MathTeaching2015 PDF

T SCH SPUTNIK
Sch in t SE002
Nguyn Tin Dng
HC TON V DY TON
NH TH NO?
Ngi bn ng vui hc!

c
Prof. Dr. Nguyen Tien Zung
c
Sputnik Education
y l phin bn in t min ph
dnh cho cc bn c ca
Sputnik Education
Phin bn ny: Ngy 21 thng 5 nm 2015
2
Mc lc
Li gii thiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1 Hc ton nh th no? . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.1 Nim vui hc ton . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.2 Hc ton c ci g? . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.3 Xa b cc ro cn tm l . . . . . . . . . . . . . 15
1.4 Ton c ngha v ton v ngha . . . . . . . . . . 17
1.5 Hc chuyn v hc trc chng trnh? . . . . . 21
1.6 T hc l tt, nhng c thy tt hn . . . . . . . 23
1.7 Thy cy m chng thy rng . . . . . . . . . . . 30
1.8 Ton hc v thut ton . . . . . . . . . . . . . . . 32
2 Mt s iu nn v khng nn khi dy ton . . . . . 41
2.1 Hiu v nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.2 C bn v nhiu cng dng . . . . . . . . . . . . 44
2.3 Gii thch sao cho d hiu . . . . . . . . . . . . . 48
2.4 Cu hi lm g? . . . . . . . . . . . . . . . . 52
2.5 Khng vic thi ln t vic hc . . . . . . . . . 54
2.6 ng x vi hc sinh . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3
2.7 Cht lng, s lng v hnh thc . . . . . . . . 61
2.8 Bn cht ca kin thc cn dy . . . . . . . . . . 65
2.9 Gy t m v sung sng cho ngi hc . . . . . 73
2.10 Rn luyn kh nng suy ngh su sc . . . . . . . 78
2.11 i mi lin tc . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.12 Hi ha gia cc thi cc . . . . . . . . . . . . . 86
3 Tho lun vi cc ging vin tr . . . . . . . . . . . 94
3.1 Dy hc l mt ngh cao qu . . . . . . . . . . . 95
3.2 Gi tr ca ngi thy . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.3 Cht lng ngy cng quan trng . . . . . . . . . 98
3.4 Trc ht l thng yu tr . . . . . . . . . . . . 99
3.5 Cht lng dy hc khng t dng m c . . . . 102
3.6 S tn trng hc sinh . . . . . . . . . . . . . . . 105
3.7 Uy tn ca ngi thy . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.8 Lm sao hc sinh d theo di . . . . . . . . . 109
3.9 Dy hc qua cc v d . . . . . . . . . . . . . . . 115
3.10 Cc v d v nhm . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
3.11 Tm hiu lch s cc khi nim khoa hc . . . . . 122
3.12 Mt gi ging bi l nhiu gi lao ng . . . . . 123
3.13 Trnh by th trc khi trnh by tht . . . . . . 125
3.14 Nhng bi ging chn . . . . . . . . . . . . . . . 126
3.15 Tm ra sai lm m trnh . . . . . . . . . . . . 128
3.16 Dy gii bi tp nh th no? . . . . . . . . . . . 129
4 Sputnik Education
Li gii thiu
Quyn sch nh ny bn v nhiu kha cnh khc nhau ca vic

hc ton, dy ton, v chng trnh mn ton, c bc ph thng
v bc i hc. N c hnh thnh t cc bi vit ca tc gi v vn
ny trong qung thi gian t 2009 n 2015, da trn cc kinh
nghim bn thn v cc nghin cu tm ti ca tc gi, t rt
ra cc kt lun v vic nn hc ton nh th no, dy ton ra sao
cho hiu qu. Quyn sch cng phn tch mt s hc thuyt sai lm
v gio dc mi ngi cnh gic, v mt s im bt cp trong
chng trnh ton ph thng hin ti.
i tng chnh ca quyn sch l cc bc ph huynh hc sinh
mun hng cho con em mnh gii ton, cc sinh vin v gio vin,
ging vin mun hc ton v dy ton c tt hn, v cc nh qun
l v ci cch gio dc.
Quyn sch c chia lm 3 chng. Chng mt l Hc ton
nh th no?. Cc bc ph huynh hc sinh s thy trong nhiu
li khuyn c th v vic nn hng con em mnh hc nh th no
cho vui v hiu qu. Cc bn hc sinh sinh vin cng c th trc tip
Sputnik Education 5
c v rt ra nhng li khuyn t chng ny.
Chng hai v chng ba ch yu bn v vic dy ton. Chng
hai da trn nhng bi vit ngn ca tc gi t nm 2009 v nhng
iu nn v khng nn lm khi dy ton. Chng ba l nhng ghi
chp li t hai bui tho lun ca tc gi vi mt nhm ging vin
ton tr vo thng 9/2012, c lp li mt s ca chng hai, nhng
vit dng khc i.
Tc gi hy vng rng quyn sch ny s gip cho bn c hiu r
hn v bn cht ca ton hc, v gp phn lm cho vic hc ton v
dy ton tr nn hiu qu hn.
Quyn sch ny n c tay bn c l nh c T sch Sputnik,
mt d n do cc nh khoa hc v gio dc hng u ca Vit Nam
lp ra nhm gp phn ci cch h thng gio dc theo chiu hng
tt ln. Hy vng rng bn c s ng h T sch Sputnik, qua nhng
vic nh l mua cc quyn sch rt hay ca t sch ny, qung b cho
n, v.v.
Toulouse, 06/2015
Nguyn Tin Dng
6 Sputnik Education
Chng 1
Hc ton nh th no?
7
Chng 1. Hc ton nh th no?
1.1 Nim vui hc ton
I have no special talent. I am only passionately curious Albert Ein-

stein
Tr em v ngi ln yu thch ci g, t m mun bit ci g, th

s hc ci rt nhanh. Mun cho mt b hc gii ton, th im
quan trng u tin l phi lm cho b yu ton. Chng ta khng th
bt p ai (hay chnh bn thn) yu ton, m ch c th gi m v
khuyn khch.
Gn y, Vit Nam xut hin phong tro gio dc STEM (Sci-
ence - Technology - Engineeering - Math, tc l s kt hp ca khoa
hc, cng ngh, k thut v ton hc vi nhau) nhp khu t M, v
Ngy hi STEM ln u c t chc vo thng 5/2015 cho cc
hc sinh nh tui. Nhng ngy hi nh th l nhng dp rt tt
to ra s gi m v khuyn khch .
Cho n nay (nm 2015), phn ln tr em Vit Nam mi ch
c hc ton qua sch gio khoa l thuyt v bi tp, ch khng
bit n cc th loi sch khc v ton rt cn thit cho vic b sung
kin thc v gi m tnh yu ton hc. Cn tng cng cho tr em
tip xc vi cc sch hay thuc cc th loi khc, v d nh:
- Sch truyn c ni dung ton hc (c v ton m ly k hp dn
nh truyn c tch),
- Sch v ton hc trong cuc sng v trong t nhin ( tr em
thy cc khi nim ton hc sinh ng v hu ch ra sao),
8 Sputnik Education
1.1. Nim vui hc ton
Vui chi ton hc cng Sputnik ti Ngy hi STEM 17/05/2015.
- Sch v cc tr chi ton hc (cn g hay hn l chi vui m li

l hc hiu qu),
- Sch v lch s ton hc (bit v lch s gip chng ta hiu r
hn mi th),
- vui gii tr ton hc ( vui cng l mt cch luyn no hiu
qu), v.v.
Cc th loi sch trn Vit Nam cng c nhng cn him. Nhng
nh xut bn truyn thng nh Kim ng thnh thong c cho ra
mt quyn. Hin ti c hai cng ty gio dc Vit Nam quan tm
Sputnik Education 9
c bit ti cc sch tham kho hay (v ton ni ring v khoa hc

ni chung) cho hc sinh, l cng ty Long Minh v Sputnik Education.
Long Minh do mt k s gii tm huyt vi gio dc lp nn, v
dch mt s sch ton th v cho tr em sang ting Vit, v d nh
cun Mathmagicians (Cc php mu ton hc) ca Johnny Ball.
Sputnik Education c lp
ra t nm 2013 bi mt nhm
cc nh khoa hc v gio dc
c trnh quc t, trong c
GS H Huy Khoi (nguyn vin
trng Vin ton hc H Ni),
GS c Thi (trng khoa
ton i hc S phm H Ni),
TS Trn Nam Dng (HQG TP
HCM, mt trong nhng tr ct
ca vic o to hc sinh gii
ton Vit Nam), c ti v mt
s bn b v ng nghip khc.
n nm 2015 Sputnik c
my chc cng tc vin l nhng ngi c trnh cao v tm huyt
vi gio dc. Khu hiu ca Sputnik l Ngi bn ng vui hc.
Vic hc hiu qu trc ht phi VUI, phi lm cho ngi ta thch
th, sung sng khi hc.
C th k lm v d mt s sch ton trong T sch Sputnik th
v v d c nh c truyn, c cng dng gi m tnh yu i vi
ton hc trong tr em v c ngi ln:
10 Sputnik Education
1.1. Nim vui hc ton
- Malha Taban, Nhng cuc phiu lu ca ngi thch m. Cun

truyn v ton hp dn nh Nghn l mt m ny ni ting ton
th gii, c dch ra hng chc th ting, in hng triu bn.
- Levshin, Ba ngy nc T Hon (bn dch mi).
- Levshin, Ngi Mt N en t nc Al Jabr (bn dch mi). Cc
sch ca Levshin, vit t thp k 1960, cng c dch ra nhiu
th ting, tr thnh sch gi u ging ca bao th h hc sinh.
Bn thn ti hi nh nh c c sch Ngi Mt N en ... (bn
dch c) m say m hc v cc phng trnh.
- Lichtman, B mt, di tr v i s. Quyn sch ny xut bn ln
u M nm 2006 v ot nhiu gii thng sch thiu nhi.
Cng c nhng sch do
chnh nhng ngi sng lp
Sputnik vit, v d nh 169 bi
ton hay cho tr em v ngi ln
ca Trn Nam Dng, Cc bi
ging v ton cho Mirella ca
Nguyn Tin Dng, v Romeo i
tm cng cha 100 cu vui
hc ba ca L Bch Phng v
Nguyn Tin Dng.
Ngoi cc sch tham kho v
ton, trn th gii cn c cc tp
ch ton hc cho hc sinh, v d
nh tp ch Kvant ca Nga v
Tangente ca Php, v cc tp ch ny c nhiu bi bo rt hay vit
Sputnik Education 11
v ton hc trong t nhin, trong cng ngh, trong cuc sng, v.v., c
tnh gi m. Cc tp ch Vit Nam nh Ton hc v Tui tr v Ton
hc v Tui th cng c mt s bi bo nh vy, nhng mc
hn ch hn.
Nhng sch v tp ch hay m ri vo tay tay tr em th chng
cn thc p tr em cng s say sa c, v chnh l mt cch hc
rt hiu qu m yu ton, gii ton. Ngoi ra, cc hot ng thc
hnh, th nghim, cc cuc thi vui, v cc ch tri c yu t ton hc
cng l nhng cch rt hiu qu em li nim vui hc ton.
1.2 Hc ton c ci g?
Ti sao mn ton li c v tr quan trng bc nht trong chng

trnh gio dc ph thng? Hc ton th c ci g (m nu thay bng
hc cc th khc th khng c bng)?
1.2. Hc ton c ci g?
Mt l do rt chnh ng l, ton hc l cng c cho tt c cc

mn khc. Vt l, ha hc, lch s, v.v. cho n mn ting Vit (ng
php: phn tch cu trc l gch ca cu v cch hnh vn) u dng
n cc khi nim ton hc. Nh vt l ni ting Paul Dirac c ni:
"Nu Cha tn ti, th Ngi l mt nh ton hc v i". Bi mi th
trong th gii ny u c cu trc ton hc. Ton hc chnh l cng
c khng th thiu nu chng ta mun hiu th gii.
Chng trnh gio dc hp l cn c thit k sao cho c s phi
hp nhp nhng gia cc kin thc ton cn cho cc mn v cc
th c hc trong bn thn mn ton. Mt v d v vic km phi
hp l khi sch ha hc lp 11 dng n c tch phn hai chiu (!)
trong khi chng trnh ton ph thng khng h nhc n tch phn
.
Ngoi vic lm cng c cho cc mn khc, ton hc cn l mn
hc c bit thch hp rn luyn kh nng suy ngh v tr tu ni
chung. Mt ngi, bt k l lm ngnh g, nu ham hc ton th cng
s c li th v cc k nng v c tnh sau:
- Kh nng lp lun l gch v chnh xc, suy ngh mch lc.
- Nhn bit c nhng lp lun sai tri, thiu l gch.
- Kh nng miu t th gii, m hnh ha cc vn bng ngn
ng ton hc.
- Kh nng hiu cc vn phc tp.
- Kh nng phn tch chin lc, su sc, c lp.
- Linh hot v tip cn cng mt vn t nhiu hng khc
nhau
- T tin, kin tr, cn thn, v.v.

K c khi khng dng trc tip cng thc ton phc tp no trong
cuc sng v cng vic, th cc k nng v c tnh rn c trong
qu trnh hc ton cng lm cho mn ton tr nn hu ch.
i vi x hi hin i v nn kinh t th gii da trn hiu bit
(knowledge-based economy) ngy nay, th ton hc l th khng th
thiu. Bt c ni u cng cn n cc ng dng ca ton hc, k c
ton hc hin i mi c xy dng trong th k 20. V d, l thuyt
v phn b chung ca cc bin ngu nhin (gi l l thuyt copula)
mi pht trin t cui th k 20 nhng lp tc c dng trong
cc tnh ton ti chnh v bo him hin i. Hay cc l thuyt mt
m hin i s dng hnh hc i s mi pht trin t na sau th
k 20 ngay lp tc tr thnh cng c khng th thiu bo mt
cho thng mi in t v cho cc hot ng trn internet ni chung.
Hay ni theo GS Rui Fernandes, mt nh ton hc kh ni ting m
ti quen, th cc tr tranh u chnh tr chng qua cng l cc ng
dng ton hc mc s cp.
Khng phi ai gii ton cng nn i theo ngh lm ton, m thc
ra ngh no trong x hi cng cn c nhng ngi gii ton. Nhng
nu ai thch chn tr thnh nh ton hc, th cng l mt la
chn tt. Trong bng xp hng 200 ngnh ngh khc nhau M nm
2014(1) , ngh lm ton c nh gi l ngh tt nht, ng v tr
s 1: va c mc thu nhp kh cao, va c lm nhng ci mnh
thch, va c t do cao, tng i d kim vic, lm vic trong
(1)
Xem chng hn: http://www.careercast.com/jobs-rated/jobs-rated-2014-
ranking-200-jobs-best-worst
1.3. Xa b cc ro cn tm l
mi trng lnh mnh, v.v.
1.3 Xa b cc ro cn tm l
Ro cn tm l l tr ngi ln nht i vi tr em v c ngi

ln trong vic hc ton cng nh hc cc th khc. Nu a tr chn
nn hoc s hi vi mn ton, thy kh s khi hc ton, th tt nhin
hc s kh vo. Khi tr mc phi nhng tm l tiu cc , th khng
phi l do n dt, n h, m l do hon cnh to ra nh vy, v mt
phn ln li trong chuyn ny thuc v ngi ln (thy c gio hoc
cha m). Mt s l do ph bin khin cho tr em tr nn s ton,
chn ton l:
- B ch diu, s nhc (sao my ngu th, sao im my thp th),
hay thm ch nh p khi khng lm c bi.
- B p hc qu nhiu n mc m mm hoc trm cm, thiu
ng v thiu cc hot ng gii tr c th pht trin cn bng.

- Gio vin dy chn v sch cng chn, qu gio iu, hnh thc,
kh khan, gii thch cc th khng r rng, v cng khng ni kt
c ton hc vi cc th khc, khin cho ton hc tr nn kh hiu
v v ngha, chng bit hc lm g.
Hc sinh cn c gii ta v tm l, xa b c ni s ton,
ni ght ton, ni s b im km, chuyn c gi hc ton t a
ngc sang thnh s sung sng th hc s nhanh vo. Chng hn,
khng nn s nhc mt hc sinh b im km, m ngc li nn t ra
lng, lm cho hc sinh hiu rng ai cng c th c lc b im
km, iu khng phi l bi kch.
Nh ngi ta ni, mt ph n hay c khen xinh th s xinh ln,
hay b ch xu th s xu i. Trong vic hc cng vy. Hc sinh c
ng vin, c s t tin vo kh nng ca mnh th hc mi chng
tin b. Cn nu hay b ch bai l ngu dt, b c ch, c t tng
bi trn th hc s cng kh vo. S thc l mi ngi chng ta ni
chung mi ch s dng c mt phn nh tim nng tr tu ca
mnh. Nu c ng vin, v c tip cn cc vn mt cch
ng n, th chc chn chng ta s thng minh ln nhiu.
Nhng ngi km ton kinh nin th tt nhin kh gii ngay ln
c, nhng nu c tinh thn tt th hon ton c th tin b dn
ln, pht trin kh nng ton hc v lp cc l hng trong kin thc
theo nhp ca mnh.
Trong mt s trng hp, vic hc thm l cn thit. V d nh
khi hc sinh khng hiu bi trn lp do b hng nhiu kin thc, phi
hc thm tm ra v b p cc l hng . Hoc khi gio vin
1.4. Ton c ngha v ton v ngha
ging kh hiu, cng cn c ngi khc ging li cho d hiu hn.

Tuy nhin, p tr em hc thm qu nhiu hoc giao qu nhiu bi tp
bt buc v nh, v c bit khng nn lm g nh hng n gic
ng ca tr em. Gic ng ng vai tr v cng quan trng trong vic
hnh thnh tr nh di hn, kt ni cc kin thc c li vi nhau,
lm cho con ngi thng minh ln. Ngoi thi gian ng, tr con cn
c thi gian chi, thi gian t hc v t c sch, hc mt cch thm
thm ch khng hc kiu nhi nht.
1.4 Ton c ngha v ton v ngha
V sao c nhng ngi, khi trng hc ton ton b im km,

nhng khi i ch hay bn hng li tnh nhm nhanh nh gi, xc
nh rt gii cc th lm n s l li ra sao, v.v.? l bi v, ci th
ton m h phi dng l ton c ngha, v mt khi n c ngha vi
h, th h tr nn quen thuc vi n. Cn th ton trng hc i
vi h nhiu khi l ton v ngha, tha, khng dng vo u c,

v do hc khng vo.
Mt v d l php tnh tch phn (c trong chng trnh ton
PTTH). Trong cuc thm d kin trn trang facebook ca Sputnik
Education (https://www.facebook.com/sputnikedu/) vo u nm
2014, hu ht nhng ngi tr li ni rng h chng cn dng n
tch phn khi no c. Cu hi t ra l: dy tch phn, s phc, v.v.
trong chng trnh ph thng lm g, nu nh chng my ai sau ny
dng n chng? Trong tho lun v ci cch gio dc, c nhiu
ngi nu ra kin nn b nhng th ny i.
Khng ch Vit Nam, m trn th gii c nhiu ngi, k c
nhng b trng gio dc, cho rng chng trnh ton ph thng
nc h hin nay qu nng, qu tha. H mun ct gim bt chng
trnh v s gi hc ton ph thng i, thm ch n mt na, v thay
vo l nhng mn hc khc, v d nh mn chn nga. Trong s
cc l do h a ra, ngoi chuyn nhiu th ton dy ph thng l
khng cn thit, cn c thm mt l do na l thi i my tnh, cc
tnh ton c my tnh l cho ri, cn hc ton nhiu lm g na.
C hai l do trn ( c my tnh lm ton thay, v chng trnh
ton cha nhiu th v dng), tuy thot nhn c v c l, nhng
thc ra u khng hp l.
Hc ton khng ch n thun l hc my php tnh, m cn l
hc nhiu kin thc v k nng quan trng khc, nh l kh nng suy
lun l-gch, chin lc, phn bit ng sai, m hnh ha cc vn ,
v.v. nh bn pha trn. My tnh c th gip chng ta tnh ton,
tra cu, v.v., nhng khng th hiu thay chng ta. Chng ta vn cn
1.4. Ton c ngha v ton v ngha
phi hiu ton, giao c ng u bi cho my tnh thc hin,

v hiu c ng ngha ca kt qu m my tnh a ra. V nu
lc no cng phi li vo my tnh th con ngi s ngy cng ngu
n i, tr thnh mt th n l mi.
Cc khi nim ton hc trong chng trnh ph thng hin ti
ni chung thc ra u l nhng khi nim kinh in, c bn v vn
nng, ch khng h v ngha to no. Vic chng tr nn v ngha
khng phi do li ca bn thn cc khi nim , m l do cch dy
v cch hc qu hnh thc hoc thin v mo mc tnh ton, m
khng ch n bn cht v v ng dng ca cc khi nim. Thm
ch, theo ti bit, c c nhng ngi hc ton n bc tin s ri vn
cha hiu bn cht ca khi nim tch phn.
Vic dy v hc ton theo li ton v ngha (khng thy cng
dng u) c tc hi l lm cho nhiu ngi tr nn chn ght mn
ton, cn nhng ngi m thch nghi c vi li hc th li d
b t k hoc hnh thc ch ngha.
Bi vy, cn tng cng tm hiu v bn cht v ngha ca cc
khi nim khi hc ton, v s hnh thnh ca chng v cc ng dng
ca chng, l do v sao chng tn ti. Cu hi n dng lm g
quan trng hn l cu hi n c nh ngha th no. C nh vy
th cc kin thc ton hc mi tr nn c ngha v hu dng.
Quay li v d v khi nim tch phn. Einstein c ni: Cha
khng quan tm n cc kh khn ton hc ca con ngi, bi v
Cha tnh tch phn mt cch thc nghim. Trong cuc sng hng
ngy, nhiu khi chng ta cng tnh tch phn theo cch ca Cha,
khng phi l dng cng thc ton hc c vit ra mt cch chi li
hnh thc, m l bng quan st, c lng trc gic, v.v. V d nh,
khi chng ta c lng din tch ca mt ci nh, th tch ca mt
thng ru, thi gian lm vic g , v.v., l chng ta cng tnh
tch phn.
Tch phn chng qua l tng
ca nhiu thnh phn li vi
nhau, vi s thnh phn c th
l v hn (chia nh ra thnh
tng ca cc thnh phn nh
li ti), v l cng c tnh
ton hay c lng ln ca
vn vt: th tch, din tch,
di, vn tc, trng lng, thi
gian, tin bc, tng trng dn
s, bnh dch, v.v. Bn thn ci
k hiu ca php ly tch phn
chnh l ch S ko di ra, m S
y c ngha l summa (tng).
Sch Hiu th gii bng ton
Khi hc tch phn, quan
hc ca V.I. Arnold cho thy
trng nht l hiu c tng
ngha ca ton hc.
tch phn chng qua l tng v l
cng c tnh ton c lng cc th qua cc php bin i. y l
mt tng rt trong sng, chng c g kh khn hiu n. Nm
c tng , v bit c vi nguyn tc c bn bin i
tch phn, l c th coi l hiu tch phn, ch khng cn phi hc
hng trm cng thc tnh cc tch phn rm ri long ngong (nh
1.5. Hc chuyn v hc trc chng trnh?
c trong mt s sch cho hc sinh ph thng Vit Nam). Nhng

cng thc qu phc tp rt him khi dng, v lc no cn dng
c th tra cu, nu c phi hc chng th ng l s d c cm gic
hc phi ci v dng.
Khi m khng nm c ngha ca vic ly tch phn, th vic
tnh tnh phn cc phn thc nh l ci my, nh mt ng cc cng
thc tnh tch phn s hon ton l ph thi gian v ch. y chnh l
mt iu khng may m nhiu ngi gp phi: hc v cc khi nim
ton hc nh l mt th thnh bo vy th n phi vy, gio iu
m khng dng c vo u.
Cc m hnh ti chnh hin i dng ton hin i, khng nhng
ch l tnh tch phn theo ngha thng thng nhiu ngi bit, m
l cn tnh cc tch phn ngu nhin, l th ton hc pht trin t
gia th k 20. Chnh v vy m nhiu ngi gc ton tr thnh cc
t ch bi ca th trng ti chnh, v chng trnh cao hc ti
chnh cc ni c ton kh nng. C nhng sinh vin Vit Nam sau
khi tt nghip xut sc cc trng kinh t hay ti chnh, c hc
bng sang Php hc cao hc, b gy cu khng theo c, mt phn
chnh v khng th nhai ni php tnh tch phn ngu nhin ny, do
khng c chun b tt kin thc v ton.
1.5 Hc chuyn v hc trc chng trnh?
Con ngi sinh ra bnh ng vi nhau, nhng khng ging nhau

v nng khiu bm sinh v mi trng pht trin. Kh nng v ton
hc ca cc tr em khc nhau v vy cng khc nhau. Do khng
th c mt chng trnh chung no thch hp vi ton b tr em cng

la tui. Mt chng trnh chung c th thch hp vi a s cc tr
em, nhng bn cnh cn cc chng trnh c bit dnh cho cc
tr em c nng khiu c bit hoc ngc li c nhng kh khn c
bit khi tip cn mn ton (hay nhng mn hc khc).
Nu mt hc sinh c nng khiu c bit v ton m c phi hc
theo cng tc vi cc tr em c hc lc trung bnh th t s dn
n s bun chn v nguy c thui cht nng khiu bm sinh. Mt gii
php kh d l c th hc theo lp chuyn ton (chng trnh nng
cao), hoc t hc (di s hng dn ca ai ) mt chng trnh
nng cao ring v ton.
Chng trnh chuyn / nng cao nh th no l thch hp nht?
Nu chng trnh hng hc sinh gii ton lao vo cc bi mo
mc, dnh qu nhiu thi gian vo cc mo mc thi hc sinh gii
cho trng t, th khng hay. D l chng trnh thng hay chng
trnh chuyn, th vn cn hc nhng th c bn nht, nhiu ng dng
nht, ch khng phi l cc mo mc.
Mt chng trnh nng cao kh d chnh l chng trnh bnh
thng nhng ca nm trn. V d, hc sinh lp 6 c th hc chng
trnh ton ca lp 7, ri lp 8, v.v., thm ch lp 12 hoc i hc, nu
nm c vng chng trnh ca cc lp trc. Hc nh vy m
bo v tnh c bn, v chng trnh ph thng thng v nguyn tc
c thit k sao cho bao gm nhng kin thc c bn nht. Ngoi
ra, nn b sung thm (qua sch bo tham kho, cu lc b ton hc,
v.v.) nhng kin thc th v m hc sinh c th hiu c nhng
khng c a vo chng trnh ph thng chnh thc.
1.6. T hc l tt, nhng c thy tt hn
1.6 T hc l tt, nhng c thy tt hn
Vit Nam c tnh trng hc sinh phi i hc qu nhiu, t sng

n m, ht hc chnh thc trn lp li i hc thm. Vic n lp
qu nhiu nh vy phn tc dng: n c nguy c lm cho tr tr nn
m mm, th ng, khng c thi gian t suy ngh v tiu ha
kin thc, v cng khng c thi gian cho cc hot ng khc nh
ng, vui chi, th thao, m nhc, hc lm vic nh, v.v. cng quan
trng cho s pht trin. Mt phn chnh v trnh vn nn hc
thm ny m nhiu ngi mun cho con vo trng quc t hay i
t nn gio dc.
mt thi cc khc, thay v xu hng nghe ging qu nhiu, t
hc qu t l xu hng hc sinh t hc l chnh m mt s ngi
mun a ra cho ci cch gio dc. Theo xu hng ny th gio vin
cng khng cn vai tr ging bi na, m ch cn vai tr hng dn
hc sinh t sng to khm ph tm ra cc kin thc. Xu hng ny
tuy tng i mi Vit Nam nhng xm nhp vo cc chng
trnh ci cch gio dc cc nc tin tin trn th gii nh Anh,
Php t na th k nay, da trn ch thuyt constructivisme (t
xy dng kin thc) ca Jean Piaget, mt ngi tng lm ma lm
gi trong gio dc.
Theo ch thuyt constructivisme ca Piaget, th hc tr t xy
dng cc kin thc ca mnh, thy ni chung khng ging kin thc
m ch gi cch tm. Ch thuyt ny, cng vi nhng cu nghe bi
tai nh ly hc tr lm trung tm, v khoc chic o khoa hc, i
mi, nhanh chng lm mi lng cc quan chc gio dc v cc
chuyn gia gio dc ca nhiu nc. Tuy nhin, kt qu n em li

hon ton tri ngc vi mong i: u t cho gio dc nhiu ln
nhng trnh ca hc sinh gim i.
V d, Php, theo mt bo co ca Vin Hn lm Khoa hc nm
2004(2) , trong 30 nm k t thi im bt u ci cch gio dc
Php theo hng constructivisme vo nhng nm 1970, chng
trnh mn ton b tht i 1,5 nm, tc l tnh trung bnh th hc
sinh hc n lp 12 ngy nay ch cn trnh v mn ton bng hc
sinh hc lp 10 thi nhng nm 1970! Trong khi th s pht trin
ca khoa hc v cng ngh ngy cng i hi nhiu hiu bit v ton.
Nh ton hc ni ting Lau-
rent Lafforgue cng cc tc gi
khc c vit c mt quyn sch
v bi kch ca nn gio dc
Php vo nm 2007: Laurent
Lafforgue, Liliane Lurcat et Col-
lectif, La dbcle de lcole: une
tragdie incomprise, 09/2007.
(S v ca trng hc: mt
bi kch khng c thu hiu).
Mt trong cc nguyn nhn
ch cht m Lafforgue a ra
gii thch tnh trng suy st
ca nn gio dc Php chnh
l: ch thuyt constructivisme
(2)
Xem: http://www.ihes.fr/ lafforgue/textes/SavoirsFondamentaux.pdf
ca Jean Piaget khi c cc nh chc trch p s dng ph

hoi h thng gio dc. Nhng ngi theo constructivisme qu ch
trng kha cnh tm ti sng to m coi nh kha cnh truyn t,
luyn tp, tip thu bng cch bt chc lm theo, dn n hu qu
l hc sinh b hng kin thc, thiu nn tng, v nhng kin thc
n gin nay bng bin thnh phc tp.
Khng ch mn ton, m cc mn hc khc Php cng hng
chu hu qu nghim trong ca ch thuyt Piaget. V d, trong mn
ting Php, thay v dy chia ng t nh ngy xa, vi ch thuyt
constructivisme ngi ta bt hc sinh quan st nhng s thay i
trong dng ng t. H qu: mt t l kh ln hc sinh Php n khi
vo i hc cng khng bit chia ng t cho ng. Trong mn lch
s, kin thc lch s trang b cho hc sinh th hn ch, nhng li i
hi hc sinh bnh lun v cc ti liu c y nh tr em l cc nh s
hc. Kt qu l cc bnh lun t do thc ra l cc cu gio iu
c vit trc (bi hc sinh c bit g u m bnh lun). Mn
lch s c dy hi ht n mc hc sinh ln ln v th t thi gian
(chronology) ca cc s kin, k c cc hc sinh kh PTTH cng
khng bit cc hong Napoleon v Louis XIV ai sinh trc ai sinh
sau.
cc nc khc chu nh hng ca Piaget, tnh hnh cng ti
tng t. Mt nghin cu thng k Canada (xem: http://www.ccl-
cca.ca/pdfs/JARL/Jarl-Vol3Article1.pdf) cho thy trong cc phng
php ging dy khc nhau th phng php theo constructivisme
l phng php lun cho kt qu ti t nht. Thu S, qu hng
ca Piaget, ngi ta phi ku tri rng, nn gio dc ph thng ca
Thu S trc nhng nm 1970 c coi l mu mc th, m t khi

b nhim constructivisme tr nn suy st nng.
Vit Nam, c mt s ngi mun ci cch gio dc theo hng
constructivisme ca Piaget, coi n nh l kinh thnh, t im
thm cho n thnh nhng l thuyt vi nhng ci tn rt ku nh l
cng ngh gio dc, nhng v c bn th tng t nh l nhng
ci m cc nc khc ngi ta tri qua v v ang phi hng
chu hu qu. Cc bc ph huynh v nhng ngi lm trong ngnh
gio dc nn ht sc phng chuyn ny, khng phi ci g khoc
o khoa hc, cng ngh cng l khoa hc, cng ngh, k c trong
gio dc.
V sao hc theo kiu t xy dng kin thc li chm hn nhiu
so vi c c nghe thy ging? Thc ra y l mt iu c bn m
t xa ngi ta bit, c iu mt s hc thuyt lang bm lm
nhiu ngi qun i mt iu c bn ny.
Ngi Vit Nam c cu Khng thy my lm nn. Ngi
Trung Quc c cu Nghe thy mt gi hn t my m c thng.
Theo c tnh, trung bnh hc c thy ging gii nhanh gp 3 ln so
vi t hc. c bit l i vi cc hc sinh c hc lc trung bnh,
vic c nghe gii thch kin thc mt cch r rng l rt cn thit,
trong khi ch c mt t l nh cc hc sinh thng minh c bit l c
th d dng t tm ra cc qui lut.
C nhng ngi lm tng rng, kin thc c sn trong sch
v ht ri, th cn g thy ging cho na, c c l xong. Kin thc
trong sch khng c ngha l n c th nhy vo no mt cch d
dng. Nu khng c ngi hng dn, th hon ton c th c m
khng hiu, hoc l tng mnh hiu tuy thc s cha hiu g,
dn n tu ho nhp ma. T hn na, th c th c phi nhng
sch nhm nh, sch vit sai, v.v.
Qu trnh t i tm ra kin thc, tm ra chn l bao gi cng kh
khn lu di hn l qu trnh tip thu li t nhng ngi nm c
n. Nhng kin thc m hc sinh c hc by gi l nhng th m
cc nh bc hc ca nhng th k trc phi mt c i ngi tm
ra. Khng th bt hc sinh i li con ng khm ph , v nh th
s mt qu nhiu thi gian. V tt nhin khi lng ph qu nhiu thi
gian tm tr vo vic pht minh li ci bnh xe, hc sinh s khng
cn thi gian tip cn cc kin thc cn thit khc.
iu trn khng c ngha l hc sinh khng nn nghin cu v
sng to. Nghin cu v sng to cng l cn thit, nhng phi da
trn mt nn tng c s c ch khng th rng rut m nghin
cu sng to c ci hay ho. hc nghin cu sng to, th nhng
ngi thy tt nht cho vic chnh l nhng ngi nghin cu
v sng to: cc nh khoa hc, nh sng ch, ngh s, v.v. (ch khng
phi l nhng ngi dy nghin cu m bn thn cha c cng trnh
nghin cu quan trng no). Cng chnh bi vy m hc vn v
hc ting, th hc sinh nn c cc bi th, mu truyn hay ca cc
nh vn nh m thch hc c, thy c ci hay ci p s
sng to ca ngn ng ch khng phi ngay t lp mt hc cc
khi nim ngn ng phc tp nhng trn cc v d nht nho v
ngha.
Constructivisme l kiu t hc l chnh tuy c thy ng bn
cnh. Cn mt kiu t hc och hn, l t hc khng cn thy.
y ti khng ni n vic n bi hay lm bi tp v nh, v l

nhng lc t hc nhng vn theo mt chng trnh c thy hng
dn. Ti mun ni n vic t hc m khng c thy hng dn, th
kt qu s ra sao?
C mt v gio s Vit Nam rt t ho v vic mnh t hc
thnh ti, vit sch dy c ngn trang v vic t hc, vi v d chnh
l bn thn v y. Ti khng nghi ng g v s thng minh ca v gio
s ny, v ngoi ra v gio s ny cn tng l mt nh qun l kh
thnh cng. Ch c iu ng tic rng, v ny hon ton o tng v
mnh trong khoa hc: v t coi mnh l thin ti khoa hc, mt trong
my trm b c v i nht ca th gii, snh ngang tm vi cc nhn
vt lng danh ton cu, trong khi cng trnh ca v chng c ai
trn th gii quan tm trch dn. y chnh l mt v d v s ri ro
ca vic t hc m khng c ngi hng dn: d b m vo ng
ct, d b hoang tng v mnh.
Bn thn ti cng tng t hc nhiu th, vi cc mc thnh
cng hay tht bi khc nhau: t hc bi, cho n hc thin vn, ting
Tu, ting Anh, v.v. u ch yu l t hc, khng c thy. Khi mi
sang Php lm vic, ti chng h ni c mt cu ting Php no,
v t n nay cng chng i hc mt gi ting Php no c ngi
dy, ton t hc. C lun n tin s ca ti cng l t lm, khng c
ngi hng dn. Ni th khng phi khoe, m lm v d cho
thy kh nng t hc ca con ngi cng khng nh.
Cng nhiu tui hay cng hc ln cao chng ta cng cn n kh
nng t hc, v iu kin hc c thy c lp cng t i, trong khi
nhu cu v nim vui hc tp tui no cng c. Ni th khng c
ngha l t hc th tt hn l hc c thy hng dn. Ti n lc i

dy hc cho sinh vin vn thnh thong ni sai ting Php. Nu c
iu kin v thi gian v tin bc hc t t th chc l ting Php
ca ti tt hn nhiu ch khng ngng nh hin ti.
Vy, nu khng c c thy, th ta c th lm th no t hc
cho hiu qu? Sau y l mt s bin php tt m ti bit:
Tm thy xa, trn mng.
Ngy nay, trong thi i internet, ngy cng c nhiu bi ging
hay ca cc mn, ca nhng ngi thy gii nht, c th tm n
m xem. ng ngi tip cn trao i qua th t vi nhng thy xa
c th ch bo cho mnh. Cc thy gii thng l rt bn, nhng nu
mnh t ra thnh tm th cng c nhng lc s dnh c cht thi
gian cho mnh. i vi mt s mn hc, c th tm thy dy trc tip
qua mng vi gi c phi chng. V d, c th hc ting Ty Ban Nha
mt thy (c ting m l Ty Ban Nha) mt tr qua skype vi gi
10$/ting.
Tm bn thay thy.
Ting Vit c cu hc thy khng ty hc bn. Bn b, ng
nghip tng tr c cho nhau rt nhiu trong chuyn hc. C
nhng khi bn gii thch li d hiu hn thy gii thch. C th kt
bn trn internet cho vic cng hc mt ci g cng c. Vic
cng ngy cng tr nn d dng. Trong vic hc ting, th kt bn, ni
chuyn vi nhng ngi bn x l mt phng php rt hiu qu.
Nhng mnh trong mi trng thun li.
Hc ci g, m xung quanh mnh c nhiu th lin quan v ci ,
th s vo hn: sch v, phim nh, th nghim, v.v. u tt

Khng s sai.
Ai khng lm g th mi khng bao gi sai. C lm i, ng s
sai, tr khi ci sai l ci sai gy tai ho cho ngi khc. Tt nhin,
cn phi quan st kim tra bit mnh sai u m cn sa.
Lm t t, va lm va quan st cm nhn v suy ngh.
Khi hc mt ci g mi, khng nn vi vng i kt qu nhanh.
Nn lm t t (khng c ngha l li t lm, m l lm vi tc
chm), va lm va quan st ngh ngi cm nhn xem mnh lm
nh th c ng khng, sai u, v.v. V d nh khi t hc bi: c
th quan st nhng ngi xung quanh bi th no, ri khi mnh bi
th lm cc ng tc tht t t, th nhiu kiu khc nhau, cm
nhn v suy ngh xem ng tc no lm nh th no th bi c,
cc c ng phi n khp vi nhau nh th no, v.v. Sau khi lm
chm nhng m ng ri th mi lm nhanh dn ln.
1.7 Thy cy m chng thy rng
Khi mi tt nghip ph thng vo nm 1985, ti v c mt

cun sch nhan Gii tch thc ca Natanzon. Cun sch ch
yu vit v tnh cht ca cc tp o c (measurable) v cc hm o
c trn R v tch phn Lebesgue. Ti khoi cun sch lm, say
sa c n t u n cui, thuc tng nh l. Khi hi mt s thy,
c bit sch tng ng vi gii tch 3, dnh cho nhng sinh
vin ton nm trn ca i hc, th ti li cng khoi, c tng minh
1.7. Thy cy m chng thy rng
sp thnh nh ton hc n ni, i u nhn thy g cng ngh c

th tch phn Lebesgue n c. n khi vo hc i hc tht s
ri, ti vn b m nh bi o tng , m l l cc mn hc khc.
Cho n mt ln, tnh c ti c mt bi bnh lun v cun sch ca
Natanzon, trong c mt cu ph bnh thy cy m chng thy
rng, v nhn ra rng lu nay mnh vn b mc bnh .
Bnh thy cy m chng thy rng c l l mt trong nhng
bnh d mc, hay nh ngi ta ni, c ci ba nhn u cng
tng l inh, hay t hn th thnh ch ngi y ging, dt m
khng bit mnh dt, bit c mt ci g lm tng rng ci
l tt c ri, khng bit c nhng ci khc na.
Nhng nh ton hc nghip d ngy nay thng l nhng ngi
yu ton nhng b mc phi bnh tng t nh thy cy m chng
thy rng: h ch bit cc kin thc ton tng i s cp v c c
gng loay hoay gii cc bi ton vi cc kin thc hn hp , m
khng tm hiu ton hc hin i ra sao, cc cng c mi ca ton
hc mnh m nh th no.
Tt nhin, x hi ngy nay i hi s chuyn mn ha, mi ngi
cn tht gii trong mt lnh vc chuyn su ca mnh. Nhng gii
trong mt lnh vc khng c ngha l ch bit mi mt th trong lnh
vc thi.
Ton hc l mt th thng nht, nhng n rt rng, rt a dng,
gm nhiu mng khc nhau, b sung h tr cho nhau. Chnh s a
dng ca ton hc cho php chng ta c ci nhn a chiu i vi
th gii, tip cn mt vn t nhiu hng khc nhau, nhiu gc
khc nhau, qua hiu hn vn v tm c li gii tt hn.
Bi vy hc ton, k c bc ph thng cng nh bc i hc v

nghin cu, nn hc rng ch khng ch b hp vo mi mt th no
, v nu nh th s c ci nhn phin din hn hp v ton.
c th hc rng, th khng nn mt qu nhiu thi gi vo
nhng th c tnh tiu tit, mo mc, tuy c th l th v nhng s
rt t khi dng n, m nn dnh thi gian cho nhng kin thc c
bn khc vi cng dng ln hn. Tt nhin, vi mt ngi my m
t hc, nh l i lc trong rng, th kh bit c u l nhng th
c bn nht quan trng nht v u l nhng tiu tit, v cng chnh
v th m vic c thy tt hng dn l quan trng.
1.8 Ton hc v thut ton
Ni mt cch l tng, vic hc ton em li l kh nng suy

ngh mt cch chin lc, thut ton, khi gp phi mi tnh hung
mi trong cuc sng v trong cng vic, v y chnh l mt trong
cc l do quan trng nht v sao nn hc ton. Vn thut ton cng
chnh l vn trng tm ca tin hc (khoa hc my tnh), v tin hc
cng chnh l con ca ton hc.
Tuy nhin, hin ti, Vit Nam cng nh trn th gii, li tip cn
ton hc theo kiu chin lc, thut ton cn cha c ch trng
ng mc trong chng trnh gio dc ph thng. Hc sinh ch c
hc mt s thut ton (phng php gii bi) c sn ri c th dp
khun gii cc bi ton, m khng c hc v cch phn tch thut
ton, tm thut ton, chin lc gii quyt cc vn mi, v do
mi khi gp mt vn l l tc tt khng bit phi lm th no,
1.8. Ton hc v thut ton
d cho vn l thc ra khng c g phc tp lm.

Mt v d tiu biu cho khng nh trn l hai bi cui cng (s
5 v s 6) ca k thi ton olympic quc t (IMO) nm 2014. y
l hai bi hi l, v th l hu ht cc th sinh (tm coi l nhng
hc sinh ph thng gii ton nht ca ton th gii) gy cu khng
gii c. on Vit Nam ch c hai bn gii c bi s 5, v khng
bn no gii c bi s 6. Kt qu ca hu ht cc on khc cng
khng kh hn. Mt khc, hai bi ton ny ch dng n kin thc
ton lp 6 ch chng cn n kin thc PTTH, v li gii ca chng
cng khng c g rm ri, c th vit trn vn trong mt trang giy
mi bi. y tht l mt nghich l, v n cho thy vic dy ton
v hc ton ph thng hin ti (k c cc lp chuyn ton) c l
hng ln.
bi s 5 ca IMO2014 nh sau:
C mt ng ng xu c tng mnh gi nh hn hoc bng 99,5,
sao cho mnh gi ca ng xu no cng c dng 1/n vi n l s t
nhin. (Cc ng xu khc nhau c th c mnh gi khc nhau). Chng
minh rng chia c ng ng xu thnh khng qu 100 ti sao cho
tng mnh gi ca mi ti khng vt qu 1.
Lm sao tip cn mt bi ton l hoc nh trn, vi gi s l
bn khng trng t, cha tng lm mt bi rt tng t nh th?
Mt phng php tip cn chung gm 4 bc sau (lp di lp li
nu cn thit), gi tt l QSTK : quan st, suy lun, tnh ton, kim
tra Bn bc ny chng phi do ti ngh ra, m l c c kt t
lu, v c trnh by rt hay trong quyn sch Ba ngy nc T
Hon(3) ni ting ca Levshin.

Trong cc bc quan st v
l lun c vic quan st cc
tng quan trong bi ton, lm
th cc trng hp ring, da
vo cc trng hp ring a
ra cc gi thuyt lin quan ri
xt cc gi thuyt , bin i
n gin ha bi ton, a
v cc dng bi ton quen thuc
hn hay d gii hn.
Nhiu khi, tng qut ha
cng chnh l mt cch n
gin ha. Nu l vn ln,
phc tp, th phi chia tr, tc
l lm sao chia n ra thnh cc bc nh hn, gii quyt tng bc
d dng hn l gii quyt ton b vn .
C mt ngi bn ca ti, l chuyn gia my tnh, c ni vi ti
mt cu rt hay t u nhng nm 1990: khi c giao mt nhim
v lp trnh, lp trnh vin no m ngi vo h hi vit chng trnh
ngay th l lp trnh vin ti. Lp trnh vin tt trc khi vit chng
trnh th phi quan st, suy ngh . Trong ton hay trong nhiu lnh
vc khc cng vy, trc khi b ci cn quan st v suy lun
hnh dung vn .
(3)
Bn dch ca Phan Tt c c t nm 1976. Bn dch mi v chnh xc hn ca
Nguyn Tin Dng do Sputnik Eduation pht hnh t nm 2015.
Trong trng hp bi ton s 5 trn, th c th quan st ngay l

s 99,5 gn vi s 100. T ta c gi thuyt l nu thay 99,5 v
100 bi N 1/2 v N trong N l s t nhin bt k th vn ng.
Nu nh bi ton ch ng khi N = 100 ch khng ng vi N khc,
khi th bi ton chc l kh phc tp, nhng y l thi hc
sinh c th lm trong vng mt vi ting, khng qu phc tp c,
nn gi thuyt l bi ton ng vi N bt k l gi thuyt tng i
kh d. Vic thay 100 bng N ty ny cho php chng ta gi s l
khng c ng xu no c mnh gi 1. Tht vy, nu c m ng c
mnh gi 1 th cho cc ng vo m ti, cn li N = 100 m ti
v s tin 99,5 m = N 1/2.
Mt bc l lun thng dng quan trng l: ta c th gii quyt
vn mt cch ngy th nht, xem n tc ch no, kh ch
no. y c ngha l, ta c th b dn tin vo 100 ti, cho n bao
gi b c ht hoc b tc khng b c na th thi. Nhng khi
no th c th b tc? l khi cn mt ng tin m c b vo ti no
cng khin cho mnh gi ca ti vt qu 1. V c N ti m tng
tin N 1/2, nn c ti c lng tin (N 1/2)/N = 1 1/2N .
iu c ngha l, nu c ng tin cn li khng b c vo ti
no, th mnh gi ca n phi ln hn 1/2N . Cch gii quyt ngy
th ny cho ta quan st sau, lm n gin ha vn : ta c th gi
s tt c cc ng tin c mnh gi > 1/2N , ch khng cn quan tm
n cc ng tin c mnh gi 1/2N na. (Cc ng c mnh gi
1/2N lun c th b vo, sau khi gii quyt cc ng c mnh
gi > 1/2N ).
Mt bc l lun thng dng quan trng khc l: lm sao n
gin ha bi ton, a v nhng trng hp n gin nht c th

(gi l phng php reduction trong ton). y, c th hiu l c
t xu th n gin, cng c nhiu xu th phc tp hn. Nh vy, ta c
th tm cch lm gim s ng xu. C mt cch hin nhin l: nu
c th i hai hay nhiu ng xu trong ng ly mt ng xu khc
(c mnh gi bng tng mnh gi ca cc ng kia), th ta n gin
ha c ng ng xu: nu gii c sau khi i, th sau khi gii
xong ta c th i li c li gii cho ng ng xu ban u. (Thay
v i xu, c th hnh dung l buc cc ng xu nh vo nhau to
mt ng xu to hn vi mnh gi vn c dng 1/n cng c). C
i xu n gin ha nh vy, ta a c bi ton v trng hp
m khng cn i xu c na.
n y, bi ton n gin ha i ng k, v ta ch cn cn
xt trng hp sau: tng mnh gi N 1/2, c N ti, khng c
ng xu no c mnh gi bng 1, khng c mt nhm cc ng xu
no c th i thnh mt ng xu khc, v khng c ng xu no c
mnh gi nh hn 1/2N . Tt c cc trng hp cn li u suy gin
v c trng hp ny.
By gi li quan st tip xem trng hp cui cng ny ra sao.
Ta s quan st thy l vi mi s t nhin k th khng c qu 1 ng
xu c mnh gi 1/2k v khng c qu (2k 2) ng xu c mnh gi
1/(2k 1) (v sao th?). T c cch xp xu vo ti nh sau: ti th
k cha cc ng xu mnh gi 1/(2k 1) v 1/2k, vi k = 1, . . . , N .
(Bn c hy t kim tra rng cch ny OK).
Ti vit li gii cho bi s 5 pha trn kh di dng gii thch
qu trnh suy ngh dn n li gii, cn tt nhin khi vit thnh li
gii trn tra th c th vit ngn hn nhiu. Nhn t quan im

thut ton, bi s 5 ny tht ra kh n gin, v ch sau vi bc lc
gin ha d thy l a v c trng hp chia c ngay thnh
cc ti. Bn no hc v lp trnh my tnh chc s ngh ngay c
cch vit chng trnh chia xu da trn cc bc pha trn.
Bi s 6 ca IMO 2014 cn l hn bi s 5 na. bi nh sau:
Gi s c n ng thng trn mt phng, sao cho khng c 2 ng
no song song v khng c 3 ng no ng qui. CMR c th t t nht
n ng bng mu xanh, sao cho khng c min b chn no trn mt

phng c bin ton l mu xanh.

Con s n trong bi c l l con s gy hoang mang, bi thot
nhn chng bit n t u ra. S cc im ct nhau ca cc ng l
n(n 1)/2, cn s cc min b chn th l (n 1)(n 2)/2, tc l u
so c vi n2 , ch chng c ci g trn mt phng c s lng dng
n. Nhng hoang mang nh vy c th nh hng xu n tm l,

khin vic tm li gii tr nn kh khn hn.
B qua cc hoang mang, ta c th lm mt thut ton ngy th
gii quyt vn t mu, xem n s gp kh khn b tc u.
Thut ton ngy th l: u tin ta t mt ng bt k mu
xanh. Sau c cn t c thm ng mu xanh (sao cho khng
c min b chn no trn mt phng c bin ton l mu xanh) th t
tip, cn n lc khng t c thm na th dng li. Gi s ng
t c lc dng li l k. Nu thut ton n gin ny m OK, th tc
l ta c k 2 n. Nh vy, nu ta chng minh dc k 2 n th OK.
Mt phng php chng minh thng dng l dng phn chng.
Tc l ta s chng minh rng, nu t c k ng, v n > k 2 , th
cn t thm c ng na. chng minh iu , ch cn chng

minh rng s ng cm khng vt qu k 2 k = k(k 1). ng
cm tc l ng m nu t n th s c min b chn vi bin ton
mu xanh.
By gi li vn dng nhn xt sau: s im nt xanh (= giao
im ca cc ng xanh) l k(k 1)/2, nn nu ta lm sao thit lp
quan h c gia cc ng cm v cc nt xanh, kiu ng cm
no cng cho bi nt xanh, v mi nt xanh khng cho qu 2 ng
xanh th l OK. tng l nh vy. i vo c th hn, th quan h
s l: mi ng cm ng vi t nht 2 on cm (1 on cm l mt
on mu xanh i t 1 nt xanh n ng cm), cn t mi nt
xanh ch i ra c nhiu nht l 4 on cm thi. V li gii n y
gn nh l kt thc (bn c c th t vit li li gii hon chnh, s
khng qu 1 trang giy).
y l chuyn thi ton quc t. Quay li chuyn dy ton v hc
ton bnh thng. Mi th trong ton hc, khi ta nhn t quan
im thut ton, s sng sa ln nhiu, v cch nhn cng cho
php chng ta nh gi ci g l c bn hn, l cn thit hn.
GS Phng H Hi gn y c ch ra rng thut ton Euclid, mt
trong nhng th kinh in v c bn nht ca ton hc, khng c
ch trng ng mc trong chng trnh ton PTCS, dn n s vng
vo trong chng minh mt s nh l. Cch ly c s chung ln nht
ca hai s mt cch t nhin v hiu qu nht l cch dng thut
ton Euclid, nhng thay v dng cch , hc sinh c hc l cn
phn tch ra tha s nguyn t ly c chung ln nht (l cch
phc tp hn t quan im thut ton).
Trong nm hc 2013-2014,
ti c dy ton cho mt lp
i hc nm th nht chuyn
ngnh tin hc, thay cho mt
ng nghip ngh . Mt s
bn sinh vin phn nn vi ti
l chng trnh ton chn qu,
chng thy lin quan g n tin
hc. M ng th tht, ti c
chng trnh cng thy chn.
Nhng ti ch l lnh nh
thu ch khng son chng
trnh nn khng thay i c Mt quyn sch Sputnik c bn
n. Ci m ti c gng lm nhiu v thut ton
b tr li l gii thch thm
cho cc sinh vin nhng khi nim m h hc chnh l cc thut
ton c ngha ra sao.
V d nh, cng thc ni suy Lagrange chnh l thut ton v
ng cong n gin nht, p mt nht i qua mt s im cho
trc, v khi ngi ta thit k t, tu bay th thay v v ton b cc
im ngi ta ch cn v t im thi ri ni suy ra cc im cn li
theo kiu cng thc . Hay nh chui Taylor lm g? N cng
chnh l thut ton cho php chng ta tnh xp x mt cch rt chnh
xc cc gi tr ca cc hm phc tp, v.v. Chng hn, ta c th tnh
nhm bng tay cc s nh e, sin(1), v.v. vi chnh xc rt cao m
khng cn my tnh. (My tnh cng dng cc thut ton nh ta tnh
nhm thi).
Khi hc sinh sinh vin (c bit l sinh vin tin hc) c gii
thch ngha thut ton ca cc khi nim ton hc, th h cng
phn khi ln. i vi sinh vin sinh vt, ha hc, v.v. th c th cn
dy hi khc i, vi nhiu minh ha ng dng ton hc trong ngnh
ca h hn, v d nh ti sao li dng hm ly tha khi kho st dn
s, v.v. Cui cng th ton hc vn l mt tng hp cc cng c m
hnh ha v cc thut ton gii quyt cc vn ny sinh trong
mi lnh vc, ch khng phi l mt m khi nim t trn tri ri
xung.
Chng 2
Mt s iu nn v khng
nn khi dy ton
2.1 Hiu v nh
Nn:Dy v kim tra kin thc hc sinh theo li hc hiu.

Khng nn: To cho hc sinh thi quen hc vt, ch nh m khng
hiu.
Cc nh gio dc hc v thn kinh hc trn th gii lm nhiu
phn tch v th nghim cho thy, khi b c con ngi hiu mt ci
g (tc l c th make sense ci , lin tng c vi nhng
kin thc v thng tin khc c sn trong no) th d nh n (do
thit lp c nhiu dy ni lin quan n kin thc trong mng
thn kinh ca no mt neuron thn kinh c th c hng chc nghn
dy ni n cc neuron khc), cn khi ch c nhi nht cc thng tin
41
Chng 2. Mt s iu nn v khng nn khi dy ton
ring l vo no (kiu hc vt) m khng lin h c vi cc kin

thc khc c trong no, th thng tin rt kh nh, d b no
o thi.
Thc ra th mn hc no cng cn hiu v nh, tuy rng t
l gia hiu v nh gia cc mn khc nhau c khc nhau. V
d nh ngoi ng th khng c g phc tp kh hiu lm nhng cn
nh nhiu (tt nhin nh c cc cu ch ngoi ng th cng
phi lin tng c cc cu ch vi hnh nh hay ngha ca
chng v vi nhng th khc c trong no), cn ton hc th ngc
li: khng cn nh nhiu lm, nhng phi hiu c cc kin thc,
v qu trnh hiu i hi nhiu cng sc thi gian.
C nhng cng thc v nh ngha ton m nu chng ta qun i
chng ta vn c th t tm li c v dng c nu hiu bn
cht ca cng thc v nh ngha , cn nu chng ta ch nh cng
thc v nh ngha nh con vt m khng hiu n, th cng khng
dng c n, v nh vy th cng khng hn g ngi cha tng
bit n. V d nh cng thc tnh Christoffel symbol cho lin thng
Riemann ca mt metric Riemann (trong hnh hc cao cp) l mt
cng thc hi di, v ti chng bao gi nh c chnh xc n lu tuy
mang ting l ngi lm hnh hc vi phn: c mi ln ng n th
xem li, nh c mt lc, ri li qun. Nhng iu khng lm
ti bn khon, v ti hiu bn cht ca Christoffel symbol v cc tnh
cht c bn ca lin thng Riemann, t c th t ngh ra li c
cng thc nu cn thit (tn mt vi pht) hoc tra trn internet ra
ngay.
Hc sinh v sinh vin ngy nay (l nhng chuyn gia ca ngy
2.1. Hiu v nh
mai) c th tra cu rt nhanh mi nh ngha, cng thc, v.v., nhng

hiu chng th vn phi t hiu, khng c my mc no hiu h
c. Khi mi lm gio s, theo thng l ca nhng ngi dy trc
ti, ti thng khng cho php sinh vin mang ti liu vo phng thi
trong cc k thi cui hc k, v bi thi hay c 1 cu hi l thuyt
(tc l pht biu ng mt nh ngha hay nh l g th c
im). Nhng trong thi i mi, vic nh y nguyn cc nh ngha
v nh l c t gi tr, m ci chnh l phi hiu m s dng c
chng. Bi vy nhng nm gn y, trong cc k thi ti dn dn cho
php hc sinh mang bt c ti liu no vo phng thi, v thi khng
cn cc cu hi pht biu nh l na. Thay vo l nhng bi
tp (tng i n gin, v thng gn ging cc bi c trong cc ti
liu nhng thay tham s) kim tra xem hc sinh c hiu v s
dng c cc kin thc c bn khng.
V mt hnh thc, chng trnh hc Vit Nam (k c bc ph
thng ln bc i hc) kh nng, nhng l nng v nh m nh
v hiu, v trnh trung bnh ca hc sinh Vit Nam th yu so
vi th gii. (Tt nhin vn c hc sinh rt gii, nhng t l hc sinh
gii thc s rt t, v cng kh so c vi gii ca phng Ty).
Vn khng phi l do ngi Vit Nam sinh ra km thng minh, m
l do iu kin v phng php gio dc, ch tr em gc Vit Nam
ln ln nc ngoi thng l thnh cng trong ng hc hnh.
Hin tng rt ph bin Vit Nam l hc sinh hc thuc lng cc
kin thc trc mi k kim tra, ri sau khi kim tra xong th ch
thy tr thy. Vit Nam rt cn ci cch chng trnh gio dc theo
hng tng s hiu ln, v gim s hc go, nh nh con vt.
Ti c phng vn nhiu sinh vin tt nghip loi gii ngnh ton

Vit Nam, nhng khi hi mt s kin thc kh c bn th nhiu em
li khng bit. Li khng phi ti cc em m c l ti h thng gio
dc. Nhiu thy c gio ch khuyn khch hc sinh lm bi kim tra
ging ht li gii mu ca mnh, ch lm kiu khc i, tuy c th
th v hn cch ca thy th c khi li b tr im. Ti chng kin
trng hp sinh vin ch t im thi 7-8 li gii hn sinh vin t
im thi 9-10 v kiu chm thi nh vy. Kiu chm im nh th ch
khuyn khch hc vt ch khng khuyn khch s sng to hiu bit.
2.2 C bn v nhiu cng dng
Nn: Dy nhng ci c bn nht, nhiu cng dng nht.

Khng nn: Mt nhiu thi gi vo nhng th t dng n.
Trn i c rt nhiu ci hc, trong khi thi gian v sc lc
ca chng ta c hn, v bi vy chng ta lun phi la chn xem nn
hc (hay dy hc) ci g. Nu chng ta phung ph qu nhiu thi gian
vo nhng ci t cng dng (hoc thm ch phn tc dng, v d nh
nhng l thuyt v chnh tr hay kinh t tri ngc vi thc t), th s
khng cn thi gian hc (hay dy hc) nhng ci quan trng
hn, hu ch hn.
Tt nhin, mc quan trng, hu ch ca tng kin thc i
vi mi ngi khc nhau th khc nhau, v ph thuc vo nhiu yu
t nh thi gian, hon cnh, s trng, v.v. V d nh hc ni v vit
ting Vit cho ng hong l khng th thiu vi ngi Vit, nhng
khng cn thit vi ngi Nga. Nhng ngi mun lm ngh ton th
2.2. C bn v nhiu cng dng
phi hc nhiu v ton, cn sinh vin i hc cc ngnh khc ni ch

cn hc mt s kin thc ton cao cp c bn nht m s cn trong
cng vic ca h. Nhng ngi mun lm ton ng dng, th ngoi
cc mn ton, cn phi hc cc mn m h nh mang ton ng dng
vo .
Ngay trong cc mn ton, khng phi cc kin thc no cng
quan trng nh nhau. V quan trng v phc tp l hai
khi nim khc nhau: khng phi ci g quan trng cng phc tp
kh hiu, v khng phi ci g rm ri kh hiu cng quan trng.
Gio vin cn trnh dn dt hc sinh lao u vo nhng ci rm ri
phc tp nhng t cng dng. Thay vo , cn dnh nhiu thi gian
cho nhng ci c bn, nhiu cng dng nht. Nu l ci va c bn
v va kh, th li cng cn dnh thi gian cho n, v kh nm bt
c n tc l nm bt c mt cng c mnh.
Mt v d l o hm v tch phn. y l nhng khi nim c
bn v cng quan trng trong ton hc. Hc sinh cn hiu nh ngha,
bn cht v cng dng ca chng, v nm c mt s nguyn tc
c bn v cng thc n gin, v d nh nguyn tc Leibniz cho o
hm ca mt tch, hay cng thc o hm ca sin x bng cos x. Tuy
nhin nu bt hc sinh hc thuc hng trm cng thc tnh o hm
v tch phn khch nhau, th s tn thi gian v ch v phn ln cc
cng thc thc s khng dng n sau ny, hoc nu dng n th
c th tra cu c d dng.
Mt ln ti thy c mt sch ting Vit v tnh tch phn cho hc
sinh, dy hn 150 trang, vi rt nhiu cng thc phc tp di dng
(v d nh cng thc tnh tnh phn ca mt hm s c dng thng
ca hai biu thc lng gic), m ngay nhng ngi lm ton chuyn
nghip cng rt him khi cn n. Thay v tn nhiu thi gian vo
nhng cng thc phc tp m khng cn dng , hc nhng th c
bn khc s c ch hn.
Mt ln nh xut bn Springer c ln nh ti lm phn bin cho
mt quyn sch v hnh hc vi phn v ng dng. Ti khuyn
Springer khng in sch , v mt trong cc l do l quyn sch cha
qu nhiu khi nim m ngay sch cng khng dng n. V d
nh khi nim khng gian Lindeloff c a vo chng u,
pht biu thnh mt nh ngha c nh s hn hoi (ch khng phi
l ch nhc qua n trong mt ghi ch), nhng khng dng n n
ch no trong sch, ti khng hiu ngi vit sch a nh ngha
vo trong sch lm g.
Mt v d khc: cc bt ng thc. C nhng bt ng thc c
tn tui, khng phi v n kh, m l v n c ngha (n xut hin
trong cc vn hnh hc, s hc, phng trnh vi phn, v.v.). Ch
nu hc mt ng hng ngn bt ng thc m khng bit chng
dng lm g, th kh l ph thi gian. Phn ln cc bt ng thc
(khng k cc bt ng thc c tnh t hp) c th c chng minh
kh d dng bng mt phng php c bn, l phng php dng
o hm hoc sai phn. Thay v hc phng php a nng ny, hc
sinh li mt qu nhiu thi gian vi cc kiu mo mc chng minh
bt ng thc.
Cc mo mc c t cng dng, ch dng c cho bi ton ny
nhng khng dng c cho bi ton khc (bi vy mi l mo
mc ch khng phi phng php). Mo mc c th lm cho
2.2. C bn v nhiu cng dng
cuc sng thm phong ph, nhng nu mt qu nhiu thi gian vo

mo mc th khng cn thi gian cho nhng ci c bn hn, gip
tin xa hn. Nh l trong cng ngh, c ci tin ci n du n my
th n cng khng th tr thnh n in.
Hi cn nh, c ln ti i thi hc sinh gii (lp 6?), c bi ton
tm cc i. Ti v mt s bn cng lp dng o hm tnh ngay ra
im cc i. Cch lm l do chng ti t c sch m ra ch
khng c dy. Nhng khi vit li gii th li phi gi v on m
im cc i, ri vit hm s di dng mt s (gi tr ti im )
cng vi mt biu thc hin nhin l khng m (v d nh v c dng
bnh phng) th mi c im, ch nu vit o hm th mt ht
im. Nu nh thy gio tr im hc sinh, v hc sinh gii bi thi
bng mt phng php c bn nhng khng c trong sch thy,
th iu s gp phn lm cho hc sinh hc mo mc, thiu c bn.
Qua phng vn mt s sinh vin i hc v cao hc ngnh ton
ca Vit Nam, ti thy h c hc nhiu mn cao cp, nhng vn
thiu kin thc c bn. V d nh h hc gii tch hm, vi nhng
nh l tru tng kh l kh. Nhng h li khng bit cng thc
Parceval cho chui Fourier l g, trong khi chui Fourier l mt trong
nhng khi nim gii tch c bn v nhiu ng dng nht ca ton.
Ti khng c ni gii tch hm l khng c bn. N l th cn
thit. Nhng nu nhng khi nim v nh l ca gii tch hm ch
c hc mt cch hnh thc, khng c lin h vi chui Fourier hay
vi cc v d c th khc, th l hc trn my trn gi.
2.3 Gii thch sao cho d hiu
Nn: Gii thch bn cht v cng dng ca cc khi nim mi mt

cch trc gic, n gin nht c th, da trn s lin tng ti nhng
ci m hc sinh tng bit.
Khng nn: a ra cc khi nim mi bng cc nh ngha hnh
thc, phc tp, ti ngha.
Albert Einstein c ni i : iu g m bn khng th gii thch
cho mt a tr hiu c, th tc l bn thn bn cha hiu r iu
. Cc khi nim ton hc quan trng u c mc ch v ngha
khi chng c to ra. V khng c mt khi nim ton hc quan
trng no m bn thn n qu kh n mc khng th hiu c. N
ch tr nn qu kh trong hai trng hp:
2.3. Gii thch sao cho d hiu
1) Ngi hc cha c kin thc chun b trc khi hc khi

nim ;
2) N c gii thch mt cch qu hnh thc, rm ri kh hiu.
Trong trng hp th nht, ngi hc phi c hng ti hc
nhng kin thc chun b (v d nh trc khi hc v cc qu trnh
ngu nhin phi c kin thc c s v xc sut v gii tch). Trong
trng hp th hai, li thuc v ngi dy hc v ngi vit sch
dng hc.
Cc nghin cu v thn kinh hc (neuroscience) cho thy b nh
ngn hn ca no rt nh (mi lc ch cha c khong 7 n v
thng tin), cn b nh di hn hn th chy chm. Th no l mt
n v thng tin? Ti khng c nh ngha chnh xc y, nhng v
d nh dng ch TON CHEVAL EST BANAL i vi mt ngi Php
th n l mt cu ting Php ch cha khng qu 4 n v thng tin,
rt d nh, trong khi i vi mt ngi Vit khng bit ting Php
th dng ch cha n hng chc n v thng tin mi ch ci
l mt n v thng tin rt kh nh. Mt nh ngha ton hc, nu
qu di v cha qu nhiu n v thng tin mi trong , th hc sinh
s rt kh khn hnh dung ton b nh ngha , v nh th th
cng rt kh hiu nh ngha.
Mun cho hc sinh hiu c mt khi nim mi, th cn pht
biu n mt cch sao cho n dng n mt lng n v thng tin
mi t nht c th (khng qu 7?). gim thiu lng n v thng
tin mi, cn vn dng, lin tng ti nhng ci m hc sinh bit,
d hnh dung. y cng l cch m cc cha o ging o cho con
chin: dng ngn ng gin d, m con chin c th hiu c,
ging gii nhng t tng ln. Khi c mt khi nim mi rt phc

tp, th phi cht n thnh cc khi nim nh n gin hn, dy
hc cc khi nim n gin hn trc, ri xy dng khi nim phc
tp trn c s cc khi nim n gin hn (sau khi bin mi
khi nim n gin hn thnh mt n v thng tin).
Ni theo nh ton hc ni ting V.I. Arnold, th mt nh ngha
tt l 5 v d tt. nh ngha no m khng c v d minh ha th
ng ng. i km vi nhng khi nim mi, nh ngha mi, lun
cn nhng v d minh ha (hay bi tp) c th th hin bn cht,
ngha ca khi nim, nh ngha . Chng hn nh khi nim a
tp. V d minh ha tiu biu nht (v v sao c t atlas (tp bn
) trong nh ngha a tp) chnh l b mt tri t (hnh dung nh
mt cu) cng vi mt tp bn ph ton b tri t. Mt v d t
nhin khc ca a tp, l tp tt c cc trng thi v tr ca mt vt
th (v d nh mt ci my bay: n nm u, cao bao nhiu,
quay hng no, nghing bao nhiu, v.v.). Nu nh ngha mt cu
trc a tp l mt lp tng ng ca cc atlas th ng v mt
hnh thc ton hc, nhng rm ri kh hiu, trong thc t ch cn
mt atlas l .
C nhng khi nim ton hc rt kh hiu, khng phi v bn
thn n qu kh hiu, m l bi v n c trnh by mt cch rm
ri ti ngha. Mt v d tiu biu l dy ph (spectral sequence) trong
i s ng iu v topo i s, m ngay trong s nhng ngi lm
ton chuyn nghip cng c rt nhiu ngi khng hiu n. Phn ln
cc sch khi vit v dy ph th b bom cho ngi c mt dy ma
n v mt php ph thy chuyn t E n sang E n+1 , m
trn Epq
2.3. Gii thch sao cho d hiu
khng gii thch c r rng ti sao. Trong khi , cc tng xut

pht im ca dy ph thc ra rt l trong sng, v nu i theo cc
tng mt cch t nhin tm ra dy ph th s thy dy ph
khng c g kh hiu. (Khi c mt lc (filtration) th i ng iu
c th c cht ra nhiu khc nh bng lc , v c th tnh tng
khc nh qua phng php gn ng, khi ly gii hn th c
php tnh chnh xc php ph thy nhc n lc trc chng qua
l mt php chiu t nhin ln cc khng gian gn ng khc nhau).
Bn thn ti khi c cc ti liu ton cng rt vt v cht vt
hiu cc khi nim trong , v tt nhin c nhiu khi nim n by
gi ti vn khng hiu v c th s khng bao gi hiu. C nhng khi
hiu ra ri th li thy n n gin m ti sao ngi ta vit n rm
ri th. Mt ng nghip ca ti k: c cc sch v c hc c in,
khng hiu g ht, cho n khi c quyn sch ca ng Arnold th
mi hiu, v ng ta vit cng tng y th nh trong cc sch khc,
nhng sng sa hn hn. Nhiu sch trong cc mn ton khc cng
tnh trng tng t.
Trn th gii, c nhiu ngi m dng nh ngh ca h l bin
ci d hiu thnh ci kh hiu, bin ci n gin thnh ci ri ren.
Nhng ngi lm qung co, th khin cho ngi tiu dng khng
phn bit ni hng no l tt tht na. Nhng ngi lm thu, th
ra mt b thu rm ri ngi thng khng hiu ni, vi mt t
l hng trong , v.v. Ngay trong khoa hc, c nhng ngi c quan
nim rng c phi phc tp ha th mi quan trng. Thay v ni
V va ra tay th h ni c mt phn t ngi, m nh qua nh x
tn gi l V va, ti mt thi im T, lm mt ng tc bin i trng
thi ca tay t phm tr A sang phm tr B .... Nhng m mt ngi

thy thc s th phi lm cho nhng ci kh hiu tr nn d hiu i
vi hc tr.
2.4 Cu hi lm g?
Nn: Lun lun quan tm n cu hi lm g?.

Khng nn: Khng cho hc sinh bit h hc nhng th ging vin
dy lm g, hay t hn l bn thn ging vin cng khng bit
lm g.
Qu trnh hc (tip thu thng tin, kin thc v k nng mi) l
mt qu trnh t nhin v lin tc ca con ngi trong sut cuc i,
xy ra mi ni mi lc (ngay c gic ng cng gp phn trong vic
hc) ch khng phi ch trng hay khi lm bi tp v nh. Nhng
ci m b no chng ta tip thu nhanh nht l nhng ci m chng
ta thy thch, v/hoc thy d hiu, v/hoc thy quan trng. Ngc
li, nhng ci m chng ta thy nhm chn, v ngha, khng quan
trng, s b b no o thi khng gi li, d c c nhi vo.
Bi vy, mun cho hc sinh tip thu tt mt kin thc no , cn
lm cho hc sinh c c t nht mt trong my iu sau: 1) thch
th t m tm hiu kin thc ; 2) thy ci l c ngha (lin h
c nhiu vi nhng hiu bit v thng tin khc m hc sinh
c trong u); 3) thy ci l quan trng (cn thit, c nhiu ng
dng). Tt nhin 3 im ny lin quan ti nhau. y ti ch yu
ni n im th 3, tc l lm sao hc sinh thy rng nhng ci
h c hc l quan trng, cn thit.
2.4. Cu hi lm g?
Mt kin thc ng hc l mt kin thc c ch g , lm g

. Nu nh hc sinh hc mt kin th vi l do duy nht l thi
ch khng cn l do no khc, th khi thi xong ri kin thc
s d b o thi khi no. Nhng mn thc s ng hc, l nhng
mn, m k c nu khng phi thi, hc sinh vn mun c hc, v
n em li s hiu bit m hc sinh mun c c v nhng k nng
cn cho cuc sng v cng vic ca hc sinh sau ny. Cn nhng mn
m hc ch thi c l l nhng mn khng ng hc.
Cng may l phn ln ging vin khng ri vo tnh trng dy
mn khng ng hc, m l dy mn hc ng hc, vi mt chng
trnh gm cc kin thc ng hc. Tuy nhin, ging vin c th bit
l hc chng lm g, v sao ng hc, trong khi m hc sinh
cha chc bit. Chnh bi vy lun cn t cu hi lm g,
khuyn khch hc sinh t cu hi , v tm nhng tr li cho cu
hi . Mt tr li gio iu chung chung kiu n quan trng, phi
hc n t c gi tr, m cn c nhng tr li c th hn, n quan
trng ch no, dng c vo trong nhng tnh hung no, em
li cc k nng g, v.v.
Tic rng vic gii thch ngha v cng dng ca cc kin thc
cho hc sinh cn b coi nh, khng ch Vit Nam. C ln ti hi
mt lp i hc ngnh ton ang hc i s tuyn tnh Vit Nam
l i s tuyn tnh dng lm g?. H tr li l khng bit. C ln
ti hi mt nhm sinh vin ngnh sinh vt Php mi hc xong mn
phng trnh vi phn tuyn tnh, rng h c bit v d phng trnh
no xut pht t cc vn thc t khng. H cng tr li l khng
h bit. Nu nh ging vin gii thiu cho hc sinh bit cc cng
dng ca nhng kin thc h c hc qua cc v d (v d nh

nhng phng trnh vi phn tuyn tnh xut hin th no trong cc
m hnh v tng trng), th c th h s thy nhng ci h hc c
ngha hn, ng hc hn, d nh hn.
Trong cng vic sau ny ca hc sinh khi ra trng, th cu hi
lm g li cng c bit quan trng. Mi hot ng ca mt t
chc hay doanh nghip tt nhin u phi c mc ch. Ngay trong
cng vic nghin cu khoa hc, c nhiu ngi khng lm c kt
qu nghin cu quan trng no (tm nh ngha quan trng = c
nhiu ngi khc s dng) khng phi l v dt m l v khng
bit la chn vn nghin cu, mt thi gi nghin cu vo
nhng ci t ngha, t ai quan tm n. Bi vy hc sinh cn lm
quen vi vic s dng cu hi lm g t khi i hc, nh mt v
kh li hi trong vic chn la cc quyt nh ca mnh.
2.5 Khng vic thi ln t vic hc
Nn: T chc thi c sao cho nh nhng nht, phn nh ng trnh

hc sinh, v khin cho hc sinh hc tt nht.
Khng nn: Chy theo thnh tch, hay t hn l gian tr v khuyn
khch gian tr trong thi c.
Vic kim tra nh gi trnh v kt qu hc tp ca hc sinh
(cng nh trnh v kt qu lm vic ca ngi ln) l vic cn
thit. N cn thit bi c rt nhiu quyt nh phi da trn nhng
s kim tra v nh gi , v d nh hc sinh c trnh c
th hiu nhng mn hc tip theo khng, c ng tin tng giao
2.5. Khng vic thi ln t vic hc
mt vic no cho khng, c xng ng c nhn hc bng hay

gii thng no khng, v.v. Bi vy ging vin khng th trnh
khi vic t chc kim tra, thi c cho hc sinh. Ci chng ta c th
trnh, l lm sao ng bin cc cuc kim tra thi c thnh
s tra tn hc sinh, v c khi c ging vin.
Mt nh lut trong gio dc l THI SAO HC VY. Tuy mc
ch cao c di hn ca vic hc l m mang hiu bit v rn
luyn k nng, nhng phn ln hc sinh hc theo mc ch ngn
hn, tc l thi cho hay cho c gii. Trch nhim ca ngi
thy v ca h thng gio dc l lm sao cho hai mc ch trng
vi nhau, tc l cn t chc thi c sao cho hc sinh no m mang
hiu bit v rn luyn cc k nng c nhiu nht cng l hc sinh
t kt qu tt nht trong thi c.
Nu thi lch th hc sinh s hc lch. V d nh thi tt nghip
ph thng, nu ch thi c 3-4 mn th hc sinh cng s ch hc 3-4
mn m b b cc mn khc. Trong mt mn thi, nu ch hn ch
thi vo mt phn kin thc no , th hc sinh s ch tp trung hc
phn thi, b qun nhng phn khc. Nu thi ton bi mo
mc, th hc sinh cng hc mo mc m thiu c bn. Nu thi c
c th gian ln, th hc hnh cng khng thc cht. Nu thi c qu
nhiu ln, th hc sinh s rt mt mi, sut ngy phi n thi, khng
cn th gi cho nhng kin thc mi v nhng th khc. Nu thi theo
kiu bt nh nhiu m suy ngh t, th hc sinh s hc thnh nhng
con vt, hc thuc lng cc th, m khng hiu, khng suy ngh.
Nhng thi trc nghim Vit Nam vo qung nhng nm
2000-2010 c xu hng nguy him nh vy: thi di, vi nhiu
cu hi tn mn, i hi hc sinh phi nh m in cu tr li, ch

khng i hi phi o su suy ngh g ht. Thm ch thi hc sinh
gii ton ton quc cng c ln c thi theo kiu bi tn mn nh
vy, v kt qu l vic chn lc i tuyn thi ton quc t nm b
sai lch nhiu. Bn thn chuyn thi trc nghim khng phi l mt
chuyn ti, thi trc nghim c nhng cng dng ca n, ti mun
ni y l cch dng n trong thi c Vit Nam cha c tt.
Thi c c th chia lm 2 loi chnh: loi kim tra (v d nh
kim tra xem c trnh ng c ln lp hay c cp bng
khng), v loi thi u (tuyn chn, khi m s sut hay s gii thng
c hn). Loi thi u th cn thang im chi tit (v d nh khi hai
ngi c im xp x nhau m ch c 1 sut th vn phi loi 1 ngi,
v khi th chnh nhau 1/4 im cng quan trng), nhng i vi
loi kim tra, khng cn chm im qu chi li: nhng thang im qu
nhiu bc im (v d nh thang im 20, tnh tng 1/2 im mt,
tng cng thnh 41 bc im) l khng cn thit, m ch cn nh cc
nc Nga, c hay M (ch c 4-5 bc im) lm l . Kinh nghim
chm thi sinh vin ca ti cho thy chm chi li tng im nh mt
ch mt thi gi m khng thay i bn cht ca im kim tra: sinh
vin no km, sinh vin no gii ch cn nhn qua tng th bi kim
tra l bit ngay.
Kim tra ni l mt hnh thc kim tra kh tt: trong vng 10-15
pht hi thi cng vi mt vi bi tp lm ti ch l ging vin c th
c lng c trnh ca sinh vin kh chnh xc. Tuy nhin,
kiu thi ni cn rt him Vit Nam, v ngay Php cng t ph
bin. C nhiu ngi lo ngi rng thi ni s kh khch quan. iu
2.5. Khng vic thi ln t vic hc
ny c l ng trong iu kin Vit Nam hin nay, khi c nhiu ging

vin thiu nghim tc trong thi c. im kim tra tnh s Vit
Nam trong iu kin nh vy th cn qua thi vit cho khch quan,
b gian ln. Nhng khng phi bi kim tra no cng cn tnh vo
s. S lng cc kim tra chnh thc, tnh s nn t thi, ngoi
ra thay bng nhng kim tra khng chnh thc, khng phi tnh
im hc sinh, m gip hc sinh hay ph huynh hc sinh bit xem
trnh ang ra sao, c nhng im yu im mnh g. H thng
gio dc ph thng cp 1 Php tnh im nh vy: im khng
phi l im 7 hay 10 m l im phn ny nm tt, phn
kia cn phi hc thm.
Vic giao nhiu bi tp bt buc v nh, ri kim tra tnh im
cc bi , nu khng cn thn c th bin thnh nhc hnh vi
hc sinh. Nu hc sinh ngy no cng phi thc qu na m lm
bi tp, khng thi gian ng, th iu s lm nh hng
xu n s pht trin bnh thng ca hc sinh. Chng ta nn ch
rng gic ng cng l mt phn quan trng trong qu trnh hc:
chnh trong gic ng, no c lm v sinh, thi bt rc ra khi
no c ch cho hm sau n nhn thng tin mi, v sp xp li
cc thng tin thu nhn trong ngy li, lin kt vi cc thng tin khc
c trong no, n tr thnh thng tin di hn, kin thc.
Giai on con ngi hc nhanh nht l khi cn t tui, cng l
giai on c nhu cu ng nhiu nht, cn cng ln tui hc ci mi
cng t i v nhu cu ng cng t i. Trnh hc sinh, t ra l trong
mn ton, khng th hin qua vic lm bao nhiu bi tp dng
m l nu gp bi tp nh vy c lm c khng. Tt nhin
mun hiu bit th phi luyn tp. Nhng c lm tht nhiu bi tp

ging nhau nh mt ci my m khng suy ngh, th ph thi gian.
Thay vo ch cn lm t bi hn, nhng lm bi no hiu bi .
Theo ti ni chung khng nn tnh im bt buc cho cc bi tp v
nh, m thay vo tnh im thng th tt hn.
Mt iu kh ph bin v ng lo ngi Vit Nam l hc sinh
c chnh thy c gio dy cho s lm n gian di. C khi gio vin
lm th ly thnh tch cho mnh. V d nh khi c on kim tra
n d lp, th dn trc l c lp phi gi tay xin pht biu, c s
ch gi my bn nhm trc thi. Hay l giao bi tp rt kh v
nh cho hc sinh, m bit chc l hc sinh khng lm c nhng b
m hc sinh s lm h cho, ly thnh tch dy gii. Hoc l mua
bn im vi hc sinh: c np thy 1 triu th ln 1 im chng hn.
Nhng cng c nhiu trng hp m gio vin c nh tt, v t
li, nhng v quan im l lm nh th l gip hc sinh nn tm
cch cho hc sinh n gian c thm im.
Trong hu ht cc trng hp, th khuyn khch hc sinh gian di
l lm hi hc sinh. Nh Mark Twain c ni: It is better to deserve
honors and not have them than to have them and not deserve them.
C gn bao nhiu thnh tch rm vo ngi, th cng khng lm cho
ngi tr nn gi tr hn. Hc sinh m c dy thi lm n gian di
t b, th c nguy c tr thnh nhng con ngi gi di, mt gi tr.
Tt nhin, trong mt x hi m c ch v lut l m , v gian
di tr thnh phong tro, ai m khng gian di, khng lm sai lut
th thit thi khng sng c, th buc ngi ta phi gian di. Ti
khng ph phn nhng hnh ng gian di do hnh cnh bt buc.
2.6. ng x vi hc sinh
Nhng chng ta ng lm dng v kh ny, v hy hng cho ch

sinh ca chng ta n mt x hi mi lnh mnh hn, m t cn
n s gian di. t c vy, cc lut chi phi c thay i
sao cho hp l v minh bch hn.
Tt nhin, khng ch Vit Nam, m trn th gii cng c nhiu
ngi hm danh ho v lm n gi di, tuy t l chc l t hn
nhiu. Ti bit c nhng gio s nc ngoi c trnh cao, nhng v
qu hm danh nn dn n lm n gi di. Sinh vin Php m ti
dy cng c quay cp. Bn thn ti khi i hc cng tng quay cp.
Tt nhin ti chng c g t ho v chuyn , nhng cng khng
n ni qu xu h khi m nhng ngi xung quanh ti cng quay
cp. Chng ta l con ngi th khng hon thin, nhng hy hng
ti hon thin, gip cho cc th h sau hon thin hn.
2.6 ng x vi hc sinh
Nn: Dy hc nghim tc, tn trng hc sinh.

Khng nn: Dy qua qut, coi thng hc sinh.
iu trn gn nh l hin nhin. Nhng ngay trng ti Php
c nhng gio s dy hc qua qut, ni lm nhm hc sinh khng
hiu, b hc sinh than phin rt nhiu, ai m dy hc cng -kp vi
h th kh cc ly. Ngi no m khng thch hoc khng hp vi
dy hc, th nn chuyn vic. Nhng nhn vic c c phn dy
hc (nh l cng vic gio s bn Php, gm c nghin cu v ging
dy) th phi lm vic cho nghim tc. D c ti gii n u,
cng khng nn t cao mnh qu m coi thng hc sinh. Cng
vic o to cng quan trng i vi x hi khng km g cng vic

nghin cu.
C mt s bn tr, bn thn cha c ng gp g quan trng,
nhng vi ch bai nhng ngi thy ca mnh, l nhng ngi
c th c nhng hn ch v trnh v kt qu nghin cu (do iu
kin, hon cnh) nhng c nhiu cng hin trong o to, nh
th khng nn.
Nn: i thoi vi hc sinh, khuyn khch hc sinh t cu hi.
Khng nn: To cho hc sinh thi quen hc th ng kiu thy c
tr chp.
Qua tho lun, hi p mi bit hc sinh cn nhng g, vng
mc nhng g, bi ging nh th n cha, v.v. Khi hc sinh t cu
hi tc l c suy ngh v no ang trng thi mun ht thng tin.
Hc sinh nhiu khi mun hi nhng ngi, nu c khuyn khch th
s hi.
Nn: Cho hc sinh thy rng h c th thnh cng nu c quyt tm.
Khng nn: Nho bng hc sinh km.
Ti tng chng kin gio s s nhc hc sinh, v d nh vit ln
bi thi ca hc sinh nhng cu kiu th my i hc lm g cho tn
tin. Nh ngi ta thng ni ngi ph n c khen p th s
p ln, b ch xu th s xu i. Hc sinh b i x ti t, coi nh
b i, th s b : khi vic hc tr thnh a ngc th s b
c ch khng hc c na. Nhng nu c i x t t, cm thy
c tn trng cm thng, th h s c gng, d thnh cng hn. Nu
h c rt, th h vn cn nhiu c hi khc thnh cng, min
2.7. Cht lng, s lng v hnh thc
sao gi c nim tin v ch. Hc sinh hc km, nhiu khi khng

phi l do khng mun hc hoc khng thng minh hc, m l
do c nhng kh khn no , nu c gii ta th s hc c.
Tr em sinh ra thiu hiu bit ch khng ngu ngc. Nu khi ln
ln tr thnh ngi ngu ngc, khng bit suy ngh, th l do hon
cnh mi trng v li ca h thng gio dc. Ngi thy thc s
phi gip hc sinh tm li c s thng minh ca mnh, ch khng
lm cho h n n i.
Nn: Cho hc sinh nhng li khuyn chn thnh nht, hng cho
h lm nhng ci m ging vin thy s c li nht cho h, ng thi
cho h t do la chn nhng g h thch.
Khng nn: Bin hc sinh thnh ti sn ca mnh, bt h phi
lm theo ci mnh thch.
Cc bc cha m cng khng nn bt con ci phi i theo nhng
s thch ca cha m, m hy cho chng la chn ci chng thch.
2.7 Cht lng, s lng v hnh thc
Nn: Hng ti cht lng.

Khng nn: Chy theo s lng v hnh thc.
T khi ti l sinh vin, c c cc anh ch hc trn truyn cho
iu ny: Ai m vit n 10 bi bo khoa hc, m vn khng c
my ngi khc trch dn, th coi nh l tht bi trong khoa hc. iu
ng s khng phi l khng vit c bi bo khoa hc ng,
m l vit nhiu bi rm rt, tn giy mc.
Tt nhin, sinh vin khi mi tp nghin cu khoa hc, th kh c

kt qu c gi tr ln ngay, m thng phi bt u bng mt vi
vn nh hn, lm quen. Nhng nu lc no cng ch lm th
d dng v t gi tr, khng dm lm ci kh hn, c gi tr ln hn,
th kh c th thnh cng trong khoa hc. Gi tr ca cc cng trnh
khoa hc (ng trn cc tp ch quc t c uy tn, ch cha ni n
tp ch vn) c th chnh nhau hng trm ln. C vit hng chc
hay hng trm bi bo khoa hc lng nhng c khi vn khng bng
lm c mt cng trnh i.
Khng ch trong khoa hc, m trong hu ht mi lnh vc khc,
cht lng l ci c bit quan trng. V d nh trong kinh t, s
pht trin bn vng (sustainable development) chnh l s pht trin
v cht. Chng ta khng th tng khi lng ca cc sn phm hay
dch v ln mi nm 5-7% mi c, v ti nguyn thin nhin l
hu hn, nhng ci chng ta c th tng ln, l cht lng. Nu
chng ta c ph rng ph ni, hy hoi mi trng t con s %
pht trin GDP, th c nguy c bin t nc thnh bi rc. Ci my
tnh b ti ngy nay khe hn c mt khi thp my tnh nng
hng chc tn ca th k trc, l pht trin v cht. Cng l
n vi lng calor nh nhau, nhng cht lng khc nhau th gi tr
c th chnh nhau hng chc ln. VN, n khng m bo v
sinh v cha nhiu cht c nn gi tr thp, tuy gi c th r nhng
tnh t l cht lng chia cho gi c khi vn thp. Trong vn hc,
th mt quyn truyn nh Hong T Nh (Le Petit Prince) lm
cho ng Saint-Exupery tr thnh nh vn ca th k 20 c hng
trm triu ngi trn th gii tm c. Vit Nam cng c nhng tc
2.7. Cht lng, s lng v hnh thc
phm vn hc m nhng th k sau ngi ta vn cn nh n, trong

khi c hng nghn, hng vn tc phm vn hc khc nhanh chng ri
vo lng qun.
Trong gio dc, cht lng cng l ci cc k quan trng. nh
hng ca mt ngi thy l rt ln: trc tip n hng trm, hng
nghn hc tr, v gin tip c th n hng triu ngi. Gi tr ca
gio dc kh qui i thnh tin (mt ngi v vn ha, th c p
thm 1 triu USD vo th vn v vn ha). Cht lng ngi thy tt
ln th lm cho cht lng x hi tt ln, v ci s thay i cht lng
khng o c bng tin. Nhng c th hnh dung mt cch th
thin l, mt ngi thy tt em li li ch cho hc tr thm hng
nghn hay thm ch hng chc nghn USD (th hin qua vic hc tr
c c vic tt hn, lm ra nhiu tin ca hn, v.v.) so vi mt ngi
thy khng tt bng. Vi hng trm hay hng nghn hc tr qua tay
trong cuc i, th mt ngi thy tt c th em li li ch n hng
hng triu USD nhiu hn cho x hi so vi mt ngi thy km hn.
Mun c cht lng tt, th cht lng phi c (x hi) coi
trng ng mc, v (ngi thy) phi ch tm tm cch nng cao
cht lng. Cc ging vin i hc cc nc tin tin thng khng
phi dy qu nhiu gi (trung bnh khong 6 ting mt tun), v
cng khng phi lo kim cm thm ngoi cng vic chnh. H c
thi gi tip cn thng tin khoa hc mi, chun b bi ging cho t
t, suy ngh ci tin cch dy cho hay,v.v. (y l i vi nhng ngi
c thc trong vic dy hc). Vit Nam, cc gio vin ph thng
v ging vin i hc ni chung dy qu nhiu gi, ngoi gi chnh
thc nhiu cn dy thm trn lan, c ngi bn cho phi lin
tc mt ngy n mi my tit. H b li vic th lao cho tng gi

dy thp bng vic dy rt nhiu gi. Nhng trong iu kin nh vy,
th h s dy nh ci my, t suy ngh, t nhit tnh vi hc sinh, t
thi gian chun b, khng c thi gi cp nht kin thc, kh m c
cht lng cao c.
Xu hng ca thi i internet, l cc ging vin c cht lng
dy hc cao s ngy cng tr nn c gi tr, trong khi nhng ai dy
d s ngy cng mt gi tr. Trong iu kin khng c la chn, th
thy dy hay dy d th no hc sinh vn phi hc thy, nhng khi
c la chn, hc sinh s chn hc thy hay, khng n hc thy d.
Vic im danh bt hc sinh i hc, theo ti l mt hnh thc gi
k lut th thin km hiu qu. Thay vo im danh, nu dy hay,
dy ci c ngha, th khng bt hc sinh cng t ng tranh nhau
i hc. Ti tng chng kin trng hp c 2 gio s dy cng 1
mn 2 ging ng khc nhau v s hc sinh qu ng nn chia
thnh 2 ging ng nhng mt ngi dy rt d, v kt qu l
hc sinh ging ng ca ngi sau mt thi gian chy ht sang
ging ng bn kia. Internet s to iu kin cho hc sinh tm n
thy hay d dng hn, qua cc bi ging video, cc bi ging online,
v.v. Cc ging vin s phi ging t gi hn trc, nhng chun b cho
mi bi ging nhiu hn, v mi bi ging hay s n c vi nhiu
hc sinh hn qua internet.
2.8. Bn cht ca kin thc cn dy
2.8 Bn cht ca kin thc cn dy
Nn: Gio vin cn lm sao cho hc sinh hiu c bn cht cc

kin thc.
Khng nn: Lm dng ngn ng hnh thc, v dy mt cch gio
iu.
Nn: Cho cc bi tp nhm gip hc sinh nm c bn cht ca
cc l thuyt ang hc hoc/v luyn c cc k nng lin quan trc
tip.
Khng nn: Cho nhiu bi lc , t lin quan trc tip n l
thuyt ang hc, i hi mo mc hoc nhng l thuyt cha c hc
n.
Ti s ly chng trnh ton i s lp 7, v quyn sch Cc bi
ton hay v kh / i s lp 7 ca hai tc gi Phan Vn c v
Nguyn Hong Khanh, xut bn nm 2003, sau y gi tt l sch
BTS7, lm v d minh ha cho mc ny.
Ti xin li hai tc gi trn l mn php em quyn sch BTS7
ra y m x. Ti khng c ch bai hay cng kch g ai. Theo ti
hiu th quyn sch ny cng khng km g cc sch ton ph thng
khc ang c dng Vit Nam. L do n gin l quyn sch ny
c s ri vo tay ti trong lc ti ang mun bn v phng php
ging dy ton.
Th no l gio iu? L dy mt cch p t, a ra cc th nh
l chn l duy nht, m khng gii thch v sao n nh vy, n da
trn ci g, v khng h ni n cc kh nng khc, cc chn l
khc. S nguy him ca li dy v hc theo kiu gio iu, l bin

hc sinh thnh nhng con ngi th ng, mt kh nng suy ngh
mt cch c lp, tr thnh cung tn chp nhn cc th nh l
chn l m khng t cu hi ti sao, v khi sai th khng bit u
m sa v mt gc.
Mt v d c trng ca vn ha gio iu l mn T vi u
s Vit Nam. Cc sch vit v t vi m ti c nhn thy u rt
gio iu, ci g cng do Thnh bo, khng c gii thch ti sao, v
tt nhin nu xem b sai th ch cn cch ku tri, khng th bit
v sao sai, sai u. M chc chn l d sai. V d, gi T thc ra
khng bt u lc 11h m, m cch khong 20 pht (ty tng
ngy), nhng iu ny ch c mt nhm nh thy t vi bit cn c
c sch cng khng hc c. Nu tm hiu k hn, ta s thy vic
xc nh gi thc ra ng vi khi nim ascendant trong thin
vn hc, v c th tnh chnh xc gi T n tng giy mt bng
cc chng trnh my tnh cho thin vn (nhng bn tm c
sch T vi u s no bn ca hng vit v iu ny).
Hu ht cc sao trong t vi u s l sao gi" (virtual stars) ch
khng phi sao tht (tc l khng c sao no nh th trn tri). Cc
"sao gi" ny l mt php bin i ton hc kiu nh phn tch ph
(spectral decomposition), v c tnh ra t v tr ca mt s lng
rt nh cc sao tht (nh mt trng, mt tri, ascendant) trn vng
hong o. Ci phn tch ph ny trong t vi u s c th l mt
pht minh ln, nhng rt tic l khng c sch no gii thch v sao
li lm nh vy, v qui tc xp sao c a ra mt cch hon ton
thn b, gio iu.
phng Ty cng c t vi, gi l chim tinh hc (astrology).

T vi u s v astrology c cng gc thin vn hc, v c rt nhiu
ci chung. Nhng khc nhau ch astrology khng gio iu, mi
th c gii thch v sao. Tuy rng cc gii thch cha t mc
khoa hc, nhng cho php ngi ta suy ngh, kim nghim, pht
trin, sa sai!
Tr li ton i s lp 7. Ti c quyn BTS7 thy c mt s
im hnh thc, gio iu. Hai v d:
1) 11 Chng 1 (S v t Khi nim v cn bc hai, trang 22).
Tm tt l thuyt ca phn ny c vit nh sau:
S v t l s c vit di dng s thp phn v hn

khng tun hon.
Tp hp cc s v t c k hiu l I.
Cn bc hai ca mt s a khng m l s x sao cho x2 = a.
S dng a c ng 2 cn bc hai: mt s dng k hiu

l a, mt s m k hiu l a.

S 0 ch c mt cn bc hai l s 0 vit l 0 = 0.
u l nhng th hnh thc, gio iu trong cc cu trn?

Ti lm ton my chc nm nay, cha bao gi phi dng n k
hiu tp hp cc s v t, v n khi c sch ny ti mi bit tp
hp cc s v t c k hiu l I! y l mt kin thc hnh thc
khng dng lm g c, v cng chng phi l kin thc, v th gii
cng chng dng k hiu .
Cu s v t l s c vit di dng s thp phn v hn khng
tun hon tuy ng v mt hnh thc ton hc, nhng rt rm ri
kh hiu. Bn cht ca v t l khng hu t, tc l cc s thc

khng vit c di dng phn s. hnh dung cc s v t, cn

lm bi tp v d nh s 7 l s v t.
Hai khi nim s v t v cn bc hai l hai khi nim quan
trng v c lp vi nhau. Cn c thi gian hiu tng khi nim,
khng hiu sao li c dn vo chung mt mc, c nh l cn bc
hai ca mt s th l s v t!
C ai ni cn bc hai ca 4 l -2 khng? Khng ai ni th c, m
ngi ta ch ni cn bc hai ca 4 l 2. Tc l cn bc hai ca mt
s thc dng a, lun c hiu l s thc dng c bnh phng

bng s kia, v k hiu l a. Bn thn ci k hiu a c c l
cn bc hai ca a (square root of a ting Anh). Vic dy cho hc
tr l a c 2 cn bc 2 tuy c th ng v hnh thc, nhng rm ri,
v thc ra ch ng na vi. Nu mt s c 2 cn bc hai, th cng
phi c 3 cn bc ba, nhng gii thch vi hc sinh lp 7 chuyn mt
s c 3 cn bc 3 sao y? Ni l phng trnh x2 = a c hai nghim

thc a v a khi a l s dng th ng bn cht hn.
hiu c cn bc hai, mt cch tt nht l lm v d, nh l

tnh 3 chnh xc n 3-4 ch s sau du phy (m khng dng my
tnh). Ti c th nghim dy cho con ti (lc qung 9-10 tui) tnh

2, ri sau n t tnh 5, mt kh nhiu thi gian v vit mt
my trang giy, nhng n tnh c, v qua khng nhng hiu
c th no l cn bc hai, m cn hiu c phng php tnh gn
ng n nh th no, qua v d c th.
Trong sch BTS7 c nhng bi tp c th coi l rt kh (vt xa
mc chng trnh?) trong c cn bc hai, (v d bi 95b: chng

minh rng 1/ 1 + 1/ 2 + . . . + 1/ 100 > 10), m li thiu nhng bi
n gin nhng gip hiu bn cht ca cn bc hai, nh bi tnh
3 chnh xc n 3 ch s sau du phy nh ti vit pha trn.

2) 3 Chng 3 (phn Biu , chng Thng K, trang 114 ca
sch BTS) c vit :
Ngoi bng s liu thng k ban u, bng tn s, ngi

ta cn dng biu cho mt hnh nh c th v gi tr
ca du hiu v tn s.
C cc loi biu nh sau: biu on thng, biu
hnh ch nht, biu hnh qut.
V sao nhng cu trn l gio iu? V n p t (ch c 3 loi biu

, v ni l biu cho mt hnh nh c th). ngha ca biu
c gii thch khng chnh xc (th no l hnh nh c th?).
Thc ra biu hon ton c th km c th, km chnh xc
hn l cc s, nhng n cho mt bc tranh trc gic, gip cho ngi
c nm c thng tin quan trng mt cch nhanh chng bng hnh
nh. ngha ca biu nm ch n cho php ngi c dng b
phn x l hnh nh ca no np v x l thng tin b phn
ca no ngi chy nhanh hn nhiu so vi b phn x l s,
v nh vy cc thng tin dng biu c th c c nhanh hn
nhiu ln so vi dng s (tuy rng vi chnh xc c th thp
hn). V ti sao li ch c 3 dng biu ? iu ny hon ton sai
thc t!
Cc dng biu l do con ngi ngh ra, v ngi ta c th ngh
ra mt t dng khc nhau. Tuy rng 3 dng trn c th l 3 dng hay
gp nht (mt phn l do l do n n gin, d v), nhng khng

phi l khng c cc dng khc, cng kh ph bin trong nhng tnh
hung no . V d nh biu dng mu sc. Hay biu dng
bn th gii ( trn mi nc c mt khoanh trn hay khoanh
vung no , to nh ph thuc vo s lng mt ci g nc
to hay nh) l nhng biu a l rt hu ch, v.v. Nhng biu
nh vy l nhng biu thng k gp trong thc t, ch khng
phi ch c 3 loi biu nh trong sch bo.
Mt v d biu dng mu sc (bn nhit chu u).
Nhn tin ni thm: ti thy chng trnh thng k cho hc sinh

lp 7 (vo nm 2009) qu s si, v khng r mc ch lm g, khi
cha c s ton hc hc nhp mn thng k theo ng ngha,
ch khng dng li ch m xem gi tr x xut hin my ln trong
mt bng (l th tm thng khng cn dy, bt c ai khi gp cu

hi nh vy v hiu cu hi trong tnh hung c th u m c d
dng). Ngay mt khi nim rt d hiu v rt c bn ca thng k l
median value (gi tr gia? v d nh khi ni n mc lng tiu
biu ca mt ngh no ngi ta thng dng mc median ch
dng mc mean gi tr trng bnh) cng khng thy c trong sch
lp 7. Dy tn mn c mt to v thng k, khng hiu ngha v
cng dng, th kh ng c.
Ni thm v bi tp. Th no l mt bi tp hay? Theo ti mt bi
tp hay l mt bi tp t ng ch, ng mc ch, gip hc sinh
nm c phn l thuyt ang cn nm hoc l rn c k nng
ang cn rn, hoc l (trong trng hp kim tra thi c) kim tra
c ng nhng kin thc v k nng cn kim tra. Cng l mt
bi tp, nhng c th hay trong tnh hung ny, li tr thnh khng
hay trong tnh hung khc, nu b t nhm ch. Trong quyn sch
BTS7, gi l Nhng bi ton kh v hay, ti thy c nhng bi tuy
kh kh tht nhng hay th ti khng thy hay, bi v dng nh
chng b t nhm ch. Chng ging nh nhng bi ton nh ,
mo mc, hn l nhng bi ton lin quan trc tip n phn kin
thc k thuyt trong chng trnh m hc sinh cn nm vng.
V d: Chng 1, v s hu t v s v t. Theo ti hiu, mc
ch ca chng ny l cho hc sinh bit lm cc php tnh vi cc s
hu t (tc l cc phn s), v hiu c rng c nhng s v t, ng
thi bit c khi nim th no l cn bc hai ca mt s. Chng
ny khng nhm dy v vn vn chia ht trong s hc, hay v
tnh ton cc biu thc i s phc tp. Th nhng trong Chng 1
c bi tp sau:
Chng minh rng A = 75.(41999 + 41998 + . . . + 4 + 1) + 25 chia
ht cho 100.
lm c bi ny, hc sinh cn bit cch cng 41999 + 41998 +
. . . + 4 + 1 (l mt bi ton c th coi l kh i vi hc sinh lp 7?,
tuy nhin n khng phi l mc ch kin thc ca chng), ri sau
kim tra s chia ht cho 100, cng khng phi l ci nm trong
kin thc m Chng 1 ny mun hc sinh nm c. Mt bi ton
nh vy, d d hay kh, cng khng hay, v nhm ch.
V d khc: trong Chng 1 c nhng bi tp v bt ng thc
(nh bi 95) hay cc tr (nh bi 125) l nhng bi kh. N kh v
hc sinh khng c hc t g v l thuyt (phng php nh gi
cc i lng hay tm cc tr) m phi lm bi tp. Nu lm bi tp,
m khng c phng php lm, tc l on m, c ngha l s lm
mt cch mo mc. N c th coi l bi hay, nu xp vo dng ton
nhm rn luyn t duy, kh nng suy lun su cho hc sinh gii
(tc l cho mt t l nh hc sinh c c t m c bit v ton),
nhng n khng hay nu y l bi tp hc v s hu t v v
t.
Mt hc sinh bnh thng, nu gp nhng bi nh vy kh c
th lm c (h ngh mt lc khng ra s thy chn v t hi ti
sao phi lm bi nh vy), d tnh ton thnh tho vi cc phn
s v bit tnh cn bc hai. Nhng nu c hc v cc phng php
tm cc tr hay nh gi cc i lng ri, th my bi ton khng
cn g kh, c iu my phng php li khng c trong chng
trnh chnh thc!
2.9. Gy t m v sung sng cho ngi hc
Ti e rng kiu nh nh vy s lm cho nhiu hc sinh lm

tng rng h dt, khng hc c ton, trong khi thc ra h c th
hc, hiu v dng c cc cng c ton rt hiu qu, nu c dy
bi bn hn. Khng hiu kiu ton ny c phi mt trong nhng
nguyn nhn khin hc sinh phi i hc thm trn lan n ti mt
khng? (Nu khng hc thm th lm sao m gii c bi tp!).
2.9 Gy t m v sung sng cho ngi hc
Nn: Tm cch kch thch s t m ca hc sinh, v lm cho hc sinh

cm thy hc l c hc, l sng.
Khng nn: Dy theo kiu nhi vt, lm cho hc sinh cm thy hc
l phi hc, l kh.
Albert Einstein tng ni: I have no special talent. I am only pas-
sionately curious. (Ti khng c ti g c bit. Ti ch t m mt
cch am m). B quyt thnh cng ca Einstein chnh l s t m
mt cch am m. V Einstein cng c ni mt cch ma mai: It is a
miracle that curiosity survives formal education (tht k diu l gio
dc hnh thc cha bp cht s t m), v k v s kh s ca ng ta
khi i hc nh sau: One had to cram all this stuff into ones mind for
the examinations, whether one liked it or not. This coercion had such
a deterring effect on me that, after I had passed the final examina-
tion, I found the consideration of any scientific problems distasteful
to me for an entire year. (Tm lc dch: Ti b nhi hc nh nhi
vt th tr thi d c thch chng hay khng; s p buc ny
khin ti ngn khoa hc n tn c trong sut mt nm sau k thi
).
S t m thc y con ngi
ta tm ti hiu bit, lm cho no
tip thu kin thc v khm ph
th gii nhanh hn. Khi t m
tc l trong u t ra cc cu
hi, v no thm kht thng
tin tr li cc cu hi , khi
v c cu tr li s nhp vo
u rt nhanh v trong u
dn ch sn n nhn n.
Sudoku vui cho tr em.
Tr con sinh ra c bn nng t
m, v hc rt nhanh. Vn l lm sao gi c tnh t m m
khng nh mt n i khi ln ln.
Theo mt s nghin cu v gio dc hc thn kinh hc (xem
cun sch Insult to Intelligence ca Frank Smith), th tr em trung
bnh mi ngy hc c mt cch t nhin, nh nhng my chc t
mi trong lc lm cc vic khc, tuy rng lc hc trng th c khi
vt v mt ngy khng hc ni vi t mi. Mt trong cc l do m cc
nh gio dc hc a ra gii thch s hc km hiu qu trng,
chnh l cch gio dc hnh thc trng lm gim i s t m ca
tr em. Khi chn hc, khng c s t m, th hc rt kh vo.
Con ngi ta khi hc, khng nhng ch nh kin thc c hc,
m cn nh c trng thi tm l, cm gic (feelings) khi hc kin
thc . Nu nh nh rng hc ci g l nhm chn hay au
kh, th s khng mun hc na, v phn x t nhin ca con ngi
l khng mun c cm gic nhm chn hay au kh. Ngc li, nu

nh rng hc ci g l vui l sng, th mun c lp li ci
cm gic , tc l mun c hc tip.
Khi tr em chi mt ci g m n thch, th n tp trung cao
. Nu lm sao tr hc cng hp dn nh tr tri, th hc s
rt hiu qu. Ti c c u mt ln, l c mt lp hc sinh Nga,
khi c hi thch hc mn g nht, th ni rt thch mn s, v hc
mn c i thm quan bo tng, khm ph nhiu th th v. i
hc m sng nh i chi, c khi cn sng hn i chi.
Leonardo da Vinci c tng ni: Ging nh vic b bt p n khi
khng mun n c th lm hi sc khe, vic b bt p hc ci khng
mun hc cng c th lm tn thng tr nh, v khng tip thu
c g. Mt trong nhng cch nhanh nht tiu dit s t m,
lm cho hc sinh chn hc, l dy hoc kiu nhi vt (nhi nht mt
ng thng tin vo u hc sinh, khng kp tiu ha, khng bit
lm g, n mc hc sinh b bi thc, s hc).
Vit Nam, t rt nhiu nm nay, ti thy hu nh ai cng ku
l tr con b hc qu ti, nhng hiu bit th khng hn g tr em
cc ni khc hc vui v nh nhng hn. y c l l mt li ln ca
h thng gio dc. Cc bc ph huynh khng nn bt con mnh hc
i thm lin min n mc n pht ngn, pht s hc. Cn nu n
thch hc ci g (c bit l nhng ci khng c dy trng, v
d nh hc nn tng, hc nh n piano, hc ch to robot, v.v.),
th c cho n i hc thm nu nh c iu kin.
Lm sao kch thch s t m ca hc sinh (v ca ngi ln)?
y c l l c mt mn khoa hc v ngh thut ln. Khng ch gio
dc cn n kch thch t m, m nhiu lnh vc khc cng cn, v c

khi cn mt cch hin nhin hn, v d nh ngh qung co. Nhng
ai lm qung co t hn phi rt quan tm n chuyn kch thch t
m, v nu khng kch thch c s t m ca ngi xem th s b
nh hng xu ngay n ci ti tin. Nhng ngi lm v gio dc
c l c th hc v chia s phng php kch thch t m vi nhng
ngnh khc.
Ti khng phi l chuyn gia trong lnh vc gy t m, nn ch
c th th k y mt vi kinh nghim c nhn nh. C ln ti
con ti (ti c hai con ang hc ph thng) chng minh rng tng ca
1/n2 bng 2 /6. Tt nhin bi ton ny l qu kh i vi
P
chui
ti n. Tuy ti n c th hiu (mt cch trc gic) rng chui 1/n2
P
l chui hi t, v cu ln tnh c gi tr gn ng ca chui v

thy n ging gi tr gn ng ca 2 /6, nhng chng minh ng
thc chnh xc, th cha th lm ni. Ci ng thc ny tt nhin ch
l mt trong s v vn nhng s trng hp ca t nhin, v chng
c cng dng g trong i sng hng ngy, th nhng trng n th
v, k b. Ti tr t m, mun hiu c ng thc ny, bt ti gii
thch. Ti ni mun chng minh c, phi bit gii tch, th ti n
bt ti gii thch cc khi nim o hm, tch phn, v.v. Qua ti
n hc mt s kin thc ton hin i, ch v t m. Ci bi ton
n nh l mt th c c rt treo trc mt con la, khin cho
con la chu kh i vi hi vng n c c rt.
nh l ln Fermat cng vy. N khng h c mt cng dng
thc t g ht, nhng n gy t m cho cc nh ton hc (v cho c
nhng ngi khng phi nh ton hc chuyn nghip). Vic i tm
li gii cho n lm ny sinh ra nhng l thuyt ton hin i c

cng dng thc t rt ln (v d trong mt m, an ton thng tin).
Bi ton ti vit pha trn, gy t m ln cho my a con ti,
nhng hon ton c th khng gy t m cho con hng xm. Cng
mt th, c th gy t m cho ngi ny, m khng gy t m cho
ngi khc. Bi vy i vi nhng tr khc nhau, cn tm cc cch
khc nhau (thch hp vi tnh cch, tm l, hiu bit ca chng)
gy t m cho chng. Nu thy th ny khng gy t m, th th
th khc. Thy c gio phi dy c mt lp ng, c th phi dng
nhng phng php chung, c hiu qu (gy t m) vi a s hc
sinh, nhng li khng c hiu qu vi mt thiu s kh ln. Nhng
mi bc ph huynh th ch c t con, c th tm hiu v th nghim
cc phng php c nhn ha hn gy t m cho con ca mnh,
trong trng hp n i hc trng khng thy t m thch th.
Hi b, ti c c c cun sch Ngi Mt N en t nc Al-
Jabr ca Levshin, c rt say m, v qua thy thch gii phng
trnh. Sch vit v i s, nhng hp dn nh l truyn trinh thm.
C khng t nhng quyn sch kiu nh vy, gip cho hc sinh t m
thch hc ton.
Th lit k ra dy mt vi phng php chung gy t m:
- Na kn na h. Na kn na h nhiu khi kch thch tr tng
tng v s t m hn l h c.
- To hy vng (ot gii, kim li, ..., v d nh kiu c rt treo
trc mi con la).
- Hiu ng ca l. Nhng th (s liu, khng nh, hnh nh,
v.v.) l, gy ngc nhin. Ngc nhin dn n t m.

- Nhng iu (tng chng nh l) phi l, mu thun, khin cho
no ray rt.
- To challenges (thch thc). Sng khng c ngha l d, kh
khng c ngha l kh. Lm nhng ci kh (m c th lm c) c
th em li khoi cm hn nhiu l lm ci d.
- Nguyn tc bc cu: ci g lin quan c n nhng ci gy t
m, th bn thn n cng s gy t m.
2.10 Rn luyn kh nng suy ngh su sc
Nn: Gip tr em rn luyn kh nng suy ngh su sc (deep think-

ing).
Th no l suy ngh su sc ? Mt s c trng ca suy ngh su
sc l:
- Suy lun bc cu nhiu bc, ch khng dng li 1-2 bc
u tin (nh trong chi c: ngi suy ngh su l ngi tnh trc
my nc i).
- Nhn mt vn t nhiu chiu nhiu hng khc nhau, ch
khng ch ngh mt chiu.
- Tm cch nhn dng vn v s lin quan n cc vn
khc.
- Khng tha mn vi nhng cu tr li n gin ha, gio
iu, m i tm nhng li gii thch su sc hn.
- Lt i lt li vn , kim tra cc suy lun v thng tin.
2.10. Rn luyn kh nng suy ngh su sc
- Suy ngh lu v mt vn .
Trong i sng ca con ngi, hu ht cc hot ng c lm
theo phn x m khng cn suy ngh hoc ch cn suy ngh n gin
1-2 bc. Nhng c nhng vic quan trng, i hi kh nng suy ngh
su, v d nh phn tch tnh hnh, vch chin lc, hay l nghin cu
mt vn x hi hay mt vn khoa hc. Nhng ngi bnh dn
c th t khi suy ngh su sc, nhng nhng ngi mun t nhn
mnh l tr thc, khng th khng bit suy ngh mt cch c lp
v su sc.
Kh nng suy ngh su sc khng phi t nhin sinh ra m c (tr
em suy ngh rt gin n), m l mt k nng c th c tng dn
ln qua qu trnh luyn tp thnh thi quen. Theo cc nh thn kinh
hc th khng ch cc kin thc, m c cc k nng ca con ngi
cng c ghi trong b nh ca no. Tng t nh l my tnh, kin
thc th c nh dng d liu (data) cn k nng c nh dng
chng trnh (programs). Trong c cc bn nng, l cc k nng
t lc sinh ra c sn trong b no, v d nh bn nng nghe nhn,
n ung, t v, v.v. (nhng th khng ai dy cng bit lm mc
no ), v cc k nng cn li l do hc c trong qu trnh sng.
Tt nhin cc k nng c th tt ln (nu c s dng v luyn tp
thng xuyn) hoc ti i cng vi thi gian.
c k nng suy ngh su sc, th khng c cch g khc, l
phi thng xuyn c luyn tp suy ngh su sc. Mt anh bn ti
gc do Thi (nhng khng theo o Do Thi) c k cho ti mt cu
chuyn th v sau: o Do Thi rt l phc tp, rt nhiu lut l, v
nhng ngi theo o, t a tr con, phi nghim chnh tun th
cc lut . C iu cc lut li mu thun vi nhau, nhng c

mt lut l: nu 2 lut mu thun nhau, th p dng lut no quan
trng hn (higher priority) trong hai lut .
V d, ngy th by khng c li xe t v ni chung khng
c lm vic g c. Nhng ng hm v m khng c cp cu
th sao? Nu khng ch xe a v n bnh vin, m nh, th v
c th cht, nhng s sng l quan trng nht. Bi vy trong trng
hp phi li xe ch v n bnh vin. a v vo n vin ri th
phi i b (khng cn l do i xe na). Th nhng khng c
xe trc ca bnh vin (cn ng ngi khc, c th lm ngi
khc b cht) nn phi li xe i ra khi bnh vin vo ch no
. Th nhng i cch khi cng bnh vin bao nhiu mt, n ch
no th phi dng li v n ch no th cha c dng li, l cu
hi kh tha h m suy ngh! Lut l v n ung ca ngi Do Thi
cng kh phc tp, c nhiu ci cm n. Th nhng li c lut l nu
ch ng ngi, th khng c lm nh hng xu n khng kh
ch , nn nu v khng n ci g m lm nhng ngi xung
quanh mch lng, th c khi h vn n.
T khi nh tui ngi Do Thi lun gp cc tnh hung phi
suy ngh nh vy, khin h lun lun suy ngh, v t nhin tr thnh
cc thinkers. iu ny mt phn gii thch ti sao c nhiu ngi
Do Thi thng minh. Ngi Vit Nam cng c ting l thng minh
(hay khn vt c khi chnh xc hn), v lun lun ngh mo.
Trong hu ht cc mn hc u c nhng cu hi, nhng vn
i hi phi suy ngh su. C iu hc sinh c c luyn suy ngh
hay khng, cn ph thuc vo cch dy v cch thi c. Nu hc ch
ct nh nh con vt, v khi i thi c nh nh vt l yn tm c

im cao cn l s li b tr im, th chng cn g m suy ngh.
Ly v d mn sinh vt, l mt mn rt hay, c rt nhiu ci
t m, khm ph, suy lun. Nhng mi y khi ti cm xem mt
quyn sch v hc sinh vt qua cc cu hi trc nghim bc PTTH
th pht s. Ti khng th hnh dung ni lm sao hc sinh ph thng
trung hc c th nh ht tt c ng thng tin ri rc v sinh vt
trong quyn sch . Mt bi thi trc nghim sinh vt ch c 60
pht m c nhng 40 cu hi. tr li c 40 cu hi th phi nh
v tr li nh ci my thi, ch lm sao c th suy ngh v hiu
g, tr khi l thn ng. By gi m ti phi i hc ph thng, thi
mn sinh vt c khi c 2 im.
Hay l mn lch s, cng l mn rt hay. Nhng li dy v hc
hin ti theo ti hiu l hc nh mt ng cc s kin ngy thng,
v nh lun c cc bnh lun lch s nh sch bo mt cch gio
iu, m khng khuyn khch o su suy ngh, khuyn khch hiu
lch s. ng Nguyn nh c sch gi l ci rn cn g nh
th hc sinh s ch bit c vy, khng c phn tch su thm v
ng ta, v hon cnh lch s giai on . Khng k n nhng mn
chnh tr c gio iu, hay mn trit hc bin tng thnh chnh tr,
ai hc phi nhng mn m dm th hin l mnh ngh su, ngh
c lp, c khi tiu lun.
Mn ton thng c coi l mn hc i hi phi suy ngh nhiu
nht (ch khng ch nh) trong cc mn hc. iu ny c l, v s
lng kin thc cn nh trong ton tng i t so vi nhng mn
khc, nhng cc bi tp ton thng i hi phi suy ngh t ra vi
ba bc, ch khng ch nh nh l, cng thc l c ngay kt qu. Do

c tnh ca mn ton, nn n c dng nh l mn ch o
trong cc k thi tuyn vo i hc (k c cho cc ngnh m v sau
rt t dng n kin thc ton, nhng ci gi l kh nng suy lun
logic th hu nh ngnh no cng dng n). iu ny l hp l, v
thi ton khng ch nhm kim tra kin thc ton (tc l cc cng
c ton hc c hc), m cn nhm kim tra kh nng suy ngh
logic su sc ca hc sinh.
Tt nhin, t c mc ch , th trong thi cn c nhng
bi i hi kh nng suy lun logic su sc. thi ton m gm ton
nhng cu hi tn mn, t im cao khng cn ngh su m ch
cn nh nhiu, in nhanh, th s mt i tc dng kim tra kh
nng suy ngh ca mn ton. chnh l iu ng lo ngi v xu
hng thi trc nghim hin ti. (Bn thn vic thi trc nghim c
nhng u im ca n, nhng kiu ra thi trc nghim vi ton
nhng cu hi tn mn l iu ng lo ngi).
Khng phi bi tp no, vn no, l thuyt no cng su sc
(i hi suy ngh su) nh nhau. Th no l mt bi tp su sc ?
Trong mn ton, nhng bi tp no m thng ch lm c trong vng
10 pht l xong th thng c coi l d, hin nhin, bi no phi
mt rt nhiu thi gian suy ngh (c khi hng ting ng h hoc
hn) th l su, kh. Trong cc k thi IMO, thi mi ngy ch c 3
bi tp, v hc sinh c gii trong vng 4 ting ri 3 bi . Trn
trang web ca nh ton hc Gowers c mt v d th v sau y v
mt bi tp su sc(1) :
(1)
Xem http: //gowers.wordpress.com/2008/07/25/what-is-deep-mathematics/
Cho f : R R l mt hm s lin tc tha mn tnh cht sau: vi

bt k s dng a no, th dy s f (a), f (2a), f (3a), f (4a), . . . tin ti
0. Chng minh rng f (x) tin ti 0 khi x tin ti dng v cng.
Bi ton trn khng i hi kin thc g qu cao (hc sinh cui
PTTH c th hiu v gii c n), nhng su sc v n i hi suy
lun nhiu bc, hng gii v li gii khng hin nhin. Nhng hc
sinh no m t lm c nhng bi nh vy, c th coi l hc sinh
gii ton (gii y chnh l gii suy lun logic, v k nng ny rt
qu bt k v sau hc sinh i theo ngnh g). Nhng hc sinh m nm
vng cc khi nim v gii hn v lin tc nhng vn khng gii c
bi nh vy, th khng c ngha l dt ton, m ch l khng n
mc tht gii. C nhng bi ton t hp m nhng hc sinh hc lp
3 cng c th hiu c, nhng v su sc th cng khng km g
bi trn.
Vic giao v khuyn khch hc sinh lm nhng bi tp su sc l
cn thit, nu mun hc sinh luyn suy ngh su. Cng nh trong
chi c (cng l mt mn tt cho rn luyn suy ngh): nu ch chi
vi ton i th qu km hn mnh, th kh m tin b, phi chi
nhiu vi nhng i th gii hn hoc bng mnh mi nhanh tin b.
Nhng nu chi vi ton i th gii qu, ch ton thua m khng
thng c ln no, th cng d chn. Trong vic hc cng vy: nu
giao ton bi qu d cho hc sinh, th hc sinh s thy nhm chn,
nhng nu ton bi kh qu khng gii c v khng gi hng
gii, th cng khng phi l cch rn luyn hiu qu. Nu cho bi qu
kh hc sinh khng gii c, ri sau li cho li gii bt hc sinh
hc thuc, th cng t c suy ngh g ca hc sinh .
Nhng t bo ton hc cho hc sinh ph thng, nh Kvant (ca

Nga), Mathematical Monthly (M), hay Ton Hc Tui Tr,vi nhng
cu chuyn v bi tp su sc trong , rt c ch cho vic gip hc
sinh rn luyn kh nng suy ngh su. (Tic l bo Ton Hc Tui Tr
c lc khng cn su sc m ng theo hngluyn thi).
2.11 i mi lin tc
Nn: Thnh thong thay i mn dy nu c th. Nu dy mt mn

nhiu ln, th ci tin thng xuyn phng php v ni dung.
Khng nn: Dy mi nm ny qua nm khc mt mn, vi gio
trnh nhiu nm khng thay i.
Cc chc v qun l lnh o thng c nhim k, v thng c
nguyn tc l khng ai lm qu 2 nhim k cng 1 v tr. L do l
to s thay i ci tin thng xuyn, trnh s tr tr. Ngay trong
vic dy hc cng vy: mt ngi m dy qu nhiu nm cng mt
th, th d dn n nhm chn tr tr. trnh chuyn , c nhng
c s i hc c qui nh l cc mn hc cng c nhim k: ai m
dy mn no c 4-5 nm ri th phi giao cho ngi khc m
nhim, tr trng hp khng tm c ngi thay th.
Nhiu khoa ton c phn chia vic dy cc mn cho cc t b
mn, v d mn phng trnh vi phn th ch dnh cho ngi ca t
b mn phng trnh vi phn dy. Vic phn chia nh vy c ci li
l m bo cht lng dy,c bit l trong iu kin trnh ging
vin ni chung cn thp, phi chuyn mn ha trong vic dy
m bn cht lng ti thiu. Tuy nhin n c im hn ch, l n
2.11. i mi lin tc
to ra xu hng ngi ca t b mn no s ch bit chuyn ngnh

hp y, tm nhn khng m rng ra. mt s trng i hc tin
tin, ni c nhiu ging vin trnh cao (v vi nguyn tc l
l gio s hay ging vin cao cp th trnh dy bt c mn
no trong cc mn ton bt buc bc c nhn), cng vic ging dy
khng phn chia theo t b mn hp nh vy, m ging vin (cao
cp) no cng c th ng k dy bt c mn no bc c nhn.
Tt nhin, vic thay i mn dy i hi cc ging vin phi c
gng hn trong vic chun b bi ging (mi ln i mn dy, l mt
ln phi chun b bi ging gn nh t u), nhng i li n lm
tng trnh ca bn thn ging vin, gip cho ging vin tm hiu
nhng ci mi (m nu khng i mn dy th s khng tm hiu, do
sc ). c bit l cc mn bc cao hc: vic chun b bi ging cho
mt mn cao hc mi c th gip ch trc tip cho vic nghin cu
khoa hc ca ging vin.
Ti c mt s kinh nghim c nhn v vic ny. V d nh mt ln
nm 1999 ti nhn dy 1 hc k cao hc v h ng lc Hamilton,
v trong qu trnh c ti liu chun b bi ging cho mn ,
ti pht hin ra mt s vn c bn lin quan n dng chun a
phng ca h ng lc cha c nghin cu, v iu thc y
ti nghin cu c mt s kt qu kh tt. Nm 2008 ti nhn dy
mn i s (m rng trng v mt t i s giao hon) cho sinh vin
ton nm th 4, tuy rng trc ti hu nh khng ng chm n
nhng th . Vic dy mn i s gip ti nm chc thm c
mt s kin thc v i s, v d nh hiu thm ngha ca tnh cht
Noether (y l tnh cht c trng ca i s, i ngc vi gii
tch).
Tt nhin c nhiu ngi, do iu kin cng vic, phi dy cng
mt mn (v d nh mn Ton lp 12) trong nhiu nm. trnh tr
tr trong trng hp , cn thng xuyn ci tin phng php v
ni dung ging dy (a vo nhng v d minh ha mi v bi tp
mi t thc t hin ti, s dng nhng cng ngh mi v cng c hc
tp mi, tm cc cch gii thch mi d hiu hn, v.v.)
2.12 Hi ha gia cc thi cc
Nn: Kt hp hi ha gia cc thi cc.

Khng nn: Ri vo thi qu.
Trn th gii c rt nhiu thi cc (hay cn gi l m dng,
lng nguyn), v d nh nam-n, m-ngy, vua-ti, chung-ring,
t bn-x hi, v.v. S pht trin ca th gii da trn s kt hp hi
ha, chung sng ha bnh ca cc thi cc, ch nu cc no thi
qu, ln t qu mc i cc, th c th dn n khng hong. V d
nh t bn hoang d (thiu yu t x hi) th dn n cch mng v
sn. Nhng ngc li, m hnh kinh t cng sn ca Lin X (thiu
yu t t do t bn) cng khng th c lu.
Trong gio dc cng vy, vic dy v hc hiu qu phi da trn
s kt hp hi ha gia cc thi cc, nu ri vo tnh trng thi qu
theo bt c cc no thng cng dn n kt qu khng tt.
y, ti s im qua mt s thi cc tiu biu trong gio dc.
2.12. Hi ha gia cc thi cc
Bt chc sng to
Qu trnh hc t nhin mt kin thc hay k nng no gm c

hai phn bt chc v sng to. V d nh mt a tr nh hc ni:
n bt chc ni li nhng t ng n hay nghe c (v bt chc
lun c ging ni, ng iu, v.v.), ri n ni cc cu m n sng to
c t cc t ng cu c m n bit, nhm mc ch g . Sng
to c th sai (tr con ni nhiu cu ngy ng, hay cc l thuyt vt
l mi c nhiu l thuyt c th cng rt ngy ng), nhng mun
sng to c th phi khng s sai, khng s khc ngi, khng
b hoc khng s ngi khc ch ci hoc pht khi sai, khi khc
ngi. V tt nhin cng phi c kin thc hp th (phn ln qua
bt chc) ly lm c s sng to.
Li gio dc c h (kh ph bin Vit Nam) l ch dy bt
chc ch t pht huy sng to ca hc sinh, hay t hn l tr dp
sng to. V d nh bnh lun v lch s, hc sinh c khi khng c
bnh lun theo suy ngh v cu ch ring ca mnh, m c phi hc
vt on bnh lun m c gio cho sn th mi c c cho im
tt.
Php, c thi ngi ta li thi qu theo hng ngc li: tc l
qu ch trng chuyn sng to m qun rng bt chc cng l khu
quan trng trong vic hc (v trong c cc th khc: Nht Bn trc
khi cnh tranh thng M v xe hi, th cng phi bt chc lm xe
hi ging cc nc u-M ch khng sng to ngay lp tc c;
hay nh Trung Quc lm nhi in t nhng ang trn tr
thnh mt trong nhng trm th gii v thit k in t). Thm
ch ngi ta khng mun dy hc sinh nh l ton m mun hc

sinh sng to ra chng. Nu lc no cng i sng to m khng
chu bt chc, th s hc c rt t ci mi (mi y l mi i
vi ngi hc, ch khng phi l cha ai bit), v khng cn thn s
thnh ch ngi y ging.
Nga c truyn tiu lm v mt anh chng nh qu ra tnh
t nhn mnh l nh vn. Mi ngi hi anh ta thy truyn ca Lev
Tolstoi th no, anh ta bo cha c bao gi, hi v Pushkin cng
cha c bao gi,... hi v nh vn ni ting no cng khng c.
Khi hi anh ta lm th no, th anh t tr li l anh ta ch vit ch
khng c. Vit Nam cng c nhng ngi b bnh ch ngi y
ging lm tng mnh l nh khoa hc v gio dc ln ca th gii,
mt trong my trm b c v i ca nhn loi.
L thuyt thc hnh
Trong c hai trng hp: hc nhiu l thuyt sung m khng

lm bi tp thc hnh, hoc l ch lm nhiu bi tp m c hc
rt t l thuyt, hc sinh u s ch nm c t kin thc: hc sinh
kh m t ngh ra l thuyt d c lm bao nhiu bi tp, v hc l
thuyt m khng c bi tp i km th cng kh m hiu bn cht v
bit cch s dng. C hai s thi qu ny u xy ra trong thc t.
V d, c nhng mn ton i hc dy ton khi nim v nh
l tru tng m thiu v d v bi tp c th, v ngc li c nhng
mn ton ton bc ph thng m hc sinh phi lm qu nhiu bi
tp vt ra ngoi phm vi ca l thuyt trong chng trnh. gii
quyt tnh trng , cn c thm cc gi thc hnh (lm bi tp)

bc i hc, v ngc li bc ph thng cn a thm cc tng
ton hc trong sng vo phn l thuyt, thay v gii tht nhiu bi tp
vi kiu mo mc rm ri nhng thiu tnh c bn v h thng.
K lut t do
K lut qu th nght th, t do qu th lon. Trong gio dc, li

c truyn nhiu khi qu kht khe, cha m thy c sn sng nh tr
em hoc dng hng hnh pht nhc hnh khc. Li gio dc nh vy
c xu hng bin con ngi thnh n l ch bit phc tng. Nhng
trong thi i mi li c s thi qu theo hng ngc li: cha m
thy c c khi bt lc v khng dm nghim khc vi tr em, khng
bit lm sao gi k lut.
C ging vin rt kh tnh. Sinh vin ln li i hc t xa my
chc km n mun 5 pht cng b ui khng c cho vo lp,
nhng l kh tnh vi sinh vin trong khi li d tnh vi bn thn,
t mnh c nhng khi i mun hay khng chun bi ging t t. K
lut kiu nh vy khng lm cho sinh vin phc, m ch lm cho h
thy bt cng. C ging vin th li ging bi kiu h hi chp cc
th ln bng trong khi sinh vin di lm vic ring, ni chuyn
ring o o. Lm nh vy th cng khng c sinh vin tn trng.
V khng gi c k lut trong lp th cht lng dy cng kh m
tt c, khi m sinh vin no mun hc cng kh hc ni trong mt
lp n o hn lon.
Tru trng c th, hnh thc trc gic
Cng dng ca ton hc nm ch n c th dng gii quyt

cc vn ny sinh trong thc t (khoa hc, cng ngh, kinh t, x
hi, v.v.). gii quyt cc vn bng ton hc, cn lm cc bc
nh sau:
- M hnh ha (tru tng ha): chuyn mt vn thc t,
c th, thnh mt vn ton hc, tru tng
- Gii bi ton tru tng c lp ra, bng cc cng c ton
hc
- Din gii (c th ha) nghim tru tng nhn c bc
pha trn, thnh li gii c th cho vn thc t ban u
Sc mnh ca ton hc chnh l nm ch tru tng ca n.
Ngn ng tru tng ton hc v qu trnh m hnh ha cho php
bin nhng th khc nhau thnh ging nhau (give the same name
to different things, ni theo Henri Poincar), m c th dng
nhng cng c ton hc chung gii quyt rt nhiu bi ton thc
t a dng khc nhau. Cc nh ton hc (c bit l ton l thuyt)
ch lm vic trn cc i tng ton hc tru tng, nhng tt nhin
nu khng th c th ha, chuyn i ngc li nhng thng tin,
li gii ton tru tng thnh nhng li gii thc t cho cc vn
thc t, th ton hc cng s v dng.
C mt cu chuyn th v v mt nh ton hc Nga X Vit, khi
c my k s qun s em n mt h phng trnh hi phi thay
i tham s th no cho nghim tt hn (v l b mt qun s, h
khng c php ni cc phng trnh t u ra), nh ton hc
ny nhn vo v ni cc anh phi lm cnh my bay di ra! Tc l

ngi ta c th nhn cc th tru tng, hnh thc m bit ngha
thc t ca chng th no, nu t n trnh no .
Hc sinh m hc ton ci c th, khng c tru tng, th khng
phi l hc ton, s khng nm bt c cc cng c ton hc tru
tng c sc mnh gii quyt nhiu vn . Nhng ngc li nu hc
ton tru tng, khng c v d ng dng c th, th l hc trn my
trn gi, tuy c hc cng c ton nhng khng dng c chng v
khng bit chng dng lm g.
hc cc khi nim ton tru tng tt nhin cn ngn ng
hnh thc. Nhng ch cn mc va phi. Nu qu snh ngn
ng hnh thc, th s nh l em dao m b i ct bnh m, khng
cn thit m ch lm cho mi th tr nn thm rm ri kh hiu. Hay
nh Einstein c ni: Everything should be made as simple as possible,
but not simpler.
C mt do (qung nhng nm 1970s, 1980s) phng Ty
(cng nh Nga) ngi ta qu snh a ngn ng hnh thc nng
n vo sch ton ph thng. H qu l hc sinh c hc ton mt
cch qu hnh thc rm ri, ton th tru tng trong khi khng bit
gii nhng bi ton v d c th. Cuc ci cch ton M t cui
nhng nm 1980 (gi l the new new math) nhm chng ch
ngha hnh thc trong dy ton) th li ri vo thi cc ngc li:
khi ngi ta c gt b mi th hnh thc, tru tng, th ngi ta
cng gt lun ni dung ton hc ra khi mn ton, v hc sinh hc
ht ph thng cng khng cn bit g v ton na. n nay ngi ta
li ci cch li cho cn bng hn.
Ni m rng ra, khng ch trong ton, m trong cuc sng ni

chung, hnh thc l ci c vai tr kh quan trng (tuy nhin cn
phn bit gia 2 loi hnh thc: hnh thc b ngoi, v ngn ng
hnh thc). C chuyn mt siu th bn hai loi nho 1 loi c bc
ni lng p , gi t, cn mt loi trong r bn gi r. Thc ra
hai loi nho l mt, ch khc nhau cch trnh by, nhng dn
tnh li c thch mua loi t tin m trng hp dn l loi r tin m
cng cht lng nhng trng khng sang. Trong ton hc cng vy,
cng l mt li gii hay kt qu ton hc, nu c trnh by mt
cch sng sa, cn thn, th ngi ta s thy hay hn l nu trnh by
mt cch cu th, u ti.
Cc th hnh thc, nghi l c t ra l c l do ca n. Hy
tng tng mt nguyn th quc gia m li n mc li thi v ta
mi trong mt hi ngh quc t th s lm mt th din ca nc
th no. Nhng hnh thc cn i i vi ni dung. Ch ngha
hnh thc l khi rng rut, ch c hnh thc m khng c ni dung
tng xng, nh kiu tin s giy.Khi gio vin cho im 9,10 c
nhng hc sinh khng bit g cn hc li, hay l khi bo c lp phi
gi tay xin pht biu k c khi khng c g pht biu, y l chy
theo ch ngha hnh thc, gi di.
Nhn ni v chuyn t tn ging nhau cho cc th khc nhau
(tc l thy c s ging nhau gia cc th khc nhau) c mt bi
ton th v sau y:
Gi s c 1 ci que nm ngang, m mt con kin i t u que
n cui que ht 2 pht, v nu i n cui que th ri ra khi que.
By gi gi s c 20 con kin trn que ( cc v tr khc nhau), i
theo cc hng kh nhau (v pha 2 u kh nhau). Que hp, nn

l khi hai con kin i ngc hng n cng 1 im th ng u,
quay ngc u li v i tip. (Vn tc ca cc con kin c gi s
l bng nhau, v khng i). Th hi cn (t nht) bao nhiu thi
gian chc chn rng tt c 20 con kin s ri ra khi que?
Ti c em n 1 lp
SV ton nm th nht thuc
chng trnh tin tin ca
HQG trong mt bui ni
chuyn. Sau 1 lc c 1 bn gi
gii ng (cn cc bn khc mi
a ra cc gi thuyt). V sau TS
L Minh H ph trch chng
trnh tin tin c ni li vi
ti rng bn gi l mt bn
tng tham gia thi IMO c huy
chng vng (nu ti nh khng
nhm).
Ti cng c em bi ny
con mnh, ri vit li t m thnh mt chng trong quyn sch
Nhng bi ging v ton cho Mirella (Quyn I, Sputnik Education
pht hnh nm 2015).
Chng 3
Tho lun vi cc ging

vin tr
Vo nm hc 2012-2013, Khoa Ton i hc Toulouse (ni ti

lm vic) ln u tin nhn ngi Vit Nam (l nghin cu sinh hoc
mi bo v tin s) lm ATER (attach temporaire denseignement et
de recherche ph ging ngn hn). V h nhn lin mt lc nhng
bn bn. Vn dy hc bng tr nn c tnh thi s c bit: cc
bn ATER ny phi c gng dy sao cho tt, khng gy tai ting,
gi uy tn cho chng trnh hp tc Php-Vit v ton. V th, ti c
t chc hai bui tho lun Toulouse, vo cc chiu th su ngy
07/09/2012 v 14/09/2012, trao i v trit l, kinh nghim v
k nng dy hc. Ngoi bn bn ATER, cn c khong chc bn khc
cng tham d, l nhng ngi hoc s ging dy v nghin cu.
Chng sch ny da trn nhng ghi chp t hai bui tho lun .
94
3.1. Dy hc l mt ngh cao qu
nh chp cng cc SV v NCS ton Vit Nam ti Toulouse, 20/11/2010:

T.H.Minh - .N.Minh - L.H.Yn - P.V.Hng - P.V.Mnh - M.T.B.Ngc - P.T.Tng
N.c Anh - N.Minh Hong - N.T.Lin - N.T.Dng - D.T.Trang
N.V.Minh - N.T.Thin - L.H.Chinh - D.Q.Hi
3.1 Dy hc l mt ngh cao qu
In a completely rational society, the best of us would aspire to be

teachers and the rest of us would have to settle for something less, be-
cause passing civilization along from one generation to the next ought to
be the highest honor and the highest responsibility anyone could have.
Lee Iacocca
Chng 3. Tho lun vi cc ging vin tr
Trc khi bn n vic lm sao dy tt, c l khng tha khi

khng nh li mt ln na rng, dy hc l mt ngh cao qu, v
mt khi dy hc th cn lm sao khi h thn vi s cao qu .
Khng ch gio vin mi c trch nhim dy hc, m dy hc l
s mnh ca hu ht nhng ngi c t tng, trnh cao trong
x hi. Nhng nhn vt v i trong lch s cng u l nhng ngi
thy. Buddha, Khng T, Plato, v.v., cho n Einstein, Dalai-Lama u
l nhng ngi thy, qua cc li ni v hnh ng ca h m h
truyn t li c nhng t tng ln cho cc th h tip ni.
Cc nh khoa hc ln, ngoi s mnh nghin cu khoa hc cn
mt s mnh khc l o to i ng khoa hc mi qua vic ging
dy ca mnh. Cc bc s cng vy, ngoi vic cha bnh, cn c vic
o to cc bc s mi, v.v. Khng c dy hc, th khng c s ni tip
v pht trin ca x hi.
3.2 Gi tr ca ngi thy
A teacher affects eternity; he can never tell where his influence stops
Henri Brooks Adams
Nh Henri Adams ni, mt ngi thy nh hng n mun

vn th h, ng ta khng th bit c nh hng ca ng ta s dng
u. Nhng gi tr m mt ngi thy truyn t c cho cc hc
tr trc tip ca mnh, s tip tc c cc hc tr truyn t cho th
h tip theo, ri c th tip tc truyn t mi.
3.2. Gi tr ca ngi thy
Ti sn ln nht ca mt ngi thy khng nm nh ca tin

nong m ngi thy c c, m nm chnh cc th h hc tr
m ngi thy o to c. Mt trong nhng nim vui v nim
t ho ln nht ca ngi thy l c c cc hc tr gii, thnh t,
c tnh ngha, cc ni khc nhau, i u cng gp hc tr ca mnh.
Gi tr ca ngi thy khng tnh c bng tin, nhng nu c
th dng thc o ti chnh, th cng ra c nhng con s ln. V
d, mt ngi thy tng c hng nghn hc tr. Nh thy m cuc
sng v s nghip ca mi tr tt ln thm mt nghn USD (so vi
nu khng c thy hay l gp phi thy khng tt bng), th tng gi
tr m thy em li cho cc tr tnh theo n v hng triu USD.
Kiu tnh ton nh th ny tt nhin l th thin, nhng n cng cho
thy gi tr ca ngi thy l rt ln.
Tt nhin, c c gi tr ln, th phi l mt ngi thy tt, v
mt ngi thy ti th em li c t gi tr cho hc tr, cho x hi,
hoc thm ch c bit c th lm hi hc tr. Bi vy, mt khi lm
thy, cn lun c gng tr thnh ngi thy tt. K c khi m vic
dy hc b tr th lao thp, hay l dy khng cng i na, th cng
khng v th m ngi thy c th t cho mnh quyn dy u, dy
nhm nh. Mt ngi thy m lm nh vy s l t h thp gi tr ca
mnh, v h thp th d nhng nng nn li th kh hn. Bi vy, bt
k d lng lu ra sao, dy l nn c gng dy tt. D x hi c
bt cng n u, th nhng gi dy gii vn s d tm c nhng
ch trng dng v tr cng xng ng hn l nhng ngi dy km.
3.3 Cht lng ngy cng quan trng
Our future depends on the quality of education of our children today

Arnold Schwarzenegger
Mt ngi thy tt th em li gi tr rt ln cho x hi. Nhng

gi tr x hi ca mt ngi thy lng nhng, dy khng hay, th
khng c cao. c bit c nhng ngi dy iu sai iu xu cho
hc tr, khi th khng nhng khng c gi tr, m cn l gi tr
m, lm hi hc tr v x hi. Mun c gi tr cao, th phi c cht
lng tt. iu ny c bit ng trong gio dc.
Nhiu khi hc sinh phi hc mt ngi thy d trong gi hc
chnh thc v khng c la chn no khc. Nhng i vi hc ngoi
kha hay trng t c th s c nhiu la chn hn, v khi nhng
ngi dy tt s sm thu ht c ngi n hc cn ngi dy ti
khng thu ht c ngi hc tr khi dng nhng mnh khe bt
p. Ngay Toulouse, ti c tng chng kin nhng trng hp c
hai gio s cng dy mt mn hai ging ng khc nhau (v ng
sinh vin nn chia ra thnh vy), ch sau mt thi gian ngn phn
ln cc sinh vin ging ng ca gio s dy chn chy sang ngi
hc bn gio s dy hay.
Trong thi i thng tin, s phn bit gi tr gia cht lng thp
v cht lng cao ngy cng r rt. V d, mt ngi thy c kh
nng ging mt bi tht hay. Nu thy ch ging cho mt lp hc, th
thng c vi chc hay cng lm l vi trm hc sinh c tham d
bi ging rt hay . Nhng cng vi cng ngh thng tin, bi ging
3.4. Trc ht l thng yu tr
rt hay ny c th c a ln internet, v khng ch l vi trm,

m l vi chc nghn hay thm ch vi trm nghn ngi s c trc
tip thng thc bi ging hay ny. Nhn t kha cnh kinh t, mt
bi ging hay trn internet nh vy s c gi tr cho x hi ln n
hng nghn hay hng chc nghn USD. Trong khi , nhng bi ging
d th chng ai mun nghe, chng c gi tr g my, nu khng ni l
ch lm mt thi gi ca ngi nghe ging.
Khi m hc sinh khng c la chn v thy, th thy dy d hc
sinh cng phi c m i hc. Nhng khi x hi m ra, la chn nhiu
hn, c th hc nhng ngi thy dy rt hay xa qua internet thay
v hc trc tip ngi dy d, th ni chung h s chn la hc thy
dy hay d l c t c tip xc trc tip.
i vi cc ti liu v dng c hc tp, v d nh sch gio khoa,
cng vy: cht lng ngy cng tr nn quan trng. Khi c th c
chn la sch hc, th s khng cn ch ng cho nhng sch vit
d, kh khan, rm ri, gio iu, trong khi nhng sch vit hay,
hp dn, gii thch ng bn cht v d hiu, s c nhiu hc sinh
chn la, tr nn c gi tr cao.
3.4 Trc ht l thng yu tr
Lm sao thnh cng, t cht lng cao trong vic dy hc?

C rt nhiu im trong trit l gio dc, phng php ging dy,
t cch ngi thy, v.v. m chng ta s phi tun theo nu mun tr
thnh mt ngi thy tt. Nhng qui tc u tin c l l: ngi thy
tt trc ht phi l ngi thng yu hc tr. Mun thnh cng
trong bt c ngh g th phi yu ngh . iu ny c bit ng

trong gio dc. Khng th ni l yu ngh gio, nu nh khng c
tnh yu thng dnh cho hc tr.
Trong lc tho lun, bn T. nu cu hi: Th no l yu thng
hc tr?
Tnh yu thng hc tr th hin ch no? Theo ti, n th hin
trong ton b cc hnh ng, li ni ca chng ta trong quan h i
vi hc tr, ch khng phi l ta c ni ti yu hc tr th c ngha
l ta yu hc tr.
Cm thng vi cc kh khn ca hc tr, lng nghe v tr li
cc cu hi ca hc tr, c gng dy cho ng cho hay, cho hc
tr nhng li khuyn tt nht cho tr ch khng phi l cho mnh,
khng s nhc hc tr, khng bt nt hay n chn hc tr, c gng
hiu nguyn nhn v sao hc tr li dt, li h tm cch gip
hc tr tt ln, v.v. Tt c nhng iu l th hin s yu thng
hc tr.
Ngi Php c mt cu ni rt hay: Thi gian l tnh yu. Yu ai

3.4. Trc ht l thng yu tr
tc l dnh thi gian cho ngi . Yu hc tr, tc l dnh thi gian

quan tm n hc tr. Hy dnh nhiu thi gian cho hc tr, cho vic
chun b bi ging, cho vic tm hiu v gio dc hc, cho vic rn
luyn cc k nng dy hc ca mnh, cho vic cp nht kin thc, v.v.
Khi s cng ngy cng tr thnh mt ngi thy tt.
Ngi Do Thi c nhiu chm ngn rt hay, trong c cu
chuyn sau: Mt ng b c con h hng, n cp, ti phm, v.v., n
gp mt cha o Do Thi hi phi lm g vi con by gi, c nn
t n khng. ng cha o ni: ng phi yu con hn na. Tnh yu
thng mi c sc mnh lm cho con ngi ta tt ln.
Ngi thy cng vy. Khi gp mt hc tr dt, tr h, th s nhc
n l sao my h th, dt th chng c tc dng lm cho n gii
ln hay ngoan ln. Thay v mng n chung chung cho sng mm,
cho h cn gin, nu c th bnh tnh tm hiu nguyn nhn v sao
n h, n km, ri gii thch cho n c th hn l n km im
no, t cch khng tt im no, c th lm th no cho tt ln th
c ch cho hc tr hn.
Tt nhin, ni chung khng th i hi thy phi yu tr nhiu
nh l b m yu con. B m c th hy sinh rt nhiu th v con,
v khng th i hi thy cng phi hy sinh nh vy v tr. Nhng
ngi thy tt c th chp nhn hy sinh nhng th khng quan trng
lm (v d nh bt gii tr), khi c tr cn n mnh. Mt bn ng
nghip ca ti l gio s bn Anh c ni: A student is sacred. (Hc
tr l thing ling). y cng l quan nim ca nhiu ni trn th
gii v hc tr: nhn ai lm tr, l phi c trch nhim rt ln vi
ngi .

Bn C. t cu hi ngc li: Th tr c phi yu thy khng?

Theo ti, quan h thy/tr l mt quan h khng i xng, trong
ngi thy th ch ng hn l ngi tr. Vic tr c yu thy,
yu trng hay khng ch yu ph thuc vo vic tr c thy,
c trng i x ra sao. Nu ngi thy thc s thng yu tr,
dy nhng iu tt, dy hay, th hu ht cc hc tr s nhn thy iu
, v k c tr dt, tr h cng s yu thy. Cn nu tr ght
thy, th li ch yu nm thy ch khng phi tr: khi mt gio
vin t ra khinh mit, ght b, bt cn hc tr, th tt nhin kh i
hi hc tr phi yu gio vin .
3.5 Cht lng dy hc khng t dng m c
Who dares to teach must never cease to learn John Cotton Dana
Theo l t nhin, mi ngi c mt s nng khiu bm sinh khc

nhau. C ngi c nng khiu v truyn t v dy hc hn ngi
khc: k chuyn hp dn hn, bnh tnh v hin hu hn khi tip xc
vi hc sinh, v.v. Tuy nhin, k c khi c nng khiu v dy hc, th
cng khng th tr thnh mt ngi thy gii ngay c, m vn cn
c s hc hi rn luyn thng xuyn. Nhng ngi ban u dy d,
nhng nu thc c l mnh dy d, tm ra c nhng nhc
im ca mnh trong khi dy v rn luyn sa cha chng, th
cng s cng ngy cng tr thnh ngi thy c gi tr.
Nh ng Dana c ni rt hay, mt ngi nhn mnh l thy,
th c i phi hc hi nng cp bn thn mnh cho xng ng l

3.5. Cht lng dy hc khng t dng m c
thy. K c khi l mt ngi thy gii, vn lun c nhng th

m hc, thnh ngi thy gii hn na: cp nht kin thc khoa
hc, tm hiu su thm v tm l hc, gio dc hc, thn kinh hc,
x hi hc, sa cc tt xu ca mnh, v.v.
Ti khng dm nhn mnh l ngi thy gii. V cho n lc vit
nhng dng ny ti vn c nhiu tt xu nh hng n cng vic
c nghin cu ln ging dy (v d nh tnh ba bn v khng cn
thn, tht l kh sa). Tuy nhin sau hn 10 nm lm GS Toulouse
(k t nm 2002 trc ti lm nghin cu vin CNRS v rt t
khi ging dy), th trnh dy hc ca ti c tng ln ng k. Thi
gian u ti dy mc phi rt nhiu li, v d nh: ging bi hay gii
bi tp th lm qu nhanh hc sinh khng kip theo; c lc ang ging
gia chng th tc tt v ch quan khng chun b trc. Thm ch lc
u ti cn ni sai nhiu ting Php, k c v thut ng ton hc (do
c nhng t trc chng bao gi dng nn khng bit, n lc i
dy hc mi dng ln u, ch quan nn ni sai). Sau nhiu nm sa
dn, tt nhin cc li c gim i. V thc ca ti v chuyn dy hc
cng khc i. Thi gian u, dy hc i vi ti ch l mt vic phi
lm khon quy qu cho xong ch khng c hng th g. Nhng v
sau, ti nhn ra mt iu l, phm lm bt c vic g, l phi c
gng lm cho nghim tc, khng th chnh ci t cch ca mnh, ci
gi tr ca mnh s b gim i.
Tt nhin, dy cng lu nm th kinh nghim dy hc s cng
nhiu ln. Nhng nu ch i theo kinh nghim ch ngha, ch da
vo kinh nghim thi, th cha tr thnh ngi thy tt. Cn
cn phi hc hi nhiu th khc na, trong c cc l thuyt tin

b hin i v gio dc hc, suy ngh, kim nghim da trn cc l

thuyt cng vi thc t mnh c c, tm ra cc phng php dy
cho tt v thch hp vi c tnh ca mnh. Vic trao i thng xuyn
vi ng nghip v thy b v vn dy hc cng l mt trong cc
cch hc hi nhm nng cao phm cht ngi thy.
Ti liu v gio dc hc v nhng vn lin quan th rt nhiu.
ly g lm im bt u, xin gii thiu vi cc bn ging vin
tr ngnh ton mt quyn sch v dy ton m ti thy rt hay, l
quyn:
Steven Krantz, How to teach mathematics.
(C th tm bn in t trn mng). ng Krantz l mt gio s
ton hc (chuyn v ton tng dng) ln trn th gii, v quyn sch
trn l mt quyn sch kinh in v vic dy ton.
Tuy vit v dy ton, nhng
quyn sch ca Krantz cha
nhiu li khuyn m gio vin
ca bt k mn hc no cng
dng c. Chng hn, mt chi
tit nh nhng rt th v l: Nn
lau bng tht sch trc khi bt
u mt bi ging (nu l dng
bng vit). Tm bng tht sch
nh l mt th l nghi nho nh,
chng t mt s ngn np, mt
s tn trng c thy v tr, v
gip cho thy tr tp trung hn

3.6. S tn trng hc sinh
vo bi ging.
Bi tp (giao cho cc bn Toulouse lm ATER) l c ht quyn
sch ca Krantz trong vng mt tun. Nhng bn tr no i xin vic
ph ging cc ni trn th gii, cng nn c k cng sch trn v
mt s sch khc v trit l gio dc, ri ghi vo trong CV l c
cc sch , c th s c ni tuyn vic ch hn.
3.6 S tn trng hc sinh
C nhng ngi c thi quen s v xc phm hc sinh, t ra thiu

tn trng hc sinh (mt cch v tnh hay c ). K ra y mt s v
d c th m ti bit minh ha:
- Mt ngi vit ln trn bi kim tra ca mt sinh vin lm bi
km l: Anh l mt him ha cho x hi. Trn bi kim tra khc th
vit: Ch i hc lm g cho tn tin nh nc.
- Mt ngi mng hc sinh l: ngu nh b ... ni th oan cho b,
b cng khng ngu n vy.
- Mt gio vin n lp mun 10-15 pht my ln khng thy lm
sao, nhng hc sinh i mun 5 pht do nh xe cng ui ra khi lp.
- Mt gio vin ch vo mt hc sinh t ni khc mi chuyn v
H Ni (do b m chuyn cng tc) ni vi ging mit th: Sao by
gi c lm bn v H Ni th, v.v.
Ai tng i hc hay i dy lu chc u chng kin nhng
trng hp mit th nh vy. S mit th, thiu tn trng hc sinh c
nhiu nguyn nhn. C th l do s c cm ca gio vin i vi hc

sinh. Nhng c nhng gio vin yu tr, quan tm n tr, nhng

vn c thi quen s nhc tr. iu ny cng tng t nh b m
nh p s nhc con ci vy. l mt thi quen gia trng, coi
mnh nh l ngi c quyn sinh quyn st, khng m xa n
tinh thn, tm l ca hc sinh.
D l l do g i na, th vic s nhc, thiu tn trng hc sinh
cng l phn gio dc, khng c li m ch c hi cho hc sinh, cn
c bit trnh.
Khi hc sinh nhn thy b xc phm, khng c tn trng, th
hc sinh c th s gio vin, nhng khng phc. Hc sinh s b
c ch trong quan h vi gio vin, thi tr vi thy tr thnh
thi i khng, lp hc tr thnh ni y a ch khng cn
mang li nim vui. Khi b c ch th khng cn hng th hc tp, hc
khng vo, kh c th hc tt c. Ngi thy no to ra c ch
hc sinh, qua thi khng tn trng hc sinh, th v tnh hay c
lm gim gi tr ca mnh i.
K c hc sinh dt, hc sinh h, cng cn c tn trng, t ra
nh l mt con ngi. Nhn t quan im thn kinh hc, mt hc
sinh dt, h khng phi v bn thn hc sinh mun vy, m
l do nhng hon cnh kh khn to ra thnh nh vy. Ngi thy
tt, thay v s nhc hc sinh l my dt lm, my h lm, cn thng
cm hn vi hc sinh, to ra mi trng tt gip hc sinh c iu
kin hc tt ln, ngoan ln.

3.7. Uy tn ca ngi thy
3.7 Uy tn ca ngi thy
A teacher should have maximal authority, and minimal power

Thomas Szasz
Ni chung, hc tr nhn ln ngi thy nh l mt ngi ni

nhng iu hay l phi noi theo. c bit l i vi cc hc sinh
mu gio hay cp mt, c gio ni g cng ng, v nh m m ni
ngc li ca c, th l c ng m sai. Khi hc sinh ln ln, c
nhn thc c rng khng phi gio vin ni iu g lc no cng
ng. Nhng trong con mt ca hc sinh ni chung, gio vin vn l
ngi c uy tn cao.
Uy tn ca ngi thy i vi hc sinh l mt iu khng th thiu
trong gio dc. Thy phi c uy tn th mi dy c tr, ni g tr
mi nghe theo. Khi mt uy tn, th thy ni tr khng nghe na, v
khi khng cn dy c na.
Mt ngi thy khi mi dy mt hc tr th c th c uy tn mt
mc no trong mt ca tr. Nhng trong qu trnh dy hc,
mc uy tn ca thy c th tng ln hay gim i r rt, ty thuc
vo vic thy dy d ng x ra sao. Nu nh thy mt uy tn trong
con mt ca tr, th vic ly li uy tn s l mt vic v cng kh. Bi
vy, ngay t nhng bui dy u tin, ng lm g mt uy tn!
C nhiu hnh ng lm tng uy tn, v ngc li cng c nhiu
hnh ng lm mt uy tn trong qu trnh dy hc, m ta nn ht sc
trnh. Di y l mt s v d:
- Ging bi qu chn (v d nh vit l nh khng ai c c, ni

l nh khng ai nghe ra l ni ci g, ni m nhn i u ch khng

nhn vo tr c nh l ging cho bc tng nghe, ni lm nhm lch
ch bi ging qu nhiu, ging sai, v.v.). Ch cn ging chn vi
bui u, th n cc bui sau hc sinh s khng cn ch nghe
ging na m lm vic khc trong gi hc hoc l trn hc.
- Khng gi trt t trong lp (hc tr ngi di ni chuyn n o,
nh bi, v.v. trong gi ging bi m thy vn c yn nh vy).
Tt nhin, cng ging chn th cng kh gi trt t.
- n mc qu li thi (thy c th n mc gin d, nhng phi
ng hong sch s, v d nh khng i giy h mm, khng mc
qun o bn thu rch ri i dy), ngi ta mi v thiu v sinh,
va dy tay chn va c cc c ch bt lch s trc m ng v d
nh l gi ch kn, v.v.
- Lm nhng hnh ng phn gio dc hay thm ch km o c,
v d nh thin v hc tr ny so vi hc tr khc, khuyn khch hc
tr gian ln, tr m hc tr, i gia nh hc tr biu xn, v.v. Mt
ging vin mang ting cha thy (n tin ca hc sinh) th d
c thng quan tin chc n b trng vn s l cha thy khng
c ai tn trng.
- Xung x vi hc sinh nh l bn b. Ngi thy l mt ngi
bn ca hc sinh theo ngha rng, tc l ngi em li iu tt p
cho hc sinh, nhng khng phi l bn ca hc sinh theo ngha bn
b bng vai phi la. Khi bin mnh thnh bn b kiu nh vy, th
ngi thy mt i ci uy ca ngi thy, cc cu ni ca ngi thy
b ln trong cc cu ni khc ca bn b ca hc sinh ch khng cn
nhn c s ch cn thit na, hc sinh khng cn lm theo s

3.8. Lm sao hc sinh d theo di
ch bo ca thy na.
Nh mt bn B. c pht biu trong bui tho lun, c 3 yu t
c mt bui dy cho tt v gi c uy tn, l:
- Chun b bi ging cho tht tt
- Gi k lut trt t trong lp
- Cn yu t th ba l g?
3.8 Lm sao hc sinh d theo di
If a child cant learn the way we teach, maybe we should teach the
way they learn Ignacio Estrada
Nu mt gio vin ging bi, m c vi hc sinh khng nghe ging

hay khng hiu gio vin ni g, th l li ca hc sinh. Nhng nu
phn ln hc sinh khng nghe ging hay khng hiu gio vin ni g,
th l li ca gio vin. Gio vin ging bi l cho hc sinh
ch khng phi cho bn thn mnh. S thnh cng ca mt bi ging
nm ch hc sinh tip thu c nhng g ch khng phi nm
ch gio vin ni c nhng g. Gio vin d c ging ng chng
trnh, ng gio n, ng sch gio khoa, ng tin nhng hc
sinh khng hiu g c, th cc bi ging vn hon ton tht bi.
Cc gio vin mi vo ngh thng khng dy hay ngay c,
v d mc phi cc li v s phm. Trong c cc li trnh by
khin cho hc sinh kh theo di bi ging. Nu c thc t quan st
mnh, xc nh cc li mnh mc phi m sa, th s dy hay ln.

Di y l mt s li hay gp phi trong lc ging bi:

Ni l nh
Hy hnh dung l c mt hc sinh ngi cui lp, mnh ni nh
vy n c nghe thy mnh ni khng? Nu khng, th tc l mnh c
vn . Cn ni to v r rng, sao cho mi hc sinh trong lp u
nghe thy.
Kh nng ni to l mt kh nng quan trng khi ging bi. Tt
nhin, khng phi lc no cng cn ni to: khi ni chuyn vi mt
nhm nh th ch cn ni nh nghe, khi ni chuyn ring ch
cng cng cng cn ni nh cho lch s khi ic tai ngi khc.
Nhng khi ng lp ng th cn ni to, c bit nu khng c mi-
crophone. Ni to khng c ngha l ht, m l ni vi m lng nhiu
ln nhng vn gi ging ni v nhip bnh thng. C th luyn
ni to, thnh mt kh nng dng ti mi khi ni trc m ng. Sau
mt s nm ging dy, ti c th ni to nh loa trc mt lp hc
vi trn 100 sinh vin (m l ni mt cch bnh thng, ch khng
phi l ht khn c).
C nhng ngi khng th ni to c, do cu to c th (nh
ng Stephen Hawking chng hn, thm ch ni khng thnh ting),
khi cn ch c k thut m thanh ph tr khi ging bi hc
sinh c th nghe thy r rng mnh ni nhng g.
C nhng ngi khng phi l khng th ni to, nhng ng
ging bi hay lm seminar c ni l nh. Ni l nh c th l biu hin
ca mt s thiu t tin, khng tin tng vo iu mnh ni l hay, ni
v buc phi ni nhng trong thm tm khng mun ngi nghe
nghe c mnh ni g. Trong trng hp ny, cn cng c v mt

tm l: ngi thy phi tin tng vo nhng iu mnh ni l iu

hay, iu hc sinh ng nghe.
C bit, c nhng ging vin ni b, cn ging l nh, v thm
ch c khi cn say ru na khi ging bi, hc sinh khng th nghe
c ngi ni ci g. Khi , vn tr thnh vn v t cch,
thiu s tn trng hc sinh khi i dy.
Vit l nh
Tng t nh ni l nh, vit l nh th hc sinh cng khng nhn
thy g, kh m theo di c bi ging. Cn phi vit ch trn bng
to, ngay ngn, th hc sinh mi c c. C nhng ngi vit
ch to, nhng vit nghing ng ln xn khng thnh dng thnh ct
khin bng ri m ln, hoc ch qu xu hc sinh cng khng c
c. Gio vin khng cn vit ch p (tr gio vin tiu hc nn
vit ch cng p cng tt luyn vit cho hc sinh), nhng cn
vit r rng ch no ra ch .
C ngi mc tt cha vit xa: vit c mt hai dng d
vi xa i ngay trong khi bng vn cn nhiu ch. Cha vit xa
nh vy cng khin ngi khc kh theo di. Cc thng tin cn
trn bng lu, cho ngi cha kp xem cn c th xem, hoc
c khi cn xem li i chiu vi nhng ci mi hn c vit ra.
Khi vit trn bng, cn ch vit ngay ngn hng no ra hng
, v nu bng to th chia thnh my ct, ct no ra ct , cho d
theo di. Nhng im quan trng th c th gch t, ng khung, t
mu, v.v. nhn mnh. Vit trn bng sao cho ngi nghe tht d
c v tip nhn thng tin l c mt ngh thut, nhng c th bt
u bng vit chm nhng ngay ngn, r rng, ch to, cho ngi

xem d theo di. (Him ngi mc phi li vit qu to ch vit c

vi ch ht bng, m phn ln l mc li vit qu nh ngi di
khng c c).
Thi i tin hc, c th ging bi hay bo co dng my chiu,
nhng cng c nhiu ngi (k c ngi trong ngh nhiu nm)
mc phi li vit l nh khi dng my chiu: l chiu ln mn hnh
cc trang vi kh ch qu b, qu nhiu dng, rt kh c. Cn ch
l khi dng my chiu nh vy, phi dng kh ch to, ch khng
phi c chiu y s mt trang kiu in kh A4 ln mn hnh.
Khng nhn vo ngi nghe
Mt bi ging mun sinh ng, th phi c tng tc gia ngi
ging v ngi nghe (interactive). Mun c c s tng tc nh
vy, th khi ni phi nhn vo ngi nghe. Tt nhin khi ang phi
vit, phi ch vo mn hnh, v.v. th kh m cng lc va lm cc ng
tc va nhn vo ngi nghe. Nhng cn xen k vic nhn vo bng
hay mn hnh v vic nhn vo ngi nghe. Nhn vo ngi nghe mi
cm nhn c l h c quan tm khng, c theo di khng, c hiu
ci mnh ni khng, c lm theo mnh yu cu khng, c cu hi thc
mc g khng, v.v. qua iu chnh bi ging cho ph hp.
Mt s ging vin tr (v c mt s ngi khng cn tr) khi ging
ch cm ci quay mt vo bng m vit, quay lng vo hc sinh, hoc
cm ci cm ti liu m c, ch khng theo di xem hc sinh phn
ng ra sao. Nguyn nhn c th do ging vin thiu kinh nghim cn
tng tc vi hc sinh, hoc thiu t tin ngng khng dm nhn
hc sinh, hoc l thiu quan tm n hc sinh ch ging khon cho
xong mc k hc sinh mun lm g th lm. D l do l g, th mt bi

ging thiu s tng tc gia ngi ni v ngi nghe nh vy cng

kh m hay c, v thiu s ng iu th mi ngi s i mt
ng, thy lm g mc thy tr lm g mc tr.
i km vi vic nhn vo hc sinh khi ging bi, cn sn sng tr
li bt c cu hi no ca hc sinh. Hn th, cn khuyn khich hc
sinh t cu hi, v khuyn khch hc sinh yu cu thy iu chnh
vic ging (nh ging li ch cha hiu, ni chm hn, vit to hn,
v.v.). C nh vy th hc sinh mi d hiu, v hc sinh phi hiu c
g th mi c hng th m hc tip, mi khng quay sang lm
vic ring.
Ging qu nhanh qu nhiu
Cc ging vin c th mc phi li ging qu chm (cha ging
c ht ci cn ging ht gi), hoc ging qu nhanh (nh sng
lin thanh, hc sinh khng th theo kp), hoc l c khi mc c hai
li cng mt lc: ging qu nhanh, nhng ci cn ging vn khng
ging c!
V li ging qu chm, c th c nhng l do nh: mi m i vo
chi tit qu lu mt s ch nn thiu gi cho ch khc, thiu s
chun b nn ang ging b tc tt, lc (v d nh khng ging bi
m k chuyn huyn thuyn) hay tranh th lm vic khc khi ging
bi, lm superman ging cng mt lc my lp chy t lp ny
sang lp khc, v.v.
Mt l do khc khin gio vin b ging chm so vi chng trnh,
l do chng trnh qu ti, khng th ging vi tc va phi sao
cho hc sinh hiu c m vn hon thnh c chng trnh. y
l li ca chng trnh ch khng phi ca gio vin. Trong trng

hp , gio vin ch c cch t lc bt chng trnh, v ku ln

ngi phc trch chng trnh yu cu iu chnh n cho ph hp.
Nu gi s chng trnh khng qu ti, v ging vin tr c
thc nghim tc khi ging bi, th t mc phi li ging qu chm,
m ngc li d mc phi li ging qu nhanh qu nhiu. Mt phn
l do tm l ca ging vin tr cha t tin, mun khng nh
mnh v khoa hc trc mt sinh vin nn c gng ging cho nhiu
sinh vin thy mnh gii. Mt mt khc do cha c kinh nghim
tng tc vi sinh vin, t dng li gia chng hi sinh vin c hiu
khng, c thc mc g khng, c v d no khng, v.v., ch mt mnh
ging thi m khng dnh thi gi cho sinh vin cng tham gia tho
lun, nn thnh qu nhanh.
Bn thn ti, nm u tin lm gio s i hc cng mc ngay
phi li ging qu nhanh, v d nh ni dung hc cho 3 bui th ti
lm 2 bui xong. Nhng sinh vin th khng theo kp, khng hiu
c, th l li phi ging li, cha li cc bi tp.
Bi vy, cc bn ging vin tr ch , chun b bi ging cho cn
thn, nhng ng ging bi qu nhanh. Hy ging chm ri, r rng,
v lin tc hi sinh vin xem nh th c OK khng, c ch no cha
hiu cn ging li khng.
Cc bn tr mi i dy i hc, cha c kinh nghim, th thng
khng c giao dy cc mn kh, m c giao cha bi tp, hay l
dy mn d va dy va km gii bi tp cho sinh vin hai nm u
i hc. Ch rng, vi cc bi tp, ng c phi cha ht bi trong
mt danh sch bi cho sinh vin, m ch cn gii t bi trn lp thi
cng c, nhng gii tht r rng, lm sao cho sinh vin hiu cn

3.9. Dy hc qua cc v d
k tng bc. gim tc v tng cng s tham gia ca SV, c

th gi SV ln bng gii trc tip, v mnh ng bn cnh hng dn
cc bc. Nn xen k gia vic mnh gii mu cho SV, vic gi SV ln
bng gii ti ch, v vic yu cu SV lm thm bi khi nh ri n
lp kim tra li xem kt qu lm c ng khng.
3.9 Dy hc qua cc v d
Teaching by examples is not a way to teach, it is the only way to

teach Albert Einstein
Nh Einstein c ni, dy hc bng v d khng phi l mt cch

dy hc, m l cch duy nht dy hc. iu ny c bit ng khi
dy cc khc nim v cc phng php khoa hc. y, chng ta s
bn thm v vn : ti sao cn dy bng v d, v th no l cc v
d hay?
lm v d minh ha c th, chng ta s bn v vic dy mt
khi nim quan trng trong ton hc gi l nhm (group). Nu bn
c cha bit khi nim nhm trong ton hc l g th ng s, c
c tip s bit. N l mt khi nim ht sc t nhin v trc gic,
chng cn phi l nh ton hc hiu c bn cht ca n. Thm
ch hc sinh cp hai cng c th hiu nhm l g, nu c dy ng
phng php.
Khi nim nhm, cng nh tt c cc khi nim ton hc quan
trng khc m ti bit, u ny sinh mt cch ht sc t nhin, t
cc quan st no , p ng cc nhu cu gii quyt cc vn

thc s no . Khng c khi nim no l t trn tri ri xung,

tuy rng trong mt s gio trnh hay bi ging, nhiu khi nim c
a ra mt cch nh l t trn tri ri xung, khin hc sinh v sinh
vin khng hiu ni ti sao li phi hc khi nim lm g.
Ti hi cc tham d tho lun: Cc bn c dy, hay i dy,
v khi nim nhm nh th no?.
Bn H. k: Khi hc i hc VN, u tin l hc nh ngha na
nhm, sau n nh ngha nhm.
Bn M. (tng dy v nhm) k: Khi i dy v nhm (theo mt
chng trnh ca HSP), u tin a ra nh ngha nhm vi cc
php tnh (php tnh nh thc ca nhm tc l php nhn; v php
nghch o na) v cc tin .
Ti hi: Th ly cc v d no?
M. tr li: Ly tp s thc, ri tp s phc, ri nhm nhn tnh
nh l tp s thc b i im 0.
Ti hi: Tp s thc v tp s phc th sinh vin bit c ri,
cn g phi a thm khi nim nhm vo lm g, c v d no hay
hn khng?
M. tr li: C v d phc tp hn nh nhm thng, v c v d k
mt bng nhp nhn ca cc phn t ri kim tra y l mt nhm.
Cch m bn H. c hc v nhm c l tng t cch m bn
M. dy v nhm, v tng t cch dy hu ht cc i hc VN v
nhm cho n nay, theo ti hiu. Cch i theo mt gio trnh i
s tru tng no , v vic dy mt khi nim mi nh khi nim
nhm trong i theo my bc sau:

3.9. Dy hc qua cc v d
1) a ra nh ngha hnh thc (vi hai php ton v mt h tin

, vit y ra tn kh nhiu dng).
2) a ra mt s v d kh hin nhin (cc tp tha mn tnh
cht nhm).
3) Mt v d khng hin nhin c a ra theo cch: k mt
bng php tnh, v kim tra bng tha mn cc tin ca mt
nhm.
(ngoi ra c th cn nhng bc khc, nh mt s tnh cht n
gin, v.v.)
Cch dy trn c nhp khu t nc ngoi vo VN trong th
k trc (trc Vit Nam cha c dy mn ny, cc nh ton
hc u tin ca Vit Nam l c o to nc ngoi ri du nhp
chng trnh v Vit Nam), c l ng vo lc trng phi hnh thc
ang thnh hnh trong cch ging dy ton hc trn th gii, v cho
n nay n cha c iu kin thay i Vit Nam. (Hy vng nhng
ngi vit gio trnh mi thay th cc gio trnh c s vit theo li
hin i, trc gic, d hiu hn!). Trong 3 bc trn, c n 2 bc
l t trn tri ri xung: bc nh ngha hnh thc (m thiu gii
thch t u ny sinh ra nh ngha nh vy, lm g), v v d hnh
thc cui (ci bng t u ra?!). Bc th hai, gm cc v d
n gin (nh l tp s thc, tp s phc, tp s phc b i im 0,
v.v.) cng khng c hp dn, v sinh vin bit r cc tp ri,
thm nh ngha v nhm th c gip ch g trong vic hiu thm cc
tp ?!
Cc bn tham gia tho lun c ng vi ti mt im l: tuy
c c hc hay c i dy v nhm, nhng hc v dy khng thy

hay, chng bit t u ra, lm g, v sau ni chung cng chng

dng c vo vic g.
Vy phi dy v nhm nh th no, sinh vin hiu ng bn
cht ca n, v c th dng c n?
3.10 Cc v d v nhm
A good definition is 5 good examples V.I. Arnold
Ni theo nh ton hc V.I. Arnold, th mt nh ngha tt chng

qua l 5 v d tt. Bn thn cc v d phi hay, phi t nhin, phi th
hin ng bn cht ca vn , ch khng t trn tri ri xung
hay l ch ton v d tm thng khng th hin c ngha ca
khi nim mi.
Thay v a ngay ra nh ngha hnh thc ca nhm, ta hy dng
nh ngha sau, tuy cha vit ra mt cch cht ch ton hc, nhng
va trc gic, va th hin ng bn cht ca nhm: Mt nhm
chng qua l tp cc i xng ca mt vt no ! Vi nh ngha
ny, c th ly ngay rt nhiu v d v nhm. Cm bt k vt g trong
tay l c th ch ngay ra mt (hay thm ch nhiu) nhm lin quan.
Chng hn vi v d:
1) (y l mt trong cc v d u tin ti dng dy con trai
v nhm). Ly ci rubik ra quay. Cc php bin i rubik chnh l mt
nhm hu hn (bin i mu cc mt do quay, nhng rubik vn gi
nguyn hnh khi lp phng, nn c th coi cc bin i ny l mt

3.10. Cc v d v nhm
loi i xng: mt i xng tc l mt bin i nhng vn bo ton

ci g , v bin i ngc li c).
Ti cm rubik v lp i lp li 2
ng tc sau: xoay pha trn 1 ci
(quay 90 theo chiu kim ng
h), ri xoay bn phi 1 ci (cng
90 theo chiu kim ng h), ri
li xoay pha trn 1 ci, ri li xoay
bn phi mt ci, c th. Mu ca
rubik nhy lon ln, nhng sau mt
hi nhy lon nh vy th li ... tr Cc php quay rubik l v d
v ng v tr ban u. Ti con ca khi nim nhm.
trai v sao vy? ( bn c bit v sao? y l mt tnh cht c bn
ca nhm hu hn).
2) Ti cm mt ci cc trn (khng c quai) trn tay. Khi ti xoay
ci cc th hnh th v tr ca n trong khng gian khng h thay i.
Nh vy ta c mt nhm, l nhm xoay ci cc (n cng nh l xoay
bnh xe, xoay ng xu, v.v.), gi l nhm T1 . Nu ti cho php cc
chuyn ng trong khng gian (ly tay khua ci cc) nhng khng
bp mo n i (tc l hnh th vn gi nguyn nhng v tr c
php thay i) , th c mt nhm cc chuyn ng nh vy (gi
l nhm chuyn ng Euclid E(3)). Nu ti c nh mt im ca
ci cc, cho n chuyn ng nhng v tr ca ci im nh du
khng c dch i, th thnh nhm khc, l nhm xoay SO(3).
3) Thay v ci cc, ti cm ci cc lau bng. Ci cc ny c hnh
nh hnh hp, mt mt c gi lau bng. Ti cc lau bng trn

tay. Ch c mt php di chuyn cc , sao cho ch n chim trong

khng gian vn y th, chnh l php xoay n 180 trn tay ti. Nu
xoay hai ln nh vy, th v tr ca n li v ht nh c. Nh vy ci
cc lau bng c nhm i xng gm hai phn t: yn v xoay
180 . (Ngi ta gi cc nhm 2 phn t l Z2 ).
4) Ta th ly mt hnh tam gic v xt nhm cc i xng ca n
(di chuyn hnh tam gic sao cho vn trng vi hnh ban u). Nu
hnh tam gic thng (cc cnh khc nhau) th nhm i xng l tm
thng (chng c cch di chuyn no, ngoi cch yn); nu n l
tam gic cn th c 1 cch khng tm thng l ta lt hnh tam gic
li (nu c php lt nh vy), v tc l nhm i xng ca tam
gic cn l nhm 2 phn t (Z2 ); nu l tam gic u th nhiu i
xng hn: ngoi php lt cn c php xoay (120 v 240 ) v
nhm i xng tng cng c 6 phn t (v sao vy ?). i vi cc t
gic, ng gic, v.v. cng c th lm tng t. Ta thy ngay ngha
hnh hc y: hnh no cng cn, cng u th tc l hnh c
nhm i xng cng to ! Ngi ta hay phn loi cc vt th ton hc
(t phng trnh i s, cc hnh trong khng gian, v.v. cho n cc
phng trnh o hm ring) bng cch phn loi cc nhm i xng
ca chng!
5) Tp s thc R tr i im 0 l mt nhm (nhm nhn tnh
R ). Nu v d ch dng th chn (cc tnh cht ca R ta bit
chn ri, cn g khi nim nhm). Nhng nu nhn v d nh sau
s thy th v hn. Ly mt khng gian, nh l khng gian Euclid
R3 bnh thng chng hn. Xt cc php homothethy trn ( php
co gin hnh: nhn vi mt h s thc khc khng). Khi tp cc

3.10. Cc v d v nhm
homothethy chnh l mt nhm, v nhm ny chnh l (tng ng

vi) nhm nhn tnh R .
Hy vng vi my v d trn, bn c, d cha bao gi bit khi
nim nhm, hiu c nhm l g: mt nhm chnh l mt tp cc
php i xng ca mt vt. Mt php i xng c ngha l mt php
bin i o nghich c m bo ton cc tnh cht no (v d
nh l bo ton hnh dng ca vt, hay l bo ton t l gia cc
cnh, v.v.). Ty theo ta yu cu bo ton t th hay nhiu th, m
nhm i xng tng ng s to (c nhiu i xng) hay nh (ch c
t i xng).
Sau khi hiu trc gi v nhm nh trn ri, ta c th ni n hai
php tnh t nhin ca nhm:
- Php nghch o (quay ngc li v ch c).
- Php nhn: php nhn chng qua l composition: tc l thc
hin php i xng ny tip theo php i xng khc.
Ton b nh ngha hnh thc ca mt nhm, vi hai php ton
trn v cc tin i km, chng qua l vit li mt cch cht ch
nh ngha mt nhm l mt tp cc i xng ca mt vt.
Bonus: mt bi tp v nhm. Bn c no t m th lm bi
ton ny. Tuy trong bi khng c ch nhm no, nhng n l
mt v d v nhm! Gi s f : R R l mt hm s thc tha mn
f (f (x)) = x vi mi x. Chng minh rng f c v s im gin on
(khng lin tc).

3.11 Tm hiu lch s cc khi nim khoa hc
Cc hc sinh sinh vin, khi hc cc khi nim khoa hc mi, t

c hc v lch s s hnh thnh cc khi nim . Mt trong cc l
do l thi gian dnh cho mn hc c hn, khng thi gian hc
c v lch s.
Tuy nhin, y cng l mt im hn ch ca chng trnh, bi
v thc ra, hiu lch s s hnh thnh cc khi nim thng gip ta
hiu su thm ngha ca bn thn cc khi nim. Nu nh hc sinh
khng c thi gian hc hay khng c hc v lch s khoa hc, th
t ra ngi thy nn b thi gian tm hiu lch s khoa hc cc mn
mnh dy, v iu ny s nh hng tt n vic dy. Trong l thuyt
nhm chng hn, tm hiu mt cht lch s l thuyt nhm s nhn
thy rng cc nhm khng t trn tri ri xung, m xut pht t
cc vn i s (Abel, Galois, ...), s hc (Gauss, ...), hnh hc v
gii tch (Klein, Lie, ...), v.v. khc nhau, v chng u xut hin nh
l tp cc i xng ca cc vn .
Hi ti l sinh vin Nga, c mt mn hc bt buc l mn Lch
s ton hc. Rt tic hi ti hc khng thy hay (cng c th v
thi b b i nn hay trn hc, hoc do khng c c gio vin
dy n tng) nhng v sau thnh thong ti c cc on lch s
ton hc thy rt th v v hiu thm c iu ny iu n. Tic l
rt t ni trn th gii c mn lch s ton hc trong chng trnh
cho sinh vin ngnh ton.
Nhn tin ni v mt im trong trit l gio dc: Mn lch s
trng ph thng, ngoi cc loi lch s chnh tr, chin tranh, cn

3.12. Mt gi ging bi l nhiu gi lao ng
a vo c lch s khoa hc na, mi gip hc sinh hiu thm v

ngha ca khoa hc.
Khi ti dy cho sinh vin, thnh thong c chen vo vi on lch
s, hy vng gy t m hng th thm cho SV. Trong quyn sch Nhp
mn hin i xc sut v thng k ti vit vi GS c Thi (bn
in: NXB HSPHN 2010; c bn in t min ph nm trong T sch
Sputnik), cng c mt s tm tt lch s (c bit l tiu s nhng
nhn vt chnh gy dng nn ngnh ny), vi hy vng l nhiu ngi
s thy nhng thng tin th v v c ch cho vic hc kin thc
xc sut thng k.
3.12 Mt gi ging bi l nhiu gi lao ng
Rt tic l c nhiu ngi, k c nhng ngi lm qun l v gio

dc v khoa hc, khng hiu mt iu n gin sau: mt gi bi
ging c th l nhiu gi lao ng ch khng phi ch l mt gi lao
ng.
V h ch tnh mt gi ging bi l mt gi lao ng, nn c xu
hng ghen t vi cc gio vin v ging vin sao lm vic t th,
mun nhi nht cho ging vin v gio vin phi dy nhiu gi ln,
v ng thi tr gi bo cho cc gi ging bi. (K c Php cng
nhiu ngi suy ngh nh vy). Nhng v tin no ca y, nn tnh
trng tr gi bo ko theo tnh trng c nhiu bi ging rt chn.
V sao mt gi ging bi li l nhiu gi lao ng? Bi v mun
ging c mt bi ging t t, c bit cc bi ging mc cao
(nh l cao hc, hay cao hn na l mt bi thuyt trnh v mt

ti nghin cu mi), th ngi ging phi mt rt nhiu thi gi

chun b. Ti khng c con s thng k v lng thi gian trung bnh
cn thit cho vic chun b mt gi bi ging, nhng c th tm hnh
dung c lng nh sau (lng thi gian chun b cho 1 gi ging) :
Bc ph thng: vi chc pht
Bc i hc mn c s: 1 gi
Bc i hc mn chuyn su: vi gi
Bc cao hc, tin s: 1 ngy
Seminar, hi ngh: nhiu ngy chun b cho mt bo co
i vi cn b tr cha c nhiu kinh nghim thuyt trnh, th
thi gian dnh cho chun b cn cn tng ln nhiu na. Ngoi ra,
cc gio vin v ging vin cn nhiu cng vic khc phi lm, nh
thi c, hp hnh, nghin cu khoa hc, v.v.
Nu nh thi gian dnh cho chun b bi ging b ct xn i, ging
m khng c chun b, th h qu tt yu l s ging chn. Trn thc
t, c rt nhiu bi ging ri vo tnh trng khng c chun b nh
vy. iu ny th hin rt r mt s im nh: ni ngc ng
khng rnh mch, c b nguyn ti liu ra m c m chp ch bi
ging khng c hn, bi ging c rch lu nm khng cp nht, kh
khan khng c v d minh ha no hay, ang trnh by th tc tt, ni
sai lung tung, khng tr li c cc cu hi, v.v.
T quan im x hi, ci thin tnh trng ny, cn thay i c
ch sao cho gim s gi dy trung bnh ca ging vin nhng ni
ging vin ang phi dy qu nhiu, c bit l Vit Nam (th th mi
c thi gian m chun b bi ging), v tr tin cao ln cho cc

3.13. Trnh by th trc khi trnh by tht
gi dy (v mt gi dy c th l nhiu gi lm vic, nn cng phi

c th lao xng ng hn nhiu so vi ch mt gi lm vic). T
pha ging vin, cn ghi tm khc ct rng mi bi ging u i
hi c thi gian chun b, ch khng phi ch khi ln lp mi lm
vic ging dy.
3.13 Trnh by th trc khi trnh by tht
Vic chun b bi ging, hay bi thuyt trnh, trnh by sao cho

tt, l quan trng khng ch vi nhng ngi i theo ngnh gio dc,
m l iu quan trng vi hu ht cc sinh vin. V ni chung mi
sinh vin s u c lc s phi trnh by cc th, v d nh l lun
vn tt nghip, cng vic mnh ang lm, v.v. Ti tng chng kin c
nhng sinh vin trnh by lun vn tt nghip mt cch thm hi,
loay hoay mi m khng pht biu ni mt nh ngha hay l a ra
c mt khi nim.
Mt iu m cc bn SV cao hc v NCS cn ht sc ch l:
trc khi i trnh by mt ci g trc mt ngi l, cn trnh by
th lp i lp li nhiu ln, nh l cc din vin trc khi din kch
cng cn tp i tp li nhiu ln vy. Trong lc trnh by th tp
luyn nh vy, cn c ngi theo di ni cho mnh bit nhng ch d
ca mnh m sa li, hoc t ra mnh t thu thanh thu hnh trnh
by ca mnh, ri xem li xem mnh lm nhng iu g d, ri sa
li cho hay hn. C nh vy, khi trnh by tht, mi mc phi cc
li th thin, v gy c n tng tt cho ngi theo di.

3.14 Nhng bi ging chn
Trong bui tho lun hm 14/09/2012, cc bn tham d k

li v cc kinh nghim bn thn, khi i nghe ging hay nghe seminar
gp phi cc bi ging hay d ra sao. Mi ngi phn tch cc tri
nghim thc t , v lp mt bng gm hai ct: mt bn l danh
sch cc c trng ca cc bi ging hay, cn bn kia l danh sch
cc c trng ca cc bi ging chn. Mt s yu t c trng trong
danh sch chn cng c bn n trong cc phn trc ca
lot bi vit ny, v d nh: khng chun b bi ging cn thn, ni
l nh khng r rng, vit trn bng khng theo th t no, c nhi
qu nhiu kin thc vo trong mt bi, khng c tng tc vi ngi
nghe, a ra cc khi nim mt cch thiu t nhin nh l t trn
tri ri xung, lc ging th t m k chuyn khng lin quan th
nhiu, v.v.
Trong mc ny, chng ta lit k thm mt vi c biu hin trng
khc ca cc bi ging chn. Tt nhin, cc yu t chn khng c
lp vi nhau, m l thng ci ny ko theo ci khc: mt bi ging
chn thng chn khng phi ch v mt im, m l v nhiu im
cng mt lc.
Ni u u nh ru ng.
C ngi khi ging bi c ni lin tc u u nh l tng kinh,
c thoi mt mnh, nh l robot, khng din cm, khng nhn mnh
ch no c. Ngi nghe rt kho theo di bi ging kiu vy, bi v
no ngi lm vic theo nguyn tc chn lc nhng im quan trng
nht hng s tp trung vo. Khi nghe mt ging ni tng kinh

3.14. Nhng bi ging chn
u u, th khng cn bit ch no l quan trng ng nh, ch no

cn hng s tp trung vo trong bi ging na. Kiu ging bi c
thoi u u ru ng ny cng l mt th hin ca s thiu tng
tc vi ngi nghe. Ti m nghe phi bi ging nh vy th no cng
ng gt.
Khng c v d, hay ch ton v d tm thng.
y l kiu dy chay, dy go, mt cch hnh thc, l thuyt
khng i i vi thc hnh. Chng hn, khi dy v gii tch, thy
ton nh ngha vi tch phn trn khng gian Banach tng qut,
nhng tt c cc v d u trn tp s thc R. Trong s cc nguyn
nhn khc nhau dn n kiu dy chay ny, c th k n: chng
trnh qu nng v l thuyt, ging vin quen kiu dy hnh thc kh
khan m khng thy cn thay i, hay l bn thn ging vin khng
hiu su ci mnh dy nn ch dy c mc hnh thc.
Bin ci d thnh ci rm ri.
Hin tng rm ri ha vn khng ch gp cc bi ging,
m ph bin ngay trong cc sch gio khoa. V d, thay v ni s hu
t chng qua l phn s, tc l thng ca hai s nguyn, th ngi
ta nh ngha cho tr em rng s hu t l mt s m khi vit di
dng thp phn th c hu hn ch s hoc v hn ch s nhng
tun hon. Ci d m b rm ri ha tr thnh kh, th n khi
gp ci kh tht n s b rm ri ha n mc khng ai c th hiu
c na. C nhng ngi ging rm ri v c hc rm ri nh vy
v cha n cch trnh by khc n gin v i vo ng bn
cht hn. Nhng cng c nhng ngi c tm l thch lm phc tp
ha vn , c tnh ni rm ri cho oai, th hin ta y thng

minh.
Nhy lon x t ny sang khc.
Tim nng ca no ngi rt ln. Nhng trong phm vi 1 ting
ng h, th kh nng thu nhp v x l thng tin ca no ngi l
c hn: thng n ch c th i theo mt vi mch suy ngh chnh
no , ch nu nhy lon x t ch ny sang ch khc l no s b
mt phng hng, mt tp trung, khng kp x l.Th nhng, c
nhng ngi ging by theo kiu nhy t ny sang khc mt cch
lon x nh vy. V d nh, u gi bp ngay vo mt nh l phn
cui ca 1 quyn sch gio trnh, mt lc sau li ln li phn u
quyn sch, lc sau na li nhy sang gia quyn sch, khng theo
th t no, lm cho sinh vin lun b bt ng.
C nhng ngi, khng hn l nhy lon x t ny sang khc,
m l nhy cc cc , khin cho mch suy lun b t on i vi
ngi nghe. Ngi ging bi c th khng nhn ra iu , v i vi
ng ta phn nhy cc b qua l phn qu quen thuc, hin nhin
d thy, tuy rng thc ra n khng h hin nhin i vi ngi nghe.
Vic ging bi nhy l xn hay t on mt phn c th do ch
quan, coi rng ai cng phi ngh ging mnh, mnh lm nh vy mnh
hiu c th ngi khc cng phi hiu c
3.15 Tm ra sai lm m trnh
C mt thc t l, t l gio vin hay ging vin dy hay khng

cao. Khng ch c gio vin v ging vin tr thiu kinh nghim
mi dy cha hay, m nhiu ngi ln tui vi hng chc nm kinh

3.16. Dy gii bi tp nh th no?
nghim trong ngh cng dy rt chn.

Ngay Php, mt cuc thm d kin cc ph huynh, hc sinh,
v nhng ngi qun l ng trn bo Le Nouvel Observateur s 06-
13/09/2012 cng cho kt qu l ch c mt thiu s cc gio vin
c cng nhn l dy hay, cn phn ln gio vin l dy bnh
thng, v hu nh u cng c mt s gio vin c coi l
khng dy c, nhng v c ch khng cho php h ngh vic
nn nh trng vn c phi xp gi dy cho h.
Ging vin tr kh dy hay ngay c. Nhng nu trnh c
nhng sai lm ca nhng ngi hng chc nm i dy ri m vn
dy chn, th s tr thnh dy hay, hoc t ra s khng b sinh vin
ku ca phn nn. khi lp li cc sai lm , tt nhin cn bit v
s tn ti ca chng, m c thc trnh.
3.16 Dy gii bi tp nh th no?
Mc ny c bit dnh cho cc bn lm ph ging s dy cc tit

gii bi tp ngnh ton.
Nu nh cc ngnh l, ha, sinh, v.v. c cc tit thc hnh v th
nghim, th phn ln cc tit thc hnh ca ngnh ton l cc tit
gii bi tp, tc l tp p dng cc nh l nh ngha khi nim ton
hc vo cc bi ton c th. Ngoi ra ngnh ton cn c cc tit thc
hnh trn my tnh, v nu mn no sinh ng v cc mn ton ng
dng, m hnh ha th cng c th c lm th nghim nh trong cc
ngnh khc.

Cc tit gii bi tp i hc bn Php cng tng t nh Vit

Nam: thng l c mt danh sch cc bi tp pht sn cho sinh vin,
c th yu cu sinh vin xem trc v th gii nh trc khi n
lp. lp, gio vin gii mu mt s bi, v gi sinh vin ln bng
gii mt s bi khc, nu sinh vin lm sai hoc b tc ch no th
gio vin sa sai hoc gi cch lm.
Cc ph ging (ATER) Php thng c giao chm bi kim
tra hay dy cc gi gii bi tp cho hai nm u i hc, ch khng
c giao dy l thuyt hay dy cc mn chuyn su t nm th ba
tr ln, v ni chung ging l thuyt sao cho sinh vin hiu l mt
vic kh hn nhiu so vi cha bi tp. Tuy nhin, cc nguyn tc
chung v ging bi cng ng cho c cc gi cha bi tp: cn chun
b trc khi n lp, c thi thn thin v tn trng i vi sinh
vin, ni v vit r rng, tng tc vi sinh vin xem h c theo di
khng v c hiu khng, khuyn khch sinh vin t cu hi, v.v.
Mt s im c th cn ch l:
Dy t, nhng phi chun b k.
Theo qui c, cng vic mt cn b ging dy nghin cu gm
50% l nghin cu v 50% l ging dy v cng vic hnh chnh.
Mt ph ging ch phi dy trung bnh c khong 3 ting / tun. Tt
nhin khng th tnh 3 ting l 50% s gi lm vic hng tun. D
cho cc phc ging c c u tin dy t dnh nhiu thi gi hn
cho vic tp s nghin cu, th cng phi tnh l mt tun c khong
12h dnh cho ging dy, trong 9h l chun b bi v dy th
cn dy tht l 3h. i vi ngi VN ti Php th do vn kh khn
v ting, cn tng thm na thi gian chun b. Vy hy hnh dung l:

Vi mi gi dy gii bi tp, dnh t nht 4h chun b. Nu bn no

m ct xn thi gian chun b ny, ri khi i dy b sinh vin ku,
l bn khng nghim tc trong cng vic. Cn xc nh rng thi
gian chun b ny khng phi l thi gian b i, m l qu trnh
luyn tp rn luyn bn thn, c ch cho ton b s nghip v sau.
Gii sn cc bi tp nh v kim tra li gii trc khi i dy.
Khi ti dy gii bi tp cho sinh vin 3 nm u i hc, ti
thng khng gii sn nh m n lp mi gii mu cng sinh
vin. Nhng l v ti qu quen thuc vi cc kin thc v cc
loi bi tp ny, ch nu mt ph ging tr cng lm vy th kh nng
b tc, b gii sai cng rt cao, v khi s rt mt uy tn. Khi ti dy
cao hc, th cc bi tp thng phc tp hn, v cng phi chun b
li gii trc khi i trnh by li cho sinh vin.
Luyn tp ging th trc khi ging tht.
iu ny cc k quan trng i vi nhng ging vin mi. K c
l gi gii bi tp th cng cn trnh by gii thch cc bc tm li
gii cho sinh vin, ch nu ch cm ci vit li gii trn bng sinh
vin chp li m khng gii thch g c th mt bui hc nh vy cng
rt chn i vi sinh vin.
c bit, i vi cc bn Vit Nam cha tho ting Php, vic i
dy bng ting Php c hai kh khn ln cng mt lc: kh khn v
ting, v kh khn v s phm. Bi vy cn luyn i luyn li nhiu
ln dy th trc khi dy tht: trnh by th vic cha bi tp cho
ngi no ngi nghe (hoc thu m thu hnh li), ri tho lun li
hoc xem li xem nhng ch no ni sai v ting (cu khng thnh
cu, khng ng vn phm) hoc ni ng v ting nhng vn t m

kh hiu, ri sa li, tp li, v c th.

C bn kh ch quan, khi ti ni l cn luyn ni th bn tr li
thy yn tm, em nghe ting Php hiu tt ri, ti bc mnh ni li
l cu ni ting Php nh c.. T vic hiu ci g n vic ni li cho
ngi khc hiu c l c mt cng on ln, phi luyn tp nhiu
mi lm c ch khng phi t dng c th l lm c. i vi
ngn ng cng vy, t vic nghe hiu cho n ni c cho ngi
ta hiu cng l mt khong cch xa. Khi nghe, c nhiu chi tit (v
ng php, cch dng t, pht m cc t, m iu, v.v.) mnh b qua
vn c th hiu c, nhng n khi ni m mnh ni sai cc chi tit
th ngi nghe khng hiu c. Bi vy, cc bn ngi Vit lm
ATER cn rt ch trng khon ting Php, cn lin tc luyn ting
Php my ting mt ngy v ng k i hc cc lp ting Php, c
bit l hc ni. (Sau my nm Php, khon nghe c th tm n,
nhng ni vn cn km v cc bn qu t chu thc hnh ni ting
Php, ton tm tm li ni ting Vit vi nhau).
Gi sinh vin ln bng.
Vic gi SV ln bng gii bi tp l cn thit, v nhiu l do nh:
- Dy cho SV khng ch l dy kin thc dng tnh (semantic),
m cn l dy c v cch lm, cch suy ngh, cch trnh by. Sinh vin
khi ln bng cng l hc c v nhng th .
- Khi gi sinh vin ln bng mi bit r trnh sinh vin ra sao,
nm bt kin thc n u, c hiu c l thuyt v kh nng
lm cc bi tp khng, qua iu chnh vic dy cho thch hp.
- Gi sinh vin ln bng to s tham gia tch cc ca sinh vin vo

vic hc. Qu trnh hc phi c lm, c luyn tp ch ch c n

sn th hc kh vo. V sinh vin khi gii trn bng l theo tc
ca sinh vin, nn cc sinh vin khc cng luyn tp cng gii c
trong lc , ch nu ch c ging vin gii bi cho thi vi p n
c sn th tc qu nhanh m cc sinh vin c th cng tp gii
bi cng lc .
- Gi sinh vin ln bng cng l mt cch gi trt t v hn ch
chuyn lm vic ring, mt tp trung trong lp. Php, sinh vin
nm th nht c bit d mt trt t, n cc nm sau khi vo
chuyn ngnh (v hc theo ngnh mnh thch) th thng d qun
hn nhiu. Gi sinh vin quy ri ln bng s lm gim bt s mt
trt t trong lp.
- Khi SV ang gii bi trn bng th ging vin c th c ngh
mt cht hay thay i hot ng mt cht thay v mt mnh mnh
ni lin tc c ting, nh th cng mt hn khi dy hc.
v.v.
Tuy nhin, cc ging vin vn c nhng lc ngi gi sinh vin ln
bng gii bi tp, v mt s l do nh:
- Sinh vin km, gi n ln n lm chm r r hoc ra khng
bit phi lm g, gy mt thi gi.
- bi di, t mnh cha th mi ht c bi, gi sinh vin
ln d n c gii c trn bng cng khng kp tin so vi danh
sch bi tp.
- Ngi tip xc, tng tc vi sinh vin.
Khi dy gii bi tp, cn xen k gia vic ging vin gii bi mu

v gi SV ln bng. Cn vt qua c cc ro cn tm l khin cho

ging vin ngi gi SV ln bng. L do bi qu di l l do khng
chnh ng: qu di, th khng cn lm ht. Ch cn lm t bi thi
nhng l lm u ra y, hiu c l lm cc bc nh th no,
cn hn l c chp li gii ca tht nhiu bi nhng vn khng nm
c cch lm ca bi no c.
Khi SV trn bng m lm ch no sai hay b tc hi lu, th
ging vin phi gip sa sai hay gi cch lm khi b lng ph
thi gian. Sau khi SV gii xong trn bng cho kt qu ng, th
ging vin cn gii thch ngn gn li mt ln na nhng bc m SV
lm cho cc SV ngi di hiu r hn, bi v thng l SV c
gii ng nhng trnh by vn khng r rng d hiu cho ngi
khc.
Tuyt i trnh s nhc cc sinh vin km khi gi ln khng gii
c bi. Vic s nhc khng gip ch g sinh vin, m ch lm cho
sinh vin chn hc, khng cn tin tng vo kh nng ca mnh. Sinh
vin no m ngi khng mun ln bng, th nn ng vin l c ln
i, c g kh khn ti s gip. c ng vin, cc sinh vin s c
gng hn. Bn thn vic sinh vin hc yu vc thn n hc cng
l mt s c gng ca sinh vin ri, cn ng vin sinh vin cho h
cm thy s c gng ca h l khng v ngha.
Yu cu sinh vin sa li cho mnh.
Ngi thy, k c nhng ngi danh gi nht, cng khng phi
l nhng ngi ni g cng ng. i vi ging vin bnh thng,
th chuyn thnh thong ni b sai l iu khng th trnh khi. c
bit, i vi ging vin dy bng mt th ting nc ngoi, th cng

d ni b sai ting , khng k v chuyn mn cng thnh thong b

sai. iu khng c g l bi kch. Nhng cn c c ch sa sai.
Mt c ch sa sai hiu qu, chnh l bo trc cho sinh vin bit
im yu ca mnh (v d v ngn ng), v yu cu h l khi mnh
ni sai, th h nhc mnh, gip mnh sa li cho thnh ng. Cc sinh
vin ni chung u l nhng ngi ng hong v c thin ch, cng
sn sng gip ging vin sa sai khi c yu cu.
*** HT ***

Sputnik Education
Mc tiu ca Sputnik Education l to ra cc sn phm gio dc

c cht lng cao nht nhm gp phn i mi nn gio dc ca Vit
Nam. Nu bn c thch quyn sch ny, hy tham gia ng h T sch
Sputnik, bng nhng vic nh:
- Qung b sch cho T sch Sputnik, mua sch ca Sputnik
c v lm qu tng.
- Tr thnh cng tc vin ca Sputnik trong vic vit, dch, phn
phi sch, v.v.
Xin chn thnh cm n!
Mt s a ch lin lc (lin h v cng lm sch v phn phi
sch):
E-mail: ptdo@sputnik.vn, contact@sputnikedu.com,
httthanh@sputnik.vn
in thoi: Mrs. Thanh 091 323 9846, Mrs. H 090 200 8386,
Ms. Qunh Anh 093 518 5555, Mrs Phng 090 206 1246.
Trang facebook: https://www.facebook.com/sputnikedu
136

MathTeaching2015 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MathTeaching2015 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T SCH SPUTNIK

Nguyn Tin Dng

Ngi bn ng vui hc!

Phin bn ny: Ngy 21 thng 5 nm 2015

Quyn sch nh ny bn v nhiu kha cnh khc nhau ca vic

I have no special talent. I am only passionately curious Albert Ein-

Tr em v ngi ln yu thch ci g, t m mun bit ci g, th

Vui chi ton hc cng Sputnik ti Ngy hi STEM 17/05/2015.

- Sch v cc tr chi ton hc (cn g hay hn l chi vui m li

c bit ti cc sch tham kho hay (v ton ni ring v khoa hc

- Malha Taban, Nhng cuc phiu lu ca ngi thch m. Cun

Ti sao mn ton li c v tr quan trng bc nht trong chng

Mt l do rt chnh ng l, ton hc l cng c cho tt c cc

- T tin, kin tr, cn thn, v.v.

mi trng lnh mnh, v.v.

Ro cn tm l l tr ngi ln nht i vi tr em v c ngi

ng v thiu cc hot ng gii tr c th pht trin cn bng.

ging kh hiu, cng cn c ngi khc ging li cho d hiu hn.

1.4 Ton c ngha v ton v ngha

V sao c nhng ngi, khi trng hc ton ton b im km,

vi h nhiu khi l ton v ngha, tha, khng dng vo u c,

phi hiu ton, giao c ng u bi cho my tnh thc hin,

c trong mt s sch cho hc sinh ph thng Vit Nam). Nhng

1.5 Hc chuyn v hc trc chng trnh?

Con ngi sinh ra bnh ng vi nhau, nhng khng ging nhau

th c mt chng trnh chung no thch hp vi ton b tr em cng

1.6 T hc l tt, nhng c thy tt hn

Vit Nam c tnh trng hc sinh phi i hc qu nhiu, t sng

chuyn gia gio dc ca nhiu nc. Tuy nhin, kt qu n em li

ca Jean Piaget khi c cc nh chc trch p s dng ph

Thu S trc nhng nm 1970 c coi l mu mc th, m t khi

y ti khng ni n vic n bi hay lm bi tp v nh, v l

ngha l t hc th tt hn l hc c thy hng dn. Ti n lc i

th s vo hn: sch v, phim nh, th nghim, v.v. u tt

1.7 Thy cy m chng thy rng

Khi mi tt nghip ph thng vo nm 1985, ti v c mt

sp thnh nh ton hc n ni, i u nhn thy g cng ngh c

Bi vy hc ton, k c bc ph thng cng nh bc i hc v

1.8 Ton hc v thut ton

Ni mt cch l tng, vic hc ton em li l kh nng suy

d cho vn l thc ra khng c g phc tp lm.

Hon(3) ni ting ca Levshin.

Trong trng hp bi ton s 5 trn, th c th quan st ngay l

gin ha bi ton, a v nhng trng hp n gin nht c th

gii trn tra th c th vit ngn hn nhiu. Nhn t quan im

n ng bng mu xanh, sao cho khng c min b chn no trn mt

n. Nhng hoang mang nh vy c th nh hng xu n tm l,

cn t thm c ng na. chng minh iu , ch cn chng

Nn:Dy v kim tra kin thc hc sinh theo li hc hiu.

ring l vo no (kiu hc vt) m khng lin h c vi cc kin

mai) c th tra cu rt nhanh mi nh ngha, cng thc, v.v., nhng

Ti c phng vn nhiu sinh vin tt nghip loi gii ngnh ton

2.2 C bn v nhiu cng dng

Nn: Dy nhng ci c bn nht, nhiu cng dng nht.

phi hc nhiu v ton, cn sinh vin i hc cc ngnh khc ni ch

cuc sng thm phong ph, nhng nu mt qu nhiu thi gian vo

2.3 Gii thch sao cho d hiu

Nn: Gii thch bn cht v cng dng ca cc khi nim mi mt

1) Ngi hc cha c kin thc chun b trc khi hc khi

ging gii nhng t tng ln. Khi c mt khi nim mi rt phc

khng gii thch c r rng ti sao. Trong khi , cc tng xut

thi ca tay t phm tr A sang phm tr B .... Nhng m mt ngi

Nn: Lun lun quan tm n cu hi lm g?.