You are on page 1of 18

LEMANUSCRITDEL'ENFER

(LeManuscritdel'enfer.Lettredel'audel,prfacedeMgrL.Cristiani,Librairiedu
Carmel,1964,Nihilobstat:P.Picard,p.s.s.,c.d.,Bayeux,23juin1964,
Imprimatur:p.Leroy,v.g.,Bayeux,26juin1964)

PRFACE

ParmilesoeuvresdugrandcrivainanglaisJohnHenryNewman,setrouve
unopusculede5060pagesseulement,quiapourtitreenfranais:LeSongede
Grontius.Newmanl'avaitcompospeuaprsavoiratteintlasoixantaine.Il
songeaitavecintensitsonternit.LeSongedeGrontiustaituntrsbeau
pome,danslequelilessayaitdedcrirecequisepasselamortd'unbonchrtien.
Ilsereprsentaitl'me,sparedesoncorps,emporteparsonAngeGardienvers
letrneduSouverainJuge,etdelconduiteaupurgatoire,lelieudessuprmes
expiations,avantl'entredanslagloire.

C'estaussiunsongequel'ontrouveradansleprsentouvrage.Un
songe,c'estdireunefiction,maisquin'estpasmoinsvraisemblable,dansla
plupartdesesdtails,queleSongedeGrontius.Onpourraitdoncl'intitulerLe
Songed'unereligieuse.

Unedesesamiesoupourmieuxdireunejeunefemmequ'elleconnaissaitvient
d'trevictimed'unaccidentd'automobile.Riendeplusfrquent,hlas!denosjours
etsurtoutesnosroutes!Avonsnousparfoisconsidrcequepeut,cequedoittrele
destinterneldetantdejeuneshommesetdejeunesfemmes,qu'unaccidentde
voitureenvoiebrutalementetsoudainement,sansleurlaisserlemoindreinstantde
rflexionetdeprparation,devantleurJugepleindebontetdemisricorde,sans
nuldoute,maispleindejusticeaussi?

LeSonged'unereligieuseconsisterecevoirunelettredel'audel,unelettre
queluicritcettejeunefemmequ'elleaconnue.Maiscettelettrevientdel'enfer!
Horreur!L'enfer,sonfeu,sondsespoir,sonternit!Voilunthmerflexions
quin'estpastrscourantdenosjours,danslemondedemipaganisdeschrtiens
d'aujourd'hui.

C'estbienproposdel'enferquel'onpeutdireavecnotrebonnevieille
Vulgate:Diminutaesuntveritatesafiliishominum:lesvritsonttamoindriespar
lesfilsdeshommes.(Psaumae11,2.LaBibledeJrusalem,traduisantlemme
passagesurl'originalhbreu,ditd'unemanireencorebienplusforte:Sauve
Yahv!Iln'estplusdesaints,lavritadisparuparmileshommes!(Psaume12,
selonl'hbreu.)
Laralitdel'enfer,saraisond'tre,l'explicationprofondedesonternit,
voildesvritsbienamoindriesparminous,desvritsquiontpeuttre
entirementdisparudesmesformescependantauseindelareligionchrtienne.
Untrsgrandnombredenosfrresprotestantsserefusentcroirel'ternitde
l'enfer.AuXVIsicle,c'taitlepurgatoirequelesnovateurs,luthrienset
calvinistes,rejetaientavecddain.Denosjours,luthriensetcalvinistesn'admettent
plusqu'unesortedepurgatoire,enrejetantl'enfer.

Lepetitlivrequ'onvalireestconsacr,sousuneformeoriginale,ladoctrine
del'enfer.Deuxchosesyretiendrontl'attention:enpremierlieu,ladescriptiond'un
genred'existencequin'estquetroprpandudenosjours.Quedefemmesetque
d'hommes,quiontreulebaptme,ontsuivivaillequevailledescoursdereligion,
souslenomdecatchisme,ontfaitleurpremirecommunion,aveclaproccupation
d'unbeaucostumeneufetd'unbanquetfamilialpluscopieuxqu'l'ordinaire,
beaucoupplusquedelagrandeurdumystrequidevaits'accomplirdansleurme,
parlarencontred'unDieutoutaimant,etqui,enentrantdanslavie,onttprispar
cetteambiancededoute,deraillerie,d'incrdulit,demondanit,quileurafait
perdrelepeudefoiquitaiteneux!

Qu'ontilsfaitdeleurvie?Commentl'ontilscomprise,abordeetvcue?La
lettredecettejeunefemme,unelettrecritedel'enfer,dcritunesituationspirituelle
aussicommunequ'effrayante.

Voillepremierpointnoter.Etvoicilesecond:aubasdespages,on
trouveraicidesrfrences,brvesmaiscatgoriques.Cesrfrencessonttoutes
tiresdescritsduplusgranddenosthologienscatholiques,Thomasd'Aquin
(12261274).Celaveutdirequelesoubassementthologiquedelalettrefictive
qu'onvalireesttoutcequ'ilyadeplussrieuxetdeplussolide.

LeSongedeGrontiusdeNewmannousconduitaupurgatoire.Ilnenous
causeaucunepouvante,parcequenouspensonsbienqueceseranotrecasnous,
commeceluidel'immensemajoritdeschrtiens.MaisleSonged'unereligieuse
devraitveillerdanslecoeurdetousleslecteursundsiretunersolutionaussi
farouchesquesalutairesledsird'tretoujoursprtparatredevantleJuge
infaillibleetbon,larsolutiondenepasmourirsansavoireffacparlerepentir,
c'estdireunertractationsincre,toutesnosfautes,afind'vitercettecatastrophe
ternelle,quisenommel'enfer!

Non,ilnedoitpastrepossibledelirecespagesavecindiffrenceoutitre
desimplecuriosit.C'estdenotreternitqu'ils'agitici.L'enjeuestleplus
formidablequipuissetre!Bonheurternel,danslavisiondeDieufaceface,
ouprivationternelledeDieu,danslahaineetledsespoird'avoirmanqusavie!
N'amoindrissonspaslesvrits!Nefermonspaslesyeuxlavrit.UnDieuest
mortpournoussauver!sonamour,rpondonsparlafoietl'amour!

MgrL.CRISTIANI.

Lapersonnequis'estchargdelaprsentepublicationdanssonoriginalen
langueallemande,ainsiquelesacteursdel'vnement,semaintiennentdanslesecret
del'anonymat.L'crit,aucontraire,serpandrapidementenditionsmultiplesparmi
deslecteurstoujoursplusnombreux;ilcreusel'med'unfrmissementd'motion,de
pit,enmmetempsqued'unsentimentd'horreur.Sespages,vivesetterribles,
rapportentuneexpriencetrshumaineetcourantedevieterrestre.Parbeaucoupde
cts,ellessonttrsprsdel'atmosphrereligieusecontemporaine,toutensoulevant
levoiledumystreredoutablequinousattend.Ellesnepeuventselireavec
indiffrenceouparsimplecuriosit;onsetrouve,lafin,personnellementengag
versunervisiondesespropresjugementsetsentiments.Dansledramequece
tmoignagefaitrevivre,s'exprime,bienquecesoitd'unemanirepersonnelle,toute
laralithumaineenmmetempsquedivine,danslaquellesedroulechacunede
nosdestines.

LEMANUSCRITDEL'ENFER
Lettredel'audel

Lemanuscritsuivant,quenouspublionsenversionfranaise,attrouv
parmilespapiersd'unejeunefillemorteaucouvent,aprsseulementquelquesannes
deviereligieuse.

J'avaisuneamie,ouplutt,noustionsencontactpourraisondetravail***.
Noustionsensemble,l'unectdel'autre,dansunemaisondecommerce.Puis,
Annettesemariaetjenelavisplus.Danslefond,ilrgnaitentrenousdeux,depuis
ledbut,pluttdelacourtoisiequedel'amiti.Jen'enressentis,causedecela,que
bienpeulaprivation,quandellealla,aprssonmariage,habiterunquartierdelaville
de***trsloigndemademeure.Pendantl'automnede1937,jepassaimes
vacancesauborddulacdeGarde;mamrem'crivitverslafindelaseconde
semainedeseptembre:Pensedonc!Annetteestmortedansunaccident
d'automobile.ElleatenterrehierauWaldfriedhof(cimetiredubois).Unetelle
nouvellem'pouvanta.Jesavaisqu'ellen'avaitjamaisttrsreligieuse.taitelle
prtequandDieul'appelaainsil'improviste?Lematinsuivant,j'entendislaSainte
Messepourelledanslachapelledessoeursoj'avaisprispension,jepriaiavec
ferveurpourlapaixdesonmeetoffrisaussimacommunioncetteintention.Mais
pendantlajourne,j'prouvaiuncertainmalaisequiaugmenta,verslesoir,encore
plus.Jem'endormisinquite.Finalement,jefusrveillecommeparuncoupviolent.
J'allumailalumire.Lapendulemarquaitminuitdix.Jenevispersonne.Aucunbruit
nes'entendaitdanslamaison.SeulesleseauxdulacdeGardesebrisaientd'unefaon
monotonesurlarivedujardindelapension.Onn'entendaitpasmmeunebriseau
vent.Pourtant,aumomentdemonrveilsubit,enplusducoup,j'avaiscrupercevoir
unbruitcommeceluiduvent,semblableceluiquiseproduisaitquandmonchefde
bureau,agac,mepassaitunelettredemauvaisemanire.Jemetournaidel'autre
ct,rcitaiquelquesPaterpourlesmesduPurgatoireetmerendormis.J'eusun
songe.(DeDieupeutdpendreparfoislacausespirituelled'unsonge;ilpeut,parleministre
desanges,utiliserlessongeslorsqu'ildsirervlerquelquechoseauxhommes.(Saint
THOMAS,SommeThologique,IIII,q.95,a.6.).

Jervaisquejem'taislevelematinvers6heurespourallerlachapellede
lamaison,quand,enouvrantlaportedemachambrej'aperusuneliassedepapier
lettre.

Laramasser,reconnatrel'critured'Annetteetjeteruncrinefutqu'unemme
chose.Lesfeuillesenmain,j'taistremblante.Jecomprisqu'avecunteltatd'esprit,
jenepourraispasmmedireunPater,d'autantquejefusgalementassailliecomme
parunesensationasphyxiante.Jenetrouvaipasdemeilleuresolutionquedesortir
dehorsl'air.J'ordonnaisunpeumescheveux,jecachailalettredansmonsacet
laissailamaison.Unefoisdehors,jegrimpaiparlesentierqui,del,partirdela
route(lafameuseGardesana)s'lveverslamontagneparmilesoliviers,les
jardinsdesvillasetlesbuissonsdelauriers.Lematinselevaitlumineux.Lesautres
fois,touslescentpas,jem'extasiaissurlavuemagnifiquequi,del,s'ouvraitsurle
lacetl'ledeGarde,bellecommeunefable.Lamerveilleusecouleurbleuedel'eau
transparentemedlassaittoujours.Etjeregardaistonnelablanchemontagne
Baldo,qui,del'autrect,s'levaitlentementde64mtresaudessusduniveaudela
merjusqu'plusde2200mtres.

Maintenant,aucontraire,jen'avaisaucunregardpourtoutcela.Aprsunquart
d'heurederoute,jemelaissaitombermcaniquementsurunbancquis'appuiesur
deuxcyprso,encoredeuxjoursauparavant,j'avaisluavectantdeplaisirlaJunger
TheresedeFederer(H.FEDERER(18661928),prtre,romancier,populaire:Thrse,lajeune
filled'gemr,1913).Alors,pourlapremirefois,jeressentisquelescyprstaientles
arbresdesmorts;cequ'auparavant,danslespaysdusudoilssevoientsouvent,je
n'avaisjamaissouponn.

Jeprislalettre.Lasignaturemanquait,maisc'taittrscertainementl'criture
d'Annette.Ilnemanquaitpasmmel'ampleboucleornementaledesSetdesTdont
elleavaitprisl'habitudeaubureaupourcontrarierM.Gr.Lestylen'taitpaslesien,
outoutdumoins,elleneparlaitpascommesonhabitude,parcequ'ellesavait
converserd'unefaonextraordinairementaimableetriredesesyeuxclestes.C'tait
seulementquandnousdiscutionsdequestionsreligieusesqu'ellepouvaitdevenir
venimeuseetprendreletondurdecettelettre.(Voiciqu'enlajugeantainsi,jesubis
moimmel'amertumedesonstyleimpitoyable.)

Cetcritdumondedel'audel,jelerapporteici,littralementcommejel'ailu
alors.Ilseprsentaitainsi:

Claire,nepriepluspourmoi!Jesuisdamne.Sijetelecommuniqueett'en
rfrepluttlonguement,necroispasquecelasoittitred'amiti.Nous,ici,nous
n'aimonspluspersonne.Jelefaiscommecontraintebienfairecarjesuisduct
decettepuissancequitoujoursveutleMaletfaitleBien(ParoledeMphistophls
dansFaustdeGoethe.)
Envrit,jetevoudraisvoiraussiaboutircettatomoi,dsormais,j'ait
l'ancrepourtoujours.(LesDamnsvoudraientquetouslesbonssoientdamns.(Saint
THOMAS,SupplmentlaSommeThologique,d.DuCerf,Revuedesjeunes,1961,q.98,a.
7,).Net'tonnepasdecetteintention,ici,nouspensonstousainsi;notrevolontest
fixedanslemaltoutdumoins,encequevous,vousappelezmal.Aussi,quand
nousfaisonsquelquechosedebien,commemoimaintenant,ent'ouvranttout
grandslesyeuxsurl'enfer,celaneprocdepasd'unebonneintention.(Lavolont
dlibrativevientd'euxmme[lesdamns][...]Etcettevolontesteneuxseulementmauvaise.
(Ibid,q.98,a.1,rp.).Tesouvienstu,qu'ilyaquatreans,nousnoussommesconnues
***?tuavaisalors23ansettutetrouvaisdjldepuissixmoisquandj'arrivais.

Tumetiraisdequelqueembarras;entantquedbutante,tumedonnaisde
bonnesadresses.Maisqueveutdirebon?Jelouaisalorstonamourdu
prochain.Ridicule!

Tonsecoursdrivaitd'unepurecourtoisiecommedureste,dj,jele
souponnais.Ici,nousnereconnaissonsriendebon,enpersonne.

Tuconnaisletempsdemajeunesse.Jecombleraiquelqueslacunes.Selonle
plandemesparents,direvrai,jen'auraijamaisdexister.Cefutpoureux
proprementunedisgrce.quandj'arrivaiaumonde,mesdeuxsoeursavaient14et
15ans.

Puissjen'trejamaisne!Puissjemaintenanttreanantieetfuirces
tourments!Aucunevolontn'galeraitcelleaveclaquellejelaisseraismonexistence
commeunvtementdecendre,serpandantdanslenant.(Ilvautmieuxn'trepasque
d'tremal.Etainsilesdamnspeuventchoisirdeneplusexister(Ibid.,q.98,a.3).Nepas
existerestlepiredesmaux.Cependant,laprivationdel'existenceestungrandbiensielleentrane
laprivationduplusgranddesmaux:ainsiconsidre,onpeutlaprfrerl'existence(Ibid.,q.
98,a.3,ad3.).

Maisjedoisexister.Jedoisexisterainsi,commejemesuisfaite,avecune
existencemanque.
Quandpapaetmaman,encorejeunes,quittrentlacampagnepourlaville,tous
deuxavaientperdulecontactavecl'glise,etilssympathisrentavecdesgens
loignsdelafoi;cefutmieuxainsi.
Ilss'taientconnusdansunlieudansantetsixmoisaprs,ilsdurentse
marier.Delacrmonienuptiale,ilneleurrestaquejusteassezd'eaubnitepourque
mamanalltlamessedudimanche,environdeuxfoisparan.Ellenem'ajamais
enseignpriervraiment,toutseterminaitaveclessoucisdelaviequotidienne,bien
quenotreconditionftaise.
Desmotscomme:prier,messe,eaubnite,glise,jelescrisavecune
rpugnanceintrieuresanspareille.J'abhorretoutcela,commej'abhorreceuxqui
frquententl'glise,etengnral,tousleshommesettoutesleschoses.Detout,en
effet,nousvientletourment.Chaqueconnaissance,chaquesouvenirdechosesvues
etsuesestpournouslacaused'uneflammecruelle.(Iln'yaurarien,chezlesdamns,qui
nesoitpoureuxmatireetcausedetristesse[...]Ainsi,chezlesdamns,ilyaurauneconsidration
deschosesconnuesauparavant,maiscommesourcedetristesseetnondedlectation(Ibid.,q.98,
a.7,rp.).Danschacund'euxenparticulier,nousvoyonslectquitaitlagrce,
grcequenousavonsmprise.Queltourmentestcela!

Nousnemangeonspas,nousnedormonspas,nousnemarchonspasavecdes
pieds.Spirituellementenchans,nousregardonshbts,avechurlementet
grincementdedents,notreviemanque,haineuxettourments!
M'entendstu?Nousbuvonslahainecommel'eau,lahaine,mmeentrenous.
(Chezlesdamns[rgne]laplusparfaitehaine(Ibid.,q.98,a.4,rp.).)
Surtout,noushassonsDieu.Jeveuxtel'expliquer.Lesbienheureux,auciel,ne
peuventpasnepasl'aimer,parcequ'ilslevoientsansvoile,danssabeaut
blouissante.Celalesrendtellementheureux,qu'ilestimpossibledeledcrire.Nous
lesavonsetcetteconnaissancenousrendfurieux.(Lesdamns,avantlejourdu
jugement,verrontlesbienheureuxdanslagloire,maisnondetellesortequ'ilscomprennentquelle
estleurgloire,maisensachantqu'ilssontdansunegloireinestimable(Ibid.,q.98,a.9,rp.).).

Leshommessurlaterre,quiconnaissentDieuparlacrationetparla
rvlation,peuventl'aimer,maisilsn'ysontpascontraints.
Lecroyant,jeledisengrinantdesdents,qui,enmditant,contempleleChrist
encroixaveclesbrastendus,finiraparl'aimer.
MaisceluiverslequelDieus'avanceseulcommeunouragan,comme
punisseur,commejustevengeur,parcequ'unjourilatrpudiparLui,ainsiqu'il
estadvenudenous,celuilnepeutquelehar,avectoutel'imptuositdesavolont
mauvaise,ternellement.(Lesdamnsn'ontdehainepourDieuqu'causedesapunitionet
desoninterdiction,quicorrespondentleurvolontmauvaise:ilsneleconsidrentdoncque
commeceluiquipunitetquiinterdit(Ibid.,q.98,a.8,ad1).Lesdamns,quivoientDieu
traversleseffetsdesajustice,c'estdiredansleurchtiment,lehassent,commeilshassentleur
tourment(Ibid.,q.98,a.5,rp.).).Leharaveclavigueurd'unelibrersolutiond'tre
spardeLui,rsolutionaveclaquelle,enmourant,nousavonsexhalnotreme,et
que,pasmmemaintenantnousneretirerionsetquejamaisnousn'auronslavolont
deretirer.
Comprendstu,maintenant,pourquoil'enferdureternellement?C'estparce
quenotreobstinationnecesserajamais.
Contrainte,j'ajoutequeDieuestmisricordieuxmmepournous.Jedis
contrainteparceque,toutencrivantcettelettredeproposdlibr,ilnem'est
cependantpaspermisdementir,commejelevoudraisvolontiers.Jemetsbeaucoup
dechosessurlepapiercontremavolont.Ainsi,l'emportementd'injuresqueje
voudraisvomir,jedoisl'trangler.
Dieuestmisricordieuxenversnousennenouslaissantpascontinuer
rpandresurlaterrenotrevolontmauvaisecommenousaurionstprtslefaire.
Celaauraitaugmentnosfautesetparsuite,nossouffrances.Ilnousfaitmourir
prmaturmentcommeill'afaitpourmoi,oubienilfaitintervenird'autres
circonstancesattnuantes.
Ilsemontreencoremisricordieuxenversnousennenouscontraignantpas
nousapprocherdeLuiplusquenouslesommesencelieuretirdel'enfer,cela
diminueletourment.(Dansladamnationmmedesrprouvs,lamisricordedeDieu
apparat,nonpourunerelaxetotale,maispourunecertaineattnuation,carDieupunitendede
cequiestmrit(SaintTHOMASD'AQUIN,SommeThologique,d.duCerf,1984,I,q.21,a.
4,ad1).).

Chaquepasquim'approcheraitdavantagedeDieum'occasionneraitunepeine
plusgrandequecellequit'arriveraitpourunpasplusprsd'unbrasierardent.
Tuavaistpouvante,quandunefois,pendantunepromenade,jete
racontaisquemonpre,peudejoursavantmapremirecommunion,m'avaitdit:
Chercheobtenirunbeauvtement,mapetiteAnnette,leresten'estque
comdie.
causedetonpouvante,j'enaieupresquehonte.Maintenant,jem'enmoque.
L'uniqueraisondecelataitquel'onn'admettaitlaCommunionqu'dixans
seulement.cemoment,j'tais,encequimeconcerne,passablementpriseparla
maniedesamusementsdumonde,desorteque,sansscrupule,jememoquaisdes
chosesreligieusesetjenedonnaispasgrandeimportancelapremirecommunion.
Quebeaucoupd'enfantsaillentmaintenantrecevoirl'hostiedsl'gedesept
ans,nousmetenfureur.Etnousfaisonstoutpourdonnerentendreauxgensqueles
enfantsdecetgen'ontpaslaraisonsuffisante.Ceuxcidoiventd'abordcommettre
quelquepchmortel.Alorslablancheparticulenefaitpluseneuxgranddommage,
commelorsqueleurcoeurvitencoredelafoi,del'espranceetdelacharitpouah!
Quellepense!reuesaubaptme.Tesouvienstuquedjsurterrejesoutenais
cetteopinion?

Jeviensdeparlerdemonpre.Souvent,iltaitendisputeavecmamre.Jet'y
faisaisallusion,maistrsrarement,parcequej'enavaishonte.Choseridiculed'avoir
hontedumal!Pournous,icitoutestpareil.
Mesparentsnedormaientmmeplusdanslammechambre;j'taisavecma
mreetmonprerestaitdanslachambrevoisineoilpouvaitrentrerlibrement,
n'importequelleheure.Ilbuvaitbeaucoupetdetellefaonqu'ildissipaittoutnotre
avoir.Messoeurstravaillaienttouteslesdeux,maistoutl'argentqu'ellesgagnaient
leurtaitncessaire,disaientelles.Aussimamrecommenatelletravaillerde
sonctpourgagnerquelquechose.
Danssadernireannedevie,monprebattaitsouventmamrequandcelleci
nevoulaitrienluidonner.mongard,aucontraire,iltaittoujoursaffable.Un
jour,jetel'airacont,ettut'eschoquedemoncaprice(aureste,dequoinet'estu
paschoquemonsujet?),unjour,donc,ildutrapporteraumoinsdeuxfoisles
souliersqu'ilm'avaitachetsparcequelaformeetlestalonsn'taientpasassez
modernes.(Lesdtailsprcdentsausujetdupred'Annetteetl'pisodesuivantsontdesfaits
constats.).

Lanuitpendantlaquellemonprefutfrappd'uneapoplexiemortelle,il
m'advintquelquechoseque,parcrainted'unemauvaiseinterprtationdetapart,je
n'aijamaisosteconfier.Maismaintenanttudoislesavoir.C'estimportantparce
qu'alors,pourlapremirefois,jefusassailliedemonesprittourmenteuractuel.Je
dormaisdanslachambredemamre.Sesrespirationsrguliresindiquaientson
profondsommeil,quandvoiciquejem'entendisappelerparmonnom.Unevoix
inconnuemedisait:Qu'arriveratilsitonpremeurt?
jen'aimaisplusmonpredepuisqu'iltraitaitsivilainementmamre,comme
dureste,jen'aimais,dslors,absolument,pluspersonne;j'taisseulement
affectionnecertainesquitaientbonnespourmoi.L'amour,sansespoirderetour
terrestre,existeseulementdanslesmesentatdegrce.Etmoijenel'taispas.
Jerpondislamystrieusedemandesanssavoird'oellevenait:Maisilne
meurtpas!
Aprsunebrvepause,lammedemandesefitclairementpercevoir.Lamme
rponse:Maisilnemeurtpas!m'chappaencorebrusquementdelabouche.Pour
latroisimefois,ilmefutdemand:Qu'arriveratilsitonpremeurt?Ilmevint
l'espritcommentmonprevenaitsouventlamaisonentatd'ivresse,temptaitet
maltraitaitmamreetcommentilnousavaitmisesdansuneconditionhumiliante
visvisdenotreentourage.Indispose,jecriai:Jem'enmoque!Alorstoutsetut.
Danslamatine,quandmamrevoulutmettreenordrelachambredemonpre,elle
trouvalaportefermeclef.Versmidi,onlafora.Lecadavredemonpre,demi
vtu,gisaitsurlelit.Enallantprendrelabirelacave,ilavaitdluiarriverquelque
accident.Depuislongtempsiltaitenmauvaistatdesant.(Dieuavaitildonclila
conversiondecethomme,bond'unecertainefaonpoursafille,lavolontdecelle
ci?)

Parenthsedumanuscrit.

Martheettoi,vousm'aviezpersuaded'entredansl'associationdesjeunes.Je
n'aijamaiscachquejetrouvaisbienaccordlamodeparoissialelesinstructions
desdeuxdirectrices.Lesjeuxtaientamusants.Commetusais,j'yeustoutdesuite
unrlededirection.Celasuivaitmoninclinationnaturelle.Lespromenadesaussime
plaisaient.Jemelaissaisfairejusqu'allerquelquefoislaconfessionetla
communion.

direvrai,jen'avaisrienconfesser.Pensesetdiscours,pourmoi,n'avaient
pasd'importance,etpourlesactionsplusgrossires,jen'taispasencoreassez
corrompue.

Unefois,tum'avertis:Anne,situnepriesplusasseztuvaslaperdition.
Jepriaisvraimentpeuetseulementd'unefaonnonchalante.Maintenantjesaisque
tuavaisvraimentraison.Tousceuxquibrlentenenfern'ontpaspri,oupri
insuffisamment.

LaprireestlepremierpasversDieu.Etildemeurelepasdcisif.
SpcialementlaprireCellequifutlaMreduChristetdontnousneprononons
jamaislenom.Sadvotionarracheaudmond'innombrablesmesquelepch
devraitinfailliblementjeterentresesmains.
Jepoursuisenmeconsumantdecolreetseulementparcequejeledois.Prier
estlachoselaplusfacilequel'hommepuissefairesurlaterre.Etc'estjustement
cettechosetrsfacilequeDieualilesalutdechacun.quiprieavecpersvrance,
peupeu,Ildonnetantdelumiresetlefortifiedemaniretelle,qu'lafin,mmele
pcheurleplusendurcipeutdfinitivementserelever,ftilenfoncdanslaboue
jusqu'aucou.Danslesderniresannesdemavie,jen'aipluspricommejele
devaisetainsi,jemesuisprivedelagrce,sanslaquellepersonnenepeutsesauver.
Ici,nousnerecevonsplusaucunegrce,aureste,mmesinousenrecevions,nous
lesrefuserionscyniquement.

Touteslesfluctuationsdel'existenceterrestreontcessencettevie.Pourvous,
surlaterre,vouspouvezmonterd'untatdepchl'tatdegrce;delagrce
tomberdanslepchsouventparfaiblesse,quelquefoisparmalice.Aveclamort,ces
changementssontfinis,parcequ'ilsontpourcausel'instabilitdel'hommeterrestre.
Dsormais,nousavonsrejointl'tatfinal.Dj,aveclacroissancedesans,les
changementsdeviennentplusrares.Ilestvraiquejusqu'lamortonpeuttoujoursse
retournerversDieuous'endtacher.Cependant,entranparl'habitude,l'homme,
avantdemourir,avecsesderniersfaiblesrestesdevolont,secomportecommeilen
avaitl'habitudependantsavie.L'habitudedevenueunesecondenature,ilselaisse
entranerparelle.C'estainsiqu'iladvintpourmoi.Depuisdesannes,jevivaisloin
deDieu.causedecela,aumomentdudernierappeldelagrce,jemetournai
contreDieu.Cen'estpaslefaitquejepchaissouventquifutpourmoifatal,mais
pluttquejenevoulaisplusmerelever.Plusieursfois,tum'asavertid'couterles
prdications,deliredeslivresdepit.Jen'aipasletemps,taitmarponse
ordinaire,riend'autren'augmentaitdavantagemonincertitudeintrieure.

Dureste,jedoisconstaterquelorsquejequittail'associationdesjeunes,
l'orientationtaitdjtellementavancequ'ilm'auraittextrmementpnibledeme
mettresuruneautrevoie.Jemesentaisdansl'inscuritetnonheureuse,maisdevant
laconversionsurgissaitunemuraille.Tunesouponnaispascela;tuconsidraisle
retourDieucommeunechosetrssimple;unjour,eneffet,tumedis:Maisfais
doncunebonneconfession,Annette,ettoutirabienaprs.Jesentaisqu'ilenserait
ainsi,maislemonde,lachairmetenaientdjfortementdansleursgriffes.Jen'aurai
jamaiscrul'influencedudmon.Etmaintenantj'attestequ'ilinflue
considrablementsurlespersonnesquisetrouventdanslesconditionsojeme
trouvaisalors.Seulementbeaucoupdeprires,faitesparlesautresetmoimme,
jointesdessacrificesetsouffrances,auraientpum'enarracher.Etmmecela,peu
peuseulement.Sil'onvoitpeudepossdsextrieurement.Ilyenadetrs
nombreuxquilesontintrieurement.Ledmonnepeutravirlalibrevolontceux
quisedonnentsoninfluence,maisenpunitiondeleurapostasie,pourainsidire,
mthodiquedeDieu,DieupermetqueleMalinsemetteeneux.Jehaismmele
dmonetpourtantilmeplat,parcequ'ilcherchevousruiner,vousautres,luietses
satellites,lesespritstombsavecluiaucommencementdutemps.Ilssont
innombrables,etrdentsurlaterre,ilsdansentcommeunessaimdemouchesetvous
nevousenapercevezmmepas.(Frres,soyezsobresetveillezparcequevotreadversaire,
lediable,rdeautourdevouscommeunlionrugissantenqutedequelqu'undvorer(1P5,8).
RevtezvousdesarmesdeDieupourpouvoirrsisterauxembchesdudmon.Cenesontpas,
eneffet,deshommesquenousavonscombattremaislesPrincipautsetlesPuissances,les
matresdecemondedetnbres,lesmauvaisespritsrpandusdanslesairs(Ep.6,1112).)Ce
n'estpasnous,rprouvs,devoustenter;celaestrservauxespritstombs.(Il
n'appartientpasaurledeshommesdamnsd'attirerlesautresdamnation,commecelaappartient
auxdmons(SaintThomas,SupplmentlaSommeThologique,q.98,a.6,ad2).).la
vrit,celaaccrotencoredavantageleurtourmentchaquefoisqu'ilsentranentici
uneme.Maisquenefaitpaslahaine!(Bienquelasouffrancedechaquedamnsoit
accrueparleurmultitude,pourtantlahaineetl'enviesedveloppentchezeuxtelpointqu'ils
prfrerontmourirdavantageavecunplusgrandnombrequedesouffrirmoins,maisentant
seuls(Ibid.,q.98,a.4,ad3).).JemarchaisdansdessentiersloignsdeDieuet
pourtantDieumepoursuivait.J'aplanissaislavoielagrceenraisond'actesde
charitnaturellequej'accomplissaisassezsouventparsimpleinclination.
Quelquefois,Dieum'attiraitversuneglise;alorsjesentaiscommeunenostalgie.
Quandjesoignaismamremalade,malgrmontravaildebureaudurantlajourne,
d'unecertainefaonjemesacrifiaisvraiment,alorslesattraitsdeDieuagissaient
puissamment.Unefois,dansl'glisedel'hpitaldanslaquelletum'avaisconduite
pendantl'arrtdetravaildemidi,ilm'arrivaunechosequ'alorsiln'auraitfalluqu'un
paspourquej'enviennemeconvertir:j'aipleur.Maislajoiedumondepassaitde
nouveaucommeuntorrentpardessuslagrce,lebongrainsuffoquaitvraiment
parmilespines.Sousleprtextequelareligiontaitaffairedesentiment,commeon
disaitsouventaubureau,jerejetaisencorecettenotiondegrcecommetoutesles
autres.Unefois,tum'asattrapeparceque,laplaced'unegnuflexionjusqu'terre,
jefispeineuneinformecourbetteenpliantlegenou.Tupensaisquec'taitunacte
deparesseetnesemblaispasmmesuspecterqu'alorsjenecroyaisdjplusla
prsenceduChristdansleSaintSacrement.Maintenant,j'ycrois,maisseulement
d'unefaonnaturelle,commeoncroitunoragedontonentendleseffets.En
attendant,jem'taisaccommoded'unereligionmafaon.Jesoutenaisl'opinion,
quiparminousaubureautaitcommune,quel'meaprslamortallaitdansunautre
tre,defaonqu'ellecontinuaitainsiprgrinersansfin.Aveccela,l'angoissante
questiondel'Audeltaitrsolueetrendueinoffensive.Pourquoinemerappelaistu
paslaparaboleduricheopulentetdupauvreLazare,danslaquelleleChristenvoie
immdiatementaprslamort,l'unenenfer,l'autreauparadis?...Ilestvraiquetu
n'auraisrienobtenu,riendeplusqu'avectesautresdiscoursdebigote.

Peupeu,jemecraismoimmeundieusuffisammenttoffpourtre
appelDieu;assezloigndemoipournedevoirmainteniraucunerelationaveclui,
assezvaguepourlelaisser,selonlebesoin,ressemblerundieupanthisteoubien
pourselaisserpotisercommeundieusolitaire.Cedieun'avaitaucunparadispour
mercompenserniaucunenferm'infliger.Jelelaissaisenpaix.Encelaconsistait
monadorationpourlui.
Oncroitvolontierscequiplat,aussiaucoursdesansjemetins
suffisammentconvaincuedemareligionpourn'enavoirpasdesouci.Unechose
seulementauraitpubrisermonobstination,unelongueetprofondedouleur.Etcette
douleurn'estpasvenue!ComprendstumaintenantcequeveutdireDieuchtie
ceuxqu'ilaime?
Undimanchedejuillet,l'associationdesjeunesorganisauneexcursion***.
Ellem'auraitbienplu,maissesfadesdiscours,cecomportementdebigotes,m'enont
dtourne.D'ailleurs,uneautreimagebiendiffrentedecelledecelledelaMadone
demeuraitdepuisquelquetempssurl'auteldemoncoeur:l'attrayantMaxdumagasin
voisin;djnousavionsplaisantensembleplusieursfois.Or,prcismentpource
dimanche,ilm'avaitinviteunepromenade.Celleaveclaquelleilallaitd'habitude
taitmaladel'hpital.Ilavaitbiencomprisquej'avaismislesyeuxsurlui.Jene
pensaispasencorel'pousertoutefois.Iltaitcertainementrichemaisilse
comportaittropgentimentavectouteslesfilles.Etmoi,jusqu'cemoment,jevoulais
unhommequim'appartntuniquement.Nonseulementtresafemme,maissafemme
unique.J'aitoujourseu,eneffet,uncertaingotnaturelpourlabiensance.(Ilest
vrai,Annette,malgrtoutesonindiffrencereligieuse,avaitquelquechosedenoble
danssoncomportement.Jem'pouvantelapensequemmedespersonnesbien
duquespeuventallerenenfer,quand,parailleurs,ellelesont,enfait,simal
qu'ellesfuientDieu.)Aucoursdelapromenadesusdite,Maxseprodiguaen
gentillesses.Etl'onnes'entintnullementdesconversationsdeprtrescommevous.
Lejoursuivant,aubureau,tumefaisaisdesreprochesparcequejen'taispasvenue
avecvous.Jeteracontaimondivertissementdecedimanche.Tapremiredemande
fut:Astutlamesse?Sottise!Commentpouvaisje,tantdonnqueledpart
avaittfixpoursixheures?Tusaisencore,comment,excite,j'ajoutai:LeBon
Dieunefaitpasattentionainsicesbagatellescommevosprtres.Maintenant,je
doisconfesser:Dieu,malgrsabontinfinie,pseleschosesavecuneplusgrande
prcisionqu'euxtous.

AprscettepremirepromenadeavecMax,jevinsencoreuneseulefois
l'association,Nol,pourlaclbrationdelafte;c'taitquelquechosequime
plaisaitsuffisammentpourrevenirencore,maisintrieurementj'taisdjtrangre
vousautres.Cinma,bals,promenadessesuccdaientconstamment.AvecMax,nous
nousdisputionsquelquefois,maisjesustoujoursl'enchanermoidenouveau.J'eus
beaucoupdemalavecl'autreamiequi,auretourdel'hpital,secomportaitauprsde
luicommeuneobsde.Cefutunavantagepourmoicarmonnoblecalme,par
opposition,fituneprofondeimpressionsurMaxquifinitpardciderquejeseraisla
prfre.J'avaissulaluirendreodieuseenparlantfroidement;positivel'extrieuret
vomissantleveninl'intrieur.Detelssentiments,unetelleconduiteprparent
excellemmentl'enfer.Ilssontdiaboliques,danslesensleplustroitdumot.
Pourquoijeteracontecela?C'estpourtedirecommentjemedtachaidfinitivement
deDieu.

EntremoietMax,nousn'tionspasarrivssouventlatrsgrandefamiliarit.
Jecomprenaisquejemeseraisabaissesesyeuxsijem'taislaissealler
compltementavantletemps,c'estpourquoijesusmemaintenir.J'taisprtetout,
jedevaisleconqurir.cettefin,riennem'taittropcher.Enoutre,peupeu,nous
nousaimions,possdantl'unetl'autredeprcieusesqualits,quinousfaisaientnous
apprcierrciproquement.J'taishabileetcapable,d'uneagrablecompagnie,aussi
jeletinssolidementattachetrussis,aumoinsdanslesderniersmoisavantnotre
mariage,trel'uniquelepossder.
EncelaconsistaitmonapostasiedeDieu,d'avoirfaitd'unecraturemonidole.
Jamaisunechosepareillenepeutarriverentirementquedansl'amourd'une
personnepourl'autresexelorsquecetamourresteenfermdanslessatisfactions
purementterrestres;c'estaussicetotalabandonquiformesonattrait,sonstimulantet
sonvenin.Pourmoi,enlapersonnedeMax,cetteadorationdemoimmemedevint
unereligionvcue.Pendantcemmetemps,aubureau,jemelanaiaveccret
contretoutcequitaitd'glise,lesprtres,lesindulgences,lemarmonnementdu
chapeletetsemblablessottises.Tucherchais,avecplusoumoinsd'esprit,prendrela
dfensedeceschoses,sanssouponner,semblaitil,quedansl'intime,je
n'argumentaispaslavritcontreellesmaisjecherchaispluttunsoutiencontre
maconsciencej'avaisalorsbesoind'untelsoutienpourjustifiermonapostasiepar
laraison.

Toutaufond,jemervoltaiscontreDieu.Tunelecomprenaispas;jeme
tenaisencorepourcatholiqueetdsiraistreappeleainsi;j'allaismmejusqu'
payerlestaxesecclsiastiques.Unecertainecontreassurancenepouvaitmenuire,
pensaisje.Ilarrivaitparfoisquetesrponsesmefrappaientmaisellen'avaientpas
prisesurmoiparcequetunedevaispasavoirraison.Enraisondecesfausses
relations,nousavonseu,l'uneetl'autre,peuderegretlorsquenousnoussommes
sparesl'occasiondemonmariage.
Avantcettecrmonie,jemeconfessaietcommuniaiencoreunefois,comme
c'taitprescrit.Moietmonmari,nouspensionslammechosesurcepoint.Pourquoi
nepasaccomplircesformalits?Nousnousysoummescommetouteslesautres.
Vousappelezindigneunetellecommunion.Ehbien,aprsl'avoirfaite,j'eusplusde
calmedanslaconscience.Cefutdurresteladernire.
Notrevieconjugalesepassait,laplupartdutemps,engrandeharmonie.Sur
toutescesquestions,noustionsdummeavis.Enparticulier,surcepointquenous
nevoulionspasendosserlacharged'leverdesenfants.lavrit,monmarien
auraitvolontierseuun,maispasplus,biensr.lafin,jesusledissuaderencorede
cedsir.Vtements,meublesdeluxe,promenades,voyagesenautoetsemblables
distractionsm'importaientbiendavantage.

Cefutuneannedeplaisirsurlaterrequecetempsentremonmariageetma
mortsoudaine.
Chaquedimanchenousallionsenvoitureoubiennousrendionsdesvisitesaux
parentsdemonmari.(J'avaishontedsormaisdemamre.)Ceuxciglissaientla
surfacedel'existence,niplusnimoinsquenous.Intrieurement,jenemesentais
jamaisheureuse,cependant,extrieurement,jeriais.C'taittoujours,audedansde
moi,quelquechosequimerongeait.J'auraisvouluqu'aprslamort,laquelle,
naturellement,devaittreencorebienlointaine,toutftfini.

tantenfant,j'entendisunjour,aucoursd'unsermon,queDieurcompense
toutebonneoeuvrequechacunaccomplitet,quandilnepourralarcompenserdans
l'autrevie,illefaitsurlaterre;celaesttrsexacte.

Inopinment,j'eusunhritagedelatenteLotteetmonmarirussit
obtenirdesmolumentstrshonorables.Jepusalorsarrangermanouvellehabitation
d'unefaonattrayante.Lareligionnem'envoyaitplusquedeloinsalumire,ple,
faibleetincertaine.
Lescafsdesvilles,leshtelsdanslesquelsnousallionsdurantlesvoyagesne
nousportaientcertainementpasDieu.Tousceuxquifrquentaientceslieux,
vivaientcommenousdel'extrieurl'intrieur,maisnondel'intrieurl'extrieur.
(L'extrieurenvahissaitl'intrieuraulieuquecesoitl'inverse.)

Si,dansnosvoyages,aumomentdesvacances,nousvisitionsquelque
cathdrale,nousn'avionsd'intrtquepoursoncontenuartistique.L'atmosphre
religieusequenousrespirions,spcialementdanscesmonumentsduMoyenge,je
savaislesneutraliseravecquelquecritiquesdecirconstance;unfrrefaisantl'office
deguide,quiavaitunmaintiengaucheoun'taitvtuquepeuproprement;le
scandalequedesmoines,quisefaisaientpasserpourpieux,vendissentdesliqueurs;
l'ternellesonneriedescrmoniessacrespendantquel'onnes'occupequedefaire
del'argent...Delasorte,jechassaidemoi,chaquefois,lagrce,dsqu'ellepassait.
Jelaissailibrecoursmamauvaisehumeur,enparticulierproposdecertains
tableauxmdivauxdel'enfer,danslescimetiresouailleurs,danslesquelsledmon
grillelesmessurlescharbonsincandescentstandisquesescompagnonsaux
longuesqueuesentranentd'autresvictimesavecdelonguescordes.Claire!Onpeut
setromperpourpeindrel'enfer,maisonn'exagrejamais!

Lefeudel'enfer,jel'aitoujourseuenvued'unefaonspciale.Tusais
comment,durantunealtercationcepropos,jetetinsuneallumettesouslenezette
disavecsarcasme:Atellel'odeurdel'enfer?Tuasteintenhtelaflamme.Ici,
personnenel'teint!
Lefeu,jeteledismoimme,nesignifiepasletourmentdelaconscience.Le
feuestlefeu.Cetteparoledel'vangileestentendrelittralement:loignezvous
demoi,maudits,allezaufeuternel!Littralement!
Commentunespritpeutiltretouchparlefeumatriel,demanderastu.
Commentpeutsouffrirtonmesurlaterrequandtumetsledoigtsuruneflamme?
Defait,l'menebrlepas;etpourtant,queltourmentenprouvetoutl'individu!
Defaonanalogue,nousici,noussommesspirituellementlisaufeu,selon
notrenatureetselonnosfacults.L'meestprivedesalibertnaturelle;nousne
pensonspascequenousvoulons([Lefeu]devientlechtimentdel'me,luiinterdisant
l'exercicedesavolont,l'empchantd'agiroelleveutetcommeelleveut(Ibid.,q.70,a.3,rp.).
)nicommenouslevoulons.
Neregardepashbteceslignes;cettat,quivousautresneditrien,me
brlesansmeconsumer.

Notreplusgrandtourmentconsistedanslacertitudequenousavonsquenous
neverronsDieu,jamais.

Commentcelapeutilnoustourmenterautant,alorsquesurlaterreony
demeureaussiinsensible?Tantquelecouteaurestetendusurlatable,onreste
indiffrent.Onvoits'ilestaffil,onnel'prouvepas.Quelecouteautetransperceet
tutemettrascrierdedouleur.MaintenantnoussouffronslapertedeDieu;avant
nousypensionsseulement.
Touteslesmesnesouffrentpasd'unegalefaon.D'autantplus
pernicieusementetd'autantplussystmatiquementquelqu'unapch,d'autantplus
gravementpsesurluilapertedeDieuetd'autantpluslasuffoquelacraturedont
elleaabus.

Lescatholiquesdamnssouffrentplusqueceuxdesautresreligionsparceque,
leplussouvent,ilsontreuetmprisplusdegrcesetdelumires.
Celuiquisavaitplus,souffreplusdurementqueceluiquisavaitmoins.Ceux
quitombentparmaliceptissentpluscruellementqueceuxquitombentparfaiblesse.
Maispersonnenesouffreplusquecequ'ilamrit.Oh!Sidumoins,celan'taitpas
vrai!J'auraisaumoinsuneraisondehar!
Tumedisaisunjourquepersonnenevaenenfersanslesavoir.Celaauraitt
rvlunesainte.Moi,j'enriais,maisensuite,jemeretranchaiderrirecette
dclaration:Decettefaon,encasdencessit,medisaisjesecrtement,j'aurais
toujourslapossibilitdefairevolteface.
Cettepenseestjuste.Vraiment,avantmafinsubite,jeneconnuspasl'enfer
commeilest.Aucunmortelneleconnat.Maisj'enavaislapleineconscience.Situ
meurs,tuvasdanslemondedel'AudeltoutdroitcommeuneflchecontreDieu.
Tuenporteraslesconsquences.
Jen'enchangeaipaspourautantparcequ'enracineparlaforcedel'habitude,
commejetel'aiditdj,j'taispousse,entraneparelle.Plusleshommes
vieillissent,plusilsaimentleurshabitudes...Mamortvintainsi!

Ilyaunesemaine,jeparleselonquevouscomptez;enregardladouleur,je
pourraisdiretrsbienquejebrleenenferdjdepuisdixans.Ilyaunesemaine,
donc,monmarietmoi,nousfaisionspendantcedimancheunepromenade,la
dernire.

Lejourpointaitradieux.Jemesentaisbienautantquejamais.Unsinistre
sentimentdebonheurm'envahitquiserpentaitenmoiduranttoutelajourne.Quand
voiciqu'l'improviste,pendantleretour,monmarifutblouiparuneautoquivenait
touteallure.Ilperditlecontrle.Jsusmesortitdeslvrescommeunfrisson;
noncommeuneprire,maiscommeuncri.Unedouleurdchirantem'opprimait
toute.Et,enregarddecelled'prsent,c'taitunebagatelle.Puis,jeperdislessens.
Ilesttrangequependantcettematine,ilm'taitvenuencorel'esprit,d'unefaon
inexplicable,cettepense:Tupourraisencoreunefoisallerlamesse.Elle
retentissaitenmoicommeuneimploration.

Nettementetrsolumentmonnontranchalefildemespenses.Avec
toutesceschosesilfautenfinir.Quej'enendossetouteslesconsquences!
Maintenantjelesporte.
Cequiadvintaprsmamort,tulesaisdj.Lesortdemonmari,celuidema
mre,cequiarrivadeoncadavreetledroulementdemesfunrailles,jelesai
connusdansleurdtailparlemoyendesconnaissancesnaturellesquenousavonsici.
Cequiarrivesurlaterre,nouslesavonsseulementd'unefaonassezvague.Maisce
quinoustouchedeplusprs,enquelquefaon,nousleconnaissons.Ainsi,jevois
maintenantotusjournes.(L'mesparenereoitpas[...]uneconnaissanceparfaitedes
choses,maisunesortedeconnaissancegnraleetconfuse(SommeThologique,q.89,a.3,rp.).
Quantauxmesspares,ellesnepeuventconnatreparcesespcesquelessinguliersavec
lesquelsellesonteuuncertainrapport;soitparuneconnaissanceantrieure,soitparquelque
sentiment,soitparunerelationnaturelle,soitparunedispositiondivine(SommeThologique,I,
q.89,a.4,rp.).)

Moimme,aumomentdemamort,jemerveillaisoudainementdu
brouillard.Jemeviscommeinonded'unelumireblouissante.

J'taisaulieummeogisaitmoncadavre.Ilarrivacommeilarriveauthtre
lorsque,d'uncoup,s'teignentleslumirespournepluslaisservoirquelascne.Le
rideausediviseavecgrandbruitets'ouvresurunescneinattendue,horriblement
lumineuse,lascnedemavie.

Commedansunmiroir,monmesemontraellemmelesgrcesmprises,
depuismajeunessejusqu'auderniernonenfacedeDieu.Jemesentiscommeun
assassin,auquel,durantleprocsjudiciaire,onvientapportersavictimeinanime.
Merepentir?Jamais!(Lesmauvaisneserepentirontpasdeleurpchensoi,parce
quelevouloirdelamalicedupchdemeureeneux;ilsserepentirontparaccident,entantqu'ils
serontattristsdelapeinesubiecausedupch(SupplmentlaSommeThologique,q.98,a.
2,rp.).

Enavoirhonte?Jamais!
Pourtant,jenepouvaisnonplusrsistersouslesyeuxdeDieuquej'avais
rejet.Ilnemerestaitqu'unechose,lafuite.

CommeCans'enfuitducadavredesonfrreAbel,ainsimonmefutpousse
dehors,loindecettevued'horreur.Cefutlejugementparticulier.L'invisibleJuge
disait:loignetoidemoi!

Alorsmonme,commeuneombre,enduitedesoufre,seprcipitadans
l'terneltourment!(L'ternitdespeinesdel'enferestunevritdefoi;sansdoutelaplus
terribledetoutes.AlorsleFilsdel'hommediraceuxquisontsagauche:Allezvousenloin
demoi,maudits,danslefeuternel[...]etilss'eniront,ceuxciauchtimentternel,etlesjustes,
lavieternelle(Mt25,4146).LorsdelarvlationduSeigneurJsus,ceuxlsubirontla
peineduchtimentternel...(2Th1,9).Lesmauvais,auxquelssontrservsd'paisses
tnbrespourl'ternit(Jude,13).Siquelqu'unadorelabteetsonimage,etenprendla
marquesursonfrontousursamain,ilboira,luiaussi,duvindelafureurdeDieu,duvinpurvers
danslacoupedesacolre,etilseratourmentdanslefeu,etlafumedeleursupplices'lveraaux
siclesdessiclesetiln'yauraderepospoureuxnilejournilanuit(Ap14,11).Etilsseront
tourmentsjouretnuitauxsiclesdessicles(Ap20,10).).

Alors,aprsl'preaccentdeceslignesquej'avaiscrulire,rsonnadoucement
unbruitvenantdelacampagne.

Jemerveillaiensursaut.J'taisencoreaulitdansmachambre.Parlafentre
lalumirematinalepntrait,tandisquedelaparoissearrivaitlesondel'Anglus.

Jeneralisaispasencorecequim'taitarriv,maisjamaisjeneressentisuntel
rconfortdel'angliqueSalutation.Lentement,jercitailestroisAveMaria.Pour
toi,mefutilfortementinspir,ilfauttetenirattachelaMrebnieduSeigneur:tu
doishonorerfilialementMariesituneveuxpassubirlesortd'unemequineverra
jamaisDieu.

Encoretremblanteaprscetteterriblenuit,jemelevai,m'habillaienhteet
courusenbasparl'escalierdanslachapelledelamaison.

Lecoeurmebattaitjusquesouslagorge.Lesquelqueshtesagenouillsprs
demoimeregardrent;maispeuttrepouvaientilspenserquej'taisexcitepour
avoirainsidescendul'escalierencourant.

UnebravedamedeBudapest,pluttge,prouveparlasouffrance,grle
commeunenfant,myope,maisexprimentedansleschosesspirituellesetfervente
dansleserviceduSeigneur,durantl'aprsmidi,danslejardinmeditensouriant:
Mademoiselle,Jsus,neveutpastreserviavecsigrandempressement!Mais
ensuiteelles'aperutquequelquechosed'autrem'avaitagiteetm'agitaitencore.Me
calmantelleajouta:Nevoustroublezpas.Connaissezvouslastrophedesainte
Thrse?

Nevoustroublezpas,
Nevouseffrayezpas,
Toutpasse,
Dieuseulnechangepas.
Lapatiencearrivetout.
quipossdeDieu
Riennemanque.
Dieuseulsuffit.

Pendantqu'ellemedisaitdoucementcesparoleslentementetsansvouloir
m'instruire,ilmeparutqu'ellelisaitdansmonme:Dieuseulsuffit.
Oui,Luiseuldoitmesuffire,icibasetLhaut.Jeneveuxpasallerenenfer.
Jeveuxlepossderunjour,quelquesacrificequ'ilpuissem'encoter.

Onpourraitajouter,enguisedeconclusion,cesparolesdeBernanosextraites
desonromanintitulL'imposture,lafindelapremirepartie:

Nuln'estjetl'abme,sansavoirrepouss,sansavoirdgagsoncoeurdela
mainterribleetdouce,sansavoirsentisontreinte.Nuln'estabandonnquin'ait
d'abordcommislesacrilgeessentiel,reniDieunonpasdanssajusticemaisdans
sonamour.Carlaterriblecroixdeboispeutsedresserd'abordaupremier
croisementdesroutes,pourunrappelgraveetsvre,maisladernireimagequi
nousapparaisse,avantdenousloignerjamais,c'estcetteautrecroixdechair,les
deuxbrastendusdel'amilamentable,lorsqueleplushautdesangessedtourne
avecterreurdelaFaced'unDieudu.

You might also like