Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐI ỀU CH Ế

ANKADIEN VÀ ANKIN

I. Ankadien.
1. Phương pháp chung.
a. Dehidro hóa Ankan hoặc Anken tương ứng.
Phản ứng này dùng xúc tác là các Oxit kim loại : Al2O3;
Cr2O3 ;Fe2O3 Nhiệt độ từ 450 – 700oC (tùy hợp chất cần
điều chế và xúc tác mà có nhiệt độ khác nhau).

Phản ứng tổng quát :

CnH2n+2 Al2O3 , to CnH2n-2 + 2H2

C =C–C=C
Al O , Fe O
-C–C –C –C – 2 3 2 3
- 4H, o
t
C =C =C –C

Tuy nhiên nhựơc điểm của phương pháp này là cho hỗn
hợp các sản phẩm và hiệu suất không cao.

b. Hidro hóa các Hdrocacbon kém no hơn ( polien).

Phương trình tổng quát :

to, Pd
CnH2n-2-2k + kH2 CnH2n-2
1:k

Ví dụ :
+H2, to
C C -C C C=C-C=C

C =C –C =C

C=C=C=C + H2 to
Xúc tác
C = C = C –C

1
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

Ứng dụng chủ yếu của trường hợp này là Hidro hóa Diin
tương ứng để điều chế các Ankadien trong phòng thí
nghiệm.
Xúc tác cho phản ứng này có thể dùng Pd/CaCO3

+H2, Xt,to
-C C-C C- C=C–C=C

c.Đi từ Vinyl cơ kim và VinylHalogen .

R1 H M R4 R1 H
Pd[(C6H5)3]4 R4
+
THF ,
0-20oC R2
R2 X R3 H R3 H

Hiệu suất ủa phản ứng vào khoảng 70 - 90%.Xúc tác là phức chất
của các kim loạI chuyển tiếp như Pd, Ni, Pt…
Cấu hình của sản phẩm được quy định bởi cấu hình của
vinylhalogennua và của vinyl cơ kim.

2. Phương pháp riêng .

Đây là các phương pháp điều chế một số Ankadien tiêu biểu và
có ứng dụng thực tế như But-1,3-dien và Isopren (2-metylbut-1,3-
dien).
a. Điều chế But-1,3-dien.
 Đi từ Ancol Etylic.
-Phương pháp Lêbeđep.
Cho hơi Ancol Etylic đi qua xúc tác Al2O3, Cr2O3… nung
nóng ở nhiệt độ từ 400 – 800oC. Hiệu suất khoảng 30% .
Phản ứng này có ý nghĩa rất lớn trong công nghiệp sản
xuất cao su nhân tạo , vì hiện nay Ancol Etylic có thể khai
thác trực tiếp từ việc thủy phân mùn cưa ( Xenlulozo).

2C2H5OH Xt,to CH2=CH –CH =CH2 + H2 +2H2O

2
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

-Phương pháp Ostroulenski.

Phản ứng này dùng xúc tác là Al2O3 , nhiệt độ >450oC
Al2O3
C2H5OH + CH3CHO CH2=CH –CH =CH2 + 2H2O
o
t

 Đehidro hóa n-Butan hoặc but-2-en (hoặc But-1-en).

Phản ứng này nằm trong phương pháp chung .
Dehidro hóa
CH3–CH2–CH2–CH3 CH2=CH –CH =CH2 + 2H2
Dehidro hóa
CH3–CH=CH –CH3 CH2=CH –CH =CH2 + H2
Phương pháp này áp dụng cho các quốc gia có nguồn dầu khí dồi dào mà
lượng But-1,3-dien lại quá ít.

 Đi từ Axetilen .
- Nhị hợp Axetilen , sau đó Hidro hóa không hoàn toàn sản phẩm
thu được ta cũng được But-1,3-dien .Xúc tác cho phản ứng này NH4Cl và
Cu2Cl2 .
Sơ đồ:
Xt, o + H
2C2H2 t CH2CH –CCH 2 CH2=CH –CH =CH2
o
xt,t

- Hóa hợp Axetilen vớI Formandehit .

Sơ đồ :

Cu2Cl2 + H2
C2H2 + 2HCHO (HOCH2)2 (HO–CH2–CH2)2

-H2O - H2O
CH2=CH –CH =CH2

O (THF)

 Dehdrat hóa But-1,3-diol

3
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

-2H2O
OHCH2 –CH2 –CHOH –CH3 CH2=CH –CH =CH2
o
Xt, t

Phản ứng xảy ra theo quy tắc Marconicov cho sản phẩm chính là But-
1,3-dien.Thực ra , người ta dùng H3PO4 hoặc Natri poliphotphat (NaPO3)n
dướI áp suất 300atm , nhiệt độ khoảng 110oC, để loại 1 phân tử nước của
diol , sản phẩm trung gian là THF , sau đó tiếp tục loại nước của THF, xúc
tác Al2O3, ta thu đươc But-1,3-dien.

b.Điều chế Isopren.

Isopren là nguyên liệu cơ bản của ngành công nghiệp cao su , nó có thể
được điều chế bằng một số phương pháp như sau :
 Đehidro Isopentan .
Phương pháp này nằm trong phương pháp chung .
Pt tổng quát :

CH3 –CH –CH2–CH3 -4H , Xt, to CH2=C –CH =CH2

CH3 CH3

 Dehidrat hóa Dimetylvinylcacbinol.

CH3
-H2O, H2SO4 đ , to
CH3 –C –CH=CH2 CH2=C –CH =CH2

OH CH3

Ngoài ra còn có thể dùng 1 số phương pháp khác để điều chế isoprene
như đi từ But-1,3-dien bằng phương pháp Kolbe .

CuốI cùng , But-1,3-dien và isoprene đều có trong sản phẩm của quá
trình chưng cất nhựa than đá và Cracking dầu mỏ.

I. Ankin
1.Phương pháp chung.

4
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

a.Dehidro hóa các Hidrocacbn no hơn nó , ví dụ các Ankan

hoặc các Anken. Cũng giống như Ankadien , phương pháp này thường cho
hiệu suất không caovì thường tạo ra hỗn hợp nhiều sản phẩm .
PT tổng quát có dạng :
-2H,xt, o -2H,xt, o
CnH2n+2 t CnH2n-2 t CnH2n-4

b. Tách Hidrohalogenua từ dẫn xuất đihalogen(Gim-halogen và

Vic-halogen) bằng Kiềm đặc trong môi trường là Ancol Etylic.

H H
KOH, C2H5OH
R –C –C –R1 R C C R 1
+ 2HX
X X

H X
KOH, C2H5OH
R –C –C –R1 R C C R 1 + 2HX

H X
Ngoài việc dùng Kiềm –rượu , ta còn có thể tách HX bằng NaNH2 trong
NH3 lỏng rồI sau đó thủy phân sản phẩm trung gian cũng thu được các Ankin.
c.Ankyl hóa các Ankinua.
Sơ đồ :
NaNH2/NH3 lỏng
R C CH R C C Na

+ R1 –X
R C C R1
d.Tách halogen từ dẫn xuất Tetrahalogen tương ứng.
X X

R –C –C –R1 + 2 Zn R C C R1 + 2ZnX
2

X X
X=Cl hoặc Br

5
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

R, R1 là các gốc hidrocacbon no

Khi bị đung nóng trong môi trường kiềm đặc các Ankin đầu mạch có
thể bị đồng phân hóa thành các Ankin giữa mạch. Lợi dụng đặc điểm này ta
có thể điều chế được một số Ankin có vị trị nối 3 theo ý muốn.

2.Phương pháp riêng.

Dưới đây là một số phương pháp điều chế Axetilen:

a. Đi từ CanxiCacbua.
Thủy phân CaC2 trong nước ta sẽ thu đựơc Axetilen .

CaC2 + H2O C2H2 + Ca(OH)2

b. Đi từ khí thiên nhiên ( Pyroli CH4 )

Trong phản ứng này Mêtan đựơc đốt nóng tớI 1500oC sau

đó hỗn hợp được làm lạnh đột ngột để tránh sự phân hủy

của Axetilen . Tuy nhiên , hiệu suất của phản ứng không

cao.

1500oC,làm lạnh nhanh

2CH4 C2H2 + 3H2

c.Tổng hợp trự tiếp từ C và H2

Phản ứng đựơc Berthelol tổng hợp lần đầu tiên năm 1860

Phản ứng xảy ra trong vòng cung lửa điện giữa hai điện cực bằng than

.Khoảng 3000oC thì phản ứng bắt đầu xảy ra và lệch về phía phải .Tuy nhiên

, hiệu suất của phản ứng chỉ vào khoảng 3% .Vì vậy phản ứng này chỉ có ý

nghĩa lí thuyết.

6
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

3000oC C H
2C + H2 2 2

Và cuối cùng , các Ankin cũng là sản phẩm của quá trình Chưng cất nhựa

than đá và Refoming dầu mỏ. Vì vậy có thể khai thác từ những nguồn tự

nhiên này.

7
 Một số phương pháp điều chế Ankadien và Ankin

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

♣ KHOA HÓA ♣

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHẾ

ANKADIEN VÀ ANKIN

Thực hiện : Tổ 2
Lớp Sư phạm Hóa 2A

1. Trần Duy Đãm

2. Nguyễn Trung Kiên
3. Huỳnh Anh Hào
4. Đỗ Hồng Thịnh
5. Trần Đình Zét
6. Hà Thị Thu Thủy
7. Huỳnh Thị Thu Hiền
8. Trần Thị Hòa
9. Trương Thị Bích Chi
10.Phạm Thị Thùy Dung
11.Nguyễn Thị Kiều Diễm
12.Phạm Thị Nhi
13.Nguyễn Thị Thuận
14.Đinh Thị Kiêm

Quy Nhơn 20/12/2006