Anel Pala

STARI ZANATI U MOSTARU

U Mostaru je postojalo trideset razliitih vrsta zanatskih udruenja, od kojih neka datiraju jo od
1762.godine, kao to su pekari (ekmekdije), krojai (terzije), obuari (bakmadije), koari (urije),
tkai (ebedije), zlatari (kujundije), kovai (timurdije), tavljai (tabadije), brijai (berberi) i
zidari (duneri). Najvei dio tradicionalnih zanatskih aktivnosti odvija se u sklopu starog bazara i
predstavlja atrakciju za strane i domae posjetitelje, koji tu dolaze da bi kupili izvanredne i
karakteristine proizvode od koe, bakra, plementith metala, platna itd., svi runo raeni. Razvoj ovih
zanata u Mostaru poinje odmah po dolasku Turaka u XV vijeku, sa transformacijom grada iz
srednjovijekovne utvrde u urbani centar. Otomanski utjecaj, zahvaljujui razvijenim tehnikama obrade
i ve postojeim udruenjima, bio je odluujui za razvoj lokalnog zanatstva, o kome se dobar glas
proirio po cijelom carstvu.

Tabaci ili koari su bili najjai esnaf u Mostaru a taj obrt se razvio naroito od druge polovine 16-og
vijeka,kada je najvei mostarski vakif Mehmed-beg Karaoz-beg podigao i uvakufio 16 tabakih
duana.Njegova vakufnama iz 1570.godine je ujedno i najstariji pisani trag o postojanju tabakog
zanata u Mostaru.

Tabake radionice ili tabhane(koare) podignute su uz ue Radobolje u Neretvu,a nekad su se tu

razlikovale Donja Tabhana(na samom utoku Radobolje) i Gornja Tabhana(dananja Tabhana,tamo
gdje su danas brojni kafii).Mostarsku Tabhanu(zapravo,ovu Gornju) pominje i Evlija
elebi,1664.godine:Onakve tabhane,kao to je ona na suprotnoj strani ove varoi,nema nigdje.Njena
zgrada je kao tvrava.unaokolo ima gvozdene prostore,a u sredini veliki adrvan.Na toj strani ima 20
korisnih i malenih duana.

U Sidilu mostarskog kadije(1632-1634) godine pominju se imena 39 tadanjih majstora-tabaka,koji

se pominju kao svjedoci u odreenim parnicama.Sve su to bili ugledni ljudi tog vremena,dakle tabaki
esnaf je vaio odavno za ekonomski dobar obrt u gradu.

Mostarski tabaci najvie su prireivali oviju i kozju(jareu) kou,a izraivali su bijeli sahtijan,crveni
sahtijan(kajsar) i crni sahtijan.Sahtijan je bio specijalitet ovdanjih tabaka a pravio se od jareih koa,s
tim da je nadaleko bio uven crveni mostarski sahtijan(kajsar).Jo i danas se kod starijih ljudi uva u
tradiciji pria kako su domai tabaci doli do recepta za bojenje koe.Naime,spravljanje boje za kou
dugo vremena je bila u rukama Arnauta iz Skadra,koji su to ljubomorno uvali od tabaka kao
poslovnu tajnu.Tome je dohakao dovitljivi tabak Smajo Golo,s kraja 18-og vijeka.

On se kriom popeo na iu Arnautove radnje,provrtio rupu u ii i danima ovog pratio,dok nije

snimio kako se dobiva boja za kajsar.To je isprobao i kad je dobio finu crvenu boju,okupio je sav
esnaf i svima prenio recept.Od tada je on meu tabacima imao najuglednije mjesto.

(Anel Pala-maturski rad- I dio)