i nt v tc gi

Ibuka Masaru (1908-1997) sinh ra tnh Tochigi, mt

tnh nm pha bc Tokyo. ng tt nghip khoa Khoa hc
v Cng ngh, trng i hc Waseda. Nm 1946, ng
sng lp ra cng ty Cng ngh vin thng Tokyo (Tokyo
Tsushin Kogyo), chnh l cng ty tin thn ca cng ty in
t Sony. Nm 1950, vi cng v ch tch, ng xy dng,
pht trin cng ty Sony tr thnh cng ty in t ni ting
trn th' gii. Nm 1969, ng thnh lp 'Trung tm nghin
cu v pht trin gio dc tr tui u th v gi chc ch
tch. ng dnh rt nhiu tm huyt cho s nghip gio
dc tr th. ng c vinh danh l ngi sng lp, ng
thi l ch tch hi ng qun tr ca Sony. Nm 1989, ng
c nhn hun chng "Thnh tu vn ha ca B Gio
dc Nht Bn. Ngoi ra ng cn nhn hun chng vn ha
"Bunka- kunsho", hun chng "Kyojitsu Daiusho". Tc
phm ni ting cng ti ca ng l "Ln chin lc t 0
tui" (Nh xut bn Koshabunko). ng mt nm 1997.
 Li tc gi

"Con ng a ti n vi s nghip gio dc tr

tui u th"

hn 25 nm k t khi ti tham gia vo s nghip

nghin cu gio dc tr tui u th. Ni n chuyn mn
"gio dc thi ti hon ton cha h c kinh nghim g,
nhng cng chnh v khng phi l mt chuyn gia nn ti
li c th nhn thy rt nhiu kha cnh khc m nhng
chuyn gia trong ngnh gio dc kh nhn ra c, v chnh
iu gip ti c hng nghin cu ring ca mnh.

"Ch n mu gio thi mun" c xut bn nm

1971, l cun sch u tin tng hp nhng kin thc v l
lun ca ti v phng php gio dc cho tr tui u th
xut pht t quan im nhn mnh n kh nng hp thu
kin thc v hn ca tr thi k u th (giai on t khi
mang thai n trc khi i hc tiu hc). Sau , nhng tin
b trong nghin cu v sinh l no v y hc ln lt cng
nhn nhng kh nng tuyt vi ca tr s sinh v tr thi
k b sa m. Chnh nhng khm ph y lm cho suy
ngh ca ti v gio dc sm tr cng tng bc thay i
theo. Ti nhn ra rng "Thi k thai gio" chnh l thi k v
cng quan trng trong giai on u th.
 Nhng quan im ca ti v ni dung v cc giai on
ca gio dc cho tr tui u th thay i rt nhiu qua
mi cun sch. Cc bn c th nhn thy iu khi tham
kho quyn "Ln chin lc t 0 tui". Tuy nhin duy nht
c quan im "Nhn cch v tnh cch ca tr ty thuc vo
cch gio dc ca cha m t khi cn nh" th khng nhng
khng thay i, m n cn c ti tin tng mt cch
mnh m hn theo thi gian. Ti s v cng vui mng nu
cc bc cha m c th tham kho nhng quan im v gio
dc sm ca ti trong cun sch ny nui dy con
mnh.

(Trch "i li ni u" trc khi xut bn - NXB Aizo

nm 1991)
 Li ngi dch

Cun sch "Ch n mu gio th mun l mt trong

nhng tc phm v nui dy tr c cha m Nht i m
nht. Cun sch c xut bn ln u nm 1971, cun cc
bn ang cm trn tay l cun c bin son li v ti
bn vo nm 2008. Bng nhng quan st t thc t' hng
ngy ti nhn thy c rt nhiu iu c vit trong cun
"Ch n mu gio th mun" c cha m Nht p
dng nui dy con ci mnh. cng l do v sao ti
rt mun cun sch ny n c vi c gi Vit Nam.
Nhng kin thc v gio dc tr sm giai on u th
c khi xng Nht t rt lu nhng thc s r nt
nht l cch y 40, 50 nm bi cc nh gio dc hc, tm l
hc, bc s. H gp phi s phn i kch lit t pha cc
bc ph huynh v truyn thng, v mt b phn nhng nh
tr thc, hc gi khc v cho rng gio dc sm l p con
thnh thn ng, l git cht tui th ca con tr, ph hng
mi quan h v tnh cm gia cha m vi con ci, gy nh
hng khng tt n s pht trin ca x hi sau ny...

Nhng ri cng vi s tin b trong khoa hc v nhng

nghin cu thc t chng minh cho mi ngi hiu rng
gio dc sm ch l mt "thi im vng" gip tr pht
huy ht nhng kh nng tim n m tr c, l thi k l tng
nht nui dng tr c v tm hn v tr tu m nn tng
chnh l tnh yu thng v s kin nhn ca cha m. Sau
gio dc sm giai on trc khi i hc c chnh ph
Nht coi trng hn v p dng nhng bc nh gio dc
nh tr, gio dc mm non v tnh ng n ca n. Cng
vi s ph cp kin thc t cc cun sch c vit bi
nhng nh gio dc, s hnh thnh cc trung tm t vn
h tr vic nui dy tr, m gi y hu ht ph huynh
Nht u p dng nhng phng php dy d, ch
trng un nn con mnh t khi mi lt lng.
Nhng kin thc v gio dc tr tui u th Nht m
cun sch "Ch n mu gio th mun hay rt nhiu
cun sch khc cp n dng nh tr thnh mt iu
hin nhin cha m Nht p dng v thc t' vi con ci
mnh. C th k rt nhiu v d nh tr chuyn vi tr v
c truyn cho tr nghe t lc lt lng; cho tr nghe nhc v
hc nhc t sm; dy ch sm cho tr; cho tr chi chi
ghp hnh, chi pht huy kh nng sng to ch khng
cho xem tivi, nghch in thoi; n tr i do, i cng vin,
vin bo tng; tr t lp, t xc n v t lm v sinh c
nhn ch khng lm thay tr; khng la mng khi tr lm sai;
khuyn khch tr khi tr c hng th vi ci g; khen ngi
hnh ng ca tr khch l; khng so snh tr vi anh em
hay vi bn b; khng p t suy ngh ca mnh ln tr m
lun tn trng suy ngh v pht ngn ca tr... Chnh iu
khin tr em Nht u t lp t rt sm, ngoan ngon
v l php, c lm nhng g chng yu thch, tm ra am
m ca bn thn ngay t khi cn rt nh.
 Mt cun sch, nht l sch v nui dy tr th, cn phi
c dch bng chnh tm hn ch khng phi vic chuyn
t ngn ng ny sang ngn ng kia. Vi t cch l ngi
dch, mong c ln nht ca ti l c th truyn ti c ht
nhng thng ip m tc gi Ibuka Masaru mun gi gm
n cch bc lm cha m. Mong rng ngi c c th tm
c mt iu g hu ch cho mnh khi c xong cun
sch ny.

Nguyn Th Thu
 Mc lc

i nt v tc gi ..................................................................................... 2
Li tc gi ................................................................................................ 3
Li ngi dch .......................................................................................... 5
Mc lc .................................................................................................... 8
Li ni u .............................................................................................16

CHNG 1: KH NNG TR TU CA TR UC QUYT NH

TRONG GIAI ON T 0 N 3 TUI........................................... 20
1.1. ..............................................................................................
Ch n khi i mu gio th mun ................................................. 20
1.2. a tr no cng s pht trin ti nng
khi c gio dc t 0 tui ...................................................................22
1.3. Gio dc tr tui u th khng phi
nhm to ra thin ti .............................................................................25
1.4. Chnh v cha trng thnh nn tr s sinh
c nhng kh nng v hn .................................................................. 27
1.5. S lin kt ca t bo no c quyt nh trong
giai on t 0 n 3 tui ..................................................................... 29
1.6. Gio dc ngy nay ang nhm gia "Giai on nui dy nghim
khc" vi "Giai on tr t do" ...................................................... 31
1.7. nh gi ca ngi ln v "D" v "Kh"
khng p dng i vi tr con ............................................................ 33
1.8. Tr s sinh c nng lc tuyt vi gi l
"nhn thc nguyn mng" 35
1.9. Vi tr nh mn i s d hiu hn mn S hc ...................... 38
1.10. Tr 3 thng tui c th cm nhn
c nhc ca Bach()........................................................................... 40
1.11. Tr 6 thng tui c th bi ...................................................... 42
1.12. Tr c th tip thu mi kin thc trong
giai on t 0 n 3 tui ..................................................................... 44
1.13. Ch c tr nh mi c kh nng tip thu
bt c ci g m chng c hng th .................................................... 47
1.14. Thi k tr th nu tr khng c
dy ci g th s mi khng bit ci ................................................. 49
1.15. Gio dc sm cng c th gip tr
khim thnh nghe c ....................................................................... 51

CHNG 2: HY TO RA MI TRNG TR PHT

HUY HT KH NNG CA MNH.......................................54

2.1. Nng lc ca tr c quyt nh bi
mi trng v gio dc hn l di truyn ..................................54
2.2........................................................................................
Khng hn con ca gio s th cng l gio s ........................56
2.3. a tr s sinh ln ln trong by th
s tr thnh th .............................................................................58
2.4. Vn cn sm vi n
chnh l cu ni lm cn tr s pht trin ca tr ....................61
2.5 Gn mc th en gn n th rng th hin
r rt nht trong giai on u th ..............................................63
2.7 Tr th chu tc ng t nhng th khng ai ng ........ 67
2.8 Tr tng tng v truyn c tch hay
nhng trang truyn tranh khc hon ton ngi ln ............ 69
2.9. Hy thn trng ch n mi trng khi
ta giao tr cho ngi khc chm sc ......................................... 71
2.10 Nhng tri nghim thi th u l nn tng
ca hnh ng v cch t duy ca tr sau ny ....................... 73
2.11. Gio dc tr khng tn ti mt khun mu c nh... 75
2.12. .....................................................................................
Hy to ra tt xu b tr nhiu hn ...................................... 77
2.13. Ng chung l cch giao tip
khng th tuyt vi hn vi tr ................................................. 79
2.14. a tr c nui dy bi ngi m m m nhc
ng nhin s m tt v m nhc ............................................ 80
2.15. Khi tr a th hy tr chuyn ........................................ 83
2.16. Khng cn dng ngn ng tr con vi tr ................... 85
2.17. C nhng vic lm ca cha m s
v tnh gy ra ni s hi trong k c ca con tr ..................... 87
2.18. .....................................................................................
Tr s sinh c th hiu cha m ang ci nhau ......................... 90
2.19. Tnh cch ca m s d nh hng n con nht 92
2.20. Cha th vi vic gio dc con th
tnh cch con s d tr nn mo m .......................................... 94
2.21. .....................................................................................
2.23. Chi cng nhau s gip tr xy dng
tnh cng ng v thc y pht trin tr tu .................... 101
2.24. Gi nhau s gip tr pht trin tnh cng ng
v tnh cch tch cc .................................................................. 104
2.25. Nhn bit ngi l l bng chng chng t
kh nng nhn thc nguyn mng ca tr pht trin .... 106
2.26. Dy con t thu cn th ............................................... 107
2.27 Tc gin, ghen t l biu hin tr ang
khng c tha mn mong mun ca mnh ....................... 109
2.28. Ci khuyt im ca tr trc mt ngi khc
s khin tn thng y cn mi .............................................. 112
2.29. Khen ngi tr s tt hn l la mng ............................ 114
2.30. Hng th l liu thuc tt nht gip tr
ham mun hc tp ....................................................................... 116
2.31. Tr d dng nh nhng g c kt hp
vn iu uyn chuyn................................................................. 119
2.32. Tr s suy ngh tiu cc khi b cha m mng ............ 121
2.33. Hy gip tr duy tr lng hiu k
vi nhng g tr c hng th ................................................... 123
2.34. Lp i lp li l phng php ti u
to hng th cho tr .................................................................... 125
2.35. ng dp tt nhng tng ca tr
nu mun tr l ngi c nng lc sng to ......................... 128
2.36. Hy gip tr pht huy gic quan th 6
thay v dy l lun hay k thut................................................ 130
2.37. Gio dc tr s sinh khng phn bit gii tnh ......... 133
2.38. Hy dy tr v gio dc gii tnh thay v ni di ..... 135
2.39. Quan nim ca tr v thi gian c
hnh thnh t thi quen sinh hot ng quy tc .................. 137
2.40. Nhng bn tin thi s s gip tr
ni ting Nht chun................................................................. 139
2.41. Hy cho tr xem nhng hnh nh
qung co trn tivi .......................................................................141
2.42. Hy dy tr ha m trc
c cm th m nhc tt ............................................................. 144
2.43. Dy m nhc l cch nui dng
kh nng tp trung cho tr ....................................................... 145
2.44. Hc violin gip nui dy tinh thn ch huy tr ..... 148
2.45. Tr c hc m nhc t nh
s c mt khun mt p khi ln ln...................................... 150
2.46 Th haiku l gio c tt nht dy tr
kh nng ghi nh .........................................................................152
2.47. Tr gii mt mn th s c t tin vi
tt c cc mn khc ......................................................................156
2.48. Tr chi tp trung vi bi Ty s
nui dng nng lc t duy cho tr ....................................... 158
2.49. Tr cng bit cm bt ch v sp mu sm
cng tt ..........................................................................................160
2.50. ...................................................................................
Giy c no th ngi hao hao c ...................................... 163
2.51. ................................................................................... Qu
nhiu chi s lm tr c tnh l ng ................................ 164
2.52. Mt cn phng qu ngn np s
cn tr s pht trin ca tr ..................................................... 166
2.53. Tr khng thch ngi khc thay i trt t
m chng sp t ...................................................................168
2.54. ng mang cho tr xem, hy a
tr n ni xem .......................................................................170
2.55. chi hnh thc p khng hu ch bng
chi tr thy th v khi s vo............................................ 171
2.56 Vi tr sch khng hn l th d c,
b xp hnh khng hn l xp ....................................... 174
2.57 t nn, gp hnh v ct giy, nhng tr chi
mc mc m nui dng tnh sng to cho tr ..................... 175
2.58. ...................................................................................
Din kch thc y tnh sng to tr ................................ 177
2.59. Nhng a tr c th cng hay vn ng
th tr tu pht trin cng nhanh.............................................. 179
2.60. ................................................................................... Hy
luyn cho tr c tay phi ln tay tri ....................................... 181
 2.64. Vi tr khng tn ti ranh gii gia chi v
cng vic ................................................................................. 189
2.65. Dy tr sm khng phi vi mc ch
chun b cho tr vo lp mt ................................................... 190
2.66. Du khng c thi gian hay tin bc vn
c th gio dc con tr .............................................................. 193

CHNG 3: GIO DC TR TUI U TH - CH NGI M

MI C TH LM C .............................................................195
3.1. Ngi m khng c mc tiu r rng,
khng th thnh cng trong vic nui dy con..................... 195
3.2. Vi ph n khng vic g quan tng hn
vic nui dy con .........................................................................197
3.3. Dy con bt u t dy m ..............................................199
3.4. Hy nhn con hc tp ...................................................201
3.5. Ngi m quan trng hn ngi cha
trong vic nui dy con nn ngi ......................................... 204
3.6. Ngi m khng phi l ngi thc p .........................206
3.7. Khng b d gia chng vic nui dy con ..................208
3.8. C th lm m H n khi tr ln 2 tui ....................210
3.9. Con ci khng phi l vt s hu ca cha m ...............212
3.10. Ngi m thiu t tin th
khng th nui dy con tt ...................................................... 214
 3.11. Tr s pht trin lch lc nu
cha m suy ngh t ph ............................................................ 217
3.12. con thay i th trc tin
cha m cn phi thay i.......................................................... 219
3.13. Gio dc chnh l nui dy tr con hn cha..... 222
3.14. Nhng ngi bit tin tng ngi khc s l
tng lai Nht Bn th k XXI .............................................. 224
3.15. Ch c tr nh mi xa b chin tranh v
k th chng tc .......................................................................... 226

Phng php gio dc tr tui u th ca Ibuka - li bnh ca

nh gio Tago Akira, gio s danh d trng i hc Chiba.229
X> ' *v

Li ni au

T trc n nay chng ta vn lun tin rng ti nng

xut chng ca nhng thin ti hay thn ng l do gene di
truyn hoc l do huyt thng. Khi nghe nhng cu chuyn
nh thn ng m nhc ngi o W. A. Mozart (1756-1791)
3 tui c th biu din piano, hay l J. S. Mill(1) 3 tui
c th c thnh tho nhng tc phm c in bng ting
Latinh, hu ht chng ta u suy ngh rt n gin rng
"ng l thin ti, ngay t khi mi sinh ra khc ngi
thng ri".

Nhng nu nh tm hiu k v thi u th ca nhng

thin ti y th chng ta mi bit rng, c cha m ca W. A.
Mozart v J. S. Mill u l nhng ngi v cng nhit huyt
vi vic p dng phng php gio dc sm. H dy d
con mnh rt nghim khc v c nh hhng r rng ngay
t khi con h cn thi k u th. iu chng t rng c
W. A. Mozart v J. S. Mill u khng phi l thin ti ngay
t khi mi sinh ra, m ti nng xut chng ca h l kt qu
ca vic c nui dy trong mi trng gio dc sm ngay
t khi cn tui u th.

(1) John Stuart Mill (1806-1873) l nh trit hc v nh kinh t

chnh tr hc ngi Anh.
 Vy th cu hi ngc li l nhng tr ngay t khi mi
sinh ra c nui dng trong mi trng khng lnh
mnh th s tr nn nh th' no? Mt v d c th coi l in
hnh minh chng cho iu ny l cu chuyn noi ting v
hai c b ngi si b b ri tn l Amala (?-1921) v Kamala
(?-1929).

Thng 10 nm 1920, v chng mt v mc s tn l J. A.

L. Singh trn ng i truyn o bt gp hai con vt
trong mt hang ng mt ngi lng nh cch Calcutta
khong 110 km v pha ty nam. Th" nhng khi h n gn
th ha ra hai con vt li l hai b gi c nui dng
bi n si hoang. Hai v chng v mc s t tn cho
hai b gi l Amala v Kamala. H rt n lc a hai
em tr v vi cuc sng ca con ngi nhng tic rng n
lc y ca h khng thnh.

Chng ta coi vic con ngi th s sinh ra con ngi,

cn loi si th s sinh ra loi si nh l mt s tht hin
nhin. Th" nhng cu chuyn trn li cho thy mt s tht
rng chnh mi trng v s nui dy ngay t khi mi lt
lng bin mt a tr thnh mt con si.
Sau khi nghe v chng kin cu chuyn c tht , ti
nhn ra rng mi trng v s nui dy tr thng u i
l v cng quan trng. Xut pht t suy ngh v th' h tng
lai ca nc Nht, v l v mt th' gii tt p hn th vic
"Gio dc u th cn phi c suy ngh v nghin cu
nghim tc, chng ti thnh lp "Trung tm nghin cu
v pht trin gio dc tr tui u th'' vo nm 1969. ng
thi vi vic tp hp cc nh nghin cu trong v ngoi vin
nghin cu bt u tin hnh nghin cu v nui dy
sm tr, trung tm cng lp nhng lp hc gio dc sm
cho tr phc v cho vic phn tch su hn, t s m
rng v ng dng "Phng php Suzuki" - mt phng
php gio c c th' gii ch n ca nh gio dc ni
ting Suzuki Shinichi(1).

Cng i su vo nghin cu chng ti cng nhn ra

rng suy ngh ca chng ta i vi tr th t trc n nay
u sai lm. Chng ta c ngh rng chng ta hiu bit tt
c v tr em nhng hnh nh thc s ca tr em th chng ta
li khng h bit. Chnh bi vy, khi tr bc sang tui th
3, chng ta mi bt u lo lng xem nn dy g cho tr. Gn
y c mt nghin cu mang tnh t ph v sinh l no mi
c cng b vi ta "S pht trin no b ca ngi n
3 tui hon thin 78- 80%. Nh vy t' bo no ca tr
hu nh hon thin sau khi c 3 tui, nn cc bc cha
m cn phi dy tr ci g v dy nh th' no giai on
tui u th ny chnh l vn cn c quan tm nht
trong phng php gio dc tr tui u th.

(1) Suzuki Shinichi (1898-1998) l mt gio vin dy violin

ngi Nht. ng c phng php dy nhc cho tr v cng c
o, c c th gii ngng m. Lp violin ca ng o to :
rt nhiu thin ti m nhc cho nc Nht v th gii.
 Cc bc ph huynh khng cn thit phi suy ngh thi
qu rng "gio dc tr tui u th l mt ci g gh gm.
Bi v "gio dc tr tui u th" ch l mt giai on chun b
trc khi bt u vo giai on gio dc thc s v n l
"thi im thch hp" nui dy tr, m ngi khm ph
ra thi im chi c duy nht ngi m m thi. Bt c
ngi m no du bit rng vic nui dy con ci l mt
cng vic vt v cng mong mun lm tt c nhng g c
th, dnh nhng g tt p nht cho con mnh.

Vy th thng qua cun sch ny, chng ti mong mun

s l ngi h tr cho nhng ngi m no c mong c
nh vy. Chng ti mong c quyn sch ny c th gip
nui dy mt hoc rt nhiu a tr nn ngi.

Ibuka Masaru

Ngy 20 thng 5 nm 1971

 Chng 1:
Kh nng tr tu ca tr c quyt
nh trong giai on t 0 n 3 tui

1.1. Ch n khi i mu gio th mun

Trc khi bt u cu chuyn, ti mun mi ngi hy

n li nhng chuyn thi chng ta cn l hc sinh. Trong
cng mt lp nhng c nhng ngi hc rt gii, nhng
cng c nhng ngi li hc d v cng. Nhng ngi hc
rt gii th thng khng phi n lc vt v nhiu nhng
thnh tch lc no cng cao nht, ngc li nhng ngi hc
d th c gng mi m thnh tch vn c lt t. Ai trong
chng ta cng tng tri qua nhng chuyn nh vy ng
khng cc bn? Thy c gio lun an i chng ta rng "u
c thng minh hay km thng minh khng phi l do bm
sinh m ty thuc vo n lc ca bn thn mi chng ta".

Tuy nhin, chng ta vn tin rng t khi sinh ra ai thng

minh th s thng minh, ai dt th s dt nh l mt s tht
hin nhin. Vy th quan im ca thy c gio l "Gii v
dt khng phi do bm sinh m ty thuc vo n lc ca
bn thn" v suy ngh trc quan ca chng ta "Gii hay dt
u l do bm sinh" th ci no ng. i vi ti c hai quan
im u c ci ng v u c ci sai. Mi ngi s ni
rng ng l cu tr li lp lng, nhng ti s ch ra l do v
sao.

Cu tr li y l tnh cch v nng lc ca mi con

ngi khng phi do bm sinh m c quyt nh khi n
mt "thi k nht nh no trong cuc i. ng cha ta c
cu "Trng da c da trng u c u" hoc l "C
cng mi st c ngy nn kim" m ch rng con ngi
c quyt nh hoc l bi yu t huyt thng v di truyn,
hoc l bi yu t n lc c gng ca bn thn. Tuy nhin tt
c nhng thuyt ny u c a ra m khng c cn c
khoa hc thuyt phc, v kt lun rt m h.

Nhng, nhng nghin cu mi nht v sinh l hc ca

no b v di truyn hc c nhng tin b mnh m, v n
gip lm sng t rng tnh cch v nng lc ca con ngi
thc cht c hnh thnh ch yu giai on t 0 n 3
tui. C ngha l, con ngi khi mi c sinh ra th hu
nh u ging nhau v kh nng m khng c s khc bit
gia thin ti v ngi bnh thng. Ty thuc vo mi
trng gio dc sau khi sinh ra m tr tr thnh thin ti
hay ngi bnh thng.

Ni nh vy chng ta hiu rng khng phi c khi

no mun l ta c th thnh thin ti. Nng lc v tnh cch
ca con ngi c quyt nh gn nh ton b giai on
t 0 n 3 tui, ti gi y l "thi k thch hp". Chnh v l
do m sau khi i hc, c nhng hc sinh chng phi vt
v g nhng vn hc tt, trong khi c nhng hc sinh c
gng mi m thnh tch vn vy.

Nh vy iu quan trng nht y chnh l cha m

cn nui dy tr nh th' no giai on t 0 n 3 tui, bi
v sau 3 tui tc l sau khi i mu gio th mun pht
trin tr tu v nng lc ca tr.

1.2. a tr no cng s pht trin ti nng khi c

gio dc t 0 tui

Chc hn trong s cc bn s c rt nhiu ngi thc

mc rng ti sao mt ngi lm chuyn mn v k thut v
lm kinh doanh nh ti li lao vo lnh vc khng phi
chuyn mn ca mnh l nghin cu gio dc sm tr?
Quan tm n mt vn quan trng nh gio dc sm
tr l mt iu ng nhin, nhng ti cm thy khng
th ng yn c khi ci iu tng chng nh l d nhin
li v tnh b cc bc cha m b qua.

Ngoi ra, c rt nhiu ng lc trc tip a ti n vi

nghin cu v gio dc sm tr. ng lc chnh l bn
thn ti cng l mt ph huynh c con nh, cng gp phi
rt nhiu kh khn v trn tr trong vic nui dy con mnh.
V mt ng lc na l xut pht t nhng hoi nghi ca c
nhn ti vi phng php gio dc hin nay.
 Thc t th ti cng l mt ngi cha chm tr trong
vic p dng gio dc sm cho con mnh. Khi con ti cn
nh, ti khng h bit rng c th pht trin kh nng tr
tu ca tr rt nhiu nu nh p dng phng php nui
dy t 0 tui. Ngi khai sng gip ti chnh l thy gio
dy violin ni ting Suzuki Shinichi, ngi c c th
gii ch n thng qua lp hc gio dc sm cho tr bng
violin. Thy Suzuki tng ni rng: "i vi bt k tr no
cng ch c mt phng php gio dc. Khi nghe li ni ,
v thc t c chng kin tn mt nhng thnh qu thc
tin rt tuyt vi ca thy Suzuki, ti cm thy v cng tic
nui v bn thn l mt ngi cha nhng chng lm g
gip con mnh.

"Ln sng phn i i hc,,(1) xy ra vo nhng nm

1960 chnh l s kin lm cho ti c ci nhn nghim tc
hn t cu hi gio dc l g? Gio dc cn phi lm
1 -- . A \ r\ -J 4,'A . /\ - \ 1 /\ 1 .7 A''A

nhng vic g? Ban au ti nhn nhn mau cht ca van

chnh l ch gio dc i hc v con ng gio dc
bc i hc. Th nhng, khi tm hiu k lng ti nhn ra
rng bn cht ca vn chnh l c giai on gio dc
trc i hc, l trung hc ph thng, v xa hn na l 1

(1) L ln sng phn i cc trng i hc din ra vo

nhng nm 1960 khi cc sinh vin biu tnh chng i ch
gio dc i hc.
t trung hc c s ln trung hc ph thng, ri th t tiu
hc ln trung hc c s v cui cng chnh l s qu mun
giai on mu gio. V tht bt ng khi suy ngh ny ca ti
li c chung quan im vi phng php gio dc th
nghim sm cho tr tui u th ca thy Suzuki.

Thy Suzuki chnh l ngi thc hin phng php

gio dc tr tui u th v cng c o c tn gi l
"Phng php Suzuki" vn c p dng 30 nm nay,
l dy tr chi violin ngay t khi cn rt nh. Trc ,
chng ta vn ch bit n phng php gio dc rt thng
thng l bt u dy tr chi n t khi tr bt u ln
tiu hc hoc l trung hc c s. Th' nhng vic bt u dy
cho tr t la tui ny tr i to ra s chnh lch rt ln
v kh nng gia cc tr, l c nhng tr th rt gii,
nhng c nhng tr th hu nh khng th ci thin c
nhiu. Chnh v l do m phng php Suzuki h thp
tui dy n cho tr tui u th. Vy y, trong khi suy
ngh ca ti v gio dc tr tui u th bt u nhen nhm
nn nhn s kin "Ln sng phn i i hc" nhng nm
1960, th trc 30 nm phng php y c thy
Suzuki p dng vo trong thc tin ri.

Phng php gio dc ca thy Suzuki ch l dy cho

tr chi violin. Nhng khi ti bt u nhng n lc nghin
cu phng php gio dc tr tui u th th ti nhn ra
rng phng php y khng phi ch dnh cho mn violin,
m n c th p dng cho bt c mn hc no.

1.3. Gio dc tr tui u th khng phi nhm to ra

thin ti

chng trc ti gii thiu rng "Ty thuc vo

cch gio dc tr giai on t 0 n 3 tui m nu mun
con mnh thnh thin ti th cha m c th nui dy con
mnh thnh thin ti". Chnh v cu khng nh m ti
nhn c nhng cht vn t cc bc cha m rng: "Vy th,
c phi gio dc tr tui u th chnh l phng php gio
dc to ra thin ti?".

Cu tr li l "Khng phi". Gio dc tr tui u th ch

c mt mc ch duy nht l " nui dy mt a tr
tr nn ngoan ngon, vui v, c tr tu thng minh v khe
mnh".

Nu t khi sinh ra m khng mc phi nhng cn bnh

hay khuyt tt bm sinh g th tt c mi tr em u ging
nhau. Vy th ti sao c tr rt thng minh, c tr tr tu li
tm thng, c tr th ngoan ngon, c tr li ng bng
khng nghe li, tt c nhng iu u l trch nhim ca
cha m. Vi bt k tr no cng th, nu nh cha m cho tr
tip xc vi nhng g cn thit "thi k thch hp" th chc
chn cha m no cng u c th nui dy tr thnh nhng
ngi c tnh cch v tr tu tuyt vi.
 Chng ta hy th ly v d v nhng loi ng vt,
nh loi ch chng hn. Bt k loi ch no d mang ni
ging u t thun chng n u i na nhng khi c
phng sinh tr v th' gii hoang d th chng cng u tr
nn hung d v cui cng u quay v bn nng hoang d
ca mnh. D t hay nhiu th ty vo cch nui dy ca cha
m m mt a tr khi mi sinh ra ch mang tr no gn
ging nh loi ng vt cng c th d dng tr thnh mt
loi hoang d ging nh cu chuyn v hai c b ngi si
m ti gii thiu phn trc.

C mt s kin m c l nhiu ngi vn cn nh, l

li khai c cng b trong cun hi k ca mt k st nhn
l thanh thiu nin, k gy ra v git ngi hng lot
bng sng v khng r ng c. Trong hi k , hung th
ln ting ch trch d di nhng nm thng u th ca
mnh rng "Bn cht v tnh cch con ngi c v nh c
hnh thnh trong 5 nm u i. 5 nm y cng ch n
thun l nhng ngy thng, n chng thm thp g i vi
mt i ngi. Nhng nhng nm thng y li c th to
nn tnh cch chi phi v thay i cuc i ca mt con
ngi th chng phi nhng nm thng y l v cng quan
trng hay sao. V phi chng cc bc cha m trn i ny
khinh sut m b qua nhng nm thng quan trng ny.
(Nguyn vn trong tc phm "Git nc mt ca s thiu
hiu bit"). c n y liu c bc cha m no cm thy
nhi au trong tim mnh.
 Trit l c bn v gio dc tr tui u th ca ti l
ng nhng a tr tr thnh nhng loi cy hoang di,
v ng to ra nhng a tr bt hnh nh a tr trong
cu chuyn trn. Ch c mt gii php chnh xc duy nht
cho suy ngh ny l gio dc tr t khi tr mi lt lng.

Nhng v d v phng php gio dc tr tui u th

nh cho tr nghe nhc, cho tr hc violin ngay t khi cn
nh khng nhm mc ch bin tr thnh nhng thin ti
m nhc. Dy tr ting Anh, cho tr hc ch Hn cng
khng c mc ch to ra nhng thin ti v ngn ng hc.
V gio dc tr tui u th cng khng nhm mc ch lm
bc m cho tr bc vo nhng trng chuyn, lp chn.
Hc violin, hc ting Anh, hc ch ch l mt phng php
gip tr pht huy ht nhng kh nng tr tu v hn ca
mnh m thi.

1.4. Chnh v cha trng thnh nn tr s sinh c

nhng kh nng v hn

Phng php gio dc tr tui u th ca ti bt u p

dng t giai on tr s sinh, l giai on m tr c nhng
kh nng tr tu v hn. Nhng nu ni nh vy th s c rt
nhiu ngi nghi ng rng mt a tr va mi c sinh
ra cha h bit g, sao li c th k vng tr c nhng kh
nng v hn c. Cu tr li cho nhng nghi ng l
"Chnh bi v tr s sinh cha h bit g nn tr li c nhng
kh nng v cng ln. So vi nhng loi ng vt khc khi
mi sinh ra th tr s sinh trng thnh chm hn. Trong
mt thi gian ngn khi va mi sinh ra tr ch c th khc v
b sa. Trong khi nhng loi ng vt khc c th
ng ln v i li c. Theo cc nh nghin cu ng vt
hc th s khc bit ny s xy ra trong 10 hoc 11 thng u
i.

Vy th u l nguyn nhn dn n s khc nhau ny?

Nguyn nhn u tin l xut pht t t th' i ca con
ngi l ng thng v i li bng hai chn, khc vi nhng
loi ng vt khc. Phi chng l l do m thai nhi khng
th bm li lu trong bng m.

Chnh v iu m i vi nhng loi ng vt khc

th ngay t khi cn l bo thai trong bng m, chng c
c nhng kh nng nh i li v nhiu kh nng khc,
ngc li th tr s sinh li c sinh ra trong trng thi gn
nh l khng h bit g.

Ni mt cch khc th nhng loi ng vt khi va mi

sinh ra tr no c hon thin nhiu, ngc li tr no
ca tr s sinh khi va mi sinh ra khng khc g mt trang
giy trng. Ti mun nhn mnh rng tr tu v nng lc ca
tr s sinh c quyt nh ton b sau khi ra i ty thuc
vo vic nui dy ca cha m, ty thuc vo vic chng ta v
ci g trn trang giy trng y.
 to ra tnh cch tt v tr tu thng minh cho tr th
cha m phi kch thch tht nhiu cho tr chnh giai on
m no ca tr ang c kh nng v hn ny, cn nu cha
m chng lm g c mc tr ln ln th kh nng v hn
ca tr cng s mi khng bao gi c pht trin.

1.5. S lin kt ca t bo no c quyt nh trong

giai on t 0 n 3 tui

Mt b no thng minh ty thuc no kh nng lin kt

v giao tip gia cc t' bo no vi nhau. Vy s lin k't
gia cc t' bo no ny c quyt nh n khi tr my
tui? Nghin cu gn y nh't cho thy iu c quyt
nh trong giai on tr t 0 n 3 tui. B no ca con
ngi c khong 14 t t' bo no, khi a tr va mi c
sinh ra th b no vn ging nh mt trang giy trng v cc
t bo no hu nh cha h c s lin kt vi nhau. Lc ny,
t bo trong no ch l nhng c th ng ring r v khng
h c hot ng g.

Nu soi no di knh hin vi th ta s nhn thy rng t

khi tr sinh ra, cng vi nhng hiu bit c tch ly dn
theo thi gian cc t bo no s lin kt li vi nhau, v s
lng nhng mi lin kt ging nh cu ni gia cc t bo
no cng tng ln theo. C ngha l cng c nhiu t bo
tham gia vo s lin kt, giao tip, an xen vi nhau th cng
chng t b no x l tt v x l c nhiu thng tin t
bn ngoi vo. Nu ta v von s giao tip gia cc t' bo no
vi nhau ging nh s giao tip gia nhng t bn dn
trong mt chic my vi tnh th nu tng t bn dn ring
bit, chng chng c tc dng g, nhng nu chng to
thnh ng truyn kt ni vi nhau th chng s c chc
nng x l nh l chic my tnh in t.

Nu v b no nh l chic my vi tnh x l thng tin

th thi im m ng truyn kt ni gia nhng t bn
dn trong my vi tnh ny t c tc nhanh nht cng
tng ng vi b no ca tr giai on t 0 n 3 tui.
Thc t cho thy khong 70-80% kh nng kt ni gia cc t
bo no c hon thin khi tr ln 3 tui. Cng vi ng
truyn lin kt trong no tng dn th trng lng ca b
no cng tng ln. Chnh v th m sau khi sinh c 6
thng, trng lng b no ca tr s tng ln gp i lc mi
sinh, v khi c 3 tui th trng lng y bng 80%
trng lng b no ca ngi ln.

ng nhin l qua 3 tui th khng c ngha l no ca

tr s khng pht trin na. Nhng t 4 tui tr i, ng
truyn kt ni trong no li c hnh thnh b phn khc
ca no, l thy trc ca no. Cn trc 3 tui th
ng truyn kt ni trong no c hnh thnh no sau.
S khc nhau gia vic hnh thnh ng kt ni gia cc t
bo no giai on t 0 n 3 tui v sau 3 tui c th c
hnh dung d dng nh sau: giai on t 0 n 3 tui, s
hnh thnh ny ging nh l cng ca mt chic my vi
tnh, ngha l n l b phn ct li, quan trng nht; cn s
hnh thnh giai on sau 3 tui th ging nh phn mm
ca chic my vi tnh, ngha l n ch l b phn ch ra cch
s dng cho chic my tnh m thi.

Nhng yu t c kch thch t bn ngoi vo trong

no s c m ha nguyn mng v lu gi trong no, b
phn quan trng nht v c bn nht x l nhng thng
tin ny u c hnh thnh khi tr giai on t 0 n 3
tui, cn vic s dng nhng chc nng c hnh thnh
giai on t 0 n 3 tui nh t duy, ch, sng to, thao tc
nh th' no th li l t 3 tui tr i.

Chnh v th, nu nh trc 3 tui m b no ca tr

khng c rn luyn ging nh mt cng ca my
tnh th sau 3 tui n s ch nh nhng phn mm m d c
rn luyn bao nhiu cng khng thay i c nhiu. c
n y chc cc bn hiu l do v sao chng ta cn phi
gio dc tr t sm pht trin kh nng tr tu ca tr.

1.6. Gio dc ngy nay ang nhm gia "Giai on

nui dy nghim khc" vi "Giai on tr t do"

Hin ti c khng t ngi trong s nhng nh tm l

hc v nhng nh gio dc u c chung quan im rng
vic khng p dng bt k phng php gio dc no cho
tr tui u th cng ng ngha vi vic chng ta c ti vi
tr.

B no ca tr nh xu nh th' nu b nhi nht bit bao

nhiu th th s lm a tr d tr thnh u c c vn .
Thi k u th th iu tt nht l c tr ln ln t nhin.
i khi tr tr nn ch k nhng vn c nhng bc cha m
cho rng l bn tnh t nhin ca tr. Trong chng ta c
khng t nhng ng b, b m lm theo nhng suy ngh
nh th, t tn dng rng mnh ang theo "Ch ngha nui
dy t nhin, rng mnh hiu bit, v hn na cn an tm
ngh rng mnh l mt ph huynh c t tng tin b.

Th nhng, iu ng bo ng l khi nhng a tr

bc vo mu gio, ri vo bc tiu hc th nhng b m
trc kia tn th ch ngha tr ln ln t nhin y thay
i mt cch nhanh chng. T trc n gi, v ngh rng
con mnh vn cn b, nn cha m c mc con ln ln t
nhin, v tnh bin con thnh ch k v khng bit nghe li.
Nhng gi con vo mu gio, vo tiu hc ri th cn
phi gio dc nghim khc. Th l t mt ngi m vn
hin du bng chc tr thnh mt ngi m tht nghim
khc, nhit tm thi qu vi vic hc ca con.

Qua nhng g gii thiu v s pht trin ca tr no

phn trn, chng ta hiu rng nhng suy ngh chnh
l s lm tng ca cc b m. Th rng giai on u th
m nhit tm v nghim khc th c th k vng rng s
nhit tm s em li kt qu tt cho con mnh.

Nhng ngi m nhm ln gia hai giai on "nui

dy nghim khc" v "nui dy t do" u tr thnh tm
im b d lun ch trch hoc ch trch m gn cho ci tn
"Nhng b m nhit tm thi qu vi gio dc con ci",
ting Nht gi l "kyoikumama". (Bo ch Vit Nam gi h
l "m H")

Chnh thi k tr cn nh vic rn luyn va du

dng va nghim khc s l nhng mm m u tin cho
giai on sau 3 tui, ri sau cha m cn phi tn
trng ch ca tr. Do , s nghim khc ca cha m ch
nn dnh cho tr giai on trc khi i mu gio. Cn
sau khi tr bc vo mu gio, nu nh chng ta can
thip thi qu th khng chng s ch em li nhng hiu
qu ngc li, l tr s ng nghch v khng nghe li.

1.7. nh gi ca ngi ln v "D" v "Kh" khng

p dng i vi tr con

"Quyn sch ny i vi tr con th qu kh" hay l "Tr

con nghe nhc c in th hiu ci g ch"... thng th ngi
ln chng ta da trn tiu chun no nh gi v tr con
nh vy? Vi tr con, chng khng h c mt nim no
rng ci l d hay kh, l yu hay ght. V i vi chng,
trong ln u tin tip xc th ting Anh hay ting Nht,
nhc c in hay nhc dn ca, nhc c li hay ting nhc t
kn harmonica u c ngha nh nhau.

c bit, nhng phn on mang tnh cm gic cng

khng cn n s hiu bit, m ngc li c nhng trng
hp chnh s hiu bit li l ro cn ta phn on. Rt
nhiu ngi ln chng ta tng tri qua nhng kinh
nghim kiu nh khi ng trc mt tc phm hi ha ni
ting, d bn thn khng h cm nhn c v p ca n
nhng vn t ngh trong u rng "ng l tc phm ca
danh ha ni ting c khc.

Nu so snh vi ngi ln v im ny th tr con s

suy ngh n thun hn rt nhiu. Nu bn thn tr cm
thy yu thch hoc l c cm gic thch th th tr s b cun
ht mt cch say m.

M c mt chng trnh truyn hnh ni ting dnh

cho tr em rt c hm m tn l "Sesame Street (ting
Vit dch l "Ph Vng"). Nhn vt chnh ca chng trnh
l nhng con th nhi bng v cu chuyn ly bi cnh
thnh ph New York.

iu th v chng trnh ny l mi nhn vt xut

hin trong chng trnh u mang mt nt tnh cch c
trng rt ring ca mnh, biu l cm xc rt chn thc ngay
c vi nhng hng xm ngay cnh nh. Ban u chng ta c
ngh rng vi s a dng v tnh cch ca cc nhn vt nh
vy th mt a tr 2 tui lm sao m hiu c, nhng thc
t' cho thy chng ta nhm. Khi tr bt u yu thch
nhn vt no th mi khi nhn vt xut hin, tr u say
m di theo ging nh chnh bn thn mnh ang l nhn
vt vy. c bit, s hm m ca cc em tp trung vo
nhn vt ch chim nh tn l Kanaria. Kanaria rt vng v,
cu th, lm u hng ; nhng tnh tnh th rt ngy th,
tt bng v lun lun c tinh thn hc hi, l hnh nh
m ta vn thng gp u rt nhiu trong cuc sng
hng ngy.

D khng h bit ni, v cha chc hiu ht nhng

li thoi nhng tr nh cng khng khc ngi ln l
my, chng vn c th l gii c tnh cch phc tp ca
tng nhn vt di hnh dng nhng con th nhi bng;
v iu quan trng hn l hnh ng ca tr cn ngm
m ch rng tr rt yu nhn vt ny. Mt vi v d nh
trn cc bc cha m hiu rng s nh gi "dnh cho
tr con ca mnh thc t' li khng ng vi tr.

1.8. Tr s sinh c nng lc tuyt vi gi l "nhn thc

nguyn mng"

y l chuyn xy ra kh lu ri, l khi ti chi

cng vi a chu c 2 tui ca mnh. Chu ti va ch
tay vo nhng bng hiu n neon lp lnh bn ngoi ca
s va khoi ch ni cho ti nghe "Ci ny l Hitachi, ci kia
l Toshiba.... Trong thm tm ti rt vui mng ngh rng
chu mnh mi c 2 tui nhng c c nhng ch Hn
nh Hitachi, Toshiba ri c y v ti quay ra hi con du:
"Chu bit c ch Hn(1) t khi no vy con?".

Th nhng thc t th khng phi chu ti c c

nhng ch nh Hitachi hay l Toshiba, m thc cht l chu
ti nh nguyn mng nhng hnh logo v ch Hn ca
cc nhn hiu Hitachi v Toshiba, ri khi nhn thy nhng
hnh trn n neon th chu phn bit c. Ti
ph ln ci khi pht hin ra iu ny. V c l rt nhiu
ngi trong cc bn cng gp nhng trng hp tng
t nh th ny ri nh.

My hm trc ti c mt bl bo trn tp ch v pht

trin gio dc cho tr tui u th, bi bo c vit v cu
chuyn ca mt ngi m (28 tui). Ngi m k li rng
hin a con trai ln c 2,5 tui, nhng t khi c 2 tui
th chu bt u nh hnh dng ca cc loi xe t, ri
ch 2, 3 thng sau chu c th c tn v phn bit rnh rt
hn 40 chng loi t k c ca hng ni a ln hng nc

(1) Ting Nht c ba loi ch l Hiragana, Katakana v ch

Hn (Kanji).
ngoi, thm ch chu cn phn bit c c mi che nhng
bi u xe. n gi chu c th nh c quc k ca hn 30
nc trn th' gii m nhiu khi ngi ln cng cn b nhm
nh ca Mng C, Panama hay Cng ha Li-bng...

c n y chng ta c th nhn thy rng kh nng

phn bit ca tr r rng l gii hn ngi ln rt nhiu. Bi
v tr con s khng cn n l gii ghi nh nh ngi ln
m chng c nng lc phi thng l kh nng nh
nguyn mng cc s vt v phn bit c mi s vt
trong no. Chng ta hy th nh ll xem tr s sinh khi
c khong vi thng tui l c th nhn bit c
khun mt ca m ri. Rt nhiu b khi b ngi l b' th s
khc rt to nhng ch cn quay tr li vng tay ca m l nn
ngay lp tc v cn ti ci vi m na. C th c mt l
do l tr c th cm nhn c tnh thng ca ngi m,
nhng cng c th cn l do khc l tr nh theo kiu
nguyn mng khun mt v ci m ca ngi m.

Theo mt th nghim thc tin v phng php dy ch

Hn c o ca thy Ishii Isao (1919-2004), nh gio dc
ni ting, ngi sng lp ra "Trung tm nghin cu dy
ch Hn theo phng php Ishii" rt ni ting v dy ch
Hn cho tr em ch ra rng tr 3 tui c th nhn bit
c nhng ch Hn rt kh v nhiu nt nh ch Hn ca
"chim b cu" , "hu cao c" ... v t ra rt thch th vi
vic hc ch Hn. Khun mt ca con ngi c rt t im
khc bit vy m bng kh nng nh nguyn mng tr cng
c th phn bit c th i vi cc mt ch Hn khc nhau
nhiu nh th' th tr c th nh c d dng cng l iu
d hiu.

Hoc ti c th gii thch mt cch n gin nguyn

nhn ca vic ngi ln hay thua tr con trong tr chi thi
nh vi bi Ty. Ngi ln s phn bit cc k hiu, ch, s,
v tr ca qun bi ri mi ghi nh vo trong no, ngc li
tr s nh nguyn mng v ghi nh li trong b no bng
kh nng tuyt vi ca mnh, nn tc v ni dung nh s
nhanh v nhiu hn so vi ngi ln.

1.9. Vi tr nh mn i s d hiu hn mn S hc

i vi ngi ln, nu so snh mn s hc vi mt

trong nhng mn hc c bn ca i s hin i l mn t
hp th t hp li v cng ri rm v kh hiu. Nhng i
vi tr con th s logic ca t hp li v cng d hiu.
Lucienne Felix (1901-1994) - mt nh ton hc ni ting
ngi Php sau nhiu nghin cu c mt kt lun rng
cng dy mn t hp cho tr t sm th tr cng d tip thu.

nh ngha mt cch n gin th t hp l s tp hp

ca mt s nhng phn t no . Bn c c mt tr rt
ging vi hnh nh tp hp m con bn rt hay chi, l
va ly ra t trong thng nhng ming xp hnh, va phn
bit hnh dng ca cc ming xem l hnh tam gic hay l
hnh t gic. Tr c th hiu rt d dng rng mi ming xp
hnh trong thng l mt phn t ca t hp, sau vic chia
cc ming ra thnh hai phn gm cc hnh 3 cnh v 4 cnh
th cng chnh l mt tp con ca tp hp ln. y chnh l
mt v d c bn ca t hp. i vi tr con th thay v
nhng cng thc tnh ton phc tp ca mn s hc, chng
c th d dng hiu c logic c bn ca t hp.

Ni nh th' khng c ngha l tr hiu c logic ca

mn t hp th s hiu c l thuyt ca mn i s. Ti ch
mun nhn mnh rng chnh v tr suy ngh rt n gin
nn c nhng iu kh hiu vi ngi ln, nhng li rt d
hiu vi tr con. Ngi ln chng ta th thng c quan
nim c hu rng mn s hc d hiu hn mn i s,
nhng nu chng ta c suy ngh v l gii nh b no ca tr
th c l t hp s khng cn l mt mn hc kh na.

V d c mt bi ton nh sau: "C g v ra c 8 con,

chng c tt c l 20 chn, hi c bao nhiu con g v bao
nhiu con ra". Trc tin gii bi ton ny, chng ta s
dng n cng thc i s nh sau: Ta t s con g l X, s
con ra l y, v ta c cng thc X + y = 8, 2x + 4y = 20, v rt
n gin ta c c p s X = 6 v y = 2. Hoc thay X bng k
hiu o, thay y bng k hiu A th ta cng c kt qu tng t.

Nhng tr con s khng th l gii c theo kiu ca

ngi ln l t x, y v cng khng bit gii h phng trnh
bc nht hai n nh trn. Vy th ta phi lm th' no?

Nu ta gi s ton b 8 con u l ra th s thnh 32

chn, vy l d 12 chn. V ta gi s ton b u l ra, nn
s chn d l 12 ny chnh l s chn chnh lch gia ra v
g. C ngha l nu chia tng s chn d ny cho s chn ca
mt con g th ta s bit c s g, tc l s g s bng
1 2 : 2 = 6 con, vy th s ra s l 8 - 6 = 2 con. T v d ny
ngi ln chng ta thy rng thay v dng cch tnh
v cng thc phc tp l dng x, y th ta c th dng cch l
lun rt n gin nh trn gii thch cho tr hiu.

1.10. Tr 3 thng tui c th cm nhn c nhc ca

Bach(1)

mt nh my sn xut ca cng ty Sony c xy mt

nh mu gio dnh cho nhng nhn vin c con trong
tui t 2 n 3 tui. Mt kt qu iu tra dnh cho tr ca
cc gio vin xem tr yu thch nhc g cho kt qu
tht bt ng. Tr yu thch nht l bn giao hng s 5 ca

(1) Johann Sebastian Bach (1685-1750) l mt nh son nhc v

i ngi c. ng sng tc nhiu tc phm thuc nhiu th
loi cho cc nhc c khc nhau trong ni ting nht l cc bn
thuc th loi Cantata (i hp xng). ng c nh gi l
chng khng l ca ngh thut m nhc phng Ty.
Beethoven(1) c tn "nh mnh, tip n l mt bi ht
c tivi pht rt nhiu ln trong ngy t sng n ti thi
im ; ngc li nhng bi ng dao dnh cho thiu nhi
th li khng c tr yu thch. Ti v cng hng th
vi kt qu iu tra ny.

i vi ngi ln chng ta th nhc c in c v g

tht xa l v kh hiu, nhng vi tr th nhng m iu
li rt th v. Phi chng tr mi sinh ra c sn trong no
kh nng cm th nhng th loi m nhc phc tp nh
nhc giao hng?

Theo nh kt qu th nghim thc tin ca thy Suzuki

th tr 5 thng tui c th bit c nhng bn nhc giao
hng ca Vivaldi(12)). V thc t' th ti c nghe
chuyn ging nh th ny t v chng c con gi ca mt
ngi bn ca ti. Hai v chng rt thch nhc c in, nn
ngay sau khi b c snh ra th ngi m cho b nghe bn
nhc Cello s 2 ca Bach mi ngy khong vi gi. n khi
c 3 thng tui em b cm nhn c nhng giai iu
ca bn nhc v hng phn hu tay, ma chn theo ting
nhc. n on gn cui bn nhc l lc ting nhc cao tro
nht cng on gn cui bn nhc l lc ting nhc cao tro 1 2

(1) Lugwig van Beethoven (1770-1827) l nh son nhc ni

ting ngi c.
(2) Antonio Vivaldi (1678-1741) l nh son nhc, ngh s
violin ni danh ngi .
nht cng l lc b hu tay, ma chn theo mnh nht, ri
n khi bn nhc kt thc th b cng tr v tm trng bnh
thng khng cn hng phn nh lc nghe nhc na.

Mi khi b khc hay quy th m u cho nghe bn

nhc ny v bao gi b cng vui ti tr li. Nhng nu
thay bn nhc ny bng mt bn nhc Jazz th b cn khc to
hn na.

Nghe xong cu chuyn ti nhn ra mt iu, mt a

tr s sinh 3 thng tui c th cm nhn c nhc ca
Bach th chng t rng kh nng cm th m nhc ca tr
giai on u th ny l rt tuyt vi. Ti khng dm ni tt
c cc bn nhc c in v giao hng u nn cho tr nghe,
nhng chng ta s phi ngc nhin m cng nhn rng tr
tui u th c th hiu v cm nhn c nhng giai iu v
cng phc tp nh nhc giao hng. Ngi phng ng
chng ta cm thy xa l v kh cm th nhc c in v giao
hng ca phng Ty cng l bi v ngay t khi cn u th
chng ta khng h c tip xc vi chng m ch nghe
nhng bi nhc ng dao, nhc dnh cho thiu nhi m thi.

1.11. Tr 6 thng tui c th boi

i vi nhiu ngi ln chng ta th c th l kh

nhng vi tr s sinh nu ta dy th tt c u c th bi
c. Tr s sinh va mi sinh ra cha th i li c bng
hai chn th vic ni trn mt nc v hnh ng u i l
quy p trn khng u khng c g khc nhau. Chnh v
th' m khng ch tr c th bi m ta c th nhn mnh rng
chnh v tr cn l tr s sinh nn tr c th bi c.

C mt bi bo vit v cu chuyn mt ngi B m lp

hc bi cho tr s sinh bng cch luyn cho nhng tr c
3 thng tui vo b bi, sau khi tr c 9 thng tui
c th nm nga ni trn mt nc m vn nh c cch
h hp. Vo thng 8 nm 1969 Hi ngh Th thao quc t'
cho n gii ln th 6 c t chc ti Tokyo, ch tch hi
ngh khi l b Lisette Deem c mt bi pht biu gy
c rt nhiu ch ca d lun rng tr s sinh t 0 tui
cng c kh nng bi.

Theo l lun ca b Deem th nu luyn tp cho tr 5

thng tui b bi vi nhit nc l 32 C th ch sau 3
thng, trung bnh tr c th t bi c khong 6 pht. K
lc mi nht rt ng ngc nhin l 8 pht 46 giy. Trong
bui hi m, trc rt nhiu k gi, b Deem nhn mnh
rng nng lc ca con ngi c kh nng pht trin t 0
tui. "Tr s sinh c th gi trng thi cn bng trong nc
tt hn l trong khng kh. Ban u tr s dng hai tay
lm im ta nng c th, nhng khi tr nn quen vi
mi trng th tr c th t ni. Sau khi mt chm trong
nc th tr t bit cch nhm mt, nn th v ch cho c th
mnh ni ln. Hnh ng nh th' cng l mt cch tr
nh c nhng c ng bng tay chn rt nhanh".

T s tht l tr t 0 tui c th bi chnh l mt bng

chng na khng nh rng kh nng ca tr t 0 tui l
v hn. Ngoi ra cn c mt kt qu nghin cu khc cng
c cng b, l khi tr chp chng bit i m luyn cho
tr trt patin th tr cng c th trt rt gii. Chnh v
cha h bit g v th' gii bn ngoi, nn vi tr t nhng
bc lm chm tp i cho n hc bi li hay trt ng, tt
c u l nhng bi hc u tin.

Tt c nhng th nghim m ti k trn khng phi

n thun c mc ch l dy tr bi, dy tr hc nhc. Hc
bi l mt cch rt tt gip tr n ngon ming hn, ng
ngon gic hn, tng cng s phn x ca h thn kinh, tng
cng v th cht, vn ng, v chnh l mt bc m
ra cnh ca ti nng ca tr. Chc ai trong chng ta cng
tng nghe cu ni "Luyn thp lc cn nng bi v thp
ngui ri th c g n my chng cng khng thay i.
chnh l l do v sao mun tr pht trin ton din v ti nng
th hy dy tr ngay t khi mi lt lng.

1.12. Tr c th tip thu mi kin thc trong giai on

t 0 n 3 tui

Nagata Masuo l mt ngi cha ni ting vi vic nui

dy con mnh t tui u th. ng t b cng vic lm
gio vin lu nm dnh ht tm huyt nui dy con. Khi
ng bt u p dng phng php gio dc sm cho con
mnh th cu con trai c 2,5 tui, cn c con gi mi c
3 thng. Kt qu l hai anh em nh Nagata c v l hai
anh em thn ng v c th ni thnh tho 5 th ting Anh,
Ty Ban Nha, , Php, c. Khi c rt nhiu kin ln
n ng b Nagata nhi nht, bt p con mnh hc qu
nhiu. a s mi ngi u cho rng i vi tr nh vic b
nhi nht qu nhiu th vo u s l gnh nng tm l to
ra p lc, lm cho tr pht trin khng bnh thng nh
nhng a tr khc.

Nhng p tr li d lun, thc t' gia nh Nagata rt

bnh yn, hnh phc, con ci khe mnh, chnh l cu tr
li ng n nht cho nhng li ch trch v hoi nghi ca
d lun. Ti khng bn n vic ng sai khi ngi cha
tham gia m nhim vo vic nui dy v gio dc con ci
nh, nhng nhng phng php gio dc ca ng Nagata
pht trin kh nng tr tu ca tr tui u th l nhng
kinh nghim v cng qu gi. Chng ta hy nghe nhng li
chia s v phng php gio dc rt c o ca ng
Nagata.

"Ti cho cc con mnh hc ting Anh, , Php, c

hu nh ng thi cng mt lc. Mi ln nghe chng trnh
dy ting nc ngoi trn sng radio, bn c thy mi
bn tin pht bng ting Anh s c pht li bng ting
Php khng. V ti luyn cho con nghe nhng bn tin
bng cc th ting khc nhau. Ngoi ra, mi ln chi nhng
bn nhc bng piano ti nhng bn nhc bng ting ,
cn lc gii thch th ti vit ra cho tr bng ting Anh, ting
c, Php. Nu nh thuyt minh m khng hiu th s
khng th nm bt c cch cm th bn nhc, nn tr s
cng c thm ng lc hc ting nc ngoi.

Cho tr hc 5 ngoi ng cng mt lc khng s tr b

lon ch hay sao l cu hi ca rt nhiu ngi. Thc t, cc
chng trnh dy ting nc ngoi rt nh nhng. Vi mi
pht m chng trnh s luyn cho tr rt thn v tr s t t
tp pht m theo (trch "Pht trin tr tu tr th, xut bn
nm 1970, k th 5).

Bi v kh nng tip thu ca tr th giai on t 0 n

3 tui cao hn ngi ln chng ta rt nhiu nn nhng lo
lng nh "nhi nht qu nhiu" l khng cn thit. Kh nng
tip thu nhng kch thch ca no tr khng khc g mt
ming bt bin, khi no hp thu y th no s t
nhin dng li. Chnh v th, t cu chuyn ca gia nh
Nagata iu chng ta cn suy ngh khng phi l vic nhi
nht qu nhiu vo u tr m l vic cho tr tip xc vi
qu t nhng kch thch t bn ngoi.
 1.13. Ch c tr nh mi c kh nng tip thu bt c
ci g m chng c hng th

nhng phn trc chng ta hiu c rng tr 0

tui u rt thng minh v c kh nng hp thu kin thc
tuyt vi. giai on ny, s hp thu kin thc ca tr n
thun ging nh mt thao tc my mc m khng c qu
trnh chn lc v l gii nhng kin thc ny. Ngha l ton
b nhng g c kch thch vo no b s t ng lu li
trong no.

thi k ny, quan trng nh't khng phi l ta s dy

nhng g cho tr m l lm cho tr c hng th v say m
vi ci g. Bi v tr con s hp thu v ghi nh rt tt nhng
g chng c hng th. Khng ch nh vy, qu trnh ny cn
gip nui dng s am m, sng to v ham mun hc tp,
l nhng yu t ng vai tr v cng quan trng hnh
thnh nn tnh cch v kh nng lm vic tr c sau ny ca
tr.

Hu ht cc bc cha m u thng xuyn c i c

li truyn c tch hay nhng cu chuyn th n tin cho con
nghe v nhiu khi chnh bn thn cng khng h bit t
khi no tr hc thuc lng nhng cu chuyn . Ri
khi tnh c chng ta c sai on no l lp tc tr s
ch ra ch sai. Chnh nh kh nng nh nguyn mng tuyt
vi m tr hc thuc lng c tt c nhng cu chuyn
y.
 Ri khi c hng th vi nhng cu chuyn , tr bt
u mun t mnh c. D khng bit c, nhng nhn
vo mi bc tranh trong cu chuyn l tr c th nh li,
i chiu vi nhng g c lu gi k c nguyn mng
v c th c li lu lot. Chnh trong thi k ny tr s lin
tc hi cha m v ngi xung quanh rng y l ch g?
Ch ny c nh th' no? chnh l bng chng cho
thy tr bt u c hng th.

y l cu chuyn v mt ngi bn ca ti. C

dy ch cho con, to cho con s thch c sch giai on
cn nh. Nh ti ni phn trc tr con thng nh
ch Hn gii hn l ch Hiragana. Nhng ng tic l
nhng cun ehon(1) by gi ngoi hiu sch li ch ton vit
mi ch Hiragana. V th' c y mua hiu sch c
nhng cun sch c phin m cch c Hiragana i km
vi ch Hn va c va ch mt ch Hn cho con. Khi
thuc lng nhng cu chuyn c c th con tr bt
u c hng th vi nhng ch Hn. C y kin nhn
v t m dy con tng ch Hn. Sau , khi thy cha c
bo tr ch vo nhng ch Hn v c cho cha nghe
khin c nh v cng kinh ngc, dn dn tr cng bt u
thch c bo. Kt qu l n khi bt u vo lp mt, tr
c th c bo mt cch thnh tho. (Bo ca Nht c

(1) Ehon: Nhng cun truyn ngn c tranh minh ha dnh

cho thiu nhi Nht.
rt nhiu ch Hn nn i vi bc tiu hc vic c c
bo l iu v cng kh).

Cu chuyn trn mun khng nh mt iu rng tr

giai on 3 tui khng cn phi vt v vn c th nh v tp
trung hc b't c iu g nu tr c hng th vi ci .

1.14. Thi k tr th nu tr khng c dy ci g th

s mi khng bit ci

Do tnh cht cng vic nn ti thng xuyn phi dng

ting Anh giao tip. Nhng lc y ti lun cm thy thiu
t tin nht vi vic pht m v ng iu ln xung khi ni.
Ting Anh ging Nht ca ti khng phi l i tc khng
hiu, nhng c rt nhiu trng hp h vn lm mt rt kh
hiu hoc l ti phi vit t ra giy gii thch cho h.
Nhng kinh nghim nh vy khin ti c ng lc bt
u luyn pht m ting Anh vo mi sng.

Th' nhng, hng xm cnh nh ti c mt cu b mi 14

thng tui li c th pht m ting Anh rt chun, v nhng
m m ngi Nht hay b sai nh "R" hay "L" th cu b
li ni rt rnh rt. S khc nhau rt ln ny nm ch ti
bt u hc ting Anh khi vo trung hc c s, cn cu b
t 0 tui c m cho nghe bng cassette ting Anh mi
ngy. Khi cu bt u bit ni th c m cho hc v
giao tip ting Anh vi mt c gio ngi M.
 iu y chng t mt iu rng v nhn thc nguyn
mng ca chng ta b lp y bi ngn ng m nn
khi tip nhn ngn ng khc s v cng kh khn.

Tr t 0 n 3 tui c kh nng nhn thc nguyn

mng nn ngn ng no tr c tip xc thi k ny
cng s c lu li trong no. Hn na, nh phn trn
ti gii thiu, giai on t 0 n 3 tui ang l qu
trnh hnh thnh mng lin kt gia cc t' bo trong no
nn lc ny ting m hay bt c mt ngn ng no
cng u c hnh thnh nh nhau trong no. Chnh v
l do m tr n 3 tui c kh nng ni bt k ngn ng
no m khng gp kh khn g. Ngc li, nu nh cha
m b qua thi k ny th sau ny mun con ci c c
kh nng tip thu d dng nh thi k t 0 n 3 tui s
phi no lc rt nhiu, m nhiu khi no lc y cng khng
em li nhng kt qu nh mong mun. C th mi mi ta
s khng th pht m ngn ng nh ngi bn a
c.

Vic khng p dng phng php gio dc tr sm m

i n khi i hc th s tr nn qu mun khng ch ng
vi trng hp v hc ngoi ng m cn ng vi nhng
lnh vc khc. Kh nng cm th m nhc hay l kh nng
pht trin c quan thn kinh vn ng cng s c quyt
nh trong giai on t 0 n 3 tui. Chnh v th, nhng
vn ng vin th thao cng c luyn tp ngay t nh th
s cng gii.
 Hng nm vo dp ngh h, c rt nhiu ngi nc
ngoi dn con n tham quan lp hc violin ca thy
Suzuki. Ban u tt c mi ngi u khng h bit ting
Nht. Thy Suzuki nhn thy rng trong gia nh th ngi
ni ting Nht gii nht chnh l tr nh cha i hc, ri n
cc em hc sinh tiu hc, trung hc c s v cui cng l cc
bc cha m. Sau khong 1 thng th cc em b c th ni
c ting Nht kh tt trong khi cc bc cha m th i
u cng phi nh con phin dch v h tr v nc m ch
c th ni c cu "Xin cho".

1.15. Gio dc sm cng c th gip tr khim thnh

nghe c

nhng phn trn, ti gii thiu cho cc bc cha

m v tm quan trng ca gio dc sm cho tr tui u th
pht trin c ht nhng kh nng tim n tuyt vi ca
tr nh rt nhiu gc khc nhau. Th' nhng trong thc
t' c rt nhiu tr em khi va mi sinh ra gp phi nhng
cn bnh bm sinh nh lit no, hi chng Down hay ic.
i vi nhng tr b khuyt tt bm sinh th iu quan trng
l phi pht hin ra bnh ca tr t khi mi sinh ra v c
phng php gio dc ng n t sm dnh cho cc em.

Ti xin c k mt cu chuyn v cng cm ng

c ng trn bo v mt em b b ic bm sinh, nhng
bng n lc ca cha m m em c th giao tip bnh
thng vi mi ngi. Chnh cu chuyn y lm ti c
thm dng kh thay i quan im v gio dc sm vi
tr khuyt tt bm sinh. Cu b Atsuto lc c 6 tui,
khi sinh ra vn l mt em b khe mnh bnh thng nh
bao em b khc. Khi cha m nhn ra rng Atsuto c vn
v thnh gic l lc cu c hn 1 tui. Ban u cha m ca
Atsuto ch ngh rng tr em chm ni th c nhiu nn
chuyn con mnh chm ni cng l bnh thng thi. Nhng
khi Atsuto c 1,5 tui m vn khng bit g, th cha m
mi dn cu b n bnh vin khm, v h nhn c kt
qu chn on l cu b ic bm sinh. Hoang mang khng
bit phi lm th' no vi con mnh, cha m Atsuto i hi
rt nhiu ni v cui cng tm c n phng khm p
dng phng php gio dc sm cho tr s sinh b khim
thnh bm sinh ca thy Matsuzawa Takeshi. Cha m ca
Atsuto rt n lc rn luyn cho con bt u bng phng
php ca thy Matsuzawa, kt hp cng my tr thnh, v
dn dn cu b c th nh c tn mnh. Sau , cu c
th nh c cc t vng cng ngha ca chng, tip n
cu c th tr chuyn cng cha m m khng gp bt c ro
cn no.

Theo li thy Matsuzawa th "Tr s sinh bnh thng

hoc c d tt bm sinh g th ngi c th pht hin ra sm
nht chnh l ngi m. Sau 1 tun tr s sinh c th nghe
thy ting ng rt to, sau 1 hay 2 thng tr c th nghe
c ging ni ca m, v sau 4 thng tr c th nghe nhn
bit c tn ca mnh. Nu gn 1 tui m tr khng phn
ng g khi nghe ting gi th c nguy c tr b khim thnh.
V giai on t 0 n 3 tui tr c th nh c ngn ng
nn i vi tr b khim thnh th y chnh l thi k thch
hp nht dy tr v ngn ng. Cha m s rt sai lm nu
ngh rng v tr khng nghe thy nn cha m khng cn phi
ni chuyn thnh ting. D tr b khim thnh th cng
khng c ngha tr s khng nghe thy bt c mt ci g, nu
chng ta ni lp i lp li cho tr nghe, th c th pht trin
nng lc nghe hiu ca tr. V th" m nhng cha m c con
b khim thnh bm sinh ng t b hi vng dy con mnh
kh nng ni chuyn nh bnh thng.

Du l tr c b khuyt tt bm sinh nhng nu cha m

n lc th vn c th pht trin kh nng v tr tu ca tr,
chnh l nhng trit l c bn ca gio dc tr tui u th.
 Chng 2:
Hy to ra mi trng tr pht
huy ht kh nng ca mnh

2.1. Nng lc ca tr c quyt nh bi mi trng

v gio dc hn l di truyn

chng trc ti cp n nhng kh nng tuyt

vi tim n bn trong tr th. Nhng mm non ny c pht
trin thnh nhng cy tt, n ra nhng bng hoa p hay
khng ph thuc chnh vo cch gio dc v mi trng
sng m bn to nn cho tr. chng ny ti s a ra
nhng cu chuyn c th, thc t' v gio dc tr th, m
u tin s l nhng minh chng ti sao mi trng v cch
gio dc li quan trng hn di truyn.

Chng ta tng nghe ni v Kibbutz, mt m hnh

kinh t' nng thn c o v k l ca Israel. Ti y, Bloom,
mt hc gi ca i hc Chicago iu tra v so snh ch
s thng minh ca nhng a tr Do Thi sinh ra v ln ln
Kibbutz vi nhng a tr gc Phi di c sang Israel. Kt
qu l c mt s khc bit ln, trong khi ch s thng minh
trung bnh ca nhng a tr Do Thi l 115, th ca nhng
a tr gc Phi l 85. Bloom gii thch rng cn nguyn
ca s chnh lch ny l do s khc nhau v chng ngi v
huyt thng. Ngha l nng lc ca tr c quyt nh t
khi ra i khng ph thuc vo mi trng sng hay gio
dc.

Mt khc, mt hc gi khc tn l Ford tin hnh cc

th nghim trong mt thi gian di. ng chn ra nhng
a tr s sinh con ca cc cp v chng ngi chu Phi
cho vo hc cng mt nh tr vi nhng a tr ngi Do
Thi. Nhng a tr ny khi ln 4 tui, ch s thng minh
ca chng l 115, bng vi nhng a tr Do Thi.

Bng iu ny, Ford chng minh rng, nng lc ca

tr khng h ph thuc vo chng tc ngi. Hay ni cch
khc, ti nng ca con ngi khng phi l bm sinh, cng
khng khc nhau vi mi chng tc hay huyt thng, m n
c quyt nh bi mi trng v cch gio dc a tr
sau khi ra i.

Ti Nht Bn, ngi ta tin hnh nhiu th nghim

xem s khc nhau gia hai a tr sinh i cng trng
nhng c nui dy hai mi trng hon ton khc bit.
Kt qu cho thy rng hai a tr l ng nhin tha
hng nhng c tnh di truyn ging nhau t cha m,
nhng c nui dng bi nhng ngi khc nhau, hai
mi trng khc nhau, s mang nhng tnh cch hon ton
khc nhau khi trng thnh, khng ch vy nng lc v ti
nng cng khc nhau.
 Vn y l nui dy th' no ti nng ca tr
c m hoa kt tri? Vn ny nhiu nh nghin cu
tin hnh cc th nghim kim chng v a ra c nhng
thnh tu v cng to ln. Thm vo , cng c khng t
nhng bc cha m khng hi lng vi chng trnh gio dc
ca nh trng nn th nghim nhng phng php mi
trc tip vi con ci mnh. Ngoi ra, vi nhng th nghim
khng th p dng trc tip ln tr th, ngi ta tin
hnh i vi kh v ch v pht hin ra nhng s tht bt
ng. Chng ti s gii thiu ln lt v nhng thnh qu
kim chng ny.

2.2. Khng hn con ca gio s th cng l gio s

Khng t b m tng tht ln rng: "Thng con ti n

ging b n, chng c cht g gi l nng khiu v hi ha
hay m nhc c", hay l: "Chng ti l nh vn, con ti vit
vn hay v n c tha hng ti nng t b n". Phi tha
nhn rng, c nhiu trng hp con ca nhc s li tr thnh
nhc s, con ca hc gi s tr thnh hc gi, v trong thnh
ng Nht cng c cu "Con ca cc th li l cc", "Da
chut th khng th ra c tm".

Tuy nhin, y khng h tn ti th gi l "ging b",

hay "ti nng di truyn t b", n gin ch bi a tr
c sinh ra v ln ln trong mi trng nh th no m
thi. Mi trng sng m cha m to nn chnh l mi
trng nui dy con ci ln khn, ti nng ca tr c vun
p tng ngy mi trng , tr c nhng s thch v
nim say m bi tr c tip xc vi chng hng ngy.

Gi s ng l ti nng ca tr c to nn do huyt
thng, di truyn th th' gii ny s ging nh ch' phn
chia ng cp x hi ngy xa, cha truyn con ni, con tip
qun cng vic ca cha.

TI 1 .A ~ 1A. \ , . /v' 1 /V 1 A', 1 .'/V 1 1

Tuy nhin, x hi ngy nay tin b hn rt nhiu, khng

him nhng trng hp con ca nh khoa hc li tr thnh
ngh s violin, hay con ca bc s tr thnh nh vn. Nhc s
violin ni ting Koji Toyoda, ngi ch huy dn nhc giao
hng Berlin, hay nhc s Kenji Kobayashi u l nhng
ngi xut thn trong gia nh khng lin quan n ngh
thut. Chnh mi trng ngh thut t khi mi lt lng
to nn nhng ngi v i ny. Hy th nhng ngi
xung quanh, chng ta s nhn thy rng khng phi con ca
nhng cha m ti gii u s tr nn ti gii. Ngi ta ma
mai gi nhng a tr ny l "a con bt ti, hay "Khng
c tha hng gene tri t cha m". Tuy nhin, li khng
phi do chng m chnh mi trng gio dc to ra
nhng a tr "b't ti".
 Ngc li, cng khng him nhng trng hp con
ca mt ngi cha li bing, ti ngy ru ch li tr
thnh nhng k s xut sc hay nhng ngh s ti ba. Ni
mt cch thm xng l "Diu hu sinh ra i bng, ti
nng ca nhng con ngi ny ng nhin khng phi
thin ph hay di truyn, m ti nng ca h c pht
trin nh chnh mi trng nui dy tt. Ni mt cch
chnh xc hn, diu hu khng sinh ra bng m diu hu
to ra mi trng sng tt nui dng nn i bng.

Con ngi khi sinh ra u c tnh cch v kh nng

nh nhau, ging nh a tr mi lt lng, a no cng
nh a no, hn, da mt y np nhn. Mi trng
gio dc s to nn nhng a tr c tnh cch v tr tu
ring bit. Ngh nghip, tr tu ca cha m khng lin
quan trc tip n tnh cch v tr tu ca tr. Con ca mt
bc s tr thnh bc s chng qua t nh anh ta ln ln
trong mi trng thuc men, o blouse trng hay tip xc
nhiu vi cc bnh nhn m thi.

2.3. a tr s sinh ln ln trong by th s tr

thnh th

Ch sinh ra ch, si sinh ra si, v con ngi sinh ra con

ngi, y l iu ng nhin khng th chi ci. Tuy
nhin ti xin a ra mt v d chng t rng thc t' hon
cnh mi trng c th bin nhng iu tng chng
ng nhin kia thnh hoi nghi, l cu chuyn v hai c
gi ngi si tn l Amala v Kamala. Cu chuyn ny ti
cng cp s qua phn u cun sch. Thng 10 nm
1920 ti mt lng nh pha ty Calcutta, n , dy ln tin
n xut hin hai ng vt mang dng dp ging con ngi
sng trong mt hang ng ca si. Chuyn ny n tai v
chng mt mc s tn l Singh n ging o vng
ny, v chng mc s quyt nh tm kim v bt c hai
ng vt l ny t trong hang. Khi , h mi ng nga
nga ra hai ng vt l ny chnh l hai b gi, a ln 8
tui, a b c chng 1,5 tui. H t tn hai b gi ny l
Amala v Kamala, ri gi vo c nhi vin Midnapore
nui dng nh nhng a tr khc.

Bng tnh yu thng v hn v s nhn ni ca mnh, v

chng mc s c gng hai b gi ny tm li c
nhng bn cht, nng lc ca con ngi. Tuy nhin, do t
lc lt lng c nui dy bi loi si, nn hai b ny ban
u khng th sa c nhng hnh ng bn nng ca
mt con si. L tr i li bng bn chn trong phng, chm
ln khi thy ngi a tay li gn. Ban ngy hai b gi ch
thu mnh trong bng ti, ln vn i li ri li nm thu mnh
vo gc tng, m ti h ln nhng ting gh rn. Thc n
ca hai b gi ch yu l tht i thiu hay nhng con g sng.

Cui cng, bng nhng n lc khng mt mi ca v

chng mc s, c em Amala bt u ni c nhng m
n gin sau hai thng. Tic thay, mt nm sau , c b qua
i. C ch Kamala sau ba nm luyn tp cui cng cng i
c bng hai chn. Tuy vy, vi nhng ng tc phn x
mang tnh bn nng th c b vn s dng bn chn mt
cch v thc. Sau chn nm tr li vi th' gii ca con ngi,
trc khi qua i tui mi by, tt c nhng g c b lm
c l c tr tu ca mt a tr 3,5 tui, ni c vn vn
45 t m thi.

Mt bi kch tng t nh cu chuyn trn cng c

ngi ta nhc n l cu chuyn xy ra nc Cng ha
Mozambique. Mt i v chng tr qua i, a con trai
vn cn hn ca h b mt tch ngay sau . Vi thng
sau, ngi ta pht hin mt a tr ang c mt con kh
u ch ci cho b gia mt by kh. Nhng n lc tch a
tr ra khi by kh u ch khng thnh, ngi ta nh bt
lc a tr sng vi by kh. Mi chn nm tri qua, cu
b ngy no nay tr nn cng trng v mnh m, cu
tr thnh "con u n ca by kh. Mt ngy kia, khi "ch
ngi kh" ny nm ng trn cy ngi ta bt c ch.
Ngi ta bt u qu trnh gio dc a ngi kh
quay li vi cuc sng loi ngi. Sau rt nhiu n lc mi
khin ch ngi kh c th cm vt bng tay v i li
bng hai chn.
 2.4. "Vn cn sm vi n" chnh l cu ni lm cn
tr s pht trin ca tr

Nhng ngi m, ngi b tip xc vi tr hng c th

khng nhn ra s thay i tng ngy tng ca tr, nhng s
thc tr ln nhanh hn nhng g chng ta tng. Nh tm l
hc v trit hc ni ting th' ngi Thy S, gio s Jean
Piaget (1896-1980) sng lp ra hc thuyt giai on
trng thnh bng chnh vic quan st s trng thnh ca
ba ngi con ca mnh. Trong hc thuyt ca mnh, ng u
cp n tm quan trng trong vic to mi trng gio
dc thch hp vi tng giai on pht trin ca tr th.

Theo quan st ca gio s Piaget th a tr mi c

sinh ra s b bt c th g vo mi chng, nhng sau 20
ngy tui, chng s phn bit c sa, khi pht hin th
chng va b khng phi sa chng s ngng li ngay, v
by t nhu cu b sa.

Khi tr c 3 thng tui, chng s bit by t mun

ca mnh, chng c th p p hai bn chn khi thch th
vi nhng con bp b ang ung a. Tr qua 1,5 tui s c
nhng tng "sng to nh ly chic que khu cc
chi xa li gn. irn 2 tui tr bt u nhn thc v ngn
ng v tp l gii nhng th mang tnh tru tung hn, th
d nh u l cha, u l m, tri ma lm cho sn sch
s,...
Khi tr ln 4 tui, chng bt u quan st v tp l lun
v nhng s vt t m hn, v d nh tr ngy th tin rng
lng nc ngt ng y trong chic cc nh s nhiu hn
l s nc ngt y c ng trong chic cc ln, hay l
bnh quy b v vn th s nhiu hn l ming nguyn.

C nh vy, tr pht trin c v th cht ln tr tu vi

mt tc chng mt. Chnh v th, ngi m thng xuyn
tip xc vi tr phi cm nhn c tr ang mun th g,
tr thch th vi iu g p ng kp thi v to ra mt
mi trng nui dng tt nht cho tr. Ging nh vic
chn thi im thch hp bt u hc ngoi ng, vic dy
d tr ph hp vi tng giai on l vic lm cc k quan
trng. Nu chng ta dy cho tr mi chp chng bc i
trt patin th tr c th trt patin r't gii.

minh chng cho iu ny, nh tm l hc ngi M

Phil McGraw(1) theo di mt cp tr song sinh, mt a
cho hc trt patin t khi trn 11 thng tui, a cn li cho
trt khi bc sang hai 22 thng tui. Kt qu cho thy
a tr hc sm thnh tho nhanh hn nhiu so vi a cn
li.

(1) Phil McGraw tn y l Phillip Calvin McGraw, ng

thng c gi l Dr. Phil. ng sinh nm 1950 ti Oklahoma -
mt tiu bang min nam nc M. ng l tc gi, nh tm l
hc ni ting ca M.
T trc ti nay, ngi ln chng ta u lm tng
rng c nhiu iu l qu sm, qu tm ca tr nn khng
dm cho tr tip xc. Nhng khng hn nh vy, chnh
vic rt r trong vic dy d tr sm v hnh chung
lm lng ph kh nng pht trin ca tr.

2.5 "Gn mc th en gn n th rng" th hin r

rt nht trong giai on u th

y l cu chuyn k v mt k s tr ngi Nht, do

tnh cht cng vic anh phi i cng tc sng nc
ngoi mt thi gian. Khng th mang gia nh theo, anh
nh phi gi a con gi mi sinh cng ngi v hin
v sng vi ng b ngoi vng ng Bc nc Nht.
Sau mt nm hon thnh cng vic, anh tr v Tokyo v
n v con v on t gia nh. ng nhin thi im
, con gi nh ca anh cha h bit ni. Mt thi gian
sau, a tr bt u bp b nhng t n gin, v chng
anh khng th tin ni vo tai mnh khi a con gi
pht m m cht ngn ng a phng vng ng Bc,
anh ch un nn mi nhng khng hiu qu l bao. C hai
v chng anh u ni ging chun Tokyo, vy th v sao
b gi li ni mt ging hon ton khc?

Tm hiu ra mi bit trong lc chng cng tc xa

nh, ngi v con gi cho ng b ngoi trng nom
hng ngy. ng b ngoi vn cng chu nn ngy ngy
u ni chuyn t t vi chu, ch c ngh tr con cn b
th' th khng hiu g nn chng h bn tm. Vi nm sau,
khi b gi n tui n trng th trong cch ni chuyn
ca c b vn cn ng li nhng ng iu ca ting a
phng.

Hin tng ny c gii thch rng t trc khi a tr

bit ni hnh thnh mt "ng mn ngn ng trong
no, v "ng mn" ging ng Bc y khi hnh thnh
ri th khng d g xa i c. Cng c mt gi thuyt ni
rng thi gian to mt "ng mn" mi thay th' ci
"ng mn" c gp bn ln thi gian hnh thnh nn
"ng mn" y. Tc ng c cu "Gn mc th en, gn n
th rng", thi k u th tr b chi phi r rt nht t mi
trng xung quanh. Do to mi trng tt nht cho con
tr pht trin chnh l s mnh cao c ca nhng ngi lm
cha, lm m chng ta.

2.6. Cn phng yn tnh l mi trng c hi cho b

Mt cn phng sch s, trn v tng nh c sn

trng bng, cch m tt, khng c nhng ting ng bn
ngoi lm nh hng n gic ng ca tr. Hn y l mt
cn phng l tng m nhiu b m m c c c cho a
con mi cho i ca mnh. Nhng s thc l mt cn
phng qu thanh bnh, khng c tc ng bn ngoi nh vy
s mang li cho tr tc hi nhiu hn ch li.
 Bng nhng kt qu thc nghim ca mnh, gio s
Bruner(1) ngi M ch ra rng, tc ng t ngoi cnh
nh hng trc tip n s pht trin tr tu ca tr th. ng
lm th nghim kim chng nh sau: ng chia nhng
a tr mi sinh ra lm hai nhm, mt nhm c nui
trong phng yn tnh cch m nh k trn; nhm cn
li cho vo cn phng xung quanh l tng knh, trong
phng c th nhn thy r cc bc s, y t ang lm vic, trn
nh cng nh cc dng c, ging chiu trong phng c
trang tr hoa vn rt mu sc, thm vo trong phng
c m nhc thng xuyn.

Hai nhm tr c nui nh vy trong vng vi thng

tri, sau ln lt o ch s tr tu ca mi a tr. Ngi
ta a li gn mt tr mt vt pht sng nh, ri quan st
xem khi no tr c th a ra phn x cm ly vt sng, da
vo iu ny nh gi ch s pht trin tr tu ca tr. Kt
qu l c s khc bit gia hai nhm tr. Nhm c
nui trong cn phng yn tnh khng c tc ng t bn
ngoi th tr tu pht trin chm hn nhm kia chng ba
thng. Nn nh s pht trin b no ca tr giai on t 0
n 3 tui snh ngang vi s pht trin b no ca ngi
giai on t 4 n 17 tui, iu ny cho thy 3 thng trong
giai on t 0 n 3 tui ca tr c vai tr quan trng nh
th no.

(1) Jerome Bruner (1915) l nh trit hc, tm l hc c nhiu

nghin cu v gio dc.
 Cng c mt s kin cho rng, vic chm tr ny c th
b li c bng gio c, song chc chn s tn rt nhiu
cng sc ca ngi dy d v s to mt gnh nng to ln
cho chnh bn thn tr th. Ngy nay, nhng th nghim
tng t nh ca gio s Bruner ang c rt nhiu cc
nh tm l hc nghin cu, th nghim xem nhng tc
ng nh th no s mang li hiu qu cao nht cho s pht
trin ca tr. y l mt ch ang c quan tm.
Nhng chic vng ung a, nhng qu bng nhiu mu
sc, nhng qu cu pht sng hay nhng con ging c
gp bi nhng mnh giy sc s u ang tr thnh nhng
vt c ly ra lm th nghim ca cc nh khoa hc. Trong
s , nhng chic hp nhc khi m pht ra nhng giai iu
du dng v nhng tm mn gi c hoa vn l nhng gio
c c chng minh l nhng cht xc tc thc s cho s
pht trin tr tu tr th. Gio s tm l hc White ca
trng i hc danh ting Harvard, M a ra kt lun:
"Mt mi trng phong ph m tr ngay khi mi sinh c
tip xc, s to ra nhng tc ng k diu ln s pht trin
sm tr, y l mt iu khng phi bn ci".

2.7 Tr th chu tc ng t nhng th khng ai ng

Carl Friedrich Gauss (1777-1855), nh ton hc ti

nng ngi c ni ting ca th' k XIX. Mi 8 tui, ng
pht hin ra cng thc tnh tng ca cp s cng.
 Ti mun nhc n tn ng y v tnh c c c
cu chuyn thc s th v v nh ton hc li lc ny trong
mt cun sch. Gauss l con trai ca mt cp v chng thuc
tng lp thp trong x hi thi by gi. Cha ca Gauss ch l
mt th n, mi ln i lm ng u dn Gauss i theo. Ti
ni lm vic ca cha, Gauss ngi cnh m nhng vin gch
v a cho cha.

Cun sch kt lun ti nng ton hc ca Gauss

c vun p t thu nh nh nhng thi quen nh th.
Ti khng cm thy b't ng bi kt lun . Bi ti tng
nghe mt cu chuyn tng t v Honda Soichiro, ngi
sng lp tp on xe hi, xe my ni ting Honda. Khi c
hi "Ti sao ng li thch xe m t n vy?, Honda Soichiro
tr li nh sau: "Ngy xa, khi cha c ng c in,
ngi Nht phi xt go bng ng c chy du. Hi b, nh
ti ngay gn mt xng xt go. Khng hiu sao ti thc s
thch ting ku phnh phch, phnh phch ca ci my xt
go y n bt ng ni cng i xem cho bng c. Nu
khng c dn i xem, ti khc m ht c xm, nn ng
ni khng cn cch no khc nh cng ti i, ngy no
cng nh ngy no. Ci m thanh phnh phch ca my xt
go ging nh nhng bi ht ru ti thu u th, ci mi du
ta ra t ng x my xt go tr thnh mt th mi gn
gi thn thuc vi ti t lc . C l ti tr nn thch xe m
t mt phn cng l nh vy chng?". Ti cm thy thc s
b thuyt phc t cu chuyn trn. Tr nh ging nh mt
chic my bt sng v cng tinh nhy. Chng tip nhn tt
c nhng g d nh nht, tinh t' nht, t nhng th cha m
khng th ng n hay tng chng v ch, tch t li ngy
qua ngy, ri khuch i ln thnh nhng ti nng v nng
lc k diu. Hnh ng cng chu i xem my xt go tng
chng khng c g c bit ca ng ni, v hnh l ci ni
nui dng nn ng hong xe m t th' gii.

2.8 Tr tng tng v truyn c tch hay nhng

trang truyn tranh khc hon ton ngi ln

Cm nhn th' gii xung quanh ca tr th khc vi

ngi ln, iu ny th hin r nht khi ta cho chng xem
nhng trang truyn tranh hay k cho chng nghe nhng
mu chuyn. Ti xin a ra mt v d v phng php gio
dc Montessori ca bc s v nh gio dc ngi Maria
Montessori (1870-1952). Mt b trai chng 1,5 tui c m
mua cho mt b hnh v cc con vt. B chn ln lt tng
tm hnh a cho bc s Montessori xem tm ra tm c
hnh t. tuy nhin c b khng c mt tam no nh vy.
Bc s t v nghi ng "Chng c ci t no c chu nh?,
a b ch vo mt tm hnh v tr li tht to: "C trong y
ny!". Nhn k tm hnh v cnh mt gia nh cng mt ch
ch nh, bc s nhn thy xa xa c mt con ng trn c
mt chm nh. a b ch tay vo chm nh v qu
quyt l mt chic t ang chy. Lc v bc s mi
ng ngng, chm nh c nt ging mt chic t tht.
a tr thch th bi im v c o khng ai nhn ra
y. Thm mt cu chuyn khc m nh gio dc Montessori
a ra, cng l cu chuyn v b trai 1,5 tui c m
c cho nghe quyn truyn tranh v ch b Sambo. "Ch b
da en tn l Sambo, trong l sinh nht ca mnh c
nhn rt nhiu chi, tuy nhin trn ng v ch b l h
chn li v cp ht chi. Sambo khc nc n chy v
nh, c m d dnh ch vui v ci ni tr li v ngi vo
bn n c trang tr rt p mt. cng l bc tranh v
trang cui cng ca cun truyn". Khi m va k xong b
trai t nhin tht ln: "Khng phi u, Sambo vn cn
khc", ni on b ch vo trang ba ca cun truyn, ni m
tc gi v minh ha Sambo ang ngi khc bn bn n.

n y ti nh n mt truyn ngn ca nh vn
Sono Ayako m ti tng c, truyn k v mt em b theo
cha m n sng Bc u v cng vic ca ngi cha. x
l, b khng c bn chi, ngy ngy khi cha m i lm, b
mt mnh lm bn vi cun truyn tranh Kachi-kachi
Yama. t lu sau em b ny t nhin tr nn in di. Sau
khi tm mi nguyn nhn, ngi ta mi pht hin ra rng
cun truyn tranh m em b c b mt i mt trang cui
cng. Truyn l ra kt thc bng vic ci thin chin thng
ci c, nhng v mt i trang cui khin ci kt khng i v
u y gy nn tm l khng li thot cho em b.
 Nhng chuyn nh th' ny i vi ngi ln chng ta
tng nh nh nht khng bao gi cn bn tm, nhng i
vi tm hn tr, chng tip nhn mt cch ngy th trong
sng nht, ri c nhng phn ng c o n mc
ngi ln phi sng s.

2.9. Hy thn trng ch n mi trng khi ta giao

tr cho ngi khc chm sc

C mt cu chuyn th' ny, hai v chng nh n u l

nhng ngi tht th, tnh tnh vui v v c mi ngi
xung quanh rt yu mn. Nhng cu con trai ln 5 tui ca
h khng hiu sao li rt lm l, d gt gng. Trong khi
a em trai 4 tui th hon ton tri ngc vi ngi anh,
cc k hiu ng, khng rt r, nht nht cht no. Hai v
chng dn vt khng hiu sao a ln li c tnh kh nh
vy. H tm n bc s xin li khuyn, nhng n bc s
cng khng a ra c nguyn nhn gii thch vic l k
ny. Nhng, sau mt hi ni chuyn vi hai v chng, bc s
c bit rng sau khi sinh a th hai, sc khe ca
ngi m phc hi khng c tt, nn a ln khi mi
1 tui phi nh ngi khc chm sc trong na nm.

V bc s a ra phn on rng nguyn nhn nu c

chng na, th chc chn phi nm trong na nm ny. Ngh
vy ng bn mi ngi con gi chm sc a con ln n
tm hiu. Ngi con gi y khi c hi, ban u t ra hi
lng tng v e ngi, nhng ri cng thnh thc k li
chuyn. Chuyn l c gi y b' a tr ni l dn i do,
nhng thc tnh giu gim i gp g ngi yu bn trong
nh kho ng sau vn. Hn na chuyn ny c lp i
lp li hng ngy. Tht ng thng khi a tr mi c 1
tui b t trong gc ti tm ca nh kho mi ngy hn 2
ting ng h cho i tr kia tnh t bn nhau.

Chng ta th phn tch xem ti sao hnh ng ca c

gi gi tr kia li nh hng n tnh cch ca a b. Thay
v hng nh nng hin ha ca bu tri, vi bu khng kh
trong lnh th a b phi thu mnh trong gc ti tm, m
thp, ht th khng kh hi hm ca nh kho. Chnh iu
ny phn nhiu nh hng ti tnh kh lm l trm lng ca
a tr. Mt a tr mi c 1 tui th ng nhin khng
th hiu c nhng hnh vi tnh t ca c gi gi tr kia v
ngi tnh. Nhng th tng tng xem, trong gc ti
nhng m thanh l kia s lm a tr s hi, cm thy bt an
n nhng no.

Hai v chng khi nghe n y mi cm thy hi tic

bit bao v giao vic trng nom a con ln ca mnh cho
ngi khc. Chng ta thng cm cho ngi m bi khng
sc khe chm sc hai a con cch nhau 1 tui cng lc
c, nhng gi khi ngi m nhy cm nhn ra mt
cht th mi chuyn khc ri. Ngy nay, v nhng l do
khch quan khc nhau, nhiu ngi m phi giao vic chm
sc con nh cho ngi khc. Tuy nhin lc ny vic ,
kim tra xem con mnh ang c chm sc trong mt mi
trng nh th' no l mt iu ht sc cn thit.

2.10 Nhng tri nghim thi th u l nn tng ca

hnh ng v cch t duy ca tr sau ny

Khi c hi hy k li nhng k nim thi th u ca

mnh chc hn ai trong chng ta cng chng th nh ht ra
c, ch tr nhng k nim cc k n tng. Hn na, v
th chng ta nh c nhng chuyn xy ra khi ta 1, 2
tui th a phn chng phi chuyn in m trong tm tr,
m l nh cha m hay nhng ngi xung quanh k m
chng ta nh li m thi.

Tuy nhin, khng nh khng ng ngha vi vic chng

ta qun. Nh ti trnh by phn trc, tt c nhng
tri nghim ca chng ta t khi mi lt lng n khi 3 tui,
mt hnh thc no s tr thnh mt bn gm nhng
si dy lin kt trong no, to nn tng cho s trng thnh
ca chng ta. Ngi ta th nghim rng, khi m ch mt
ngi b thi min l ngi y ch l mt a tr 1 tui, th
ngi s c nhng hnh ng cng nh cch ni chuyn
ging y ht a tr 1 tui. iu ny chng t con ngi
khng th nh nhng g xy ra lc ta cn th u, nhng
nhng th tr thnh nhng si dy lin kt trong no,
tn ti trong chng ta vnh vin.
Khi con ngi cn k vi ci cht, h t nhin nh ra
nhng chuyn hi th b. C th tng Tanaka , Kakuei
(1918-1993) ca Nht, mt con ngi bao ln ranh gii
gia s sng v ci cht trn chin trng, khi nm trn
ging bnh k rng ng ang nhn thy nhng k nim
thi th b ln lt hin v rt r rng trc mt.

ng nh c m dn n mt ngi cha, c
mt v s ng i trc cng, ng nh c khun mt, trang
phc cng nh nhng li ni ca v s kia. Chuyn ny sau
c hi li ngi m ca c th tng, b xc nhn rng
chnh xc l nhng g m ng tri nghim khi mi 2 tui.

Nguyn tng gim c Trung tm Nghin cu Nikko

(Nikko Research Center), ng Minato Moriatsu c sinh ra
v tri qua thi u th Trung Quc, sau ng v Nht v
khng h bit s dng ting Trung. Tuy nhin vi chc nm
sau, khi c dp phi i cng tc Trung Quc, trong bui hi
m c tnh hung bt buc phi dng ting Trung th t
nhin ng ni ting Trung mt cch t nhin. Tt c nhng
ngi bn x thc s bt ng v ting Trung pht m rt
chun ca ng, nn vic m phn v th tr nn rt sun s.

Nhng cu chuyn k trn chng t rng nhng tri

nghim v mi trng thi th u khc su vo trong no
b ca mi con ngi chng ta. Nhng g chng ta tri
nghim t lc mi sinh ra cho n khong 3 tui tr
thnh nn mng ca hnh ng v cch t duy ca chng ta
trong hin ti. Mt nn mng khng vng chc th khng th
no xy nn nhng ta nh cao tng s c. Hoc ch t,
cho d c xy nn mt khi s nhng ch mt trn cung
phong hay mt cn ng t s d dng ph hy tt c.

Gio dc tr thi u th cc k quan trng bi n s

to ra nn mng vng chc. By gi, nu cha m khng to
dng ci nn mng c s y, th sau ny mi n lc xy
p mt nn mng khc s ch l v ch.

2.11. Gio dc tr khng tn ti mt khun mu

c nh

cc phn trn, ti phn tch t nhiu gc khc

nhau v tm quan trng ca vic to mi trng gio dc tt
cho tr. ng nhin vai tr quan trng nht trong nui dy
tr vn nm ngi m. Ngi m c k vng phi lun
quan tm st sao n s trng thnh hng ngy ca con,
a ra phng php gio dc ph hp nht. phn ny ti
s trnh by cc phng php c th y, hi vng n s tr
thnh nhng tham kho hu ch cho cc b m. Khi ti
khuyn cc b m hy cho con mnh nghe nhng bn nhc
hay, cho con mnh xem nhng bc tranh p th l ng
nhin cc b m s hi li rng, c th l loi m nhc no,
nhng bc tranh ca ha s no? Phn ln cc b m s ngh
n nhc ca Beethoven hay ca Mozart, tranh ca Van
Gogh(1) hay ca Picasso1 (2). Bn thn chng ti cng tham
kho kin ca nhiu chuyn gia xem nhc no, bc ha
no l tt gii thiu cho cc b m. Tuy nhin y ch l
nhng v d tham kho ch khng phi l duy nht. Con
ngi rt d b li cun vo mt khun mu nht nh. Nu
khng c khuyn c th l hy lm nh th' ny, hy bt
chc ng nh th' kia, th c v h s khng yn tm.
Nhng s thc l khng h c mt khun mu nht nh
trong vic gio dc con tr. Chnh v th', hy ng dp
khun, n gin hy dy tr nhng g cc m ngh l tt cho
con l c. Ti ngh mt trong nhng im yu c hu
trong gio dc ca ngi Nht l chng ta lun lm theo
mt cng thc nh sn. Tr ln 4 th cho i mu gio,
trn 6 tui th i hc lp mt, n thun da theo thc o
tui quyt nh mi trng hc cho tr m b qua nng
lc thc cht ca tr.

Tr mu gio c dy v tranh, c dy m s, tr

(1) Vincent van Gogh (1853-1890) l danh h H Lan thuc

trung phi n tng.
(2) Pablo Picasso (1881-1973) l ha s v nh iu khc lng
danh ngi Ty Ban Nha, mt trong hai ngi sng lp trng
phi lp th trong hi ha v iu khc.
tiu hc nm nht c dy cch vit ch mm Hiragana,
ln lp hai c dy thm ch Hn. Tt c c tun theo
mt khun mu my mc. Gio dc tr trc tui mu gio
cng vy, nu khng c mt chun mc, mt cng thc nht
nh, chng ta s rt lng tng khng bit bt u t u.
Tuy nhin chng ta hy tm nim rng khun mu khng
phi ci ta g b tun theo, m l ci chng ta ph v
vn ra ngoi, nh th' c l mi chuyn s d dng hn.

2.12. Hy to ra "tt xu" b tr nhiu hn

Tr ang quy m c b' th s nn khc, vui ci tr

li. y c l l iu mi b m u bit, v lp di lp li
khng bit bao nhiu ln trong qu trnh chm sc con tr.
Nhng ngi xa quan nim rng, b' nhiu s to thi quen
xu cho tr. Chng ta d tr khc bng cch b' v nng
chng, hnh ng mang tnh thi quen ny b nhiu ngi
cho rng s lm h tr, tr s nn khc nu c b, v s
khc mi nu khng c b. Vy s tht l th no, c phi
b s lm h tr hay khng? Trong qu trnh nui dy tr,
chc hn cha m no cng tm nim khng nn nung chiu
tr qu mc, khng thng tr mt cch m qung. Nhng
ti nghi ng khi ngi ta ni rng b tr l mt cch nung
chiu tr qu mc. Mt a tr cha bit n ngn ng,
cha bit a ra nhng phn ng bng hnh ng c th th
khc chnh l cng c duy nht chng th hin mnh
vi ngi xung quanh. Khi a tr khc, khng t th nhiu
chng pht ra tn hiu by t mt iu g . Khi pht ra
tn hiu m b b mc, ng ngha vi vic tr khng c
p ng nhu cu ca mnh, ngha l tr mun giao tip
nhng khng c hi p li.

Mt iu m chng ta u hiu l i vi mt em b
mi sinh, s vut ve u ym ca ngi m c vai tr quan
trng bc nht cho s pht trin tm l tr. Tin s Harry
Harlow trng Trung tm Nghin cu B linh trng,
trng i hc danh ting Wisconsin, Hoa K lm th
nghim tch mt con kh mi sinh ra khi kh m, cho nui
dng bng kh m nhn to theo di phn ng tm kim
m ca con kh ny. Kh m nhn to l hai hnh nm mt
lm bng vi, mt bng kim loi. Cc hnh nm ny c ci
t thit b ta nhit bng thn nhit ca kh, c th ung
a nh nhng, c gn bnh sa. Kt qu l kh con khng
ch thch sa, hoi m m cn thch nhng cm gic m i,
nhng ng tc ung a nh ru ng. Tin s Harlow
khng nh rng con ngi cng vy, khi mi sinh ra u
tm kim hi m, bu sa, cm gic m i bnh yn, v c
nhng ci ong a nh nhng ca ngi m. Hnh ng
m, b' tr vo lng ung a gip ch rt nhiu trong vic
nui dng tr c mt tri tim khe mnh.

Hy to ra tt xu b tr nhiu hn" l mt cch ni

pha cht cng iu ha, nhng ti ch mong mun cc b
m dng cch ny "giao tip" vi tr nhiu hn. Cu b
ngi rng ni ting tn l Victor of Aveyron (1788-1828) b
b ri trong rng t khi mi sinh ra, tng ni rng cu
cm thy an ton nht l khi c ai nm tay, chng t
rng hnh ng ny s nui dng tr thnh ngi c tnh
cm phong ph.

2.13. Ng chung l cch giao tip khng th tuyt

vi hn vi tr

Nh ti ni phn trn, t xa chng ta hay quan

nim "B" tr l mt tt xu, tng t nh vy, cho tr ng
chung cng l mt tt xu. ng nhin s l kh khn cho
cc b m nu nh tr khng chu ng m khng c ng
chung. Tuy nhin ti cha tng nghe b m no than phin
v iu ny. Hn na, xt v mt lm sao gio dc tnh
cch v t duy cho tr mt cch tt nht, th ti c th a ra
nhng ngha mi v li ch ca vic cho tr ng chung.

L do u tin l vi mt ngi m ban ngy bn cng

vic th y l khong thi gian qu bu chuyn tr cng
tr. Khong thi gian y c th rt ngn ngi, l khong thi
gian trc khi tr i vo gic ng. L do th hai khong thi
gian tr chun b chm vo gic ng chnh l lc h thn kinh
ca tr yn bnh nht, d tip nhn thng tin nht. Nhng
khonh khc ny ch tr trng hp ngi m ng thip i
trc, nu ta ht ru cho tr nghe, k chuyn cho tr, c sch
cho tr th s c hiu qu hn bt c khi no. Vi nhng
ngi cha ban ngy bn vic ngoi x hi, th khonh khc
m con ng lc ny chnh l c hi tuyt vi nht tr
chuyn cng con.
C hiu trng trng i hc Tokyo, gio s Kaya
Seiji k rng mi bui ti trc khi i ng ng u m chu
vo lng v c sch cho chu nghe. C nhng khi na tnh
na m c sch cho chu nghe, tng chu ng ri ng
dng c, nhng mi nhn ra chu vn thc v chm ch
lng nghe. ng th l rng c sch cho chu nghe l mt
vic cc k c ch. Lin X c c hn mt b mn nghin
cu v phung php ng. Cc nh nghin cu chng
minh c rng khi con ngi mi chp mt, trong trng
thi ng cha su, nu ta cho nghe nhng thng tin, con
ngi s ghi nh m su mt cch v thc. p dng l lun
ny vo khonh khc lc tr chun b chm vo gic ng
chc hn s mang li nhng hiu qu bt ng.

2.14. a tr c nui dy bi ngi m m m

nhc ng nhin s m tt v m nhc

Ti tng c nghe nhiu b m ca thn: "Con trai ti

chng c khiu m nhc hay hi ha g c, cha n cng vy,
ng l do di truyn m nn". Thc t' cho thy cha m
khng c khiu th a phn con ci h cng khng c khiu.
Nhng ti dm khng nh mt iu rng nng khiu khng
phi do di truyn.

Th gi s bn l ngi m khng c khiu v m nhc,

hay ni cch khc bn m tt v m iu. Bn ht cho con
bn nghe nhng b sai nhc iu, hay bn m cho con bn
nghe nhng bn nhc lch m iu, th hi u c con bn
s tr nn th' no? ng nhin nhng bi nhc lch iu
y s n su vo trong tim thc ca tr theo dng nhn thc
nguyn mng. Khi tr ht, nhng m iu c nguyn
mng ha y s c ti hin y nguyn, tr s ct ln ting
ht b lch v m iu. Khi , cc m li nhm tng rng
con mnh khng c khiu m nhc, v l do tha li l
di truyn.

Ngay c Beethoven hay Mozart nu c chm sc bi

mt ngi m m m nhc th chc chn tn ca hai ng
khng th c nhc ti n tn ngy hm nay. Ti c quan
im rng, chnh nhng a tr b coi l m m nhc mi c
i tai cc tt. V sao ? n gin bi chng c th bt
chc nguyn si nhng m iu lch lc m m cho nghe.

Thm mt v d na v vic "m m nhc tr c th

cha khi, chng t rng "m m nhc" khng phi do di
truyn. Thy gio dy violin hng u ca Nht, ng Suzuki
Shinichi tng tip nhn mt ch b 6 tui b coi l "m
m nhc" cha tr. Tht bt ng l ch b khc phc
xut sc im yu c hu ca mnh. Cng khng phi l mt
ngoi l, m ca ch l mt ngi hon ton km v m
nhc. c nui dy bi ngi m km v nhc nn con mi
b km nh th' ny, ngh vy nhc s Suzuki bn tp cho ch
b nghe li tt c nhng bn nhc m m cho nghe nhng
c chnh sa ng m iu. Ch c cho nghe li nhng
bn nhc ng m iu c trm nghn ln. Nh vy nhng
mng m nhc sai lch n su trong b nh ca ch b
dn dn b phai nht, thay vo l nhng bn nhc
c sa ng m sc. V s "m m nhc ca ch b
c cha lnh theo cch .

Khng dng li mc , ch b kia c th chi

nhng bn concerto ca Johannes Brahms(1), hay ca
Beethoven mt cch hon ho. t lu sau ch b c
tham d i hi ha tu m nhc t chc Canada. Qua
nhng chuyn ny, chng phi qu li khi khng nh rng,
kh nng cm th m nhc ca tr, suy rng ra mc pht
trin ca tr no, tnh cch ca tr c quyt nh bi
khng g khc, chnh l nhng hnh ng thng ngy ca
ngi m. Nhng iu b c ch, nhng tm t tnh cm
tng chng rt i bnh thng ca ngi m li l nhng
tc nhn gy ra nhng nh hng khng lng trc c
cho bn thn con tr.

(1) Johannes Brahms (1833-1897) l nh son nhc, ngi ch

huy dn nhc ngui c.
 2.15. Khi tr a th hy tr chuyn

Trong cun sch tng bn chy nht ti M vi ta

"Cch mng gio dc tr th' cp n phng php
dy tr tui u th nh sau. Nhm nghin cu chng trnh
th nghim cho nhng gio vin mm non qua lp hun
luyn c bit v k nng nui dy tr nh n thm nhng
nh tr hoc cc gia nh v tin hnh dy cc em nh.

th Washington, h cng lm th nghim nh

vy. H cho cc gio vin mm non ny n nh ca 30 tr
nh trong tui 15 thng tui khu ph chut ca ngi
da en. Ngoi tr ngy ch nht ra th mi ngy nhng gio
vin mm non ny u dnh khong 1 gi chi a v
ni chuyn vi tng em nh. Tin s tm l hc R. Shaffer
gii thch y l phng php kch thch s tng trng tr
no ca tr bng vic tp trung vo vic pht huy nng lc
ngn ng cho tr.

Sau v gio s ny cn lm mt th nghim khc,

nh sau: ng gi 9 ph n tr n thm nhng gia nh c
con nh tui 14 thng tui v cng thc hin nhng bi
hc ging nh nhng gio vin mm non kia. Khi cc em
c 27 thng tui, kt qu kim tra cho thy ch s IQ
ca cc b ny cao hn nhng tr bnh thng khc t 10
n 15 im, v tt c cc hng mc lin quan n ngn
ng cc em u c kt qu xut sc.
 Cu chuyn v th nghim thc t' trn m ra
nhng gii php ci thin nui dy con dnh cho nhng gia
nh ngho, khi ngi m phi i lm m khng c iu
kin nh chm con. l vic giao tip, tr chuyn vi con
d ch mt cht thi gian cng l nhng kch thch tuyt vi
gip tr pht trin tr tu. Thm ch, th nghim trn cn ch
ra mt iu rng ch vi mt ngi xa l n chi vi tr m
em li hiu qu r rt, hung h vi cc bc cha m vn
dt do tnh yu thng ch cn b cht cng phu th hiu
qu s cn cao hn gp bi.

Khi tr c 2 n 3 thng tui l bt u bit nhon

ming ci, bit a khi nhn ngm nhng s vt, vt
xung quanh mnh, y chnh l thi im tr ang ghi nh
nhng s vt, nhng hnh nh vo no. T lc no khng
bit, bt k li no m ni, hnh ng no m lm tr
nhp tm vo trong u tr. Chnh v th, thi k ny vic
m c tr thnh ngi bn tr chuyn mi khi tr a mun
ni chuyn hay khng s nh hng rt ln n s pht
trin tr tu ca tr.

Trn bo c k li mt cu chuyn thc t nh th ny.

C mt i v chng tr lc sinh cu con trai u lng th
vn sng trong ngi nh nh ch vn vn c 10 mt vung.
Chnh v phng nh nn c m v b u quan st c
nhau, trnh nhm chn th ngi m rt hay ni chuyn
vi con k c khi ang lm vic, v ng nhin mi li ni
ca m u vng n tai cu b. Sau gia nh y chuyn
sang mt ngi nh khc ln hn v phng cng nhiu hn,
ri c em gi ra i. Th' nhng vi a b gi th m li
b trong phng rt xa khu bp nn hu nh nhng lc y
hai m con khng th tr chuyn vi nhau c. Chnh v s
khc bit v mi trng giao tip vi m nh vy m ngi
anh khi c 7, 8 thng tui c th pht m nhng t c
ngha, trong khi c em gi d qua 10 thng nhng li ch
bi b ton nhng t khng c ngha. Hn th' na, tri
ngc vi ngi anh hiu ng do c nui dy trong tnh
yu thng thng qua nhng giao tip vi m t khi mi
sinh ra, th ngi em gi li rt t ni.

Cu chuyn ny chng t cho cc bc cha m thy

s khc bit rt ln v tr tu ln tm hn gia nhng tr m
cha m nh l "ngi bn tr chuyn v nhng tr b b ri
giai on ny.

2.16. Khng cn dng ngn ng tr con vi tr

Mt ln tnh c ngi n trong nh hng ti bt gp mt

cu chuyn th' ny. Bn bn cnh bn ti c mt b m tr
cng cu con trai 2 tui. Khi ngi phc v em n n,
cu b ni li vi ngi phc v cu ni ging nh trn
chng trnh qung co. Ti ly lm l bn quay sang hi th
m cu b gii thch rng, v cu b nh nhng li qung
co trn tivi ca mn n ny, nn c h gp mn ny l cu
ta li bt chc ni theo.

Ngi ln chng ta thng s qun ngay li qung

co trn tivi hay radio, nhng tr con li c th nh mt
cch rt chnh xc nhng cu qung co di ca chng
trnh .

Tr giai on t 0 n 3 tui cn cha ni si nn

chng ta thng hay c thi quen dng ngn ng tr con
v d nh "con cn thay v ni "con ch", xm m mt
ci no" thay v dng t "thm". Th' nhng bn thy y
tivi hay i pht thanh u c dng ngn ng tr con
ni u no, nhng tr nh tm 2 tui vn c th nh
chnh xc nhng ni dung khng qu phc tp.

ng nhin l khi tr bt u bp bm bit ni s ch

pht m c nhng t cn ngng nh "p" thay v ni l
"'b", bi v giai on ny c quan pht m ca tr cha pht
trin hon ton, nn d tr mun ni t chnh xc nhng
ming cha th pht m chun c. Chnh v khi thy tr
ni ngng cha thnh ting r rng nh th, m nhiu ngi
ln chng ta li v tnh nh kin rng mnh cng cn phi
ni chuyn vi tr bng ngn ng tr con th tr mi hiu.
Mi ngi khng bit rng khi lm nh th giai on tr
t 0 n 3 tui ny l v tnh ta lm mt i chc nng
hnh thnh kh nng ni ting chun trong no b ca tr,
 sau ny ln ln tr s rt kh sa tt ni ngng ca mnh.

Vic hnh thnh bn ngn ng trong no tr thi

k t 0 n 3 tui ny khng ch ph thuc vo vic cha m
ni chuyn vi tr, m cn thng qua vic tr c nghe cha
m ni chuyn vi nhau, hay nhng ngi xung quanh ni
chuyn. Bn thy y d khng cn dng ngn ng tr con
ni chuyn vi tr, th tr c vi thng c kh nng hp
thu tt vn c th hiu c li ni ca cha m. Nu cha m
khng lm nh th' th n khi tr i mu gio s b mi
ngi xung quanh bt phi sa li ngn ng chun, nh vy
tr s phi vt v nh thm mt ln na.

Mt ngi m Php khi con gi sp i ly chng ni

vi chng r tng lai th' ny: "Con gi ti d khng c ca
hi mn, nhng c th ni ting Php chun mc,
chng ta thy vic ni ting m chun mc quan trng
n nhng no. V th' giai on u th, vic m v con
tr chuyn bng ngn ng chun l iu v cng cn thit.

2.17. C nhng vic lm ca cha m s v tnh gy ra

ni s hi trong k c ca con tr

Trong mt ngi ln chng ta th thi k u th

chnh l giai on hnh phc nht trong cuc i v cha
phi nm tri nhng h, n, i, ca cuc i. Nhng
thc t' khi nhn li tui u th ca mnh, ai cng u
cm nhn rng khng phi lc no chng ta cng sng
trong hnh phc. Ngi gi 60 tui c ni lo ca tui 60,
v tr nh cng c nhng ni lo lng, s hi ca chnh
mnh, v d tr c 1 tui khi sp ln 2 tui cng s c
cm gic g b't an.
Nu i tm hiu ti sao tr li xut hin nhng tm
trng v cm xc lo s hay bt an , th nguyn nhn y
xut pht t rt nhiu iu n sau nhng chuyn nh nht
tng nh l khng quan trng m cha m khng n.

Trong tp ch ca "Trung tm nghin cu v pht trin

gio dc tr tui u th pht hnh c ghi li tri nghim v
thi th u ca gio s Miyamoto Shotaro, ngi tng l hi
trng ca i thin vn Kwasan ni ting ca i hc
Kyoto c vit:

"Cha ti l mt ngi rt thch kch N (mt loi kch

truyn thng ca Nht). Thi thong ng vn hay t tp bn
b ti nh v tp din kch. Cn m ti th s bn rn
bng tr v chun b n i khch. Khi y ti ng mt
mnh trong phng v mi ln nghe nhng on nhc cao
tro ging nh ang c xung t xy ra y l ti u khc v
cm thy s hi. M ti chy ra xem khch c ch khng
ri li chy vo ti nm xung ng tip. Cho n tn by
gi k c v ni s hi y vn cn m nh su m trong ti".
(trch "Tp ch gio dc tui u th", k pht hnh thng 4
nm 1971).

Cha m ca gio s Miyamoto d l trong tng tng

cng s khng bao gi c th ngh c rng, chnh s thch
ca mnh li l nguyn nhn sinh ra ni s hi cho con thi
th u, n khi con ln ln ri k c cng khng th xa
nha. Th' nhng ngc li, gio s Miyamoto vn nh nh
in nhng cu chuyn c tch b ng k cho ng nghe, hay l
nhng bn nhc lm ng thch th nh bn Carmen, bn
giao hng "nh trng m cha ng cho ng nghe.

Trong thi k u th c r't nhiu k c, ti sao gio s

Miyamoto li vn b m nh bi nhng s hi m nhng bi
ht kch N em li? Tri nghim ny ca gio s Miyamoto
chnh l mt v d v cng su sc i vi nghin cu gio
dc tr tui u th.

Chc chn rng cm gic lo s trong tri tim tr th

ca ng khng ch t nhng li thoi ging nh l ang
nh nhau ca nhng bi kch N , m cn v cm
gic c n v bun ti v b m b ri phi ng mt
mnh trong phng ti.

Ch mt v d ny ti khng th a ra mt kt lun
vi vng cn phi lm g, m iu ti mun nhn mnh
y l c nhng chuyn ngi ln chng ta khng h
ngh n, c tng nh khng quan trng nhng i vi
tr th, n c th tr thnh nhng k c rt su lm tn
thng tri tim v tm hn con tr.

2.18. Tr s sinh c th hiu cha m ang ci nhau

Khi ngm nhn khun mt mt a tr c nui

dng bi cp v chng khng ha thun bn s nhn ra
ngay, thn sc khun mt tr c nt g bun v khng h
ti tn nh nhng tr khc. Chng ta vn lm tng rng
nhng g xy ra gia hai v chng th tr s sinh lm sao
bit c. Nhng tr li c mt b no nhy bn c th
cm nhn nhng kch thch rt mn cm t mi trng xung
quanh. Nu nh tr s sinh sng trong mt mi trng m
hng ngy phi chng kin cha m ci nhau kch lit th tr
s trng thnh nh th no?

Tt nhin tr s khng th no hiu mt cch tng tn

tng li ni, nhng tr thu c chnh xc nhng cm xc
nh ght, gin d ca cha m. V nhng cm xc y dn
hnh thnh trong no tr, ri thi gian tri qua bn s nhn
thy khun mt tr rt bun, thiu vui ti hot bt nh
nhng a tr khc. Mt to, mi thng, ming xinh c th l
nh hng t di truyn ca cha m, nhng biu hin tm
trng trn khun mt tr chnh l tm gng chn thc nht
phn nh cuc sng ca hai v chng. Ti nghe cu
chuyn mt ngi bn lm t vn tm l k li rng mt ph
n tr vi khun mt rt bun v au kh n trung tm
xin t vn, v nhn biu hin khun mt ca a tr c ang
b' trn tay cng bun v thiu sinh kh ging ht nh khun
mt ngi m khin ng v cng kinh ngc.

Mt a tr c nui dng trong mi trng ch

ton l s cm ght, ci v ca cha m th khi chng ln ln
v n trng chng s tr thnh mt a tr nh th' no
th chc cc bn cng c th hnh dung c phi khng?

Khi iu tra li h s ca nhng ti phm tui v thnh

nin, chng ta nhn ra mt s tht rng hu ht tui th ca
cc em u tri qua trong mt gia nh bt hnh. Mi
hnh ng hay ng x ca chng ta u da trn s thu
hiu nhng tiu chun o c hay s hiu bit nhn tnh,
th thi trong cuc sng ny, v iu ny li c hnh
thnh thng qua nhng tri nghim gn nh l v thc
chng ta nhn c thi k u th.

Thy Suzuki tng ni vi cc bc cha m trong mt

bui din thuyt nh th' ny: "Hm nay cc bn hy v nh
v th nhn vo mt con mnh, cc bn c th c c ton
b nhng k c v cuc sng ca hai v chng trn khun
mt tr th ". Cu ni y thc s gy cm xc mnh
m khin ti khng bao gi c th qun c.

Mi trng nui dy tr tui u th khng cn thit

phi l mt mi trng c bit. Mt gia nh m m, hnh
phc, cha m yu thng, quan tm n nhau, thc s l
mt mi trng gio dc tr tui u th tuyt vi hn bt c
mi trng no.

2.19. Tnh cch ca m s d nh hng n con nht

Chnh v m l ngi thn thit, gn gi vi con nht

trong nhng nm thng u i, nn c rt nhiu b m
li rng nhng tt xu nh lm l, t ni, tnh cch hp tp
nng ny m mnh khng c chc l u b nh hng t
cha chng. Nhng nhng b m c n y u c th
hiu rng tnh cch tt hay xu ca tr u chnh l kt qu
ca s gio dc ca ngi m t khi tr mi sinh ra cho n
by gi.

C rt nhiu ngi hiu lm rng gio dc tr sm

chnh l phng php pht trin kh nng tr tu ca tr
nhng con s c th o c nh ch s thng minh, kh
nng nh ch Hn... Nhng xin cc bc cha m ng b qua
mt ngha cn quan trng hn c cc ch s trn, l
khng phi nhng g ta c "gio dc" tr, m chnh nhng
hnh ng, nhng tnh cm v cm xc hng ngy ca cha
m s tr thnh nhng bi hc gio dc c nh hng nhiu
nht i vi con tr.
 Ngi m khng gii v mt no th a con cng c
khuynh hng s km v mt . Suy rng ra th mt ngi
m c tnh cch lm l cng s nui dng mt a con c
tnh cch lm l nh vy, mt ngi m hp tp vi vng th
cng s nui dy mt a con c tnh hp tp, vi vng.
Chnh v th' m nu t bn thn ngi m nhn ra rng
mnh km v mt no th hy tm cch khc phc nhc
im cho tr, v d nh m khng bit ht th c th mua
nhiu bng nhc v cho tr nghe. Tuy nhin, nhng vn
kh hn lin quan n tnh cch, cm xc, cm gic th
chng ta t n v vic sa nhng khim khuyt y
khng h d dng nn i hi ngi m phi n lc v tn
tm hn rt nhiu.

Khi ngi m b cm th thng s ly bnh sang cho

con. V khng ly bnh cho con th hu nh ngi m
no cng s rt cn thn trong cch chm con thi gian
nh l eo khu trang, trnh nhng tip xc c nguy c ly
bnh. Th' nhng, li c rt t ngi m tm n vic lm
sao trnh cho con b ly nhim nhng tt xu hay im yu
ca mnh. V th' ti mun nhn mnh, nu bn thn m l
mt ngi hay lo lng, th tnh cch cng s nhim sang
con thm ch cn nhanh v mnh hn c vic nhim bnh
cm.
 2.20. Cha th vi vic gio dc con th tnh cch
con s d tr nn mo m

Tr con khi tr thnh ngi ln u nh rt su sc

nhng k c tui th c chi cng cha cho d n ch l
nhng khong thi gian rt t i. Chnh bn thn ti cng
khng ng nhng k c khi con trai ti cn b c i lt
vn ngoi bin cng ti, c ti mua kem sau mi ln i
do. Mc d vi ti ch l nhng chuyn rt bnh thng
nhng li l nhng k nim rt vui v hnh phc, li
n tng su m cho con ti ti tn my chc nm sau.

nhiu gia nh Nht, ngi cha phi i lm rt bn

rn, thi gian dnh cho con rt t, vic nui dy con ci u
do ngi m m nhim, v th' ngi cha c hnh dung
l ngi hay qut mng v l ngi i u trong nhng
cuc tranh lun vi con ci. Thi thong mi gip mt nhau
nhng hu nh ln no cng b cha cn nhn, la mng s
khin a tr coi cha mnh nh k ch, v t ny sinh
thi phn khng. Nu mt a tr c trng thi cm xc
khng n nh th s c khuynh hng hu nh khng c n
tng g vi cha mnh.

C l nhiu ngi ngh rng thay v mt ngi m

nghim khc, th mt ng b nghim khc s c th nui
dng con ci tr thnh thn ng hay thin ti. Nhng
ng tic l nu c li tiu s ca nhng thn ng th ta
mi nhn ra c rt nhiu ngi tnh cch b tn thng v
khim khuyt t thu cn u th.

Ngc li cng c khng t nhng ngi cha ch sut

ngy say xn, li bing, khng g n vic gio dc con
ci, sut ngy nh p v con, khin v con ra ng
khng dm ngng mt ln. C khng t trng hp nhng
a tr c nui dng bi ngi cha nh th' th tnh cch
s mo m, khi ln ln d sa vo con ng phm ti.

Ti quan nim rng ngi m c vai tr quan trng

nht trong vic gio dc tr giai on u th, nhng khng
c ngha l ti ng h suy ngh ph thc vic nui dy con
cho v mnh ca nhng ngi cha. Ngi cha phi l mt
ngi tr l tt cho ngi m giai on u th ny,
chnh l vai tr ca ngi cha trong gia nh. Mt mnh
ngi m s khng th to ra c mt khng kh gia nh
m m v hnh phc c.

Vi hm trc, tnh c trn xe in, ti c chng

kin cuc tr chuyn ca gia nh ba ngi gm cha m v
c con gi nh ang chun b i leo ni. C con gi nh tm
3 tui c tu tt tr chuyn vi cha sut qung ng. Ti
khng c nh nghe ln cu chuyn ca hai cha con h
nhng n t nhin lt vo tai ti. Khi c con gi ngi
cha: "10 ln ca gam l bao nhiu?", ngi cha gi v a
li con bng cch pht m trong ting Nht: "10 ln ca gam
l o Guam, c g mnh n c o chi con nh?.

Ngi m ngi bn cnh gi v nh khng nghe thy g

v chm ch c tp ch. Nhn khung cnh , ti c th
ngm hiu ca ngi m khng xen vo gia cu chuyn
l mun hai cha con c c hi tr chuyn ring vi nhau.
Hnh nh gia nh y cho ti cm nhn bng trc quan
ca mnh rng sau ny c b s c nui dy thnh mt
ngi tuyt vi.

Vi ngi ln chng ta c nhng cu chuyn ch l

chuyn phim, nhng vi tr con th li l nhng khung
cnh chng th hn tng tng vo trong . Ch khi
c nui dng mi trng gia nh m m c vai tr
nh l ngi lnh o, cha l ngi bao bc che ch cho c
nh, th a tr mi c nui dy tt. Chnh v th' s v
cng cn thit ngi cha dnh thi gian tr chuyn v
quan tm n con ci trc khi b cun vo cng vic bn
rn v nhng mt mi.

2.21. Gia nh c ng anh ch em s rt tt

Ngy nay, a s ph n tr u c khuynh hung mun

i theo hnh mu gia nh l tng, l gia nh ring
khng c nhiu th' h sng chung mt nh v t con. C
nhiu nguyn nhn dn n tnh trng ny, v d nh do
vn kinh t' v nh , nhng thay i trong quan nim
sng. Nhng nhn t quan im gio dc tr tui u th th
khuynh hng ny li l iu khng c mong i.

vo thi ca mnh bn thn ti l trng hp rt him

hoi khi l con mt. Chnh v th' ti rt ghen t vi nhng
bn c anh ch em. Ti thng xuyn n chi nh ca cc
bn c tri qua cm gic gia nh ng anh ch em,
mi ngi c bn chi a, ci nhau, ba n tht ng
vui. V mt iu th v ti pht hin ra l bt k gia nh
no cng th, ngi anh c hu nh u nh mt th lnh,
tnh cch rt ngi ln, tt bng, khng c tnh hiu thng.

i vi cm nhn ny ti xin a v d, trong nhng

ngi bn ca ti c mt ngi gia nh c ba anh em, cu ta
l con th hai, tnh cch lanh li, mnh m, d c b anh bt
nt cng khng bao gi khc. K c khi b anh v em cng
hip lc li gy sc p i na th cu ta cng nht nh
khng chu u hng. C l nhng trng hp ging nh
vy khng ch c ti m rt nhiu ngi trong cc bn cng
tng gp ri phi khng?

Cng l mt m sinh ra, cng c nui dy di mt

mi nh vy m ti sao li c s khc nhau rt ln v tnh
cch v nng lc gia anh em vi nhau n vy? Chng ta
vn thng cho rng, khi sinh a th hai, th ba cha m s
khng cn nng niu, chiu chung nh l khi sinh a u
lng, do t bn thn tr s tr nn t lp nhanh hn anh
ch chng. Nhng nhng nghin cu gn y nht v gio
dc tr tui u th ch ra rng khng ch c mt l do nh
trn.

i vi a con u lng th du cha m c to ra mi

trng nui dy nh th' no i na, tr vn chu nh hng
nhiu nht t chnh cha m. Ngc li, i vi tr sinh th
hai, th ba th s nhn c nhiu kch thch t bn ngoi
m bt u t chnh anh hay ch mnh, nh b bp mi, g
u chng hn. Chnh v vy, so vi anh, ch th a em th
hai c khuynh hng c tnh cch hot bt v mnh m hn.
Chnh v th nu l a em th ba, hay th t th khuynh
hng pht trin tnh cch nh th' li cng mnh m hn,
th lc cng c rn luyn tt hn. .

lp hc nhc cng chng minh rng gia nh no c

anh, ch c cho hc n th a em cng s hc rt nhanh,
bi v t khi mi sinh ra tr c tip xc vi mi trng
m nhc thng qua nhng bi ht, nhng bn nhc do anh,
ch mnh luyn tp.

"Xut thn t gia nh ngho ng con, mt cm t

chng ta thng hay nghe khi c tiu s ca nhng danh
nhn hay ngi ni ting. C th ni vi tr nh th vic
cng c nhiu anh ch em s l mt mi trng tng tc v
kch thch rt cao c th gip tr hnh thnh nhng kh nng
pht trin vt tri v nng lc ln tnh cch.

2.22. Mi quan h vi ng b l "cht tng tc"

tuyt vi cho tr

X hi hin i ngy nay ang c xu hng gia tng s

lng "gia nh ht nhn v nhng cp v chng tr khng
mun sng cng cha m, vic ng b mt i c hi tip xc
vi con chu dn tr thnh mt iu tt yu ca x hi hin
i. Cc bc cha m thng hay s rng ng b nung chiu
chu, dn n chu tr nn ch k, ng bng khng nghe
li. Chnh v th' ti thy nhiu cp v chng chuyn ra
ngoi ring trong ngi nh tr cht chi, thiu tin nghi vi
l do c ng b bn cnh th khng gio dc con c.

Tuy nhin, gia nh ht nhn c thc s cn thit n

nh vy hay khng? Nhng l do khc lin quan n vic
nui dy tr vn cn rt nhiu nghi van. Thc t th ngy
nay vn cn tn ti nhng quan nim phong kin kiu nh
n tng m chng, em chng, hay trng vng con trng
trong gia nh. Nhng phi chng chng ta ang b qua
nhng mt tt ca vic c nhiu th h cng sng trong mt
gia nh. ng b hu ht l nhng ngi thu hiu nhng
o l hiu thun trong gia nh, tng c rn gia bi
nhng l nghi php tc. Du c th c nhng iu khng
cn c dng n trong x hi hin nay, nhng nhng
chuyn l nghi php tc knh trn, nhng di th bt c
thi i no, bt c mi quan h gia con ngi vi con
ngi no cng u cn thit.

Ly l do ng b nung chiu chu cch li chu vi

ng b, phi chng cc bc cha m ang phung ph nhng
kinh nghim sng v sc nh hng v cng qu bu ca
ng b. Mun cho con khng tr nn ch k, ngang bng th
cha m cng cn c thi tht phn minh rch ri. V hn
ht cha m cn phi khc ct ghi tm nhng li ni, nhng
hnh x ca ng b m mnh cha tch ly c dy d
cho con tr.

Theo nh li ca nguyn hiu trng trng i hc

Tokyo danh ting, gio s vt l ni ting Kaya Seji k li,
thi th u ng b nh hng mnh m nht l t ng b.
ng ca gio s Kaya khi ang gi chc ch tch thn
Aikawa, thuc tnh Kanagawa, l mt ngi v cng
nghim khc, s nghim khc ca ng c v rng ng ch
cn i qua v ho mt ting th a tr ang khc cng phi
nn ngay. Th nhng s nghim khc ca ng khng phi l
la mng bng cm xc m t chnh ct cch v phong thi
mnh m. Chnh v vy m khi gio s Kaya thi k phn
khng th iu cng khng li tc ng xu no,
ngc li s nghim khc nui dng cho ng mt ct
cch kin cng, khng d dng chu u hng trc bt c
th thch g. Cn b ca gio s Kaya l mt ngi rt mc
hin t, lm ngh dt vi chm ch quanh nm. C l chnh
v c nh hng bi nhng c tnh m gio s Kaya
tr thnh mt ngi v cng ng khm phc vi tinh
thn lun say m v chn chu, cn thn trong tng cng vic.
Gio s tm l hc Tago Akira tng phn tch rng chnh
bn lnh v kh nng tp trung ny l yu t c bn nui
dng gio s Kaya tr thnh mt nh khoa hc tm c th'
gii sau ny.

2.23. Chi cng nhau s gip tr xy dng "tnh

cng ng" v thc y pht trin tr tu

T u cun sch n gi ti dn chng c th

nhiu v d cc bn thy c vic ngi m m p,
chiu chung tr trong nhng nm thng u i l nhng
kch thch tuyt vi, khng ch gip tr pht trin v tr tu,
m cn c vai tr rt ln trong vic hnh thnh cm xc, tnh
cm ca tr.

Th nhng ch c nhng kch thch n thun gia m

v b th s khng th no hiu qu bng nhng kch thch
a dng nh l kch thch gia anh em vi nhau, gia tr
cng tui. M khng nn ch con nh c ngy vi
mnh, hy dn tr i do bn ngoi tht nhiu, hy cho tr
chi cng vi nhng tr khc. Vic lm ny ca ngi m
gi gm cho tr bi hc u tin v sinh hot by n, v
trn c s n khng ch nui dng cho tr nhng phm
cht quan trng v tnh cng ng, tnh ch huy v tnh hp
tc, m cn thc y s pht trin tr tu cho tr.

Ti c trn mt t bo c ghi li mt th nghim "Cch

li mt ch kh con sau khi sinh ra th s nh hng nh th'
no n cuc sng ca con kh?. y l th nghim ca gio
s Harry Harlow m ti gii thiu phn trc. Gio s
Harlow a ra mt kt qu nghin cu v cng th v v
tnh cng ng cng s pht trin v tr tu v s giao lu
gia ng loi vi nhau ca loi kh.

ng nht nhng ch kh mi sinh ra trong nhng

ci lng, bn trong t bnh sa m ch th ra mi nm
sa cho kh con b. u tin ng lm th nghim sau khi
ch kh b nht ring 3 thng s c cho vo mt ni c
nhng ch kh c nui bnh thng, theo di xem ch
kh ny s hnh ng nh th' no. Ban u ch kh con rt
bi ri, nhng sau cha n 1 tun ch vui v chi
a cng nhng bn kh khc.

Tip theo, ng li lm th nghim cho ch kh b cch li

6 thng vo mt ni c nhng ch kh c nui bnh
thng, ng quan st thy ch kh ny hon ton khng chi
cng nhng ch kh khc. Hn th' na, ch ta cun trn
mnh li, np st mnh vo gc lng nh th s b ai bt
nt v khng c mun giao lu cng nhng ch kh khc.
 Sau , ng li cho nhng ch kh b cch li 1 nm vo
chung mt lng vi nhng ch kh cng b cch li trong iu
kin ging nh th', th kt qu l chng khng th chi a
hay giao tip vi nhau. V nhng ch kh c nui bnh
thng khi cho vo cng nhng ch kh b nui cch li, th
nhng ch kh c nui bnh thng ny t trng thi c
cm gic c c sang trng thi n o, hot bt mt cch thi
qu. Ngoi ra, ch s thng minh ca nhng ch kh b cch
li 6 thng tr ln khng bng nhng ch kh c nui bnh
thng.

Sau khi c bi bo cng k't qu th nghim ny ti

ngh, trng hp tr s sinh phi chng cng ging nh th'
ny? Th nghim ny mun nhn mnh mt iu rng tr s
sinh c nui dng trong mt mi trng thiu s tip
xc, kch thch t nhng tr s sinh ng la s l mt
chng ngi rt ln nh hng n s hnh thnh tnh cch
v tr tu ca tr. Gn y thnh ph, chnh v s tip xc
gia hng xm vi nhau tr nn t i, nn nhng ngi m
cng c con nh hy nn tch cc giao lu vi nhau hn na.
 2.24. Gi nhau s gip tr pht trin "tnh cng ng"
v tnh cch tch cc

T xa n nay, con ngi l mt ng vt x hi mang

bn nng by n m nu xa ri x hi chng ta khng th
sinh tn c. Trong b no ca con ngi c no trc, c
kh nng a ra chnh kin, c th tm cch iu chnh gia
tp th v c nhn. Chnh v th, nu nh ta khng cn bng
c c nhn v tp th th ta khng th thch ng c vi
x hi.

C th thy c cn bng ny hay khng ty thuc

vo cch gio dc tr thi k u th. Phi chng nh qu
trnh nui dy thi k u th nn con ngi c kh nng
iu chnh suy ngh ca bn thn nh ci no cn a ra
chnh kin th ta s a ra chnh kin, ci no cn hp tc th
ta s hp tc. Tm quan trng ca vic cho tr nh chi cng
nhau chnh l mang ngha ny.

Khi tr c 2 tui thay v cho tr chi mt mnh hy

cho tr chi cng bn. T trc n nay, tr c cha m
bao bc, c chnh kin ca mnh, n lc ny tr s bt u
hc c cch hp tc cng vi mi ngi trong mt tp
th. D nhin, c nhiu lc chnh kin ca mnh khng c
cc bn chp nhn, tr s chy v khc vi m, hay cng c
khi c hai cng b't ng kin, tr lm cho bn khc, nhng
qua tr s hc c cch lm th' no sng trong mt
tp th thng qua nhng hot ng nh cng chi, ci nhau,
hay gy ln cng bn b. c bit, ci nhau gy ln c mt
ngha v cng quan trng gip nui dng tnh cng ng
v suy ngh, hnh ng tch cc tr.

Ci nhau ca tr con c ba kiu, l: T bn thn

mnh s ch ng a ra tranh lun, ci nhau trc tip vi
bn v p tr li bn theo kiu n ming tr ming. mi
la tui khc nhau th cch ci nhau cng c khuynh hng
thay i, v d nh khi tr 2 tui th cuc ci nhau s mang
tnh th ng l nhiu, ngc li khi ln 3 tui tr s ch
ng mt cch tch cc khi bt u ci nhau vi bn. Hnh
ng ny l mt bng chng chng t tr mun khng nh
chnh kin ca mnh v khng nh s t lp ca bn thn.
C th k ra hng trm ngn l do tr ci nhau v
gy ln, v d nh tranh ginh quyn s hu chi, tranh
ginh th t chi, hay ni xu nhau..., v khng c cuc
ci nhau no m khng c nguyn nhn. Nu nh cha m
thy tr ci nhau m khng tm hiu k nguyn nhn, cho
rng ci nhau l xu, hay khng nn ci nhau, th iu s
khng em li hiu qu g trong vic gip tr pht huy tnh
hp tc. V ng nhin nu cha m can thip vo vic tr
con ci nhau cng l lm mt i mt c hi nui dng
tnh cng ng ca tr.

T bn thn tr s bit cch xy dng cho chng nhng

nguyn tc ring, cng nhau a ra nhng chnh kin ca
bn thn v cng nhau hp tc. Nh vy, cha m khng cn
thit phi can thip vo vic ny. Cn nu cha m c tnh can
thip vo cuc ci nhau ca tr bng s phn on ca
ngi ln, la mng rng tr ci nhau l h, cho rng ci nhau
l xu, th s ch lm cho tr tr nn nht nht, rt r, hoc s
tr nn ngang bng. Chnh v th, ci nhau chnh l bi hc
u tin cho tr khi bt u bc vo cuc sng x hi.

2.25. Nhn bit ngi l l bng chng chng t kh

nng "nhn thc nguyn mng" ca tr pht trin

nhng phn trc ti phn tch v kh nng nhn

thc nguyn mng tuyt vi ca tr s sinh rt nhiu gc
khc nhau. y ti xin c gii thch r hn v hai
ch "nguyn mng cc bn hiu.
Nguyn mng ting Anh l "pattern", thng c dng
vi ngha ch nhng m hnh, khun mu. y ti gi n
l nguyn mng khng phi ch mang ngha trn, m n
hm n vn v cch t duy, suy ngh. C ngha l nu
ngi ln chng ta thng khi nhn, hay khi nghe bt k mt
th g cng u lnh hi n da trn nhng l lun phc tp,
th ngc li tr th s lnh hi th da vo cm gic ca
mnh. ng nhin l nhng l lun ca ngi ln th khng
h n gin cho tr con p dng.

iu khin ti tr nn quan tm n kh nng nhn thc

nguyn mng ca tr chnh l t kh nng phn bit khun
mt ngi l vi khun mt cha m ca tr. Mt ngi bn
ca ti lm ngh kinh doanh c mt con nh, khi b c 1
tui vi thng c th phn bit c khun mt ca hn
50 nhn vin trong c s sn xut. Mi ngi u c cch
th hin tnh cm, hay c nhiu ngi t cho b nhng
nickname rt d thng nh "cn con, hay "cng cha nh".
Cch nm bt nhng c trng ca mi ngi y tr qu
l k diu.

Ni l 50 ngi, nhng vic nh nhng c im khc

nhau trn khun mt ca tng ngi th ngay c vi ngi
ln cng cn kh khn, v mt l thuyt th vic nm bt
c nhng c trng phc tp nh vy l iu khng
tng. Nu khng tin th cc bn hy th vit ra giy
miu t khun mt ca mt vi ngi thn xem sao. Ti ch
mun ni a vi cc bn mt cht thi!

Nng lc nhn thc nguyn mng tuyt vi ca tr

biu hin r nht chnh l t khi c 6 thng tui. Ni cch
khc, y cng chnh l thi im tr bt u bit phn bit
ngi l vi cha m. V nng lc nhn thc nguyn mng
ny tr xut sc hn nhiu so vi ngi ln.

2.26. Dy con t thu cn th

'Mt v vua ngu ngc c bao quanh bi nhng trung

thn m qung, l cu ni mun m ch mi quan h t
xa n nay gia cha m v con ci, c bit l khi tr 0 tui.
V sao ngi ta li v von nh th? V tr mi sinh ra cha
bit g nn cng ging nh mt v vua ngc nghch, cn cha
m th chiu chung ngay lp tc nhng i hi ca tr
cng khng khc g nhng trung thn m qung vy quanh
vua.

Khi tr cn giai on ch n, ng th khng c g phi

bn, nhng khi c 2, 3 tui tr s a ra nhng i hi
ng bng thot ra khi tm tay cha m, khin cha m cu
gt, la mng, bt pht. Hu ht cha m lc ny mi bt u
ngh n vic un nn cho con mnh, dn n kt qu l
nhng b m bin thnh "m H" v nhng hun luyn
c cha m p dng hu nh khng em li hiu qu.

Khng bit cc bc cha m c nhn ra nguyn nhn

y chnh l v khi tr giai on 0 tui cha m trt tr
thnh nhng "trung thn m qung" ca tr hay khng. Khi
ln 2, 3 tui tr bc vo giai on bt u a ra chnh kin
ca bn thn, hay ni cch khc y chnh l thi k phn
khng, tr s khng tun theo nhng mong mun hay suy
ngh ca cha m. Thy tr khng nghe li th cha m li cng
lm d hn, cng nghim khc hn, nhng n li to ra mt
vng lun qun l cng la mng, cng bt pht th tr cng
tr nn phn khng mnh m hn. khng xy ra tnh
trng ny th cha m ch c th un nn nghim khc vi tr
 giai on 0 tui, thi k m tr cha bit a ra chnh kin,
cha c mm mng phn khng.

V d giai on tr mi sinh ra cc bc cha m hy

luyn cho con thi quen i tiu, n ng gi gic nh sn,
trnh b ba, bing n, sau ny khi vo tiu hc tr s
khng mc cc bnh nh to bn hay c thi quen i tiu
khng ng gi. Nhng suy ngh rng tr giai on 0 tui
th khng cn vi vng chnh l c hi cho tr. giai on 0
tui, tr s khng cm nhn c th' no l cm gic ang
b rn vi nhng un nn nghim khc ca cha m.

Ngc li th tr giai on t 2 n 3 tui s cm

nhn rt r nhng un nn nghim khc . Chnh v th' m
quan nim "Yu cho roi cho vt, ght cho ngt cho bi
thi k ny s ch lm ny sinh trong tm hn tr nhng
mm mng ca suy ngh phn khng. l l do v sao hy
"cho roi cho vt" con thi k con cn cha bit th' no l
"roi vt".

2.27 Tc gin, ghen t l biu hin tr ang khng

c tha mn mong mun ca mnh

Tr trong tui t 0 n 3 tui thng vn cha bit

cch din t cm xc ca mnh bng li ni. Chnh v th'
ngi m s c tm trng ca tr thng qua nhng sc thi
cm xc biu hin trn khun mt, t bit cch x tr
cho ph hp. Nhng cha m khng phi l bn thn tr nn
d c gng l gii n u i na cng khng th hiu tt c
tm t ca tr. Nhiu khi cha m cha nm c nguyn
nhn v sao tr ni gin, v sao tr m nheo, th b cun
vo th vic nh, hay vic c quan, nn lc y s ch ng
ph tm thi cho qua chuyn. Ti chc rng ai lm cha
m cng tng tri qua nhng chuyn ging nh th.

Gio s v tm l hc tr th rt ni ting l Yamashita

Toshio ch ra 6 nguyn nhn v sao tr ni cu hay hn
di nh sau:
1. Tr b bnh, hoc tnh trng sc khe khng tt;
2. Tr b mt, b i, trng thi c th b ri lon;
3. Tr cm thy kh chu, s hi, b kch ng qu mc;
4. Tr khng c vn ng y nn c th tnh
trng d tha nng lng;
5. Tr gi v cu knh mun c c ci mnh i
hi;
6. Tr bt chc ni gin t chnh cha m l nhng
ngi hay ni gin.

Nhn vo nhng l do c lit k trn chng ta c th

thy hu ht nguyn nhn tr gt gng, ni gin u xut
pht t mi trng xung quanh, hoc t nhng thi quen
un nn ca cha m. Nu nh cha m khng c gng loi b
nhng nguyn nhn ny m ch bit qut mng, hoc cho
rng l do tnh hay quy nhiu ca tr m b qua, th s
ch khin tr cng phn khng mnh m v ng bng
hn.

C nhiu cha m ngh rng mnh s c gng hiu tm

trng ca con, nhng rt t ngi bit cch t mnh vo v
tr ca con hiu v sao con li d bc bi v cu gin.
Nhng mong mun hay i hi chnh ng ca tr cn phi
c cng nhn, cn nhng mong mun khng chnh ng
th hy dp qua mt bn, nu cha m m thiu i c tnh
cn thit to c lp trng vng vng th s lm cho
tnh cch ca tr tr nn lch lc.

Ngc li, tm trng ghen t thng c biu hin khi

tr c khong 1,5 tui. T trc n nay lc no cng
c cha m chiu chung nht nh, gi khi c thm em b,
tr s tr nn ghen t vi em v khng cn l s mt trong
nh. Thi thong, tr cng c biu hin ghen t khi thy cha
m ni chuyn vui v vi nhau m qun mt tr. Nu th
tm hiu nhng nguyn nhn dn n hnh ng ca tr ta
s thy c rt nhiu trng hp nhng hnh ng y bt
ngun t tm l ghen t.

Nhng hnh ng nh ni cu hay ghen t ca tr tt

yu u c nguyn nhn, m hu ht u bt ngun t tm
l bt mn v mong mun ca mnh khng c p ng.
iu m cha m cn phi lm lc ny khng phi l ch" ng
hay nn nhng cm xc ca tr, m l ly i nhng g l
nguyn nhn khin tm trng tr tr nn bt mn.

2.28. Ci khuyt im ca tr trc mt ngi khc

s khin tn thng y cn mi

Ti xin c a ra mt v d.ve mt tt xu t hi cn
nh ca mt bin tp vin nh xut bn m ti quen. Khi
ni chuyn trc mt ngi khc, anh thng xuyn a tay
ln vut hai l mi. Nu cuc tr chuyn cng tr nn cng
thng, tm trng hi hp, hoc khi khng gi c dng
ngi nghim chnh th hnh ng ny ca anh li cng nhiu
hn. Bn thn anh cng nhn bit c hnh ng ca
mnh, nn thi thong bit khng a tay ln na, nhng
khi no ni chuyn qu tp trung th anh s qun lun c
vic sa li hnh ng ca mnh.

Theo nh li anh k li, khi anh cn nh rt thc mc

ti sao hai l mi trn khun mt mnh li mt cn i nh
th. Khi anh c 2,3 tui thi trong khi chi tr g anh
thng hay v t a tay ln ngoy mi. Mi khi nh vy
cha anh li qut con ngay c trc mt khch m khng he e
ngi con mnh s xu h "Con khng c lm th, khng l
l mi s to ln y. Thng xuyn b ni nhiu ln nh
th, ngay lp tc anh li a tay bp mi cho hai l mi
nh li. Tt xu ny vn khng sa c k c khi anh bt
i h h th b b b l h h t
lnh. Chnh v th' lc no anh cng cm thy t ti, dn dn
tr thnh ngi thu mnh li v suy ngh thiu t tin.

Qu thc khi quan st k khun mt anh th ti thy mi

anh c hi to nhng khng n mc qu kh. Nhng du
cho l mi anh c to qu kh i na, th trc mt ngi
khc cha anh cng khng nn ph phn cng khai khuyt
im ca con mnh nh th' v iu s lm tn thng
tm hn non nt ca con tr. Nhng anh tht may mn v
c b ni l ngi lun che ch cho anh, ri sau khi anh
ln ln b k li cho anh nghe ngun cn tt xu ca
mnh. Anh vn ni a l c l chnh nh nh vy m d
khng sa c tt xu , nhng anh vn c th trng
thnh v giao tip ngoi x hi nh mt ngi bnh thng.
Nhng ti tin rng y khng phi l cu chuyn a. V
nu c khng l s tht i na th ti sao ch v mt chuyn
nh nh th xy ra t hi cn u th li khin anh tr thnh
mt ngi thiu t tin v tnh cch trm lng nh vy.

Khng ch gii hn cu chuyn ny, ti thy c rt

nhiu cha m khng cn l con c bit hay khng
nhng trc mt ngi khc lun em khuyt im ca con

e ch giu. Du nhng khuyt im y ch rat nh,

nhng v thi k u th, tr v cng mn cm v rt d b
nh hng bi nhng tc ng xung quanh, nn tr s b tn
 C mt cu chuyn th' ny, nu nh tr nh no hi b
hay b ngi khc ci nho v c mi tc bun ci th khi
ln ln tr s c khuynh hng rt hay qun m, mc
d nu khng i m th s b bn b ch' nho. Tht khng
ng chnh ci suy ngh phi ghi nh nu qun m s b bn
ch ci y li em n mt p lc phc tp trong tm l
ca tr. Nh thn kinh v tm l hc v i ngi c,
Sigmund Freud (1856-1939) a ra khng t nhng v d
ging nh trng hp trn.

2.29. Khen ngi tr s tt hn l la mng

C l nhiu ngi v ang ngh rng trong vic

nui dy tr nu so snh gia "khen ngi" v "la mng", th
r rng "la mng" dng nh c uy lc lm tr s hn
nhiu. Nhng xin cc bn ch vi kt lun nh vy. Vic b
qut mng s khin bn thn tr sinh ra nhng ti nng
khc thng ging nh mt v bc quanh mnh
khng li nhng li la mng . y ch l mt cch ni
ngc bao bin bi v i vi vic nui dy tr th c hai
hnh ng "khen ngi" v "la mng" u cn phi c suy
xt mt cch ht sc cn thn.

Ti xin v d trng hp ti gp mt nh hng gia

nh. ch ly ung, ngi m ly bnh ng nc tri
cy rt vo cc, b trai khong 2 tui ng bn cnh nhn
thy m lm nh th cng mun gip m nn bt chc
 lm theo. Nhng tr li l rt tro ra ngoi v trn trn
mt bn. Ngi m nhn thy nh th' lin qut mng tr:
"Tri , ht ra ngoi ri. M ni con khng c lm
ri m". Hnh ng la mng tr v cm on tr ca ngi
m y l rt sai lam. tr s cm thy rt mu thun v mnh
th b mng, nhng anh ch mnh hn mnh c 1,2 tui th
li c m nh "Con ly gip m c khng". i vi tr
con du cho tr c th lm sai, hay lm hng th vic u
tin cha m cn lm l tha nhn v khen ngi "Con m
gii qu", sau th gip con bt li v em v ch ca
mnh l ri.

Thy Suzuki cng tng k cho ti nghe nhng cu

chuyn th v quanh tnh hung khen ngi v la mng tr
ca cc bc cha m. lp hc violin c mt cu hc tr b
mi ngi ch nh n rt vng v. Hm thy Suzuki
ni vi cu y: "Con th ko violin cho thy nghe th
xem no" v qu nhin ng nh mi ngi ni, cu b ko
v cng t. Nhng khi y thay v ch cu b, thy Suzuki
mm ci khen: "Con chi kh lm". Ri sau thy ch dn
cho cu b: " on ny thy chi nh th' ny, khng bit
con c chi c khng nh. Con ko th cho thy nghe
no". Khi y, tht bt ng l cu b mm ci ni vi thy:
"Con s lm c thy " v lm theo nhng g thy dy.

i vi vic dy tr nh th phng php gio dc bit

khen ngi tr mt cch kho lo v ng lc thay cho la
mng s em li hiu qu rt ln.

Du vy, vn c nhng trng hp khng th khng la

mng tr. Khi khng phi ch bit ph nh nhng hnh
ng hay suy ngh ca tr m cha m cn phi gii thch
nguyn nhn cho tr hiu, hoc a ra nhng li ngh
hay nhng phng n thay th' trao i vi tr. V d nh
khi nhn thy tr chun b x t bo m mnh vn cn ang
c d, th thay v qut tr v ging ly t bo khi tay tr,
hy a cho tr mt t bo c khc thay th' ri nh
nhng ly t bo mi khi tay tr. Bi v t bo ang l ni
tr th hin s hng th v khm ph th' gii thng qua
hnh ng x, nu b cha m ly i mt m khng c vt
thay th' th s gy cho tr c ch' v tm l. Trng hp nu
khng c phng n thay th th cha m cn phi gii thch
cho tr hiu v sao tr khng c lm vy. Tr ch cn bn
thn mnh thy thuyt phc thng qua thi ca cha m,
ch khng nht thit phi hiu l do mt cch logic hay l
lun phc tp.

2.30. Hng th l liu thuc tt nht gip tr ham

mun hc tp

Thy Suzuki c k li cho ti nghe nhng cu chuyn

lp hc ca thy. C nhiu tr ch tm 2,3 tui nhng ngy
no cng c m dn n lp hc n ca thy. Ban u,
hu ht cc em u khng c hng th g vi vic hc violin,
m ch thch chy nhy, nhn bn n ng bn kia hay nhm
di gm bn. C nhiu cha m p con mnh hc violin
giai on 3 tui v ngh rng hc sm th s gip con tr pht
trin ti nng t sm, nhng trng hp tr khc mi khi
b cha m bt hc dn n ght chi n violin khng phi l
him.

i vi nhng tr khc hay l ght hc n nh th' th

vic u tin m thy Suzuki lm l to hng th vi violin
cho tr bng cch nh lc hng. Thy s khng dy tr
ngay lp tc, m gi v hng dn cho m ca tr cch s
dng n. ng thi lc thy s cho tr ngi nghe v
nhn cc bn cng trang la chi n violin. Khong 2 n 3
thng sau tr nh c giai iu ca cc bn nhc, v rt
ho hng mun t mnh nh n. Nhng lc ny thy vn
cha cho tr nh n ngay. Thy quan st xem tr no thc
s mun nh n m khng th kin nhn ni na th lc
mi bt u dy. i vi tr no chm nht th qu trnh
ny phi m't 6 thng.

"Hng th chnh l cht xc tc tt nht tr ham

mun hc tp chnh l phng chm gio dc trong lp hc
n violin ca thy Suzuki. Theo nh li thy ni th tr
khng h thch m vn c p tr phi hc, l phng
php gio dc ti nht. Nhng tr c hng th vi vic hc
violin th hin nhng kh nng chi nhc xut sc khin
thy Suzuki v cng kinh ngc. Cu ni "Yu thch ci g th
s gii ci qu l ng, c bit l i vi gio dc tr
nh th khng c phng php gio dc no hiu qu hn
cch to hng th cho tr.

giai on u th ny vai tr ln nht ca cha m l

tm, khoi gi hng th cho tr. Thay v dy tr lm ton th
hy lm cho tr c hng th vi ch s trc, thay v dy tr
vit ch, hc v th hy lm cho tr c hng th vi vic vit,
v trc. Hay ni cch khc, vai tr ca cha m chnh l to
ra bc m chun b cho giai on bt u dy tr.

Mun tr v tranh nhng li khng a cho tr bt mu

v giy th ng nhin l tr khng th c hng th. V th'
hy bt mu, giy v quanh tr li ko s hng th
ca tr vi nhng dng c . Ti vn v von vui rng vic
khng a cho tr ci g m bt tr c hng th khng khc
g vic bn hun luyn ch ch nh bn ngi xung m
khng cho n ming mi no.

Nu th hi nhng ngi ln ght nghe nhc, ght hi

ha th s thy phn nhiu trong s h hi b b cha m p
hc nhng th hoc l hu nh khng c c hi tip xc.
Nh vy, chng ta hiu c tm quan trng ca hng
th i vi vic hc l nh th no.
 2.31. Tr d dng nh nhng g c kt hp vn iu
uyn chuyn

Ngy trc M c mt sn phm bng thu m dnh

cho tr nh tn l "Fox in Stocks" rt c yu thch, ng vi
mi bc tranh minh ha l mt cm gm hai t c ui pht
m ging nhau to nn vn iu, c ghi m li trong
bng cha m m cho tr nghe. V d nh "fox in stocks"
hay l "knox in box" u c ui "ks", trong ting Anh c rt
nhiu t c th ghp li ging nh vy to ra nhng nhp
iu uyn chuyn, c vn iu vui ti s lm tr thch th
v nh nhanh hn.

Cn trong ting Vit cng c th tm thy r't nhiu t

ghp to thnh nhp th uyn chuyn nh vy m ta rt d
bt gp trong nhng t ttng thanh, tng hnh hay l
trong ca dao, tc ng, v d nh "sui chy rc rch", "rng
cy xo xc" v "sao sng lp lnh" l nhng ngn t rt p
li mang hnh nh rt i gn gi vi i thng(1).
Khng ch vi tr nh m bn thn ngi ln chng ta
khi nghe nhng vn iu ny cng thy rt d nh. Nhng
bng thu m ging nh trn khng phi l bt tr nh
mt cch gng p nhng t vng, m chnh nhng vn
iu uyn chuyn ca cc t ghp y lu li trong no tr
mt cch t nhin. chnh l l do m n rt c cc

1 Ngi dch thay di cho ph hp vi bn c Vit Nam.

bc cha m M tin tng mua v cho con mnh.

Cm nhn ca c nhn ti v phng php c o ny

l khng lm cho ngi nghe cm thy s cng p phi
nh, m ngc li n ging ta va hc t vng nhng va
nh ang nghe nhc th khi trm bng, lc li du dng.
Phng php c o ny va gii quyt c vic lm th'
no khi gi hng th cho tr trong hc tp, va em li
nhng thnh qu rt to ln cho nn gio dc tr thi k u
th ca M. Nc Nht c l rt cn hc phng php to ra
kch thch v kh nng cm th giai iu rt tuyt vi ca tr
t phng php ny.

Nhc n hc tp tt c chng ta thng c xu hng t

chi mt cch v thc, bi v ngay t khi cn nh hc tp
c ta quan nim ging nh l s thc p, trong khi bn
cht ca hc tp chnh l xut pht t s hng th c
ng lc hc tp mt cch vui v.

Ti c mt ngi quen l s tr tr mt ngi cha, cu

con trai mi 3 tui ca v s thuc lng nhng bi
kinh m ngi cha thng hay c(1). Ting c kinh Pht
cng vi ting g m to ra nhp iu rt d i vo lng
ngi, v th' n i vo b no mt cch t nhin khin tr
khng phi kh luyn m vn nh c d dng.

(1) S Nht c th ly v, sinh con nh mt ngi phm trn.

 2.32. Tr s suy ngh tiu cc khi b cha m mng

Khi con bn lm v bt hay v ca knh bn c mng

con khng? Ngi ln chng ta c th phn on c u
l vic tt v xu da vo nhng quan nim o c x hi
hay kinh nghim c tch ly t khi mi sinh ra n nay,
cn tr nh mi ch c mt trn i ny c 1,2 nm nn r
rng tr s cha th hiu c nhng chuyn nh lm v
l xu hay tt. C th vic b cha m mng gay gt s khin
tr ghi nh t nh vi mnh ln sau khng ti phm na,
nhng ng thi hnh ng ca cha m cng lm
hng tnh sng to ca tr.

Nghin cu c thc hin bi gio s nghin cu v

tm l tr th Aoki Seishiro xem tr suy ngh nh th' no
i vi vic tt v vic xu, a ra kt qu vic tt l
nhng vic tr cm thy "vic rt th v", hay "vic vui
nhn. V d nh c nhiu tin ng trn bo v vic tr
em b d d hay bt cc, sau khi tr c bnh yn tr v
nh, mi ngi u hi ti sao tr li i theo nhng ngi
bt cc , th hu ht tr u tr li rng: "V ch (ng)
rt l vui tnh v th v nn con i theo. H khng phi l
ngi xu.

Ngc li, nhng k bt cc tr con u l nhng ngi

tm hiu rt k tm l tr, nn bit cch d tr bng
nhng chi hay nhng cu chuyn th v thu ht v
gy lng tin tr. Vi tr, thch th l iu tt, nn nhng
ngi em n cho tr s thch th cng l nhng ngi
tt m khng h nghi ng, dn n vic tr d dng i theo
nhng k bt cc.
Chnh v th, s ha trn gia hai khi nim "vui v v
"iu tt" chnh l giai on u tin, tip theo tri qua
nhiu kinh nghim na tr s bt u hiu c rng khen
cng ng ngha vi iu tt. Khi tr gip m vic vt m
c m khen th tr hiu rng gip m vic vt chnh l
mt iu tt. Ngc li vi iu , tr s d quan nim
nhm rng nhng iu xu l nhng iu lin quan n tm
trng khng vui, v d nh "ng tic", "bun t" hay cm
gic "hi hn". Do nu b cha m mng m, hay nh p
th tr s chuyn t tm trng khng vui sang nhn thc
rng mnh lm vic xu.

V d nh khi tr chi n rt d, hay l khng nh

c mt ch m cha m la mng hay g vo u tr, th s
khin tr cm nhn rng nhng th m tr ang c dy
y l nhng th xu xa ang gy ra tn thng v ni bun
cho bn thn tr. Chnh v th, vic chi n cng s tr
thnh ging nh hnh ng lm v cc, u l nhng vic
xu i vi tr. Rt nhiu ngi trong chng ta khi ln
ln ri vn khng th b quan nim ght ting Anh, ght hc
n l bi cm gic "khng vui v g" khi b p hc nh th
t hi b li.
 V vy, thi c bn nht ca cha m khi un nn con
ci khng phi l p t quan nim tt xu ca mnh cho con
m hy th hin cho tr bit s hi lng vui v khi tr lm
ng, v s khng hi lng khi tr lm sai. Ty thuc vo
cch la mng hay cch khen ngi ca cha m m tr s pht
huy c nhng kh nng ca mnh.

2.33. Hy gip tr duy tr lng hiu k vi nhng g

tr c hng th

Nh ti ni phn trn rng hng th chnh l cht

xc tc rt ln gip tr c ham mun v ng lc hc tp.
Nhng duy tr s hng th vi nhng tr c tnh hiu k
mnh m qu l mt vic v cng kh. ti c th lay mt
hnh nh n d v von nh th ny, nhng th m tr
hng th v t m ging nh mt n c mu sc bi li
tung tng hoc i khi n mt cch dn dp lin tip, cha
m mun tm ly mt con trong s tp trung hng th
vo con c , nhng kt qu ngc li l tr s la tong ln
khng ng v khng mun con c . Hn na, chnh v
lng hiu k v ham hiu bit nh vy nn tr c th tip
nhn t th gii bn ngoi rt nhiu nhng kch thch v
kinh nghim a dng, nhng iu rt cn thit cho qu trnh
trng thnh c v mt th cht v tr tu.

Ch c iu khng phi lc no tinh thn t m v lng

hiu k oi vi tt c mi s vic cng l iu tt. ir con c
th t mnh nhn ra ci no m bn thn mnh thch trong
rt nhiu s vt a dng m tr c tip xc vi th gii, v
cng t bn thn tr s mun duy tr su sc s hng th v
am m vi ci . Nhng lc ny s rt cn n s tr gip
v nh hng t cha m. ngha quan trng nht y m
ti mun nhn mnh l khi thy tr c hng th v am
m c bit vi mt ci g, cha m hy nhanh chng c phn
ng kp thi gip tr duy tr s hng th v am m .

Nh lc ny ti ni, du hiu hng th ca tr ch

nh mm trong giy lt v thm ch s thui cht i rt
nhanh, nn vai tr ca cha m khi pht hin ra mm non mi
nh l hy lm sao gip mm non trng thnh. Cha
m khng th dnh s quan tm nh nhau n tt c mi
hng th ca tr. iu m cha m nn lm l hy cho tr c
nhiu c hi tip xc v th sc vi nhng g tr c hng
th, say m.

Ti xin c tm tt mt on trong l th ca mt
ngi cha k v kinh nghim ca bn thn trong vic to ra
v duy tr nim say m cho con trai mnh. Ngi cha y lm
cng vic t vn cho mt cng ty thnh ph Matsuyama.
Khi cu con trai c 1 tui 2 thng, khng bit t bao gi
cu b c hng th c bit vi ch "n" (mt ch rt hay
dng trong ting Nht ch s hu), mi khi ngi n trn
bn c n no c ch "n", trn tivi bn tin thi tit c
ch l cu u thch th ch tay vo ri ni: "N". Khi cu
c 1 tui 4 thng th nh c ch ci trong bng ch
ci, thy vy cha cu b dy nhng ch ci cn li v cu
b nh rt nhanh.

Khi cu b c 1 tui 6 thng, cha cu b thy cu r't

c hng th vi logo ca cc nhn hiu in gia dng, xe
p... th' nn ng cng chi vi cu nhng tr vui
nh tim logo hay biu tng ng ca tn cc hng ni
ting, v ngc li. Nu nhn qua, nhiu ngi s ngh rng
nhng n lc ca cha cu b ng l v ngha, nhng cch
lm ca ngi cha ny c ngha r't su sc gip tr duy tr
hng th v nim say m sau ny.

2.34. Lp i lp li l phng php ti u to hng

th cho tr

Ngi ln chng ta m mt ngy phi nghe lp i lp

li cng mt cu chuyn ti 3, 4 ln th khng khc no nh
b tra tn. V mt ngi nng tnh nh ti th ch nghe lp
li cu chuyn n ln th hai thi cng khin ti thy
kh chu v mt kin nhn ri. Mt ngi thiu kin nhn
nh ti khi cn l mt a tr chu chm ch nghe i
nghe li cng mt truyn c tch khng bit chn th qu
ng l iu kh tin.

S lp i lp li thi k u th c mt ngha quan

trng v n c tc dng gip hnh thnh ng tip nhn
thng tin chun xc trong no ging nh trong cng ca
chic my tnh. Khng phi tr nghe nhiu ln cng khng
chn, m chnh xc l thi k ny tr cha bit th' no l
chn. V th', vic lp i lp li s gip b no ca tr hnh
thnh ng kt ni thng tin mt cch chnh xc. Tr sau
khi sinh 3 thng c nhng kh nng ng kinh ngc,
l mt ngy cho tr nghe i nghe li nhiu ln k c nhng
bn nhc kh n u tr cng c th nh c.

S lp i lp li thi k ny khng ch gip tr hnh

thnh ng kt ni gia cc t bo trong no m cn gip
nui dng hng th v am m ca tr. Thng qua vic
c cha m cho nghe nhiu bn nhc, nhiu loi nhc, c
cho nghe nhiu cun truyn thiu nhi, tr s a ra tn hiu
cho cha m bit nhng bn nhc hay cu chuyn no m
mnh thch. Khng ch vy, t bn thn tr cn hnh thnh
trong u mnh rt nhiu cu hi "V sao li th?". Do ,
nh phng php lp i lp li cho tr, ta s gip tr nh
thuc lng nhng cu chuyn, bn nhc tr c nghe, ng
thi trn phng din khc n cn gip tr tng thm
hng th v ham mun hc hi nhng iu lin quan n
nhng iu .

L do ti sao thi k ny vic em li hng th cho tr

li quan trng n vy th nhiu khng k xit. Hng th l
ngn ngun quan trng nht sinh ra ng lc thc y
ham mun hc tp, lao ng v thc y tin b ca con
ngi. Khi chng ta mong mun lm mt ci g , n
khng th bt u t mt t giy trng tinh. u tin hng
th s sinh ra ng lc v mong mun, sau mong mun
s thc y con ngi ta tin b hn. Tr s sinh nu c
cha m c cho nghe nhng cu chuyn c tch, th khi c
1 n 2 tui tr s c hng th vi sch truyn, v dn dn
tr cm thy rt gn gi thch th vi nhng cu ch trong
truyn, sau l tr mun t bn thn mnh c th c
c.

C mt i v chng tr cng i lm cng ty nn phi

gi a con c 1 tui 2 thng cho nh tr gn nh. Tht
ng tic sau mt thi gian i nh tr, a b b nghi ng l
tr tu chm pht trin v phn ng rt chm chp. Nhng
iu k l l khi a tr c 4, 5 tui th li nh m nhc rt
tt, rt ham mun c hc violin v piano.

Cha m ca b rt ngc nhin nn th tm hiu nh

tr ny th pht hin ra mt s tht, tr em y u khng
c dy d v cng khng c trong mi trng c yu
t kch thch kh nng pht trin tr tu cho tr. Ch c iu
khi i ng hay trong khi vn ng tr u c nghe nhng
bn nhc giao hng dnh cho thiu nhi ca Mozart v
Schubert(1), cng vi l bn nhc ni ting "The Skaters

(1) Franz Schubert (1797-1828) l nh son nhc ngi o.

Waltz" ca mile Waldteufel(1). Nh vy b c nui
dng trong mi trng khng c s kch thch nn chm
phn ng, nhng li c cm th m nhc v cng cao.
Cu chuyn v em b ny cho ti mt li gio hun su
sc v mt bi hc qu gi i vi vic gio dc tr tui u
th.

2.35. ng dp tt nhng tng ca tr nu mun

tr l ngi c nng lc sng to

Hu ht cc bc cha m u mong mun nui dy con

mnh tr thnh nhng a tr c c sng to. V trong cun
sch ny cng c mt vi ch ti ni v nng lc sng to
ca tr.

Tht ng tic l gio dc trng hc ch ch trng

n vic nhi nht kin thc vo u hc sinh. C rt nhiu
tr c o to thnh nhng hc sinh gii, chm ngoan
nhng cui cng khi ln ln chng li loay hoay khng bit
mnh cn phi lm g khi ra i. Chnh t hin thc , ch
trng trong gio dc tui u th ca ti l cn phi nui
dng nng lc sng to mang tnh ch ng cho tr.

Sng to l g? Rt kh c th nh ngha mt cch

(1) mile Waldteufel (1837-1915) nh son nhc ni ting

ngi Php.
ngn gn hai ch ny. Trong s hiu bit ca c nhn, giai
on u tin n l s tng tng cng kh nng trc
quan c pht huy mt cch t do xut pht t trong nim
hng th, lng hiu k v ham hiu bit, sau khi n ln
mt bc cao hn th l s pht minh ra nhng sn phm
hay tm ra nhng th m cha ai pht hin ra. Nng lc
sng to c pht huy cao ngha l c th tm ra nhng
l lun hay phng php mang tnh khch quan, t duy l
lun v xut pht im cho nng lc chnh l kh nng
cm th, cm xc mang tnh ch quan thi k u th. Nh
vy, xut pht im cho nng lc sng to v tng tng
ca tr chnh l tr tng tng, v nhn t quan nim ca
ngi ln th l nhng suy ngh khng tng mang tnh
phi hin thc.

V d nh cho tr cm chi nhng con bp b ngn tay

ng nghnh hay l nhng con th nhi bng th tr s cm
nhn rng mi con bp b cng nh nhng ngi bn,
bn thn tr s lin tng rng mnh nh l nhng con th
trong vn th, da vo kinh nghim c i chi vn
th m t bn thn tr s sng tp ra nhng cu chuyn rt
c o. Hoc l vi cng mt bc tranh nhng cm nhn
ca tr s linh hot hn ngi ln rt nhiu.

Nh khoa hc, ha s v i tiu biu cho thi k Phc

hng Leonardo da Vinei (1452-1519) tng k li rng, khi
cn rt nh ng lun cm nhn rng hnh dng ca
nhng vt nt rn trn tng nh ging nh nhng ma n
ang chun b bay ra khi tng, hoc ging nh nhng con
qui vt ang th thm hay ang thch u vi nhau. Gi s
ngi ln v mt chic bnh hoa, nhng c khi tr nh s li
tng tng ra n ging nh hnh nh mt con c rt to
ang h ming chun b p mi.
Cha m thy tr ni nh vy th li lm ra v hiu bit
ph nh li suy ngha ca tr l: "Con ng l chng bit g,
y u phi l con c m l ci bnh hoa". iu v tnh
lm tr mt i nng lc sng to va mi nh mm.

Tip theo ti xin c trch trong cun tp ch "Gio dc

tr tui u th" cu chuyn tng tng th v nhng rt
sng to ca mt b 5 tui. Rt mong cc bc cha m hy
tha nhn nhng iu b ni, t bit coi trng vic gio
dc tr nh. "Zeniya ly mt ci hp th pht hin ra trong
hp c rt nhiu ng tin vng. Cu bn mang n v nh
th nhng ng tin vng li bin thnh nhng chic l. Sau
di li c chic hp. Khi cu th m ra xem th c bao
nhiu hoa qu hin ra. Sau Zeniya n nhng qu .
Ri cu chy ra tho nguyn hi nhng bng hoa. Cu
chuyn n y l ht".

2.36. Hy gip tr pht huy gic quan th 6 thay v

dy l lun hay k thut
 Con ngi c trang b nhng gic quan c th nhn
bit r rng l th gic, thnh gic, v gic, khu gic, v
xc gic. Th' nhng, ngoi 5 gic quan cn c mt gic
quan na gi l gic quan th 6. Tt c chng ta u tha
nhn rng n gii c gic quan th 6 rt mnh, m v d
in hnh l nhn bit rt nhy bn khi chng ngoi tnh.
C th v d ny khng phi l hon ho lm nhng ti
mun ni rng gic quan th 6 l mt yu t v cng quan
trng quyt nh rt nhiu n s thnh bi ca con ngi
trong rt nhiu trng hp. Ngi no c gic quan th 6
tt th chng ta gi h l "ngi c trc gic tt. Rt nhiu
nh khoa hc, nh pht minh v i hay ngi ni ting, da
trn nhng kinh nghim c tch ly trong mt qu trnh
lu di gip h c mt trc quan rt nhy bn, gip h
to dng mt s nghip ly lng.

Trc gic ny c th coi l quan trng nht trong tt c

cc gic quan ca con ngi. N nh mt trc quan mang
tnh ng vt, hay i khi n chnh l trc quan vt qua
c nng lc ca t duy v phn on mang tnh l lun.

Nh ti tng ni trong nhng phn trc, tr giai

on t 0 n 3 tui mang tnh ng vt nhiu hn m
ch rng nng lc ca tr giai on ny cha mang tnh t
duy suy lun nn hu nh n c hnh thnh nh vo trc
quan. Chnh v l do m iu quan trng nht i vi gio
dc tr giai on 0 n 3 tui khng phi dy tr hiu l l,
l lun hay l nhng k nng, k thut, m chnh l ng lm
mt i kh nng trc quan trong tr.

Cu chuyn ti s k tip theo y l mt v d rt c

bit, c thy gio Suzuki ghi chp li trong cun sch ca
mnh k v vic thy Suzuki dy cu b b m tn l
Teichi chi violin. y l mt trong nhng cu chuyn ni
v tm quan trng ca vic nui dng trc quan cho tr.

Vic dy mt cu b sng trong bng ti cha h bit

n hnh dng ca chic violin nh th no, chi mt loi
nhc c i hi k thut cm th v nhy cm cao nh
violin qu l iu v cng kh khn. Du vy, thy Suzuki
cng dy cho Teichi bng tt c cc phng php vi tt
c s nhn ni ca mnh. u tin, thy dy cho Teichi cch
cm cy v v luyn tp chuyn ng cy v sang phi sang
tri v ln xung. lip n l cch u cy v m vo
lng bn tay tri cu luyn cm gic "nhn thy cy v".

Mi u, cu hon ton khng lm c v khng trng

ln no, nhng sau 1 tun th trong 5 ln cu cng
m trng c 2,3 ln, v tip theo th khng ch c lng
bn tay m n cc u ngn tay cu cng m trng
c. Kt qu ca nhng n lc phi thng l sau 1 nm
hc violin, cu biu din v cng iu luyn mt tc
phm rt kh ca nh son nhc ngi c Friedrich Seitz
(1848-1918) nh ht Hibiya. Thnh qu ny chnh l nh
vo n lc luyn tp ca Teichi cm nhn v tr u cy v
bng tri tim v bng trc gic ca mnh.

Thng thng th trc quan hay gic quan th 6 l s

tng hp cao ca 5 gic quan cn li, nhng vi mt trc
quan c luyn tp nh trng hp ca cu b Teichi, th
chng ta khng th ph nh rng n s gip mi gia 5 gic
quan cn li ca con ngi tr nn hon thin hn.

2.37. Gio dc tr s sinh khng phn bit gii tnh

Bt k cha m no khi mi sinh con ra s u mang trong

mnh nhng mong c v tn rng sau ny con mnh ln ln
s l ngi mnh m, gii giang v sng bit suy ngh n
ngi khc. Qu tht l nhng m c ny ca cha m u
xu't pht t tri tim ch khng h c cht tnh ton g. Gic
m th khng c gii hn nn cha m c th m c bao
nhiu cng c, ch c iu khi a tr va c sinh ra
th cha m p t thc phn bit qu nhiu rng n l
con trai, hay n l con gi th phi bt buc p dng phng
php gio dc nh th' ny, nh th' kia.

Thc th, cho n khi tr 3 tui th hu nh v mt th

cht hay tinh thn u khng c s phn bit nhiu l con
trai hay con gi. Ngi Nht thng hay phn vn dng
cch xng h nh th' no i vi tr s sinh l trai hay gi
ngay t ban u chnh l v d phn nh suy ngh phn
bit gii tnh ca tr, nhng i vi chu u th h u
dng i t nhn xung trung tnh gi m khng cn phn
bit l b trai hay b gi.

Biu hin b ngoi ca tr "trng ng l con trai hay

"trng ng l con gi" cng phi sau vi nm mi biu hin
r. Mt nghin cu ca gio s tm l tr th Wan Stein
chng minh rng nhng biu hin r rng nht v tnh cch
hay hnh ng th hin gii tnh ca tr l khi tr bt u
qua 3 tui, sau n tm 4,5 tui th l cch vui chi, cch
dng nhng chi, c ngha l cho n khi tr 3 tui th
hu nh khng c s phn bit v gii tnh, cng lm th ch
qua cch i v sinh ca tr m thi.

Mc d vy, ngay t khi tr mi sinh ra, ty thuc gii

tnh ca tr m cha m t quyt nh s gii hn cho tr
mc g, ci no th ph hp vi con trai, ci no l dnh cho
con gi, cch chm sc, tip xc vi con ra sao. Cn bn thn
tr th khi mi sinh ra cha bit c bn thn mnh thch
ci g, ght ci g, nhng cha m lun thay tr quyt nh
kiu nh "Con trai th khng mc qun o , v trng le
lot lm" m khng bit rng c th iu li gy cn tr
s pht trin ca tr.

Nu ni thng ra th cho n khi tr 3 tui b trai mc

qun o mu hay l cho b gi chi bng hoc chi
chi l xe t, tu la cng khng c vn g. ng bao
gi thy b trai ni thch chi bp b m mng b l " con
gi, hay ng thy b gi ni thch chi u vt m ngn
cm mt cch thng thng.

Nh th ni ting ng c l Rainer Maria Rilke

(1875-1926) cng l mt ngi m khi cn nh rt thch mc
qun o ca con gi, nhng ng hon ton khng c tnh
cch ging nh con gi. iu ti mun ni y chnh l
thay v lo lng rng iu nh hng n gii tnh ca tr
th cc bc cha m nn suy ngh n vic chnh nhng quan
nim c hu ca mnh trong vic quy chp phn bit dnh
cho con trai, con gi khi tr cha n 3 tui v tnh lm
gii hn rt nhiu kh nng v ti nng phong ph m tr
c.

2.38. Hy dy tr v gio dc gii tnh thay v ni di

Vn gio dc gii tnh trong trng hc tng rt

nhiu ln c bo ch a tin v khai thc. Nhng ti ngh
rng vic gio dc gii tnh cho tr sau khi tr vo tiu hc,
hay sau khi vo trung hc l vic lm v ch. Bi vic lm
ny ging nh kiu bn nng v gii tnh ca con ngi
c n i cho n thi k nht nh no , sau n thi
k trng thnh th dy mt cch dn dp. Thi k tr 2, 3
tui, cha m u ngi ni vi tr nhng cu chuyn v gii
tnh nn thay v ni tht li ton ni di tr, n khi tr ln
ln th mi bt u dy tr nhng iu khin cho c
ngi dy ln ngi c dy u cm thy xu h, e ngi.

Mc d tr nh vn cn trng thi trung gian v nhn

thc gii tnh, nhng khi c 2,3 tui tr bt u c nhng
t m v hiu k mnh m v s khc bit gii. Tr s nhn
thy s khc bit ln v nhng b phn trn c th ca cha
m, tr s hi cha m nhng cu hi rt hin nhin nh: "Ti
sao ngc m to m ngc b li khng to nh th?". Hoc l
nu gia nh c thm thnh vin mi ra i tr s hi cha
m: "Tr con c sinh ra nh th' no?".

Lc ny ti mong cc bc cha m hy tip nhn nhng

cu hi ca tr v hy tr li tr thnh thc mt mc
nht nh. Bi v nu cha m ch ci xa cho qua chuyn,
hay l ni di th tr s khng hi lng hay chp nhn cu
tr li . Thi ngi ngng, mt xu h ca cha m v
quan nim rng tr khng nn bit v van tnh c, v
tnh s gy ra cho tr nhng t m nghi vn mo m.

nhng trng hp nh th ny tr 2, 3 tui rt nhy

cm nn s nhn ra c nhng li ni di khng c tnh
thuyt phc ca cha m. Cui cng, tr c th gi v hiu
iu cha m ni, nhng bi chnh thi ca cha m khc
vi mi khi li dn n tc dng ngc l gia tng nhng t
m mang ngha tiu cc tr.

iu ny cng tng t nh vic vn cn nhng tranh

lun rng cn l tr con th cha th hiu c nhng vn
v gii tnh. Vic dng nhng t ng lnh mnh, thng
tin kin thc chnh xc gii thch cho tr v gii tnh v
tnh dc s gip tr cm nhn gii tnh hay tnh dc nh l
mt ci g thuc v bn thn mnh mt cch t nhin.

Khng ni di tr tc l a mt vn t' nh kh gii

thch nh vn gii tnh hay tnh dc t bn trong bng ti
ra ngoi sng. C th ngi ln chng ta cha th vt b
quan nim rng tnh dc l mt iu g nh nhp, ng
xu h cn c che giu i, nhng phi chng chnh l
hu qu ca vic chng ta khng c dy d ng n
v gii tnh v tnh dc ngay t khi ta cn thi k u th.

2.39. Quan nim ca tr v thi gian c hnh

thnh t thi quen sinh hot ng quy tc

Thi i by gi l thi i ca ti vi, khc vi thi i

khi chng ta va mi sinh ra. i vi tr con th th' gii m
khng c tivi l iu khng th tng tng c. Cha m
m khng bit tn nhng nhn vt hay cu chuyn m tr
hay xem trn tivi th nhiu khi nhng cuc ni chuyn gia
cha m v con tr s khng din ra vui v.

Chnh v th' i vi nhng tr nh cha c quan nim

v thi gian th tivi ng vai tr nh l chic ng h v
cng chnh xc. Nhng chng trnh trn tivi c pht lp
i lp li c tnh quy lut vo thi gian nht nh s l nn
tng to cho tr quan nim chnh xc v thi gian. V d
nh chng trnh bui sng bt u l cha m s i lm, hay
chng trnh bui ti bt u l cha sp i lm v, hay c
dn chng trnh kia xut hin l sp n gi phi i ng.

Bnh thng, tr nh ch c khi nim v hin ti ch

cha c thc r rng v qu kh v tng lai. Nhng t
ng nh "trc kia, "sau ny" hay l "hm qua", "ngy mai"
ch c tr hiu v c th s dng khi bt u c khong
2,5 tui. C ngha l, khi nim thi gian t lc tr c th l
gii n khi tr c th s dng mt cch thnh thc ging
nh mt s tha nhn cha thc s r rng trong suy ngh
ca tr. Th' nhng ch cn xem tivi 1 tun vi nhng
chng trnh c lp i lp li th mt mc no tr
c th nm bt c nhng khi nim phc tp nh qu
kh, hin ti v tng lai.

Nhng chng trnh trn tivi s c thi gian chun xc

v tnh quy lut hn rt nhiu nhng quy lut v thi gian
c hnh thnh t thi quen ca chng ta, nh l bui sng
sau khi dy th n sng, hay bui ti cha i lm v th c nh
s n cm ti. Chnh quy lut chnh xc ny l mt nhn t
v cng quan trng m mm cho tr khi nim v thi
gian.

Tnh quy lut thi gian ny cng nn c cha m p

dng cho tr trong cuc sng hng ngy. ti mun nhn
mnh y chnh l vic a ra nhng quy lut ng v
thi gian xy dng cho tr quan nim v thi gian, ch
khng n thun ch l to cho tr quy lut thi gian khi no
cho b, khi no cho n.

C nhng b m dy cho tr cch c thi gian trn

ng h d tr cha bit c ch s, cng cha l gii c
ngha ch s l g, nhng vic lm s khng gip tr lm
quen c vi kim ng h nh c thi gian bi v tr
cha h c tip xc qua nhng g lin quan n n. y l
mt trng hp m tr s khng hiu v sao khi m va ch
tay vo kim ng h va ni vi tr 8 gi ri nn con phi
i ng thi. Thay vo , ngi m c th dng cch ni
khc i cho tr d hiu v chp nhn nh "Khi tri ti th tr
con phi i ng. Chnh nhng thi quen sinh hot ng
quy lut v c quy tc ny s l nn tng gip tr l gii c
khi nim mang tnh tru tng v gi gic. i vi tr nh
th thi quen sinh hot mi ngy chnh l mt chic ng h
sinh hc. V th', mt thi quen sinh hot khng c quy lut
v quy tc s khng th sinh ra mt chic ng h sinh hc
chun xc c.

2.40. Nhng bn tin thi s s gip tr ni ting Nht

chun
 Ti c nghe mt ngi m k rng khi con ch
c 2 tui ch u cho con nghe nhng chng trnh thi
s pht trn tivi v trn sng radio mi ngy, rn luyn
cho con ni ting Nht chun.

C l s c nhiu bc cha m nghi ng rng tr cn nh

nh th' lm sao l gii c bn tin thi s gm ton nhng
t kh. Nhng mc ch ca vic cho tr nghe bn tin thi
s chnh l tr hnh thnh c cch ni ting Nht
chun thng qua vic c nghe cch pht m ting Nht
chnh xc, cch ln xung, ngt nhp c c ging ni t
nhin, ch khng phi tr hiu nhng ni dung trong bn
tin thi s.

Nu suy ngh rng hn th chng ta s nhn ra rng, khi

chng ta hc ting nc ngoi th bn thn phi b ra rt
nhiu cng sc, s chuyn tm n lc, tm ti nhng
phng php hc hiu qu nh't, cn i vi ting m th
hu nh chng ai trong chng ta b cht suy ngh xem
"Ting m m khng th ni chun c th s th no?".
Tt c chng ta u pht m theo ng iu ca mnh v ni
theo phong cch ring ca mnh.

Vic pht m hay ni theo ng iu ring i khi khng

ng ca chng ta u c hnh thnh t mi trng m ta
c nui dng. Sau , vic dng ng iu hay pht m
ny c lp i lp li mi ngy, n khi chng ta ln ln th
khng bit t khi no n tr thnh mt thi quen ca bn
thn m khi ta nhn ra v mun sa th v cng kh khn.
C nh th, nhng thi quen ni sai ca cha m t nhiu dn
dn s li ly nhim sang cho con, sau con ci h cng s
li truyn sang cho con chu ca mnh, c lp i lp li ni
tip nhau nh vy, dn n ting m b hn lon v dn
mt i bn sc gc.

Khoa hc chng minh rng mt khi ngn ng chun

c hnh thnh ng mn nhn thc trong tr no
ca tr, th d tr c phi nghe nhng ngn ng khng
chun, hay thm ch l b ba vy bi nhng ngn ng mi
ca gii tr hay ting lng i na tr cng khng b chm
trong , m s t bit cch phn bit chnh xc cch dng
nhng ngn ng trong tng trng hp mt cch thch
hp.

Chnh v ngha nh trn nn phng php hiu qu l

hy cho tr nghe i nghe li hng ngy ging nl ca nhng
pht thanh vin hay ngi dn chng trnh, nhng ngi
c rn luyn trit ni ngn ng chun.

2.41. Hy cho tr xem nhng hnh nh qung co trn

tivi

Trong cuc sng hin i tivi l mt th khng th thiu

mc d tivi cng c rt nhiu vn gy tc hi. Tivi l th
gip mi ngi gii tr, x stress. Cn xt trn kha cnh gio
dc th ngoi nhng chng trnh dnh cho gio dc, tin
tc, s kin ra, nhng chng trnh khc u gy ra nhiu
tc hi. Nhiu ngi s cho rng mi chng trnh pht
sng vic phi dnh ra bao nhiu pht cho qung co qu l
thi gian v b khng c tc dng g vi gio dc.

Nhng nhn t quan im gio dc, ti mun nh gi

li vai tr ca nhng chng trnh qung co trn tivi.
Chnh v tnh cnh tranh cao trn th trng nn cc sn
phm qung co u i hi ngi sng to phi u t dn
dng cng phu v t m, lm sao c ni dung hay nht vi
nhng cu vn hoa m, nhng hnh nh p nht nhm to
n tng vi khn gi, ng thi thng qua ngi xem c
th cm nhn c hi th ca thi i, s cnh tranh ca x
hi cng nghip. Nhng ai c con nh hy th nhn nhn
mt cch cng bng mt s tht hin nhin l tr nh rt
thch th v xem mt cch say m cc chng trnh qung
co trn ti vi.

C hai l do khin chng hnh qung co thu ht c

s ch ca tr. chnh l s lp i lp li mt cch kin
tr, v dng phng php biu hin mt cch trc tip
nhng thng ip loi b i nhng ci rm r, phc tp.
Hai c trng r nt ny khng ch c cc chng trnh
qung co trn tvi, m chng ta c th thy n trn i,
trn cc trang qung co trn bo v tp ch. Nhng trong s
, tivi chim mt v tr v cng c bit bi n l s kt hp
tuyt vi ca cc gic quan thng qua hiu qu ca hnh
nh, m thanh.

Chnh t cht c trng ny ca chng trnh qung co

trn tivi va c hiu qu v m thanh, hnh nh, va c tc
dng lp i lp li, n s tc ng trc tip gip tr pht
trin nng lc nhn thc nguyn mng mt cch hiu qu.

chng trc ti tng cp n mt chng

trnh truyn hnh dnh cho thiu nhi rt c hm m ti
M c tn l "Sesame Street, chng trnh ny v nhng sn
phm hc tp theo cc chng trnh qung co u c
nh gi cao v tnh hiu qu gip tr pht huy tr tu. Qu
tht mi chng hnh qung co sn phm ch ko di t 50
giy n 1 pht nn n lun c i hi phi lm sao
truyn t thng ip mt cch sc tch v n tng nht.
V chnh trong nhng biu hin sc tch v n tng y
khng ng li n cha nhng iu k diu nh trng tm l
tr nh. y chnh l l do ti mun nh gi li nhng hiu
qu tuyt vi ca cc chng trnh qung co trn tivi. Gi
s tr c l xem nhng chng trnh qung co m ngi
ln xem thy mt v xu h i na, th n cng khng
gy tc hi n bn thn tr.
 2.42. Hy dy tr ha m trc c cm th m
nhc tt

Ti tng thy rt nhiu phim ca nc ngoi

cnh nhng ngi thn trong gia nh hay l bn b cng
nhau vui v ht nhng bi ht tp th. c bit, nhng
ngi cha tng c hc qua v m nhc nh nhng
ngi nng dn, cao bi, hay du mc thng ht mt
cch ngu hng, v nhng li ca mang tnh ngu hng
t nhin ha nhp to thnh mt dn hp xng v
cng hi ha. ng nhin c th trn phim nh nn n
c chun b trc, nhng hy th nhn ngi Nht,
hu nh ai cng tng c hc m nhc, ch t l cch
c cc nt nhc nhng hu nh cha bao gi chng ta
to ra c khng kh ht tp th kiu ngu hng ging
nh vy.

y ti khng h c so snh xem m nhc phng

Ty v m nhc truyn thng Nht ci no u vit hn,
mi trng m nhc ca Nht nui dng chng ta c
mt c trng t thi xa xa l c rt t nhng m
chng xp ln nhau to thnh s ha m. Nu lin tng
n nhng th loi nhc dn tc ca Nht nh nhc ng
dao, dn ca hay nhc truyn thng mi ngi s nhn
thy ngay. Thm vo l gio dc m nhc ca Nht
Bn cho n gi c th ni l b qua vic nhn mnh
vic iu chnh nhp tit tu ca cc m m ch ch trng
nhiu n giai iu. Ngi ln thng hay quan nim l
ha m qu kh vi tr nn bt u phi dy cho tr t
n m.

Tuy nhin, thay v dy cho tr tng m c lp hy cho

tr nghe ha m ca mi son v pha la, tr hiu s
khc nhau th s nhanh hn. Ci m tr c th tip thu
vo trong u rt nhanh l nhng g c cu trc cc b,
nguyn mng c lp i lp li m ch cn mang mt
ngha nht nh no thi. V d i vi hnh ha cng
th, n khng ch n gin gm cc im v ng k, m
nhng ci ch l nhng yu t cu thnh nn nt c
trng r rt nht ca mt cu trc nguyn khi.
m cng nh vy. Nu c s kt hp gia cc n m
li vi nhau, th tr s d dng thng qua mi lin h tng
h gia cc n m nm bt bng cm gic ca mnh,
thng qua s nhn thc c chnh xc bn cht thc s
ca mi n m. Ngi ln chng ta chng phi ln ln
trong mi trng gio dc nh th' nn lun c suy ngh bn
thn khng th no hc c cm m mt cch trn vn.

2.43. Dy m nhc l cch nui dng kh nng tp

trung cho tr

C hn 1.000 em nh tham gia bui biu din violin ti

hi ch trin lm quc t din ra ti Nht. Mc d 11 gi
bui biu din mi bt u, nhng t trc 8 gi sng
nhng em nh mi ch 3, 4 tui tp trung ti hi trng,
t th' ng i rt nghim chnh, ngay ngn di thi tit
rt lnh. Ngay c ngi ln ng 30 pht di tri lnh nh
th' cng mt kin nhn ri, vy m nhng em nh nh
vy li c th chu ng ci lnh trong thi gian di nh vy
qu l ng khm phc.

Mc du ni nh vy khng phi ti mun khen ngi

nhng a tr t nh nh th' m bit bnh tnh nh
ngi ln, bi tr nh th nn hot bt vui v ng vi tui
ca mnh. iu ti mun nhn mnh trng hp ny
chnh l chng ta cn phi phn bit r rng hai vic hot bt
vi vic khng tp trung trong khi lm vic. i vi con
ngi th tnh sao nhng kh tp trung chnh l vn gy
kh khn nht trong cng vic, bi nu khng th tp trung
khi lm mt vic g, n s nh hng n ton b, ta li phi
tn thm nhiu thi gian hon thnh n, dn n nng
lc x l cng vic ca chng ta c hp dn li.

Ngc li, nu nh tr no c nng lc tp trung th

cng c ngha tr s pht huy thm c rt nhiu kh nng
tuyt vi khc. Chng ta thng nghe nhn xt rng tr no
hc nhc t sm th s c tc phong v cch c x rt tt.
Ni n cch c x tt chng ta s lin tng n hnh nh
tr c cha m un nn rt nghim khc, dn n tr nh
nhng ng c non hay b c non. Th nhng tuyt nhin
khng phi nh vy. Khng h c chuyn tr s nhn thi
ca cha m hc cch c x, m chnh l nh tr c th tp
trung vo mi mt s vic mt cch t nhin. Nn i vi
vic hc tp cng nh th', cng mt thi gian tr tp trung
hn th kt qu hc tp cng tt hn. Chuyn ng nhin
xy ra tip theo l tr c nhiu thi gian chi hn, ngay c
khi chi nhng tr th thao tr cng lun tp trung ginh
c kt qu cao nht.

Kt qu mt cuc iu tra ngu nhin lp hc violin

ca thy Suzuki cho mt k't qu r't b't ng, hu ht tt
c nhng ngi m khi c hi v vic hc tp ca con ci
u c cng cu tr li tng t nhau "Con ti hu nh
khng phi hc hnh vt v g trong nhng k hc thi mi l
lng ch", hay l "V n nh l n chy i chi cng bn
hng xm, th' nhng thnh tch hc vn tt", khin cho
nhng ai phi au u vi bi tp v nh hoc ang n thi
thm ghen t. Nghe n y c nhiu bc cha m s tng
tng ra rng nhng tr sut ngy b cha m p ngi l
trong phng hc, trng ging nh nhng con mt sch
m yu. Thc t' khng phi nh vy, tt c cc tr u l
nhng tr v cng khe mnh v c tr tu thng minh.

Cu ni "xoa du bng m nhc" ngha l m nhc s xoa

du ni au ca con ngi, nui dng tnh cm tt p, v
hon thin nhn cch cng nh v p tm hn chng ta
mt cch t nhin. u tin l violin v nhng bi hc m
nhc s nui dng kh nng tp trung ca chng ta t vic
luyn tp i luyn tp li tng bi hc. C th ni m nhc
cng ging nh mt cng c ng gp rt nhiu vo s hnh
thnh nhn cch ca ngi hc n.

2.44. Hc violin gip nui dy tinh thn ch huy tr

Ngoi tc dng nui dng kh nng tp trung cho tr

nh ti cp chng trc, vic dy violin cho tr cn
c thm mt hiu qu v cng tuyt vi khc trong gio dc
tr th. chnh l nui dng tr thnh nhng con ngi
c nng lc thu ht nhiu ngi khc, ngha l kh nng
lnh o. C rt nhiu ngi ng nhn khi cho rng kh
nng lnh o tp th ch dnh cho th' gii ca ngi ln,
con ngi ch hnh thnh nng lc sau khi tr thnh
ngi ln. Thc t' cho thy thi k hnh thnh nng lc lnh
o n sm ngoi s tng tng ca chng ta, v d nh
nu hai a tr 2 tui chi vi nhau th t hn s c mt
a tr ng vai tr lnh o a tr cn li.

Theo cun sch 'Tm l tr th' ca nh tm l hc, tin s

Yamashlta Toshiro, tnh cch lnh o ca tr c th hin
giai on u tin, l d chi bn cnh bn i na, th
nhng suy ngh hay cch chi ca tr khng h b nh
hng hay b xo trn bi bn. Giai on th hai l t
bn thn tr s l ngi a ra nhng cch chi mi v l
ngi chi u tin trong mi tr chi hay thao tc cng
bn. chnh l nhng phm cht u tin ca tr c kh
nng lnh o.

Nng lc ny r rng u chung quy li nng lc sng

to v kh nng tp trung c nui dng nh vo vic
hc violin m ti ni chng trc. Nhng hc tr
lp hc violin ca thy Suzuki u khng phi l nhng con
mt sch xanh xao yu t m c mt im c bit, l a
phn cc em u v cng khe mnh, hot bt, v nh l
nhng tng qun nh trn trn gi. Hn th' na, sau ny
khi cc em trng thnh ra ngoi x hi, cc em s pht huy
c kh nng lnh o i hi trong cuc sng tp th.

Mt trong nhng v d in hnh chnh l trng hp

ca nh ch huy dn nhc giao hng Berlin v cng ni
ting th gii Toyoda Koji, mt hc tr cng ca thy
Suzuki. Ch huy trng ca mt dn nhc giao hng l v
tr i hi kh nng lnh o tuyt vi v n i din cho c
dn nhc.

Ngoi trng hp ca Toyoda Koji, th cn rt nhiu hc

tr lp hc violin ca thy Suzuki cng tr thnh
nhng ngi v tr ch huy dn nhc. D nhiu ngi ch
mi tui 30, nhng h l ngi ch huy nhng thnh
vin khc n t cc quc gia khc nhau c vn ha, kh cht
khc nhau nh c, M nhng dn nhc giao hng ni
ting trn th gii.
 2.45. Tr c hc m nhc t nh s c mt khun
mt p khi ln ln

Dy m nhc l mt trong nhng phng php gio dc

tr th em li rt nhiu hiu qu tuyt vi. Mt trong s
l m nhc c th lm thay i khun mt tr th ngay t
khi mi sinh ra. Theo l thng thng chng ta vn cho rng
hnh dng khun mt cng ging nh nhm mu v mu
mt u c quyt nh bi yu t di truyn. ng nhin
y l kt lun c chng minh bi khoa hc v l s
tht kh thay i.

Ch c iu t kinh nghim ca bn thn, cc bn u c

th nhn ra rng khun mt ca con ngi s thay i rt
nhiu trong qu trnh trng thnh. Nhng v d nh phu
thut thm m nh t mt b chuyn thnh mt to, hay l
mi thp nng thnh mi cao th khng ni lm g, nhng
nhng ng nt ton din nh thn thi ca khun mt th
l th thay i kh nhiu.

Nhng tr nh no thi k u th c hc nhc hay

c cho nghe nhc nhiu th s thay i nh th c
biu hin thc t. mt bui tp trung nhng b m ng
tuyn lm nhn vin mi ca "Trung tm nghin cu gio
dc tr tui u th c mt cuc tranh lun v cng th
v. l ban u nhng b m b' tr mi sinh n trung
tm th a tr no cng nh nhau, ch l tr s sinh. Nhng
sau 4 thng, nhng tr no c cha m cho nghe bn
nhc "Serenade Khc nhc chiu" ca Mozart mi ngy theo
nh th nghim, th so vi nhng tr khc i mt ca chng
s sng hn, cc ng tc cng hot bt lanh l hn, biu
hin thi v cng sinh ng v vui ti.

Lin quan n chuyn ny, Maruo Kencho (1901- 1986),

mt nh bnh lun m nhc, ng thi l mt din vin, tc
gi c sc hp dn ln gi cho ti mt l th v cng th
v nh sau:
'Ti c rt nhiu kinh nghim v hiu qu v i ca
m nhc. C mt s ngi m t m v nhy bn nhn ra
rng sau chin tranh, dung mo ca nhng tr s sinh
thay i rt nhiu, (gin lc). Nguyn nhn dn n s
thay i ny l do:
1. Trnh gio dc ca nhng ngi m c nng
cao;

2. L ch" dinh dng c ci thin;

3. L s tip xc thng xuyn v di do vi m nhc.

Tr sau khi sinh 1 thng c th s t chu nh hng bi

trnh gio dc ca ngi m. M tr s sinh nhn nhiu
nht chnh l s tip xc vi m nhc thng qua ting bng
thu, radio, v tivi. y chnh l bng chng khng nh
tr s sinh c nghe nhc, (lc phn cui)
 Hn th' na, ng Maruo cn k li chuyn ng ng vai
tr nh mt gim kho trong mt chng trnh ca nhc v
ng a thy s thay i v biu cm trn gng mt
ca nhng ngi nghe qua tng bi vi nhng th loi m
nhc khc nhau. C phi do m nhc lm thay i biu cm
trn mt ngi nghe, hay l do nhng ngi c khun mt
ging nhau th thch cng mt loi nhc, cha th khng
nh chc chn nhng kt lun c, nhng r rng v
d ny a ra mt l thuyt v cng th v.

Ngoi ra ng t quan im m nhc c lin quan mt

thit n vic to ra m nhn, ng p dng mt phng
php lm ngi ta quyn r hn gi l "Lm p bng m
nhc, y l mt phng php gip con ngi tr nn p
hn bng cch t c th trong mi trng m nhc. C th
ni y cng l mt cch suy ngh khc ca "m nhc nh
hng n con ngi".

2.46 Th haiku(1) l gio c tt nht dy tr kh nng

ghi nh

Yuki tokeru
Tokeruto hato no
Naku ki kana

(1) Th haiku l th th ca Nht gm ba cu c lut v s t

mi cu l 3-5-3.
 Tuyt tan
Cho chim cu ca
ht
trn cnh cy
Neko no ko ga
Choito osaeru
Ki no ha kana
Ch mo nh
ang nghch a
Chic l kh
Haewarae
Futatsu ni naruzo
Kesa kara wa
Chy i ci i
B trn hai tui y
T sng nay.

Nhng bi th haiku trn l tc phm ca nh th ni

ting cui thi Edo Kobayashi Issa (1763-1827). nhng lp
hc thc nghim hay trng mu gio gip tr thng minh
u s dng nhng bi th haiku ging nh vy gip tr
pht trin kh nng ghi nh.

L do chn haiku u tin l v n l th ngn c vn

lut c quy nh r rng nn rt d nh. Ngoi ra, n
c chn bi v mt l do na l tr cn hc thuc v ghi
nh nhng th gip nui dng tm hn v tri tim ca tr,
c mt ct cch thanh tao cao qu c gi tr tn ti mi mi
khi ghi nh n sut cuc i, v phi gn gi thn thit vi
tr nh.

Mi ngy trng u cho cc em c mt cu th trong

bi haiku ging nh bi th ti gii thiu trn, sau l
ni chuyn v mi s vt phong cnh ng vi tng cu th
va to hng th cho cc em va cc em hc thuc.
Ngy tip theo, cc em s va c li cu th ngy hm
trc hc, va nh cu th mi. Ngy no cng lp i lp li
nh th' gip cc em nh c ht cc bi haiku mt cch
thch th v vui v.

Trong khong thi gian ny, c nhng em ban u mt

ti 10 ln lp i lp li m vn cha nh c bi, tuy nhin
khi sang n k hc th hai th ch cn 3,4 ln l cc em c
th nh c ri, v n k th ba th ch cn 1, 2 ln l cc
em nh c rt nhanh. Ch trong vng 1 nm m cc em
nh c 570 bi haiku ca nh th Kobayashi Issa.

iu quan trng nht khi dy cc em hc cc bi th ny

l phi lp i lp li v n li bi, 1 ln cc em qun cng
khng cn n, thy c li cc em c li thm ln
na. Chnh nh cch luyn tp nh vy m c nhng tr ch
cn nghe 4,5 ln l c th ghi nh nhng cu chuyn di
c nghn ch.

Ni nh vy nhng c l vn c nhng bc cha m cm

thy nghi ng v thc mc v sao li bt tr hc thuc lng
nhng bi haiku ca Kobayashi Issa. Ban u bn thn ti
cng kch lit ph phn cch dy ch trng n vic hc
thuc lng. Nhng thi k mu gio vic cho tr hc thuc
lng th haiku khng phi vi mc ch tr nh nhng
bi th , n ch l mt gio c hun luyn vi mc ch
thng qua gio c nui dng nng lc tr tu, kh nng
sng to, t duy v khm ph ca tr. Th haiku ch l mt
trong nhng gio c ca phng php gip tr pht trin
kh nng tr tu m thi.

Nu tr c hng th vi ca dao, bi ht ng dao th

thay bng haiku cc bc cha m c th p dng nhng bi
dy tr. iu ti mun nhn mnh y l b no ca
tr c trang b sn thit b c kh nng ghi nh tuyt vi c
th hc thuc lng my trm bi th nh trn. Thit b ghi
nh ny nu khng c s dng th s cn i, cn nu
c s dng cng nhiu th n s cng lm vic nng sut,
xoay chuyn nhanh v dung lng cng ln hn.

Trong giai on t 0 n 3 tui tr vn cn hng th vi

vic lp i lp li, hy s dng tt c mi phng php
nui dng nng lc ghi nh ny, nhng giai on k tip
th ti khuyn cc bc cha m hy trnh xa vic coi dy tr
hc thuc lng nh l mt phng php gio dc.
 2.47. Tr gii mt mn th s c t tin vi tt c cc
mn khc

chng u tin ti c gii thch vi mi ngi rng

vic dy tr hc nhc, hc ch, hc ting Anh khng phi
nhm mc ch to ra nhng thin ti hay chuyn gia v
nhng lnh vc , m n l nhng yu t kch thch gy
nh hng rt tt n s pht trin ton din cho no b ca
tr. ng nhin, vi mi tr th khng ch c nhn mt
m cng nhn c nhiu s kch thch th cng tt.

Nhng, nu tp trung dy cho tr mt lnh vc no mt

cch trit th mt ngha khc n cng em li hiu
qu v cng to ln. "Gii mt ngh th i vi nhng ngh
khc ta cng c t tin, y chnh l hiu qu ca vic gii
mt mn no .
C rt nhiu v d thc t' kim chng cho cu ni
ny. V d nh lp hc nhc ca thy Suzuki c mt cu
b mi trn 3 tui rt hay khc nh. Ban u thy nhn thy
cu b pht m hay ni u b ngng ch khng chun nh
nhng bn cng tui, v lc no cng n'p sau lng m,
cu cm violin th cu cng khng bit cch ko pht ra
ting, ng mt cht l ch bit khc nh. Liu c phi l v
nhng cu bn hng xm ca cu b ny ton nhng tr
nghch ngm thch tru chc bn, thy cu b pht m
ngng nh th nn hay tru chc lm cho cu khc, v tch
cu ra khi nhm khng?
 Sau l 1 thng ri 2 thng tri qua, nh s ch dn
kho lo v t m ca thy Suzuki m cu b bit chi n,
sau na nm cu c th chi c nhng bn nhc m
nhng bn khc khng th chi c.

c bit, cu pht huy c mt ti nng ng kinh

ngc l c th dng ngn tay bng dy n violin theo
phong cch pizzicato (k thut gy n), v iu ny
chng t rng cu c s t tin tuyt i vi bn thn mnh.
Sau cng vi s t tin cu luyn tp rt tin b. V
t mt cu b nht nht trc kia, gi cu tr nn vui v,
hot bt trong cuc sng i thng. Cu bit bt chc
cch ch huy ng trc nhng hc sinh ln tui hn, v
n nh cu ch ng tp trung nhng cu bn hng xm
trc kia vn hay tru chc mnh hng dn cc bn chi
tr chi, cch ni chuyn cng ngn ng cng t tin v tt
hn trc rt nhiu.

Khng ch i vi tr th m v d ging nh th' ny ti

cng gp thi k hc sinh. Khi c mt bn nam trong
lp rt ght cc mn t nhin, m ch thch hc mn ting
Anh. Ban u s nhit huyt cho mn ting Anh cng rt t,
nhng ri c hc tng cht mt th cu nh thm c t
vng ting Anh, dn dn cu nh c nhiu hn, ri sau
khi mn ting Anh tr thnh th mnh cu lin bt u
tp trung th sc vi cc mn hc khc, v kt qu l cu
thu c kt qu hc tp rt tuyt vi. c bit l nhng
gi hc ni ca mn ting Anh, khi c sn s t tin, dn
dn cu ni rt gii v tc ni chuyn tin b rt nhanh.

Vy y, ngay c vi ngi ln th s t tin cng c

hiu qu k diu nh vy. V th" m vi tr nh tm l vn
cn t chuyn phi lo lng th nu c nui dng lng t
tin, ch mt mi pht l tr c th chun b tm l sn sng
pht huy ht kh nng ca mnh.

2.48. Tr chi tp trung vi bi Ty s nui dng

nng lc t duy cho tr

C l hu nh ai cng bit n tr chi rt bi luyn

s tp trung bng qun bi Ty. Lut chi rt n gin, l
ch cn dn 52 qun bi ra sn, ngi chi u s lt 2 qun
bi ln, nu 2 qun bi trng s th s c ly 2 qun bi
, cn nu khng trng s th phi lt p li nhng
phin cho ngi k' tip, c th' n khi ht 52 qun m bn
no c nhiu qun bi hn th s thng. C th mi nhn vo
mi ngi s cho rng y l tr gii tr n gin nhng
thc t' th khi chi vi tr con ngi ln li thy kh v
thng hay b thua. Khng tin bn th chi vi tr 2, 3 tui
xem. Ngi ln thng dng dng t c ngh rng tr
chi ny chng cn g n k thut, ch n gin l vn
ghi nh m thi, th' nhng khi bt u chi th li khng h
thng d dng nh mnh ngh.

V d nh ban u khi lt ln v p li ta s ch ng
nh l qun t nm th 4 bn phi tnh t trn xung, qun
Q nm th 2 bn tri tnh t trn xung, th' nhng ch sau
2,3 ln rt bi th ta khng bit qun bi lc ny nh gi nm
u na. Cui cng l c lt i bit u li trng vi nh
mt rt t tin trc mt tr. Ngc li tr rt v t ln lt
rt c qun bi m khng cn phi nhc cng nh v
tr nh ngi ln.

ng nhin khng phi v bn c tr nh ti hn

nhng ngi khc, m ngc li l tr nh ca tr con qu
tuyt vi nn tr mi d dng thng bn. Vy th s khc
bit v kh nng ghi nh ny sinh ra t u. Nu quan st k
chc chn bn s nhn thy rng tr con khng nh n
thun v tr ca tng qun bi nh ngi ln. Khng bit
bng cch no tr coi ton b qun bi nh l mt tm thm
hoa, v tr mi qun bi nh l v tr ca mt hoa vn trn
tm thm. Nu cc bn nh li chng trc ti tng
ni n th s hiu rng y chnh l mt v d in hnh ca
kh nng nhn thc nguyn mng ca tr nh. Ngi ln
chng ta th dng l tr ghi nh v tr mi qun bi theo cch
rt phc tp n nm v tr th my t tri qua, th my t
trn xung, nn l l do m chng ta khng lm c nh
tr con.
 Nhn thc nguyn mng chnh l mt kh nng tuyt
vi ca tr th m ngi ln c mun bt chc cng khng
th. No b s ghi nhn tng c trng nguyn mng vo
trong t' bo no mt cch tc th, nm bt n chnh xc nn
nu suy rng ra th n khng c mt phng php ghi nh
c tnh hp l no c th bt chc c.

V d nh tr ch cn nh mt ln th ch cn nhn
thong qua chic xe t chy trn ng cng c th ni
ng c tn nc sn xut chic xe ny, bi v nh kh
nng ghi nh nguyn mng m tr c th lm c iu
ny.

Chnh v nh vy, thng qua nhng tr chi, thng qua

m nhc tr c th pht huy nhng ti nng v tr tu m
mnh c. Cn cha m chnh l nhng tr th bn gip tr
pht huy ti nng bng cch cng chi vi tr, cng nghe
tr ht, cng v tranh, d rng c th nhng vic lm s
chng c ngha nhiu vi ngi ln chng ta, nhng vi
tr n s c nh hng rt ln n tng lai.

2.49. Tr cng bit cm bt ch v sp mu sm cng tt

Khi tr s sinh c 8 thng tui th ngoi vic dng

c ngn tay ci, tr c th dng 4 ngn tay cn li cm
nm vt mt cch t do. i vi ngi ln chng ta th
vic t do cm nm vt l hnh ng qu d dng, nhng
thc t' i vi tr nh hnh ng ny giai on 8 thng
tui l m hiu quan trng chng minh nng lc ca tr
c pht trin mt cch khe mnh v ton din. y l
thi k tr bit a tay ra cho m nm, x giy hay dng tay
chc vo nhng vt mm, y thng ng chi n
xoay, l nhng biu hin u tin ca thi k tr mun th
hin mun ca bn thn.

Lc ny iu quan trng nht m ngi m cn lm l

nui dng suy ngh v ham mun ca tr thng qua nhng
hnh ng nh trn, t nui dng nng lc sng to
cho tr.

Cho tr cm bt sp mu v bt ch th tr s cm bt
m v khp mi ni t trn bn n trn tng, hoc khi bn
a cho tr t giy th tr s ngu nhin vch trn giy
nhng ng k, hoc c khi l cm t giy x chi. i
vi ngi ln chng ta th nhng ng gch trn giy
chng c ngha g c, nhng vi tr n li l biu hin
mun ca bn thn.

Tht ng tic l nhiu bc cha m khng hiu iu

v tnh ngn cn mun th hin suy ngh ca bn thn
ny tr. Nhiu cha m v tnh p t nhng khi nim
v suy ngh c lp sn ln hnh ng ca tr, v d nh
ch cho tr hnh trn phi v nh th' ny, qu to phi mu
, hay l bt sp mu con phi cm nh th' ny. Hoc l
ni vi tr lin khc "khng c nh "Khng c x
sch", "Khng c v bt sp ra bn", "Khng c x vn
giy nh th"...

Ti tng n chi nhiu nh c tr con m trong

phng c sp xp r't gn gng, ngn np khng h c
giy vn ri lung tung. Qu thc t sng ti ti ngi m
va phi quay cung vi con ci, va gi gn cho nh ca
ngn np th ng l rt ng khm phc. C iu, nhng
vic lm ny ca m li tr thnh s cn tr cho ham mun
sng to ca tr nh, y l iu r't nghim trng.

Nhng hnh ng tr dng ngn tay thao tc nh

nm sch, x giy hay ko y thng ng chi s kch
thch tr tu ca tr pht trin, lm phong ph thm nng lc
sng to ca tr. V th' cho tr cm bt ch, bt sp cng
sm th s cng pht huy hiu qu v pht trin kh nng tr
tu cho con tr.
Ch c iu, nu nh cha m cho tr cm bt, sp mu
nhng li bt tr phi lm nh th ny, lm nh th kia theo
mnh, th ngc li s ch to mm mng khin tr tr nn
hp tp, nng ny m thi.

Vic dng hnh pht nghim khc, un nn theo k lut

thp v b gy nhng ham mun sng to ca tr t khi tr
cn nh cng tng t nh nhng sai lm trn.
 2.50. Giy c no th ngi hao hao c

Ti tng c nhiu dp trao i cng ha s v tranh

minh ha Manabe Hiroshi, ngi c nhiu tc phm ng
trn tp ch "Nghin cu v pht trin tr th v bit c
ng thc s l ngi c nhiu trn tr v cch gio dc tr
th hin nay ca chng ta. Ti cng tng cp n vic
ng a ra nhng pht biu v nhng xut quan trng
cho vic dy d con tr. Nhng xut tm huyt y thc
s rt sc bn v trng ch. c bit vi t cch mt ha s,
ng a ra nhng gii php cho cc b m khi con mnh bt
u c hng th tp v tranh. Ha s bt u t ch
"Cng vic u tin ca v tranh l chn c giy ph hp".
Th' nhng thc t' l cc trng mu gio hay nh tr ni
chung, cc b m ni ring khi dy tr v tranh s ch a
cho tr mt kh giy nh't nh. trng cc c gio s pht
cho cc em nhng trang giy c thng nh't kh,
ng nhin cc em ai cng nh ai khng c quyn chn
kh giy theo tng ca bn thn.

Nh ti cp cc phn trc, cch lm nh th'

ny ca cc m, cc c gio ng ngha vi vic p t cc
em phi theo mt qu o nh sn, rt bi bn nhng
tht my mc, ging nh "Tr con th nn ht ng dao",
"Tr con c truyn thn thoi". C nh vy ngi ln v
tnh xy dng cho tr mt quan im c hu, khng bao gi
dm vt ra khi khun mu nh. T tr s ngh
tranh v th nn dng kh giy th' ny, v kh ny s c
m khen, c c cho im cao...

Khi tr cm bt ch, bt mu trn tay, t giy trng trc

mt nh m ra trong u chng mt th' gii bao la, nhng
hnh nh hin ra theo tng nt bt l nhng tri nghim l
th m ngi ln chng ta khng th hnh dung ra ht c.
Th' gii bao la m tr tng tng ng nhin s khng
gi gn trong mt kh giy hp. Nu c th ti ch mun
kh giy rng cc em va ngi hn trn va tha
thu tung honh s sng to ca mnh. Khng th k vng
nhng mm non ny c sc sng to, sc mnh
gnh vc tng lai ngy mai, nu chng ta g b v ng
khun chng trong mt khong khng gian eo hp. n
gin v giy c no to ngi hao hao c .

2.51. Qu nhiu chi s lm tr c tnh l ng

Ti thy c v nh cc b m Nht rt chiu con v

cho chng qu nhiu chi. Ti cc ca hng bn chi,
khi tr nhng nho i th ny th kia t b m cng rn
ni "khng" vi tr, v cui cng s vi vnh ca tr cng
c m p ng cho d l min cng. Trong khi , ti
chu u hay M, cc b m Ty him khi nhng b, d tr
c khc, go tht. Ti cc quc gia ny, ngoi nhng dp nh
Ging sinh hay sinh nht, him khi l tr c cha m tng
qu, cng him khi ngi ta thy cha m dn cc con n
cc ca hng bn chi. H cho rng p ng tt c nhng
vi vnh ca tr khng phi l th hin tnh yu thng vi
chng, m ngc li s gy tc ng xu ln chng.

Bn thn ti cng nhiu ln b con gi mnh qu trch v

chiu chu, mua nhiu chi cho chu. Mua chi cho
chu ri b mng, chng khc no t mua dy buc mnh,
nhng nhn vo cch lm ca ngi u - M, ti nhn thy
mnh cng phi suy ngh li. Theo nhiu nh tm l hc, cho
tr qu nhiu chi s khin chng c tnh l ng. Tr
kh tp trung vo mt vic nht nh, chng chn, d dng
t b th ang lm chuyn sang th mi. Ch vi mt
mn chi, tr cng c th ngh ra v s tr chi a, v
th' c khi mt ming g, mt chic np chai nhiu khi lm
tr thch th hn hn nhng chi t tin bn ngoi ca
hiu l v vy.

Cha m no cng mun con c c c tnh kin tr v

sng to, nu vy vic tha mn tt c mi i hi ca tr,
cho tr sng trong mt cn phng trn ngp chi t
khng phi l cch lm hay. Ngi Nht c cu "Ung ruu
ch ng ru ung mnh", ni phi lm ch c
mnh khi ung ru. Ti lin tng rng khi c qu nhiu
chi th chnh xc l tr ang b chi li dng, hn l
ang chi vi chng.
 2.52. Mt cn phng qu ngn np s cn tr s pht
trin ca tr

Do trc ti c mt bi vit ca phu nhn nh vn

Sakaguchi Ango, tc gi ca cun "Lun suy thoi c
nhiu ngi bit n. B than phin rng phng ca chng
mnh, nh vn Ango ba bi v lum thum n ni khng
bit t chn vo ch no trong phng khng ng vo
. Nu b t dn dp, sp xp li khng bit chng s b
ng nh n thm tm mt my.

S tht l khng ch ring nh vn Ango m phn ng

nhng nh hot ng theo thin hng ngh thut, s dng
c sng to khc u nh vy. Cn phng ca h ba bn
c, ging nh mt ca hng tp ha thu nh vy. Phi
chng c mt s lin quan gia s sng to v s ba bn?
Ti cho rng c. Chnh nhng vt xung quanh lp tc p
vo mt, lt vo tai s c kh nng tr thnh nhng ngun
cm hng, hay lm le ln nhng sng kin c o cho
ngi ngh s.

cp n cu chuyn ny bi v ti nhn ra rng, cng

nhng b m quan tm n con ci cng l nhng ngi c
khuynh hng nhanh tay dn dp c m con by ra.
Phi tha nhn mt iu khi tr n tui tp b, ri tp i
th nhng c ch, iu b ca chng kh lng trc c,
ng nhin s khin ngi ln phi lo lng. Tr c th tin
tay p v ci bnh hoa t tin, a vo ming nhai on
dy in, li khng bit chng ng chng gng trc bc
thm. V th', ngi ln chng ta bng cch ny cch khc c
gng gim ti a nhng ri ro c th p n vi tr. y hn
cng l iu hp l.

Tuy nhin, nu ni v th' m chng ta bin cn phng

tr trng rng nh mt ci sn, hoc ch nhng dng c
tht an ton, khng gc cnh nhn, nu chng may tr c
lm ri cng khng v th cn xem xt li. cc phn trc
ti k v nh gio dc, bc s Montessori. Theo quan im
ca b, hnh ng dng tay chm vo vt cng l mt
tri nghim v xc gic qu bu i vi tr. Vic chng ta
thc s nn lm l to iu kin ti a cho tr tip xc vi
tt c s phong ph ca s vt, t g g, to nh cho n
nng nh. tr c khm ph khng gian quanh mnh,
c tm ti, pht hin, cm nghch vt, i khi lm ,
i khi x vn, thm ch ph hng chng, tt c nhng s
tm kim, tri nghim y gip ch cho s pht trin tr sng
to, c khm ph tr.

Mt cn phng y p n mc ln xn c gip cc
ngh s to nn ngun cm hng sng to. Nhng vic m
ngi ln chng ta ngh tht nhm chn, tht nguy him li
l nhng liu thuc kch thch hu hiu cho vic pht trin
tr tng tng, ng thi gip ch trong pht hin tr tu,
c sng to ca tr.
 i lc tr by bin chi khp nh, v tnh va vo
chic bnh hoa ri khc tht ln, nhng xin khng nh rng
chnh y mi thc s l nhng tri nghim v cng qu
bu cho tr trng thnh.

2.53. Tr khng thch ngi khc thay i trt t m

chng sp t

Nh phn trc ti trnh by, mt cn phng qu

chn chu khng h tt cho tr. Nhng iu ny khng ng
ngha vi khuyn khch cc bc cha m nn c trong
nh lung tung, ba bi, lm xong khng dn dp. Ti
trnh by nhiu ln v kh nng "nhn thc nguyn mng"
cc tt tr th, chng c gic quan cm th hnh khi, v
tr, mu sc c bit thnh nhy. Kh nng nhn thc nguyn
mng c bi p nh tr c tip xc lp i lp li nhiu

l cng mt s vt.
n
Nhng iu ny c kim chng qua nhng th
nghim ca bc s Montessori, gio s Jean Piaget cng nh
nhiu nh tm l hc khc. V d, dn mt a tr 5 thng
tui i do bng xe ni, qua khu vc c mt bc tng mu
vng trn c lt nhng vin hoa cng trng. a tr
khi trng thy cnh ny t thi rt khoi ch, ci rt
ti. Vic ny c lp i lp li hng ngy, c nh th' mi
n sng ln v vui sng. Mt th d khc, trn chic bn
hng ngy bng dng bn t thm mt chic mu ln
trn, bn s thy c phn ng cau c kh chu ca tr. Mi
ln tm cho tr bn b' bng tay phi, nhng mt hm bn
th b' bng tay tri, tr s hn di v giy gia l thng.
Hay ch vic cn con l thay i v tr ci m ca gh' ngi
thi cng lm tr hn di khc tht ln. Tt c nhng iu
ny chng t, tr s sinh rt nhy cm vi s thay i ca
mi trng xung quanh.

Tr t nhin khc a khi va mi ci hn h, tr bng

dng bing n, sng cn khe m chiu t nhin pht st...
nguyn nhn chnh l tr rt mn cm cm nhn c
nhng thay i mi trng m ngi ln chng ta th khng
nhn ra. V th' vic ni tr khc m khng c l do ch l cm
nhn p t ca ngi ln, cn vi tr mi th u c
nguyn c.

S thay i ca mi trng ni mt cch n gin l s

ph v trt t xung quanh vn c m tr nhn thc c.
Ci trt t vn d lm tr "hi lng nay bin thnh trt t
"khng hi lng", d nhin tr phi a ra phn ng.

Qua nhng vic ny chng ta nhn ra mt iu rng

tr tn ti mt gic quan trt t, nhy bn hn hn ngi
ln. Tr khng ch nhn thc tng s vt mt cch ri rc,
chng c th cm nhn bng trc quan s lin quan gia s
vt ny vi s vt kia, kh nng logic ny dn dn s gip
ch cho s pht trin t duy tr. Cu trc no b ca tr
c vun p dn dn t nhng tc ng bn ngoi v t
hnh ng ca ngi ln. Vy mt iu cn thit l chng ta
ng v tnh gim p ln trt t th' gii quan ca tr.

2.54. ng mang cho tr xem, hy a tr n ni

xem

Nhn vo ging ng ca a tr mi sinh, ti cht ngh

ti mt chuyn, l tr thng nhn ci g khi c t
nm trn ging. Tr mi sinh khng c kh nng c
ng u th' nn n gin chng ch c th a mt ln
trn nh, bng in hoc cnh qut trn. i khi ngi ln
ng mt vo a gin vi tr ri li i ra. Tt c ch gii hn
mc .

Mt s bc cha m tm l hn s mua nhng con ri

ung a, nhng chic chung gi pht ra ting nhc treo l
lng trn trn nh, lm tng " sng ng. y l cch
lm rt hay tng kch thch cho tr, nhng nu ngh nh
th' l qu vi tr th ti thc s bn khon.

S bn khon ny c gii p khi ti c ti liu v

phng php nui dy tr ca nh gio dc hng u, bc s
Montessori.
 Theo bc s a tr giai on ny ang thiu n tng
ca cm gic, tr trong trng thi t nht nhm chn chc
chn khng th lm tha mn cn thiu thn y. ph v
s nhm chn v c c cho tr, ngi ln thnh thong s
th mt quan st, to cm gic yn tm cho tr. Tuy nhin
nhng hnh ng kiu nh vy khng nhng khng lm tr
yn tm, m ngc li khin tr phi n lc thch ng vi
kch thch mnh, khng t nhin, c th gy git mnh s
hi. t a v vo mt a tr mi sinh, ang kht khao tip
thu nhng kch thch mi l t mi trng xung quanh,
ng nhin chng s o mt nhn ngm mi th xut hin
m khng h phng b. Chng ta hon ton khng nn tn
cng vo "im yu ny ca tr.

Cch tt nht l b' tr nm hi nghing, nh th' chng

c th ch ng quan st din bin ca s vt mt cch t
nhin nht. Thay v "p" tr xem nhng vt nht nh,
hy tr ch ng hn bng cch t tr vo v tr quan st
thun li l bi th.

2.55. chi hnh thc p khng hu ch bng

chi tr thy th v khi s vo

Ha s tranh minh ha Manabe Hiroshi, ngi mang

n nhng ln gi mi cho b mn tranh minh ha Nht
Bn bng nt v t m, c sc cng l ngi c nhiu kin
ng gp rt c o cho gio dc tr tui u th, bn thn
ng cng th nghim nhng phng php c bit khi
nui dy con ci mnh. Vi ng con ci chnh l ca dnh
qu gi cho tng lai. Ti xin k v quan im ca ng khi
ni n chi cho tr.

"Ti khng bao gi mua cho con nhng mn chi

c lp rp hon thin bn ngoi ca hiu m ch mua cho
chng nhng mn m chng buc phi b cng sc t m
hon thin. Nhiu lc gp nhng chi phc tp,
chng va mu mo va lp ghp. Tuy vy chng cng hiu
rng cha lp ghp thnh cng l do bn thn cha c gng
ht sc nn chng my khi chng tm kim s gip ca
cha m. Khng lp ghp hon thin th chng chi c,
ngh vy chng sng cht lm cho bng c mi thi. Theo
ti y l mt phng php gio dc ht sc thng minh
ca ng. Ci m nn gio dc ca chng ta ang thiu chnh
l cha to ra c cho tr "nim hn hoan khi t mc
tiu", nhng thnh qu t c sau khi b m hi cng sc
bao gi cng lm con ngi vui sng, hn hoan hn l lm
mt vic khi thy trc kt qu.
Trn th trng by bn v s nhng chi, mun
hnh vn trng, mu sc phong ph, c nhng th ch cn
nhn nt l c th bay nhy, pht ra ting ni. Nhng
chi ny n chnh ngi ln chng ta cn b m hoc,
hung h l tr nh. B ra mt khon tin khng nh
mua cho con tr, lc u chng s nhy cng ln sung
sng, nhng s tht ph phng l tr rt nhanh chn, sau
mt thi gian ngn nhn chng ch p, hay vt x mn
t tin, cha m no chng xt rut.

S tht "cay ng ny chc hn cha m no cng

mt ln tri qua. Nhng mt thc t' t ngi l cho d
mt a tr mi sinh hay mt a tr tui mu gio th i
vi chng nhng mn chi ch ngm, ch bm nt cho
chy qua chy li chng c g th v c. Chng khng tha
mn vi nhng mn hon thin, chng lin quan n
mnh. Bn c th mua cho chng mt chic tu ha iu
khin t ng t tin, nhng ci m chng say m li l...
tho tung ng ray v lp ghp li theo mnh.

Ti cp n phng php gio dc Montessori,

v ang rt c a chung ti chu u. Vi quan im tr
con cng l mt nhn t ca x hi, nn chi cng c
thit k cng phu gn gi vi sinh hot thng nht ca con
ngi. Nhng chic chn bt a dng, trn bng c, s s th
rp c, nhng chic bnh nhiu kch c tng ng vi nhiu
loi np khc nhau cho tr t m phn loi. C gia nh
Bonn cn lm hn mt b chi tr t m cc, m
khuy to nn nhng ming ghp bng vi ng nghnh.

Trong suy ngh ca ngi ln chng ta tn ti mt nh

ngha c hu v chi cho tr rng chi phi th ny,
th' kia. Nhng thc t' khng phi nh vy, i vi tr, cng
nhng vt gn gi vi cuc sng xung quanh, to c
"nim hn hoan khi t mc tiu" cng khin tr say m, lm
tha mn c tnh sng to vn c sn trong tr.

2.56 Vi tr sch khng hn l th d c, b xp

hnh khng hn l xp

Vi ngi ln, sch l th c, xem, b xp hnh

bng g ng nhin l xp nn nhng ta nh, nhng
ngn thp. Tuy nhin, vi tr vai tr ca nhng th ny n
thun khng dng li .

Khng ch sch v b xp hnh, m tt c nhng

chi khc khi lm ra mang sn mt mc ch, mt cch
chi nht nh. Ngi ln dy tr cch chi, nhng nhiu
khi tr li chi bng cch khng ging ai, nhng lc ny hu
ht cc bc cha m s un nn tr chi cho "ng cch". Tuy
nhin mi ngi cn hiu rng vic tr chi theo cch ca
ring mnh, min l tr thy thch th th chi cch ny hay
cch kia u l chi c. S g b cng nhc ca ngi ln s
ch lm thui cht tnh sng to, thm ch lm tr mt hng
chi m thi.

Mt quyn sch nhiu khi tr thnh ng hm cho xe

t qua li, tr thnh cun v cho tr v tranh, thm ch tr
thnh i tng tr x gp con vt. Nu ngi ln quy
nh cng nhc sch ch c th th ngay t u ng
a sch cho tr cn tt hn, bi nh th' ch em li hiu
qu ti t cho tr m thi. Mt lc no khi tr ln ln, tr
s nhn ra sch dng xem, c l cch chi th v nht.

Mn chi d t tin n my nhng khng khi gi

cho tr s sng to, s t m, cng ch l mn khng c
g hp dn vi tr. Chc hn nhiu bc cha m khi sinh a
con u lng mua c ni chi cho con, nhng n a
th hai, s lng chi gim i ng k. Bi cha m nhn
ra rng mua chi cho tr theo suy ngh ca ngi ln
khng hp dn tr nh h tng tng.

Trong tm hn tr th, nhng th nhn thy, nhng th

chm vo, tt c u l chi. Chng cn thit phi cho tr
chi vi nhng t tin c bn sn, hay phi chi
ng vi mc ch vn d ca n.

2.57 t nn, gp hnh v ct giy, nhng tr chi

mc mc m nui dng tnh sng to cho tr

cp n tiu ch ca chi cho tr l nn

trnh nhng th hon thin sn c trn th trng, nhng
chi khng ch p v hnh thc, m phi bao gm
nhng th kch thch xc gic, s vo thy thch th. p
ng c tiu ch ny, nhng chi nh th no l thch
hp hn c?
 Ti quan st xung quanh v nhn ra rng nhng
chi mi nht ang by bn trn th trng thua xa nhng
chi n gin mc mc truyn thng lu i ca Nht
Bn. Mt trong s chnh l t nn, gp hnh (Origami)
v ct giy (Kirigami). Cc chi ny mang mt c im
chung, nu nguyn nh vy n thun chng chng c
hnh th c sc g, ch l mt m nguyn liu. Chnh s
cng phu v sng to ca tr s to nn nhng hnh th c
o v ng nghnh. V th, nhng tr chi tng chng mc
mc ny mi l cng c kch thch s pht trin t duy tt
bc ca tr, khi m b no ca chng ang trong qu trnh
c hon thin tng ngy.

Gi s ta a cho mt a tr trong tui t 0 n 1

tui mt t t nn v giy gp hnh, ng nhin, tr khng
th gp hay nn ra mt hnh th c ngha no c, ch n
thun cm nm, cu x. Nhng c ch khng c bt k mt
no ny tng chng v ch, nhng khng phi nh vy.
Bn th ngh m xem cc t nn, mnh giy gp sau mt
hi b tr nghch ngm, ng nhin s bin dng. Hnh th
hon ton khc vi trng thi ban u ny hin ra trc mt
tr, y hn l mt s khm ph mi m, mt tri nghim
qu bu vi tr.

Bng th chi ny, tr s bit "nh" dn nhng cm

nhn xc gic, nim thch th khi ng chm vo cc t,
mnh giy nh th no, ri lp i lp li thao tc nhiu
ln. Tr s hc c mt cch trc quan mi quan h tng
quan gia vic dng tay chm vo vt v vt bin dng.

Dn dn tr s nhn thc ra rng ch bp qua bp li

cc t st, v nhu hay x vn t giy gp khng cn th v
na, tr s bt u bit tri rng cc 't ra, v "y l ci
a, gp hai mp t giy li "y l con thuyn", c nh th'
tr sng to thm nhiu hnh th kh hn. Chnh nhng
cch chi ny l nhng ht ging gip tr pht trin kh
nng a dng ca bn thn, p ng vi nhng nhu cu
ngy cng cao ng vi mi giai on pht trin. T't c u
bt u t nhng vic tng chng n gin nht.

Mt a tr c lm quen vi t nn t sm v mt
a tr khng nh vy, gia hai a tr ny khi ln ln s
khc nhau hon ton v kh nng to hnh khi. Vn
khng nm ch quen hay khng quen, thch hay khng
thch, m chnh tr chi nn t v gp hnh hnh thnh
s khc nhau v cu trc trong no, v c sng to ca hai
a tr. Tr chi ny cn i lin vi rn luyn kho lo
ca i bn tay cng nh nng lc m phng s vt ca tr.

2.58. "Din kch" thc y tnh sng to tr

Qua cc phn trn ti trnh by suy ngh ca mnh

v cch cho tr chi cng nh cch mua chi cho tr.
Chi n hay hc ting Anh ngoi mc ch vn d l mong
tr bit gy n, bit ni ngoi ng thnh tho th mc ch
quan trng hn c chnh l thng qua nhng vic ny gip
tr pht trin ti a kh nng ca bn thn. Vi ngha
th chi cng ging nh hc, cng ging nh luyn tp nh
n.

V chng Illingworth, tc gi cun "Pht hin ti nng

Thi th u ca cc nhn vt kit xut"(1) trong li kt ca
cun sch vit: "D c tr thnh v i hay khng, mt
a tr sinh ra khng k giai cp x hi, huyt thng, mu
da u l nhng sinh linh gi tr, c quyn c yu thng,
khch l v gip pht huy tt c nhng g tt p nht
ca bn thn". Ngi ln chng ta c ngha v phi yu
thng, khch l v nng nhng sinh linh y. ng thi
i hi phi kin nhn theo di, ch i thnh qu tng lai.
Nh sng tc truyn ng thoi Maki Goro
xng rng tr pht huy ti a sc sng to ca bn thn
hy cho tr "din kch". ng ni thm: "Kch thm su vo
tr mt cch t t, tng cht mt nn ngi m khng d
dng nhn ra hiu qu ca n trc mt c. Nhng thc
t' c rt nhiu b m vi vng khng kin tr cho con
"chi vi kch".

Phi tha nhn rng kch khng mang li thnh qu tc

(1) Tn gc "Lessons From Childhood; Some Aspects of the

Early Life of Unusual Men and Women" ca hai v chng Ronald
Stanley Illingworth, Cynthia M. Illingworth, xut bn nm 1966.
thi. Nhng a tr chi din kch khi vo tiu hc, nm
u v nm th hai khng tri hn, thm tr km hn so vi
bn cng la, tuy nhin n nm th ba, tc t duy tng
t bin, chng s b xa bn b. Ti xin c gii thiu khi
lc v "din kch mi ngi hiu.

Ni n chi din kch ti phi nhn mnh rng, din

kch khng n thun l "ng gi" hay bt chc thun ty.
Din kch l mt loi hnh hot ng sng to, tr din t
nhng suy ngh, cm nhn ca mnh khng phi bng mt
nhc c, hay mt cy bt ch mu, m bng chnh c ch iu
b ca c th. N cng khng phi n thun ch l bui
biu din c thuc lng mt cu chuyn.

Mt trong nhng hiu qu thy r ca nhng a tr

tng chi ng kch l ln ln thng rt t tin khi ng
trc m ng ni ln kin hay hng bin. Tuy nhin
hiu qu ca kch khng ch dng li , quan trng hn
c chnh l s kht khao v sng to ang ny mm trong tr
c th hin thnh mt hnh dng r nt, hn na li
c kt hp hi ha cng chng bn. ngha nguyn gc
ca vic chi chnh l t do th hin bn thn, v chi din
kch tha mn c tiu ch .

2.59. Nhng a tr c th cng hay vn ng th tr

tu pht trin cng nhanh
 Khi t nc ngoi tr v, ti thy hi tht vng v cch
i b ca ngi Nht. Thy Akuzu Kunio, ging vin trng
i hc s phm Tokyo (nay l trng i hc Tsukuba)
ng thi nghin cu ti "Trung tm nghin cu v pht
trin gio dc tr tui u th', l gii cch i yu t ca a
s ngi Nht l do h khng c dy nhng ng tc c
bn nh i, ng ng cch, giai on m "vi mch" h
thn kinh c hnh thnh, chnh l giai on b sa m.

a tr sinh ra nhanh th khong 8 thng l bt u

chp chng tp i. giai on ny nu khng c dy cc
thao tc i, ng c bn mt cch chnh xc, th sut i a
tr khng th sa c. Bi hot ng "i, ng" cng
hon ton ging nh vic tip thu ngn ng, m nhc.

Bt u t mc ny v nhng mc tip theo ti mun

cp n van pht trin th cht cho tr. t i mun nhan

mnh cc bc cha m nh rng, giai on th u khng
dy tr nhng ng tc c bn nht th sau ny s l qu
mun. ng thi ngi i c cu "Tr tu thng minh n
trn mt c th khe mnh" nhn mnh rng hy thng
qua gio dc th cht cho con tr, gy kch thch ln s
pht trin t duy mt cch hiu qu nht.

Giai on b sa m, tr tu ca tr khng pht trin

c lp vi pht trin th cht, m lin quan mt thit vi
nhn mnh tr tp bi trong giai on 0 tui khng ch thc
y pht trin c bp, m cn lm thn kinh phn x thnh
nhy hn. Thy Akuzu cng khng nh vn ng th cht
tr khng ch nng cao hot ng ca cc c quan, t chc
trong c th m cn gip c th phn ng tt hn vi nhng
tc ng c hi t mi trng.

S tht l ch cn sa m v s trng nom ti thiu th

mt a tr cng ln ln c. Tuy nhin nu ch c th' tr
khng th pht trin c nhng nng lc v tn tim n
trong c th. Vn ng c th khng nhng pht trin
xng, c bp m cn gip pht trin tr no, cc c quan
ni tng bn trong c th. Vy nn ngi ta vn ni a tr
thng minh thng sm bit i, phi chng chnh bi v c
th chng c vn ng nhiu nn dn n tr no cng
pht trin hn.

2.60. Hy luyn cho tr c tay phi ln tay tri

Hy th quan st xem quanh bn c bao nhiu ngi

thun tay tri. Ti on chc cng ch c mt n hai ngi.
Nhng ngi thun c hai tay chc chn cn him hn na.
Ti khng dm chc Adam v Eva, ngi nam v ngi n
u tin do cha tri to ra ngy xa c thun tay phi hay
khng, nhng khng bit t bao gi trong nhn thc ca
nhn loi, thun tay phi mi l ph bin. Nhng dng c
th thao hay dng hng ngy phn ln thit k' phc
v ngi thun tay phi. V th, ng nhin cha m s un
nn con s dng tay phi.

Ngi ta thng k t l ngi M thun tay tri

nhiu hn hn ngi Nht. Xt mt cch ton din ngi
thun tay phi chim a phn. Vy c cn c no chng
minh con ngi nn thun tay phi? Cng c gi thuyt cho
rng dng tay tri to gnh nng cho tim. Nhng ti cha
thy thng k khoa hc no ni ngi thun tay tri d mc
cc bnh v tim mch. Khng nhng th' nhng ngi thun
tay tri thng luyn tp thm tay phi, khi thun c hai tay
h gp nhiu thun tin, chng hn khi phi vit mt ti liu
di.

Ti nhn thy nhiu ch li nu thun c hai tay, v bt

u luyn th, nhng n la tui ny chuyn l khng
th. Vit tay tri ch nguch ngoc nh giun, nm qu bng
chy th khng bao gi bay theo mun.

Ngh cho cng, tay tri hay tay phi u l hai b phn
trn c th chng ta, khng c chuyn ci mc trc ci mc
sau nn ng nhin chng tri qua nhng nm thng
ging ht nhau, cu to cng ging nhau, v vy ci khc
duy nht c th ngh n l mc tp luyn khi chng ta
cn b m thi. Nhng ngi thun tay tri, cm gic cng
nh c ng tay phi ca h cng gng go ging nh tay
tri ca chng ta. iu ny chng t nu khng luyn tp th
n cm a cng l mt bi ton kh i vi tay phi ca
chng ta.

Thy Suzuki Shinichi ni vui rng kh thun c hai tay.

B no ca kh thua xa con ngi l iu khng phi bn ci,
nhng i tay chng c th linh hot leo tro hay cm thc
n. Ha ra bn tay tri ca a s nhn loi thua loi kh. Mt
s trng hp c bit, ngi m thng dng tay phi
lm vic khc, b' con bng tay tri cho b, khi tay phi
ca a tr b p vo bng m, ch tay tri c t do qu
qung bu sa m. Ln ln cht na theo thi quen tr cm
bt vit bng tay tri, cm nm vt ch yu bng tay tri,
dn dn tay tri thun hn tay phi lc no m ngi m
khng hay.

T c th khng nh con ngi nu c luyn

ngay t b th kh nng thun c hai tay l vic ht sc bnh
thng. Ti tng ni luyn tp cc ngn tay s mang li
li ch to ln cho pht trin tr tu. T ngha nu suy
rng ra th vic khng s dng tay tri l mt s lng ph
ln ca con ngi chng ta.

2.61. Cng cho tr i b nhiu cng c li

Gn y cng mt phn do tai nn giao thng xy ra

nhiu nn ta t thy bng dng tr con chy nhy trn cc
khu ph. Ha hon ta thy chng trn ng th cm gic
chng ang c m ko i hn l ang t i. Trc khi bao
bin do thi i bn rn kh c thi gian cho tr tp i nhiu
c, ti mun trnh by mi ngi hiu vic "i" vi tr
c ngha ln lao nh th' no.

"i" l ng tc vn ng in hnh, s dng khong

400 trong tng s 639 c bp trong c th. ng thi vn
ng ny hon ton khc vi 'lao ng", n khng h g b
m nhp nhng, thc hin - ngh - thc hin - ngh. Theo
thy gio Akuzu, cch i ng chnh l bn c ny thc
hin, cn bn c kia ngh v ngc li, c nh th" vn ng
gia cc c c ng iu ha, hp l v thi gian v
khng gian, chnh iu ny lm hot ng ca no tr nn
nhp nhng uyn chuyn.

Chng ta thng nghe ni mt nh vn khi lm vic

mt s i do mt vng, bng nhin nhng tng sng tc
hin ln trong u. Khng cn nghi ng g na ng tc "i"
mang li mt hiu qu to ln.

"i" l mt hot ng tr thnh l d nhin, rt i

bnh thng trong cuc sng sinh hot hng ngy ca con
ngi. Tuy nhin ti mun nhc li chuyn hai c gi ngi
si Amala v Kamala k chng u thy rng "i
bng hai chn" khng phi ng nhin sinh ra m c, ni
cch khc, n khng phi kh nng bm sinh ca con ngi,
m phi tri qua mt qu trnh tp luyn. Gi s mi ngi
xung quanh u i bng bn chn th mt a tr mi mi
ch dng li mc bit b m thi. Qua chng ta thy
c tm quan trng ca vic dy tr bit i ng cch l
nh th' no.

C mt gi thuyt rng nhng ngi i m c cm gic

nh ang l chn mt cch nng n l nhng ngi giai
on tp i, phi mang mt i giy qu rng so vi bn
chn mnh. Khi no cng phi thc giy khng tut
khi chn khin bc i khng c uyn chuyn nhp
nhng nh mong mun. Khng bit gi thuyt ny chnh xc
n mc no, nhng vi bn thn ti y l mt gi
thuyt c l.

2.62. Thn kinh vn ng pht trin ph thuc vo

cch rn luyn

mun k cu chuyn v Ikeda Keiko, n vn ng

vin th dc dng c ginh c huy chng ng
Olympic Tokyo 1964, sau khi kt thc s nghip vn ng
vin b tr thnh hun luyn vin du dt nhng th h tr.
C mt bi phng s k v b c ng trn tp ch "Pht
trin nhi ng nh sau: Vn u l vn ng vin th dc
dng c nn sau khi sinh ngi con u lng, hai v chng
b cho con lm quen vi nhng bi th dc dnh ring
cho tr mi sinh, v nhng bi tp nho ln t lc cha y
tui. Khi bc vo lp mt, a b khin thy c v cc
bn ng trang la kinh ngc khi thc hin nhng bi nho
ln qua bn gh'

Hai v chng b tm c, t ho v con u lng v

cho rng tt c l do gene di truyn. t lu sau h sinh ngi
con th hai, ln ny h khng c thi gian cho con tp
nhng bi th dc hay luyn tp nh ngi con u. Khi ln
ln, ngi con ny khng th nho ln, trng cy chui hay
b't c bi tp kh no. Lc ny Ikeda mi v l, nng lc
vn ng ca con khng phi do di truyn nh b vn lm
tng.

Phi tha nhn vc dng c th, nhng k nng vn

ng i hi s kho lo ca i bn tay d chu nh hng
ca gene di truyn hn. Tuy nhin s dng v pht trin
nhng k nng y nh th' no hon ton do luyn tp m
thnh. Mt ngi tha hng thn hnh l tng t di
truyn, thch hp cho bi li hay chy vit d, nhng nu
khng c s tp luyn th tt c nhng th' mnh y ch gim
chn ti ch mc tim nng. Ngc li mt a tr khng
c tha hng nhng yu t th cht l tng tr
thnh vn ng vin th thao, nhng nu c tp luyn
ng cch ngay t nh, ti dm chc a tr y s c nng
lc hn ngi.

Ti nhc li cu chuyn v "Hai anh em thin ti thng

tho 5 ngoi ng, hai ngi c vc dng tng i khim
tn, nhng ngay t nh chm ch tp chy b v chng
y, khi ln ln h c thn kinh vn ng hn hn ngi
bnh thng. c bit ngi em gi c ngi cha hun
luyn c bit t khi mi 11 thng tui, ngi anh trai th
mun hn, mi n khi 2,5 tui mi c cha cho tp luyn.
Cng v iu ny cc cuc thi chy vit d, ngi anh tuy
nhanh nhng khng hn lc no cng v ch u tin, cn
c em gi va chy va vy tay cho khn gi cng d sc
t v tr s mt. Cng l anh em nhng c th ni, nng lc
vn ng ca h c quyt nh chnh bi thi im bt
u c hun luyn.

Ti xin c kt lun rng kh nng vn ng ca mt

con ngi chu nh hng r rt t mi trng v s kh
luyn hn l di truyn. Ngi ta vn ni anh ny c thn
kinh vn ng siu vit, anh kia th khng, nhng ni mt
cch chnh xc phi l anh ny sng trong mi trng kch
thch vn ng, cn anh kia th khng.

2.63. Th thao cng bt u sm cng tin b nhanh

Ti cp n vic tr con mi vi thng tui cng

c th bit bi, tr chp chng bit i cng c th bit trt
patin nu cho tp. Nhng l thay nhng ngi trng thnh
nu khng bit bi, hay khng bit trt patin th du c
luyn tp chm ch cng cha chc thnh cng. Nhiu
trng hp luyn mi khng thy tin b, cui cng nh
b cuc.
 L do ca hin tng ny ti trnh by cc phn
trc, thn kinh vn ng d pht trin hn khi no b vn
cn nhiu "khong trng". Bn thn ti tng bt u tp chi
golf khi ngoi 30 tui, b ra kh nhiu thi gian v cng
sc luyn tp nhng khng tin b c bao nhiu. Ti c
thy tic, gi nh mnh bt u chi t sm hn th c l
khng phi kh cng nh th ny.

Ti c mt anh bn ngi M tn l Steiner. Steiner c

bit thch chi golf, anh cn dy hai ngi con chi ngay t
khi chng cn nh. Con trai ln bt u tp t nm ln 9 cn
con trai t th t nm ln 7. 8 nm sau im chp (handicap)
ca cu anh l 9, trong khi ca cu em l 7, iu ny cho
thy cu em chi kh hn cu anh rt nhiu. Ti xin ni
thm l khng hn cu em c thn kinh vn ng tt hn.
Ngc li, cu anh c vc dng th thao hn hn em, xt
tng th v mt th thao, cu anh cn c phn tri hn.

Steiner ly lm l ti sao ring mn golf a con trai

nh li tri hn hn anh mnh nh vy. Sterner quan st
theo di rt k hai a con tm cu tr li, nhng khng
tm ra. im khc nhau duy nht c l ch l mt a c
luyn tp lc 7 tui, cn mt a 9 tui. C th rt ra kt
lun rng khng chi ring golf, m mi mn th thao khc
cng vy, cng bt u sm bao nhiu th kh nng tin b
s nhanh by nhiu.
 2.64. Vi tr khng tn ti ranh gii gia "chi" v
"cng vic"

phn ny ti mun ni "ng ngi sai tr lm tht

nhiu cng vic", nhng vi mt iu kin cha m khng k
vng vo thnh qu hay mc hon thnh ca tr. L do
rt n gin l vi tr nh chng khng phn bit ci no l
"chi", ci no l "cng vic". Hay ni mt cch khc, vi tr
mi vic u l chi, v ngc li chi cng l mt cng
vic.

i vi tr nh mi vic u khng cn c mc ch r
rng, c lm l lm m thi. ng nhin ngi ln chng
ta th khc, lm b't c iu g u c mc ch r rng, i
hi t n mt kt qu nht nh. V th' n tr thnh im
khc nhau khi ngi ln sai tr lm mt vic g vi khi
cho tr chi. C ngha l khi giao cho tr cng vic d l nh
nh't, chng ta cng phi dy tr tht t m cc trnh t thao
tc, cch a ngn tay, t th' ca c th.

ng nhin ngay c khi chi cng i hi phi c

nhng k nng nh s ch n xung quanh hay nng lc
tp trung. Lm th' nhng tri nghim n gin ny s gip
ch rt nhiu cho vic hnh thnh thn kinh vn ng v
pht trin t duy tr m ti tng ni phn trc.
 Nguyn hiu trng trng i hc Tokyo danh ting,
gio s Kaya Seiji, cng k rng hi nh ng thng hay
gip cha m nh c ngoi vn, v y l nhng tri
nghim v cng qu bu cho bn thn ng. nh rng
nhng vic nh chi n violin, ni ting Anh khng phi
cha m no cng tng tn ch dy con tr, nhng bn
cnh nhng vic rt gn gi vi cuc sng thng nht
nh nh c, ti cy th nhiu v k, l nhng cng c
cha m dy con cch va lm va hc.

tr t do vui chi, chy nhy chng cn b cng

hng dn s nhn cho cha m bao nhiu. C sai tr lm
nhng vic vt trong nh th cui cng chng ra u vo
u, cng phi mt thi gian lm li. Vi suy ngh nh th,
nhiu bc cha m s vin c "N cn nh sai n lm vic ti
nghip lm" thoi thc giao vic cho tr. Nhng vi tr
l mt lng ph ln, vi tr lm vic cng l chi, lm v chi
u mang li hiu qu nh dang hc vy.

2.65. Dy tr sm khng phi vi mc ch chun b

cho tr vo lp mt

Mt t tp ch sau khi ng ti bi vit ca ti v

phng php nui dy tr, nhn rt nhiu phn hi t
c gi. Phn ng t cc b m k h p dng th' ny
th' kia vi con ci, hoc mun hi xem cch lm nh th' ny
ng hay sai, v cng c nhng kin nghi ng hay phn
bin rt kch lit. D tn thnh hay phn bin, tt c cho thy
mt iu cc bc cha m rt ch trng n vic lm sao
nui dy con mnh tt nht Nhng c mt iu ti cm thy
hoi ng tic l hu ht cc bc cha m u c suy ngh, gio
dc sm tr l bin con thnh thin ti, con t c
thnh tch xut sc khi n trng.

C b m khng tin tr nh tim n nhng nng lc v

hn, m cho rng phng php gio dc ti u nht l lm
sao gip tr pht trin th cht c th sng cn trong mi
tnh hung xu nht. Ngi m ny cn a ra kin:
"Phng php gio dc trng hc hin nay ang tn
ng nhiu van , nhiu iu cn bat cp, nhng a tr
c pht trin nng lc nh gio dc sm khi n trng
c tip tc nng cao hn na nng lc y hay khng cn l
mt nghi vn. Tn cng sc gio dc tr sm ri chng b
g b bi mi trng gio dc nh trng, cui cng cng
dng li mc hc sinh u t, iu ny tht lng ph,
gio dc sm ng nhin tr thnh cch lm u voi ui
chut".

Cng bng m ni phng php gio dc ca nh

trng hin nay cn nhiu iu cha hon thin. Bn thn
ti cng l mt trong nhng ngi khng ng tnh vi gio
dc hin nay. Tr con trn 6 tui th vo tiu hc, c theo
y ln trung hc c s, trung hc ph thng ri i hc. L
trnh ny l mt thit thi ln cho nhng ngi c ti nng,
ng thi l gnh nng cho nhng ngi c nng lc yu
hn. Phng php gio dc my mc ny liu c o to
nn nhng th' h nng lc gnh vc trng trch x hi to
ln trong th k XXI hay khng? Ti tin rng khng.

Tuy nhin, ti cho rng chnh v nn gio dc cn nhiu

yu km nh hin nay, vai tr ca gio dc sm tr th
cng phi c coi trng. Tr c p dng phng php
gio dc sm chc chn s t thnh tch cao trong hc tp.
Trong mi trng gio dc nhi nht, bnh thnh tch nh
hin ti, ti tin chng cng vn pht trin tng bc vng
chc. Mt ci cy khi c mt ci gc vng chc, khe
mnh th i mt vi mi bo t phong ba vn c th ng
vng, khng d dng sp .

Mt khc, ch' gio dc nh trng hin nay ti m

bo khng th tip tc tn ti trong nm hoc mi nm ti.
Ch gio dc o to nn nhng nhn ti im s phi
thay i ph hp vi s pht trin ca thi i. Cch suy
ngh ca ngi m v gio dc sm cho tr s chi phi v
quyt nh vn mnh ca t nc trong 20, 30 nm ti.
Chnh v l vai tr ca ngi m i vi tng lai ca cc
con ni ring v ca t nc ni chung l v cng to ln.
 2.66. Du khng c thi gian hay tin bc vn c th
gio dc con tr

Trong cc phn nh ti a ra cc dn chng nh

ting Anh, m nhc, ton hc chng minh nng lc tim
n trong tr l khng c gii hn, nu khng gio dc
pht trin nhng nng lc y th e rng sau ny s tr nn
qu mun.

Chc hn s c kin phn hi rng: "Ti rt hiu

nhng g m ng ni. Tuy nhin vi hon cnh gia nh, ti
khng c thi gian cng nh tin bc nui dy con
ng cch ny c. Kt cc gio dc sm cho tr ch thch
hp vi s t nhng gia nh kh gi m thi". Tuy nhin, ti
nhn mnh rng nui dy con tr khng ging nh i du
lch hay tham gia nhng tr gii tr. Nui dy con tr khng
n gin n mc ch cn c tin bc v thi gian th ai cng
lm c.

Thc ra th cng c khng t ngi cha ngi m cho

con hc n, hc ting Anh t nh khng hn v tng lai
con ci m n thun ch khoe vi thin h nh ti c
iu kin. Nhng y ch l mt b phn nh trong x hi,
hu ht nhng cha m tm huyt vi vic gio dc con ci s
sn sng tm mi cch kim tin v thi gian dnh cho con.

Mt khc, nhng phng php tn km tin bc nh

cho con hc n, hc ting Anh khng phi l cch duy nht
 gip con pht trin ht kh nng. Hc n, hc ting Anh
ch l mt trong mun vn phng php dn n ci ch
cui cng v s pht trin ca con tr m thi. Mt ngi
cha, mt ngi m nu tht s ton tm ton v con th
chc chn s ngh ra nhng phng php cn hay hn hc
n, hc ting Anh rt nhiu. y cng l tm nim m ti
mun gi gm n c gi.

Gi s nh ti nng ca con tr c quy't nh bi

thi gian v tin bc, vy ti sao trn th' gii ny vn c con
nh giu hc dt, con nh ngho hc gii? Gio dc con tr
khng phi lm c v c thi gian v tin bc, m cn tnh
yu thng v n lc v hn ca ngi cha, ngi m.
Ngoi hai th khng cch no lm ny n nhng mm ti
nng tim n trong tr c.
 Chng 3:
Gio dc tr tui u th -
ch ngi m mi c th lm c

3.1. Ngi m khng c mc tiu r rng, khng th

thnh cng trong vic nui dy con

Qua hai chng trc ti a ra nhng v d c th

ni v thc t' ca phng php gio dc tr tui u th.
Sinh con ra, st sao theo di con ln ln tng ngy tng gi,
ch bo cho con t nhng iu nh nht, khng ai khc
chnh l ngi m. Giai on c th ni l quan trng nht
trong cuc i con ngi l giai on t 0 n 3 tui, tt c
vic nui dy c giao ph cho i bn tay ca ngi m.
a con, bo vt qu gi ny sng cht ra sao, thnh con
ngi nh th' no ph thuc vo chnh cc bn, ngi c
y thc thin chc ngi m t giy pht a tr ct ting
khc cho i. chng ny, ti xin c ghi li nhng
cm nhn chn thc nht t cuc sng hng ngy, v vai tr
to ln ca ngi m i vi gio dc tui u th.
 Vi ch' gio dc ca nc Nht hin nay, ch cn
hc hnh chm ch mt cht, ai ai cng c th u vo mt
trng i hc no , khng c s phn bit giai cp x hi
hay s giu ngho. y t hn l mt iu tuyt vi khng
th chi ci, nhng ngc li n pht sinh ra nhng vn
ni cm nh x hi ca bng cp, x hi ca hc v.

Khng vo c i hc bn khng c c hi tin thn,

v th' buc phi lao u vo hc. Khng tt nghip mt
trng i hc hng u th bn khng c c hi lm vic
mt cng ty danh ting, v th' ngay t tiu hc bn phi
gng mnh luyn thi ri li luyn thi. Khng t b m cho
rng suy cho cng gio dc sm tr cng khng g khc
ngoi mc ch y.

Tuy nhin vi s thay i khng ngng ca x hi hin

i, suy ngh trn liu s thng dng n khi no? Ngy
hm nay ang l s mt, chc g ngy mai vn th. Ni mt
cch khc th chuyn tr ln ln, bt u i vo th gii ca
ngi ln, l chuyn ca tng lai 20, 30 nm sau. Khi gi
tr quan m ngi m ang mang by gi ng nhin l
khng cn ng na.

Ch nm bt nhng li ch trc mt, gio dc tr bng

tm nhn hn hp, th chc chn a tr y khng phi l
mt con ngi m x hi tng lai cn. a tr hin ti
chnh l tng lai ca x hi sau ny. Ngi m nui dy
con m khng c mt mc tiu lu di, th lm th' no m
bo a tr y s thch hp cho thi i mi? Nu ch nui
dy con bng suy ngh thin cn v ch nhn hin ti, ngi
m y chnh l ang khng hon thnh trch nhim nui
dy con ci ca mnh.

Khng ngi m no li khng cu mong con mnh nn

ngi. Ngi m d phi hi sinh, d phi chu thit thi
cng cam chu, min sao c th em n cho con nhng g
tt p nht. Mun vy th iu quan trng nht chnh l
bn thn ngi m s suy ngh nh th no v nhng iu
tuyt vi nht . Nu bn suy ngh c h, ch ch trng
nhng li ch trc mt, khng c mc tiu r rng cho
tng lai, ti xin khng nh bn cha bit cch lm m.

3.2. Vi ph n khng vic g quan tng hn vic

nui dy con

"Hng ngy ti mt, ti mi nui con mt nhoi,

th gi u quan tm n dy con sm vi dy con mun",
hay "Nhng l thuyt ny tht l tng nhng u d thc
hin". l nhng kin nh gi. v phng php gio
dc tr sm ca mnh m ti thng xuyn nhn c.

Th nhng, ti ngh rng cc bc cha m phm phi

mt sai lm ln, l phn bit rch ri gia nui con,
chm sc con vi dy con. Chnh vic nui con, chm sc
con hng ngy s tc ng trc tip n tm hn, nhn cch
ca a tr, v th' gi l chm sc con nhng chnh l
dy con, gio dc con ri.

V iu kin kinh t, nhiu gia nh c hai v chng

phi i lm nn khng c nhiu thi gian cho con. Hay c
khng t ph n mun c i lm chng t mnh ngoi
x hi. Ngc li cng c rt nhiu ph n va hon thnh
tt cng vic x hi va nui dy con rt chu o. Ty thuc
vo hon cnh v iu kin gia nh m ngi ph n va
sp xp v vun vn vic nh li va lm trn trch nhim
ca ngi m. Tnh yu thng gip ngi m vt ln
kh khn nui dy con mnh vn lun tn ti trong th'
gii ny.

Ngi ta ni trong cuc i ngi ph n, lc h suy

ngh chn chn nht l thi im ang mang thai, chun b
lm m. H s ngh v a con b bng sp cho i, chun
b tm l lm sao tr thnh mt ngi m tt nui dy con
mnh. Tuy nhin, khi va sinh con xong, cc b m thng
c xu hng xut hin tm l nh nhm nh va t xung
mt gnh nng, ri qun i rng mm cy mi mc cn
c nh nng mt tri v ngun nc mt ln ln. m
ng trch nhim y khng ai khc chnh l ngi m. Th'
nn sinh con ra mi ch l hon thnh mt cng vic, cng
vic tip theo quan trng hn ang ch n ngi m pha
trc, l cng vic dy d con.
 i vi ph n, s nghip v i nht chnh l sinh con
v nui dy con khe mnh, trng thnh.

Khi tip xc vi nhng ngi ph n ang lm m,

thy gio Suzuki Shinichi nhn h v ni: "Cn nhiu vic
phi lm nn ti khng c thi gian chm sc con chu o ?
Trn i ny cn c vic g quan trng hn vic dy d con
ci sao? Nu tht s l c th cc ch sinh con ra lm g. B
ra 50, 60 nm lm xong cng vic quan trng y ri hy tnh
n chuyn sinh con th c tt hn khng?".

Ti ngh khng c cu t no chnh xc v sc tch hn

cu ni ca thy Suzuki din t vai tr ca ngi m
trong vic nui dy con ci. V s nghip gio dc tr th
cao c, v mong ng gp c phn no cho s nghip y
cng l mt trong nhng ng c ti vit nn cun sch
ny.

Vai tr quan trng nht trong gio dc tr th khng

thuc v ngi cha, ngi thy hay x hi, m chnh l
ngi m, ngi mang nng au sinh ra a tr.

3.3. Dy con bt u t dy m

phn trc ti tng ni mun nui dy con tt th

bt buc phi thay i cch t duy ca ngi m. Ni mt
cch khc, gio dc tr tui u th phi bt u t gio dc
ngi m. Nhng phng php gio dc m cun sch ny

cp n u xut pht t mc ch mun m rng tam

nhn cho nhng b m v nhng g lin quan n gio dc
tr th, nn n cng c th coi nh l mt phn dnh cho

Cch ni trn c phn hi tht l vi cc b m, nhng

c gi ca cun sch ny. Tuy nhin chng ta phi hiu
rng vic dy tr, c bit l dy tr giai on t 0 n 3
tui khng th ph mc cho mt ai khc. Bn thn ngi m
phi t mnh my m tm hiu, hc hi, suy ngh tin
hnh m thi. ng nhin, a tr cha nhn thc
hiu v sao cch dy ny l tt nhat vi chng, hay chng
phi lm ci ny m khng c lm ci kia. Tr cng khng
th t mnh chn lc t nhng g chng c dy, ri ph
thc bn thn mnh cho ci .

"Nu c phng php gio dc no tt th vui lng hy

dy n cho con ti i", c nhng ngi m v trch nhim
kiu nh vy th khng ni lm g. Nhng, tt c cc bc cha
m trn th' gii ny u mun t mnh xc nhn, la chn
phng php gio dc m bn thn mnh thc s thm
nhun.

Vy th, vic u tin ngi m cn ghi nh l bn thn

mnh cng phi "hc". Ngi ln khc vi con tr ch h
c suy ngh ca bn thn. "Gio dc ngi m" c th l mt
t hi cao ngo, nhng n nhn mnh rng bn thn ngi
m thy cn thit phi hc ci g, ch khng phi cn dy
cho ngi m ci g.

Ngay c nhng ngi lm chuyn mn v gio dc

cng vy, h khng ch nhn s gio dc sau ny dy li
ngi khc, m cn phi hc rt nhiu th cn thit lin
quan n con ngi. Cng mang ngha ging nh th' nn
ti mong mun ngi m, cng chnh l ngi thy u tin
v v i nht ca tr cng cn phi hc trn rt nhiu
phng din v thnh ngi t tin, thc tin nui dy
con mnh tt nht.

3.4. Hy nhn con hc tp

Chic by nguy him nh't trong vic gio dc tr th

chnh l ngi m quan tm thi qu ti vic gio dc con,
v rt nhiu trng hp ri vo t mn hoc m tng ho
huyn. ng nhin l vic m tng cho con l mt iu
khng sai, th' nhng c rt nhiu b m khng h
rng thi ca mnh thay i, khin bn thn tr thnh
mt ngi m lun p t v c on vi con mnh.

Nguyn nhn dn n tnh trng ny l ngi m hu

nh ch ng ca trong nh mt mnh, c ngy phi quay
cung vi vic nh, vi chm con nn ging nh ri vo
trng thi b phong ta. Chnh ci gii hn h b b hp
trong lm ngi m lun suy ngh rng vic nui dy
con l trch nhim ca ring bn thn mnh, nn khng chia
s n cho nhng thnh vin khc trong gia nh nh chng
hay b m hai bn, mt iu cn thit trong vic dy d con
ci. Ngoi ra khng ch c vic ni tr v vic nui dy con,
mi vic xy ra bn ngoi x hi rng ln cng rt cn mi
ngi chng ta phi quan tm v ch n.

nhng suy ngh c on v t ph khng dn cha

m ri vo phng php gio dc ch k ch ngh n li ch
c nhn, hay phng php gio dc ph phim l chy theo
thnh tch khoe m, th vic hc hi t cch hc tp ca
con tr l iu v cng quan trng gip cha m trnh
c iu y.

Nh th ngi Anh, William Wordsworth (1770- 1850),

c mt cu th ni ting: "Tr con l cha m ca ngi
ln(1)". Ngoi ra ti tng nhiu ln gii thiu v nh gio
dc ni ting Montessori, b ni mt cu ni ting: "Tr
th chnh l ngi thy ca chng ta". Nhng cu ni
ngha ny khng ch dnh cho gio dc tr th, n cn
khng nh rng i vi nhn sinh quan rng ln th tr nh
dy cho ngi ln chng ta rt nhiu iu.

(1) Nguyn vn: The child is father of the man.

 T c xa con ngi hiu c tm quan trng ca
vic hiu v bn thn, v no lc ht mnh lm iu .
Khng ch n thun l tn ngng hay kin ch quan, m
cn chng minh c bng khoa hc. S pht trin ca sinh
vt hc, y hc v tm l hc chng minh n mt cch c
th. Lin quan n iu ny, b Montessori ni mt iu
v cng th v: "Nghin cu u tin bit c c th xc
tht con ngi c thc hin xc cht, nhng nghin cu
bit c tinh thn ca con ngi th c thc hin
mm sng va mi sinh ra, ngha l nghin cu tr th.

ng nhin l ti khng mun ni n van nhn

chng hc hay trit hc. Vic ngi m ri vo s c on
hay l t mn chnh l nh mt i bn thn mnh. Tc l
bn thn ngi m khng th bnh tnh quan st v
phn on mt cch khch quan nhng suy ngh v thi
ca bn thn.

khng b nh th" th iu quan trng nht y l

hy xem xt ngn ng, tm hn v biu hin cm xc ca tr
vi mt thi cng bng v t. Nu pht hin ra iu g
mi m t trong , th c ngha l cha m t khm ph
ra chnh bn thn mnh, hn th na n cn l nhng khm
ph ca tr tu v kinh nghim quan trng ng dng trc
tip vo vic nui dy con tr.
 3.5. Ngi m quan trng hn ngi cha trong vic
nui dy con nn ngi

Nhng ngi c gi l thin ti trn th' gii ny c

rt nhiu. Qu thc nhng ngi vi ti nng thin bm
hn ngi ca mnh c nhng cng hin to ln cho tin
b ca x hi v hnh phc ca nhn loi. Th' nhng, ngc
li c mt s tht rng khng t ngi trong s c mt
cuc sng cha hn l hnh phc, c th v nhng l do nh
c mt c th khng khe mnh, hay l c trng thi tm l
khng n nh.

Du cho c l tha th ti vn phi khng nh rng

nhng ngi ny khng hn va sinh ra l thin ti, cng
khng phi va sinh ra b lp d hay th cht b suy
nhc. V khi i tm hiu nguyn nhn v sao, th cu tr li
y li chnh l s gio dc trong gia nh thi k u th
m cha m ca h, c bit l nhng ngi cha l nhng
ngi quan tm thi qu i vi vic gio dc con t sm.
Vic mt ngi cha nhit huyt vi gio dc con bng s
uyn bc ca mnh khng c g l xu c. Chnh nh nhng
ngi cha nh vy nui dy nhng a tr c ti nng
tuyt vi hn hn ngi bnh thng.

Th' nhng, c rt nhiu trng hp chnh v nhit tm

qu vi vic dy con m ngi cha cm con mnh c
giao lu cng nhng a tr khc, hay khng cho con mnh
c thi gian vui chi. Chnh v khng c dy nhng bi
hc c bn v tnh cng ng, giao tip x hi v vn ng
thi k u th dn n vic ti nng y pht trin mt
cch thin lch. Mt v d c th coi l in hnh trong s
chnh l trng hp ca nh trit hc v i ngi Php,
Blaise Pascal (1623-1662), tc gi ca cun "T tng.

Pascal nhn c s gio dc trong gia nh mt cch

trit t ngi cha ca mnh, ngi nui hi vng con
mnh sau ny s l mt ngi v i. Cha ca Pascal t b
cng vic ca mt quan chc hnh chnh chuyn tm vo
vic dy d con. ng khng ch p Pascal hc nhng kin
thc nh a l, lch s, trit hc, ngn ng hc v s hc, m
ng cn thng tin hnh dy nhng kin thc mt cch
thn trng da trn nhng phng chm gio dc nht
qun do chnh bn thn mnh sng to ra. Liu c phi nh
c nui dy trong mi trng nh th' nn vi nm sau
Pascal pht huy c nhng ti nng xut chng nh
mt nh ton hc, nh vt l hc, v nh trit hc tn gio?
ng vit mt cu ni ni ting m c l ai ai cng bit
trong cun "T tng" l: "Con ngi chng qua ch nh
l mt cy sy. Nhng l mt cy sy bit suy ngh".

Th' nhng thin ti y ra i tui 39, v c l khng

nhiu ngi c bit n li bc bch ca ng rng t khi
ng 16 tui khng ngy no tinh thn ca ng c yn n.
M ng mt nm ng c 3 tui nn ng khng h bit n
tnh thng ca m, ng cng khng c giao lu cng
nhng bn cng la, m ch c nui dy trong s gio
dc nghim khc ca ngi cha. Khng th ph nhn rng
chnh nhng iu ny mang li nhng tn thng v
cng ln v mt th cht ln tnh thn cho Pascal.

Thin ti c th c nui dy di bn tay ca ngi

cha. Nhng mt con ngi c th ln ln cn bng tt c
hai mt th cht v tnh thn, th ch c th di bn tay nui
dy ca ngi m m thi. Chnh v th' ti mun nhn
mnh rng vic nui dy tr tui u th c tnh thc tin ch
c duy nht ngi m mi lm c.

3.6. Ngi m khng phi l ngi thc p

Khng bit v l do g m trong ting Nht t "gio dc

li c pht m ging nh "cng ch", "thc p". Chnh v l
do , c khng t ngi hiu nhm rng gio dc tr
giai on u th l phng php b qua nhng ham mun,
hng th ca tr m ch thc p tr mc d tr chn ght.
Qu tht, tr s sinh mi c sinh ra th khng th bit biu
hin mun ca thn rng thch ci ny hay ght ci kia.
Tuy nhin ngi m c th nhn bit c s phn khng
ca tr khi tr thch th tip nhn ci ny, hay nht nh
ght b ci kia.
 Vai tr ca ngi m l quan st t m nhng iu
v gi cho tr nhng kch thch m tr mong mun. Cn nu
km kp mt cch v l, hoc thc p lm mt i s hng th
ca tr th ch em n nhng tc dng ngc.

Khng bit c phi do ngha ca t "gio dc qu

mnh m khng, hay nhng ai ng trn lp trng ca
gio dc cng u suy ngh thi qu, m khng bit rng c
nhng vic rt n gin c thc hin hng ngy cng
chnh l gio dc.

Khi con tr bt u bit ni ting m th hu nh

chng c bc cha m no ngh rng mnh dy ting m
cho con. Vy y chnh l mt v d v gio dc c thc
hin m khng h c ch trng gio dc.

Ting ni, hnh ng, v s biu hin tnh cm ca

ngi m truyn cho tr mt cch v cng nhy cm, v
n hnh thnh nn tnh cch v nng lc ca tr. Ni mt
cch khc th chnh sinh hot din ra hng ngy l phng
php gio dc m khng h c ch trng gio dc. Vic ta
dy cho tr ci g ch n thun l mt phng tin ca gio
dc, ch n khng bao hm ton b ngh ca gio dc.

Gio s danh d ca trng i hc Chiba, nh gio

dc tr th Tago Akira nghin cu rt nhiu v thi k u
th ca nhng ngi ni ting trn nhiu lnh vc, v ch ra
rng cng khng gy p lc to ra ng lc cho tr th s
cng to ra hiu qu gio dc tuyt vi. C ngha l, chnh
vic quan tm v thu hiu su sc t nhng ngi xung
quanh dnh cho ngi m, ri tip n l nhng a tr
chnh l bc u tin ca gio dc tr tui u th. Nh ha
hc ni ting ngi c, Friedrich Wilhelm Ostwald (1853-
1932), a ra kt trong cun "Lun v nhn rng: "Th
gii c to thnh t m hiu v sch, nhng lt ngc li
vn , i vi gio dc m cng cng p, nhi nht th s
cng c hi.

i vi Ostwald th sch l th khng c cha m a

cho, m n nn nm nhng ni m ch cn tr vi tay ti
th s chm n. Nhng t ng m Ostwald c nghe t
cha m khng mang tnh cng p nh "Hy tr thnh
ngi v i", m chnh l m hiu "B m tin nht nh con
s tr thnh ngi v i".

3.7. Khng b d gia chng vic nui dy con

Mi nm c khong 2 triu tr em c sinh ra. Nu

nh trc kia theo phong tro cng nhiu cng tt th gia
nh c 5, 6 ngi con l chuyn rt bnh thng, th ngy
nay t l sinh sn gim rt mnh dn n bnh qun mi
gia nh ch c t 1 n 2 con. Hay ni mt cch khc, tr em
by gi c sinh ra c tnh k hoch r rng, tr s sinh
c chun b chu o v mi mt tr thnh nhng
a tr u t.
 Th' nhng nhng a tr c coi l u t ny c
c gi gm trong mt mi trng nui dy thch hp
nht hay khng, th thc t' cho thy khng phi nh vy.
Trc khi sinh, cha m ln k' hoch v cng k lng,
nhng sau khi sinh tr ra th ngay lp tc vic nui dy ton
b ph thc ht cho ngi m. ng nhin vic cn thit
ln k' hoch chi tit v k lng ny khng ch dnh cho mi
giai on mang thai, m quan trng hn l sau khi tr sinh
ra n khi tr c 3 tui.

Trong cuc sng ny c khng t nhng ngi cha

chn vi nhng mm sng t bng ti ny sang bng ti
khc, rt nhiu ph n b tn thng v mt tinh thn t
vic ph thai. Nhng nhng ngi cha v trch nhim khi
ph thc vic sinh con v nui dy con cho ngi m mt
cch rt bnh thn cn ng trch hn.

Ha s v tranh minh ha ni ting Manabe Hiroshi

dng t "vt b con ni v vic nhng ngi cha v
trch nhim ph mc ht t vic sinh v nui dy con cho
ngi m, v i vi ti th vic "vt b con" ny cn mang
ti nng hn l "ph thai".

"Vt b con" du cho c a ra trm ngn l do th chc

chn l chng c l do no c th chp nhn c. V kt qu
ca vic "vt b con" khin cho gia nh bn v nc
Nht ri vo bt hnh t 20, 30 nm trc.
 Nh vic ku gi bi tr ma ty M khng thnh
cng phi chng cng l bi kt qu t vic nhng ng b b
m M "vt b con t 20, 30 nm trc. Ti mong
nc Nht khng i theo vt xe nh th. V lm c
iu th ti mun nhn mnh n vai tr quan trng ca
ngi m sau khi sinh con. Do m "vt b con" l iu
khng th tha th c.

3.8. C th lm "m H" n khi tr ln 2 tui

y l cu chuyn ti gp trong mt chuyn cng tc

nc ngoi. Khi ti i vo mt nh hng th bn pha trc
mt c mt ph n tr cng a tr khong 2 tui ang
n c na chng. Th' nhng khng bit cu b nhn thy
vt th g l nh con su ln vo u trong thc n nn
nht quyt khng chu n. Th l ngi m tr nghim
mt mng a tr, ly tay pht vo mng tr my ci. Cho
n khi ba n ca hai m con kt thc ngi m tr cng
khng thm ch n a tr mc cho cu b khc v go
rt to.

Cn nu Nht, gp trng hp nh th' th khng bit

c phi l ngi m v ngi thi ca mi ngi xung
quanh nn lm mi cch p ng nhu cu ca tr nh
d dnh, i mn n khc cho tr tr thi khng khc
na. Cn nhng ngi xung quanh th t r khun mt bc
bi v b ting khc ca tr lm phin nn s nhn ngi m
bng con mt kh chu.
Chc hn nhng ngi m Nht khi chng kin nhng b
m nc ngoi nh th' s ph phn nhng ngi m l
"m H". Th' nhng lm "m H" cng c nhng im tt
m ta khng ng n. i vi tr 2 tui, khi ng kt ni
gia cc t' bo trong no vn cha hon thin th nhng
hnh ng lp i lp li mang tnh ng vt, hay nhng un
nn nghim khc mang tnh ng vt u c mt ngha rt
ln. Giai on ny ch c nhng ngi nh "m H" mi lm
c iu .

Ngoi ra, nhng ngi xung quanh cng s lun t thi

ng h, cm thng v hip lc vi nhng b m tr nhit
tm mun dy con mnh trong tui t 0 n 2 tui.

Nhng, giai on dy tr bng cch lp i lp li mang

tnh ng vt, hay un nn nghim khc m tr khng c
tuyt ch n khi tr 2 tui l kt thc, cn sau giai on ny,
tr s bt u a ra chnh kin v th hin ch ca bn
thn. Khi tr qua 2 tui cng l thi k vai tr "m H" cn
phi kt thc. Cn nu thi k ny cha m b qua suy ngh
hay cm xc ca tr m p t suy ngh ca bn thn vo tr
th ngc li s ch lm cho tr ny sinh tnh phn khng
khng chu nghe li, dn n vai tr "m H" tuyt vi trc
kia tr nn v ch.

Tuy nhin Nht khi tr qua giai on 2 tui v bt

u c chnh kin ca bn thn th s lng nhng b "m
H" t nhin li bt u tng vt. Nhng b m trc kia
vn du dng chiu chung con th nay t nhin bin thnh
nhng b m v cng nghim khc, lc no cng bt con
"Khng c lm ci ny, khng c lm ci kia". Phn
chiu trong mt con tr l hnh nh nhng b m ng s
nh qui vt, y cng khng phi l s so snh v l.
Nhng b m nghim khc ny d ch n thun l ni
nhiu, cn nhn nhiu nhng i vi tr th l s tra tn
tinh thn kinh khng.

Cho dn khi tr c 2 tui hy lm mt b "m H"

nghim khc vi con, cn vi tr sau 2 tui th hy lm mt
ngi m tht hin du. y chnh l hnh nh ngi m l
tng v tuyt vi nh't i vi gio dc tr th.

ng nhin khng th no ngay lp tc m t m

nghim khc chuyn sang m hin du mt cch n thun
c, iu quan trng nht y l vic lu n nhng
thi im cn phi thay i nh trn nh l mt thi c
bn ca cha m trong vic nui dy tr.

3.9. Con ci khng phi l vt s hu ca cha m

C l c nhng bc cha m tng tri qua vic ci

nhau vi con v n tr nn ng bng, kiu cng v lc
a tr quay li ni vi cha m rng: "Con c nh cha m
sinh ra mnh u, nn ng c lc no cng can thip vo
vic ca con. ng l nh vy, tr con th lm sao c th t
sinh ra mnh c. Ton b trch nhim lin quan n s
tn ti ca a tr u thuc v cha m. C ngha l vic
nui dy a tr c th tr nn t lp v trng thnh
ng nhin l ngha v ca cha m.

Th nhng trong phm vi trch nhim v ngha v m

ti ni trn th vic ng kinh ngc y l c qu nhiu
bc cha m ng nhn rng con ci s phi lm theo tt c
nhng g cha m ni. "Ti th mun con mnh sau ny s l
k s hay l "Ti mun con mnh s l nhc s" l nhng
nguyn vng m rt nhiu cc bc cha m n tm cc nh t
vn, ging nh h n mt tim may qun o m a ra yu
cu vy. Trong nhng cu chuyn ca thy Suzuki v vic
ny c mt cu chuyn nh sau.

C b m khi d nh bt u cho con theo hc ci g

n hi thy Suzuki: "Thy xem con ti c thnh ci g
c khng?". Thy lin tr li: "N khng thnh ci g c
u". ng nhin l khi nghe thy nh th' ngi m rt
kinh ngc v khun mt th hin r s tht vng. Khi y
thy Suzuki tip li: "N khng thnh vt c th dng
c. Nhng n s thnh ngi c th dng c (ti gii)".

y ch l cu chi ch bng gi n d cho thc s

hu ca cha m i vi con ci mnh vn mong mun con
ci mnh cng trong tm mt mnh cng nhiu cng tt.
Chnh nhng cha m c suy ngh coi con ci l vt s hu
ca mnh th cng s b qua ch ca bn thn tr. ng
nhin l ngay c vi nhng a tr mang sn ch ca
bn thn trc th suy ngh ny ca cc bc cha m cng
ging nh mt ti c. ng i theo hng cha m nui dy
tr ci g, m nn i theo hng tr con ln ln cng vi
ci g.

Ngha v ca cha m l to cho tr mt mi trng

phong ph vi nhiu kch thch gip tr c nhiu kh nng
la chn pht hin ra mnh yu thch ci g, mnh s ln
ln vi ci g ngay t khi cn nh. Tng lai ca tr khng
phi l vt s hu ca ai, m tr l vt s hu ca chnh bn
thn tr.

3.10. Ngi m thiu t tin th khng th nui dy

con tt

Sau chin tranh, sau khi ch' gio dc mi c trin

khai, gio dc theo ch ngha dn ch c hnh thnh
gip cho rt nhiu nhn ti mi c pht huy ht mi
mt. Th' nhng ngc li, trong s bin i x hi v cng
mnh lit ni cm ln rt nhiu nhc im. Ngay c
by gi c l cng vn c r't t ngi suy ngh nghim tc v
thn trng v i hc. Cc bc cha m u nhit tnh suy
ngh gio dc tr trong mi trng gia nh th cn phi lm
nhng g.
 Ch c iu ng tic l cng nhit tm vi gio dc cho
tr th cc bc cha m cng c khuynh hng mnh l mt
dn i tnh t ch ca ngi lm cha m, v c mun cho
con ci mnh tip xc vi nhng ci g mi nht v nhanh
nht. Nhng ngi m ni tip nhau ph nh gio dc
trc chin tranh, cho rng gio dc v nui dy tr t trc
n nay u l sai lm, nn cho tr c lm mi th m
chng thch, c bit l khng cho ng b ng n chu d
ch l mt ngn tay.

Th' nhng, chng my chc gio dc sau chin tranh

(1945) b ch trch l ang i qu . n khi phng
php gio dc Spartan (l phng php gio dc v cng
nghim khc thi c i Hy Lp) c xng ln, th ngay
lp tc cc b m u chy theo v c rt nhiu b m yu
cu ng b khng c nung chiu chu qu m phi
nghim khc la mng chu nhiu hn. Nhng ngi m nh
th' ny chc chn s li thay i tn ch ca bn thn, tip
theo li vt b ngay phng php gio dc Spartan v cho
rng gio dc theo ch ngha t nhin (tc l c tr ln
ln khng la mng, khng khch l khng nh hng) l tt.

Hnh nh cc b m ng nhn gio dc cho tr th

cng ging nh thi trang, lun chy theo nhng tro lu
ang thnh hnh. C th ni, gio dc tui u th ang bng
n rt mnh m, nhng nhiu ngi khng hiu c
bn cht v tm quan trng ca n mt cch thc s nn
b khng t cng sc vo gio dc sm ch bi v phng
php ny ang bng n v c hm m.

Bt k vic no mnh ngh l hay v p dng n vo

thc t u khng phi l mt vic xu. Ch c iu nu nh
ngi thy v i nht v gn gi nht vi tr l ngi m
m mt i tnh ch ng th gio dc tr th s khng th
thc hin c. Phng php gio dc theo ch ngha t
nhin, tr ln ln t do hay l phng php gio dc h
khc kiu Spartan cng u cn phi ty thuc vo mi
trng v tui ca tr, v cng ch l mt phng php
nui dy tr th. Nhng n khng phi l tt c.

iu tt nht m ngi m nn lm cho tr chnh l hy

t tin vo bn thn mnh. Cn nu ngi m ch chy theo
tro lu nhy t phng php ny ri li vi sang phng
php kia th s ch em n kt qu ti t cho con m thi.
i vi tng vic d nh b nht cng hy t tin vo bn
thn, v hy bt u khi bn thn thu hiu v nm r v
n chnh l cch lm tt nht. Bi v s kin quyt y t tin
ca cha m chnh l iu cn thit nht i vi vic nui dy
con mnh.

Nu thi ca cha m c khng khng lun cho mnh

ng, quan nim cng nhc th hon ton khng c li g
cho vic nui dy con tr. Hay l nhng cha m no dy con
theo kiu lm g cng lm ly l, i khi qua loa, khng n
ni n chn, th cng khng bao gi nui dng tr thnh
nhng con ngi tuyt vi c.

Gio dc tr nh chnh l cng vic cao c nht v quan

trng nht ca ngi m. S khng c thi gian rnh
ngi m c th ngi tay. Ti mong cc bc cha m hy loi
b thi cng nhc, tm l chy theo phong tro theo s
ng, hay thi quen i khi qua loa, v hy suy ngh mt
cch chn thc nht gio dc tr sm chnh l mt phn
ca mnh.

3.11. Tr s pht trin lch lc nu cha m suy ngh

t ph

"Con ti c ti nng c bit khc nhng a tr bnh

thng khc nn ti phi cho n hc piano", hay l "V nh
hng xm cng cho con i hc nn ti cng phi cho con i
hc violin".

Nhng b m c suy ngh t ph, h vinh nh v d

trn khng phi l t. Mc d gio dc tui u th khng
phi l phng php gio dc u vit to ra nhng thin ti,
nhng s khng phi l ni qu khng nh rng chnh
nhng suy ngh t cao t i ging nh th ny ca cc b
m l mt nguyn nhn lm cho mi ngi nhn phng
php gio dc tui u th bng mt chic knh mu lch lc.
Thc t th khng bit c phi v nhng a tr c nhng
b m t ph ny cho hc piano, violin nn tr cng t
nhin hnh thnh trong u mnh nhng suy ngh ganh ua,
mnh l thin ti, v em n cho tr thi kiu cng t ph
hay khng. Tht ung ph khi hc piano hay violin. L ra n
l phng php gip tr pht trin v thng ha ti nng
ca mnh, th nhng suy ngh v tnh bp cht suy
ngh v tm hn trong sng ca tr.

Hc piano hay chi n violin tuyt nhin khng phi

l mt vic g qu c bit. N ch nh l mt gio c m
thng qua vic hc tr s nm bt c iu g, pht huy
c kh nng no ca bn thn m thi. V th' m vi vic
hc piano hay violin th nhng cha m no cng suy ngh t
ph th li cng khng t c nhng hiu qu tuyt vi
m vic hc ny em li.

Thy Suzuki k rng lp hc violin ca thy qua bao

th' h c n vi ngn hc tr chi gii hn thy. Hc
violin khng c ch cho nhng suy ngh rng mnh ch hc
chi c violin, ch bn thn mnh chi gii violin. Gi
s nu vic i hc violin c xut pht t suy ngh t ph ca
cha m l mun con mnh thnh c bit i na, th vic hc
violin cng khng bao gi tha mn c nhng o vng v
s t cao t i . Nh vy, hoc l vt b suy ngh kiu
cng t ph, hoc l t b vic hc n.

V d nh con trai ca ti cng nh hc violin m

tr nn t tin hn rt nhiu, v hu ht cc mt khc cng
u c nhng hiu qu rt tuyt vi.

3.12. con thay i th trc tin cha m cn phi

thay i

"Con ci c my ai hiu lng cha m" l cu ni m cc

bc cha m thng hay ca thn mi khi con ci mnh khng
chu nghe theo li ni ca mnh, nhng thc s c phi li
lm thuc v con ci hay khng? Ti th cho rng nguyn
nhn ca vic ny nm pha cha m.

Ti c nghe t thy Suzuki Shinichi mt cu chuyn

th' ny. C mt ngi m n lc no cng than vn nhng
cu ging nh mun i u vi con mnh, kiu nh: S ti
ng l bt hnh nn mi b ng tri ban cho a con h
n nh th' ny". Khi thy Suzuki ni vi b m rng:
"Bt hnh chnh l do cch nui dy ca ch ch. V lc
no ch cng qu trch con, bt n sa cha, nn tr t
thu mnh li v khun mt tr nn cau c kh chu vi ch
lc no khng hay. Du l quan h cha m v con ci i na
th xt trn phng din l con ngi vi con ngi, cha m
v con ci vn cn phi tn trng v thu hiu nhau, bn
thn cha m nu nhn thy mnh c li th hy thnh tht
nhn li v hy con ci tha th cho mnh". Sau mt
thi gian, ngi m rt vui v k li rng c ch
ng xin li con mi khi bn thn lm sai, v a tr ni
chuyn nh nhng hn vi m, hai m con ly li c
mi quan h tnh cm thn thit nh ngy xa.

i vi nhng b m nghim khc hay i hi qu

nhiu, k vng qu nhiu v tnh to thnh p lc cho con th
khi bt u nhn bit c iu , tr s dng khun mt
phn khng ni vi m nhng ngh bt mn ca mnh
nh: "V m c phi hc u nn mun ni g m chng
c. R rng l cu ni trn th hin s mu thun,
khng gn kt vi nhau gia suy ngh ca m v suy ngh
ca tr.

Tr s khng bao gi nghe li nu nh cha m sut

ngy m ming ra l ra lnh, l qut mng, thc gic. u
tin cha m phi l ngi lm iu trn thc t cho tr
xem. Mun tr c ng lc y trng thnh m tr
n lc phn u mi phn, trong khi cha m li ch
phn u mt, hai phn ly l cho tr vui th tuyt nhin,
tr s khng bao gi trng thnh theo nhng g m cha m
mong mun. iu tt yu y l khng ch lm cng con
mt vi vic no , m cha m cn phi cho con thy c
s c gng v n lc ca bn thn mnh.

Ha s v tranh minh ha ni ting Manabe Hiroshi

k li kinh nghim l thng xuyn vo bn tm nc nng
cng con dy con cm nhn hng v ca s kh cc
thng qua nhng git m hi. Thc cht hnh ng y
khng phi l th cho tr tri nghim s chu ng trong
hi nng v nhit t bn nc nng. Khi cng ngi vi
tr trong bn nc nng, ng phi suy ngh rt k v su
sc nhng ti khc nhau ni chuyn cng con mnh,
ch khng n thun ch l nhng ti ging nhau, v nh
th' s lm cho tr cm thy nhm chn. N l nhng cu
chuyn ging nh truyn "Ngn l mt m em n s
hng th, sng to, v to n tng mnh cho tr, ch
khng n thun ch l nhng cu d tr nh "Nu con
ngoan th b s mua qu cho con".

Ti ngh c rt t cha m lun mnh ming ra lnh cho

con "Lm ci ny i, nh ci kia i" trong khi bn thn mnh
th li nhc khng chu c gng, nhng vn mun con
mnh "Sau ny con m gii giang tr thnh ngi thnh t
th cha m cng c m my m mt vi thin h". Nhng
cc bc cha m cn phi gic ng rng nu bn thn mnh l
cha m m khng n lc t nht l nh cch m ha s
Manabe Hiroshi lm vi con ng, th gio dc tr th s
khng th thnh cng c. T mt ngi cha, ngi m
bing nhc nhng ch cn n lc v bit cch thc hnh th
chc chn s tha mn c nhng iu kin ti thiu nht
gip cho con mnh tt hn v pht huy c ti nng ca
chng.
 3.13. Gio dc chnh l nui dy tr "con hn cha"

"Con hn cha l nh c phc hay "Tr hn thy, tr

ngoan" l nhng cu tc ng ni v vic con ci gii hn cha
m v hc tr gii hn thy m chng ta thng nghe. Ti
ngh bn cht thc s ca gio dc chnh l nh vy.

Ti ni nhiu ln cc chng trc rng nng lc

ca tr khng phi l do bm sinh, gi s c cho rng nng
lc ca tr u c di truyn ton b t cha m th t nht
cng phi nui dy con ci ngang bng vi nng lc ca cha
m.

Bng s nui dy ca cha m nhng nu con ci khng

gii giang hn cha m cht no th ng nhin nguyn
nhn l do s li bing ca cha m. i vi tr con th cha
m chnh l ngi thy u tin v v i nht.

Lin quan n iu ny, ti xin c gii thiu nhng

cu chuyn thc tin gia nh v cng th v m thy
Suzuki vit trong cun sch ca mnh vi ta "Phng
php lun v gio dc tr th ca ti".

" lp hc violin no ca mnh ti cng u cho tr

nghe i nghe li nhiu ln bng thu m bn nhc, sau s
cho tr tp chi violin. V ln no ti cng ni vi tr "Thy
mong cc em hy chi hay hn bng thu m ny". V tt c
hc tr u l tr nh nn chng u rt hn nhin p li
"D, vng tht to, ri chm ch luyn tp chi hay hn
bng thu m kia. Qu tht l sau mt thi gian, cc em
chi hay hon bng thu m bn nhc kia tht. Bng thu m
kia chnh l bi do ti chi, nn thy kt qu ny ca cc em
ti v cng vui mng. Thng thng th nguyn tc lp
hc ca ti l lm sao hc sinh bt buc phi chi violin gii
hn thy. Ti quy nh rng ai chi gii hn thy th
ngi mi l hc tr ca ti. V nhng hc sinh khng
chi gii hn ti th s phi hc tp t nhng bn b khc.

Ti sao ti li ni nh vy, l v nu nh mt hc tr
khng th gii hn thy gio ca mnh, nu hc tr sau
ny thnh thy gio, v hc tr ca thy gio li khng
gii hn thy mnh th kt cc l chng ta s ch gim chn
mi thi k . iu s khng th k vng em n
s tin b hay nng tm vn ha ln c. Chnh v th, iu
hin nhin l bt buc hc tr phi l ngi vt qua tm
cao ca thy".

on trch trn c th hi di, nhng nhng g m thy

Suzuki ni tc ng mnh m vo nhng g ti ni lc
u.

ng nhin l cha m, nhng ngi thy u tin v

v i nht ca con li khng h mun nui dy con
chng gii hn mnh. Chnh v nh th nn i vi vn
hc vn cng cn thit phi loi b i ci suy ngh ca cha
m rng mnh trnh ny nn mong sao con ci cng t
c trnh ngang nh mnh l c.

3.14. Nhng ngi bit tin tng ngi khc s l

tng lai Nht Bn th' k XXI

Chng ta ang sng trong mt th gii bin i khng

ngng. S tin b ca khoa hc k thut mang li cho
chng ta nhng tin nghi v vt cht phong ph khin
chng ta kinh ngc. Trc y my vi tnh ch ging nh
mt chic my tnh dng tnh ton nhng php tnh v
con s nhanh hn con ngi, th gi y n c vai tr gn
nh b no ca con ngi.

Nhng u im ging nh trn nhiu khng k xit, c

iu s tin b ca khoa hc k thut lm suy ngh ca
con ngi thay i rt nhiu cng vi s tin ch v phong
ph v vt cht. Bn cht ca con ngi l khi c tha
mn v vt cht th s mun tm s tha mn v mt tinh
thn. Ti ngh rng n lc bn thn mi ngi chng ta
cn phi suy ngh mt cch nghim tc n vn vai tr
ca con ngi trong th gii ny l g, con ngi c th thay
i th gii phi l ngi nh th no? Th nhng, cng vi
s bin i ca x hi, mt khi con ngi c suy ngh ri
th thay i h l rt kh. Chnh v th ch c tr con, nhng
ngi s trng thnh trong tng lai mi l ngi c th
y thc x hi mi. cng l mt l do m ti ngh l v
cng quan trng trong gio dc tr tui u th.

V khi nhn ra th' gii hin ti, ti ngh rng iu cn

thiu st nht trong th' gii chng ta ang sng chnh l
lng tin gia con ngi vi con ngi. Nguyn nhn ca
nhng vn nh x hi mo m bin dng, nhim, vn
bt nt nhau trng hc hay ni lm vic, c th ni
u xut pht t vic con ngi khng th tin tng
nhau. Du cho i sng sinh hot c tin ch, y vt cht
bao nhiu i na th con ngi khng th sng mt cch ha
bnh v hnh phc trong mt x hi thiu lng tin nhau.

Tt c nhng ai trn bc tiu hc th u c th hiu

c nhng l thuyt nh "Hy tin tng vo ngi khc"
hay l "ng lm phin n nhng ngi khc". Th' nhng,
l thuyt th c th hiu nhng thc hnh th li khng th,
l con ngi. Nu nh ch c nghe l thuyt t ngi
khc, ri sau khi gp trng hp ging nh l thuyt th
thc hnh theo, vic s khng sinh ra nim tin gia con
ngi vi con ngi. Nim tin vo ngi khc hay l tin
tng ln nhau ch c th c sinh ra khi u tin t bn
thn chng ta nhn ra mt cch t nhin nhng g vn c.

iu ng mng l tnh cch v tr no ca tr nh vn

cn l mt trang giy trng. Nhng g tr c tip xc,
c nui dy t thi k nhn thc nguyn mng s khng
b qun lng khi tr ln ln, v tr s gp phn to ra mt x
hi tuyt vi.

Du tr c thng minh gii giang bao nhiu i na

nhng li khng th tin tng vo ngi khc th cng
khng th k vng g tng lai.

Gio dc trng hc chy theo ch ngha thi c, ch

ngha thnh tch l nguyn nhn ln lm gia tng s thiu
nim tin vo nhau, v th' trc khi bt u vo mu gio
hay i hc, ngha l giai on t 0 n 3 tui tr cn c
dy nhng iu c bn xy dng lng tin gia con ngi.
Chnh iu l mc ch thc s ca gio dc tr tui u
th.

3.15. Ch c tr nh mi xa b chin tranh v k th

chng tc

cun sch ny ti tng nhn mnh nhiu ln rng

suy ngh cn bn ca phng php gio dc sm khng
phi l gio dc to ra thin ti, hay nhng chuyn gia
c bit v mt lnh vc no . N ch xut pht t mong
mun lm sao pht huy nhng kh nng ca tr, v mong
mun mi a tr ln ln ng mang nhng tnh cch nh
phn khng hay khng nghe li.

Cng vi s pht trin rc r ca vn minh nhn loi

hay s pht trin cao v kinh t, u nhiu ni trn
th' gii vn cn tn ti chin tranh v s phn bit chng
tc, s th ch nhau gia cc dn tc. Qu thc s ra i
ca cc t chc quc t' nh Lin Hp Quc, UNESCO,
WHO gp phn gn kt nhng con ngi trn th' gii li
vi nhau, tht cht tri thc nhn loi v ha bnh th' gii.
Th' nhng th' gii m ngi ln chng ta lm ch c th
cng tin tng nhau, chia s vi nhau, tha th cho nhau, hay
l cng to ra mt mi trng sinh sng an bnh m xut
pht t su trong tri tim th qu l mt vic v cng kh.
Cng trng thnh, ngi ln chng ta li cng kh gt b
nhng suy ngh hay thi quen n su vo bn thn mi
ngi nh s th hn, s chia ngt s bi khi kh khn, c
cm vi nhng dn tc khc mu da, tn gio.

Nhng ngi ln chng ta khng th nhng thin

kin nh sn, nhng ng nhn nh vy ly nhim sang
th' h tr th, nhng ch nhn tng lai ca th' gii. Tm
hn tr th giai on t 0 n 3 tui nh mt trang giy
trng, cha h bit th' no l s th ch dn tc, hay cm
gic phn bit chng tc. Chnh trong thi k ny nu tr
c nui dy m khng c s phn bit gia cc dn tc th
tr s ln ln v tip nhn mt cch t nhin rng "Vic con
ngi chng ta trn tri t ny c mu da khc nhau, cng
ging nh khun mt hay vc dng ca chng ta khc nhau
m thi". Cn nu khng nh th' th chng qua bi v tr
b thi vo u nhng t tng, suy ngh phn bit, hay l
chu s can thip ca ngi ln. Nu chng ta thc s mun
i tm ha bnh cho nhn loi th ngoi vic tc ng tch cc
trn phng din chnh tr i vi tnh hnh th' gii hin ti,
s hiu qu hn nu chng ta ch trng n vic gio dc
th' h thiu nhi, nhng ngi s nm bt th' gii trong
tng lai. Ha bnh th' gii tht s t c khng phi
th' h ca chng ta, m l th' h tr em tng lai.

D nhng g ti ang lm t c mong c

vn cha thy k't qu thc t', nhng ti khng h s l n
s khng thnh. Tt c nhng g ti ni trong cun sch ny
u xu't pht t nhng suy ngh r't c bn c k't hp cht
ch vi phng php lun, p ng li s mong i ca
cc bc cha m. Nhng n khng c ngha l nhng g c
vit ra u ng hon ton hay khng c ch phn bin.
tuy nhin, iu ti mong mun l nhng kin tho lun v
nui dy tr th, c bit l nui dy tr t 0 tui cun
sch ny s c p dng v tin hnh Nht v trn th'
gii. Ngoi ra, ti tin rng cun sch s pht huy y vai
tr nh ngi dn ng ch li cho cc bc cha m.
 Phng php gio dc tr tui u th
ca Ibuka - li bnh ca nh gio
Tago Akira, gio s danh d trng
i hc Chiba

Nm 1992, Ibuka l nh kinh doanh, kim k thut gia

u tin nhn c hun chng vn ha "Bunka- kunsho".
Nhng hot ng ca ng trong lnh vc kinh doanh a
cng ty Sony t mt cng xng nh vn tm ra th' gii,
gp phn gi gm gic m v hi vng cho rt nhiu ngi
Nht sau chin tranh. Trn lnh vc nghin cu nui dy tr
tui u th ng cng c cng hin to ln cho nn vn ha
Nht Bn.

C duyn a ng Ibuka n vi gio dc tr tui

u th c vit u cun sch ny, l xut pht t
ln sng phn i i hc din ra khp ni trn nc Nht
vo nhng nm 1960. ng thi c rt nhiu tr thc v
hc gi ph phn vn gio dc i hc, nhng hu nh
khng c ai suy ngh su sc v nghim tc v vn
nh ng Ibuka. Tip theo, t suy ngh v tm quan trng ca
gio dc tr tui u th i vi th' h tng lai ca nc
Nht th' k XXI, ng tin hnh nghin cu v gio dc
tr thi k b sa m, v nm 1969 ng sng lp "Trung
tm nghin cu v pht trin gio dc tr tui u th".
 Khi trung tm nghin cu c thnh lp th ti cng
hp tc trn vai tr l nh tm l hc. Th' nhng vo thi y
khng c nhiu ngi hiu c ngha ct li v tm quan
trng ca gio dc t 0 tui m ng Ibuka ch trng. c
rt nhiu tr thc ch cn nghe ti t gio dc t 0 tui l ln
ting phn i, ngay c vi nhng hc gi cng th', u c
phong tro phn i mnh m vic gio dc tr t thi k b
sa, v cho rng tr 0 tui cha hiu bit g nn vic gio dc
ny l ph cng v ch.

Th' nhng, ch trng ca ng Ibuka cho rng "Gio

dc tr t 0 n 3 tui l v cng quan trng pht huy
kh nng ca tr th th khng gp s phn i no t d
lun. Nm 1971, ng xut bn cun sch u tin v gio
dc tr th vi ta "Ch n mu gio th mun", v
c mi ngi gi l "L lun Ibuka". V ngi u tin
thu hiu mt cch su sc v chn thc nht "L lun Ibuka"
li chnh l nhng ngi m quan tm n vic nui dy con
mnh. Rt nhiu nhng l th cm ng nh 'Ti c
m rng tm mt v nui dy con ci" c gi v trung
tm t nhng b m p dng phng php nui dy t 0
tui vo thc t.

Sau , tri qua gn 30 nm, ti v cng kinh ngc

bi khi c li nhng ch trng c vit trong cun sch
ny, n vn khng h c. ng thi lc xut bn cun sch
nhng l lun ca ng Ibuka "Gio dc tr t 0 n 3 tui s
to ra nng lc v nhn cch cho tr vn b coi l gi thuyt,
nhng sau cng vi s pht trin ca nghin cu v sinh
l no th nhng l lun y mi c chng minh l ng
n. V chng ta cn phi knh n ng Ibuka s nhy bn
v cm nhn thin ti ca mnh khi nm bt chnh xc chn
l ca gio dc tr sm trc thi i nh th.

By gi, nhng nhn thc gio dc t 0 tui, hay gio

dc tr th c cng nhn mt cch rng ri, s quan
tm ca B Gio dc i vi gio dc tr thi k b sa m
c nng cao ln rt nhiu. Ngi thay i suy ngh
ca ti v gio dc tr tui u th t trong gc r chnh l
ng Ibuka. Khng ch dng li Nht, cun sch ny
c dch rt nhiu nc trn th' gii, v "L lun Ibuka"
khng ch dn dt cho s nghip gio dc tr tui u th ca
th' gii, m nhng ng gp ca n cho n gi chng
t thm c tm nh hng vn ha su sc khng th no
o c.

i vi ng Ibuka, iu ng lo lng nht by gi l gio

dc tr tui u th c c tip nhn mt cch ng n
hay khng. Nu c cun sch ny th mi ngi s hiu,
ng Ibuka kch lit phn i vic nhi nht kin thc cho tr
tui u th lm bc m chun b cho gio dc trng
hc. Nhng quan nim gio dc ch chy theo vic nng ch
s thng minh IQ, vo trng mu gio tt, vo trng hc
hng u, l nhng suy ngh xa vi nht i vi suy ngh
 ? /V '/V ./ 1 , ? , /<>. Aj , 1 I I 11 A' 1 , /\ , 1 A' . A .

ca ng v gio dc tr tui u th. Th nhng trn th gii

ny nhng ngi nh th' vn khng phi l t.

Hn na, ng Ibuka cn nhn mnh n s v i ca

"sc mnh gio dc t ngi m, ng tic l ngy nay
khng c nhiu ph n tr hiu v lm theo iu . Nhng
ngi m m khi con cn nh th v trch nhim "vt b
con", v n giai on gio dc tip nhn tri thc th thay
i t ngt dn p con hc, s khng bao gi nui dy
c nhng a tr c lng hiu k mnh lit, c tnh t lp,
t ch hay c mt tm hn phong ph c. Nhng vic
nh vy th t mt phn t th k trc ng Ibuka kch
lit ln n.

Mt ngi ght nhn li pha sau nh Ibuka chc s ni

rng "Thm ch 'Ch n mu gio th mun' cng l
qu tr ri". Tuy nhin, cun sch ny n by gi vn cn
nguyn tnh thi i.

Cun sch "c in" khng ch n thun y l cun

sch c, m vi bt k thi i no n cng li n tng
su sc, v a ra phng chm sng ng n cho mi
ngi. Cun sch ny gi gm nhng l lun v gio c
tr tui u th, khin n ging nh mt cun kinh thnh v
gio dc tr sm, v ngha chn thc nht ca n cng
ging nh tnh "c in" cng v sau cng ta sng.
Trch trong cun Ch n mu gio th mun " ti
bn nm 1999, NXB Sunmark.