai ngi i iu tra xc minh h thc ri giao L Th cho Php ti xt hi
nhng nhiu i thn trong triu bo cha, xin gip nn vua tha ti cho L Th, ch bt ng phi
b ngi v l v phi truy np 15 lng vng, 100 lng bc v s tin do bun bn ring m c.
Khi L Thi Tng bng h vo thng 12 nm Nhm Tut (1442), hong t L Bang C mi hn 1 tui
c a ln k v (tc L Nhn Tng).
C l khi trc th lc qu ln ca L Th, trong khi vua cn nh tui, Thi hu Nguyn Th Anh
phi bung rm nhip chnh thy cn c s rng buc mang tnh thm tnh, gn gi c thm ch
da nhm bo m s vng chc cho ngai vng ca con mnh nn nhn danh vua ban chuyn hn
nhn gia V Quc Trng Cng cha vi con trai ca L Th kt tnh thm giao.
Theo qui nh trong Hi in v hn l ca cng cha, phi c 6 l i ci do Khm Thin gim chn
t chc trong 6 ngy khc nhau, mi l li c vt phm ring bit, nh: vng bc, tru cau, ru, tru,
b, ln, d, chim nhn (hoc ngng), n trang, hp kim ch, cc loi vi (gm, la, lnh, sa)
lm m ci cho con trai mnh vi cng cha, coi l vinh d ln, mt n hu c bit nn T
tng L Th sai ngi i mua sm rt nhiu.
Cc quan li Thng Long th ua nhau mua l vt n mng, khin nhiu mt hng, nht l gm la
ht sch hng, cn khp cc a phng trong nc ca hi l cng v kinh v nm np.
S sch cho hay: Khi y, L Th lo sm l ci, nhng k a cu cnh hay tin lin tranh nhau em
np ca ci mong c hng ph qu. Gm thu, lnh, l, vc, la... ang by bn ngoi ph u
b chng tranh mua ht c.
L Th cn bt quan li khp cc trn, l phi sm tru, b v cc th l vt khc. Cc quan a
phng cng mun ly lng L Th nn bt qun lnh v nhn dn ng gp rt nhiu.
i quan lc y l (ng) Hanh Pht (dng s) tu hc. L Th ci m t ti, nhng lnh (ca L
Th) trt gi i khp ni ri, nn cc quan a phng vn a l vt ti nh L Th.
L Th khng t chi m (ng) Hanh Pht cng khng ni n na. Sau , Hanh Pht cng mang l
vt n nh L Th ly t. K thc gi u ly m ch bai (i Vit s k ton th).
Mt b sch khc l Khm nh Vit s thng gim cng mc cng vit nh sau: L Th lo liu
vic sm snh l. Nhng k bon chen xu ph ua nhau em l n dng. L Th li nh cc trn, cc l
lo kim tru d dng vo vic ci.
Cc trn, cc l nhn bt dn ng gp cung ng mua lng L Th. Ng s ng Hanh Pht c
n hc v vic ny. L Th b m, t ti vi nh vua; nhng nhng ngi ta a biu, Th vn
u nhn c, khng t chi.
Hanh Pht khng cp n vic na, ri li em l n nh L Th v ni xin li. Nhng
ngi thc gi u ch ci Hanh Pht.
V chuyn v mt l ci m khin dn chng c nc ri ng, sch Vit s giai thoi c li bn
rng: Con gi th dn m mc bnh cm th m phn c n sut i l iu khng sao trnh khi
nhng l cng cha, s phn ca V Quc khc hn:
Chng nhng lm du quan Thi y m cn lm du ngay khi mi ln 10! Thi y L Th chc chng
mong con mnh ly v cm, con trai ca L Th l L Qut chc cng khng mong hn na. Nhng,
c may v vt ca ci khp thin h bng dng m n, k tham lam nh L Th chng th b qua.
K xu nnh cng ang khng m c c may hi l L Th, i quan l ng Hanh Pht hc ti L
Th, ri sau cng chnh ng t mnh em l vt n m ly t L Th, ng c yn thn nht thi,
song, vic lm y mi ma mai lm sao.
Khi sng, gi chiu no ngi ta c th che chiu y, nhng khi cht, bo tp ca ming th mun i,
con chu h bit ly g che?.
Do b mang ting trong vic t chc l ci nn uy tn ca L Th gim st, khng lu sau ng b
bt giam vo ngc vi ti khng bit dy con, cho mt ngi con gi lm vic ph ch ba ym,
n thng 6 nm Bnh T (1456) mi c tha ti, cho phc chc Thi y.
D c nhng sai phm, li lm nhng L Th vn l mt ngi trung thnh vi triu nh, thng 10
nm K Mo (1459), vua L Nhn Tng b anh trai l Lng Sn vng L Nghi Dn git cht cp
ngi.
Bt bnh trc vic lm , L Th cng mt s i thn mu lt nghch thn nhng khng thnh,
u b git. Sch i Vit thng s vit: Lc Nghi Dn cp ngi vua, cc t ph i thn l bn
B, L , L Ngang v L Th bn mu git Nghi Dn, v vic tit l, nn tt c u b hi.
Trong bin c ca gia nh nh chng, khng r cuc sng cng nh s phn ca V Quc Trng
Cng cha L Th Ngc ng v Ph m L Qut ra sao, ch c l ci ca h l cn c s sch
lu truyn mi nh mt trong nhng s kin hi hu chn hong cung.
Theo Kin Thc
Cng cha Ngc Bnh - Chnh cung ca hai triu i i ch
Cuc chin ca triu Ty Sn v triu Nguyn c lch s ni n nhiu. Trong cuc chin khc
lit y, phn thng thuc v nh Nguyn, ri Nguyn nh thng nht c giang sn v ln ngi
hong ly nin hiu Gia Long, lp ra mt vng triu thng nht (triu Nguyn).
Chin li phm tr thnh mt th phi.
Kinh Ph Xun, ni tng ghi li nhiu s kin trong cuc chin gia nh Ty Sn v nh
Nguyn. Khi vua Quang Trung bng h, Quang Ton ln ni ngi. cng l lc Nguyn nh trong
Nam dn ly li thanh th. Nguyn nh sau nhiu nm bn ba nm mt nm gai tng nh c lc
khng th vt qua c s truy ui ca qun Ty Sn. Cui cng, c s gip ca nhng ngi
thn cn v phng Ty, Nguyn nh phn cng li. Trn chin cui cng ti Ph Xun (kinh
Hu ngy nay) nh du mt s kin mi trong lch s ch phong kin Vit Nam: Nh Ty Sn
sp v vng triu Nguyn thng nht thin h.

Trong trn chin Ph Xun, Nguyn nh thu c rt nhiu chin li phm, trong c mt chin li
phm gi tr l cng cha Ngc Bnh (v ca vua Quang Ton). Lch s cho thy, Nguyn nh
(vua Gia Long) tr th nh rt tn bo nh Ty Sn, nhng vi cng cha Ngc Bnh l mt trng
hp ngoi l. Ngi i vn thng c cu: Qun t khng vt qua c i m nhn. iu ny
ng khi Gia Long gp cng cha Ngc Bnh.

Cng cha Ngc Bnh l con t ca vua L Hin Tng v Chiu nghi Nguyn Th iu, ng thi
cng l em gi cng cha khc m vi cng cha Ngc Hn (v vua Quang Trung). C nhiu ngun ti
liu khc nhau ni v nm sinh ca cng cha Ngc Bnh, c ti liu chp b sinh nm 1783, c ti
liu li ni b sinh nm 1775. V nhan sc, cng cha Ngc Bnh ni ting p sc nc hng tri.
Dn gian cn lu truyn c th nng c mt mi hng thm rt l, c sc cun ht v cng.

D tri qua nhiu m n nhng vua Gia Long cng b v p ca Ngc Bnh lm m mn. Kinh
Ph Xun ri vo tay Nguyn nh, cng cha Ngc bnh ngi trm ngm trong ni s hi khi Nguyn
nh xut hin. V vua u tin ca vng triu Nguyn khng th b qua mt ngi p nh vy nn
trn an tinh thn Ngc Bnh bng nhng li ni khng ging nh tnh cch mnh m ca mt con
ngi tng tri: B l mt hong hu tuyt vi! Mc du c nhng i thay trong lch s. Xin b hy
khuy kha, dp s hi, u phin. Cung in lu i ny vn thuc v b!. Bit khng th no ngn
c c mun ca Nguyn Vng, b Ngc Bnh nh phi xui theo s phn. Nm 1802, Nguyn
Vng ln ngi ly nin hiu l Gia Long. D c nhiu ngi can ngn nhng vua Gia Long vn
quyt nh kt duyn cng b. Ngc Bnh c phong l th phi ( tam cung - sau Tha thin Cao
hong hu l m ca hong t Cnh, Thun thin Cao hong hu l m ca vua Minh Mng).

S u c s l lng.

Cuc hn nhn gia vua Gia Long v cng cha Ngc Bnh l mt cuc hn nhn c bit trong lch
s phong kin Vit Nam. iu th v l Ngc Bnh l mt ngi con ca mt ng vua nhng s phn
a y b kt duyn cng hai ng vua ca hai triu i khc nhau. Vua Gia Long b qua nhng
li can ngn n vi b m ng tha bit l th phi ca vua Cnh Thnh (Quang Ton) triu Ty
Sn, mt triu i m c mi th thm su vi triu i m Gia Long ang ng trn tt c cai tr
thin h. Vua Gia Long b qua tt c lch s i ch ca hai triu i n vi Ngc Bnh. Mt
cuc hn nhn li nhiu mi hoi nghi trong sut qu trnh tn ti vng triu Nguyn.

Lch s ghi li nhng cuc chin khng khoan nhng gia triu Ty Sn v triu Nguyn. Mt
cuc chin ko di trong nhiu nm vi nhiu tnh th thay i lin tc, cui cng Nguyn nh thng
nht c thin h v tr th nh Ty Sn mt cch d man m lch s ghi. Hu ht, nhng nhn
vt v tng lnh ca triu Ty Sn u phi nm lng th hn ca Nguyn nh. Tuy nhin, Ngc
Bnh li khc, cho d l th phi ca triu i i ch nhng b vn c Nguyn nh gia n v a
vo lm th phi. Trong thi k lm th phi ca Gia Long, Ngc Bnh c nh vua sng i. iu
th hin vic b v vua Gia Long c vi nhau bn ngi con. Theo cc sch chnh s triu
Nguyn, bn ngi con l Qung Oai cng Nguyn Phc Qun, Thng Tn cng Nguyn Phc
C, hai cng cha l M Kh Ngc Khu v An Ngha Ngc Ngn. Nhng nghch l ch, Ngc
Bnh l em ca cng cha Ngc Hn (v Quang Trung) m Nguyn nh li kt hn vi Ngc Bnh.
Gia Nguyn nh v Quang Trung c mi th ln khng i tri chung, nn cuc h
n nhn ca Nguyn nh vi Ngc Bnh v tnh a Quang Trung v vua Gia Long tr thnh anh
em trong nh. C hai u tr thnh con r ca vua L Hin Tng, c ngha xt v mi quan h th
Quang Trung v Gia Long l anh em ct cho nhng li l k th ca nhau. iu lm cho cuc
hn nhn gia Nguyn nh v Ngc Bnh tr nn c bit v cng cha Ngc Bnh chnh l nhn vt
trung tm. n nay, dn gian vn cn lu truyn s kin cng cha Ngc Bnh ly hai vua: S u c
s l lng; con vua li ly hai vua lm chng.

Ngc Bnh l con ca mt v vua nhng bn thn b li lin quan n ba triu i khc nhau (Hu L,
Ty Sn, Nguyn). B chnh l cu ni dn n nhng mi quan h chng cho nhau trong ba triu i
y. Trong sut thi k ch phong kin Vit Nam cha c mt ngi ph n no li c mt thn
phn v vai tr nh vy. Dng Vn Nga cng l v ca hai triu vua nhng gia nh inh v nh
Tin L khng c mi quan h th ch nh nh Ty Sn v nh Nguyn. S sch chp Ngc Bnh
mt khi tui i cn kh tr. Cng cha Ngc Bnh, ngi lm th phi ca hai triu i i ch. B
khng li nhiu du n trong s tn ti ca triu Ty Sn v triu Nguyn nhng b l mt phn
lch s c bit ca hai triu i ny.

Nhng cuc tnh "lon lun" chn ng hong tc VN

Con thng dm vi phi tn ca vua cha, ch y chu rut ri vo vc thm lon lun vi em gi... l
nhng cuc tnh gy chn ng chn cung nh Vit Nam xa.
L Long Xng l con trng ca Vua L Anh Tng, c lp lm ng cung Thi t, tc Hin
Trung vng. V t bui , ngi v hong i Vit tng lai dng nh cm chc trong tay
Long Xng. Tuy nhin, t khi c lp lm Thi t, L Long Xng ch lo n chi, n m v c
bit v cng hoang dm hiu sc, bt chp lon lun...
tha mn dc vng, ng cung Thi t Long Xng thng dm vi c cung phi ca vua cha
Anh Tng. Sch i Vit s lc vit: Long Xng c tnh hiu sc, trong cung c nhng cung n
c vua yu du, Long Xng u t thng vi h...".
Theo i Vit s lc, trong s cc phi tn, Vua L Anh Tng c bit sng i b Nguyn phi T Th.
Nhm h b tnh ch, Hong hu Chiu Linh (m ca Long Xng) ang tm xi con mnh lm
iu v o, sai Long Xng ngm gi ngn t tnh m hoc T Th, mun cho b Nguyn phi ny
b nh vua nht tnh. Bit vy, T Th em ht vic tu vua...
S sch chp, v vn ght Thi t v l, n chi trc tng, ri li nghe chuyn Long Xng gan to hn
tri, ve vn c thip yu ca mnh, Hong L Anh Tng gin d tt cng, h ch ph Long
Xng.
Tng t, Mc Knh Ch - con ca hong thn Mc Knh in v l chu ni ca vua Mc Hin Tng
(Mc Phc Hi) cng gy nn chuyn ng tri v ham sc dc. Sch i Vit thng s vit: Mc
Knh Ch l con c ca Knh in, mi u c phong l Hng L Vng, v t thng vi ngi
thip ca cha nn b ging xung lm th dn, sau li khi phc, phong l ng An Vng.
Sch i Vit s k ton th cho bit, v vic lon lun gia Mc Knh ch vi v ca cha xy ra vo
u nm Gip T (1564), nhng c mt s im khc: By gi, con trng ca Knh in l oan
Hng Vng Knh Ch ngm t thng vi v l Knh in, vic pht gic phi ging lm th dn; ly
con th l Knh Phu lm ng An Vng, giao cho binh quyn. n khi Knh in cht, h Mc li
cho Knh Ch lm Hng L Cng, nhng khng cho binh quyn.
Cng theo s liu, V Vng Nguyn Phc Khot (1714-1765) l v cha Nguyn th 8 trong lch s.
ng c nh gi c cng xy dng thnh Ph Xun (th k 18) nhng li b quy kt l ngi
a dn s nghip ca cc cha Nguyn xung vc thm bi lon lun vi mt b cng n. V cu
chuyn l sau khi hon thnh cng cuc Nam tin, vo nhng nm cui i, Cha V m ra say m
tu sc, khng cn thit tha vic nc. Cng lc , Trng Thc Loan vn c Cha tin cy, trao
cho rt nhiu quyn binh, nhng cha va lng. L mt tay gian hng, tham lam, tn nhn v th
on, Loan c th lm bt c iu gian c no c thm quyn hnh v ca ci. Hnh vi thm c
nht ca Loan l y chu mnh ang ngi vng vo vng lon lun.
C em con ch ca V Vng l Cng n Ngc Cu (i n ca Nguyn Phc in) c nhan sc kiu
dim trang i ca mt ging tin. Bit Cha l ngi hiu sc, Loan tm cch to iu kin cho Ngc
Cu thng xuyn ra vo trong Vng ph v gn gi Vng Kt qu ca nhng ln ln lc i n
vng trm, b Ngc Cu mang thai vi ng anh ng ng v sinh ra mt cng t. Cng t ,
Cng n Ngc Cu nghim nhin tr thnh mt cung phi c sng i bc nht trong phm vi t hu
hnh lang.
xy dng th lc cho mnh, Ngc Cu t t bn tai Cha, gip anh em ca mnh u c trng
dng ban quyn cao, lc hu. C th, Nguyn Phc Vim (anh b) lm Chng thy c, Nguyn Phc
Nghim (em Vim) gi chc Ni hu, Chng dinh qun B Li, B Binh, lnh T ph Chng ph
s dinh Qung Nam.
Tuy nhin, v con ca V Vng vi Ngc Cu l Nguyn Phc Thun, v khng thot khi mc cm
lon lun, Cha khng c lp k v nh mong mun ca ngi p. Thy vy, Ngc Cu lo lng
bn vi Trng Phc Loan tm cch i ph. Khi V Vng qua i, Ngc Cu v Trng Phc Loan
khng chu pht tang, lp tc cho gi 100 v s np sn trong vng ph, gy ra mt cuc tn st, ri
tn Nguyn Phc Thun mi 12 tui ln ngi. V th l, lon nc xy n...
Trong lch s vng quyn Vit Nam, nh Trn l mt triu i hng thnh nht trong cc triu i
phong kin Vit Nam, ko di 175 nm. V v cng, y l vng triu thng lnh qun dn i
Vit ba ln i ph qun Nguyn Mng, bnh phc Chim Thnh, m mang b ci n x Thun Ha
(Tha Thin Hu ngy nay). V vn hin, y l vng triu nhen ln ngn la khai phng, tp
thnh mt tro lu t tng Thin hc va ci m va su sc, m nh cao l s xut hin ca Thin
phi Trc Lm Yn T.
Tuy nhin, v tinh thn "ci m" trong quan h ni hn ca vng triu Trn, cc s gia vit i
Vit s k ton th u rt ln n. Nho gia nghim cn nh Ng S Lin, Phan Phu Tin hay Dc
Tng hong T c ay nghin l dm lon, bung tung. Theo thng k, nh Trn c khong
35 cuc hn nhn ni tc, trong c Vua Trn Anh Tng.

K tch... 'cuc tnh mt m' ca B hong Ngc Hoan

T khi vo ph Cha, Dng Th Ngc Hoan khng c Trnh Sm oi thng, nn c chu cnh
bung khng lnh lo...
Theo s sch, Dng Th Ngc Hoan l ngi lng Long Phc, huyn Thch H, H Tnh. B khng
c ti sc g, nhng c ch gi - i phi ca Cha Trnh Doanh - a vo lm cung tn ca Trnh
Sm.
Cha khng n ui... th thai
Sch Hong L nht thng ch ghi: Sau khi vo cung, Dng Th Ngc Hoan vn ngy m sng c
qunh. Bng mt m, b nm m thy v thn em cho tm tranh c v u rng. B khng hiu
l im g, em hi vin quan hu l Kh trung hu. Kh trung hu bit chc l im sinh thnh.
Cha Trnh Sm c khong 400 v, nhng ni ting ch c 3 ngi, gm: Chnh phi Hong Th Khoan
(Ngc Khoan), Qu phi Dng Th Ngc Hoan v Tuyn phi ng Th Hu.
Tuy c Cha yu chiu, b Hong Th Khoan ch sinh c hai c con gi l Ngc Anh v Ngc
Lan. Trong x hi phong kin, phi tn khng c con trai th du xinh p n u, v th cng khng
c g m bo.
Hm sau, Cha Trnh Sm cho vi cung tn Ngc Khoan vo hu. Kh trung hu c gi nghe lm,
a ngay Ngc Hoan n. Thy b, Cha c v khng thch, nhng cht gi n, khng n ui ra.
Sau , cha i Kh trung hu vo trch mng. Kh trung hu ci u t ti, on thut r u ui
chuyn Ngc Hoan nm m cho cha nghe. Cha cng nn lng khng ni sao c.
B Ngc Hoan tri qua mt m n i, lin c thai ngay. n k, b sinh ra mt trai, tn Trnh Khi
(cn c tn khc l Trnh Tng). l nm Qu Mi, Cnh Hng 24 (1763).
By ni, ba chm
D sinh ra hong nam cho Cha Trnh Sm, nhng thn phn ca Qu phi Dng Th Ngc Hoan
cng khng hn trc. Thm ch, con trai ca b cn b ht hi. Theo sch Hong L nht thng ch,
Cha t ngh u rng tuy c kh tng lm vua, nhng l rng v khng phi rng tht, m li ch c
u khng c ui, nh vy cha hn l im tt. V li triu trc, Trnh Ci, Trnh L (Trnh
Ci l con Trnh Kim, Trnh L l con Trnh Doanh) cng do ngi lng Long Phc ra v u
mu s phn nghch m khng thnh. Do , Cha c khng vui. Cc quan vn v vo chc mng,
Cha ly c rng a con y khng phi l v c ra, t chi khng nhn li mng... Khi Th t
Khi ln, dung mo rt khi ng, nhng Cha vn chng yu chiu; n khi Khi tui ra ring,
Cha cng l lun.
Mt s ti liu cng cho bit, trong khong thi gian , Tuyn phi ng Th Hu l ngi c cha
yu chiu, sinh c con trai Trnh Cn nm 1777. V th lc ca Tuyn phi rt ln nn nhiu triu
thn ng theo. Tuyn phi mun ginh ngi th t cho con trai, khin ni b triu nh chia r, mt bn
l phe Trnh Cn, bn kia l phe Trnh Khi.
Thng 8 nm Canh T (1780), lc y c tin n Cha Trnh Sm b bnh rt nng, Trnh Khi bn bn
mu vi gia thn l m Xun Th, Th Th, Thm Th v Vnh V b mt sm sa v kh, chiu tp
dng s, ch thi c. Ngoi ra, Trnh Khi cn ngm lin kt vi Trn th Sn Ty l Hng lnh hu
Nguyn Khn, Trn th Kinh Bc l Tun sinh hu Nguyn Khc Tun sn sng h tr.
Vic mu s, b Cp s trung Nguyn Huy B bit c, ngm k vi Tuyn Phi. Chp ly thi c, b
lin em vic bn vi Qun Huy Hong nh Bo. Qun Huy bo Huy B vit bc kn, ri ng t
b vo tay o, i n ph Cha, ui ht nhng ngi chung quanh, em th ra trnh... Kt cuc, phe
Tuyn phi ng Th Hu thng th. Trnh Khi b qun thc ngt trong mt ngi nh ba gian.
Sch Khm nh Vit s thng gim cng mc vit: Trnh Khi b ging xung lm con t v b qun
thc trong ni ph. Th l, ngay trong nm ny, mc d Trnh Cn ch mi 4 tui vn c lp lm
Th t v Qun Huy c c lm A ph ph t. Thng 9 nm Nhm Dn (1782), Trnh Sm mt,
Trnh Cn c ni ngi cha.
Vy l, cuc sng ca b Ngc Hoan cng thm "ngc t"...
i vn v tr th
Thng 10 nm Tn Su (1781), binh lnh Tam ph ni lon, trut ngi Trnh Cn, p ph nh ca,
git Hong nh Bo cng thn thuc phe cnh. H n Trnh Tng ln ngi vng, phong l Nguyn
soi oan Nam vng. Phe cnh ng Th Hu b truy lng v tr th. B Tuyn phi b trut xung
th nhn. Trnh Cn b ging xung lm Cung quc cng, ri hn thng sau th pht bnh cht.
Theo Bch khoa ton th m, Trnh Tng ln ngi, Dng Ngc Hoan c phong Thi phi, lin sai
ngi bt ng Th Hu hi ti, buc b Tuyn phi phi ly t. Tuyn phi khng chu ly, Thi phi
bn sai hai th n ng km hai bn, nu tc Tuyn phi rp u xung t, nhng Hu vn nht nh
khng chu ly, m cng khng ni na li. Thi phi gin qu, nh p mt hi, nh nc bt vo
u vo mt, ri em giam vo nh H Tng vn sau. Ti y, ng Th Hu b lm tnh lm ti
cc k kh s.
Mt ba, ng Th Hu trn ra khi ca Tuyn V, chy n bn ph Khch th b qun lnh ui
kp. Khi gip mt vi Thi phi, b Hu ni: Sao b khng ngh li thn phn mnh khi b Cha b ri.
Ri chuyn xy ra nm Canh T (1780, tc vic phe cnh Trnh Tng nh ot ngi cha b bi l),
lc , nu ti cng ra tay th b s ra sao?. By gi, b Ngc Hoan mi thi.
S sch chp, ng Th Hu c cho vo Thanh Ha hu h lng tm cha Trnh Sm. y, b
ngy m go khc xin c cht theo chng. n ngy gi ca cha Trnh Sm, Tuyn phi ung
thuc c t t, c tng cch Vng lng (lng Trnh Sm) mt dm.
L con trng ca Thng hong Trn Nhn Tng v Khm t Bo Thnh Hong Thi hu, Trn Anh
Tng ng ngha l chu ni ca Trn Thnh Tng, chu ngoi Trn Hng o, cht ni Trn Thi
Tng. Th nhng, nh vua li ly Thun Thnh, con gi Trn Quc Tng, l chu ni ca Trn Hng
o, cht Trn Liu. Nh vy, quan h v chng ny l chu c chu cu (Trn Hng o v Thin
Cm l con Trn Liu) hay cht ch cht bc ly nhau.

Hong hu vi nghi n git vua trong lch s Vit Nam

Nguyn Th Anh l v th t ca vua L Thi Tng. B vo cung lm v vua L Thi Tng khi khi L
Thi Tng lp hong hu Dng Th B v sinh c con c L Nghi Dn ri lp lm thi t.
T khi gp b, vua Thi Tng lin sng i, phong b lm Thn phi. Khi Nguyn Th Anh sinh c
hong t L Bang C nm 1441. Nhn khng va lng vi hong hu Dng Th B, Thi Tng ph
trut Dng hu v thi t Nghi Dn, lp Nguyn Th Anh lm hong hu v Bang C lm thi t.
n nay, mt s nh s hc Vit Nam cho rng b l ch mu st hi vua L Thi Tng trong v n
L Chi Vin.
Nguyn Th Anh sinh nm 1422 ti x B V, huyn ng Sn, Thanh Ha, nay l phng ng V,
thnh ph Thanh Ha. B vo cung lm v vua L Thi Tng khi khi L Thi Tng lp hong hu
Dng Th B v sinh c con c L Nghi Dn ri lp lm thi t.
T khi gp b, vua Thi Tng lin sng i, phong b lm Thn phi. n nm 1441, Nguyn Th Anh
sinh c hong t Bang C.
Tuy nhin, c li d ngh rng Nguyn Th Anh c thai trc khi vo cung v Bang C khng phi
l con vua Thi Tng. Nhng ngi d nghi cho rng trc khi vo cung lm v Thi Tng, b gian
du vi L Nguyn Sn, mt ngi thuc chi di ca L Khong, ng ni vua L Thi Tng. V t
khi Nguyn Th Anh vo cung ti khi sinh Bang C, thi gian ch c 6 thng.
Cng lc , mt b phi khc l Tip d Ng Th Ngc Dao - vn ngi duyn dng, du dng, hin
hu c vua sng i - li c mang sp sinh. ng thi, trong cung cng r tin tc Tip d nm mng
thy Thng sai mt tin ng xung u thai lm con trai b.
V vy, Nguyn Th Anh s b Ngc Dao sinh c con trai th hong t Bang C s khng c k
v, bn cu kt vi inh Thng, mt hon quan tm phc lp mu hi Tip D.
inh Thng ly mt hnh nhn n ng, ly by mi kim m vo lng v ngc, di chn ghi ch
Bang C v c tnh cho mt cung nhn bt c tu ln vua.
Mc d Nguyn Th Anh l k ch mu nhng li ra v l ngi b hi. B i nh vua phi truy cu
vic ny n cng v phi tm ra c ngi lm vic ny ri x theo lut cho voi dy nga xo.
Mt khng kh nng n bao trm trong cung. Tip d Ngc Dao l ngi b nghi ng nhiu nht. Nh
vua rt bn khon v vic Ngc Dao hi Bang C v Nguyn Th Anh. V th, ng ch khp vo ti
pht lu - y i xa.
Bit chuyn, quan hnh khin Nguyn Tri vo triu kin v ra li can gin. ng cho rng, chng c
xc ng khng c m vi kt n Tip d l mt vic lm khng ng. Nguyn Tri xin nh vua
cho mnh c lo liu vic ny.
Thi Tng ngh mi, khng cn cch no hn nn nh chp nhn ngh ca Nguyn Tri. Ngay
m y, Nguyn Th L, ngi v th ca Nguyn Tri b mt a Tip d h Ng ra n nu
cha Huy Vn, chnh l ng Vn Chng, ph Tn c Thng ngy nay.
Thng 11 nm 1441, nh vua xung chiu lp Bang C lm thi t. n nm 1442 th b Ng Th
Ngc Dao cng h sinh hong t L T Thnh.
Ngy 27 thng 7 nm 1442, vua L Thi Tng i tun min ng, duyt qun thnh Ch Linh, Hi
Dng. Nguyn Tri n vua ng cha Cn Sn, ni ca Nguyn Tri. Ngy 4 thng 8 vua v n
L Chi Vin thuc huyn Gia nh, nay thuc thn i Lai, x i Lai, huyn Gia Bnh, tnh Bc
Ninh.
Cng i vi vua c Nguyn Th L, mt ngi thip ca Nguyn Tri khi y vo tui 40 c vua
L Thi Tng yu qu v s xinh p, c ti vn chng, lun c vo hu bn cnh vua.
Khi v n L Chi Vin, vua thc sut m vi Nguyn Th L ri bng h, lc ny ng mi 20 tui.
Cc quan b mt a v, ngy 6 thng 8 mi n kinh s, na m vo n cung mi pht tang.
Triu nh quy cho Nguyn Th L ti git vua. Nguyn Tri cng gia nh b n tru di tam tc v
b git ngy 16 thng 8 nm 1442.
V v n oan khut ni ting ca Nguyn Tri, c truyn thuyt mt thi cho rng lc cha Nguyn
Tri cn dy hc c d nh cho hc tr pht hoang khu vn, n m nm m thy mt ngi n
b vi by con di ti xin ng cho th th t hm mi dn nh v con mn.
Sng ra khi hc tr ca ng pht c vn nh th nh cht mt by rn, lc ng mi hiu ra
ngha gic m. ng than th, cho chn by rn v cho hc tr bit l loi rn thng hay th dai, th
no cng tr th ng.
m , lc ng c sch th c con rn b trn x nh nh mt git mu thm vo ch i (i)
qua ba lp giy ng vi vic gia tc ng b hi n ba i. Ngy sau con rn ha ra b Nguyn Th L
d d ng, hi ba i nh ng. Khi b Nguyn Th L b dm xung song th hin nguyn hnh l
con rn ri b i mt.
Tuy nhin vn ch l truyn thuyt. Trn thc t, mt s nh nghin cu s Vit Nam cho rng ch
mu v n chnh l Nguyn Th Anh.
Do bit Ng Th Ngc Dao sinh con trai m ngy cng nhiu ngi n i v dng mu ca Bang
C, nhn lc con mnh cn ang ngi ng kim thi t, Nguyn Th Anh ch ng ra tay trc.
Chnh v vy, nhn dp vua Thi Tng v thm Nguyn Tri, s Nguyn Tri gim pha mnh v ni tt
cho T Thnh nn b sai ngi st hi vua Thi Tng ri ti cho v chng Nguyn Tri.
Theo s sch, ngy 9 thng 9 nm1442, ch vi ngy sau khi hnh hnh gia nh Nguyn Tri, triu
nh ra lnh git hai hon quan inh Phc, inh Thng v trc khi cht Nguyn Tri c ni l hi
khng nghe li ca Thng v Phc.
Cc nh nghin cu cho rng chnh inh Phc, inh Thng l nhng ngi khuyn Nguyn Tri sm
t co Nguyn Th Anh vi vua Thi Tng. Do dit khu, b sai git hai ngi ny.
Trong cun Ngc ph h inh do cng b thng th inh Cng Nhip, con trai u ca thi s
inh Lit, c mt s bi th do inh Lit vit m theo nh cc nh nghin cu th ni mt cch n
n vic hong t Bang C khng phi con ca L Thi Tng cng nh b n ng sau v n L Chi
Vin. Trong c bi th Nm nhn xt v L Thi Tng:
Tng Thai dng dp mt anh qun
c sc say chi bing kim cn
Ho t trong nh nh u mc
Di cn bnh hon hi cho thn
Theo cc nh nghin cu th trong bi ny inh Lit phi dng php ni li: Tng Thai tc l Thi
Tng L Nguyn Long. Vua l mt anh qun khi v ng bit ngn nga cng thn, dp phin trn,
sng nho, m thi c, song li qu ham tu sc. V ho t trong nh, inh Lit li c bi th:
Nhung tn lc c nguyt khai hoa
Bt thc h nhn chng bo a
Ch kho Tng khai vi linh dc
Cu binh tn tu thnh y khoa
Nhung tn c li l Nhn Tng, tc l Bang C, con Nguyn Th Anh, thnh y l Th Anh. Bi
ny c th tm dch:
Nhn Tng su thng ra hoa
Dng mu ai y qu bu ?
Np bng Thi Tng lm linh dc
Th Anh dng ngn i dng cha
Hay nh vic Nguyn Th Anh git hai hon quan inh Phc, inh Thng c inh Lit vit trong
bi th m nhiu ngi cho rng v chnh hai ngi ny mt bo cho ng v Nguyn Tri bit:
Nhung Tn h hu Tng thai tinh
Lc nguyt khai hoa qui d hnh
Nin nguyt nht thi Thng nh k
Hong bo nhim vn nin thanh
y ch Thng nh c ngc l inh Thng. Bi th tm dch l:
Nhn Tng khng phi mu Nguyn Long
Su thng hoi thai cnh l lng
Nm, thng, ngy, gi inh Thng chp
Hong bo d bn ting ngn nm
Khi vua Thi Tng qua i, ng kim thi t Bang C c cc i thn Trnh Kh, L Th, Nguyn
X lp ln ngi vua, i nin hiu l Thi Ha, tc l vua L Nhn Tng. Lc ln ngi, vua con Nhn
Tng mi ln 1 tui, thi hu Nguyn Th bung rm nghe chnh s. Thi gian thi hu Nguyn Th
Anh nhip chnh, cha Chim Thnh l B Cai hai ln mang qun vy Ha Chu.
Nm 1446, thi hu sai Trnh Kh, L Th, Trnh Khc Phc i nh. B Cai ra hng, cc tng lp
chu B Cai l Ma Ha Qu Lai lm vua Chim.
Thi hu Nguyn Th Anh cn git oan hai cng thn Trnh Kh v Trnh Khc Phc vo nm 1451.
B nghe gim pha cch chc Nguyn X nm 1445, ti nm 1448 mi cho phc chc. Nm 1453 vua
con Nhn Tng ln 13 tui.
Thng 11 nm thi hu Nguyn Th Anh rt vo hu trng, giao li triu chnh cho con. Vua Nhn
Tng khng phi l con ch ca vua cha nn anh c l Lng Sn vng L Nghi Dn vn thng c
lng on hn v mun ot ngi.
Mt s kin cho rng ngy cng c nhiu ngi d ngh v ngun gc ca Nhn Tng cng thc y
Nghi Dn ni lon.
Theo i Vit thng s, Nhn Tng ngh Nghi Dn l anh rut nn khng c phng g c. Ngy
3 thng 10 nm 1459, Nghi Dn ang m cng cc th h bc thang vo tn trong cung cm git vua
Nhn Tng. Hm sau thi hu Nguyn Th Anh cng b hi. Nm b 38 tui.
Trong chiu ln ngi, L Nghi Dn nu l do lm chnh bin v nhng vic lin quan ti nhng vic
Nguyn thi hu lm khi b cn sng, trong c c vic git i thn dit khu trong thi gian nhip
chnh, c s sch ghi chp li nh sau: Trm l con trng ca Thi Tng Vn Hong , trc
y c gi ngi chnh ng cung. Chng may tin i tun min ng, bng bng bn
ngoi.
Nguyn Thi hu mun gi vng quyn v, ngm sai ni quan T Thanh dng Bang C lm vua, bt
trm lm phin vng.
Sau T Thanh tit l vic y, ly n c Thi y Trnh Kh v T khng Trnh Khc Phc, Thi hu
bt git c i dit ht ngi ni ra... Din Ninh, tc L Nhn Tng t bit mnh khng phi l con
ca tin ....
L Nghi Dn t xng lm vua Thin Hng, nhng ch sau 8 thng li b cc i thn Nguyn X, inh
Lit, L Lng lm binh bin git cht ri lp hong t th t l L T Thnh ln lm vua, tc l vua
L Thnh Tng.
Vua Thnh Tng chnh thc lm tang l cho b, truy tn l Tuyn T Nhn Chiu Tc hong thi
hu.

Chuyn 'c v' ly k ca cc ng vua Vit Nam

C chnh s ln gi s u cho rng, H Qu Ly v Nht Chi Mai (Huy Ninh cng cha) l mt thin
tnh s, m bt c ai thi u m c c nh ng. Tng truyn, H Qu Ly lc hn vi thng
theo ngi cha nui h L i bun ng bin. Mt ln thuyn ch hng gh vo b, Qu Ly thy trn
bi bin c ai vch ln ct cu th: Qung Hn cung l Nht Chi Mai (tc trong cung Qung Hn c
mt cnh mai) v nhm thuc lng ly cu th .
V sau, Qu Ly dn d c lm quan. Sch Vit s giai thoi chp: Vo mt ngy n, Vua Trn ngh
in Thanh Th. Sn in y c n hng ngn cy qu. Nh vua nhn ra cu i rng: Thanh
Th in tin thin th qu (tc trc in Thanh Th c hng ngn cy qu). By ti theo hu cha
ai kp i. L Qu Ly nh li cu vn trn bi ct ven sng thu no, lin i li.
C hai cu ghp li thnh hai v i nhau rt chnh. Ngha l: Thanh Th in kia ngn gc qu.
Qung Hn cung n mt cnh mai. Nghe xong cc quan u phc ti H Qu Ly, Vua Trn cng kinh
ngc hn bi nh vua c mt cng cha t tn l Nht Chi Mai. Nng trong cung cm khng ra n
ngoi. Vua hi Qu Ly: Nh ngi lm sao bit c trong cung t ta c cng cha tn Nht Chi Mai,
ta lu ca cng cha l cung Qung Hn do chnh ta t tn?
Qu Ly c tnh thc tu by. Hong ni: y l s tri! V c th v l cho l chuyn l, duyn tri
nh, nh vua g cng cha Nht Chi Mai cho Qu Ly. Nh , Qu L c pht nh "diu gp
gi". i vi hai vua cui nh Trn, vi t cch Ph chnh li l cha v v sau cng, l ng ngoi ca
Vua, H Qy Ly c mi iu kin thun li chuyn quyn... ri ginh ngi bu.
Cng theo s sch, thi cn bn ba lnh nn, Nguyn nh - Gia Long c nhn duyn tnh c vi c
gi x c lao ng Chng. C th, sch Vit Nam phong tnh c lc ghi: Trong nhng ngy i lnh
nn, mt ln cha mt mnh trn v c lao ng Chng. V ni khc ti, trnh tai mt ca triu
Ty Sn nn Nguyn Phc nh phi nu mnh trong mt bi rm. Bn b sng, gn ch ng ang n
mnh, c mt c thn n trng xinh xn ang li bt c, qun o lm lem bn t m khng bit c
ngi ang lng nhn theo. Th ri, bng nhin, c gi ht ln v b tht xung mt h su. Nguyn
nh qun bn thn ang b lng bt, bt chp nguy him, vt lao ra cu ngi p.
Sau khi c cu sng, c gi ny v cm kch, nm rt ly tay ng ko v nh bt sng chung, v
theo tc l y, khi ngi con gi no b ngi con trai m ri th buc phi ly ngi lm
chng. Th l cuc tnh duyn bt c d ny li l s may mn, m ra mt ng sng cho cha
Nguyn, nh ng c nh v giu kn; thm ch cn gip i thm d, tm kim
gip Nguyn nh cc cn thn ang lu tn t hp li, bn mu tip tc s nghip phc quc.

Dn gian lu truyn rng, khi ln ngi hong , Nguyn nh - Gia Long mt hn k c v

ngi v nht ny. Tuy nhin, li c giai thoi rng, c gi c lao ng Chng chnh l b T Lan.
Sau khi thu giang sn v mt mi, Gia Long cho rc b T Lan v kinh , phong lm Chnh hu.
Nhng ngi do b Chnh hu sinh ra gi l dng chnh, ch lt t tn cho con chu ca dng chnh
l: M Du Tng Cng Trng/Lin L Pht Bi Hng/ Lnh Nghi Hng Tn Thc/ Qu Vng Biu
Khn Ngoan. Cn nhng ngi con do cc b phi khc sinh ra gi l dng th, ch lt t theo th t
l: Min Hng ng Bu Vnh/ Bo Qu nh Long Trng/ Hin Nng Kham Kh Thc/ Th
Thoi Quc Gia Xng.
Sch K chuyn cc Vua Nguyn cng vit, trong s cc v vua triu Nguyn, chuyn "kim v" ca
Thnh Thi cng rt c o. Vo mt ngy Tt Nguyn n, nh vua ci trang thnh dn thng,
tnh i liu ln Kim Long tm chn mt qu phi. n ni nhn khp y, khng gp ai va ,
tht vng, ng lin thu mt chic ra v. Khi va gh vo, bc ln trn, ng trng thy c li,
khong chng hai mi, ang khp np trong chic o v vai, vi i m ng hng rt c duyn. Lng
v qun vng bng xao xuyn rn ln mt nim cm xc l lng ng gi c gi ang cui thuyn
v hi mt cch t ngt: N,o t! O c mun ly vua khng ?.
C li tnh thit, nhn ng khch l i p: ng c ni by m h ly u ch!. Thy th, vua
Thnh Thi i ging: Tui ni thit , O c mun ly vua th tui lm mi cho!.
Nghe th c li lng Kim Long thn thng, ci mt nhn l ch khc. Mt quan khc qua ln
tui, khn en o di chng chc chng nh va mi d l v, tm tm ci, vui v bo c li: Ni,O
t! O c ni ng coi th n!. V c li nh bo ni nhanh: ng!
Vua Thnh Thi thch th ng dy i v pha li, cm tay c ko ra u mui thuyn. Mc cho c gi
thn thng dng dng, ng bo: Ra th qu phi ngi ngh trm cho cho! Ni ri i ra sau li cm
cho a i trc s ngc nhin vui v ca mi ngi... n trc Kinh thnh, vua a vo u
bn Nghinh Lng (trc Phu Vn Lu) v bo mi ngi: Thi thin hc ng dy tr tin cho
Trm v tin a Qu phi vo cung!.
Vy l c li Kim Long v ni cung, lm qu phi ca Vua Thnh Thi. Tuy nhin, nhiu ngi cho
rng, y ch l giai thoi do dn gian to ra ch k thc, vua Thnh Thi m mt nng kiu n t
Kim Long nhng l con gi t ca Vnh Quc Cng Nguyn Hu . B tn Nguyn Hu Th
Nga, sau ny c nh vua a vo cung, phong lm huyn phi, sinh h c hai ngi con.

Nhng hong Vit b khc t tnh duyn

Nm uy quyn ti cao trong thin h, c th ban phc ging ha cho mi ngi, nhng tng c th
mun g c ny, th nhng c mt s v vua khng c c ngi p m mnh yu thch v b t
chi bi c nhng c gi mun lm mt ngi bnh thng ca nhng ngi bnh thng, c cuc
sng dn d trong cuc i ca ngi dn d
Ngi khng mun lm bc mu nghi thin h
Nu nh giu sang, danh vng, a v, quyn lc c sc hp dn khin khng t ph n c nhan sc sn
sng hi sinh, nh i t c th c ngi li coi tt c nhng ci l ph phim, h o.
Vo thi gic Lng h nc ta, trang Vn Lng x ng (nay l lng An Ninh, x An Bnh,
huyn Nam Sch, Hi Dng) c ng Phm Lng l ngi c ch kh, v mt sm, ng vy nui
ngi con gi tn l Phm Th Ton ln khn v lun nhc nh con v ni au mt nc.
Nm Tn Du (541), khi nghe tin ho trng L B t Thi Bnh dng c khi ngha, lnh o nhn
dn ni dy nh ui bn h, cha con ng Phm Lng lin bn ti sn, nh ca m qun tham
gia ng ngha cng vi ho kit, t trng, th lnh cc a phng.
Vi s tham gia ng o , thanh th ngha qun rt ln nn ch trong vng 3 thng khin chnh
quyn h ca gic Lng tan v khp ni, tn th s Tiu T khip s phi b chy v phng
Bc.
V c cng lao, ng Phm Lng c phong lm b ch chu Hoan (nay l Ngh An, H Tnh)
nhng ch c vi nm th mt, thi hi c a v an tng ti qu nh.
Cn Phm Th Ton, trong cc trn chin nh gic, tuy l phn n nhi nhng lun dng cm xng
pha tn n, khng qun gian kh him nguy v tr thnh mt n tng ni danh c qun dn mn
trng cn k th nghe ting nng kinh hi.
Sau khi t nc ginh c quyn t ch khng lu, thng 12 nm Nhm Tut (542) Phm Th Ton
li tham gia ph gic Lng ni a u bin gii lc chng cho qun tin xung xm lc nh ti lp
ch h v n thng 4 nm Qy Hi (543) nng theo lo tng Phm Tu nh tan qun Lm p
pha Nam.
Khi n nh c tnh hnh t nc, thng ging nm Gip T (544) L B ln ngi t xng l
Nam Vit ; ng chnh l v hong u tin trong lch s nc ta (s quen gi l L Nam ) v
ly nin hiu l Thin c.
Vi mong mun t nc vng bn lu di, trng tn mi mi, L Nam t quc hiu l Vn
Xun c mong x tc truyn n mun i vy (i Vit s k ton th), ng cn dng triu nghi,
t trm quan, xy dng thit ch chnh quyn c s phn nh c th.
V chuyn hn nhn, ngh n ngi con gi xinh p, nt na, li gii vn chng, cn quyn tng lp
khng t cng trng, L Nam lin cho ngi n Phm Th Ton vo cung nh lp lm vng phi
nhng nng mt mc chi t m ni rng:
V s nghip phc quc m phn gi liu b ngh cng phi gp phn gnh vc, l tm nguyn ln
lao khng mong g hn. Nay vic ln thnh, ch xin cho thip li chn qu hng chm sc phn
m cha m, vui vi cnh rung ng, hng ngy nghe cu kinh ting k!.
Bit kh lay chuyn nh ca nng, L Nam khng mun lm chuyn gng p nn chp
thun thnh nguyn ca Phm Th Ton; t b li qu nh lp cha tnh tu cho n khi mt. Sau
khi b qua i, ngi dn lp n th tn b lm thnh hong.
Nm Qu Mi (1103) nin hiu Long Ph th 3 i vua L Nhn Tng ban sc phong cho Phm
Th Ton l cng cha ni c, tng truyn b rt linh thing, tng hin linh gip cho qun tng nh
Trn nh thng gic Nguyn Mng.
Cn ngi cha do b lp ra cn tn ti cho n tn ngy nay, cha c nhiu tn gi khc nhau nh
cha Vnh Khnh, cha Trm Gian, cha An Ninh v l mt danh tch ni ting ca x ng.
Khng mun nhp cung, nh t vn chi t
t ai bit rng, inh B Lnh ngi c suy tn l Vn Thng vng trong cc trn chin nh dp
lon 12 s qun thng nht t nc ri ln ngi, tr thnh hong u tin ca thi k c lp,
t ch li khng th chinh phc tri tim ca mt c gi ni thn d.
Ngi ph n t chi tnh cm ca inh Tin hong c tn l Nguyn Th Hoa Nng, qu trang
An Lc, t Qung An thuc i chu (nay l huyn Th Xun, Thanh Ha).
Tng truyn rng cha m c l ng Nguyn Nhn v b Hong th, n hin lnh, tu nhn tch c,
ham lm vic thin, h ly vic cy cy lm ngh nghip, cuc sng tuy khng y nhng rt an
ha, hnh phc, ch him mt ni mi khng sinh c mn con no.
Mt hm, vo gia tri thng 6 rt nng nc, oi bc, b Hong th mi ra ngi hng mt trn mt ci
g t nh trong lng c hnh mt con ra, thng c gi l g Kim Quy; c mt lt th bng
thy trong ngi bng hong, bng au ngm ngm.
T b c mang, 9 thng 10 ngy, ng gi Ng ngy 12 thng 2 nm Canh Tut (950) b Hong
th sinh h mt ngi con gi, by gi hng thm ngo ngt lan ta khp nh, ai ai cng cho l
im l, phc lnh. Hai v chng ng Nguyn Nhn u rt vui mng, h t tn con l Hoa Nng v
nng niu, chm sc c b chu o, cn thn.
Thi gian dn tri qua, c b Hoa Nng ngy no cng ln cng tr nn xinh p l thng, tc di
en nhnh, mt phng my ngi, mi nh son, ming ci ti nh hoa chm chm n.
Dn lng ai cng yu qu nng, nh n chuyn l v mi hng thm khi Hoa Nng sinh ra, h n
rng c l c l mt nng tin n ging xung trn gian. Chuyn k rng vo nm Hoa Nng trn 16
tui, mt hm vo gia tra nng gt, khi c gi ang th tru n c bi ven sng th bng u xut
hin mt ngi n ng mc quan phc tin n ni rng:
Ta vi nng c nhn duyn tin nh, chng bao lu s c gp nhau. Ni xong th ngi bin
mt, Hoa Nng cho l im qui g, ly lm lo s bn v k li cho cha m bit ri lm l cng gii
hn.
Hai nm sau, khi bc vo tui 18, nhan sc ca Hoa Nng li cng lng ly, kiu sa, bit bao chng
trai xa gn nghe ting n v c gi xinh p, ti gii tm n lm quen, xin cu hn nhng nng
khng nhn li ai c.
V p ca Hoa Nng cn n n tn kinh Hoa L, vua inh Tin Hong lc d lp 5
hong hu l an Gia, Trinh Minh, Kiu Quc, C Quc v Ca ng, cha k cc phi tn khc nhng
cng mun c thm mt m nhn trong chn hu cung ca mnh.
Nh vua cho ngi mang l vt n tn trang An Lc mi v chng ng Nguyn Nhn v triu, ng
mun tuyn con gi h vo lm vng phi. c hong mt n, khc no nhn c vinh d
ln lao, v chng ng Nguyn Nhn mng r tr li qu nh thuyt phc, ri c g p nhng Hoa
Nng nht quyt t chi.
Nng ni rng: Con quen vui sng cnh thn qu, kh m chu c nhng g b, l nghi trong cung
nh; sng nh th khc no cnh chim lng, con nguyn vy chm sc, phng dng song thn
cho n tui tri, ch khng v ph qu m em thn mnh vo chn nhung la lm th phi.
Chng cn cch no khc con gi thay i ch , cha m Hoa Nng nh vit n gi v triu xin
nhn ti nhng vua inh c l hiu c tm s ca c gi nn khng nhc n chuyn na.
Cn Hoa Nng, s rng v mnh m cha m b vua trng pht nn tm n ci cht kt thc s
khc mc, kh x khi y. Mt m nng ra sau nh nga mt than tri ri t vn; sng hm sau cha
m v hng xm i tm th thy Hoa Nng vn ngi nh lc cn sng.
Mi ngi ai cng ly lm xt thng, lin a thi hi c gi hng nhan m mnh bc v tng trn g
t Mc Tinh lng. ng ba thng sau, dn lng thng nghe vng vng ting Hoa Nng ca ht,
vui ci trn khng, bit l nng hin linh, mi ngi mi bn nhau lp miu th phng gi l miu b
Cha ti linh.
n thi L Hon thay triu inh tr nc, mt ln vua thn cm qun i nh gic quy nhiu bin
cng phng Nam c qua miu b Cha, bn sm hng hoa, lm l cu khn thn m ph t cho
quan qun thng trn.
Sau qun i n u, gic tan v n , cho l c b Cha ph h, trn ng tr v Hoa L,
vua L Hon cho lp n t l, li ban tin bc tu sa miu v sc phong b cha Hoa Nng m
hiu l:
Hin t Anh linh Tin thin Thnh n Hin ng Thng ng ti linh Cng cha. Cc triu i sau
ny cng cp tin v min tp dch cho dn lng An Lc mt vi nm tu sa miu mo v lo vic t
t b cha.
Gi in khng phi snh duyn cng cha Nguyn
Khi nhc n chnh quyn ca h Nguyn ngi ta thng ni ti 9 cha, 13 vua. iu khng
sai nhng cha chnh xc bi thc ra h Nguyn c ti 10 i cha; thng 9 nm inh Du (1777), v
cha th 9 l nh Vng Nguyn Phc Thun trong mt trn nh c lit vi qun Ty Sn b bt,
sau b git.
S nghip phc dng quyn bnh ca h Nguyn t ht ln vai Nguyn Phc nh, y chnh l ngi
duy nht trong lch s Vit Nam lm cha ri li lm vua.
Sau mt thi gian t chc li lc lng, tin hnh ti chim nhiu vng t v lm ch c vng Gia
nh, n nm Canh T (1780) Nguyn Phc nh chnh thc ln ngi cha v xng vng, dng nin
hiu Cnh Hng ca vua L trong cc vn bn giy t, cho c n i Vit quc Nguyn cha vnh
trn chi bo s dng.
Tri nhiu nm thng vi cc trn chin c lit, n thng 5 nm Nhm Tut (1802) Nguyn Phc nh
nh bi nh Ty Sn ri ln ngi hong , ly nin hiu Gia Long (1802-1819), lp ra triu Nguyn.
Trong thi gian cn bn ba tu quc, lo vic khi phc, Nguyn Phc nh nhiu ln phi ln trnh
khp vng sng nc Cu Long trc s truy ui ca qun Ty Sn. Nm inh Mi (1787), mt ln
ng v tr ti lng Tn Long x Sa c nm ng ba sng tn gi Hi Oa Thy (Nc Xoy), thy
nhn dn thun hu mi i tn l lng Long Hng (nay thuc x Long Hng A, huyn Lp V, tnh
ng Thp).
Ti y, Nguyn Phc nh c s gip , ph tr ht lng ca ng Nguyn Vn Mu, t l Hu,
mt bc ho ph, gi chc tri thu (thu thu), c tn nhim nn kim lun chc Trm c trong lng
Tn Long.
Gia nh ng Mu m c kho la ca mnh lm lng thc, xut tin ca chu cp cho quan binh
cha Nguyn sut my thng rng, li cn cn vn ng con chu v trai trng trong lng n u
qun. Cm n cao ngha c ca Nguyn Vn Mu, cha Nguyn Phc nh gi ng l ng B, c
ngha l cha nui, cn ngi dn trong vng gi th gi l ng B Hu.
Ngoi gip v hu cn, ng Mu cn c mun em con gi t ca mnh lm Tn nhn (v l) cho
cha nhng c gi khng bng lng, ni vi cha rng: nh rng Ngi khng ch phn con thp
hn, nhng tnh n chuyn snh i vi Ngi, coi sao cho phi? By lu con vn c lng thng mn
Ngi nh tnh anh em m thi!.
T c gi c trnh mt Nguyn Phc nh, ri sau c gi in, thng ly bn t, ly l than
bi ln mt, xa tc r ri, lm nhng iu qui d.
Cha Nguyn bun au, ngn ng thm thng tic cho mt a hoa ng ni chng may lt sc phai
hng, cn ng Mu cng khng hiu thm , tng rng con mnh u t n mt tr, lng cng au
xt v cng. Khng ng trc cn gi in, sau c gi pht cung tht, tm tr ri lon, qun tr m
thnh bnh ri qua i.
Khng r c gi tn l g, nhng c ngi ni rng c tn l Nguyn Th Hnh, ci tn p nhng
s phn li hm hiu khng mang n hnh phc cho c m ch l s bt hnh. D khng may mn
nhng ngi con gi tr thnh mt tm gng ca s tit tho, oan chnh vi kht khao t do
hn nhn, t do yu thng trc nhng kht khe, g b ca t tng Nho gio ng thi.
S gi in v ci cht ca c con gi ng B Hu l mt t chi bi thng trc tnh cm ca Nguyn
Phc nh. Nm Nhm Tut (1802), sau khi ln ngi hong , lp ra nh Nguyn, ly hiu l Gia
Long. Nh n cng thu trc ca ng Nguyn Vn Mu, vua Gia Long c sc ch mi ng ra Kinh
nhn chc nhng ng mn c tui gi sc yu xin c min ra chu.
Vua bn gi tng cho ng mt b phm phc, mt b chn tr hiu nm Gip T (1804), mt s tin
v sc phong tc c hu. Nm K T (1809), ng Mu qua i, vua Gia Long lnh cho b Cng c
ngi vo xy m cho ng v cho c ngi con gi vn s ca ng.
Cn c mt thuyt khc k rng, do khng dm ci li li cha nn chp nhn chuyn cha m t u,
con ngi , c gi nh chu ly cha Nguyn, nhng khi on thuyn i rc c t nh ra chn
hnh cung ca Nguyn Phc nh bn sng Long H; thuyn i c na ng th nhn khi m
ti c gi nhy xung dng sng trm mnh mt tch!
Thuyt khc k rng c ngi thng cm tm s ca c gi t chc cuc nh tro, em theo
hn ln thuyn, lc m ti nm hn xung sng ri bo rng ngi con gi y v t chi cuc
hn nhn chn ly ci cht. C gi c s chn la ca ring mnh v hn ngi i qun i vi
s bng lng, tha th, khoan dung tm tnh trong trng ca ngi con gi t Tn Long.
Ni s trn khi kiu vng khng phi vo cung lm v vua
Trong s nhng cu chuyn, giai thoi v hong L Thnh Tng, c mt chuyn v qu yu mn
sc p v ti th vn ca mt ngi ph n m vua p nng vo cung lm phi, bt chp vic ngi
xut gia tu hnh.
Truyn rng, mt ln vua L Thnh Tng i thm trng Quc T Gim, lc ra v gh thm ngi cha
c phong cnh cc k u nh gn l cha Ngc H (cn gi l cha B Ng, nay nm trn ph
Nguyn Khuyn, phng Vn Miu qun ng a, H Ni).
Vo ti sn cha, vua nghe thy c ting ngi tng kinh, ging trong tro diu k nh vt ln tn tng
my, li gn th ngy ngt, sng s khi thy ni c p nh mt tin n ging trn khin cho tm thn
c vua khng khi xn xang.
Ni c quay li, lm l, nhn thy i mt nh vua nhn mnh m m, bn ly bt vo vch cha
hai cu th Nm vi nt ch bay bm: Ti y mn cnh mn thy/Tuy vui o Bt, cha khuy
lng trn!.
Cu th ni ng tm trng ca vua li cng lm L Thnh Tng xao xuyn, vua lin sai cc quan hu
cn lm th vnh ghi nh bui k ng. Bi ca Tao n ph nguyn soi Thn Nhn Trung lm
nhanh nht v hay nht vit rng:
Ngm s trn duyn kho cc ci/ Sc khng, tuy Bt, y lng ngi/Chy knh mt ting tan nim
tc/Hn bm ba canh ln s i/B i nghn tm mong tt cn/Ngun n mun trng cha khi
vi/No no cc lc l u t?/Cc lc l y chn r mi.
Khi bi th c xong, ni c lin ph rng: Hai cu thc v lun cn thiu li cha thanh, nn sa l:
Gi thng a k tan nim tc/Hn bm m tin ln s i. Vua L Thnh Tng tht s cm phc
trc s mn tu v cao khit ca ni c, bn mt mc rc mi ni c ln xa gi v cung lp lm
phi.
Bit kh c th chi t ngay c, ni c nh thun theo nhng tm cch thot khi tnh cnh kh x
ny. Khng r bng cch no, khi xa gi va n ca i Hng (khu vc Ca Nam, H Ni ngy nay)
th trong xe khng cn thy bng ni c u na.
Vua L Thnh Tng ngc nhin tin chc ni c l mt tin n ging trn. Lng ngi ng ngn tic nui
mi, ri truyn lnh cho xy lu Vng tin ngay k nim v cng ngng trng, hi vng c
dp ti ng vi ngi con gi ti sc y...
i sau, vo thi Ty Sn c bi th ch ci L Thnh Tng v chuyn ny nh sau: Pht ng
sn gi chuyn lm cn/c nh vua chuyn nhng toan/Ngi ngc nh vng thnh mng
ho/Duyn may li km bc gn. Trong sng tc ngh thut dn gian cng c mt bc tranh m t
v cu chuyn l k .
Cu chuyn v nhng ngi con gi t chi lm v vua cho thy tin bc, quyn uy khng phi lc
no cng c th ginh c tri tim ca ngi ph n bi tnh yu ch c th n t tnh yu chn
chnh v s ng cm th nim hnh phc mi thc s ong y.

Hai v Vua triu hu L ly n t lm v

Nhng ngi c chn lm v vua hu ht u xut thn t gia nh cao qu, con chu quan li, mt
s ngi t tng lp dn thng do may mn m mt bc ln bc phi tn, vng hu. Tuy nhin
trong lch s Vit Nam, do nhng c duyn c bit m c nhng ph n thn phn n t, a v thp
hn nht trong x hi nhng li tr thnh v vua.
Chuyn vua i thm m, gp c hng nhan
Trong phn Hu phi truyn ca sch i Vit thng s, tc gi L Qu n cho bit khai qut v
vic la chn m nhn nhp cung tr thnh hu, phi ca hong nh sau:
Triu L ta gia php rt ng, gio dc lun thng rt r rng, kn chn phi tn, tt ly trong con em
cc dng h cng thn ln v con nh t t; m l trt phn bit, tn ti rch ri.
Cc quy tc trong vic tuyn chn phi tn c quy nh nghim ngt, cht ch nht k t i vua L
Thnh Tng, mt v hong xy dng ch phong kin hon b, pht trin n nh cao trn c s
t tng Nho gio.
iu tr tru l con trai c ca ng li khng thc hin theo cc quy tc m cha mnh t ra, Thi t
L Tranh (sau ny k v tr thnh L Hin Tng) ly mt ngi ph n a v thp km lm v.
Chnh s cho hay, L Hin Tng sinh ngy 10 thng 8 nm Tn T (1461), ng tn tht l L Tranh,
cn c tn khc l L Huy, L Tng, L Sanh, con trng ca L Thnh Tng, thn mu l Nguyn
Th Hng (sau c phong lm Trng Lc thi hu) qu trang Gia Miu, huyn Tng Sn, x
Thanh Hoa (nay l Thanh Ha).
Tng truyn vua L Hin Tng l con cu t m sinh ra. Theo phong tc, nhng gia nh no him
mun con ci th cu t vi nhiu cch khc nhau nh nh thn a l dch m trnh th t tuyt
inh, i l bi cha miu, n, ph cu Pht Thnh cho c con
Ghi chp ca chnh s cho bit L Thnh Tng khi mi ln ngi vua cha c con ni di nn m ng
l Quang Thc hong thi hu Ng Th Ngc Dao rt lo lng bn sai ngi n cu am T Cng
ni Pht Tch (nay l cha Thy x Si Sn, huyn Quc Oai, H Ni -TG), chim bao thy n
trc mt Thng cu hong t.
Thng phn: Cho sao Thin Lc lm con Nguyn th; ni ri cho m n ngi trc. By gi
Trng Lc hong thi hu cung Vnh Ninh, tc th c mang. n ngy thng, chim bao thy
rng vng t trn tri sa xung vo trong phng, mt lt sau th sinh ra vua (tc L Hin Tng)
Vua sinh ra dng v thin t, mi cao, mt rng, thn thi trang nghim, ti p khc thng (i
Vit s k ton th).
Thng 3 nm Nhm Ng (1462), L Tranh c vua cha lp lm lm thi t, ngy 30 thng ging nm
inh T (1497) L Thnh Tng mt, th 55 tui, u thng 2 nm y thi t ln ni ngi, t nin hiu
l Cnh Thng.
ngi c hn 7 nm th L Hin Tng lm bnh mt vo ngy 24 thng 5 nm Gip T (1504), tuy
thi gian lm vua ngn nhng ng lm c nhiu vic c ch cho dn cho nc v c th ni trong
lch s bang giao thi phong kin nc ta, cha c v vua no li c s thn phng Bc mn m,
khen ngi nhiu nh L Hin Tng.
Thng 12 nm K Mi (1499) nh Minh sai hai on s, on th nht do T Ngc dn u sang lm
l ving L Thnh Tng v on s th hai do Lng Ch, Vng Chn mang sc phong cho L Hin
Tng.
Din mo, phong thi v kin thc ca vua trong cuc gp cc s thn nh Minh khin h kinh
ngc, khm phc v ht li khen ngi. Sch i Vit s k ton th cho bit nh sau: Ngy 23, bn
Lng Tr, Vng Chn, T Ngc u ti trm Th Cu.
Hm y, vua sai bn ng cc i hc s m Vn L, hc s Nguyn Nhn Thip, Bi Nhn ti trm
Th Cu cng vi bn Lng Tr bn vic lm l. Ngy 24, T Ngc i t Th Cu n trm L Khi,
vua ng thuyn Tiu Quang n trm n tip.
Khi vua tr v cung, Tr ra ngoi ca trm a tin, bo Bi Nhn rng: "Hm nay c thy quc
vng tui ln, thc l tng thnh nhn, thc l tng trng th, qu l phc ln ca sinh linh
phng Nam.
Sao m hc rng v ng tip mi vic nhanh chng, mn tip n th!". Ri c trm tr khen ngi mi
khng thi.
Nhn r trch nhim ca mnh, L Hin Tng rt ch trng chm sc bo v iu, o sng, khai
ngi, p ng, trng coi vic nng trang, khuyn khch ngi dn lm rung, trng du nui tm.
ng ch n thi c, gio dc, tch cc chng thi quan liu v tham nhng v.v...
S sch nhn xt v L Hin Tng nh sau: Vua thin t anh minh thng tu, gi vn thnh tr, thi
bnh, mi trong khong 7 nm m thin h bnh yn, xng ng l bc vua gii gia c , th m
ngi khng lu, tic thay (i Vit s k ton th).
Th nhng khi cn sng, vua lun khim tn, thng sau khi bi triu, ng ra ngi ni chuyn vi cc
quan. Ai c iu g phi tri th nh nhng khuyn bo, ch khng gt mng bao gi. Nh vua thng
ni rng:
Thnh T ta gy dng nn c , vua cha ta sa sang mi vic, ta nay ch nn lo gi gn np c,
v m mang s nhn chnh ra cho sng r cng c ca ng cha trc.
V i t, L Hin Tng c nhiu phi tn nhng ng khng lp ai lm Hong hu, s sch ch nhc
n nm ngi v chnh l Chnh phi Nguyn Th Hon, ngi lng Bnh Lng, huyn Thin Thi (nay
l huyn n Thi, Hng Yn), b l m vua L Tc Tng, sau c phong lm Trang Thun hong
thi hu.
Ngi th hai l Chiu Nhn phi Nguyn Th Cn, ngi lng Ph Chn, huyn ng Ngn (nay l
thn Ph Chn, x Ph Chn, huyn T Sn, Bc Ninh), b l m ca vua L Uy Mc, sau c
truy phong lm Chiu Nhn hong thi hu.
Ngi th ba l Knh phi Nguyn th (khng r tn), ngi x Hoa Lng, huyn Thy ng (nay l
huyn Thu Nguyn, Hi Phng). Ngi th t l Qy phi Mai Ngc nh, qu x Bin H, huyn
Vnh Phc (nay thuc huyn B Thc, Thanh Ha) v ngi th nm l Qy phi h Bi (khng r
tn), b qu x nh Cng, huyn Thanh Tr (nay l phng nh Cng, qun Hong Mai, H Ni)
Chuyn b phi Nguyn Th Cn tr thnh v ca mt v vua ni ting triu L l mt trng hp hi
hu c bit. B vn m ci, ngho kh phi i lm ngi , sau b bt lm n t phc dch trong
cung, v c sc p m b c vua L Hin Tng ly lm v, phong lm phi.
Truyn tng ti qu ca b cho hay, Nguyn Th Cn sinh ra trong gia nh ngho, lm ngh nh bt
c cc ao h ti lng Ph Chn kim sng.
Cha b mt sm, ngi m tn to nui con khn ln, mt ln nh c con c to li cho con n
n ch khng bn cho l trng, b l trng th ght tm cch hm hi khin ngi m cng qun
phi bn con gi i lm ngi cho mt gia nh giu kinh thnh Thng Long.
Nm Nguyn Th Cn mi by tui th nh ch mc ti, ti sn b sung cng, tt c ngi hu cng b
a vo cung lm n t. Nguyn Th Cn c a n cung Qung Ninh (tc cung Vnh Ninh) hu
h Qu phi Nguyn Th Hng.
Mt ln Thi t L Tranh (vua L Hin Tng sau ny) vo thm m cung Qung Ninh thm m, tnh
c thy c n t Nguyn Th Cn xinh p oan trang mi em lng mt yu mn, sau xin m cho
ly v lm v, thng 5 nm Mu Thn (1488) th sinh mt hong nam t tn l L Tun (vua Uy Mc
sau ny).
Khng thy ti liu no cho bit L Thnh Tng v v t thi ngn cm, phn i vic mt c n t
tr thnh con du ca mnh.
Do vai tr khng ln, li mt khi cn tr nn nhng ghi chp v Nguyn Th Cn trong sch s khng
nhiu, sch i Vit s k ton th cho bit v b nh sau:
Chiu Nhn hong thi hu Nguyn Th, hu l Cn, ngi lng Ph Chn, huyn ng Ngn, lc b
m ci cha, nh ngho, t bn mnh cho ngi ph Phng Thin, sau nh y c ti, Nguyn th b
tch thu sung lm n t, do c vo hu Qun Ninh hong hu. Khi Hin Tng cn lm thi t,
thy c sc p th a, ly vo lm phi.
Cun i Vit thng s ca L Qy n cng ghi chp tng t v cho bit b sinh con xong th
mt, v th sau khi ln ngi khng lu, vo thng 2 nm t Su (1505) vua L Uy Mc truy tn m
l Chiu Nhn Hong hong thi hu, n thng 3 th a bi v ca b vo th nh Thi Miu v
cung Minh c, thng 4 cng nm vua sai dng in Chn Nguyn v Thy Bo ng qu ngoi l
lng Ph Chn th t tin ca m.
Nguyn do b phi Nguyn Th Cn mt khng c sch s cp n, cn tc gi Lu Vn Khu
trong cun tiu thuyt lch s c tn Mc ng Dung c on vit h cu rng: Chuyn Chiu
phi, m ca Uy vng Tun triu nh ai cng bit.
Hi nm Hng c i vua Thnh Tng, lng Ph Chn, huyn ng Ngn, trn Kinh Bc c thiu
n tn l Nguyn Th Cn, m ci cha t nh, nh li ngho nn phi t bn mnh cho mt ngi
ph Phng Thin chn kinh thnh.
Sau v nh ngi y c ti b x cht nn Nguyn Th Cn b sung lm n t nh nc, do c a
vo hu Qun Ninh hong hu.
Khi y Hin Tng cn lm Thi t, thy nng c sc p bn ly lm phi, sau ny ln ngi phong l
Chiu Nhn nn thng gi l Chiu phi. Sau Chiu phi sinh ra L Tun.
Hi y Hin Tng ang sc thanh nin nn rt kho v hay i hi. Quan ni th Nguyn Khc Hi
vn l ngi b con vi Bo Khu c ln xa xi ni vi Bo Khu rng cung n vo hu Hin Tng
sng ra ai cng r nh tu l ho, c ngi Khc Hi phi mi i ni!
Cho nn chng ly lm l khi Chiu phi va mi hi sc sau khi sinh n Hin Tng i vo hu
nn n ni lm bnh ri mt.
Sau khi Chiu phi Nguyn Th Cn qua i, thi hi b c a v an tng ti qu nh. Theo sch
Cc di tch lch s vn ha Bc Ninh th ti thn Rch Go (x Ph Chn, huyn T Sn, Bc Ninh)
hin vn cn lng m b hong ny ngoi ng trc lng v tm bia dng thi Minh Mng c
khc ch ln L triu Uy Mc hong lng, cn nhng ch khc trn bia m ht khng c
c.
Ngi dn a phng cn k rng ngi cha Hng Giao Rch Go hin nay vn c xy trn nn
c ca n th b hong Nguyn Th Cn c dng t thi L Uy Mc, trong cha vn cn ban th
b v vua.
D s th cho bit rng, trc khi mt, Chiu phi Nguyn Th Cn sai n t gi mt ngi ch em
thn thit trong cung l Knh phi Nguyn Th n nm ly tay khc, ni li trng tri nh chm sc
con mnh chu o.
T Knh phi tr thnh m nui ca Hong t L Tun v chnh b c cng ln a ngi con nui
ca mnh ln ngi hong .

Mi tnh n phng bi ai nht trong hong tc Vit Nam

Chuyn tnh n phng ca cng cha Nguyn Th Ngc Anh hong n vua Gia Long vi v Thin
s ng knh t phng Nam Liu t Thit Thnh c ngi i v nh cu chuyn tnh hong tc
bi ai nht trong lch s cc triu i phong kin Vit Nam, nhng cng v th m li cho i sau
nhng giai thoi cm ng.
Theo th tch cn li ca cha i Gic, cha c lp t nm 1412, ban u l mt ci am nh th
Pht, sau dn dn, dn c n sinh sng ng c hnh thnh mt ngi cha ln. n nay, cha i
Gic vn c xem l mt trong nhng ngi cha c nht min Nam.
Khi nh Ty Sn thng th, Nguyn nh trn ng trn chy tng gh qua ngi cha ny v c
nh cha cu mang. Khng ch c gi tr v mt lch s, cha i Gic cn chng kin mt cu
chuyn tnh p tr thnh giai thoi t ng Nai.
Cha i Gic thuc thn Bnh Hong, x Hip Ha, tng Trn Bin (nay thuc p Nh Ha, x Hip
Ha, TP. Bin Ha, ng Nai). Theo li k ca cc bc tin nhn li cho con chu, nm 1801, khi
b qun Ty Sn truy ui, Nguyn nh trn ng chy trn tng dng chn ti cha i Gic.
Trong bu on th t ca Nguyn nh c cng cha Nguyn Th Ngc Anh l ngi sc nc hng
tri.
Cng cha Ngc Anh l v cng cha th ba ca Nguyn nh, khi chy trn cng vi vua cha tui i
cn nh, nhng li l ngi uyn thm v Pht hc, t b chm ch i cha chin, l t, chu kh n
chay trng v tng kinh nim Pht.
Khi dng li cha i Gic, cng cha Nguyn Th Ngc Anh xin vi Nguyn nh cho c
li cha i Gic, xut gia v n mnh ni ca Pht v khng mun b cun vo cuc tranh ginh
quyn lc gia Nguyn nh v nh Ty Sn.
Sau khi nh Ty Sn sp , Nguyn Anh ln ngi, ly hiu l Gia Long v chn kinh Hu gi
chiu th triu hi cng cha Nguyn Th Ngc Anh v kinh thnh. Khng th ci lnh vua cha, cng
cha Nguyn Th Ngc Anh ln ng v kinh m lng vn cn lu luyn cuc sng thanh bch,
khng vng bi trn chn ca Pht.
Tri qua nhiu thng trm, chng kin nhiu cnh lon ly, cng cha Nguyn Th Ngc Anh
nguyn s khng ly chng m thnh tm n chay trng nim Pht ti ph ca mnh, cu s thi bnh,
thnh tr cho triu i nh Nguyn.
Nhng phn i kh trnh, cng cha Ngc Anh cui cng cng khng thot khi ch tnh. Thu
t phng Nam c mt v Thin s ni ting l Thin s Liu t Thit Thnh.
Khng ai r Thin s Liu t Thit Thnh sinh nm bao nhiu, nhng c v s uyn bc ca ng
th ai cng knh n. Theo s sch ghi li, Thin s Liu t Thit Thnh c dng ngi cao to, gng
mt tun t, phc hu, ging ni truyn cm, dng v oai nghim, nh c, c ti hng bin.
Vi kin thc Pht hc uyn bc v kh nng thuyt ging Pht php xut chng, nn Thin s Liu
t Thit Thnh c nhn dn v Pht t v cng knh trng, mn m. Mt li Thin s Liu t
Thit Thnh ni ra, Pht t khng th khng nghe.
Nh tr tu uyn bc v phm hnh trong sng, Thin s Liu t Thit Thnh tr thnh nh s u
tin min Nam c phong quc s.
Khi vua Minh Mng ln ngi, Thin s Liu t Thit Thnh c c vua Minh Mng vi v kinh
thnh Hu lm tng cha Thin M v ging dy Pht php cho Hong tc Nguyn. Ngay khi gp
Thin s Liu t Thit Thnh, cng cha Nguyn Th Ngc Anh em lng say m v Thin s.
Cng cha Nguyn Th Ngc Anh ngy ngy nghe Thin s ging v Pht gip, thy s uyn bc ca
Thin s, cng em lng thng nh.
D bit Thin s l ngi nh Pht, khng c php dnh vo duyn trn, nhng cng cha
Nguyn Th Ngc Anh vn ngh Thin s Liu t Thit Thnh ph gii nn duyn cng cng
cha.
Thin s Liu t Thit Thnh bit cng cha em lng cm mn mnh th v cng kh tm. Thin s
dng Pht php ngy ngy ging gii cho cng cha, vi hi vng cng cha sm tnh ng mi tnh
oan tri ny.
Nhng nhng c gng ca Thin s khng th ngn c s si tnh ca cng cha Nguyn Th Ngc
Anh. Cng cha Nguyn Th Ngc Anh cn ngh vua Minh Mng tc thnh cho tnh duyn ca
mnh.
Hiu tm lng ca cng cha Nguyn Th Ngc Anh, nhng Thin s Liu t Thit Thnh cng l
mt bc cao tng c cao o, mt lng hng Pht, nn khng th p li tnh cm ca cng cha.
Khi Thin s Liu t Thit Thnh cn cha bit g nhng ri rm vi cng cha Nguyn Th Ngc
Anh ra sao th s ph ca Thin s l Ha thng Pht Linh Nhc tr tr cha T n Gia nh
vin tch, Thin s Liu t Thit Thnh nhn c hi ny xin v cha T n Gia nh lm tr tr.
T khi Thin s Liu t Thit Thnh ri khi kinh thnh Hu, cng cha Nguyn Th Ngc Anh
ngy m nh thng Thin s, khng thit n ng.
Vua Minh Mng thy th lin hi ngi c rut ca mnh nguyn do, th cng cha Nguyn Th Ngc
Anh xin vi vua cho vo cha T n cng dng, tha lng thnh tm vi Pht, nhng thc cht l
bt nh nhung Thin s Liu t Thit Thnh.
c s ng ca vua Minh Mng, cng cha Nguyn Th Ngc Anh mang rt nhiu l vt v
dn theo mt on ty tng n cng dng ti cha T n.
Hay tin cng cha sp n, Thin s Liu t Thit Thnh l tr tr cha T n khi ang ngi
ung tr m o trong khun vin cha v cng lo lng. Khng nhng khng ra , Thin s cn
kin quyt ln trnh v lo s chuyn khng hay s xy ra.
Lc cng cha Nguyn Th Ngc Anh bc vo cha, Thin s ln cha i Gic nhp tht
trong 2 nm.
Cng cha Ngc Anh khi n cha T n khng thy Thin s Liu t Thit Thnh v cng ht
hng tht vng trong lng. Hi tng ni trong cha, tt c u tr li khng bit Thin s Liu t Thit
Thnh i u.
Phn v i ng s xa xi, phn v thng nh Thin s khn ngui, cng cha Nguyn Th Ngc
Anh lm trng bnh, sc khe mi ngy thm sa st. Lo s nguy hi cho bn t ca cng cha, nn
cc tng chng trong cha T n nh ni s tht.
Nhng khi bit Thin s Liu t Thit Thnh ang nhp tht cha i Gic, cng cha Nguyn
Th Ngc Anh lp tc khi bnh.
Cng cha bo cho quan tng trn gia nh l mnh s ln cha i Gic cng dng. Quan tng
trn Gia nh li c mt on ty tng h tng cng cha ln cha i Gic.
Sau khi n cha cng dng, cng cha Nguyn Th Ngc Anh nh ngi a n tnh tht ca
thin s Liu t Thit Thnh. Thin s trong tnh tht khng ra ngoi, cng cha Nguyn Th Ngc
Anh ng ngoi cu xin c gp mt Thin s nhng ngi im lng.
au kh tt cng, cng cha Nguyn Th Ngc Anh qu trc tnh tht, khng n khng ung, i
gp bng c Thin s mi thi. Thin s vn im lng. Cng cha li xin gp Thin s ln cui t
bit v kinh, ca tnh tht vn khng m.
Cui cng, cng cha Nguyn Th Ngc Anh dp u ly trc tnh tht m rng: Nu Ha thng
khng tin ra gp tin thip, xin Ha thng cho t nhn thy bn tay ca Ha thng, t s
hn hoan ra v.
Cm ng trc tm lng ca cng cha Nguyn Th Ngc Anh, Thin s Liu t Thit Thnh
a ban ty qua ci ca nh cho cng cha nhn. Nhng v cng cha si tnh nhn c hi ny,
nm cht ly tay Thin s v hn say m bn tay Thin s, va hn va khc st mt, nc mt
nh xung tay Thin s.
m hm , na m khi c cha i Gic ang yn gic, tnh tht ca Thin s Liu t Thit
Thnh pht ha. Mi ngi chy ra dp la th tht tnh tht chy ri. Nhc thn ca Thin s cng
chy en. iu k li l trn vch chnh in ca tnh tht vn cn bi k ca Thin s vit bng mc
en:
THIT c rn kinh vn kip trn
THNH khng vn c vn trong ngn
LIU tri mng huyn chn nh huyn
T o mnh vui o my ln.
Thin s Liu t Thit Thnh thy cuc i qu nhiu mng o ho huyn. Thin s dng ngn
la t thiu thc tnh v gio dc cng cha Nguyn Th Ngc Anh. Nhng Thin s khng ng
rng, sau khi Thin s t thiu, cng cha Nguyn Th Ngc Anh v cng au kh.
Cng cha li lo xong xui l nhp tht cho Thin s. 3 ngy sau, cng cha ung thuc c t
vn ngay ti hu lin cha i Gic, kt thc mt mi tnh n phng bi thng.

Trn Quc Tun 'c gan' ly nng cng cha ha g cho ngi khc. Cn con
trai ng li b Trn Khnh D ln lt qua li vi v.
Bn cnh nhng thnh tu rc r v qun s, vn ha, x hi, nh Trn (1226 - 1400) cn c bit
n vi nhiu cu chuyn tnh duyn trc tr trong hong tc. Trn Quc Tun l con trai ca An Sinh
Vng Trn Liu, chu gi vua Trn Thi Tng bng ch. Ngi ph n u tin ng yu l cng
cha Thin Thnh, em gi ca vua Trn Thi Tng. Nh vy, Trn Quc Tun c quan h huyt thng
gn gi vi ngi mnh yu.
Tuy nhin, chuyn h hng yu nhau nh Trn khng phi l l, v t lch s lp quc nh Trn c
quy nh, trnh ngi vua truyn ra ngoi, ch c ngi trong tc mi c ly nhau.
Tnh th oi om ca Trn Quc Tun l ch, khi ng ang yu say m cng cha Thin Thnh, th
vo ma xun nm 1251, Trn Thi Tng li d nh g c cho Trung Thnh Vng con trai ca
Nhn o Vng.
D cha chnh thc ci hi, vua nhn snh l v t chc ngy hi ln ko di trong vng 7 ngy.
C vua quan v bn nh trai u khng bit rng cng cha Thin Thnh dnh tnh cm su nng
cho con trai ca An Sinh Vng Trn Liu.
au kh khng ngui, Trn Quc Tun quyt nh mo him ly c ngi mnh yu. Vo gia
m, nhn lc mi ngi ang mi m xem hi, ng liu lnh leo tng pha sau ph ca Nhn
o Vng, vn c canh gc cn mt, t nhp vo trong ph v tm n phng cng cha.
Cng cha ang u su th thy Trn Quc Tun xut hin, vui mng khn xit. Khng ngi g nguy
him, i trai gi tr quyt tm n vi nhau...
Hiu rng Nhn o vng s khng tha ti cht nu mnh b pht hin, Quc Tun sai th n ca
cng cha Thin Thnh i cu cu Cng cha Thy B l ch rut ca cng cha Thin Thnh v
vua Trn Thi Tng; ng thi l m nui ca Trn Quc Tun.
Nghe tin chu lm vo tnh trng nh th, b vi vng chy vo cung, cp bo vi nh vua. Vua Trn
Thi Tng lin sai ngi n ph Nhn i Vng ngay trong m, a Trn Quc Tun v cung
an ton.
Sau khi nghe Trn Quc Tun trnh ht mi chuyn, Thy B tm cch cho ng kt duyn cng Thin
Thnh. Sng hm sau, b vo cung dng ln nh vua mi mm vng v nn n: "V vi vng qu nn
khng sm c l vt, xin nh vua nhn cho".
Vua bt c d phi g cng cha Thin Thnh cho Quc Tun; ng thi ct 2.000 khon rung
hon li snh vt v t li vi Trung Thnh Vng. Cng ngy hm , cng cha Thin Thnh tr
thnh v Trn Quc Tun

Hai ngi tnh b mt ca vua Gia Long

Ngoi ra, cc phi tn trong tam cung lc vin cng c s sch nhc n t nhiu nn tng chng
chuyn i tnh v hn nhn ca Gia Long u r rng. Nhng dn gian cn lu truyn v hai mi tnh
ca ng m chnh s triu Nguyn v gia ph hong tc khng c mt dng no nhc n.
B bt phi lm chng c lao ng Chng
C lao ng Chng l mt a danh nay thuc huyn Ch Mi, tnh An Giang, trc kia vn c gi
bng nhiu tn khc nhau nh cn Cy Sao, c lao Sao Mc, c lao Tiu Mc hoc chu Sao Mc.
Theo sch s, thng 2 nm Mu Dn (1698), cha Nguyn Phc Chu (1691 1725) sai Trn th Bnh
Khng (Nha Trang) l Nguyn Hu Cnh (Knh) gi chc Thng sut vo kinh lc vng t Thy
Chn Lp, ni m cha cho cc di thn nh Minh khng chu thn phc tn triu nh Thanh n
c tr, xin lm dn nc Vit.
Lc by gi, v mt hnh chnh, Nguyn Hu Cnh ly t Nng Ni t lm Gia nh ph, n x
ng Nai lp huyn Phc Long, dng dinh Trn Bin (Bin Ha ngy nay) v ly x Si Cn lm
huyn Tn Binh, dng dinh Phin Trn (TP HCM ngy nay)
Mi dinh, ng cho t chc Lu th, Cai b v K lc qun tr; nha thuc c hai ty l X sai ty (coi
vic vn n, t tng, di quyn quan K lc) v Li ty (coi vic ti chnh, do quan Cai b ng u).
V qun binh th chia lm cc c, i, thuyn, thy b tinh binh v thuc binh h v.
Va thit lp b my qun l, Nguyn Hu Cnh cn ra sc n nh dn tnh, hoch nh cng gii
xm lng, quy t ngi bn a v chiu m lu dn t khp ni t ra phng, p, x, thn gm
ngi Vit, Hoa, Khmer, cho khai khn rung t, chun nh thu inh, in v lp b tch inh in.
Mt khc, ng cho qun i tiu tr cc ton gic cp, sau a qun v ng cn Cy Sao ri bo
tin v Ph Xun cho cha Nguyn bit. V lp cng ln, Nguyn Hu Cnh c phong lm Chng
C, tc L Thnh Hu.
Cn nhn dn khp ni th hin s tri n tn knh ca mnh i vi ng, h lp n th phng,
trong ngn ng hng ngy king nhc n ch Cnh, ch Knh v ni tri i l king, king v gi mt
cch tn knh l Quan Chng C.
Danh xng ny c t cho mt s a danh vng ng bng sng Cu Long v i vo ca dao, nh
c lao Sao Mc, ni ng tng ng qun c gi l c lao ng Chng: Lng nghe qu ni vi
diu/C lao ng Chng c nhiu c tm.
Cu ca dao ny c mt s d bn, n c gn vi mt giai thoi l lng v thi gian cha Nguyn
Phc nh n nng nu ti vng c lao ng Chng.
Theo mt s sch nh Vit Nam phong tnh c lc, Kho tng giai thoi Vit Nam, trong nhng
ngy i lnh nn, mt ln cha mt mnh trn v c lao ng Chng. V ni khc ti, trnh tai
mt ca triu Ty Sn nn Nguyn Phc nh phi nu mnh trong mt bi rm.
Bn b sng, gn ch ng ang n mnh, c mt c thn n trng xinh xn ang li bt c, qun o
lm lem bn t m khng bit c ngi ang lng nhn theo m tm qun ci hon cnh au thng,
tht c l vn.
Bng nhin, c gi ht ln chi vi v bt ng b tht xung mt h su. Qun ngay c chnh bn thn
mnh ang b lng bt, bt chp nguy him, Nguyn Phc nh vt lao ra cu.
Th ri, sau khi c cu sng, c gi ny v cm kch c nm rt ly tay ng ko v nh bt sng
chung, v theo tc l y, khi ngi con gi no b ngi con trai m ri th buc phi ly ngi
lm chng.
Cuc tnh duyn bt c d ny li l s may mn, m ra mt ng sng cho cha Nguyn, nh
ng c nh v giu kn.
ng thi, ngy ngy, c v v nhng ngi thn mt mt bt tm c, mua thc go v nui v cha
l vn; mt khc h i thm d, tm kim gip ng cc cn thn ang lu tn t hp li, bn mu
tip tc s nghip phc quc.
Sng c lao ng Chng mt thi gian, Nguyn Phc nh t bit ngi v tr ra i, tip tc dn
thn, bn ba v nghip ln ca mnh. Nhng sau ny, khi ln ngi hong , t nin hiu l Gia
Long, nh vua qun hn ngi con gi che ch, gip mnh nm xa.
Dn gian trong vng ngh ti chuyn m m c trong lng, t thnh cu ca dao cho tr ht rng:
Qu bay v ni vi diu/C lao ng Chng thiu g c tm.
Ngoi giai thoi ni trn, c mt thuyt khc vi phn kt c hu hn lin quan n cu ca dao v
chuyn tnh ca Gia Long vi c gi x c lao ng Chng. Chuyn k rng v thua trn, Nguyn
Phc nh mt thn mt mnh trn n c lao ng Chng vng Long Xuyn, ng gi lm mt ng
ph n thn.
Khi chy n b sng nhng khng c thuyn, lo lng, s rng c qun Ty Sn ui pha sau, trc
tnh cnh , ng khng bit lm sao, ngc ln tri mt cch tuyt vng th thy mt by qu v diu
hu bay ln trn khng, bun b m ngm mt cu th: Bng khung qu ni vi diu/C lao ng
Chng li nhiu c tm.
May mn thay, lc c mt ng thuyn nh, theo kinh nghim thy khc sng no c nhiu chim
bay ln t c nhiu c, lin tm n th li nh bt. Nh ch nhn ca chic thuyn y m Nguyn
Phc nh c qu giang qua sng thot nn.
Khi n gia sng, bng mi ngi nghe thy c ting ku cu ca mt c gi i trn chic xung v
gp dng nc mnh nn b lt.
Va thot khi him nguy, li gp ngay ngi trong cnh cn k ci cht, Nguyn Phc nh can m
li li gn xung cu thiu n. C gi tn l Trn Th T Lan, con mt nh Nho trong vng tn l
Trn t.
Cm ng n cu mng, T Lan a Phc nh v nh i ng t n. Gia nh c khi bit n nhn
ch c mt mnh mi ngh g T Lan cho ng lm v. Ngh rng chuyn xy ra c l l duyn tri
sp t, nh trc; lc y li c thn nn Nguyn Phc nh bng lng.
Th l mt m ci c t chc ti c lao ng Chng gia cha Nguyn tht th vi c gi
thng dn c ci tn rt p - T Lan.
Sau khi phc quc thnh cng, thu giang sn v mt mi v tr thnh hong , Gia Long Nguyn
Phc nh cho rc b T Lan v kinh , phong lm Chnh hu. ng cn lm hai bi thi ni v h
vi mi ch trong bi l ch lt tn cho mi th h.
Nhng ngi do b Chnh hu sinh ra gi l dng chnh, ch lt t tn cho con chu ca dng chnh
l: M Du Tng Cng Trng/Lin L Pht Bi Hng/ Lnh Nghi Hng Tn Thc/ Qu Vng Biu
Khn Ngoan.
Cn nhng ngi con do cc b phi khc sinh ra gi l dng th, ch lt t theo th t l: Min
Hng ng Bu Vnh/ Bo Qu nh Long Trng/ Hin Nng Kham Kh Thc/ Th Thoi Quc
Gia Xng.
V l giai thoi nn kh c th kim chng phn no l s thc, phn no l h cu, hay ton b cu
chuyn u do ngi i sng to nn.
Ch bit rng nu xt theo chnh s th vua Gia Long c hai b v chnh, mt ngi tn Lan (mang h
Tng) v mt ngi h Trn (tn ang), c th t m dn gian kt hp li, h cu thnh mt b
chnh phi h Trn tn Lan.
Cn v hai bi h thi dnh cho dng chnh v dng th, chc l da vo s sch m chp thnh v
vo nm Qu Mi (1823), vua Minh Mng lm mt bi h thi dnh cho con chu ng v 10 bi
Phin h thi dnh cho con chu 10 anh em trai ca mnh.
Bi h dnh cho dng chnh trong giai thoi ni trn thc ra l bi Phin h thi th nht gi l Anh
Du h (dnh cho con chu Hong t Cnh, anh trai vua Minh Mng) nhng ch khc mt s ch l L
(thc ra l Huy), Hng (Hm), Thc (Thun), Qy (V), Ngoan (Quang).
Bi thi dng th m giai thoi nhc n thc ra li l bi h thi ca vua Minh Mng cho con
chu, n khc mt vi ch l Hng (ng l Hng), Kh (K), Thc (Thut).
Cu chuyn bun trn qun o Cn Ln
Trc khi ginh thng li trong cuc chin vi triu Ty Sn, ln ngi xng, lp ra nh Nguyn,
Gia Long by gi ch l Nguyn vng Phc nh phi bao phen bn ba tu quc, chy trn khi
s truy bt ca i phng, nm tri mun vn ng cay, kh cc sut 24 nm tri.
Nm Qu Mo (1783), b Ty Sn nh ui, phi ln trnh ra cc hi o vng bin ng Nam,
Ty Nam, cui cng Nguyn Phc nh quyt nh nh Gim mc Bi Nhu, tc B a Lc (Pigneau de
Bhaine) i cu vin ngi Php v giao mt ngi con trai ca mnh i theo lm tin.
S sch cho hay l ngi con trai trng ca ng, tn l Nguyn Phc Cnh. Tuy nhin, theo d s
ban u, Nguyn vng nh gi Phc Cnh li sau ny ni dng chnh thng, cn ngi con th
l Nguyn Phc Hi An s theo B a Lc i sang Php.
Tuy nhin, d nh khng thnh v xy ra mt vic ngoi tnh ton ca Nguyn Phc nh, kt
cc dn ti mt bi kch au bun m ngy nay cn ng mi trong cu cu ht ru: u gi a
cy ci v tri/Rau rm li chu li ng cay.
Chuyn k rng, khi b qun Ty Sn nh bi, Nguyn Phc nh phi dng thuyn chy trn ra Cn
o (mt o ln trong qun o Cn Ln, cn gi l Cn Sn), gia quyn b tht tn ht, ch c mt
ngi v th l L Th Rm, hiu l Phi Yn i theo, b ti hu cn cng chng c my, ch cn
khong 100 gia nh thuc h i cng.
 c chn dung thn n nh, Nguyn Phc nh sai ngi i chiu tp dn chi ang sinh sng ri
rc quanh Cn Sn ri lp nn 3 lng An Hi, An Hi v C ng.
Khi ngh n vic nh li qun Ty Sn, cha Nguyn thy th lc ca mnh khng sc, bn cng
cn thn tnh k. Gim mc B a Lc xut a con ca b Phi Yn l Hi An (cn gi l hong t
Ci hay hong t Hip) theo mnh mang n tn, quc th xin cu vin nc Php.
Vn l con nh trm anh, khu cc c hc hnh, khi bit c vic , b Phi Yn cho rng cu vin
ngi Ty Dng v gip nh ui Ty Sn khc no a si ca trc, rc hm ca sau nn ht
li khuyn nh, can ngn chng khng nn lm theo cch y: Vic nh nhau vi Ty Sn ta c th
coi nh vic trong nh, cha cng nn dung ngha binh trong nc th hn. Nu nh sc mnh ca
ngi ngoi gii quyt vn ni b th d ta c thng Ty Sn chng na, ci thng y cng
chng v vang g, thip e cn c lm iu rc ri, tai ting v sau.
Khng nhng khng nghe li khuyn ca v m Nguyn Phc nh cn ng ng ni gin, nghi b
c n thng ng vi qun Ty Sn, mi sai ngi em ra chm u.
Khng run s trc ci cht, b Phi Yn vn khng ng cho hong t Ci i lm con tin, khng
chp nhn vic cu vin ri sau s b ln n ti: Cng rn cn g nh, rc voi v giy m t.
Ngi dn Cn o cn truyn nhau cu th v chuyn ny nh sau: Chuyn xa nay k li
rng/c B Phi Yn khuyn can, ngn chng/Chuyn nh chuyn nc ng trong/Cha cng xem
li hn lng quc gia/Mang ting: Cng rn v cn g nh/Cu vinh bn nc thip e l v sau/Ch
c my li khuyn y!/Nguyn nh ni gin li nh/Nghi B Phi Yn c tnh ni cng/Truyn cho
vn v triu nh/a B Phi Yn hnh hnh ti y.
Qun thn hong s trc s tc gin , tt c u cng qu xin nh vy m Phi Yn thot khi b
chm u. Nhng Nguyn vng vn cha ngui lng, ng sai lnh a ngi v tr ca mnh ra mt
hn o hoang gn nht vo hang (hn o v sau c gi l Hn B).
Ca hang b bt bng nhiu tng , cn b Phi Yn b nht bn trong ch vi t cm go v mt chum
nc. May mn l c con vn bch m b nui dng t trc khn ngoan, thng minh, ngoi
hang, ngy ngy vo rng i tm tri cy, qu chn v nui ch.
Khi nghe tin thuyn chin ca Ty Sn sp nh ra o, cha Nguyn Phc nh s hi mang theo
hong t Ci ri cng b ti xung thuyn chy v hng o Ph Quc. Hong t lc mi 5 tui,
khng thy m mi khc thm thit, i cho m i cng.
Trong cn hong ht li tc gin, Nguyn vng cho rng con mnh cng mt lng phn trc nh v
nn nm con xung bin ri thc thuyn chy thng.
By gi, c con hc h m hong t Ci nui lun i theo na bc chng ri, thy ch b nm lin
lao theo xung nc nhng nc chy mnh, hong t b cht chm, cn hc h bi c vo bi cn.
n khi thy triu rt, thy thi hi hong t tri vo bi bin lng C ng, hc h tha vo ri bi t
em chn ti khu rng gn bi m Tru. Ngi dn bit tin rt thng tic, mi cng nhau lp ngi
miu trc m hong t th gi l miu Cu, ngi m c gi l m Cu.
Truyn thuyt k rng con hc h ngy vo rng kim n, m v nm bn m ch ku go thm thit.
Ri mt m, hc h tm c vn trng, chng cu b Phi Yn ra khi hang ri a c b n m
hong t Ci.
au xt, cm thng trc tnh cnh y, dn lng C ng lm mt ngi nh gn m b Phi Yn
sm hm chm sc ngi m a con bc mnh ca mnh, ri h t cu ht rng: Gi a cy Ci v
tri/Rau Rm li chu i ng cay.
Do ni nh con, ni au cho vn nc nn Phi Yn ngy cng ho hon, bun b. B lm nn bi
th by t tm s ca mnh: t nn hng th t cha cng/Can vua nn ni ti thng
ng/Ngai vng mt thu ngi cha vng/Bia ngn nm vt vn cn/Mu chy rut mm au phn
thip/Ni da xo tht tha tnh ng/Song su, ni thm hoa m l/ khc cho con li khc chng.
Mt hm, lng An Hi cng lng C ng t chc cuc n chay kh ln c thnh mi b Phi Yn n
d. C mt tn t ngi lng An Hi l Bin Thi thy c b Phi Yn tui mi 25, d tri bao kh
au m nhan sc vn rc r, ti thm, hn ni lng t dc, ln vo ch b, nm mt cnh tay gi tr
i bi th b pht hin.
Con cht, chng lu vong khng r tin tc, b Phi Yn phi chu nhiu au kh, nay cm thy h
thn v nhc nh v b xc phm thn th nn dng gm cht t cnh tay, sau t t th tit
v gi danh gi ca mnh.
Tc gin trc hnh ng ca tn v li, ngi dn em tn Bin Thi ra x ti cht, cn thi hi b
Phi Yn c em an tng bn cnh m ca con trai. Thng cm s phn ca mt b hong, hai lng
An Hi, C ng lp miu th gi l miu B (tn khc l miu An Sn), c xy t nm t T
(1785).
Tng truyn b Phi Yn cng hong t Ci thng hin thnh hin v mch bo im lnh, chuyn
d sp xy ra nn ngi ta cho rng miu ny rt linh thing vi ngi dn trn o, lc no miu
cng nghi ngt khi hng th phng.
Cc bc k lo v c dn ti Cn o cn truyn tng 4 cu th m ngi xa tng tm lng
trung lit ca b Phi Yn nh sau: Lng t chn su nim ut hn/Lng tri eo mi vt tang
thng/Thng ngi cng trc liu thn th/Trch k t dm d kh lng.
Theo chnh s triu Nguyn v sch Nguyn Phc tc th ph th vua Gia Long Nguyn Phc nh c
tt c 21 ngi v, 13 hong t v 18 hong n. Nhng cng ging nh trng hp ca b Trn Th
T Lan, cc ti liu ny khng thy c dng no ghi h tn, lai lch ca b Phi Yn (L Th Rm) v
hong t Hi An (hay hong t Ci) c.
Mt s kin cho rng y ch l s tng tng, h cu ca ngi i ch thc ra khng c nhn vt
Phi Yn v Hi An, cha Nguyn Phc nh cng cha tng t chn n o Cn Ln m hn o
l o C Long (Koh Kong) nm gn vng bin H Tin, cch o Ph Quc khng xa, do phin m
Koh Kong sang Hn t c s nhm ln m thnh Cn Ln. Cn ngi miu An Sn (miu B) vn l
ni th n thn bo tr c dn min bin v hi o thng c tn knh gi l b Cha Tin hoc b
Cha Ngc.
Quan im khc th cho rng miu th Thy Long Thnh Phi, mt n thn sng nc c hai ngi con
gi l Cu v B, v miu Cu chnh l miu th mt trong hai ngi con ca n thn.
Trn y l hai giai thoi v chuyn tnh ca v vua sng lp nh Nguyn. l giai thoi th vic kho
chng tht gi, ng sai rt kh xc nh bi l nhng cu chuyn i t i sng, gn lin vi
nhng con ngi thc, s kin thc nhng v c truyn ti qua nhiu bc (truyn ming, vit li)
nn c dn gian thm bt, phng tc, sng to nhng tnh tit l lng, hi hc thm ch c th tr
thnh hi phi l.
Theo cc nh nghin cu, giai thoi chnh l s b sung v mt lch s v vn ha chnh thng, gip
chng ta c thm ci nhn v con ngi, x hi, s kin trong qu kh theo mt cch tip cn th v v
hp dn.