ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN

chuyªn ®Ò BỒI DƯỠNG GIÁO VIÊN CHUYÊN THPT

liªn kÕt ho¸ häc

Hè, tháng 8 năm 2009

Ch¬ng I: LÝ thuyÕt liªn kÕt hãa häc
I. 1. Kh¸i niÖm ph©n tö vµ liªn kÕt hãa häc
Ph©n tö lµ phÇn tö nhá nhÊt cña chÊt, mang tÝnh chÊt ®Æc trng cho chÊt, cã thÓ
ph©n chia thµnh c¸c h¹t nhá h¬n trong c¸c ph¶n øng ho¸ häc vµ cã thÓ tån t¹i ®éc lËp.
Sù kÕt hîp gi÷a c¸c nguyªn tö ®Ó ®¹t tíi tr¹ng th¸i bÒn v÷ng h¬n ®îc gäi lµ liªn kÕt hãa
häc.
I.2. C¸c khuynh híng h×nh thµnh liªn kÕt hãa häc:
I.2.1. C¸c khuynh híng h×nh thµnh liªn kÕt - Qui t¾c b¸t tö (Octet)
Néi dung cña qui t¾c b¸t tö: “ Khi tham gia vµo liªn kÕt hãa häc c¸c nguyªn tö cã khuynh
híng dïng chung electron hoÆc trao ®æi ®Ó ®¹t ®Õn cÊu tróc bÒn cña khÝ hiÕm bªn c¹nh víi
8 hoÆc 2 electron líp ngoµi cïng”.
VÝ dô: .. ..
H . + . Cl : H : Cl
.. : H-Cl
..
..
Na . + . Cl :
.. Na+ Cl- NaCl
(2/8/1) (2/8/7) (2/8) (2/8/8)
I.2.2. Mét sè ®¹i lîng ®Æc trng cho liªn kÕt hãa häc
I.2.4.1. §é dµi liªn kÕt (d): Lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai h¹t nh©n cña hai O
nguyªn tö liªn kÕt trùc tiÕp víi nhau.
0 0
VÝ dô: Trong ph©n tö níc, dO-H = 0,94 A . 104028' 0,94 A

§é dµi liªn kÕt gi÷a hai nguyªn tö A-B cã thÓ tÝnh gÇn ®óng
b»ng tæng b¸n kÝnh cña hai nguyªn tö A vµ B H H

Gi÷a 2 nguyªn tö cho tríc, ®é dµi liªn kÕt gi¶m khi bËc liªn kÕt t¨ng
VD:
Liªn kÕt C–C C=C CC
E [kcal/mol] 83 143 194
0
D (A ) 1,54 1,34 1,2
I.2.4.2. Gãc liªn kÕt: Lµ gãc t¹o bëi hai nöa ®êng th¼ng xuÊt ph¸t tõ mét h¹t nh©n nguyªn tö vµ
®i qua h¹t nh©n cña hai nguyªn tö liªn kÕt trùc tiÕp víi nguyªn tö ®ã. VÝ dô: Trong ph©n tö níc
HOH = 104028’
Gãc liªn kÕt phô thuéc vµo:
+Tr¹ng th¸i lai hãa cña nguyªn tö trung t©m
+ §é ©m ®iÖn cña nguyªn tö trung t©m A vµ phèi tö X: nguyªn tö trung t©m A cã ®é
©m ®iÖn lín sÏ kÐo m©y cña ®«i electron liªn kÕt vÒ phÝa nã nhiÒu h¬n, hai ®¸m m©y cña
hai liªn kÕt mµ lín l¹i ë gÇn nhau g©y ra lùc t¬ng t¸c ®Èy lµm cho ®é lín gãc liªn kÕt t¨ng lªn.
NÕu phèi tö X cã ®é ©m ®iÖn lín sÏ g©y t¸c dông ngîc l¹i.
I.2.4.3. N¨ng lîng liªn kÕt
N¨ng lîng liªn kÕt A-B lµ n¨ng lîng cÇn cung cÊp ®Ó ph¸ vì hoµn toµn liªn kÕt A-B (th-
êng ®îc qui vÒ 1 mol liªn kÕt - kJ/mol hoÆc kcal/mol).
EH-H = 103 kcal/mol : H2  2H  H = 103 kcal/mol
N¨ng lîng liªn kÕt (n¨ng lîng ph©n li liªn kÕt), vÒ trÞ tuyÖt ®èi, chÝnh b»ng n¨ng lîng
h×nh thµnh liªn kÕt nhng ngîc dÊu. Tæng n¨ng lîng c¸c liªn kÕt trong ph©n tö b»ng n¨ng lîng
ph©n li cña ph©n tö ®ã.
- N¨ng lîng liªn kÕt gi÷a 2 nguyªn tö t¨ng cïng bËc liªn kÕt ( ®¬n < ®«i < ba)
II. liªn kÕt ion

2
§Þnh nghÜa liªn kÕt ion: liªn kÕt ion lµ liªn kÕt ho¸ häc ®îc t¹o thµnh do lùc hót tÜnh ®iÖn
gi÷a c¸c ion mang ®iÖn ngîc dÊu.
 B¶n chÊt cña lùc liªn kÕt ion: lµ lùc hót tÜnh ®iÖn.
§é lín cña lùc liªn kÕt ion (F) phô thuéc vµo trÞ sè ®iÖn tÝch cña cation (q 1) vµ anion
(q2) vµ b¸n kÝnh ion cña chóng lÇn lît lµ r1 vµ r2.
q .q
F ~ 1 2 2 ( r = r1 + r 2 )
r
Khi lùc liªn kÕt ion cµng lín th× liªn kÕt ion cµng bÒn, n¨ng lîng m¹ng líi ion cµng lín vµ
liªn kÕt ion khã bÞ ph©n li, m¹ng líi ion cµng khã bÞ ph¸ vì, c¸c hîp chÊt ion cµng khã nãng
ch¶y, khã bÞ hoµ tan trong dung m«i ph©n cùc h¬n.

II.3. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù t¹o thµnh liªn kÕt ion.
- N¨ng lîng ion ho¸. - ¸i lùc víi electron - N¨ng lîng m¹ng líi.

II.3.1. N¨ng lîng ion ho¸.

a) Kh¸i niÖm: N¨ng lîng ion ho¸ lµ n¨ng lîng cÇn thiÕt ®Ó t¸ch mét electron ra khái nguyªn tö ë
tr¹ng th¸i c¬ b¶n (tr¹ng th¸i kh«ng kÝch thÝch) t¹o ra cation ë tr¹ng th¸i khÝ.
M + I1  M+ + 1e
M+ + I2  M2+ + 1e
M 2+
+ I3  M3+ + 1e
......
M(n - 1)+ + In  Mn+ + 1e
C¸c gi¸ trÞ I1, I2, I3,…, In lµ n¨ng lîng ion ho¸ thø nhÊt, thø 2, thø 3,… vµ thø n.
b) Qui luËt: + I1 < I2 < I3 <…< In
+ Nh÷ng nguyªn tö cã n¨ng lîng ion ho¸ cµng nhá cµng dÔ biÕn thµnh ion d¬ng.
II.3.2. ¸i lùc víi electron.
a) Kh¸i niÖm: ¸i lùc ®èi víi electron lµ n¨ng lîng táa ra (hay thu vµo) khi mét nguyªn tö kÕt hîp
víi electron ®Ó trë thµnh ion ©m.
X + 1e  X - + A1 ( A1: lµ ¸i lùc ®èi víi electron thø nhÊt.)
b) Qui luËt: ¸i lùc ®èi víi electron cña mét nguyªn tè cµng lín th× nguyªn tè ®ã cµng dÔ chuyÓn
thµnh ion ©m.
II.3.3. N¨ng lîng m¹ng líi.
a) Kh¸i niÖm: N¨ng lîng m¹ng líi lµ n¨ng lîng to¶ ra khi c¸c ion kÕt hîp víi nhau ®Ó t¹o thµnh
m¹ng líi tinh thÓ.
b) Qui luËt: N¨ng lîng m¹ng líi cµng lín th× hîp chÊt ion ®îc t¹o nªn cµng bÒn.
Tãm l¹i: Kim lo¹i cµng dÔ nhêng electron, phi kim cµng dÔ nhËn electron, c¸c ion ®îc
t¹o thµnh hót nhau cµng m¹nh th× cµng thuËn lîi cho sù t¹o thµnh liªn kÕt ion.
III. Liªn kÕt céng hãa trÞ
III.1. LÝ thuyÕt phi c¬ häc lîng tö ( ThuyÕt electron hãa trÞ Lewis - Langmuir)
III.1.1. Sù h×nh thµnh liªn kÕt céng hãa trÞ.
 Khi h×nh thµnh liªn kÕt céng hãa trÞ, c¸c nguyªn tö cã khuynh híng dïng chung c¸c cÆp
electron ®Ó ®¹t cÊu tróc bÒn cña khÝ hiÕm gÇn kÒ ( víi 8 hoÆc 2 electron líp ngoµi cïng).
 C¸c cÆp electron dïng chung cã thÓ do sù gãp chung cña hai nguyªn tö tham gia liªn kÕt
(céng hãa trÞ th«ng thêng) hoÆc chØ do mét nguyªn tö bá ra (céng hãa trÞ phèi trÝ).
 Sè electron gãp chung cña mét nguyªn tö thêng b»ng 8 - n (n: sè thø tù cña nhãm nguyªn
tè). Khi hÕt kh¶ n¨ng gãp chung, liªn kÕt víi c¸c nguyªn tö cßn l¹i ®îc h×nh thµnh b»ng cÆp
electron do mét nguyªn tö bá ra (thêng lµ nguyªn tö cña nguyªn tè cã ®é ©m ®iÖn nhá h¬n).

3
 VÝ dô: C«ng thøc ph©n tö C«ng thøc electron C«ng thøc cÊu t¹o
..
..
H2O ..H :O: H.. H-O-H
SO2 :O:: S:
.. O:
.. O= SO
III.2. LÝ thuyÕt c¬ häc lîng tö
III.2.1. ThuyÕt VB (Valent Bond - Liªn kÕt hãa trÞ)
III.2.1.1. C¸c luËn ®iÓm c¬ së cña thuyÕt VB
 Mét c¸ch gÇn ®óng, coi cÊu t¹o e cña nguyªn tö vÉn ®îc b¶o toµn khi h×nh thµnh ph©n
tö tõ nguyªn tö, nghÜa lµ trong ph©n tö vÉn cã sù chuyÓn ®éng cña e trong AO. Tuy nhiªn khi 2
AO hãa trÞ cña hai nguyªn tö xen phñ nhau t¹o liªn kÕt hãa häc th× vïng xen phñ ®ã lµ chung
cho hai nguyªn tö.
 Mçi mét liªn kÕt hãa häc gi÷a hai nguyªn tö ®îc ®¶m b¶o bëi 2 e cã spin ®èi song mµ
trong trêng hîp chung, tríc khi tham gia liªn kÕt, mçi e ®ã lµ e ®éc th©n trong 1 AO hãa trÞ cña
mét nguyªn tö. Mçi liªn kÕt hãa häc ®îc t¹o thµnh ®ã lµ mét liªn kÕt 2 t©m (2 nguyªn tö). Liªn
kÕt ®ã kh«ng thÓ h×nh thµnh tõ 1 e (thiÕu e) hoÆc tõ 3e trë lªn (tÝnh b·o hßa cña liªn kÕt céng
hãa trÞ).
 Sù xen phñ gi÷a 2 AO cã 2e cña 2 nguyªn tö cµng m¹nh th× liªn kÕt ®îc t¹o ra cµng bÒn
(nguyªn lý xen phñ cùc ®¹i). Liªn kÕt hãa häc ®îc ph©n bè theo ph¬ng cã kh¶ n¨ng lín vÒ sù xen
phñ 2 AO (thuyÕt hãa trÞ ®Þnh híng).
III.2.1.2. ThuyÕt VB vÒ sù h×nh thµnh liªn kÕt céng hãa trÞ
Liªn kÕt gi÷a hai nguyªn tö cµng bÒn nÕu møc ®é xen phñ cña c¸c obitan cµng lín, nh
vËy sù xen phñ cña c¸c obitan tu©n theo nguyªn lÝ xen phñ cùc ®¹i: “ liªn kÕt ®îc ph©n bè theo
ph¬ng nµo mµ møc ®é xen phñ c¸c obitan liªn kÕt cã gi¸ trÞ cùc ®¹i”
VÝdô: 1H 1s1 2 2 6 2 5
17Cl 1s 2s 2p 3s 3p

H2 H:H H–H
HH

HCl H :Cl H – Cl
H Cl

Cl2 Cl : Cl Cl – Cl
Cl Cl

III.2.1.3. ThuyÕt VB vÒ vÊn ®Ò hãa trÞ cña nguyªn tö trong hîp chÊt céng hãa trÞ
 Céng hãa trÞ cña mét nguyªn tö (hãa trÞ nguyªn tö) b»ng sè liªn kÕt mµ nguyªn tö ®ã cã
thÓ t¹o ®îc víi c¸c nguyªn tö kh¸c.
VÝ dô: Trong CO2 (O= C =O) nguyªn tö C vµ O lÇn lît cã hãa trÞ b»ng 4 vµ 2
 Theo thuyÕt VB, ®Ó t¹o ®îc mét liªn kÕt céng hãa trÞ, nguyªn tö ®· sö dông mét e ®éc
th©n cña chóng. Nh vËy, cã thÓ nãi r»ng céng hãa trÞ cña mét nguyªn tö b»ng sè e ®éc th©n cña
nguyªn tö ®· dïng ®Ó tham gia liªn kÕt.
 Còng theo thuyÕt VB, khi tham gia liªn kÕt c¸c nguyªn tö cã thÓ bÞ “kÝch thÝch”. Sù
kÝch thÝch nµy cã ¶nh hëng ®Õn cÊu h×nh e cña nguyªn tö, c¸c e cÆp ®«i cã thÓ t¸ch ra vµ
chiÕm cø c¸c AO cßn trèng trong cïng mét líp. Nh vËy sè e ®éc th©n cña nguyªn tö cã thÓ thay

4
®æi vµ céng hãa trÞ cña nguyªn tö cã thÓ cã gi¸ trÞ kh¸c nhau trong nh÷ng hîp chÊt kh¸c nhau
(B¶ng 2).
VD1: Céng hãa trÞ cña S trong H2S lµ 2 ; SO2 lµ 4 ; H2SO4 lµ 6
VD2: Céng hãa trÞ cña Clo trong HClO lµ 1; HClO2 lµ 3 ; HClO3 lµ 5; HClO4 lµ 7
B¶ng 2: Sè e ®éc th©n cã thÓ cã cña c¸c nguyªn tè thuéc ph©n nhãm chÝnh
Nhãm CÊu h×nh electron hãa trÞ Sè e- ®éc th©n
IIA ns2 2

X*
IIIA ns2 np1 1, 3

X*
IVA ns2 np2 2, 4

X*
VA ns2 np3 3, 5
Tõ chu k× 3
X*
VIA ns2 np4 2,4, 6

Tõ chu k× 3 X*
X**
VIIA ns2 np5 1, 3, 5, 7

Tõ chu k× 3 X*
X**
X***
III.2.1.5. BËc liªn kÕt
BËc liªn kÕt lµ sè liªn kÕt céng hãa trÞ (sè cÆp electron chung) gi÷a hai nguyªn tö.
a) Liªn kÕt bËc mét (liªn kÕt ®¬n): chØ cã mét liªn kÕt céng hãa trÞ gi÷a 2 nguyªn tö . VD: H-H
; H- Cl …
b) Liªn kÕt bËc 2 (liªn kÕt ®«i): cã 2 liªn kÕt céng hãa trÞ gi÷a 2 nguyªn tö
VD: O= C =O …
c) Liªn kÕt bËc ba (liªn kÕt ba): cã 3 liªn kÕt céng hãa trÞ gi÷a 2 nguyªn tö
VD: N  N ; H- C C - H , …
C¸c liªn kÕt ®«i vµ liªn kÕt ba cßn ®îc gäi chung lµ liªn kÕt béi.
Khi sè electron chung cµng lín, lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a electron víi h¹t nh©n
cña hai nguyªn tö cµng m¹nh, ®é bÒn liªn kÕt t¨ng cßn kho¶ng c¸ch gi÷a hai t©m
nguyªn tö gi¶m. Do vËy khi bËc liªn kÕt cµng lín th× n¨ng lîng liªn kÕt cµng lín
vµ ®é dµi liªn kÕt cµng nhá.
VD: Liªn kÕt: C-C C=C CC

5
 E (kcal/mol): 83 143 194
0
dC-C ( A ) : 1,54 1,34 1,2

III.2.1.6. Liªn kÕt xichma () vµ liªn kÕt pi ().

a) Liªn kÕt xichma () : lµ lo¹i liªn kÕt céng hãa trÞ ®îc h×nh thµnh b»ng ph¬ng ph¸p xen phñ
®ång trôc c¸c obitan nguyªn tö, vïng xen phñ n»m trªn trôc liªn kÕt.
Liªn kÕt  cã c¸c lo¹i s-s , s-p , p-p , …

s s s p p p
Liªn kÕt  thêng bÒn, do cã vïng xen phñ lín vµ c¸c nguyªn tö cã thÓ quay tù do xung
quanh trôc liªn kÕt mµ kh«ng ph¸ vì liªn kÕt nµy.
b) Liªn kÕt  : Lµ lo¹i liªn kÕt céng hãa trÞ ®îc h×nh thµnh b»ng ph¬ng ph¸p xen phñ song song
trôc c¸c obitan nguyªn tö, vïng xen phñ n»m ë hai phÝa so víi trôc liªn kÕt.
Liªn kÕt  cã c¸c lo¹i p-p , p-d , …
Liªn kÕt  kÐm bÒn do cã vïng xen phñ nhá vµ c¸c nguyªn tö kh«ng thÓ quay tù do xung
quanh trôc liªn kÕt mµ kh«ng ph¸ vì liªn kÕt nµy.
z z z
z

y
y x
p-p x
y
p-d
Liªn kÕt ®¬n lu«n lµ liªn kÕt , liªn kÕt ®«i gåm 1 liªn kÕt  vµ 1 liªn kÕt , liªn kÕt ba
gåm 1 liªn kÕt  vµ 2 liªn kÕt .

III.2.1.7. Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cho-nhËn (liªn kÕt phèi trÝ).
a) §Þnh nghÜa: Liªn kÕt céng ho¸ trÞ cho - nhËn lµ liªn kÕt céng ho¸ trÞ trong ®ã cÆp electron
dïng chung chØ do mét nguyªn tö cung cÊp – gäi lµ nguyªn tö cho, nguyªn tö cßn l¹i lµ nguyªn tö
nhËn.
VD:

H H + H +
H N + H+ H N H hay H N H
H H H
O O

N hay N

O O

b) §iÒu kiÖn t¹o ra liªn kÕt cho nhËn:

- Nguyªn tö “ cho ” ph¶i cã líp vá e ®· b·o hoµ vµ cßn Ýt nhÊt mét cÆp e tù do (ch a tham gia
liªn kÕt) cã b¸n kÝnh nhá, ®é ©m ®iÖn t¬ng ®èi lín.
- Nguyªn tö “ nhËn ” ph¶i cã obitan trèng.

6
III.2.1.8. Sù lai hãa c¸c obitan nguyªn tö.
 ThuyÕt lai hãa cho r»ng mét sè AO cã møc n¨ng lîng gÇn b»ng nhau khi tham gia liªn
kÕt cã xu híng tæ hîp víi nhau ®Ó t¹o ra c¸c AO lai hãa cã n¨ng lîng thÊp h¬n, liªn kÕt h×nh
thµnh bëi sù xen phñ c¸c AO lai hãa sÏ bÒn v÷ng h¬n.
 Sè obitan lai hãa t¹o thµnh b»ng sè obitan nguyªn tö tham gia lai hãa vµ c¸c obitan lai hãa
t¹o ra cã n¨ng lîng t¬ng ®¬ng. (b¶ng 2)

B¶ng 3: Một số đặc điểm phân tử

KÝ Sù lai hãa Ph©n bè kh«ng gian cña c¸c obitan lai hãa
hiÖu
p 1800 §êng
sp sp th¼ng
s
p 1200 Tam gi¸c
2
sp 2
sp
s

p 109028’ Tø diÖn
3
sp 3
sp
s

d Lìng
sp3d p sp3d th¸p ®¸y
tam gi¸c
s
d B¸t diÖn
sp3d2 sp3d2
p
s

 Ngêi ta còng dù ®o¸n kiÓu lai hãa cña nguyªn tö trªn lý thuyÕt: sè obitan lai ho¸ b»ng
tæng sè liªn kÕt  mµ nguyªn tö t¹o ra vµ sè cÆp electron tù do cña nguyªn tö (H). Gi¸ trÞ cña n
tÝnh ®îc b»ng 2, 3, 4, 5, 6 t¬ng øng víi c¸c tr¹ng th¸i lai hãa sp, sp2, sp3, sp3d, sp3d2.
VÝ dô: H-O-H , HO = 2+2 = 4  O lai hãa sp3
O=S O , HS = 2+1 = 3  S lai hãa sp2 ; O=C=O , HC = 2+0 = 2  C lai hãa sp
 Díi ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ sù h×nh thµnh ph©n tö trªn c¬ së kÕt hîp thuyÕt VB vµ
thuyÕt lai hãa c¸c obitan nguyªn tö :
CH4 (C lai hãa sp3) CH2 = CH2 (C lai hãa sp2) CH  CH (C lai hãa sp)

7
 H ........................ ........................
H ........................
H
H H
H H ........................
H H
H ........................ ........................

III.1.2.11. Mét sè tÝnh chÊt cña ph©n tö

1- M« h×nh sù ®Èy gi÷a c¸c ®«i electron vá hãa trÞ
- Qui íc: Trong ph©n tö cã c«ng thøc AX nEm th× A lµ nguyªn tö trung t©m, X lµ phèi tö, n
lµ chØ sè cho biÕt sè phèi tö, E lµ ®«i e riªng, m lµ chØ sè cho biÕt sè ®«i e riªng
- Mçi m©y electron chiÕm mét kho¶ng kh«ng gian nhÊt ®Þnh. H×nh d¹ng cña ph©n tö
phô thuéc vµo kho¶ng kh«ng gian chiÕm bëi c¸c m©y electron vá hãa trÞ cña A hay h×nh d¹ng
ph©n tö phô thuéc vµo sù ph©n bè c¸c ®«i electron hay c¸c m©y electron ë vá hãa trÞ cña
nguyªn tö trung t©m A
- Néi dung m« h×nh sù ®Èy c¸c ®«i electron vá hãa trÞ: C¸c ®«i (hay cÆp electron trong
vá hãa trÞ ®îc ph©n bè c¸ch nhau tíi møc xa nhÊt cã thÓ ®îc (hay c¸c ®«i electron trong vá hãa
trÞ ®Èy nhau ra xa tíi møc cã thÓ ®îc) ®Ó lùc ®Èy gi÷a chóng ë møc thÊp nhÊt
- §«i electron riªng chØ chÞu lùc hót cña h¹t nh©n nguyªn tö trung t©mA. Cßn ®«i e liªn
kÕt chÞu t¸c dông hót cña c¶ hai h¹t nh©n nguyªn tö tham gia liªn kÕt lµ A vµ X. Do ®ã ®«i
electron riªng cña m©y electron chiÕm kho¶ng kh«ng gian réng h¬n kho¶ng kh«ng gian chiÕm
bëi m©y electron cña ®«i electron liªn kÕt
2- H×nh d¹ng mét sè ph©n tö
1. Trêng hîp AXn (n = 2  6)
Nguyªn tö trung t©m A cã tõ 2 ®Õn 6 cÆp electron liªn kÕt t¹o víi phèi tö X, A kh«ng cã
®«i electron riªng
+ Khi n = 2 : hai ®«i e liªn kÕt ®îc ph©n bè trªn ®êng th¼ng  ph©n tö cã d¹ng ®êng
th¼ng, gãc liªn kÕt 1800
VD: BeH2 : H - Be - H
+ Khi n = 3: ba ®«i electron nµy ®îc ph©n bè trªn mÆt ph¼ng híng vÒ 3 ®Ønh cña tam
gi¸c ®Òu  ph©n tö cã h×nh tam gi¸c ®Òu, gãc liªn kÕt 1200
VD: BF3, AlCl3,.... F
|
Be

F F

+ Khi n= 4: 4 ®«i electron híng vÒ 4 ®Ønh cña tø diÖn ®Òu, A ë t©m  ph©n tö cã
h×nh tø diÖn ®Òu, gãc liªn kÕt b»ng 109,50
VD: CH4; NH4+
+ Khi n = 5: 5 ®«i electron ®îc ph©n bè trªn 5 ®Ønh cña lìng th¸p tam gi¸c
 Ph©n tö h×nh lìng th¸p tam gi¸c
Cã 3 ®«i electron n»m trªn mÆt ph¼ng tam gi¸c ®Òu, t©m cña tam gi¸c lµ h¹t nh©n cña
A. Ba ®«i e nµy t¹o 3 liªn kÕt ngang, gãc liªn kÕt 1200
Cßn l¹i 2 ®«i e n»m trªn ®êng th¼ng vu«ng gãc víi tam gi¸c t¹i t©m A t¹o 2 liªn kÕt trôc.
§é dµi liªn kÕt ngang < liªn kÕt trôc v× ®«i e trªn liªn kÕt trôc chÞu t¬ng t¸c ®Èy cña 3
®«i e ngang, gãc t¬ng t¸c 900  lùc ®Èy lín  ®é dµi liªn kÕt lín, cßn ®«i e trªn liªn kÕt ngang
chÞu t¬ng t¸c ®Èy cña 2 ®«i e trôc, 2 ®«i e ngang cßn l¹i nhng t¬ng t¸c ®Èy cña 2 ®«i e ngang
lµ yÕu v× gãc t¬ng t¸c lµ lín 1200  lùc ®Èy yÕu h¬n  ®é dµi liªn kÕt nhá h¬n. VD: PCl5

8
 + Khi n = 6: c¶ 6 ®«i e ®îc ph©n bè trªn b¸t diÖn ®Òu. C¸c gãc liªn kÕt nh nhau
(900)nªn ®é dµi liªn kÕt nh nhau v× lùc ®Èy t¬ng hç cña c¸c ®«i e lµ nh nhau  ph©n tö h×nh
b¸t diÖn ®Òu
VD: SF6
2) Trêng hîp AXnEm: ngoµi phèi tö nguyªn tö trung t©m A cã ®«i e riªng
CÇn lu ý ®Õn sù kh«ng t¬ng ®¬ng gi÷a ®«i e liªn kÕt víi ®«i e riªng nµy
+ AX2E: §«i e riªng cã m©y e chiÕm kho¶ng kh«ng gian réng h¬n ®«i electron liªn kÕt nªn 3
nguyªn tö X – A – X kh«ng cßn n»m trªn cïng 1 ®êng th¼ng nh trong AX2, ph©n tö cã gãc: gãc
XAX < 1200
..
A

X X
+ AX3E: Ph©n tö h×nh th¸p tam gi¸c, gãc liªn kÕt < gãc cña tø diÖn ®Òu (109,50)
VD: NH3; c¸c amin
+ AX2E2: Cã 2 ®«i e riªng nªn kh¸c víi AX4 vµ AX3E mµ ph©n tö cã gãc, do t¬ng t¸c ®Èy cña 2
®«i e riªng  gãc liªn kÕt < 109,50. VD: H2O
+ AXE3: Ph©n tö th¼ng. VD: c¸c HX
+ AX4E, AX3E2, AX2E3: xÐt tõ trêng hîp AX5
M©y e ngang t¹o víi m©y e trôc gãc 90 0, gi÷a c¸c m©y e ngang t¹o víi nhau gãc 120 0 nªn nÕu cã
®«i e riªng th× ®«i e riªng nµy sÏ ph©n bè trªn mÆt ph¼ng tam gi¸c v× khi ®ã lùc ®Èy t¬ng hç
gi÷a ®«i e riªng víi c¸c ®«i e liªn kÕt lµ nhá nhÊt
VËy ta cã thÓ cã c¸c d¹ng h×nh cña c¸c trêng hîp trªn nh sau
- AX4E: h×nh c¸i bËp bªnh, do sù ®Èy cña ®«i e riªng m¹nh nªn gãc cña liªn kÕt trôc vµ
liªn kÕt ngang < 900, gãc liªn kÕt ngang víi liªn kÕt ngang < 1200
VD: SF4,
- AX3E2: 2 ®«i electron riªng n»m trªn mÆt ph¼ng tam gi¸c  ph©n tö h×nh ch÷ T, gãc
liªn kÕt cña liªn kÕt ngang vµ liªn kÕt trôc < 900
VD: ClF3, HClO2
- AX2E3: 3 ®«i e riªng ®Òu ph©n bè trªn 1 mÆt ph¼ng, 2 ®«i e liªn kÕt n»m trªn trôc
vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng  ph©n tö cã d¹ng ®êng th¼ng
VD: ClF2, HOCl
+ AX5E, AX4E2, .....: xuÊt ph¸t tõ h×nh d¹ng cña ph©n tö AX6
- AX5E: 4 ®«i e liªn kÕt ph©n bè trong mÆt ph¼ng h×nh vu«ng, 1 ®«i e trªn trôc, ®«i e
kh«ng liªn kÕt n»m trªn trôc cßn l¹i. Do ®«i e kh«ng liªn kÕt chiÕm kho¶ng kh«ng gian
lín nªn gãc liªn kÕt gi÷a liªn kÕt trôc víi liªn kÕt ngang < 90 0, ®é dµi liªn kÕt trôc < ®é
dµi liªn kÕt ngang ( liªn kÕt trôc bÞ ®Èy yÕu h¬n so víi liªn kÕt ngang)
VD: BrF5
- AX4E2: ®Ó lùc ®Èy lµ nhá nhÊt th× 2 ®«i e riªng ph¶i ph©n bè sao cho gãc ®Èy lµ lín
nhÊt  hai ®«i e riªng n»m trªn trôc vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng chøa 4 ®«i e liªn kÕt cßn
l¹i  ph©n tö vu«ng ph¼ng
VD: XeF4
B¶ng díi ®©y lµ mét sè m« h×nh cÊu tróc h×nh häc cña ph©n tö
§êng Ch÷ V Tam gi¸c Th¸p tam Tø Lìng th¸p Vu«ng Th¸p B¸t
th¼ng ph¼ng gi¸c diÖn ®¸y tam gi¸c ph¼ng vu«ng diÖn

9
* Mçi lo¹i lai hãa cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét hay mét sè cÊu tróc nµo ®ã:
 Lai hãa sp: T¹o cÊu tróc ®êng th¼ng (nh trong c¸c ph©n tö BeH2, ZnCl2, CO2, C2H2, …).
H C C H
 Lai hãa sp : T¹o cÊu tróc ch÷ V( nh trong c¸c ph©n tö SO2, O3, …), tam gi¸c ph¼ng (nh
2

trong c¸c ph©n tö vµ ion: BF3, SO3, HNO3, C2H4, NO3-, CO32- …).
O
S H O +
N
O O O-
 Lai hãa sp : T¹o cÊu tróc ch÷ V (nh trong c¸c ph©n tö H2O, H2S, …), th¸p tam gi¸c (nh
3

NH3, H3O+, …) vµ tø diÖn (nh trong c¸c ph©n tö vµ ion: CH 4, CCl4, NH4+, PO43-, SO42-, ClO4-,
…).
H

N C
O
H H H H
H H H H
 Lai hãa sp3d: T¹o cÊu tróc th¼ng (nh XeF2), ch÷ T (nh ClF3), lìng th¸p tam gi¸c (nh trong
ph©n tö PCl5,…).
Cl
Cl
F Xe F F Cl F P Cl
Cl
F Cl
 Lai hãa sp3d2: T¹o cÊu tróc vu«ng ph¼ng (nh trong ph©n tö XeF4, …), th¸p vu«ng (nh
trong ph©n tö BrF5 …) vµ cÊu tróc b¸t diÖn (nh: SF6, AlF63-, SiF62-…)
F
F
F F F F
F F
Xe S
Br
F F
F F
F F F
b) Sù ph©n cùc cña ph©n tö
 Lìng cùc ®iÖn: Lìng cùc ®iÖn lµ mét hÖ gåm hai ®iÖn tÝch +q vµ -q
-q c¸ch nhau mét kho¶ng c¸ch l. Lìng cùc ®iÖn ®Æc trng b»ng ®¹i lîng
momen lìng cùc  víi ®Þnh nghÜa momen lìng cùc  b»ng tÝch cña ®iÖn l
tÝch q vµ c¸ch tay ®ßn l.  = l.q +q
lìng cùc ®iÖn

Trong hÖ SI momen lìng cùc  ®îc tÝnh b»ng Cm (coulomb.met). Víi ph©n tö do
momen lìng cùc cã gi¸ trÞ nhá nªn ngêi ta thêng tÝnh theo D (Debye) víi qui íc :

10
 1
1D = .10-29 Cm
3
 Lìng cùc liªn kÕt: mçi liªn kÕt ion hoÆc liªn kÕt céng hãa trÞ ph©n cùc lµ mét lìng cùc
®iÖn vµ cã mét momen lìng cùc x¸c ®Þnh ®îc gäi lµ momen lìng cùc liªn kÕt. Liªn kÕt ph©n
cùc cµng m¹nh th× momen lìng cùc cµng lín.
VÝ dô: HF HCl HBr HI
Liªn kÕt H F H Cl H Br H I
 (D) 1,83 1,08 0,82 0,44
 Lìng cùc ph©n tö: Trong viÖc kh¶o s¸t lìng cùc ph©n tö, ngêi ta thõa nhËn thuéc tÝnh
céng tÝnh cña momen lìng cùc liªn kÕt vµ coi momen lìng cùc cña ph©n tö lµ tæng vect¬ c¸c
momen lìng cùc liªn kÕt.
VÝ dô:
Víi ph©n tö CO2 : O=C=O  =0
Víi ph©n tö H2O :   0 ( = 1,84D)
 ViÖc kh¶o s¸t momen lìng cùc ph©n tö lµ mét th«ng sè cÇn thiÕt cho viÖc nghiªn cøu
tÝnh chÊt cña liªn kÕt (khi  cµng lín, tÝnh ion cña liªn kÕt cµng m¹nh), cÊu tróc h×nh häc cña
ph©n tö còng nh c¸c tÝnh chÊt vËt lÝ, hãa häc cña mét chÊt.
c) Tõ tÝnh cña ph©n tö
 ChÊt thuËn tõ: ChÊt thuËn tõ lµ nh÷ng chÊt bÞ hót bëi nam ch©m. VÒ mÆt cÊu t¹o,
ph©n tö cña c¸c chÊt nµy cã e cha ghÐp ®«i ( e ®éc th©n).
VÝ dô: NO2 lµ mét chÊt thuËn tõ do trong cÊu t¹o cßn mét e ®éc th©n trªn nguyªn tö N :
O = N O
 ChÊt nghÞch tõ: ChÊt nghÞch tõ lµ nh÷ng chÊt bÞ ®Èy bëi nam ch©m. VÒ mÆt cÊu
t¹o, ph©n tö cña chÊt nµy kh«ng cã e ®éc th©n.
IV. Liªn kÕt kim lo¹i
IV.1. §Þnh nghÜa: Liªn kÕt kim lo¹i lµ liªn kÕt ho¸ häc h×nh thµnh do c¸c electron tù do g¾n
kÕt c¸c ion d¬ng kim lo¹i trong mang tinh thÓ kim lo¹i hay trong kim lo¹i láng.
 B¶n chÊt cña lùc liªn kÕt kim lo¹i lµ lùc hót tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c electron tù do vµ c¸c ion
(+) kim lo¹i.
IV.2 . Mét sè kiÓu m¹ng tinh thÓ kim lo¹i.

IV.2.1. M¹ng lËp ph¬ng ®¬n gi¶n:

- §Ønh khèi lËp ph¬ng lµ c¸c nguyªn tö kim lo¹i hay ion d¬ng kim
lo¹i; Sè phèi trÝ = 6.

IV.2.2. M¹ng lËp ph¬ng t©m khèi:

- §Ønh vµ t©m khèi hép lËp ph¬ng lµ nguyªn tö hay ion d¬ng kim
lo¹i; Sè phèi trÝ = 8.

IV.2.3. M¹ng lËp ph¬ng t©m diÖn

- §Ønh vµ t©m c¸c mÆt cña khèi hép lËp ph¬ng lµ c¸c nguyªn tö
hoÆc ion d¬ng kim lo¹i; Sè phèi trÝ = 12.

IV.2. 4. M¹ng s¸u ph¬ng ®Æc khÝt (m¹ng lôc ph¬ng):

- Khèi l¨ng trô lôc gi¸c gåm 3 « m¹ng c¬ së. Mçi « m¹ng c¬ së lµ
mét khèi hép h×nh thoi. C¸c ®Ønh vµ t©m khèi hép h×nh thoi lµ nguyªn tö

11
hay ion kim lo¹i;
- Sè phèi trÝ = 12.

IV.3. ¶nh hëng cña liªn kÕt kim lo¹i ®Õn tÝnh chÊt vËt lý cña kim lo¹i
Do cÊu tróc ®Æc biÖt cña m¹ng tinh thÓ kim lo¹i mµ c¸c kim lo¹i r¾n cã nh÷ng tÝnh
chÊt vËt lý chung: tÝnh dÉn ®iÖn, tÝnh dÉn nhiÖt, tÝnh dÎo, ¸nh kim. C¸c tÝnh chÊt vËt lý chung
®ã ®Òu do electron tù do trong kim lo¹i g©y ra.
Ngoµi ra ®Æc ®iÓm cña liªn kÕt kim lo¹i: MËt ®é nguyªn tö (hay ®é ®Æc khÝt), mËt
®é electron tù do, ®iÖn tÝch cña cation kim lo¹i còng ¶nh hëng ®Õn c¸c tÝnh chÊt vËt lý kh¸c
cña kim lo¹i nh: ®é cøng, nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i, tû khèi.
IV.4. §é ®Æc khÝt cña m¹ng tinh thÓ, khèi lîng riªng cña kim lo¹i.
IV.4.1. §é ®Æc khÝt cña m¹ng tinh thÓ
a) M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m khèi

a 2

a 3 = 4r
Sè qu¶ cÇu trong mét « c¬ së : 1 + 8. 1/8 = 2
4 4 3 3
Tæng thÓ tÝch qu¶ cÇu 2.  .r 3 2.  .( a )
3 3 4
= 3 = = 68%
ThÓ tÝch cña mét « c¬ së a a3

b) M¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m diÖn

a 2 = 4.r
Sè qu¶ cÇu trong mét « c¬ së : 6. 1/2 + 8. 1/8 = 4
4 4 2 3
Tæng thÓ tÝch qu¶ cÇu 4.  .r 3 4.  .( a )
3 3 4
ThÓ tÝch cña mét « c¬ së = a =
3
a3
= 74%

12
c) M¹ng tinh thÓ lôc ph¬ng chÆt khÝt
Sè qu¶ cÇu trong mét « c¬ së: 4. 1/6 + 4. 1/12 + 1 = 2
4 4 a
Tæng thÓ tÝch qu¶ cÇu 2.  .r 3 2.  .( )3
3 3 2
= 3 2a. 6 = = 74%
ThÓ tÝch cña mét « c¬ së a.a . a3 2
2 2
a

2a 6 a 6
b= a a
3 3
a 3
a 2
a
a
¤ c¬ së a = 2.r
IV.4.2. Khèi lîng riªng cña kim lo¹i
a) C«ng thøc tÝnh khèi lîng riªng cña kim lo¹i
3.M .P
D= (*)
4 r 3 .N A
M : Khèi lîng kim lo¹i (g) ; NA: Sè Avoga®ro
P : §é ®Æc khÝt (m¹ng lËp ph¬ng t©m khèi P = 68%; m¹ng lËp ph¬ng t©m diÖn, lôc
ph¬ng chÆt khÝt P = 74%)
r : B¸n kÝnh nguyªn tö (cm)
b) ¸p dông:
VÝ dô 1: TÝnh khèi lîng riªng cña tinh thÓ Ni, biÕt Ni kÕt tinh theo m¹ng tinh thÓ lËp
0
ph¬ng t©m mÆt vµ b¸n kÝnh cña Ni lµ 1,24 A .
4r 4.1, 24 0
a=   3,507( A ) ; P = 0,74
2 2
a Khèi lîng riªng cña Ni:
3.58, 7.0, 74
=9,04 (g/cm3)
4.3,14.(1, 24.108 )3 .6, 02.1023
a

a 2 = 4.r
VÝ dô 2: X¸c ®Þnh khèi lîng riªng cña Na, Mg, K
Kim lo¹i Na Mg Al
Nguyªn tö khèi (®v.C) 22,99 24,31 26,98
0
B¸n kÝnh nguyªn tö ( A ) 1,89 1,6 1,43
M¹ng tinh thÓ Lptk Lpck Lptm
§é ®Æc khÝt 0,68 0,74 0,74
3
Khèi lîng riªng lý thuyÕt (g/cm ) 0,919 1,742 2,708
Khèi lîng riªng thùc nghiÖm (g/cm3) 0,97 1,74 2,7
V. Liªn kÕt hi®ro
V.1. Kh¸i niÖm

13
- Liªn kÕt hy®ro lµ liªn kÕt ho¸ häc ®îc h×nh thµnh b»ng lùc hót tÜnh ®iÖn yÕu gi÷a mét
nguyªn tö hy®ro linh ®éng víi mét nguyªn tö phi kim cã ®é ©m ®iÖn lín, mang ®iÖn tÝch ©m
cña ph©n tö kh¸c hoÆc trong cïng ph©n tö.
VD H O O
O
C H
H H H H O
O O

H H
V.2. B¶n chÊt cña lùc liªn kÕt hy®ro.
- B¶n chÊt cña lùc liªn kÕt hy®ro lµ lùc hót tÜnh ®iÖn.
- Liªn kÕt hi®ro thuéc lo¹i liªn kÕt yÕu, cã n¨ng lîng liªn kÕt vµo kho¶ng 10-40 kJ/mol, yÕu h¬n
nhiÒu so víi liªn kÕt céng hãa trÞ mµ n¨ng lîng liªn kÕt vµo kho¶ng vµ tr¨m ®Õn vµi ngµn
kJ/mol, nhng l¹i g©y nªn nh÷ng ¶nh hëng quan träng lªn tÝnh chÊt vËt lÝ (nh nhiÖt ®é s«i vµ
tÝnh tan trong níc) còng nh tÝnh chÊt hãa häc (nh tÝnh axit) cña nhiÒu chÊt h÷u c¬.
  
 X  H ... : Y 
1

V.3. §iÒu kiÖn h×nh thµnh liªn kÕt hy®r«.

+ X ph¶i cã ®é ©m ®iÖn cao, b¸n kÝnh nguyªn tö ph¶i t¬ng ®èi nhá( O, N, F)
+ Y: cã Ýt nhÊt mét cÆp e cha sö dông, cã r nhá (O, N, F)
- Cã 2 lo¹i liªn kÕt H
+ Liªn kÕt H gi÷a c¸c ph©n tö ( liªn kÕt H liªn ph©n tö)
VD:

R R
 -

+
- +
• • •O H ••• O H •••

Cã thÓ cã lo¹i liªn kÕt H liªn ph©n tö t¹o thµnh vßng khÐp kÝn (d¹ng ®ime) rÊt bÒn rÊt
khã t¸ch nhau ra ngay c¶ khi bay h¬i
  
+ Liªn kÕt H néi ph©n tö: XuÊt hiÖn trong ph©n tö cã c¶  X  H vµ : 1
Y  vµ chóng
ph¶i ë t¬ng ®èi gÇn nhau ®Ó khi h×nh thµnh liªn kÕt H t¹o thµnh ®îc vßng 5-6 c¹nh ( thêng
th× vßng 5 c¹nh bÒn h¬n)
VD H2C CH2 OH
; C
O O
O
H H
O H
 Trong ph©n tö cã liªn kÕt H néi ph©n tö: ngoµi ra cßn cã liªn kÕt H liªn ph©n tö nh ng
v« cïng khã kh¨n v× nã t¹o ra liªn kÕt H néi ph©n tö dÔ dµng h¬n vµ bÒn h¬n liªn kÕt
H liªn ph©n tö
b) ¶nh hëng cña liªn kÕt H
+) ¶nh hëng ®Õn ®é s«i, nhiÖt ®é nãng ch¶y

14
- Liªn kÕt hy®ro liªn ph©n tö lµm t¨ng nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i, søc c¨ng bÒ mÆt vµ
kh¶ n¨ng hoµ tan vµo níc cña chÊt.
- C¸c chÊt cã liªn kÕt hy®ro néi ph©n tö sÏ gi¶m kh¶ n¨ng t¹o liªn kÕt hy®ro liªn ph©n tö, lµm
gi¶m nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i, kh¶ n¨ng ho¸ láng so víi hîp chÊt cã khèi l îng ph©n tö t-
¬ng ®¬ng nhng cã liªn kÕt hy®ro liªn ph©n tö.
VD H O O H O O
C H C
O

O
H
(I) (II)
(II) cã nhiÖt ®é nãng ch¶y vµ nhiÖt ®é s«i cao h¬n(I).
+) ¶nh hëng ®Õn ®é tan: XÐt ¶nh hëng cña liªn kÕt H gi÷a ph©n tö vµ dung m«i
- NÕu cã liªn kÕt H gi÷a ph©n tö hîp chÊt vµ dung m«i th× ®é tan lín
- Nh÷ng chÊt cã kh¶ n¨ng t¹o liªn kÕt H néi ph©n tö dÔ tan trong dung m«i kh«ng ph©n cùc,
khã tan trong dung m«i ph©n cùc h¬n so víi nh÷ng chÊt cã liªn kÕt H liªn ph©n tö
VD: Do cã liªn kÕt hy®ro nªn H2O, NH3, HF cã nhiÖt ®é s«i cao h¬n c¸c hîp chÊt cã khèi lîng
ph©n tö t¬ng ®¬ng(hoÆc lín h¬n) nhng kh«ng cã liªn kÕt hy®ro nh H2S, HBr, HI... Liªn kÕt
hy®ro cña C2H5OH víi H2O lµm cho rîu etylic tan v« h¹n trong níc.
... O - H ... O - H ...O - H ...
... H- O ... H C2H5 H ... O - H
C 2 H5 C 2 H5
+) ¶nh hëng ®Õn ®é bÒn cña ®ång ph©n
VD: HiÖn tîng ®ång ph©n tautome: CH
CH3 – C C – CH3
CH3 – C – CH2 – C – CH3
|| ||
|| ||
O - H ... O
O O
+) ¶nh hëng ®Õn tÝnh axit – baz¬
- Ngoµi ra liªn kÕt hy®ro cßn ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng cho vµ nhËn proton(H +), tøc ¶nh hëng
®Õn tÝnh axit-baz¬ cña chÊt.
VD: HF t¹o liªn kÕt hy®ro m¹nh trong dung dÞch nªn tÝnh axit cña HF gi¶m m¹nh so víi
c¸c axit HCl, HBr, HI.
VI. liªn kÕt Van®ecvan (Liªn kÕt ph©n tö)
VI.1. §Þnh nghÜa:
Liªn kÕt Van®ecvan lµ liªn kÕt ho¸ häc ®îc h×nh thµnh b»ng lùc hót tÜnh ®iÖn rÊt yÕu
gi÷a c¸c ph©n tö ph©n cùc thêng trùc hay ph©n cùc t¹m thêi.
Lùc liªn kÕt Van®ecvan h×nh thµnh gi÷a tËp hîp cña c¸c chÊt r¾n, láng, khÝ.
VI.2. C¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi lùc liªn kÕt Van®ecvan.
§é lín cña lùc liªn kÕt Van®ecvan phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau: (Ký hiÖu F lµ lùc liªn
kÕt van®ecvan):
- §é ph©n cùc cña ph©n tö cµng t¨ng th× F t¨ng.
- Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ph©n tö cµng gi¶m th× F cµng t¨ng.

15
 - Khèi lîng ph©n tö cµng t¨ng th× F cµng t¨ng.
VI.2.1. T¬ng t¸c Van®ecvan gåm :
- T¬ng t¸c lìng cùc : lµ t¬ng t¸c tÜnh ®iÖn gi÷a c¸c ph©n tö ph©n cùc. T¬ng t¸c lìng lùc
t¨ng khi ®é ph©n cùc cña ph©n tö t¨ng.
- T¬ng t¸c c¶m øng : Kh¶ n¨ng lµm ph©n cùc ho¸ lÉn nhau cña c¸c ph©n tö. C¸c hîp
chÊt cã chøa liªn kÕt  linh ®éng, chøa c¸c cÆp electron ho¸ trÞ tù do, c¸c hîp chÊt th¬m lµ
nh÷ng chÊt dÔ bÞ ph©n cùc ho¸, nªn t¬ng t¸c c¶m øng gi÷a chóng kh¸ m¹nh.
- T¬ng t¸c khuyÕch t¸n : T¬ng t¸c nµy phô thuéc vµo kÝch thíc ph©n tö vµ lùc hót gi÷a
c¸c ph©n tö. C¸c ph©n tö cã kÝch thíc cµng nhá, cµng cã tÝnh ®èi xøng cao vµ cã cÊu tróc t-
¬ng ®ång nhau th× cµng dÔ khuyÕch t¸n vµo nhau (dÔ tan vµo nhau nÕu cã mÆt chÊt láng).
VI.2.2. ¶nh hëng cña lùc hót Van®ecvan ®Õn tÝnh chÊt vËt lý cña c¸c chÊt :
- T¬ng tù ¶nh hëng cña liªn kÕt hy®ro nhng yÕu h¬n : T¬ng t¸c Van®ecvan cµng m¹nh th× chÊt
cã nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i cµng cao, cµng dÔ ho¸ láng, tan vµo nhau ®¸ng kÓ.
VÝ dô : SO2 cã nhiÖt ®é nãng ch¶y, nhiÖt ®é s«i cao h¬n CO2, do :
MSO2 = 64 > MCO2 = 44
Ph©n tö SO2 ph©n cùc, ph©n tö CO2 kh«ng ph©n cùc
2
S
 2  
O O O=C=O
 > 0  = 0

Do vËy lùc liªn kÕt Van®ecvan gi÷a c¸c ph©n tö SO 2 lín h¬n gi÷a c¸c ph©n tö CO 2 lµm
cho nhiÖt ®é s«i cña SO2 cao h¬n CO2.

Ch¬ng II:
bµi tËp VÒ liªn kÕt hãa häc
I. CÊu t¹o ph©n tö vµ liªn kÕt hãa häc:
Bµi 1. H·y cho biÕt kiÓu lai ho¸ cña c¸c nguyªn tè vµ lo¹i liªn kÕt (, ) trong c¸c hîp chÊt sau:
Cl – CH2– CH = O ; CH2= CH – C  N ; CH2= C = O
Bµi 2. Axit 3-aminobenzoic cã cÊu t¹o nh h×nh vÏ bªn. H·y x¸c ®Þnh ho¸ trÞ vµ sè oxiho¸ cña tÊt
c¶ c¸c nguyªn tè vµ tr¹ng th¸i lai ho¸ cña c¸c nguyªn tö trung t©m trong c«ng thøc ®· cho vµ
gi¶i thÝch.
Bµi 3. Cho ph©n tö: ClF3 h·y: - ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o; Cho biÕt kiÓu lai ho¸ trong ph©n tö;
M« t¶ h×nh d¹ng ph©n tö. Cho:  (®é ph©n cùc) cña ph©n tö lµ O,55 D ; gãc liªn kÕt FClF
= 870 . Gi¶i thÝch
Bµi 4. §é ph©n ly nhiÖt (tÝnh theo %) ë 1000 K cña c¸c halogen:
F2 Cl2 Br2 I2
% 4,3 0,035 0,23 2,8
H·y nªu quy luËt chung cña sù biÕn thiªn ®é ph©n ly nhiÖt, gi¶i thÝch sù bÊt thêng vÒ ®é
ph©n ly nhiÖt tõ F2 ®Õn Cl2
Bµi 5. Cho c¸c trÞ sè gãc liªn kÕt trong ph©n tö PX 3: 100,30; 97,80; 101,50; 1020 vµ c¸c gãc liªn
kÕt IPI; FPF
 ; ClPCl ; BrPBr . H·y g¸n trÞ sè cho mçi gãc liªn kÕt vµ gi¶i thÝch.
Bµi 6. a) T¹i sao trong c¸c ph©n tö H2O,NH3 c¸c gãc liªn kÕt HOH  (104,290) vµ HNH
 (1070) l¹i
nhá h¬n gãc tø diÖn (1090,28’) ?
b) XÐt 2 ph©n tö H2O vµ H2S t¹i sao gãc HSH  (92015’) l¹i nhá h¬n HOH
 (104029’)

16
c) XÐt 2 ph©n tö H2O vµ F2O t¹i sao gãc FOF  (103015’) l¹i nhá h¬n HOH
 (104029’)
Bµi 7. Cho c¸c ph©n tö: Cl2O ; O3 ; SO2 ; NO2 ; CO2 vµ c¸c trÞ sè gãc liªn kÕt: 120 0 ; 1110 ;
1320 ; 116,50 ; 1800. H·y ghi gi¸ trÞ gãc liªn kÕt trªn cho phï hîp víi c¸c ph©n tö t¬ng øng vµ
gi¶i thÝch (ng¾n gän)
Bµi 8. Mét trong ba chÊt h÷u c¬ sau: ortho-diclobenzen ; meta-diclobenzen ; para-®iclobenzen
cã momen lìng cùc b»ng 1,53 D. H·y chØ râ ®ã lµ chÊt nµo? cã gi¶i thÝch, biÕt r»ng
m«n«clobenzen cã momen lìng cùc lµ 1,53D).
Bµi 9. Cã 5 chÊt h÷u c¬ víi c¸c gi¸ trÞ m«men lìng cùc t¬ng øng nh sau:
ChÊt h÷u c¬ A B C D E
 (D) 0,0 1,89 1,97 1,71 2,13
BiÕt A, B, C, D, E thuéc trong c¸c chÊt sau:
cis - CHCl = CHCl ; cis - CH3– CH = CH – Cl ; trans - CHCl = CHCl;
trans - CH3–CH = CH–Cl vµ trans - CH3– CH = CH – COOH .
H·y chØ râ A,B,C,D,E lµ nh÷ng chÊt nµo? gi¶i thÝch.
Bµi 10. Gi¶i thÝch t¹i sao : ë nhiÖt ®é thêng, lu huúnh cã tÝnh tr¬ vÒ hãa häc nhng khi ®un
nãng th× ®é ho¹t ®éng hãa häc t¨ng ?
Bµi 11. Trong ph©n tö HCHO cã 2 gãc liªn kÕt lµ 1160 vµ 1220. H·y cho biÕt ®ã lµ gãc nµo? Gi¶i
thÝch.
Bµi 12: Cho 3 ph©n tö SCl2, F2O, Cl2O víi c¸c trÞ sè gãc ®o ®îc b»ng 1110, 1030, 1050. Hái ®ã
lµ nh÷ng gãc nµo? Gi¶i thÝch.
Bµi 13. Gi¶i thÝch t¹i sao CCl4 lµ hîp chÊt tr¬, kh«ng bÞ thuû ph©n trong H2O, cßn SiCl4 l¹i bÞ
thuû ph©n rÊt m¹nh trong H2O. ViÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng.
Bµi 14. M« t¶ cÊu tróc c¸c ph©n tö N(CH3)3 vµ N(SiH3)3. So s¸nh gãc liªn kÕt CNC víi SiNSi.
So s¸nh tÝnh baz¬ gi÷a 2 hîp chÊt trªn.
Bµi 15. Hîp chÊt A cã tæng sè electron trong ph©n tö = 100. A ®îc t¹o thµnh tõ 2 phi kim thuéc
c¸c chu k× nhá vµ thuéc 2 nhãm kh¸c nhau. X¸c ®Þnh c«ng thøc ph©n tö cña A, biÕt r»ng tæng
sè nguyªn tö c¸c nguyªn tè trong A lµ 6. M« t¶ cÊu t¹o ph©n tö A (h×nh d¹ng, kiÓu liªn kÕt).
X¸c ®Þnh tr¹ng th¸i lai ho¸ cña nguyªn tö trung t©m  h×nh d¹ng ph©n tö
Bµi 16. V× sao níc ®¸ l¹i nhÑ h¬n níc láng?
Híng dÉn : X¸c ®Þnh vÒ m¹ng tinh thÓ cña níc ®¸ ®îc h×nh thµnh nh thÕ nµo, lo¹i liªn kÕt
trong tinh thÓ níc ®¸ so víi níc láng tõ ®ã so s¸nh thÓ tÝch cña cïng mét lîng níc ®¸  khèi lîng
riªng
Bµi 17. Momen lìng cùc cña liªn kÕt C Cl b»ng 1,6D. Triclo- benzen C6H3Cl3 cã momen lìng
cùc = 0. H·y chØ râ cÊu t¹o cña ®ång ph©n nµy? Nªu cÊu t¹o cña ®ång ph©n C6H3Cl3 cã
momen lìng cùc lín nhÊt vµ tÝnh momen ®ã.
Bµi 18. Axit Flohydric lµ mét axit yÕu nhÊt trong c¸c axit HX nhng l¹i t¹o ®îc muèi axit cßn c¸c
axit kh¸c th× kh«ng cã kh¶ n¨ng nµy ?
Bµi19. Bo vµ Nh«m lµ hai nguyªn tè kÒ nhau ë ph©n nhãm IIIA. t¹i sao cã ph©n tö Al2Cl6 nhng
kh«ng cã ph©n tö B2Cl6 ?
Bµi 20. Cã 3 hidrocacbon: C2H6 ; C2H4 ; C2H2 . Ngêi ta ghi ®îc c¸c sè liÖu sau:
- VÒ gãc ho¸ trÞ (gãc liªn kÕt) : 1200 ; 1800 ; 1090 .
- VÒ ®é dµi liªn kÕt: 1,05 Å ; 1,07 Å ; 1,09 Å ; 1,200 Å ; 1,340 Å ; 1,540 Å.
- §é ©m ®iÖn cña nguyªn tö cacbon : 2,5 ; 2,69 ; 2,75 .
H·y ®iÒn c¸c gi¸ trÞ phï hîp víi tõng hidrocacbon theo b¶ng sau:
Hidrocacbon KiÓu Gãc ho¸ §é ©m ®iÖn cña §é dµi liªn §é dµi liªn kÕt
lai ho¸ trÞ nguyªn tö cacbon 0
kÕt C-C ( A )
0
C-H ( A )

17
 CH3-CH3
CH2 = CH2
CH≡CH
Híng dÉn : Tr¹ng th¸i lai ho¸ cµng nhá  §é ©m ®iÖn cµng lín  §é dµi liªn kÕt cµng nhá
Bµi 21. ViÕt cÊu tróc Lewis cña NO2 vµ nªu d¹ng h×nh häc cña nã. Dù ®o¸n d¹ng h×nh häc cña
ion NO2- vµ ion NO2+. So s¸nh h×nh d¹ng cña 2 ion víi NO2.
Bµi 22. N¨ng lîng liªn kÕt cña BF3 = 646 kJ/mol cßn cña NF3 chØ = 280 kJ/mol. Gi¶i thÝch sù
kh¸c biÖt vÒ n¨ng lîng liªn kÕt nµy.
Bµi 23. §iÓm s«i cña NF3 = 1290C cßn cña NH3 = 330C. Amoniac t¸c dông nh mét baz¬ Lewis
cßn NF3 th× kh«ng. Momen lìng cùc cña NH3= 1,46D lín h¬n nhiÒu so víi momen lìng cùc
cña NF3 = 0,24D mÆc dï ®é ©m ®iÖn cña F lín h¬n nhiÒu so víi H. H·y gi¶i thÝch.
Bµi 24. T¹i sao cã c¸c ph©n tö BF3, BCl3, BBr3 nhng kh«ng cã ph©n tö BH3?
Bµi 25. Nh«m clorua khi hoµ tan vµo mét sè dung m«i hoÆc khi bay h¬i ë nhiÖt ®é kh«ng qu¸
cao th× tån t¹i ë d¹ng ®ime (Al2Cl6). ë nhiÖt ®é cao (7000C) ®ime bÞ ph©n li thµnh monome
(AlCl3). ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o Lewis cña ph©n tö ®ime vµ monome; Cho biÕt kiÓu lai ho¸
cña nguyªn tö nh«m, kiÓu liªn kÕt trong mçi ph©n tö ; M« t¶ cÊu tróc h×nh häc cña c¸c
ph©n tö ®ã.
Bµi 26. Ph©n tö HF vµ ph©n tö H 2O cã momen lìng cùc, ph©n tö khèi gÇn b»ng nhau (HF
=1,91 D, H2O = 1,84 D, MHF = 20, M H2O = 18); nhng nhiÖt ®é nãng ch¶y cña hi®roflorua lµ
– 830C thÊp h¬n nhiÒu so víi nhiÖt ®é nãng ch¶y cña níc ®¸ lµ 00C, h·y gi¶i thÝch v× sao?
Bµi 27: Khi nghiªn cøu cÊu tróc cña PCl5(r), PBr5(r) ë tr¹ng th¸i tinh thÓ b»ng tia X ngêi ta thÊy:
a) PCl5 gåm c¸c ion [PCl4]+; [PCl6]– ph©n bè trong tinh thÓ.
b) PBr5 gåm c¸c ion [PBr4]+; Br– .
H·y cho biÕt cÊu tróc kh«ng gian cña c¸c phÇn tö vµ gi¶i thÝch t¹i sao cã sù kh¸c nhau trªn?
Bµi 29. Dïng cÊu tróc cña ion SO32– ®Ó gi¶i thÝch kh¶ n¨ng ph¶n øng:
2Na2SO3 + O2  2Na2SO4. vµ Na2SO3 + S  Na2S2O3.
Bµi 30. Khuynh híng dime hãa AlX3 vµ MCl3 thay ®æi thÕ nµo khi chuyÓn tõ F ®Õn I vµ khi
chuyÓn tõ Al ®Õn In.
Bµi 31. H·y vÏ râ rµng d¹ng h×nh häc cña 3 anion NiCl42-,PtCl62-,PdCl42-vµ cÊu tróc cña
ph©n tö Pd(NH3)2Cl2. Ghi ®óng kÝ hiÖu lËp thÓ vµ gi¶i thÝch.
Bµi 32. B»ng thùc nghiÖm ngêi ta ®· x¸c ®Þnh ®îc gi¸ trÞ momen lìng cùc cña ph©n tö H2S lµ
1,09D vµ cña liªn kÕt S – H lµ 2,61.10–30 C.m. H·y x¸c ®Þnh:

a) Gãc liªn kÕt HSH .
b) §é ion cña liªn kÕt S – H , biÕt r»ng ®é dµi liªn kÕt S – H lµ 1,33 Å. Cho 1D = 3,33. 10–
30
C.m. Gi¶ sö  cña cÆp electron kh«ng chia cña S lµ kh«ng ®¸ng kÓ.
 
Bµi 33. X¸c ®Þnh momen lìng cùc (D) Cl vµ  NO2 trong c¸c dÉn xuÊt thÕ 2 lÇn cña nh©n
 
benzen sau: 1,2 – dinitrobenzen (  = 6,6 D); 1,3 – diclobenzen (  = 1,5 D); para –
 
nitr«Toluen (  = 4,4 D); nitrobenzen (  = 4,2 D).

II.1..4.1. Liªn kÕt ion

Bµi 34. M« t¶ sù chuyÓn dÞch electron tõ nguyªn tö liti sang nguyªn tö flo ®Ó t¹o thµnh hîp chÊt
litiflorua theo ba c¸ch:
a) Theo cÊu h×nh electron.
b) Theo s¬ ®å obitan (c¸c « lîng tö)

18
c) Theo kÝ hiÖu Liuyt.
Bµi 35:. M« t¶ sù t¹o thµnh ion Na + vµ O2- tõ c¸c nguyªn tö theo s¬ ®å obitan vµ kÝ hiÖu Liuyt.
X¸c ®Þnh c«ng thøc cña hîp chÊt ?
Bµi 3: M« t¶ kiÓu liªn kÕt trong c¸c hîp chÊt CaO, CaCl2, Ca(OH)2, NaClO3, Na2SO3.
Bµi 36 a) N¨ng lîng t¹o thµnh m¹ng líi ion (gäi t¾t lµ n¨ng lîng m¹ng líi, kÝ hiÖu Hml ) lµ g× ?
- N¨ng lîng ph©n li m¹ng líi ion lµ g× ?
- Quan hÖ gi÷a hai ®¹i lîng trªn ?
b) Nh÷ng yÕu tè nµo ¶nh hëng ®Õn Hml ?
c) Hml ¶nh hëng ®Õn nh÷ng tÝnh chÊt nµo cña c¸c tinh thÓ ion ?
Bµi 37:. 1)Dù ®o¸n xem hîp chÊt nµo sau ®©y cã nhiÖt ®é nãng ch¶y cao h¬n, hßa tan trong n-
íc nhiÒu h¬n ? V× sao ?
a) NaCl vµ RbCl b) CsCl vµ NaCl c) NaI hay LiFd) CsI hay CsBr
2) §ù ®o¸n xem nhiÖt ®é nãng ch¶y cña chÊt nµo sau ®©y cao h¬n:
a) MgO vµ BaO b) NaCl vµ MgCl2
III.1.4.2. Liªn kÕt céng hãa trÞ
Bµi 38. ViÕt c«ng thøc electron (theo s¬ ®å Liuyt) cña c¸c ph©n tö vµ ion sau:
a) Amoniac NH3 b) Foman®ehit H2CO
c) Ion hipoclorit Ocl- d) Ion nitroni NO2+
- Dùa vµo quy t¾c nµo ®Ó viÕt nh÷ng c«ng thøc ®ã ?
Bµi 39. ViÕt c«ng thøc cña c¸c ph©n tö vµ ion sau theo s¬ ®å Liuyt:
a) Cl2, N2 b) H2S, SO2, SO3, H2O, CO, HCN
c) NH4+, NO+ d) NO2-, NO3-, CO32-, SO32-, PO43-, SO42-, ClO2-, ClO3-, ClO4-
Bµi 40.XÐt liªn kÕt cacbon-oxi trong fomal®ehit H2CO vµ trong cacbon monoxit CO.
- Trong ph©n tö nµo liªn kÕt cacbon-oxi ng¾n h¬n ?
- Trong ph©n tö nµo liªn kÕt cacbon-oxi bÒn h¬n ? V× sao ?
Bµi 41. So s¸nh liªn kÕt nit¬ - nitr¬ trong hi®razin H2NNH2 vµ trong khÝ cêi N2O.
- Trong ph©n tö nµo liªn kÕt nit¬ - nit¬ ng¾n h¬n ?
- Trong ph©n tö nµo liªn kÕt nit¬ - nit¬ bÒn h¬n ? V× sao ?
HD: Liªn kÕt nit¬-nit¬ trong hi®razin lµ liªn kÕt ®¬n, cßn liªn kÕt nit¬-nit¬ trong “khÝ cêi”
N2O lµ liªn kÕt ba nªn liªn kÕt nit¬-nit¬ trong ph©n tö hi®razin ng¾n h¬n vµ kÐm bÒn h¬n
trong liªn kÕt nit¬-nit¬ N2O.
Bµi 42. a) So s¸nh liªn kÕt  vµ liªn kÕt .
b) T¹i sao n¨ng lîng liªn kÕt ®«i C = C (614 kJ/mol) kh«ng líp gÊp ®«i n¨ng lîng liªn kÕt ®¬n C
– C (347 kJ/mol) vµ t¹i sao n¨ng lîng liªn kÕt ba C  C l¹i kh«ng lín gÊp ba ?
Bµi 43. Dùa vµo c«ng thøc Liuyt vµ n¨ng lîng liªn kÕt, h·y :
a) TÝnh nhiÖt cña ph¶n øng ®èt ch¸y metan (CH4) ?
b) TÝnh nhiÖt cña ph¶n øng clo hãa metan t¹o thµnh CHCl3 ?
Bµi 44. Dùa vµo n¨ng lîng liªn kÕt, h·y tÝnh nhiÖt cña c¸c ph¶n øng sau:
a) N2 (k) + 3H2 (k)  2NH3 (k)
b) C2H4 (k) + HBr (k)  C2H5Br (k)
Bµi 45. B»ng c¸ch dïng mét luång photon víi bíc sãng x¸c ®Þnh, c¸c nhµ b¸c häc cã thÓ ph©n li
khi hi®ro io®ua (HI) thµnh c¸c nguyªn tö. Khi HI bÞ ph©n li, c¸c nguyªn tö H chuyÓn ®éng
nhanh h¬n cßn c¸c nguyªn tö I t¬ng ®èi nÆng nªn chuyÓn ®éng chËm h¬n.
a) Hái bíc sãng dµi nhÊt lµ bao nhiªu (tÝnh theo nm) ®Ó cã thÓ ph©n li ®îc mét ph©n tö HI ?
b) NÕu dïng mét photon cã bíc sãng lµ 254 nm th× n¨ng lîng d (tÝnh theo J) lµ bao nhiªu so víi
n¨ng lîng cÇn thiÕt ®Ó ph©n li ?

19
c) NÕu nguyªn tö H nhËn toµn bé n¨ng lîng d ®ã nh lµ ®éng n¨ng th× tèc ®é cña nã lµ bao nhiªu
(theo m/s).
Cho biÕt: - N¨ng lîng ph©n li H-I lµ 295 kJ/mol
- Khèi lîng cña nguyªn tö H lµ 1,66.10-27 kg.
Bµi 46. C¸c nhµ hãa häc dïng laze ph¸t ra ¸nh s¸ng cã n¨ng lîng x¸c ®Þnh ®Ó ph¸ vì liªn kÕt hãa
häc.
a) Hái mét photon ph¶i cã n¨ng lîng tèi thiÓu vµ tÇn sè lµ bao nhiªu ®Ó ph©n li mét ph©n tö Cl 2
?
b) Ngêi ta cho r»ng giai ®o¹n ®Çu tiªn trong qu¸ tr×nh ph¸ hñy tÇng ozon trªn tÇng b×nh lu do
chÊt clorofloro cacbon (CCl2F2) c«ng nghiÖp g©y ra lµ sù ph©n li liªn kÕt C-Cl bëi ¸nh s¸ng.
Hái mét photon ph¶i cã bíc sãng dµi nhÊt lµ bao nhiªu míi cã thÓ g©y ra sù ph©n li ®ã ?
Cho biÕt: - N¨ng lîng ph©n li Cl – Cl lµ 243kJ/mol.
- N¨ng lîng ph©n li C – Cl lµ 339 kJ/mol.
H H
N N ; O N N
H H
Bµi 47. a) Cã thÓ tån t¹i c¸c ph©n tö sau ®©y hay kh«ng ? Gi¶i thÝch ?
SF6, Cl7F, ClF3
b) Gi¶i thÝch v× sao trong d·y c¸c hîp chÊt HF, HCl, HBr, HI nhiÖt ®é s«i vµ nhiÖt ®é nãng
ch¶y cña HF cao h¬n HCl vµ t¨ng dÇn theo thø tù HCl, HBr, HI.
III.1.5. D¹ng h×nh häc cña ph©n tö :
Bµi 48. a) Gãc liªn kÕt lµ g× ?
b) Trong ph©n tö níc H2O, ®é dµi liªn kÕt O-H b»ng 0,96.10-10m vµ gãc HOH b»ng 104,50.
TÝnh kho¶ng c¸ch gi÷a hai nguyªn tö H (theo nm) ?
Bµi 49. a) C¨n cø vµo nguyªn t¾c nµo ®Ó x¸c ®Þnh d¹ng h×nh häc cña c¸c ph©n tö vµ ion ®¬n
gi¶n.
b) Trªn thùc tÕ thêng gÆp nh÷ng d¹ng nµo ?
c) Dù ®o¸n d¹ng h×nh häc cña mét sè ph©n tö vµ ion sau:
- BeCl2, CO2, CS2, HCN, C2H2. - NH3, PH3, H3O+, PF3.
- BF3, CH2O, NO3-, CO32-. - H2O, SO2, SCl2, OF2
- CH4, NH4+, SO42-, PO43-.
d) H·y nªu mét sè bíc cÇn tiÕn hµnh ®Ó x¸c ®Þnh d¹ng h×nh häc cña c¸c ph©n tö trªn.
e) NhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a sè nhãm electron xung quanh nguyªn tö trung t©m vµ d¹ng
h×nh häc cña c¸c ph©n tö nÕu trong phÇn c.
Bµi 50. Trong ph©n tö amoniac NH 3, ®é dµi liªn kÕt l cña c¸c liªn kÕt N - H b»ng 100 pm. Gãc
liªn kÕt HNH b»ng 1070. TÝnh kho¶ng c¸ch gi÷a hai nguyªn tö hi®ro (theo pm).
Bµi 51. a) Dïng thuyÕt obitan lai hãa, h·y gi¶i thÝch liªn kÕt hãa häc trong H2S, BeH2 vµ SO2.
b) H·y cho biÕt d¹ng h×nh häc cña NH4+, PCl5, NH3, SF6 b»ng h×nh vÏ. X¸c
®Þnh tr¹ng th¸i lai hãa cña nguyªn tö trung t©m.
Bµi 52. H·y cho biÕt d¹ng h×nh häc ph©n tö cña SO2 vµ CO2. Tõ ®ã so s¸nh nhiÖt ®é s«i vµ ®é
hßa tan trong níc cña chóng.
Bµi 53. So s¸nh vµ gi¶i thÝch:
a) Gãc ONO trong c¸c ph©n tö NO2; KNO2; NO2Cl
b) Gãc FBF, HNH, FNF trong c¸c ph©n tö BF3; NH3; NF3.
Bµi 54. Clotriflorua (ClF3) lµ t¸c nh©n flo hãa rÊt m¹nh ®îc dïng ®Ó t¸ch urani ra khái c¸c s¶n
phÈm kh¸c cã trong thanh nhiªn liÖu h¹t nh©n ®· qua sö dông.
a) ViÕt cÊu tróc chÊm Liuyt cña ClF3.

20
b) Dùa trªn thuyÕt liªn kÕt hãa trÞ h·y vÏ c¸c d¹ng h×nh häc ph©n tö cã thÓ cã cña ClF3.
c) M« t¶ râ d¹ng h×nh häc ph©n tö tån t¹i trong thùc tÕ cña ClF 3, gi¶i thÝch v× sao nã tån t¹i ë
d¹ng nµy.
d) TÝnh dÉn ®iÖn cña ClF3 láng chØ h¬i thÊp h¬n níc. TÝnh chÊt nµy ®îc gi¶i thÝch lµ do sù
tù ion hãa cña ClF3 ®Ó t¹o ion ClF2+ vµ ClF4-. VÏ vµ m« t¶ cÊu tróc phï hîp t¬ng øng cña hai ion
nµy.
III.1.5.2. Sù lai hãa c¸c obitan
Bµi 55. a) ThÕ nµo lµ sù lai hãa c¸c obitan nguyªn tö ?
b) Cã mÊy kiÓu lai hãa ?
Bµi 56. Trong trêng hîp nµo th× x¶y ra sù lai hãa sp, sp2, sp3 ? Khi mét nguyªn tö lai hãa theo
kiÓu sp, sp2, sp3 cßn bao nhiªu obitan p “thuÇn tuý” (tøc lµ kh«ng lai hãa) trong nguyªn tö ? Cã
thÓ t¹o thµnh bao nhiªu liªn kÕt  ?
Bµi 57. M« t¶ sù t¹o thµnh c¸c ph©n tö sau theo thuyÕt lai hãa:
BeF2, HCN, BCl3, H2CO, SiCl4, NH3, H2O, SCl2
Bµi 58. Cã nh÷ng kiÓu lai hãa nµo x¶y ra trong ph©n tö axit axetic CH3COOH ?
Bµi 59. a) Dïng thuyÕt obitan lai hãa, h·y gi¶i thÝch liªn kÕt hãa häc trong H2S, BeH2 vµ SO2.
Bµi 60 VÏ c«ng thøc Lióyt cña ph©n tö O 3, biÕt gãc liªn kÕt kho¶ng 119 0C vµ ®é dµi c¸c liªn
kÕt nh nhau. Hái nguyªn tö oxi trung t©m thuéc lo¹i lai hãa g× ?
Bµi 61. a) M« t¶ d¹ng h×nh häc ph©n tö, tr¹ng th¸i lai hãa cña nguyªn tö nguyªn tè trung t©m
trong c¸c ph©n tö: IF5, XeF4, Be(CH3)2.
b) So s¸nh ®é lín gãc liªn kÕt cña c¸c ph©n tö sau ®©y. Gi¶i thÝch. PI3, PCl5, PBr3, PF3.
Bµi 62. Ngµy nay, ngêi ta ®· c« lËp ®îc mét sè hîp chÊt cña c¸c nguyªn tè khÝ hiÕm nh Kripton
vµ Xenon.
a) Dïng thuyÕt liªn kÕt hãa trÞ, dù ®o¸n h×nh häc ph©n tö cã thÓ cã cña XeF2 vµ XeF4.
b) Sè oxi hãa cña Xe trong mçi hîp chÊt trªn lµ bao nhiªu ? Ta dù ®o¸n chóng ph¶n øng nh mét
chÊt oxi hãa hay chÊt khö ?
Bµi 63. Dùa vµo lÝ thuyÕt lai hãa c¸c obitan, h·y gi¶i thÝch sù t¹o thµnh c¸c ion vµ ph©n tö:
[Co(NH3)6]3+ , [MnCl4]2- , [Pt(NH3)2Cl2].
III.1.6. Sù ph©n cùc liªn kÕt. Ph©n tö ph©n cùc vµ kh«ng ph©n cùc
Bµi 64. Bé ©m ®iÖn cña C trong C2H6, C2H4, C2H2 t¬ng øng b»ng 2,48; 2,75; 3,29.
H·y s¾p xÕp ba chÊt trªn theo thø tù gi¶m dÇn ®é ph©n cùc cña liªn kÕt C-H; lÊy vÝ dô ph¶n
øng ho¸ häc ®Ó minh häa vµ dïng c¸c sè liÖu trªn ®Ó gi¶i thÝch sù s¾p xÕp ®ã.
Bµi 65. Trong mçi cÆp liªn kÕt nªu sau ®©y, h·y nªu râ liªn kÕt nµo ph©n cùc h¬n vµ dïng mòi
tªn ®Ó chØ chiÒu cña sù ph©n cùc (tõ d¬ng sang ©m) ë mçi liªn kÕt.
a) C – O vµ C – N b) P – O vµ P – S c) P – H vµ P – N d) B – H vµ B – I
HD: Dùa vµo hiÖu ®é ©m ®iÖn cña c¸c nguyªn tö t¹o thµnh liªn kÕt. HiÖu ®é ©m ®iÖn cµng
lín th× ®é ph©n cùc cña liªn kÕt cµng lín.
Trong liªn kÕt A – B ; gi¶ sö A >B th×  = A - B ;  cµng lín th× liªn kÕt A – B cµng
ph©n cùc, theo chiÒu AB
Bµi 66. Ph©n tö sau ®©y lµ acrolein, mét chÊt ®Çu ®Ó ®iÒu chÕ mét sè chÊt plastic.
H H H
..
H C C C O
..
a) Trong ph©n tö, nh÷ng liªn kÕt nµo ph©n cùc ? Nh÷ng liªn kÕt nµo kh«ng ph©n cùc ?
b) Liªn kÕt nµo ph©n cùc nhÊt trong ph©n tö ?
Bµi 67. Cho c¸c ph©n tö sau:
a) CO2 b) H2O c) NH3 d) NF3

21
- Ph©n tö nµo cã liªn kÕt ph©n cùc nhÊt ?
- Ph©n tö nµo ph©n cùc ? Kh«ng ph©n cùc ? V× sao ?
Bµi 68. Ph©n tö nµo sau ®©y ph©n cùc ? Kh«ng ph©n cùc ? V× sao ?
a) BF3 b) HBF3 c) CH4 d) CH3Cl e) CH2Cl2 f) CHCl3 g) CCl4
Bµi 6. ChÊt ®icloroetilen (c«ng thøc ph©n tö lµ C2H2Cl2) cã ba ®ång ph©n kÝ hiÖu lµ X, Y, Z.
- ChÊt X kh«ng ph©n cùc, cßn chÊt Z ph©n cùc.
- ChÊt X vµ chÊt Z kÕt hîp víi hi®ro cho cïng s¶n phÈm.
C2H2Cl2 (X hoÆc Z) + H2  ClCH2 – CH2Cl
a) ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o cña X, Y, Z.
b) ChÊt Y cã momen lìng cùc kh«ng ?
Bµi 69. §init¬ ®iflo, lµ ph©n tö v« c¬ bÒn cã nèi ®«i N = N. ChÊt nµy tån t¹i d íi hai d¹ng ®ång
ph©n lµ cis vµ trans.
a) Dù ®o¸n gãc liªn kÕt trong ph©n tö cña hai d¹ng ®ång ph©n trªn ?
b) Dù ®o¸n xem d¹ng nµo ph©n cùc ? Kh«ng ph©n cùc ?
Bµi 70. Clo triflorua lµ mét trong nh÷ng chÊt ho¹t ®éng nhÊt ngêi ta ®· biÕt. Nã ph¶n øng m·nh
liÖt víi nhiÒu chÊt ®îc coi lµ tr¬ vµ ®îc dïng chÕ t¹o bom ch¸y trong chiÕn tranh thÕ giíi thø
II. Nã ®îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch ®un nãng Cl2 vµ F2 trong thïng kÝn.
a) ViÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng thÓ hiÖn ph¶n øng ®iÒu chÕ ClF3 tõ Cl2 vµ F2.
b) NÕu trén 0,71g Cl2 víi 1,00g F2 th× thu ®îc tèi ®a bao nhiªu gam ClF3
c) ViÕt c«ng thøc Liuyt cña ph©n tö ClF3.
d) BiÕt r»ng ph©n tö ClF3 ph©n cùc, dù kiÕn h×nh d¹ng cña ph©n tö ?
Bµi 71. Gi÷a cis ®icloroetilen vµ trans ®icloroetilen, chÊt nµo cã nhiÖt ®é s«i lín h¬n? V×
sao ?

H H H Cl
C C C C
Cl Cl Cl H
d¹ng cis (  0) d¹ng trans ( = 0)

Bµi 72. C¸c chÊt nµo sau ®©y cã liªn kÕt hi®ro ?
a) C2H6 b) CH3OH c) CH3 – CO – NH2
NÕu chÊt nµo cã liªn kÕt hi®ro, vÏ liªn kÕt hi®ro gi÷a hai ph©n tö.
Bµi 73. Cã nh÷ng lùc t¸c dông nµo gi÷a c¸c ph©n tö trong mçi trêng hîp sau vµ s¾p xÕp c¸c t-
¬ng t¸c ®ã theo chiÒu m¹nh dÇn.
a) CH4 … CH4 (láng) b) H2O … CH3OH c) LiCl … H2O
Bµi 74. C¸c chÊt sau ®©y chÊt nµo cã nhiÖt ®é s«i lín h¬n:
a) CH3NH2 vµ CH3F b) PH3 vµ NH3 c) LiCl vµ HCl
Bµi 75. S¾p xÕp c¸c chÊt sau ®©y theo chiÒu t¨ng nhiÖt ®é s«i :
H2S, H2O, CH4, H2, KBr
Bµi 76. Cho c¸c sè liÖu cña NH3 vµ NF3 nh sau:
NH3 NF3
Momen lìng cùc 1,46D 0,24D
NhiÖt ®é s«i -330C -1290C
Gi¶i thÝch sù kh¸c nhau vÒ momen lìng cùc vµ nhiÖt ®é s«i cña hai ph©n tö trªn.

22
III.1.7. Tinh thÓ kim lo¹i
Bµi 77. §ång (Cu) kÕt tinh cã d¹ng tinh thÓ lËp ph¬ng t©m diÖn.
0
a) TÝnh c¹nh lËp ph¬ng a( A ) cña m¹ng tinh thÓ vµ kho¶ng c¸ch ng¾n nhÊt gi÷a hai t©m cña
0
hai nguyªn tö ®ång trong m¹ng, biÕt r»ng nguyªn tö ®ång cã b¸n kÝnh b»ng 1,28 A .
b) TÝnh khèi lîng riªng d cña Cu theo g/cm3. (Cho Cu = 64).
Bµi 78. Ph©n tö CuCl kÕt tinh díi d¹ng lËp ph¬ng t©m diÖn. H·y biÓu diÔn m¹ng c¬ së cña
CuCl.
a) TÝnh sè ion Cu+ vµ Cl - råi suy ra sè ph©n tö CuCl chøa trong m¹ng tinh thÓ
c¬ së.
b) X¸c ®Þnh b¸n kÝnh ion Cu+.
0
Cho: d(CuCl) = 4,136 g/cm3 ; rCl = 1,84 A ; Cu = 63,5 ; Cl = 35,5
Bµi 79. Tõ nhiÖt ®é phßng ®Õn 1185K s¾t tån t¹i ë d¹ng Fe  víi cÊu tróc lËp ph¬ng t©m khèi,
tõ 1185K ®Õn 1667K ë d¹ng Fe víi cÊu tróc lËp ph¬ng t©m diÖn. ë 293K s¾t cã khèi lîng
riªng d = 7,874g/cm3.
a) H·y tÝnh b¸n kÝnh cña nguyªn tö Fe.
b) TÝnh khèi lîng riªng cña s¾t ë 1250K (bá qua ¶nh hëng kh«ng ®¸ng kÓ do sù d·n në nhiÖt).
ThÐp lµ hîp kim cña s¾t vµ cacbon, trong ®ã mét sè kho¶ng trèng gi÷a c¸c nguyªn tö s¾t bÞ
chiÕm bëi nguyªn tö cacbon. Trong lß luyÖn thÐp (lß thæi) s¾t dÔ nãng ch¶y khi chøa 4,3%
cacbon vÒ khèi lîng. NÕu ®îc lµm l¹nh nhanh th× c¸c nguyªn tö cacbon vÉn ®îc ph©n t¸n
trong m¹ng líi lËp ph¬ng néi t©m, hîp kim ®îc gäi lµ martensite cøng vµ dßn. KÝch thíc cña
tÕ bµo s¬ ®¼ng cña Fe kh«ng ®æi.
c) H·y tÝnh sè nguyªn tö trung b×nh cña C trong mçi tÕ bµo s¬ ®¼ng cña Fe  víi hµm lîng cña
C lµ 4,3%.
d) H·y tÝnh khèi lîng riªng cña martensite. (cho Fe = 55,847; C = 12,011; sè N = 6,022. 1023 )
Bµi 80. a) H·y vÏ s¬ ®å m« t¶ cÊu tróc cña mét tÕ bµo s¬ ®¼ng cña kim c¬ng.
0
b) BiÕt h»ng sè m¹ng a = 3,5 A . H·y tÝnh kho¶ng c¸ch gi÷a mét nguyªn tö C vµ mét nguyªn tö
C l¸ng giÒng gÇn nhÊt. Mçi nguyªn tö C nh vËy ®îc bao quanh bëi mÊy nguyªn tö ë kho¶ng
c¸ch ®ã?
c) H·y tÝnh sè nguyªn tö C trong mét tÕ bµo s¬ ®¼ng vµ khèi lîng riªng cña kim c¬ng.
Bµi 81. Tinh thÓ NaCl cã cÊu tróc lËp ph¬ng t©m mÆt cña c¸c ion Na+, cßn c¸c ion Cl- chiÕm
c¸c lç trèng t¸m mÆt trong « m¹ng c¬ së cña c¸c ion Na+, nghÜa lµ cã 1 ion Cl- chiÕm t©m cña
0
h×nh lËp ph¬ng. BiÕt c¹nh a cña « m¹ng c¬ së lµ 5,58 A . Khèi lîng mol cña Na vµ Cl lÇn lît
lµ 22,99 g/mol; 35,45 g/mol.
TÝnh :
a) B¸n kÝnh cña ion Na+. b) Khèi lîng riªng cña NaCl (tinh thÓ).
III.1.9. Bµi tËp tæng hîp
Bµi 82 ¸p dông thuyÕt lai hãa gi¶i thÝch kÕt qu¶ thùc nghiÖm x¸c ®Þnh ®îc BeH2, CO2 ®Òu lµ
ph©n tö th¼ng.
Bµi 83.
1) Nh«m clorua khi hßa tan vµo mét sè dung m«i hoÆc khi bay h¬i ë nhiÖt ®é kh«ng qu¸ cao
th× tån t¹i ë d¹ng ®ime (Al 2Cl6). ë nhiÖt ®é cao (7000C) ®ime bÞ ph©n li thµnh monome

23
 (AlCl3). ViÕt c«ng thøc cÊu t¹o Liuyt cña ph©n tö ®ime vµ monome; cho biÕt kiÓu lai hãa
cña nguyªn tö nh«m, kiÓu liªn kÕt trong mçi ph©n tö; M« t¶ h×nh häc cña c¸c ph©n tö ®ã.
2) Ph©n tö HF vµ ph©n tö H2O cã momen lìng cùc, ph©n tö khèi gÇn b»ng nhau (HF : 1,91D ,
20®v.C ; H2O: 1,84D , 18®v.C); nhng nhiÖt ®é nãng ch¶y cña hi®roflorua lµ -83 0C thÊp h¬n
nhiÒu so víi nhiÖt ®é nãng ch¶y cña níc ®¸ lµ 00C, h·y gi¶i thÝch v× sao ?
Bµi 84.
1) Trong sè c¸c ph©n tö vµ ion: CH2Br2, F-, CH2O, Ca2+, H3As, (C2H5)2O. Ph©n tö vµ ion nµo cã
thÓ t¹o liªn kÕt hi®ro víi ph©n tö níc ? H·y gi¶i thÝch vµ viÕt s¬ ®å m« t¶ sù h×nh thµnh liªn
kÕt ®ã.
2) a) 238U tù ph©n r· liªn tôc thµnh mét ®ång vÞ bÒn cña ch×. Tæng céng cã 8 h¹t  ®îc phãng ra
trong qu¸ tr×nh ®ã. H·y gi¶i thÝch vµ viÕt ph¬ng tr×nh ph¶n øng chung cña qu¸ tr×nh nµy.
b) Uran cã cÊu h×nh electron [Rn]5f36d17s2. Nguyªn tè nµy cã bao nhiªu electron ®éc th©n ? Cã
thÓ cã møc oxi hãa cao nhÊt lµ bao nhiªu ?
3) Trong nguyªn tè hoÆc ion d¬ng t¬ng øng cã tõ 2 electron trë lªn, electron
chuyÓn ®éng trong trêng lùc ®îc t¹o ra tõ h¹t nh©n nguyªn tö vµ c¸c electron
kh¸c. Do ®ã mçi tr¹ng th¸i cña mét cÊu h×nh electron cã mét trÞ sè n¨ng lîng. Víi
nguyªn tö Bo (sè ®¬n vÞ ®iÖn tÝch h¹t nh©n Z = 5) ë tr¹ng th¸i c¬ b¶n cã sè
liÖu nh sau:
CÊu h×nh electron N¨ng lîng (eV) CÊu h×nh electron N¨ng lîng (eV)
1s1 -340,000 1s22s2 -660,025
2 2 2 1
1s -600,848 1s 2s 2p -669,800
1s22s1 -637,874
Trong ®ã: eV lµ ®¬n vÞ n¨ng lîng; dÊu - biÓu thÞ n¨ng lîng tÝnh ®îc khi electron cßn chÞu
lùc hót h¹t nh©n.
a) H·y tr×nh bµy chi tiÕt vÒ kÕt qu¶ tÝnh c¸c trÞ sè n¨ng lîng ion hãa cã thÓ cã cña nguyªn tö
Bo theo eV khi dïng d÷ kiÖn cho trong b¶ng trªn.
b) H·y nªu néi dung vµ gi¶i thÝch qui luËt liªn hÖ gi÷a c¸c n¨ng lîng ion hãa ®ã
4) N¨ng lîng liªn kÕt cña N – N b»ng 163 kJ/mol, cña N  N b»ng 945 kJ/mol. Tõ 4 nguyªn tö N
cã thÓ t¹o ra mét ph©n tö N4 tø diÖn ®Òu hoÆc 2 ph©n tö N2 th«ng thêng. Trêng hîp nµo
thuËn lîi h¬n ? H·y gi¶i thÝch.

24