Referate dhe kumtesa n Konferencn Ndrkombtare

pr sfidat e sistemit kushtetues, Shkodr - Mars 2009

Roli i kushtetuts n organizimin e sistemit politik

Prof. Rexhep Meidani

Ish- President i Republiks s Shqipris

N prgjithsi, kushtetuta sht nj dokument i shkruar, i adoptuar nga nj

autoritet sovran, q shpesh sht vet populli. Ajo shpreh parimet e
rregullat udhheqse t organizimit shtetror. Po ashtu, kushtetuta, n nj
mnyr apo tjetrn, prmban dhe parime e rregulla t pashkruara, q
drejtojn strukturn politike, vendimet e interpretimet juridike, praktikat apo
zakonet moderne politike, konventat ndrkombtare. N t vrtet, nj
kushtetut vlersohet demokratike kur ajo promovon t mirn publike,
ka nj procedur t qart pr ndryshimin e saj, ka nj nivel t mjaftueshm
t kufizimit t fuqis ekzekutive (qeveris), specifikim t plot t lirive dhe
t drejtave individuale.

Kshtu, p.sh., Kushtetuta Britanike, sht nj kushtetut e pashkruar. Pra,

ajo nuk ekziston si nj dokument i veant i kodifikuar. Piknisja sht
Magna Carta (1215) dhe m tej nj evoluim n qindra vjet, q e ka kthyer
Britanin n nj monarki kushtetuese/sistem parlamentar. Brenda ktij
sistemi sht ndrtuar nj supermaci parlamentare, sipas t cils dega
ekzekutive jep llogari tek ajo legjislative. Ndryshe nga ajo, Kushtetuta
Amerikane (1787) sht nj kushtetut e shkruar, q i prgjigjet nj sistemi
federal, nj republike me ndarje t ekzekutivit nga legjislatura dhe, mbi t
gjitha, me supermaci kushtetuese. Pavarsisht far thuhet, n rastin e
Kushtetuts shqiptare (apo n modelet orientuese t saj, si ai italian, grek,
etj.) mishrohet supermacia parlamentare...

***

Aktualisht dallohen pamje t ndryshme t organizimit t sistemit politik

pluralist. N nj skicim t par mund t veohen sot demokracia monarkike
kushtetuese (parlamentare), republika parlamentare, republika gjysm-
presidenciale dhe ajo presidenciale (p.sh., ajo amerikane). Monarki
kushtetuese n Evrop jan: Britania e Madhe, Belgjika, Danimarka,
Holanda, Norvegjia, Spanja, Suedia, Luksemburgu, Monako, Lihtenshtajni e
Andora. Variant tjetr i sistemit politik demokratik n Europ sht republika
gjysm-presidenciale franceze. (Ajo, n kushte kohabitacioni midis shumics
parlamentare q prodhon qeverin dhe presidentit t zgjedhur nga populli
nn nj sigl t kundrt politike, shfaq n raste t tilla deri nj sistem m
tepr parlamentar; apo e kundrta, kur pr t njjtin konfigurim presidencial
shfaqet dhe nj shumic parlamentare presidenciale dominuese, p.sh., me
presidencn e fort Sarkozi, ku vihet re nj zbehje e qart e peshs
ekzekutive e legjislative qeveritare). Megjithat, edhe n raste t forta
gjysm-presidenciale pushteti ekzekutiv ndahet midis kryetarit t shtetit dhe
kryetarit t qeveris, ndrkoh q n sistemin presidencial amerikan
presidenti sht kryetari i qeveris dhe i shtetit. N vende t tjera evropiane
sistemi politik demokratik shfaq nj variant apo tjetrin t nj republike
parlamentare, diku me kryetar shtetit (president) me detyra m t
kopsitura, diku me profil m honorifik. Republika parlamentare jan dhe t
gjitha vendet ish socialiste t Evrops Lindore. N ndryshim nga vende t
tilla si Greqia, Italia, Gjermani, etj., ku presidenti zgjidhet nga parlamenti
(Greqi), nga parlamenti dhe senati (Itali) apo nga konventa federative
(Gjermani), etj.; n kto shtete ish socialiste, n shumicn e rasteve,
zgjedhja e presidentit bhet drejtprsdrejti nga populli (por praktikisht pa
prekur thelbin e nj republike parlamentare)...

***

Rasti shqiptar i prket sistemit politik me nj republik t ekuilibruar

parlamentare. Natyrisht, gjat diskutimit kushtetues, jan debatuar
alternativa t ndryshme, por alternativa m e pranuar mbeti ajo me
strumbullar institucional kuvendin, prfshir dhe skemn legjislative me dy
dhoma: me parlament e senat. Mendimi m dominues ka qen se skema me
dy dhoma ishte e tepruar pr prmasn e popullsis, pa prjashtuar dhe
mungesn e prvojs, pse jo dhe ndrojtjen kushtetuese-legjislative t
kohs. Po ashtu, n ndryshim nga kompetencat e prcaktuara nga paketa e
mparshme kushtetuese, n si n projekt ashtu dhe kushtetutn e miratuar,
presidenti nuk do ta gzonte m iniciativn ligjvnse apo t drejtn e
drejtimit t nj mbledhje t rndsishme qeverie. Krahas zgjedhjes s
Presidentit n Kuvend, sht diskutuar n komision apo jasht tij dhe
zgjedhja e presidentit nga populli, brenda kompetencave t nj republike
parlamentare. Pr variantin kushtetues t propozuar t zgjedhjes s
presidentit me 5 raunde t njjta numerike kam qen q n fillim kundr
nenit t shprndarjes s Kuvendit, n kushte mos zgjedhjeje t kryetarit t
shtetit. Por prfaqsuesit e partive t vogla n komision nguln kmb n
nenin prkats t kushtetuts, duke e pretenduar at si nj mishrim
kompromisi e konsensusi politik. Paralelisht, n kushtetut, tentohej me
ndrojtje, edhe pse nuk u arrit, konsolidimi i pozicionit kushtetues t
kryeministrit n nivelin e kancelarit. Me amendamentet e fundit iu dha kjo
frym m e qart kancelarike postit kryeministror duke zbehur, qoft dhe
nga loja e numrave, peshn kushtetuese presidenciale. Kjo edhe pse
dekretimi i kryeministrit dhe i qeveris, por dhe ndryshimi i ministrave t
veant, realizohen me dekret presidenti, me miratim n parlament dhe
betim para presidentit, para marrjes s detyrs apo vajtjes n zyrn
prkatse... Nj pik tjetr e diskutuar gjat ka qen dhe ajo e pozicionit t
institucionit t prokuroris brenda sistemit t drejtsis. Pr mendimin tim,
nuk mund t thuhej se ajo q ligjronte paketa kushtetuese ishte e gabuar,
prkundrazi gjithka aty ekzekutohej me t drejt nprmjet Kshillit t
Lart t Drejtsis (pr t gjith magjistratt: gjyqtart e prokurort), t
drejtuar nga Presidenti i Republiks. Sidoqoft, bindja pozitive ishte se, n
nivelin shqiptar t demokracis, prokuroria duhej t mbetej jasht
ekzekutivit, pra dhe vet ndrhyrjes partiake, me linj t qart emrimi n
duart e presidentit t republiks. Mandati i Prokurorit t Prgjithshm, n
kushtetut, u la pa afat n prputhje me bashkpunimin e koordinimin
normal t tij me presidentin, t kushtzuar dhe n rezultatet e ktij
institucioni. Kjo ishte dhe arsyeja q n kushtetut, ndryshe nga garancia e
fort presidenciale, mbrojtja apo linimi parlamentar i Prokurorit t
Prgjithshm ishte dhe mbetet i dobt... Pa vazhduar m tej me raste t
tilla, vlen t theksohet se debate parimore ka pasur dhe n lidhje me
Gjyqsorin. Ato jan shfaqur n praktik dhe n prplasjet e mvonshme
midis Gjykats s Lart dhe Gjykats Kushtetuese. Kshtu, n vend t
Gjykats s Kasacionit, u kalua n Gjykatn e Lart, si niveli i tret m i
lart i gjyqsorit. Ndrkoh q nga sugjerimet ndrkombtare u mbajt dhe
Gjykata Kushtetuese, q praktikisht n mjaft raste sht shfaqur gabimisht,
gjat ktyre viteve, n pamjen e nj gjykate t katrt, duke luajtur me
fizarmonikn e t drejtave t njeriut. N nj periudh t ardhshme, nuk do
t ishte aspak e gabuar, ndoshta dhe m efektive, bashkimi i dy gjykatave: i
Gjykats s Lart dhe i Gjykats Kushtetuese, n nj gjykat t vetme, si n
rastin e sistemit amerikan. Nj prpjekje tjetr, brenda kushtetuts, ka qen
dhe ai i mjaft institucioneve t reja t pavarura. I till sht, p.sh., ai i
Avokatit t Popullit, q praktikisht nuk ka trhequr vmendjen e politiks.
Por ndryshe nga ky institucion i patrazuar, hallet nuk kan sosur pr KQZ-
n. Praktikisht, KQZ-ja nn trysnin e partive kryesore politike, por dhe me
bekimin e OSBE-s s kohs, nga nj institucion kushtetues gradualisht u
deformua dhe u kthye n nj struktur gati bipartiake. (Aq m tepr q n
frymn e kushtetuts dhe komisionet e niveleve t poshtme duhet t ruanin
t njjtat kritere, d.m.th. duhet t ishin jo partizane). Pra, goditja e
njpasnjshme e politiks ndaj KQZ-ja, e bri trsisht t domosdoshme
mnjanimin e ksaj strukture kushtetute...

***

Ndryshe nga shumica e vendeve ish socialiste, procesi i zgjedhjes s

presidentit n praktikn shqiptare t tranzicionit ka qen ai parlamentar. Pra,
edhe pse kompetencat e tij n kto vende jan t afrta me ato t fiksuara
n kushtetutn e Shqipris, aty ky proces zgjedhor mbshtetet n votn
popullore. Procesi shqiptar, pavarsisht ndryshimeve aktuale, sht realizuar
n kuvend, sipas pakets kushtetuese fillestare, n vitin 1991, apo pakets
s prmirsuar n vitin 1992. Me kt paket, jan realizuar dhe dy
zgjedhjet e tjera t vitit 1997, ndrsa zgjedhjet e tjera jan realizuar, n
prputhje me kushtetutn e vitit 1998, n vitet 2002 dhe 2007. Megjithat,
pas hedhjes s posht t draftit t kushtetuts s vitit 1994, ku u synua t
formulohej n mnyr shum m eksplicite praktika e viteve 1992-1994 t
pakets kushtetuese (e vazhduar dhe tre vitet e mvonshme, brenda
skems politike me nj president t fort partiak dhe nj kryeministr t
dobt), n prgatitjen e kushtetuts s vitit 1998 u arrit n gjykimin se nj
skem e till mund t krijonte probleme. Bile, po t studiohen prodhime t
tilla negative si n Rusi apo Bjellorusi, arrihet n prfundimin se forma e
zgjedhur e republiks parlamentare shqiptare n vende t tilla ku ka ende
shqetsime t zhvillimit demokratik, prfshir nivelin e ult t opinionit
publik, sht m se e domosdoshme. Edhe brenda ksaj zgjedhje
parlamentare shqiptare mund t veohen dallime q lidhen me specifikat apo
situatat konkrete t konsideruar t profilit presidencial, pas miratimit t
kushtetuts s vitit 1998. Sipas saj, sanksionohet q individi i cili merr
prsipr detyrn e kryetarit t shtetit ka detyrimin kushtetuese t ngrij t
gjitha funksionet e mparshme partiake, pr tiu prshtatur nga ana ligjore
pozicionit neutrale t kryetarit t shtetit. Pas nj pjekurie t mtejshme t
demokracis shqiptare, mund t vij dita q nj shkrirje e nj praktike t
till t bhet fare normale. Sidomos kur duket q, n momente t caktuara,
ajo ka krijuar jo pak ngre institucionale n kryerjen e detyrs s kryetarit
t shtetit. Sidomos t tilla jan ato n procesin e bashkpunimit
kryeministr-president, veanrisht n ndrtimin e kabinetit qeveritar dhe,
mbi t gjitha, pr emrimin e disa ministrave (p.sh. Ministrit t Jashtm,
Ministrit t Mbrojtjes, Ministrit t Drejtsis, etj.), t lidhur ngusht dhe me
detyrat kryesore kushtetuese t Presidentit t Republiks. N gjykimin tim,
kjo praktik edhe pse jo e shkruar n mnyr eksplicite n nenet prkatse
t kushtetuts, duhet t ishte sanksionuar n praktikn ton shtetrore
ligjore e funksionale. Nga ana tjetr, edhe parimet apo saktsia, numrat apo
procedurat e zgjedhjes s kryetarit t shtetit, kan vlern dhe rndsin e
tyre; gj q me ndrhyrjet e fundit kushtetuese, madje me shmangien e
referendumit popullor, nuk duken ende plotsisht t prputhshme me nivelin
e tanishm t demokracis shqiptare. Pavarsisht, shmangieve t
konstatuara, prfshir dhe amendamentet e fundit kushtetuese, Shqipria
sht e mbetet nj republik parlamentare. N kuvend delegohet sovraniteti
i popullit, pr nj periudh t caktuar tek nj grup njerzish, dmth tek
prfaqsuesit e zgjedhur prej tij. Duke pasur parasysh procesin e delegimit
dhe kohn e kufizuar t ktij delegimi, sht fare pakuptim prfundimi apo
pretendimi politik se vullneti i ktij grupi prfaqsues sht dhe shprehja e
plot e vullnetit t sovranit (popullit). Ky pretendim dominues, i fardo
force politike n pushtet, i shitur me tepric me pseudo-arsyetime e
agresivitete nga m t ndryshmet n salln parlamentare apo n panele
televizive, sht trsisht i gabuar. Ai mishron nj koncept primitiv mbi
sistemin demokratik mbi shtetin. Aq m tepr q nj pretendim i till cenon
dokumentin themeltar Kushtetutn e Shqipris. Por ky deformim i
konceptit demokratik t shtetit t s drejts nuk mbyllet vetm aty. Ai ka
prodhuar dhe mjaft shformime t tjera. P.sh., po aq mishrues e manifestues
sht dhe identifikimi i funksionimit t shtetit, jo mbi rregullat kushtetuese,
mbi parimet kushtetuese t ndarjes, kontroll-balancimit t pushteteve, por
thjesht dhe vetm mbi vullnetin politik t nj shumice parlamentare!
Prandaj, prkulja e mtejshme e institucionit t presidentit, vese do ta
onte n nj ekstrem akoma m abuziv kt koncept politik njpolar t
drejtimit, ndryshe nga teoria dhe praktika demokratike e shtetit
shumpolar. Kt republik t till parlamentare shumpolare apo me
check and balance pushtetesh krkon dhe kushtetuta jon. Por jo t
tentohet me procedura parlamentare apo ndrhyrje ligjore pr t prekur
kompetenca baz kushtetuese t institucioneve t tjera, dhe mbi t gjitha
ato t kryetarit t shtetit. Kshtu, p.sh., pr ambasadort nuk bhet seanc
dgjimore (hearing) pr emra t dekretuar, por pr propozime t Ministris
s Jashtme, q nprmjet procesit dgjimor parlamentar e ndihmojn
Presidentin n gjykimin e tij prfundimtar. Kurse, n rastin e propozimeve
pr antar t Gjykats s Lart apo at Kushtetuese, nuk ekziston nga
pikpamja kushtetuese nj institucion tjetr origjin, vese Presidentit t
Republiks q dhe i dekreton ato. Prandaj, duhet fiksuar nj procedur
dgjimore e llojit tjetr. Konkretisht, t gjith kandidatt, q kan aplikuar
individualisht pran Presidencs, pas nj seleksionimi fillestar n zbatim t
kritereve ligjore, krahas konsultimit n strukturat e ngritura pran ktij
institucioni, mund t kryejn dhe nj proces paralel dgjimor n komisionin
prkats parlamentar. Vetm n kt mnyr nj veprimtari e till dgjimore
bhet e dobishme, dhe njkohsisht mnjanon prirjen e konstatuar vitet e
fundit pr kontrollin e institucioneve neutrale apo jopartiake. Kjo do t ishte
ligjore dhe logjike, n frymn e Kushtetuts s Shqipris, q i njeh
presidentit prerogativn n kto emrime. Edhe n raste t tjera, n prani
apo n munges t origjins s propozimit, procesi i dgjimit mund t fitoj
nj kuptim demokratik e emancipues dhe jo kufizues apo kontrollues. Mund
t ndihmoj apo t bashkrendoj institucionet, dhe jo t pengoj apo ti
prplas ato... Nj problem m vete sht dhe procesi i korrigjimeve apo
amendamenteve kushtetuese. Madje, n shum vende t zhvilluara, prekja e
kushtetuts sht nj shtje tepr serioze, q krkon miratimin me
referendum popullor. Aq m tepr kur preken elemente baz, shtylla t ksaj
kushtetute. Por, dispozitat tona q lidhen me amendamentet kushtetuese
kan len boshllqe jo t vogla. I till ishte dhe pamundsia e krijimit t
nj pakice parlamentare nn numrin e nevojshm (28 deputet), pr ti
hedhur kto amendamente n referendum. Ndrkoh q gjithka sht sa e
thjesht, po aq parimore, drgimi n popull i ndryshimeve kushtetuese apo i
ligjeve t rndsishme, q lidhen ngushtsisht me interesat e qytetarve, u
jep mundsi politikanve, q t shmangin vshtirsit e natyrave t
ndryshme, konfliktet e panevojshme apo vendime kontradiktore e jo
konsensuale. Aq m tepr q prekja e kushtetuts n t gjitha vendet
serioze demokratike shoqrohet me miratim popullor...

Kontrolli kushtetues, arritje dhe probleme pr zgjidhje

Vjollca Meaj

Ish antare e Gjykats s Lart

Lindja, zhvillimi dhe perspektiva e organeve t kontrollit kushtetues

N arenn ndrkombtare, lindja e organeve t kontrollit kushtetues sht

shum e hershme dhe karakterizohet nga nj diversitet i organeve q e kan
ushtruar dhe e ushtrojn kt funksion. Numri i shteteve q kan krijuar
strukturat e tyre t kontrollit kushtetues sht rritur prkrah rezultateve
pozitive t shoqris njerzore pr sanksionimin dhe garantimin e t
drejtave njerzore. N mnyr t veant, pas Lufts II Botrore kt hap e
hodhn shum shtete t Europs, si dhe demokraci t tjera t bots. Pas
rnies s Murit t Berlinit, gati t gjitha demokracit e reja t krijuara n ish
vendet e kampit socialist kan krijuar, gjithashtu, organet prkatse q
ushtrojn kontrollin e kushtetueshmris, shumica prej tyre n formn e
Gjykats Kushtetuese. Historia e Gjykats Kushtetuese tek ne z fill n vitin
1992, kur Shqipria sapo kishte hedhur hapat e saj t brisht, por shum t
dshruar, drejt demokracis dhe ende nuk kishte br t mundur hartimin e
miratimin nj Kushtetut te re. Statusin aktual ajo e fitoi me miratimin e
Kushtetuts s Republiks s Shqipris, n vitin 1998, n nenin 124, pika
1, t s cils sanksionohet se: Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e
Kushtetuts dhe bn interpretimin prfundimtar t saj.

Ky sanksionim shpall, qartazi, thelbin e juridisksionit t ksaj gjykate dhe,

njkohsisht, tregon natyrn e saj si pjes e rndsishme e strukturave m
t larta t shtetit shqiptar. Gjykata Kushtetuese sht e veshur me autoritet
t plot pr interpretimin e ligjit themeltar t shtetit, bazs juridike t
padiskutueshme t legjislacionit ton. Interpretimi i shpallur nprmjet
vendimeve t saj sht i detyrueshm pr t gjith, prfshir ktu dhe
hierarkin m t lart t shtetit.

Q nga krijimi i organeve t para t kontrollit kushtetues n bot, e deri sot,

sht shtruar nj rrug e gjat dhe e suksesshme lidhur me kt kontroll, i
cili ka qen, pa dyshim dhe nj kontribut pr zhvillimin e demokracive n
vendet prkatse, por dhe m gjer. Qasja konceptuale, q qndron n baz
t vendimeve t ktyre organeve, tregon pr nj prirje mbarkombtare,
ndonse jo universale, t funksioneve kombtare t drejtsis kushtetuese.
Tashm sht br normale pr gjykatat kushtetuese ose organe t kontrollit
kushtetues, citimi i vendimeve te gjykatave te huaja simotra, ose i
vendimeve t gjykatave ndrkombtare. Kjo tendenc vjen si nevoj e
domosdoshme kur shtetet sovrane, gjithnj e m tepr, po lvizin n dy
drejtime: s pari t konsolidojn demokracin n vendet e tyre; s dyti t
integrohen n organizma ndrkombtare.

Pjesmarrja e juridiksioneve kushtetuese kombtare n synimin e

perspektivs s prbashkt drejt universales duket e pashmangshme (1)
shprehet kostitucionalisti italian dhe ish - kryetar i Gjykats Kushtetuese t
Italis Gustavo Zagrebelsky. Ndrsa z. Xhezair Zaganjori, antar i Gjykats
Kushtetuese po pr t njjtn shtje, shtruar n planin kombtar shkruan:
...Jo vetm kaq por vendimi i dhn n Strasburg pr nj rast konkret,
potencialisht mund t shtroj edhe nevojn e ndryshimeve
juridisprudenciale, madje edhe ligjore n Shqipri (2).

Si konkluzion mund t themi se tashm vihet re nj bashkpunim gjithnj e

m i gjer midis t drejts kombtare me at ndrkombtare, aq sa
hierarkia midis tyre duket shtje e kaprcyer. Mbyllja n vetvete, me
arsyetimin e mbrojtjes s interesave trsisht kombtare, do t vinte ndesh
me dshirn ton pr integrim, tashm t shpallur e t pranuar botrisht.

Interpretimi prfundimtar i Kushtetuts, atribut ekskluziv i Gjykats

Kushtetuese

Kushtetuta e RSH-s, duke qen ligji m i lart n vendin ton, zbatohen

drejtprsdrejti, prve rasteve kur vet ajo parashikon ndryshe. (3). Pra
ajo nuk sht thjesht nj akt deklarativ, por nj norm e rndsishme
juridike, e zbatueshme n mnyr t drejtprdrejt dhe e detyrueshme nga
t gjith. N kt kuptim t gjith subjektet publik apo privat, jan t
detyruar t bjn interpretimin e normave kushtetuese, prpara se ti
zbatojn ato gjat ushtrim t funksioneve t tyre. Kt e bjn do dit
Presidenti i Republiks, pushteti legjislativ, ai ekzekutiv, pushteti gjyqsor,
administrata shtetrore, si dhe subjektet privat q marrin pjes n
marrdhniet juridiko - civile. Interpretimi kushtetues nuk sht qllim n
vetvete i ktyre organeve, pr kt arsye ai, prgjithsisht, nuk ze vnd,
n mnyr t shprehur, n aktet q ata nxjerrin. Ata interpretojn
Kushtetutn n funksion t zbatimit t kompetencave me t cilat jan veshur
dhe ky interpretim sht i nnkuptuar, si pararendje e akteve t nxjerra prej
tyre. Po ku dallon ky interpretim nga ai q kryen Gjykata Kushtetuese?
Dallimi sht esencial. Interpretimi i subjekteve t tjera sht i
kundrshtueshm dhe mund t shfuqizohet. Shfuqizimi mund t jet, sipas
rastit, atribut i organit m t lart shtetror ose kompetenc e nj organi, q
i buron nga ligji mbshtetur n parimin e ndarjes dhe balancimit t
pushteteve. N t kundrt, interpretimi i Gjykats Kushtetuese sht
prfundimtar. Subjektet e tjere e interpretojn Kushtetutn pr veten e tyre,
ndrsa Gjykata Kushtetuese bn nj interpretim q sht i detyrueshm pr
t gjith. Organet e kontrollit kushtetues dhe funksioni i interpretimit
prfundimtar t Kushtetuts prfaqsojn nj stad t zhvillimit t
demokracis si sistem politiko-shoqror. Nse interpretimi do te ishte atribut
i pushtetit legjislativ, q buron nga partit politike, do t ekzistonte rreziku i
madh q ta prdorte kt proces pr interesat e veta politike. Nga ana tjetr
jetgjatsia e norms kushtetuese sht shum m e shtrir n koh sesa
mandati i nj shumice politike. Pr kt arsye interpretimi i norms nuk do
t ishte uniform pr t gjitha shtjet, gj q do t shkaktonte destabilizim
t jets s vendit. Prsa i takon pushtetit ekzekutiv, natyra e tij dhe prbrja
thellsisht politike e bjn, gjithashtu, t paprshtatshm pr kt funksion.
Pr kto arsye interpretimi prfundimtar i Kushtetuts dhe kontrolli i
kushtetueshmris i jan besuar organeve t posame me natyr gjyqsore,
gjithsesi jopolitike. Duke iu drejtuar Kshillit Kushtetues, me rastin e 50 -
vjetorit t saj, zoti Nikola Sarkozi, President i Republiks s Francs sht
shprehur: Ju takon juve, n kt detyr, t mbani ekuilibrin midis mbrojtjes
s lirive themelore dhe respektimit t opinioneve politike t krkuara nga
vet populli. Kjo prbn kushtin e legjitimitetit tuaj. Koht e fundit, jan
hedhur mendime pr suprimim e Gjyakats Kushtetuese dhe kalimin e
kompetencave t saj Gjykates s Lart. Nuk kemi akoma nj prononcim
zyrtar lidhur me kt tez por, duke ditur se klasa politike prdor shum
rrug pr t br publike programin e saj strategjik, mund t hamendsojm
se prononcime t tilla, t disa politikanve me rol t rndsishm pran
ekzekutivit apo legjislativit, mund t mos jen thjesht ide personale por,
testime t opinionin shoqror dhe profesional pr nj zhvillim t mpasshm
politik. Nisur nga kto rrethana do t ishte mse normale, q n nj
konferenc t till, t ndalemi e t shprehim mendime rreth ksaj shtjeje
ndonse, pr shkak t rndsis q ajo paraqet, n kuadr t shtetit t s
drejts, do t merritonte pa dyshim nj studim dhe analize m t gjer e pse
jo dhe nj konferenc shkencore m vete. Mnyra me t ciln sht hedhur
kjo tez nuk ka mundsuar shoqrimin e saj me shum argumenta dhe
debat profesional. Nga sa jam e informuar, justifikimi i tezs sht br me
argumenta t till:
- Gjykata Kushtetuse nuk ka efektivitetin dhe rendimentin e duhur dhe pr
kt arsye sht nj kosto e lart pr shtetin e vogl dhe t varfr shqiptar.

- Kjo gjykat me vendimet e saj merr pjes n politikbrje, veprimtari q

sht atribut i pushteteve t tjera, t cilat jan mandatuar nga zgjedhsit
pr kt qllim.

- Duke qen m pran politiks, q e emron dhe e shkputur nga pushteti

gjyqsor, ka rrezik m t madh pr tu politizuar dhe pr t br presion
politik me vendimet e saj.

Duke qen e mendimit t kundrt dhe e bindur pr domosdoshmrin e

Gjykats Kushtetuese si organ eskluziv pr interpretimin prfundimtar t
kushtetuts, do t parashtroj disa argumenta pr kt qllim. E vlersoj si
detyr, q meqnse e hapa kt diskutim, tu jap s pari prgjigje
argumentave t shtruara. Versoj si t pabaz argumentin q lidhet me
koston dhe efektivitetin e Gjykats Kushtetuese. Pr buxhetin e nj shteti
sovran, sado t vogl, kjo kosto sht e paprfillshme. Prsa i prket
efektivitetit dhe rendimentit n pun, ato jan shtje, q edhe nse
ekzistojn mund t prmirsohen nprmjet masave organizative e ligjore.
Gjithsesi sa m sipr nuk kan t krahasuar me rolin pozitiv q kan luajtur
vendimet e Gjykats Kushtetuese n mbrojtje t kushtetueshmris t
veprimtaris s shtetit ton, gj q sht pranuar si nga komuniteti i
brendshm ashtu dhe nga ai ndrkombtar (4). Prsa i takon argumentit t
dyt, se kjo gjykat me vendimet e saj merr pjes n politikberje, do t
prmendnja se e njjta akuz shtrohet rndom edhe prpara Gjykats s
Lart, prandaj trasferimi i juridisksionit t kontrollit kushtetues drejt atij
institucioni nuk do ta zgjidhte problemin e shtruar. S fundi lidhur me
argumentin e tret, pr rrezikun e ushtrimit t presionit politik nprmjet
vendimeve t saj, do t theksoja se ky shqetsim nuk sht problem q
lidhet me veprimtarin e Gjykats Kushtetuese por me kuptimin dhe
komportimin e klass politike n raport me kt gjykat. sht politika, n
ndonj rast, q tenton t influencoj vendimmarrjen e gjykats. Kto dukuri
jan manifestime t vshtirsive t zhvillimit t demokracis n vendin ton
dhe pr pasoj do ti konsideroja si nj argument pr nevojn e fuqizimit t
rolit t Gjykats Kushtetuese dhe jo argument pr suprimimin e saj. N kt
kuadr ndiej, gjithashtu, pr detyr t parashtroj edhe disa argumenta
shtes, lidhur me domosdoshmrin e ekzistencs s Gjykats Kushtetuese
n Shqipri.
 - S pari, specializimi i organeve t shtetit n drejtime t caktuara sht nj
kakarteristik e kohve moderne. N mnyre t veant kontrolli
kushtetues, si ligji themeltar i shtetit q afekton drejtprsdrejti t tre
pushtetet gjykohet m normale t kryehet nga nj organ, q nuk sht
pjes e njrit prej tyre, sepse kjo do t mundsoj nj interpretim t
barasvlefshm pr t tre ata. Nga ana tjetr organet e kontrollit kushtetues
prfaqsojn nj zhvillim t konceptit t shtetit demokratik, t imponuar nga
eksperienca negative t krijuara prej ushtrimit t padrejt t pushtetit,
ndonse nprmjet instrumentave formalisht n prputhje me ligjin. Nevoja
e kontrollit kushtetues u ndie veanrisht pas Lufts II Botrore, kur bota
mori n analiz sjelljen e pushteteve n vendet e koalicionit fashist. Po
kshtu kjo nevoj ndihet prsri sot, n vendet e ish - kampit socialist, t
cilat t saposhkputura nga sistemi i parties - shtet, bartin rrezikun e
tentacionit pr prqndrimin e pushtetit, ose t abuzimit me t pr arsye e
interesa politike.

- S dyti, parimi i ndarjes dhe balancimit t pushteve, i cili qndron n baz

t sistemit demokratik, krkon q atributi i krijimit t norms t veohet nga
interpretimi i saj gjat zbatimit. Kjo sht aresyeja q interpretimin e
norms e bn pushteti gjyqsor gjat shqyrtimit t shtjeve konkrete. Nse
Gjykats s Lart do ti ngarkohej t bnte dhe kontrollin kushtetues, forca
dhe autoriteti i saj do t rritej s teprmi dhe do t cenonte balancn n
raport me pushtetet e tjera. Shum autor kan nnvizuar se fragmentizimi i
juridiskionit gjyqsor, limiton rolin politik t Gjykats s Lart dhe forcon
kontrollin mbi t.

- S treti shtetet q kan bashkuar juridiksionin e gjykimit t zakonshm

me at kushtetues n t njjtin organ, e kan br kt duke zgjedhur nj
model t prshtatshm t ndrtimit t shtetit t tyre, me qllim q t mos
cenohet parimi i ndarjes e balacimit t pushteteve. Republika e Shqipris
tashm e ka zgjedhur modelin e saj t ndrtimit t shtetit dhe suprimimi i
Gjykats Kushtetuese do t prishte balancn e vendosur nga Kushtetuta
midis pushteteve. Kjo balanc sht ndrtuar me kujdes nga hartuesit dhe
miratuesit e aktit themeltar t shtetit, duke parashikuar n t dhe
ekzistencn e disa organeve t tjera, t pavarura nga tre pushtetet klasike,
ndr t cilat dhe Gjykatn Kushtetuese, t cilat me veprimtarin e tyre
ndihmojn fuqizimin e mbrojtjen e parimit t ndarjes e balancs midis
pushteteve. N fund t fundit ndryshimi i organit q do ta zhvilloj nj
veprimtari t till do t shkaktonte cenim t kontrollit kushtetues, qoft dhe
pr nj koh t shkurtr, derisa ndryshimi t bhet efektiv dhe t
mundsohet veprimtaria normale e organit q e merr kt juridiksion.

- S katrti do t dshroja t nnvizoja, ndonse jo me cilsin e nj

argumenti kushtetues, se ndrsa jan t shumta demokracit n bot q
kan zgjedhur Gjykatn Kushtetuese si organin fuqiplot lidhur me kontrollin
kushtetues, historia njeh vetm nj rast t suprimimit t ksaj gjykate dhe
kt e ka br shteti nazist gjerman.

Jam e bindur se sa m sipr nuk e ezauron diskutimin rreth ksaj shtjeje,

q sigurisht do t prfshij dhe shum koleg dhe organizma t tjer, nse
shtrohet zyrtarisht pr shqyrtim.

Literatura

1. Gustavo Zagrebelsky, fjala e mbajtur me rastin e 50 - vjetorit t

Gjykats Kushtetuese n Itali.
2. Zaganjori, Xhezair, E drejta ndrkombtare n gjykimet dhe vendimet
e gjykatave kombtare, revista shkencore, Jeta Juridike, nr.2-2005, f.
12
3. Kushtetuta e Republiks s Shqipris, neni 4&2,3
4. Shih raport - progresin e Bashkimit Europian pr vitin 2006, deklarata
t Ambasads s SHBA-s, delegacionit t BE-s lidhur me vendime t
veanta t ksaj gjykate.

Kushtetuta e Shqipris dhe integrimi euroatlantik

Prof. Dr. Aurela Anastasi

Universiteti i Tirans

Fakulteti i Drejtsis, Tiran

N Shqipri, integrimi euro-antlantik sht trajtuar qart si nj shtje e

nivelit kushtetues, qysh gjat hartimit dhe miratimit t Kushtetuts son, n
vitin 1998. Meqnse ishte nj nga kushtetutat e fundit t vendeve t
Europs Qendrore e Lindore, ajo arriti t parashikonte klauzolat e integrimit,
t cilat n kto vende u parashikuan m pas, prmes amendamenteve
kushtetuese. Madje, n disa prej tyre, ndryshimet kushtetuese ndodhn
edhe pas hyrjes n NATO. Aktualisht, duhet thn se kushtetuta shqiptare ka
nj baz m t gjer dispozitash pr legjitimimin e antarsimit t vendit n
organizata ndrkombtare, si dhe pr prmbushjen e detyrimeve q i
burojn Shqipris nga kto antarsime. Kur disa vende iu bashkuan
rishtazi NATO-s n vitin 1999, vetm kushtetuta polake kishte nj dispozit
t prgjithshme t delegimit t pushteteve tek organizatat ndrkombtare,
si dhe pr lvizjen e trupave ushtarake. Pati edhe vende q fillimisht, nuk e
trajtuan si nj shtje kushtetuese antarsimin n NATO (p.sh., ekia).
Megjithat, Republika eke n vitin 2000, pas hyrjes n t, miratoi t
ashtuquajturin amendament kushtetues paqeruajts, i cili e lejonte qeverin,
q t drgonte ushtart jasht pa u konsultuar me Parlamentin. Hungaria
ishte vendi i par q, pr hyrjen n NATO thirri nj referendum n vitin
1997. Por, shtja e amendimit t Kushtetuts, n respekt t NATO-s, doli n
pah prsri, n vitin 2003. Qeveria hungareze i paraqiti Parlamentit nj
amendament me an t t cilit vendoste q, ajo vet t kishte pushtetin pr
t autorizuar lvizjen e forcave ushtarake pr ruajtjen e paqes dhe pr
misionet humanitare nn patronazhin e NATO-s, t Kombeve t Bashkuara
dhe t Bashkimit Europian. N valn e dyt t hyrjeve, Sllovakia, Sllovenia
dhe Rumania, i amenduan posarisht kushtetutat e tyre pr t autorizuar
hyrjen n kt organizat. Pavarsisht nga ndryshimet q paraqesin sot
kushtetutat n vendet e reja antare t NATO-s, tre grupime dispozitash
jan verifikuar si t domosdoshme: dispozitat q lejojn antarsimin pr
qllime sigurie e paqeje; dispozitat q rregullojn lvizjen e trupave
ushtarake; si dhe dispozitat q rregullojn delegimin e kompetencave me
vullnetin e prfaqsuesve t popullit ose me vullnet popullor. Kushtetuta
shqiptare i ka parashikuar t tria kto aspekte q n draftin e par t saj, n
vitin 1998. Ato e bjn shum t qart e t thjesht aderimin e Shqipris
n t gjitha traktatet e marrveshjet pr NATO-n, e cila padyshim prbn
sistemin e sigurimit kolektiv q prmbush plotsisht qllimet e vendosura
nga Kushtetuta pr sigurim e paqe. P.sh., ajo vendos se, Republika e
Shqipris mund t marr pjes n nj sistem sigurimi kolektiv pr ruajtjen
e paqes dhe t interesave kombtare, n baz t nj ligji t miratuar me
shumicn e t gjith antarve t Kuvendit (neni 2/3). Kjo dispozit shpreh
qart nj transferim t bindur t pushteteve sovrane t shtetit tek nj sistem
i sigurimit kolektiv, q ka pr qllim ruajtjen e paqes dhe t interesave
kombtare, nse pr kt voton shumica absolute e Kuvendit. Kjo dispozit
sht nj baz e mir pr mbshtetjen e ligjit pr aderimin e Shqipris n
traktatin e Antlantikut t Veriut. Por, e rndsishme paraqitet gjithashtu,
edhe dispozita q parashikon se Republika e Shqipris n baz t
marrveshjeve ndrkombtare, u delegon organizatave ndrkombtare
kompetenca shtetrore pr shtje t caktuara (neni 123). Kjo dispozit
sht e vlefshme si pr antarsimin n NATO, ashtu edhe n Bashkimin
Europian. M tepr vmendje meriton interpretimi i dispozits son
kushtetuese q ka parashikuar lvizjen e trupave ushtarake, duke theksuar
se, asnj forc e huaj ushtarake nuk mund t vendoset dhe as t kaloj n
territorin shqiptar, si dhe asnj forc ushtarake shqiptare nuk mund t
drgohet jasht, prvese me nj ligj t miratuar me shumicn e t gjith
antarve t Kuvendit (neni 12/3). Kjo dispozit, e hartuar dhjet vjet m
par, pr situatn e sotme t antarsimit duket mjaft e ngurt. Ajo nuk
lejon lvizjen e trupave ushtarake pa nj ligj t miratuar me shumicn e t
gjith antarve t Kuvendit. N raportet me NATO-n, nj ligj i till do t
krkonte angazhim dhe koh n dispozicion. Por, sht e qart se pas hyrjes
si antar n NATO, shteti shqiptar duhet t ofroj jo vetm gatishmri, por
edhe shpejtsi n prmbushjen e t gjitha detyrimeve q burojn nga
marrveshjet e traktatet, prkatse. P.sh., Shqipria duhet t ket
operativitet n drgimin e forcave ushtarake shqiptare q atashohen pran
ksaj organizate. N kto kushte, sht m e arsyeshme q kjo prgjegjsi
t ushtrohet nga qeveria, e cila sht m operative dhe m e shpejt n
kto veprime. Kjo nevoj, del e qart jo vetm nga prvoja e shteteve t
tjera n t njjtin proces, por edhe nga vet prvoja shqiptare e
deritanishme. N kt t fundit, ky nen i Kushtetuts, sht zbatuar prmes
akteve normative t Qeveris dhe i sht nnshtruar pr miratim Kuvendit
brenda 45 ditve. Jan m shum se dy raste q, Kuvendi e ka dhn
miratimin e tij, ndrkoh q forcat ushtarake shqiptare kishin mbrritur n
destinacion. Nuk sht rasti i par q Kushtetuta jon ka dhn mesazhin e
rezistencs s fort q ka patur n t, kuptimi klasik i parimit t sovranitetit
popullor. P.sh., duket qart diferenca e saj n formulimin e t njjtit nen me
Kushtetutn e Polonis, e cila e hartuar pothuaj n t njjtn koh, kt
shtje e ka referuar drejtprdrejt n marrveshjet ndrkombtare dhe n
ligje. Aktualisht, kt problem, Kuvendi e zgjidhi prmes ligjit Pr aderimin
e Republiks s Shqipris n Traktatin e Atlantikut t Veriut. Sipas tij,
sht Kshilli i Ministrave ai q vendos pr pjesmarrjen e Forcave t
Armatosura t Republiks s Shqipris, si dhe pr vendosjen apo kalimin n
territorin shqiptar t forcave ushtarake t NATO-s, n operacionet e
vetmbrojtjes kolektive n kuadrin e ktij Traktati. Kjo sht absolutisht e
nevojshme dhe mund t interpretohet si nj dispozit e legjitimuar nga
Kushtetuta, pasi ky ligj n baz t Kushtetuts miratohet nga shumica e t
gjith antarve t Kuvendit, ashtu sikurse e krkon neni 12/3 i Kushtetuts.
Por, lind pyetja, a mund t rezistoj neni 12/3 i Kushtetuts n t ardhmen?
Le t mos harrojm se pr nga formulimi i tij, ai i referohet do force
ushtarake t huaj q hyn n territorin shqiptar rast pas rasti, dhe do force
shqiptare q del jasht vendit. Gjithashtu, ekzistenca e tij n kt form,
bn q dispozita e ligjit pr aderimin e Shqipris n traktatin e Atlantikut t
Veriut, mund t ngatrrohet edhe me nj legjislacion t deleguar, institut i
cili nuk sht i lejuar nga Kushtetuta jon. Pr sa m sipr, do t ishte m
mir q, n t ardhmen t kryhet edhe ndryshimi i nenit 12/3 i Kushtetuts.
Vullneti i prfaqsuesve t popullit sht i shprehur qart n ligjin pr
aderimin, kurse vullneti popullor sht gjithashtu i dukshm, prmes
sondazheve q dshmojn se shumica drrmuese e shtetasve me t drejt
vote n Shqipri, shprehen pro antarsimit n NATO. Ndryshimi i ktij neni,
sht plotsisht i mirpritur si n respekt t Kushtetuts, edhe n respekt t
NATO-s. N t njjtn mnyr, kan vepruar mjaft vende t tjera, antare t
reja t NATO-s. Nevoja t tjera pr ndryshimin e Kushtetuts son, mund t
shfaqen edhe n kuadrin e antarsimit ton n BE. Ne nuk mund ti
shmangim ato, nse jan t nevojshme.

Konflikti i interesit n shqyrtimin e ligjit nr. 10034, dt, 22/12/2008,

Pr pastrtin e figurs s funksionarve t lart t administrats
publike dhe t t zgjedhurve nga Gjykata Kushtetuese
Igli Totozani

Fondacioni Soros

10 vjet jet pr nj kushtetut, sigurisht nuk jan shum dhe ndoshta pr

nj perndimor do t ishte nj koh e pamjaftueshme pr t hapur nj debat
t bazuar mbi historin e saj. sht e vrtet, nisur nga koha e pakt, pra
nisur vetm nga ky aspekt do t ishte jo e thjesht pr t br nj bilanc,
pr mnyrn se si ky akt sublime rregulloi gjat ktyre viteve rendin ton
kushtetues, t drejtat dhe lirit tona. Do t ishte shpejt gjithashtu q sot t
kuptonim nse ky akt i rndsishm i vendosur nga shumica e shqiptarve
ka mundur ose jo t jet nj rregullues i sakt i mundsidhnies n kt
periudh ndryshimesh t vrullshme e mbi t gjitha gati-gati t prditshme.
Po n fakt, jan pikrisht kta t fundit, pra nj histori tranzicioni
ndryshimesh t jashtzakonshme q e bn kt akt, nj akt me histori t
shkurtr, por shum t pasur. Mbi t ciln lind dhe kristalizohet jo m nj
dshir e natyrshme, profesionistsh t fushs, por nj nevoj e ndjeshme
pr t br nj bilanc t saj. Bilanc i cili, pr shum arsye, t cilat nuk do ti
prmend sot, ka qen dhe mbetet domen i rezervuar i politiks. Gj e
natyrshme kjo, deri n momentin kur kjo e fundit, krkon ndihmn dhe
debatin ton mbi shtje t nj rndsie jetike pr qytetart e Shqipris.
Por kur kjo nuk ndodh dhe n fakt kshtu ka ndodhur m shum se nj
her, pra kur politika vendos ta prek prmbajtjen e tij, pa ndihmn e askujt,
debate si ky i sotmi jan jo vetm t rndsishm, por shum m tepr se
kaq jan jetik pr mbarvajtjen e demokracis n vend.

***

Sikurse kuptohet nga titulli i ksaj konference, historia e kushtetuts son

sht pra nj histori sfidash t vshtira pr nj prvoj t pakt si kjo e
jona. Por sfidat jan gjithashtu pasionante sidomos pr njerz si ju q
prpunoni n auditort e vendit, mendimin kushtetues shqiptar. Dhe nse do
t mundnim, ne, n kt prballje t vazhdueshme, t arrinim, si n fakt
pak kategori profesionistsh n kt vend e arrijn, ti shmangemi ndikimit
t politiks, ky do t ishte nj lajm i mir, jo vetm pr ne. Pr nj sprov t
till kemi nevoj ne, ka nevoj demokracia n kt vend, kan nevoj
qytetart. Kjo m shtyu t sjell sot, n vmendjen tuaj nj sprov t kohve
t fundit me t ciln prballet sistemi yn. Sprov e politizuar n mnyr
ekstreme nga politika dhe e pa debatuar nga ne. Le ta bjm sot. Pyetja
sht: a kishte mundsi Gjykata Kushtetuese t shqyrtonte, krkesn e nj
grupi deputetsh t kuvendit t Republiks s Shqipris pr:

1. Shpalljen si t papajtueshm me Kushtetutn e RSH-s t ligjit nr. 10034,

dat 22.12.2008 Pr pastrtin e figurs s funksionarve t lart t
administrats publike dhe t t zgjedhurve.

2. Pezullimi i zbatimit t ligjit nr. 10034, dat 22.12.2008 Pr pastrtin e

figurs s funksionarve t lart t administrats publike dhe t t
zgjedhurve.

N fakt Gjykata Kushtetuese, me vendimin e mbledhjes s gjyqtarve, dat

16 shkurt 2009, duket se e ka zgjidhur kt shtje prfundimisht. Gjykata
vendosi, n baz t nenit 45 t ligjit nr. 8577, dat 10.02.2000 Pr
organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s
Shqipris, sipas t cilit, krkesa pr pezullimin e ligjit mund t shqyrtohet
paraprakisht nga Mbledhja e Gjyqtarve ose seanca plenare n rastet kur
...zbatimi i ligjit ose i aktit mund t sjell pasoja q prekin interesat
shtetrore, shoqrore ose t individve. E megjithat, vendimi n fjal ka
hapur jo pak debate n sfern e politiks por edhe t juristve. Sipas disave,
pavarsisht se vendimi n fjal u pranua, Gjykata Kushtetuese, n gjykimin
e ksaj shtje ka qen n kushtet e pamundsis pr gjykim, si rezultat i
konfliktit t interesit, t disa antarve t saj t prezumuar, n kushtet e
papajtueshmris s funksioneve sipas nenit 4 t ligjit, t cilin, q ktej e
tutje pr shkurtim do ta quajm ligji i pastrtis, objekt shqyrtimi, nga kjo
gjykat. N fakt, nj pretendim i till, gjen argumentim nga vet parashikimi
ligjor i nenit 5 t ligjit t kontestuar sipas t cilit, asnj person q ndodhet
n kushtet e papajtueshmris s funksioneve...nuk mund t jet pjes n
trupa gjyqsor q marrin n shqyrtim kt ligj ose shtje q lidhen me
zbatimin e tij. Sipas t njjtit, pretendim, t paktn 5 antar t Gjykats
Kushtetuese prbjn subjekt n kushtet e papajtueshmris t ligjit n
fjal. N kto kushte, n baz t nenit 72, pika 2, t Ligjit nr 8577 dat 10.
2. 2000, Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese t
Republiks s Shqipris kjo gjykat do t gjendej n kushtet e
pamundsis s shqyrtimit t krkess n fjal, si rezultat i mungess s
kuorumit t krkuar. N fakt, konflikti i interesit, i cili do t prbnte edhe
shkakun e drejtprdrejt t pamundsis rregullohet jo vetm nga dispozita
n fjal e ligjit t pastrtis s figurave. Ai prej kohsh gjen nj rregullim
ligjor n nj numr ligjesh dhe kodesh. Kshtu, n vet Ligjin nr. 8577, t
organizimit t organizimit dhe funksionimit t gjykats Kushtetuese,
saktsisht n nenin 36 parashikohen kushtet kur gjyqtari kushtetues sht i
detyruar term ky i parashikuar n dispozitivin e ktij neni, t heq dor nga
shqyrtimi i nj shtje konkrete shkronja c: n do rast kur vrtetohen
arsye serioze njanshmrie. Po kshtu, nj rregullim i plot i ktij koncepti,
n sigurimin e nj procesi ligjor t rregullt, parashikohet edhe n nenin 72 t
Kodit t Procedurs Civile, ku nj nga rastet e prjashtimit t gjyqtarit nga
shqyrtimi i nj shtje, sht dhe rasti kur, ky i fundit ka interes n
shtje...q ka lidhje me at n gjykim e prforcuar kjo edhe me
jurisprudencn e Gjykats Kushtetuese (VGJ 17/2007). N t njjtin drejtim
shkon edhe parashikimi n Kodin e Procedurs Penale, nenet 17 pr
gjyqtarin dhe 26 e 27 pr prokurort, lidhur me rastet e heqjes dor nga
shqyrtimi i nj shtjeje. Edhe n kto raste pasuruar nga jurisprudenca e
Gjykats Kushtetuese (VGJ nr 43 dat 4.6.1999). Duket se n rastin q po
shqyrtojm kemi t bjm me nj situat tipike, e t pastr konflikti interesi
t nj numri gjyqtarsh kushtetues n shqyrtimin e krkes s deputetve
pr faktin se sipas pretendimeve jo vetm hartuesve t ligjit, ata jan
subjekt n kushtet e papajtueshmris, t ligjit n shqyrtim. N pamje t
par duket se sht pikrisht kshtu. Gjykata nuk mund t shqyrtoj kt
shtje, pr shkak se ajo nuk formon dot kuorumin e nevojshm. Ky i fundit,
nuk formohet pr shkak t pamundsis s pjesmarrjes n shqyrtim t
krkess nga nj numr i caktuar gjyqtarsh n konflikt interesi t pastr
me shtjen n shqyrtim pr shkak t t qenit t tyre, n kushtet e
papajtueshmris t ligjit, objekt shqyrtimi. Por le t hyjm m n brendsi
t ksaj situate ligjore q n parim duket se sht pikrisht si m lart
prshkruam. N baz t nj shqyrtimi paraprak t ligjit t pastrtis, mund
t konkludohet se gjyqtart kushtetues prbjn subjekt t rregullimit t tij.
Ata jan subjekt t verifikimit, parashikuar n nenin 3 t ktij ligji, shkronja
d. Kta gjyqtar do t verifikoheshin nse prmbushnin kushtet e
papajtueshmris s funksionit t parashikuara n nenin 4 t ktij ligji, me
nj prej detyrave/cilsive, t parashikuar n kt nen pr periudhn 29
nntor 1944 deri m 8 dhjetor 1990. Po sipas ktij ligji dhe m sakt, nenit
6 pika 1 parashikohej ngritja e organit kompetent pr zbatimin e ktij ligji,
pra Autoritetit t Kontrollit t Figurs. Po kshtu, n kreun e tret t ktij
ligji, n nenet 13, 14, 15, 16, dhe sidomos n nenin 20, legjislatori ka
parashikuar procedurn e verifikimit q vlen edhe pr gjyqtarin kushtetues.
Mbyllja e ktyre procedurave pr personat n detyr t veant sht
parashikuar n nenin 24 t ktij ligji. Ky vshtrim i shkurtr i prmbajtjes s
ktij akti dhe, n mnyr t veant, i parashikimit t tij mbi organin
zbatues dhe procedurat prkatse por edhe nj sr ligjesh t tjera, do t
mund t konstatojm disa elemente t cilt, n gjykimin tim, jan
thelbsor n shqyrtimin e pyetjes son dhe n arritjen e konkluzioneve:

- S pari, sipas parashikimit t nenit 125 pika 2 t ligjit nr 8577, dat

10.2.2000, antart e Gjykats Kushtetuese, pr tu zgjedhur si t
till, duhet t plotsojn disa kritere t rndsishme. Ata duhet t jen
jurist, me kualifikim t lart dhe me prvoj pune prej 15 vjetsh n
profesion. N kt kuptim, nisur nga krkesat e ligjit nr. 8577 si dhe
duke krahasuar ato me parashikimin ligjor t papajtueshmris s
funksioneve n nenin 4 t ligjit t pastrtis, mund t arrihet n
konkluzionin, se kategoria m e prafrt (n kushtet e
papajtueshmris), n t ciln mund t prfshihen disa nga gjyqtart
kushtetues, objekt kontestimi sht ajo e parashikuar n shkronjn f
t nenit 4. Pra, hetues, prokuror ose ndihms-prokuror, gjyqtar
apo ndihms-gjyqtar n procese politike.
- S dyti, nse ligji sht i qart me ish funksionet e papajtueshme, pr
sa i takon elementit t dyt t ktij parashikimi legjislatori ka heshtur.
Kshtu, mungon n ligjin e pastrtis, nj parashikim nprmjet t
cilit, do t mund t prkufizonim proceset politike. N legjislacionin
shqiptar, ka n fakt, nj prpjekje, pr t radhitur disa figura krimi t
parashikuara n legjislacionin penal t periudhs s diktaturs,
shqyrtimi dhe gjykimi i t cilave mundet t konsiderohen, si procese
politike duke deduktuar nga neni 1 i Ligjit Nr. 7514, date 30.9.1991,
Pr pafajsin, amnistin dhe rehabilitimin e ish t dnuarve dhe t
prndjekurve politik, sipas t cilit t tilla mund t jen proceset pr
agjitacion e propagande kundr shtetit, pr arratisje, pr sabotim, pr
krijimin ose pjesmarrjen n organizata politike, pr moskallzim te
krimeve kundr shtetit; ata q jan dnuar pr shpifje dhe fyerje
kundr organeve m t larta t shtetit e t Partis, pr shkelje t
dekretit nr. 7459, dat 22.1.1991 Pr respektimin dhe mbrojtjen e
monumenteve q lidhen me historin kombtare dhe t simboleve
shtetrore, si dhe pr shkelje t dekretit nr. 7408, dat 31.7.1990
Pr mbledhjet, grumbullimet dhe manifestimet e shtetasve n vendet
publike.
- S treti, nisur edhe nga mungesa e nj prkufizimi sa m t sakt e
shterues t proceseve politike, verifikimi i plot dhe profesional i do
rasti t prvem, pra pr secilin gjyqtar kushtetues, si pr do
 kategori tjetr subjekt i ktij ligji, do t duhet t ishte nj detyrim i
pa-negociueshm. N fakt, sikurse e prmendm m lart, ligji i
lustracionit, parashikon autoritetin e Kontrollit t Figurs, si organ i
ngarkuar pr zbatimin e ligjit n fjal. Prve ksaj, jo vetm
parashikimi i ngritjes s nj organi t till, t procedurave prkatse
pr verifikim por sidomos fryma e ligjit t pastrtis parashikon si
element substancial t aktit pikrisht verifikimin si proces thelbsor i
zbatimit t tij. Pr t gjitha arsyet e prmendura m lart dhe sidomos
faktit se Gjykata Kushtetuese shqyrtoi krkesn e deputetve, prpara
miratimit dhe ngritjes t autoritetit n fjal, pra prpara zbatimin
substancial t ligjit na lejon t konkludojm se:

Ndaj gjyqtarve kushtetues subjekt kontestimi, si n konflikt interesi

me shqyrtimin e krkes s deputetve, duke qen t prezumuar n kushtet
e papajtueshmris t ligjit t pastrimit, nuk sht zhvilluar procedura e
verifikimit sipas parashikimit t ktij ligji dhe nuk ka pasur nj vendim nga
autoriteti i kontrollit t figurs, pr shkak se ky organi i ngarkuar pr
zbatimin e ligjit t pastrtis nuk ka ekzistuar n kohn kur kjo gjykat u
shpreh mbi krkesn e deputetve.

Si pasoj, nga pikpamja formale/juridike, asnj gjyqtar kushtetues

nuk ishte n kushte papajtueshmrie t funksionit sipas parashikimeve t
ligjit t pastrtis pr sa koh q Autoriteti nuk ishte shprehur pr ta.

N kto kushte, asnj antar i gjykats kushtetuese, n pikpamje

formale juridike nuk ka qen n kushte, konflikti interesi pr t marr pjes
n shqyrtimin e ligjit t pastrtis.

Por argumentimi i nj konkluzioni t till mund t shtjellohet edhe n nj

drejtim tjetr. Por a mund t jen gjyqtart kushtetues subjekt i nj ligj i
till? Dhe rrjedhimisht a mund t jen ata n konflikt interesi n shqyrtimin
e krkess s deputetve pr pezullimin apo shpalljen si antikushtetues t
nj numri parashikimesh t tij? N fakt prgjigja e nj pyetje t till gjendet
e parashikuar n vet kushtetutn. Kshtu sipas nenit 124 pika dy e ktij
akti parashikohet se Kjykata Kushtetuese i nnshtrohet vetm kushtetuts.
N kt kuptim, asnj akt tjetr inferior me kushtetutn nuk do t mund t
rregulloj, apo ndryshoj at ka sovrani ka vendosur me aprovimin e ksaj
kushtetute. N kt kuptim, gjyqtari kushtetues nuk mund t preket nga
zbatimi i dispozitave t ligjit t pastrtis.... Kshtu, n mnyr m
specifike, n nenin 24, pika 5 t ktij ligji, si pr t gjith subjektet e tjer t
ktij ligji, n zbatim dhe prfundim t procedurs s verifikimit, parashikohet
se nj gjyqtari kushtetues, n kushtet e papajtueshmris, mund ti
prfundojn marrdhniet e tij t puns me motivacionin pr padenjsi t
figurs s funksionarit. N kt rast, ligji ka mundur t kaprcej
parashikimin kushtetues, sipas t cilit (neni 127) mandati i nj gjyqtari
kushtetues prfundon kur ai:

a) dnohet me vendim t forms s prer pr kryerjen e nj krimi;

b) nuk paraqitet pa arsye n detyr pr m shum se 6 muaj;

c) mbush moshn 70 vje;

d) jep dorheqjen;

e) me vendim gjyqsor t forms s prer deklarohet i paaft pr t

vepruar;

f) duke shtuar pra nj shkak t ri at t padenjsis s figurs.

sht e qart se nj parashikim i till n ligjin e Pastrtis sht nul, pr

aq koh sa nj i till nuk parashikohet nga Kushtetuta e Shqipris, neni 127
dhe nenet 9 dhe 10 t ligjit nr. 8577 dat 10.2.2000 Pr organizimin dhe
funksionimin e Gjykats Kushtetuese t Republiks s Shqipris. Kemi t
bjm pra me rastin, kur me nj akt inferior ndaj kushtetuts dhe ligjeve
organike, nga pikpamja e hierarkis s akteve, t parashikuar n nenin
116, t kushtetuts, duke synuar nj rregullim, prtej parashikimit
kushtetues. Nuk sht e rastit q shtje t tilla t cilat kan t bjn me
procedurat e zgjedhjes, emrimit dhe sidomos shkarkimin e drejtuesve apo
antarve t institucioneve kushtetuese rregullohen nga kushtetuta dhe
ligjet organike. Prcaktimi i sakt i tyre sht pikrisht, as m shum e as
m pak, nj nga mjetet m t rndsishme t mbrojtjes s pavarsis s
ktyre organeve nga organe apo pushtete t tjer. Pr kt qllim populli
shqiptar ka vendosur, n nenin 6 t Kushtetuts se Organizimi dhe
funksionimi i organeve t parashikuara n kt kushtetut rregullohen me
ligjet e tyre prkatse, ndrsa n nenin 81, pika 2, shkronja a
theksohet, ndr t tjera, se ligjet pr organizimin dhe funksionimin e
institucioneve t parashikuara nga Kushtetuta duhet t miratohen me tri t
pestat e t gjith antarve t Kuvendit. Nj interpretim m i plot me kt
rast vjen edhe nga Gjykata Kushtetuese e Republiks s Shqipris, me
vendimin nr, 19, dat 03.05.2007 sipas t cilit; Kushtetuta urdhron q n
baz e pr zbatim t saj, i gjith ndrtimi, organizimi dhe funksionimi i
secilit organ kushtetues t bhet me ligj organik t veant, i cili duhet t
miratohet jo me shumic t thjesht, ashtu si miratohet do ligj i
zakonshm, por me shumicn e cilsuar prej tri t pestave t deputetve,
gj q krkon nj konsensus m t gjer politik. N kt kuadr, ligjit
organik i sht dhn rndsi e posame n fushn e organizmit dhe t
funksionimit t hallkave t ndryshme t organizmit shtetror, sepse ai
rregullon marrdhniet n nj fush t caktuar, q ligjvnsi nuk mund ta
rregulloj me ligj t zakonshm. Vullneti i kushtetut-brsit sht shprehur
mjaft qart pr kt shtje. Referimi i drejtprdrejt nga Kushtetuta i
mnyrs s miratimit t ligjeve organike t institucioneve t
siprprmendura u jep atyre fuqi t veant juridike n krahasim me aktet e
zakonshme t ligjvnsit. Pr kt arsye, n hierarkin e akteve, ata
renditen pas Kushtetuts dhe para ligjeve t zakonshme t Kuvendit.
Mbshtetur n kto konsiderime, Gjykata Kushtetuese rithekson se ligjet e
zakonshme duhet t nxirren jo vetm n baz dhe pr zbatim t
Kushtetuts, por duhet treguar kujdes i veant q ata t mos prekin
rregullimet q prfshihen natyrshm n sfern ekskluzive t ligjeve
organike, prndryshe ato do t binin n kundrshtim me nenet 6 dhe 81,
pika 2, shkronja a t Kushtetuts. Nga ana tjetr, kjo do t thot se edhe
ndryshimet q mund tu bhen ktyre ligjeve ose dispozitave t veanta t
tyre nuk mund t arrihen nprmjet nj ligji t thjesht, por nprmjet nj
ligji q do t krkonte srish t paktn tri t pestat e deputetve. Kjo gj
arsyetohet me faktin e thjesht se rendi juridik nuk prbhet nga norma
juridike t barasvlershme apo me t njjtn fuqi juridike, prkundrazi ai
sht nj sistem i shkallzuar, ku normat e s drejts renditen n baz t
fuqis juridike q kan. Uniteti i ktij sistemi qndron n varsin q
ekziston ndrmjet norms krijuese dhe norms s krijuar. N kt
kuptim, ligji i pastrtis s figurs, nuk mund t zbatohet n rastin e
gjyqtarit kushtetues e aq m pak t shtrij efektet e tij jasht kushtetues,
ndaj nj funksioni t till. N kto kushte, si pasoj gjyqtari kushtetues nuk
mund t jet subjekt i ktij ligji e pr rrjedhoj as edhe n konflikt interesi
me shqyrtimin e fardo krkese pr shqyrtimin e kushtetutshmris s tij.

N kt kuptim, do t gjendeshim n kushtet e nj konflikti interesi, vetm

n at rast, kur ai do t thirrej t shqyrtonte, kushtetutshmrin e nj
ndryshimi t kushtetuts ose t ligjit nr. 8577, n baz t t cilit, pa
denjsia e figurs si shkak shkarkimi, do t ish shtuar, rrethanave t
parashikuara respektivisht n nenet 127 dhe 128 t kushtetuts apo n
nenet 9 dhe 10 t ligjit nr. 8577.

do rregullim jo kushtetues, me ligje inferior ndaj Kushtetuts dhe ligjeve

organike q rregullojn organizimin dhe funksionimin e organeve t till
kushtetues si Gjykata Kushtetuese, konsiderohet nul e si rrjedhim i
pamundur t prek sfern e interesit personal t gjyqtarit kushtetues.

Literatura

Kushtetuta e Republiks s Shqipris, 1998.

Ligj nr. 10034, dat 22.12.2008, Par pastrtin e figurs s funksionarve

t lart t administrats publike dhe t t zgjedhurve.

Ligjit nr. 7514, date 30.9.1991, Pr pafajsin, amnistin dhe rehabilitimin

e ish t dnuarve dhe t prndjekurve politik.

Ligj nr. 9367, dat 7.4.2005 Pr parandalimin e konfliktit t interesave n

ushtrimin e funksioneve publike.

Ligj nr. 8577, dat 10.2.2000 Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats

Kushtetuese t Republiks s Shqipris.

Vendimi i Gjykats Kushtetuese nr. 4, dat 2.6.1995.

Vendimi i Gjykats Kushtetuese nr. 19, dat 03.05.2007.

Prokurori i prgjithshm n fokusin e Gjykats Kushtetuese

Roland Ilia & Gaspr Kokaj

Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Prmbledhje

Rastet mbi shkarkimin e Prokurorit t Prgjithshm n Shqipri kan prbr

ndr shtjet m n z t gjykuara nga Gjykata Kushtetuese vitet e fundit,
shtje t mbarsura me tensione t forta dhe t shoqruara me debate midis
institucioneve kushtetuese, q kan si funksion emrimin dhe shkarkimin e
Prokurorit t Prgjithshm, si dhe midis tyre dhe vet Prokuroris. N kt
prmbledhje t shkurtr t ktyre marrdhnieve do t prpiqemi q t
nxjerrim n pah rolin e institucioneve t pavarura n konfliktin n fjal e
par nprmjet analizs s vendimeve t Gjykats Kushtetuese n zgjidhjen
e ktyre problemeve, kndvshtrimet e ksaj t fundit pr t prcaktuar
parimet baz kushtetuese t funksionimit t ktyre institucioneve, ndarjen e
pushteteve si dhe mbrojtjen e t drejtave dhe lirive themelore t individit,
n t cilin bn pjes edhe parimi i nj procesi t rregullt ligjor, i interpretuar
m s miri nga Gjykata Kushtetuese n rastin e shkarkimit t z. Arben
Rakipi. Gjithashtu n ndihm t sqarimit t ktyre rasteve kemi prdorur
edhe analizn e institucioneve ndrkombtare me pesh n Shqipri si
OSBE-ja, sugjerimet e Komisionit t Venecias demokraci nprmejt ligjit

Hyrje

Prokurort kan nj pesh t madhe n sistemin gjyqsor. N tranzicionin e

vshtir shqiptar n shtjet e korrupsionit, t krimit t organizuar dhe t
trafiqeve prokurort marrin nj rol t rndsishm pr kompetencn, q
kan n shqyrtimin e ktyre shtjeve, si nj tregues q pasqyron faktin
nse sistemi jon gjyqsor sht efektiv apo jo. Prokuroria sht nj organ i
centralizuar dhe hierarkik n krye t s cils qndron Prokurori i
Prgjithshm, i cili ndr t tjera miraton strukturn, organikn e personelit
dhe rregullat e funksionimit t prokurorive pran gjykatave dhe t
Prokuroris s Prgjithshme. Si e prmendm edhe m sipr Prokurori i
Prgjithshm sht nj organ kushtetues funksionet e t cilit parashikohen
n Kushtetut. Prokurori i Prgjithshm u konceptua n Kushtetut si organ
kushtetues pa mandat t prcaktuar n koh n ushtrimin e funksioneve t
tij. Me ndryshimet kushtetuese t miratuar n parlament n prill t vitit
2008 Prokurori i Prgjithshm qndron n detyr pr nj periudh 5 vjeare
me t drejt rizgjedhjeje.

Shkarkimet e prokurorve
Gjykata Kushtetuese shqiptare pas vitit 1998, vit n t cilin sht miratuar
edhe Kushtetuta shqiptare sht prballur me shtjen e shkarkimit t
Prokurorve t Prgjithshm, rasti i par me shkarkimin e kryeprokurorit
Arben Rakip, ndrsa rasti i dyti sht ai i Theollori Sollakut.

Rasti i shkarkimit t Arben Rakipit

Problematika e ktij rasti ngrihet mbi disa pyetje t cilave n kt prshkrim

t shkurtr do t mundohemi q ti japim nj prgjigje.

1. Kur mund t krkohet shkarkimi i Prokurorit t Prgjithshm?

2. far modalitetesh duhet t ndiqen nga parlamenti?

3. Cili sht roli i Presidentit n shkarkimin e Prokurorit t Prgjithshm?

4. far kuptojm me termin proces t rregullt ligjor?

Rastet e shkarkimit t Prokurorit t Prgjithshm jan parashikuar n nenin

149 pika 2 t kushtetuts. Ky nen pohon se Prokurori i Prgjithshm
emrohet nga Presidenti i Republiks, me plqimin e Kuvendit. Presidenti
shkarkon Prokurorin e Prgjithshm, vetm me propozim t Kuvendit dhe
vetm kur ekzistojn shkaqe t caktuara q jan:

a). Shkelja e Kushtetuts.

b). Shkelje t rnda t ligjit gjat ushtrimit t funksioneve.

c). Paaftsi mendore dhe fizike.

d). Akte e sjellje t cilat diskretitojn rnd pozitn dhe figurn e prokurorit.

Vlen t theksohet se n rastin n fjal n Kushtetut nuk ka parashikime

procedurale t hollsishme n lidhje me prcaktimin m me hollsi t
ndonjrs prej ktyre bazave ligjore t shkarkimit si dhe nuk ka patur as
legjislacion q plotson procedurat dhe kompetencat e munguara.

N vitin 2002 nj grup deputetsh propozoi nj seanc debati pr t krkuar

nxjerrjen e nj dekreti presidencial pr shkarkimin e Arben Rakipit, Prokuror
i Prgjithshm n at koh. Pas nj debati ku Prokurorit t Prgjithshm nuk
i ishte dhn asnj e drejt pr t mbrojtur veten e tij n parlament,
Kuvendi vendosi q ti propozonte Presidentit t Republiks shkarkimin e
Prokurorit t Prgjithshm duke e argumentuar shkarkimin e tij me pikn
kushtetuese t shkarkimit t Prokurorit t Prgjithshm pr shkak t
sjelljeve t rnda q diskretitojn rnd pozitn dhe figurn e tij. N vijim t
ktij vendimi nj grup deputetsh t Kuvendit shqiptar u ankuan n
Gjykatn Kushtetuese me objekt interpretimin prfundimtar t procedurave
pr shkarkimin e Prokurorit t Prgjithshm. Ndrkoh Presidenti i
Republiks kishte miratuar dekretin e parlamentit pa u shqyrtuar krkesa n
Gjykatn Kushtetuese. Ndrkohe ish Prokurori i Prgjithshm bn ankim
tjetr pran Gjykats Kushtetuese me argumentimin se si shtetas apo
individ i sht shkelur e drejta pr nj proces t rregullt ligjor. Gjykata
Kushtetuese n analizn e koncepteve kushtetuese argumenton n analizn
e saj se shkaqet e shkarkimit t Prokurorit t Prgjithshm duhen par t
lidhura ngusht me gjith procesin ligjor q ndjek kuvendi n rastet kur
inicion procedurat pr shkarkimin e Prokurorit t Prgjithshm, mjafton
mosrepsktimi i procedurs dhe i forms s nxjerrjes s nj akti q ai t
konsiderohet i pavlefshm. Gjykata Kushtetuese n vendimin n fjal
arsyeton edhe se Presidenti i Republiks sht organi kompetent i ngarkuar
nga kushtetuta pr t kryer verifikimin nga pikpamja kushtetuese t
procedurs dhe shkaqeve q kan uar kuvendin n shkarkimin e Prokurorit
t Prgjithshm. Gjykata Kushtetuese n vendimin e lartprmendur
konstaton se:

Njohja paraprake e personit ndaj t cilit krkohet t merret masa e

shkarkimit me materialet q e ngarkojn at me prgjegjsi, respektimi i t
drejts pr tu dgjuar dhe mbrojtur si me ann e dhnies s sqarimeve
paraprake ashtu edhe gjat shqyrtimit t shtjes, jan disa nga elementt
baz q garantojn t drejtn kushtetuese t cilitdo pr nj proces t
rregullt ligjor, si nj e drejt themelore, cnimi i s cils n do rast sht
identifikuar si shkelje e Kushtetuts n jurisprudencn e Gjykats
Kushtetuese.

N rastin e gjykimit t ankimit t shtetasit Arben Rakipi me objekt

shfuqizimin si antikushtetues t vendimit t Kuvendit t Shqipris dhe t
dekretit t Presidentit t Republiks, Gjykata Kushtetuese mon se n kt
rast do individ kur i sht shkelur e drejta pr nj proces t rregullt
gjyqsor, ka t drejt q ti drejtohet Gjykats Kushtetuese n baz t nenit
131 shkronja f t Kushtetuts. Sipas ktij neni do individ ka t drejt q ti
drejtohet Gjykats Kushtetuese kur mendon se nga shkelja e parimit pr nj
proces t rregullt ligjor i jan cnuar t drejtat kushtetuese e ligjore dhe kur
i jan shterrur t gjitha mjetet e tjera juridike pr mbrojtjen e ktyre t
drejtave, pra shtetasi Arben Rakipi legjitimohet si subjekt, q ka ngritur
pretendimet e tij pr shkeljen e nj procesi t rregullt ligjor. N kt kuadr
duhet q t theksohet fakti q Gjykata Kushtetuese bn interpretimin e
termit proces t rregullt ligjor duke kosideruar jo vetm procesin e rregullt
gjyqsor por edhe procesin administrativ, disiplinor etj. Si konkluzion n
rastin n fjal Gjykata Kushtuese nuk mori n shqyrtim faktin sesa t
bazuara n ligj ishin aktet dhe sjelljet diskretituese t pozits s prokurorit
t prgjithshm, por n ushtrim t kompetencave t plota, q ajo ka
shqyrtoi kushtetushmrin e procedurave t shkarkimit duke i konsidueruar
ato n kundrshtim me parimet kushtetuese. Si konkluzion mund t themi
se n rastin Rakipi u shkel parimi i nj procesi t rregullt ligjor, ku me t
kuptohej jo vetm procesi i rregullt gjyqsor por t gjitha procedurat e tjera.
Parlamenti nga pikpamja procedurale ashtu si edhe presidenti nga
pikpamja procedurale nuk kishte provuar sakt kushtetueshmrin e
shkarkimit si dhe nuk kishte konsideruar prer dhe sakt mangsit n
procedur fakt ky q kishte sjell si pasoj q si vendimi i parlamentit ashtu
edhe dekreti pr shkarkimin i Presidentit t binin n kundrshtim me parimet
kushtetuese. Nga ajo far ndodhi m pas mund t nxjerrim n pah edhe nj
problem mjaft t mpreht, at t mosrespektimit t vendimeve t Gjykats
Kushtetuese. N baz t kushtetuts vendimet e Gjykats Kushtetuese kan
fuqi detyruese t prgjithshme dhe jan prfundimtare. Prsa i prket rastit
n fjal ky vendim i Gjykats Kushtetuese pr rikthimin n funksion t ish
prokurorit nuk u prmbush, gj q tregon pr mosrespektim t nj parimi
me vler.

Rasti i shkarkimit t z. Theodhori Sollaku

N rastin e dyt nj grup deputetsh t Kuvendit krkuan ngritjen e nj

komisioni hetimor parlamentar pr nisjen e procedurave t shkarkimit t
Prokurorit t Prgjithshm Theollori Sollaku duke pretenduar pr prgjegjsi
t tij pr nj varg shkeljesh t rnda gjat ushtrimit t detyrs, duke
prcaktuar gjithashtu si objekt t hetimit verifikimin e t dhnave, fakteve
dhe rrethanave pr veprime ose mosveprime t institucionit t Prokuroris,
t cilat prbjn shkelje t rnd t ligjit dhe shkak ligjor pr shkarkimin e
tij nga detyra. Me vendimin nr. 31, dat 02.05.2006 Kuvendi i Shqipris ka
miratuar ngritjen e komisionit hetimor. Ky komision hetimor i ngritur me
vendim t msiprm t Kuvendit ka miratuar planin e hetimit dhe objektin e
hetimit. Nga ana e tij Prokurori i Prgjithshm i sht drejtuar me krkes
Gjykats Kushtetuese ku ka krkuar shfuqizimin e vendimit t msiprm t
Kuvendit, duke arsyetuar n esenc, e me kt vendim t parlamentit ka
lindur nj konflikt kompetencash midis Kuvendit dhe Prokuroris. Legjislativi
sipas Prokurorit ka marr atribute q u prkasin organeve t tjera
kushtetuese t pavarura, si sht prokuroria dhe gjykata. N kt kuadr
sht shkelur parimi i ndarjes s pushteteve. Gjykata Kushtetuese n kt
rast duke ballafaquar shtjet objekt hetimi parlamentar me standartet
kushtetuese t funksionimit t komisioneve hetimore dhe pozits
kushtetuese t organit t prokuroris, vlerson se veprimtaria e komisionit
hetimor n kt rast, prbn nj tejkalim t funksioneve t Kuvendit,
mosrespektim t parimeve kushtetuese si dhe ndrhyrje n kompetencat e
organit t prokuroris. Gjykata Kushtetuese thekson gjithashtu se ndodhemi
para rastit t shqyrtimit t ksaj shtjeje para Gjykats Kushtetuese pr
faktin se sipas nenit 131 germa c Gjykata Kushtetuese zgjidh
mosmarrveshjet midis organeve t pavarura n lidhje me kompetencat e
tyre. Gjykata Kushtetuese vendosi t deklaroj se Kuvendi i Shqipris nuk
ka kompetenc t kontrolloj dhe t vlersoj vendimet e prokurorve n
shtjet konkrete pr mosfillimin e procedimit penal, pr pezullimin e
hetimeve, pr pushimin e shtjes penale, pr marrjen e masave t
sigurimit, si dhe t vendimeve apo veprimeve t tjera q lidhen me
ushtrimin e ndjekjes penale. Gjykata Kushtetuese iu rikthye edhe njher
shtjes Sollaku pr zgjidhjen e mosmarrveshjes s kompetencs ndrmjet
Prokuroris s Shqipris dhe Kuvendit t Shqipris; si dhe pezullimit t
vendimit nr 135, dat 25.10.2007 t Kuvendit. Gjykata Kushtetuese shqyrtoi
argumentet e pals s interesuar lidhur me faktin nse ajo ka juridiksion t
vendos n lidhje me zgjidhjen e mosmarrveshjeve ndrmjet pushteteve,
me kusht q t ken lidhje t drejtprdrejt me ushtrimin e veprimtaris s
tyre. N rastin konkret Gjykata Kushtetuese pohon se ndodhemi para rastit
kur Kuvendi merr nj vendim me an t t cilit ka konsideruar veten
kompetent pr t kontrolluar dhe vlersuar vendimet e organit t
prokuroris pr shtje konkrete. N kt rast Gjykata Kushtetuese
legjitimon Prokurorin e Prgjithshm si krkues pr zgjidhjen e
mosmarrveshjes. Krkess s prfaqsuesit t Prokurorit t Prgjithshm
n lidhje me ndrhyrjen e Kuvendit t Shqipris me an t komisionit
hetimor n kompetencat e prokuroris, Gjykata Kushtetuese i v theksin
parimit t ndarjes s pushteteve dhe roleve q ka Kuvendi me an t
kontrollit parlamentar i cili nuk duhet t ndrhyj n kompetencat e
organeve t tjera. Edhe njher Gjykata Kushtetuese rithekson faktin se
mosmarrveshjet midis Kuvendit dhe Prokuroris t Prgjithshme jan
kompetenc juridiksionale e Gjykats Kushtetuese, Kuvendi i Shqipris nuk
ka kompetenc t kontrolloj vendimet e prokurorve n shtje konkrete
pr mosfillimin e procedimit penal, pr pezullimin e hetimeve, pr pushimin
e shtjeve penale, si dhe me prfaqsimin e akuzs n gjyq.

Prfundime

N analizn e msiprme dalin n pah vshtirsit q mbart m vehte

tranzicioni i gjat shqiptar n sfern e ndarjes s pushteteve, si dhe
ndrtimin e institucioneve t pavarura, si garanci pr mbrojtjen e t drejtave
dhe lirive themelore dhe shtetit ligjor. Ne kndvshtrimin ton institucionet e
pavaruara duhet t forcohen pr t pasur efektivitet n punn e tyre,
domosdoshmri n kt rast sht mosinfluencimi nga flukset politike t
momentit, me qllim q t ruhet kontinuiteti i ktyre institucioneve dhe t
rritet besimi i njerzve n organet e drejtsis. Rastet q prmendm m
lart tregojn m s miri edhe rolin q duhet t luaj Gjykata Kushtetuese n
garantimin e Kushtetuts dhe ndarjes s pushteteve, rol t cilin kjo gjykat
shpresoj q edhe n t ardhmen ta ket prioritet t puns s saj,
pavarsisht prej kostove politike, q mund t sjellin vendimet q ajo merr.

Literatura

Analiz e sistemii ligjor n Shqipri.Organizata pr sigurim dhe bashkpunim

n Europ.

Prezenca n Shqipri.2004.

Kushtetuta e Shqipris.

Ligji pr funksionimin e Gjykats Kushtetuese.

Vendimi nr. 12 dat 20.05.2008 i Gjykats Kushtetuese.

Vendimi nr. 26 dat 04.12.2006 i Gjykats Kushtetuese.

Vendimi nr 76, dat 25.04.2002 i Gjykats Kushtetuese.

Parimet e procesit penal dhe kushtetuta e RSH-s

Dr. Paulina Hoti

Fakulteti i Drejtsis,
Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Parimet e legjislacionit ton penal, dispozitat e Kodit Penal dhe Kodit t

Procedurs Penale bazohen n Kushtetut dhe respektimi dhe zbatimi i tyre
nga organet e posame si policia, prokuroria, gjykata sht detyr
kushtetuese. Legjislacioni procedural penal sipas nenit nr. 1 t K.Pr.P. ka pr
detyr t siguroj nj procedim t drejt, t barabart e t rregullt ligjor, t
mbroj lirit personale dhe t drejtat dhe interesat e ligjshme t shtetasve,
t ndihmoj pr forcimin e rendit juridik dhe zbatimin e Kushtetuts e t
ligjeve t shtetit. Kushtetuta jon n kreun e II-t t saj, Lirit dhe t
drejtat vetjake sanksionon parimet themelore t procesit penal. Kto
parime gjejn shprehje n pavarsin e gjykats, n prezumimin e
pafajsis, n sigurimin e nj procesi t rregullt ligjor, i cili nnkupton nj
sr t drejtash t tjera t individit. Do t jen objekt i ktij trajtimi vetm
disa prej parimeve t procesit penal dhe pr t cilat Gjykata Kushtetuese ka
patur rastin t shprehet pr respektimin ose jo t tyre.

a) Parimi i pavarsis s gjykats

Sipas nenit 42 te Kushtetuts, Kushdo, pr mbrojtjen e t drejtave, t lirive

dhe t interesave t tij kushtetues dhe ligjore ose ne rastin e akuzave te
ngritura kunder tij, ka te drejtn e nj gjykimi t drejte dhe publik brenda
nj afati t arsyeshm nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme e caktuar
me ligj. Kodi i Procedurs Penale duke u nisur nga ky parim kushtetues
sanksionon ne nenin 3 t tij q Gjykata sht e pavarur dhe vendos n baz
t ligjit. Paanshmria dhe pavarsia e gjykats si parime kushtetuese duhet
t gjejn zbatim n do proces penal dhe do shkall t procesit. Sipas nenit
15 t Kodit t Procedurs Penale: Gjyqtari q ka dhn ose ka marr pjes
n dhnien e vendimit n nj shkall t procedimit nuk mund t ushtroj
funksionet e gjyqtarit n shkallt e tjera, as t marr pjes n rigjykim pas
prishjes s vendimit. Prej ktej del se paanshmria duhet t respektohet
nga gjyqtari n do shkall t procesit dhe nga ky detyrim nuk mund t
prjashtohet as edhe gjyqtari n Gjykatn e Lart. sht e vazhdueshme
jurisprudenca kushtetuese ku gjen shprehje interpretimi i parimit te
paansis. Ky parim zbatohet pr dolloj shtjeje dhe krkon nga gjyqtart
q t mos ken paragjykime n lidhje me shtjen e shtruar prpara tyre
dhe t mosveprojn n mnyr t till q ndihmojn interesat e njrs prej
palve. Nj gjykat duhet t jet e paanshme jo vetm formalisht, por edhe
n mnyr t shprehur. Sipas jurisprudencs kushtetuese E drejta pr tu
gjykuar prpara nj gjykate kompetente, t pavarur dhe t paanshme t
caktuar me ligj krkon q drejtsia jo vetm duhet t bhet, por ajo
gjithashtu duhet t shikohet q bhet. Sipas interpretimit te Gjykats
Europiane t t Drejtave t Njeriut do gjykat duhet t veproj n mnyr
t till q n dhnien e drejtsis t shfaq paansin e saj. Vihet theksi mbi
kt pik sepse paansia e gjyqtarit sht nj karakteristik mjaft e
rndsishme e procesit t rregullt ligjor e cila gjendet e bazuar qoft n
burime kombtare, qoft n burime ndrkombtare. Prve paansis
element i rndsishm q lidhet ngusht me t sht edhe pavarsia e
gjyqtarit n procesin gjyqsor. Kodi i Procedurs Penale prcakton
shprehimisht rastet q mund t pengojn gjyqtarin n paansin e tij dhe t
pandehurit ose mbrojtsit t tij i njihet e drejta t krkoj prjashtimin e
gjyqtarit nga gjykimi i shtjes. Patundshmria e gjyqtarve n detyr, nj
veori kjo e rndsishme e pushtetit gjyqsor, n raport me pushtetet e
tjera, e bn akoma m evidente jo vetm nevojn pr pavarsi t tyre n
dhnien e drejtsis, por edhe paansin e tyre jasht do ndikimi duke
qene se pushteti gjyqsor sht krijuar n rall t par pr t mbrojtur t
drejtat dhe lirit e qytetarve. N jurisprudencn kushtetuese gjejm raste
kur sht konstatuar paansia e gjykats. N vendimi nr. 12 dat
13.04.2007 kjo gjykat shprehet se sht e papranueshme, q nj gjyqtar
q ka marr pjes n dhnien e nj vendimi n nj shkall t mparshme t
gjykimit (n rastin konkret n gjykatn e Apelit), t jet srish n prbrje
t Kolegjit Penal t Gjykats s Lart e cila do t shqyrtoj e vlersoj
shkaqet e rekursit q jan pikrisht kundr ktij vendimi. N rastin konkret,
dyshimi pr njanshmri n shqyrtimin e shtjes n Kolegjin Penal t
Gjykats s Lart t mbledhur n dhomn e kshillimit sht gjykuar i drejt
(nj nga gjyqtart n prbrje t ktij kolegji ka marr pjes m par n
trupin gjykues n Gjykatn e Apelit Durrs), i cili ka ln n fuqi vendimin e
Gjykats s Rrethit Gjyqsor Durrs. Madje, n kt rast, ky gjyqtar kishte
qen edhe relator i shtjes.

N kt kuadr, Gjykata Kushtetuese ka theksuar n disa vendime t saj se

parimi i paanshmris ka n vetvete elementin e vet subjektiv, i cili lidhet
ngusht me bindjen e brendshme q krijon gjyqtari pr zgjidhjen e shtjes
n gjykim, si dhe elementin objektiv me t cilin kuptohet dhnia e garancive
t nevojshme pr gjykim t paanshm nga vet gjykata, prmes mnjanimit
prej saj t do dyshimi t prligjur n kt drejtim. Ndr t tjera, gjykata
duhet t jet e kujdesshme dhe t marr parasysh veanrisht problemin e
prbrjes s trupit gjykues, n mnyr q t mnjanohen nga gjykimi i
shtjes gjyqtart q nuk kan garancit e krkuara pr paanshmri n
kuptimin objektiv. N shtetin e s drejts, kjo krkes merr rndsi t
veant n funksion t besimit n dhnien e drejtsis q duhet t krijojn
n do rast n shoqrin demokratike jo vetm palt n gjykim, por do
qytetar i thjesht. Gjykata Kushtetuese rithekson qndrimin e mbajtur n
raste t tjera t ngjashme se shqyrtimi i shtjes nga Kolegji Penal i
Gjykats s Lart, n dhomn e kshillimit, sht pjes e rndsishme e
procesit gjyqsor n trsi dhe, n prputhje me natyrn e ktij shqyrtimi
duhen respektuar parimet themelore t procesit t rregullt ligjor n kuptimin
kushtetues. Mbi kt analiz, Gjykata Kushtetuese n vendimin nr. 38 date
15.10.2007 mon se ndodhemi para cenimit t parimit t paansis, si
element i t drejts pr nj proces t rregullt ligjor, domethn para cnimit
t nj t drejte kushtetuese.

b) Parimi i prezumimit t pafajsis

N Kushtetutn e vendit ton ky parim sht sanksionuar n nenin 30 t saj,

kushdo quhet i pafajshm prderisa nuk i sht provuar fajsia me vendim
gjyqsor t forms s prer.

Neni 4 i Kodit t Procedurs Penale merr t njjtn dipozit kushtetuese pr

t sanksionuar parimin e prezumimit t pafajsis duke shtuar edhe ... do
dyshim pr akuzn mohet n favor t t pandehurit.

Edhe pse ky parim kushtetues sht ndr parimet themelore t procesit

penal pr do shtet t s drejts, sht provuar n praktik se jo gjithmon
sigurohet respektimi i tij n procesin penal. Kshtu, Gjykata Kushtetuese n
vendimin e saj nr.4 dat 7.2.2001 gjykon q gjykata ka marr t mirqen
akuzn, duk cnuar parimin e prezumimit t pafajsis q parashikohet nga
neni 6 i Konvents Europiane pr t drejtat e njeriut dhe nga neni 4 i Kodit
t Procedurs Penale. N dhomn e kshillimit nuk mund t vendoset mbi
drejtsin ose jo t vendimeve t shkallve t ulta, por vetm n seanc
gjyqsore dhe me pjesmarrjen e palve.

c) Parimi i nj procesi t rregullt ligjor

Pr t respektuar t drejtat dhe lirit e individit dhe pr t patur nj shtet t

s drejts me baza t shndosha sht e domosdoshme q Kushtetuta t
garantoj parimin e nj procesi t rregullt ligjor. Kshtu, nga neni 42 i
Kushtetuts buron e drejta pr nj proces t rregullt ligjor, e drejt kjo q ka
t bj veanarisht me mbrojtjen e t drejtave t individve duke qen se
ata mund ti drejtohen Gjykats Kushtetuese vetm n lidhje me shkeljen e
t drejtave pr nj proces t rregullt ligjor. Prgjithsisht t gjitha t drejtat
e individit n procesin penal lidhen drejtprdrejt me t drejtn pr nj
proces t rregullt ligjor. E drejta pr tu mbrojtur sht element themelor i s
drejts pr nj gjykim t rregullt ligjor n procesin penal dhe shrben ndr
t tjera, pr t siguruar respektimin e parimit t barazis s palve.
Kushtetuta njeh t drejt pr tu mbrojtur n nenin 31 pikat b dhe n
t cilt prcaktohet se i pandehuri ka t drejt:

b) t ket kohn dhe lehtsit e mjaftueshme pr t prgatitur mbrojtjen e

vet;

) t mbrohet vet ose me ndihmn e nj mbrojtsi ligjor t zgjedhur prej

tij; t komunikoj lirisht dhe privatisht me t, si dhe ti sigurohet mbrojtja
falas, kur nuk ka mjete t mjaftueshme;

Respektimi i s drejts s mbrojtjes nnkupton nj proces t drejt dhe t

paanshm. Realizimi i s drejts s mbrojtjes s'mund t bhet vese
nprmjet nj procedure t till. N t njjtn koh s'mund t kemi nj
proces t drejt dhe t paanshm nse e drejta e mbrojtjes nuk
respektohet. Ndrsa parimi i barazis s palve nnkupton detyrimin pr ti
ofruar secils pal mundsin pr t paraqitur shtjen e saj n kushte q
nuk e vn n disavantazh me paln tjetr. Koncepti i barazis s palve
edhe n procesin penal i ka bazat n nenin 6 t Konvents Europiane t t
Drejtave t Njeriut dhe pr kt Gjykata Europiane e t Drejtave t Njeriut
nuk ka reshtur s sanksionuari at n gjykimet e saj. N jurisprudencn
kushtetuese shqiptare, e cila sht n prputhje me qendrimet e mbajtura
nga Gjykata Europiane pr t drejtat e Njeriut ka konkluduar se pa ndihmn
e nj avokati, procesi nuk mund t kontribuoj n mnyr t dobishme n
shqyrtimin e shtjeve juridike q qndrojn n thelb t mosmarrveshjeve.
N vendimin nr. 5 dat 04.03.2008 Gjykata Kushtetuese ka shfuqizuar
vendimin e Kolegjit Penal t Gjykats s Lart si t papajtueshm me
Kushtetutn e RSH-s pasi ka konstatuar se shtja sht shqyrtuar nga
Kolegji Penal i Gjykats se Lart pa i njoftuar m par rekursin t pandehurit
dhe as avokatit t caktuar prej tij. Kshtu zhvillimi i gjykimit t shtjes pa
pranin e t pandehurit apo dhe t mbrojtesit dhe pa caktuar as edhe
mbrojts kryesisht prbn shkak pr shkelje t normave kushtetuese. Edhe
n raste t tjera Gjykata Kushtetuese (vendim nr. 7 dat 19.02.2007) ka
konstatuar q Kolegji Penal i Gjykats s Lart, duke zhvilluar gjykimin pa
pranin e t pandehurit, ka zhvilluar proces t parregullt ligjor, pasi ka
shkelur parimin e barazis s palve n procesin gjyqsor. do proces i
rregullt ligjor nnkupton edhe respektimin e nj afati kohor t arsyeshm
dhe t drejtn pr nj seanc gjyqsore t hapur dhe t shpalljes publikisht
t vendimit edhe n procesin penal. Publiciteti i seancs dhe shpallja
publikisht e vendimit prbjn nj tipar thelbsor t s drejts pr nj
proces t rregullt ligjor dhe parashikohen shprehimisht edhe nga Kodi i
Procedurs Penale. Kto dhe parime t tjera t procesit penal gjejn burimin
dhe garancin e mbrojtjes s tyre jo vetm me sanksionimin e tyre n
Kushtetut dhe pr rrjedhoj n t gjith legjislacionin e brendshm penal
por edhe n ekzistencn dhe veprimtarin e Gjykats Kushtetuese n
funksion t mbrojtjes s t drejtave dhe lirive vetjake.

Procedura e rishikimit t Kushtetuts s RSH. Praktika.

LL. M. Entela Hoxhaj

Fakulteti i Drejtsis,

Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Kushtetuta mund t cnohet nga ligje q bien n kundrshtim me t, por ajo
mund t cnohet shum m tepr nga ligje kushtetuese q mund t bien
ndesh me parimet dhe vlerat themelore q ajo shpreh dhe mbron. Prandaj
sht e nevojshme q t ofrohen garanci q t tilla amendamente nuk do t
bhen. N teorit e dikurshme moderne liberale mbizotronte ideja e
pandryshueshmris s sistemit shoqror politik, e pandryshueshmris s
kushtetuts (1). N fund t viteve 20 t shek. XX, nj nga autort m n z
t jurisprudencs gjermane, Karl Shmidt shkruante se do kushtetut
bazohet apo mbshtetet n nj vendim apo kompromis themelor, prandaj
ajo nuk mund t vihet n pikpyetje prmes procedurave q synojn
ndryshimin e saj (2). Megjithat zri i kundrt pr ndryshueshmrin e
Kushtetuts ishte i njkohshm dhe shpejt u kthye n mbizotrues: Hans
Kelzen, prfaqsuesi m i shquar i shkolls normativiste, n t njjtn
periudh kohore argumentonte se Demokracia nga vet natyra e saj sht
relative, prandaj shumica ka t drejt t bj ndryshime t fardollojshme
pr t cilat bie dakort (3). Pavarsisht ksaj, Kushtetuta duhet t paraqes
garanci pr jet t gjat e qndrueshmri dhe nuk mund t jet objekt i
ndryshimeve t mazhorancs e t politikave partiake, por duhet t
ndryshohet vetm kur arrihet nj konsensues i gjer n t gjith spektrin
politik. Rishikimi i Kushtetuts duhet t jet i rrethuar nga maturia e kujdesi
pr t nnvizuar aspektin themelor t paktit kushtetues. sht kjo arsyeja
q procedurat pr rishikimin e Kushtetuts prgjithsisht jan mjaft t
ndrlikuara dhe shoqrohen edhe me vendosjen e kufizimeve absolute.
Rishikimi i Kushtetuts konsiston n plotsimin, ndryshimin ose
zvendsimin e dispozitave t caktuara t kushtetuts ekzistuese, pr ta
prshtatur me realitetet e reja t cilat nuk mund t parashikoheshin gjat
proesit t hartimit. Rishikimi i Kushtetuts bhet duke ndjekur rregullat dhe
procedurat e parashikuara nga kushtetuta n fuqi, e cila modifikohet nga
vnia n jet e procedurave, q ajo vet i prmban pr kt qllim. N
Kushtetutn ton t vitit 1998 funksioni i rishikimit i sht besuar Kuvendit, i
cili mund ta ushtroj kt pushtet vetm nprmjet procedurave speciale
ose t veanta. N kt kndvshtrim ajo quhet kushtetut e ngurt, pasi
formalisht shfaq rezistenc n mundsin e abrogimit apo modifikimit t
dispozitave t saj me an t procedurs s zakonshme ligjore. Duhet
theksuar ktu se kushtetutat e ngurta jan gati gjithmon pjesrisht t
ngurta, n sensin q nuk jan krejtsisht t pandryshueshme, por mund t
modifikohen duke ndjekur procedurn prkatse rishikuese, edhe pse natyra
e tyre konstituive nuk do ta lejonte, pavarsisht papamundsis s
modifikimit me ligje t zakonshme. Procedura e rishikimit t Kushtetuts
son parashikohet n nenin 177 t Kushtetuts, i cili luan nj funksion
garantimi t dyfisht, pasi kjo dispozit, prve sigurimit t ngurtsis
kushtetuese n krahasim me ligje t zakonshme, siguron nj stabilitet m t
madh n koh t normave kushtetuese. Parashikimi i procedurave speciale
apo t vshtira pr realizimin e rishikimit t Kushtetuts prgjithsisht bhet
pr shmangien e ndryshimit t kushtetuts pr motive thjesht politike, t
cilat mund t shpjegohen lehtsisht me: vshtirsin pr t siguruar nj
mendim kompakt t grupit qeveriss pr vendime t nj rndsie t veant
t destinuara pr t zgjatur n koh, si jan ato q kan t bjn me
rishikimin e Kushtetuts; mosbesimin e t gjitha shumicave parlamentare
ndaj ndrhyrjeve popullore t tipit referendar; vshtirsin pr t realizuar
shumicn parlamentare t krkuar me bashkpunimin e grupeve opozitare
(4). Zhvillimi i procedurs pr rishikimin e Kushtetuts sht nga ana
thelbsore i njjt me at q zbatohet pr adoptimin e ligjeve t zakonshme,
por me disa ndryshime q shprehin nj far vshtirsie. Vshtirsia
konsiston n shumicn e cilsuar q krkohet n rastet e rishikimit, n
nnshtrimin e rishikimit t miratuar nga parlamenti ndaj referendumit etj.
Procedura e rishikimit t Kushtetuts, ashtu si procedura e miratimit t
ligjeve t zakonshme, kalon n tre faza:

1) iniciativa legjislative pr projektligjin kushtetues.

2) shqyrtimi dhe miratimi.

3) shpallja.

1) Iniciativa pr rishikimin e Kushtetuts, sipas nenit 177 paragrafi 1, mund

t ndrmerret nga jo m pak se nj e pesta e deputetve. Si vihet re, n
ndryshim nga procedura e adoptimit t ligjeve t zakonshme, n proesin
rishikues sipas Kushtetuts shqiptare t vitit 1998 nuk ka iniciativ
legjislative qeveritare apo popullore. Kujtojm ktu se, sipas nenit 81
paragrafi 1, pr ligjet e zakonshme iniciativn legjislative mund ta ket do
deputet. Kshilli i Ministrave apo 20 mij zgjedhs.

2) N fazn e dyt t procedurs s rishikimit kushtetues projekt

amendamenti i paraqitur mund t marr dy drejtime:

A - Njri drejtim sht q projekti t miratohet nga nj shumic e cilsuar

prej jo m pak se dy t tretat e t gjith antarve t Kuvendit (neni 177
paragrafi 3). Q ktu pastaj mund t kalohet n fazn e tret, shpalljen.
Nprmjet ksaj procedure sht rishikuar dy her Kushtetuta jon e vitit
1998: n Janar 2007 (5) dhe n Prill 2008 (6). N Janar 2007 ndrhyrjet n
rishikimin e Kushtetuts kan t bjn me dispozita t veanta, me nenet
109 dhe 154 t Kushtetuts. Kurse n Prill 2008 procesi rishikues preku nj
varg dispozitash (prmendim ktu nenet 64, 65, 67, 68, 87, 88, 104, 105,
149, si dhe shfuqizimi i pjess s dymbdhjet Pr Komisionin Qendror t
Zgjedhjeve). T dy amendamentet, q kryesisht kan t bjn me reformat
n zgjedhjen e Parlamentit dhe t Presidentit, u mbshtetn nga dy partit
m t mdha politike Partia Demokratike n pushtet dhe Partia Socialiste e
opozits. N lidhje me ndryshimet kushtetuese t 2008-s Komisioni i
Venecies fillimisht kritikoi mnyrn e shpejt n t ciln u miratuan kto
amendime pa diskutim t gjer publik (7), megjithat, edhe pr arsye se
procedura e ndjekur nga Kuvendi pr kto amendamente kushtetuese
formalisht ishte e rregullt, vlen t prmenden konkluzionet e mendimit
491/2008 t Komisionit t Venecies Pr ndryshimet e Kushtetuts s RSH-
s t miratuara me 21 prill 2008 se Amendamentet kushtetuese t
miratuara n prill 2008 jan prgjithsisht n prputhje me standartet
europiane (8). N disa raste, pavarsisht se projekt-amendameti
kushtetues sht miratuar me jo m pak se 2/3 e t gjith antarve t
Kuvendit, nuk kalohet menjher n fazn e tret, pasi neni 177 paragrafi 5
parashikon mundsin e zgjatjes s procedurs n fazn e dyt, q
konsiston n nnshtrimin ndaj referendumit t amendamentit kushtetues t
miratuar, nse kt e krkon nj e pesta e t gjith antarve t Kuvendit.
Si shihet, kjo e fundit sht nj procedur shtes e rnduar, q n nj
interpretim t zgjeruar mund t konsiderohet edhe si vullneti pr t vn
nj arm kontrolli m shum n duart e opozits, e cila duke ushtruar kt
mundsi t dhn nga Kushtetuta, ia nnshtron refleksionit te prgjithshm
popullor nj modifikim t diskutueshm t Kushtetuts t realizuar nga
shumica qeverisse. Duhet t theksojm gjithashtu se, neni 177 paragrafi 5 i
Kushtetuts prcakton vetm t drejtn e nj t pests s t gjith
antarve t Kuvendit pr t krkuar q amendamenti kushtetues i miratuar
ti nnshtrohet referendumit dhe nuk prcakton afatin kohor brenda t cilit
grupi i deputetve mund t ushtroj kt t drejt kushtetuese (9). Kjo
shtje gjen zgjidhje n Kodin Zgjedhor t RSH-s (10), n nenin 123
paragrafi 2 t t cilit prcaktohet se krkesa pr referendum i dorzohet
Sekretarit t Prgjithshm t Kuvendit brenda 15 ditve nga miratimi i
amendamentit kushtetues nga Kuvendi. N praktikn shqiptare t
procedurs s rishikimit t Kushtetuts s v.1998 duhet prmendur nisma e
kreut t Lvizjes Socialiste pr Integrim pr zhvillimin e referendumit
kushtetues, sipas procedurs s siprprmendur, por q dshtoi n
mbledhjen n parlament t 28 firmave t nevojshme pr ti drejtuar
krkesn Gjykats Kushtetuese pr tia nnshtruar referendumit
amendamentet kushtetuese.

B - Drejtimi tjetr konsiston n nnshtrimin ndaj referendumit t

projektamendamentit kushtetues t propozuar, pasi kt ta ket vendosur
Kuvendi me shumic prej dy t tretash t t gjith antarve (11).
Referendumi duhet t bhet jo m von se 60 dit nga miratimi i tij n
Kuvend, afat i cili duhet detyrimisht t respektohet. Duhet t theksojm se
n kt rast referendumit i nnshtrohet projektamendamenti i paraqitur,
ndrsa n rastin e par referendumit i nnshtrohej amendamenti kushtetues
i miratuar.

3) Faza e tret shpallja sht detyr e Presidentit t Republiks, i cili

nuk mund t ushtroj t drejtn e vetos pr ligjet e miratuara nga Kuvendi
pr rishkimin e Kushtetuts (neni 177 paragrafi 6).

Ai, gjithashtu, detyrohet t shpall ligjin e miratuar me referendum, i cili hyn

n fuqi n datn e parashikuar n vet ligjin (neni 177 paragrafi 7). Si
shihet, edhe n kt faz, ka ndryshim mes procesit rishikues dhe procesit
t adoptimit t ligjeve t zakonshme, pasi n kt t fundit Presidentit t
Republiks i njihet e drejta e ushtrimit t vetos pezulluese, q konsiston n
t drejtn pr tia kthyer ligjin pr rishqyrtim Parlamentit vetm nj her
(12).

Parashikimi i procedurave t veanta ligjore pr rishikimin e Kushtetuts dhe

vendosja e kufizimeve n proesin rishikues prbn garancin e
qndrueshmris s kushtetuts dhe t supermacis s saj ndaj ligjeve t
zakonshme. Rishikimi i kushtetuts realizon nga njra an evoluimin e
tekstit kushtetues n prputhje me ekzigjencat ekonomike dhe sociale n
ndryshim (bhet fjal pr ndryshimet thelbsore), ndrsa nga ana tjetr
siguron ruajtjen e brthams apo t pjess esenciale t tekstit kushtetues
nprmjet parashikimit t kufizimeve absolute n proesin rishikues. Prve
parashikimit t procedurave m t rnduara pr miratimin e amendimeve
kushtetuese, neni 177 i Kushtetuts parashikon edhe dy kufizime eksplicite
t cilat lidhen me kohn gjat s cils nuk mund t ndrmerret rishikimi i
Kushtetuts. Kufizimi i par parashikohet n paragrafin e dyt t nenit 177, i
cili prcakton asnj rishikim i Kushtetuts nuk mund t ndrmerret gjat
kohs kur jan vendosur masat e jashtzakonshme. Pra, si shihet rishikimi
sht i mundur para vendosjes s masave t jashtzakonshme dhe,
prkundrazi, nuk sht i mundur pr kohn gjat t cils jan vendosur kto
masa, duke penguar kshtu do veprim juridik pr rishikimin e Kushtetuts
pr aq koh sa vazhdon gjendja n fjal. Mund t themi gjithashtu se
ndalimi i rishikimit t Kushtetuts gjat kohs kur jan vendosur masat e
jashtzakonshme sht kufizim relativ, prderisa ky kufizim mund t
kaprcehet pas mbarimit t gjendjes n fjal, koh pas t cils rishikimi
sht i mundshm. Prcaktimi i masave t jashtzakonshme dhe i kohs
gjat s cils ato jan n veprim gjejn sanksionim n pjesn e
gjashtmbdhjet t Kushtetuts (nenet 170 176).

Kufizimi i dyt parashikohet n paragrafin 8 t nenit 177, sipas t cilit

ndalohet rishikimi i Kushtetuts pr t njjtn shtje pa kaluar nj vit nga
dita e rrzimit t projektligjit n Kuvend dhe tre vjet nga dita e rrzimit t tij
n referendum. Edhe n kt rast rishikimi sht i mundshm pas kalimit t
periudhs s prcaktuar n nenin 177 paragrafi 8, prandaj ky kufizim sht
relativ. N Kushtetutn e Shqipris nuk gjendet ndonj nen q t prmbaj
ndonj kufizim absolut t shprehur.

Gjithsesi duhet thn se n Kushtetut nuk mungojn kufizimet absolute

implicite. Kshtu, nuk mund ti nnshtrohen ndryshimeve kushtetuese:
parimet themelore t sanksionuara n pjesn e par t Kushtetuts apo n
t drejtat dhe lirit themelore t njeriut q ...qndrojn n themel t t
gjith rendit juridik (13). Nuk mund t zvendsohet parimi i sovranitetit t
popullit, i ndarjes s pushteteve, parimi i pluralizmit etj, ndryshimi i t cilave
do t sillte ndryshime n vet thelbin dhe n prmbajtjen demokratike t
shtetit. Prandaj asnj lloj mazhorance, qoft edhe e gjr, nuk do t ishte
legjitime pr t sjell ndryshime t tilla.

Literatura

1. Shih: A. Anastasi E drejta kushtetuese, Tiran 2003, fq.30.

2. Cituar nga: Xh. Zaganjori Demokracia dhe shteti i s drejts Tiran
2002, fq.63.
3. Po aty.
4. Cituar nga: A. Mangia Referendum, Padova 1999, fq.232.
5. Bhet fjal pr Ligjin nr. 9675 date 13.1.2007 Pr disa ndryshime n
ligjin nr. 8417 dat 21.10.1998 Kushtetuta e Republiks s
Shqipris.
 6. Bhet fjal pr Ligjin nr.9904 dat 21.4.2008 Pr disa ndryshime n
ligjin nr.8417 dat 21.10.1998 Kushtetuta e Republiks s
Shqipris, t ndryshuar.
7. Pika 5 e Mendimit 491/2008 t Komisionit t Venecies Pr ndryshimet
e Kushtetuts s RSH t miratuara m 21 prill 2008
8. Pr m tepr shih pikn 22 t Mendimit 491/2008 t Komisionit t
Venecies Pr ndryshimet e Kushtetuts s RSH t miratuara me 21
prill 2008
9. Neni 177 paragrafi 5 i Kushtetuts Amendamenti kushtetues i
miratuar i nnshtrohet referendumit, kur kt e krkon nj e pesta e
t gjith antarve t tij.
10. Miratuar n ligjin nr.9087, dt. 16.06.03 dhe ndryshuar me ligjin
nr.9297, dt. 21.10.04, ligjin nr.9341, dt. 10.01.05 dhe ligjin nr.9371,
dt. 14.04.05.
11. Neni 177 paragrafi 4 i Kushtetuts Kuvendi mund t vendos
me dy t tretat e t gjith antarve t tij q projekt-amendamentet
kushtetuese t votohen me referendum.
12. Neni 85 paragrafi 1 i Kushtetuts Presidenti i Republiks ka t
drejt t kthej ligjin pr rishqyrtim vetm nj her.
13. Neni 15 i Kushtetuts T drejtat dhe lirit themelore t njeriut
qndrojn n themel t t gjith rendit juridik.

Kshilli i Ministrave dhe rregullimi kushtetues i pozits s tij

Irma Baraku

Fakulteti i Drejtsis

Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Shqipria sht republik parlamentare (neni 1) dhe sistemi i qeverisjes

bazohet n ndarjen dhe balancimin ndrmjet pushteteve ligvns, ekzekutiv
dhe gjyqsor (neni 7). N ushtrimin e pushtetit ekzekutiv, qeveria sht
organi kryesor dhe m i lart n ushtrimin e veprimtaris ekzekutive-
urdhrdhnse. Qeveria sot sht ndr elementet e qensishme t
sistemeve bashkkohore kushtetuese, jo vetm pr rolin e
pazvendsueshm q ka n prcaktimin e drejtimit politik, por edhe pr
shkak t pushtetit, q rrjedh nga ushtrimi i funksioneve t veta (1).
Konstitucionalisti Omari na paraqet arsyet pr t cilat ky rol sht rritur n
sistemet e sotme politike, si jan shtrirja e veprimtaris s qeveris, nevoja
pr vendime t shpejta apo rritja e rolit t kryetarit t qeveris (2).
Kushtetuta ka prcaktuar mnyrn e formimit t qeveris dhe procedurat q
duhen realizuar n kt proces. Presidenti i Republiks sht titullari i
pushtetit t emrimit t Kryeministrit dhe ministrave (3). Gjith ky proces
prmban dy momente t rndsishme:

- s pari, detyrimin ligjor t Presidentit pr t zhvilluar konsultime me

forcat politike q prbjn shumicn n Kuvend (neni 96, pika 1);
- s dyti, detyrimin e Kryeministrit dhe Qeveris pr t marr
votbesimin e Kuvendit.

Problemet m t rndsishme n aspektin e veprimtaris administrative jan

shtjet e strukturs s qeveris, t kompetencave dhe metodave t
veprimit t saj (4). Duhet thn se Kushtetuta e RSH-s ka prcaktuar n
vija t prgjithshme strukturn e Kshillit t Ministrave. Kshilli i Ministrave
prbhet nga Kryeministri, Zvndskryeministri dhe ministrat (neni 95,
pika 1).

Ministr mund t caktohet kushdo q ka cilsit e deputetit (neni 103),

megjithse kjo nuk sjell detyrimisht q ministri t jet deputet. Prbrja
kolektive e KM prcakton edhe formn kolegjiale t ushtrimit t veprimtaris
nga ana e tij si organ kolegjial (5). Kshilli i Ministrave sht organ
kolegjial, antart e t cilve mbajn prgjegjsi kolektive pr vendimet q
marrin si Qeveri, por njkohsisht Kryeministri dhe ministrat mbajn
prgjegjsi individuale pr vendimet e tyre si organe monokratike brenda
fushs prkatse ku ushtrojn veprimtarin e tyre.

Kshilli i Ministrave sht gjithashtu organ me kompetenca t prgjithshme,

i cili n hierarkin e organeve t administrats shtetrore sht pajisur me
vllimin m t madh t tagrave t pushtetit. Kushtetuta n nenin 95, pika 2
prcakton se Kshilli i Ministrave ushtron do funksion shtetror q nuk u
sht dhn organeve t pushteteve t tjera shtetrore ose t qeverisjes
vendore.

Kushtetuta e ka pajisur Kshillin e Ministrave me mjetet e nevojshme

juridike pr t imponuar vullnetin e vet juridik. N kuadrin e veprimtaris
normative t Qeveris, Kushtetuta i ka dhn nj vend t rndsishm
akteve normative t Kshillit t Ministrave duke i renditur pas Kushtetuts,
marrveshjeve ndrkombtare t ratifikuara me ligj dhe ligjeve t shtetit
shqiptar (neni 116). Pr m tepr ato fitojn fuqi juridike vetm pasi
botohen n Fletoren Zyrtare.

Gjithashtu ajo parashikon se Kshilli i Ministrave nxjerr vendime dhe

udhzime, neni 100, pika 5,Kryeministri, n zbatim t kompetencave t tij,
nxjerr urdhra (neni 102, pika 3) dhe Ministri n zbatim t kompetencave
t tij, nxjerr urdhra dhe udhzime (neni 102, pika 4). Duke iu rikthyer
aspektit politik t qeveris mund t themi se ai gjen shprehjen n disa
aspekte:

- s pari, qeveria sht produkt i nj procesi zgjedhor, sepse formohet

nga mazhoranca parlamentare.

Qeveria sht shprehje e raportit t forcave shoqrore dhe grupeve t

ndryshme n luft politike dhe strategjis s ksaj lufte. Zgjedhjet
parlamentare shihen n perspektivn e prbrjes dhe politiks s qeveris
(6). Kushtetuta e konsideron Qeverin si organi q prcakton drejtimet
kryesore t politiks s prgjithshme shtetrore (neni 100, pika 1) dhe
krkon miratimin e Kuvendit jo vetm pr prbrjen e qeveris, por edhe t
programit t saj politik (neni 97). Duhet t mbajm parasysh q programi i
qeveris n fakt sht shprehje e programit politik t mazhorancs me t
ciln ajo vjen n pushtet.

- s dyti, drejtimi politik shprehet n nj lidhje t veant q Kushtetuta

vendos mes Qeveris dhe Kuvendit.

Ky raport fillon me mnyrn e procedurat pr krijimin e qeveris. Votbesimi i

Kuvendit pr Kryeministrin sht kusht pr mosshprndarjen e Kuvendit (7).

Veprimtaria normative t Qeveris

Q n fillim t shekullit XX jurist e politolog flasin pr nj zbehje t

parlamentarizmit n dobi t ministerializmit, pikrisht sepse legjislacioni i
deleguar sht prhapur n disa vende duke zhvendosur rolin e parlamentit
si organi i vetm ligjvns (8). Kushtetuta parashikon se Kshilli i
Ministrave, n rast nevoje dhe urgjence, nn prgjegjsin e tij, mund t
nxjerr akte normative q kan fuqin e ligjit, pr marrjen e masave t
prkohshme. Kto akte normative i drgohen menjher Kuvendit, i cili
mblidhet brenda 5 ditve nse nuk sht i mbledhur. Kto akte humbasin
fuqin q nga fillimi, n qoft se nuk miratohet nga Kuvendi brenda 45
ditve.

N detyrimi e Kryeministrit dhe do antari t Kshillit t Ministrave pr t

iu prgjigjur interpelancave dhe pyetjeve t deputetve brenda 3 javve
(neni 80, pika 1).

Ky raport nuk anon vetm nga Kuvendi. Ajo ka sht m e dukshme pr

raportin me Kuvendin sht fakti se Kushtetuta i ka dhn mundsi Kshillit
t Ministrave t prcaktoj axhendn e Kuvendit, duke i njohur t drejtn e
iniciativs ligjvnse (9).

Nga ana tjetr Kushtetuta parashikon detyrimin pr t marr mendimin e

Kshillit t Ministriva pr projektligjet joqeveritare q bjn t nevojshme
rritjen e shpenzimeve t buxhetit t shtetit ose q paksojn t ardhurat
(neni 82, pika 1.

Mund t vrehen nj sr rastesh n t cilat Kryeministri apo Kshilli i

Ministrave ndikon n veprimtarin e Kuvendit, si sht e drejta e tij pr t
krkuar sesion t jashtzakonshm t Kuvendit (neni 74, pika 2), e drejta e
antarit t Kshillit t Ministrave pr t marr pjes dhe pr t marr fjaln
n mbledhjet e Kuvendit dhe t Komisioneve t tij (neni 80, pika 2), e drejta
e KM pr t krkuar miratimin e ligjit me procedur t prshpejtuar (neni 83
pika 2), t drejtn e Kshillit t Ministrave pr ti propozuar Kuvendit
referendum pr shtje t nj rndsie t veant (neni 150) etj.

Raporti mes Kuvendit e Qeveris sht raport besimi (10).

Ky raport shfaqet n disa drejtime:

1. N votbesimin q Kuvendi duhet ti jap Kryeministrit, prbrjes dhe

programit t qeveris.

2. N t drejtn e Kuvendit pr t krkuar mocion mosbesimi ndaj

Kryeministrit n detyr. Si vren edhe Komisioni i Venecias, Kushtetuta flet
pr nj vot konstruktive, sepse mocioni i mosbesimit shoqrohet me
propozimin pr Kryeministrin e ri (neni 105, pika 1). Kjo nuk sht e
thjesht pr tu realizuar, sepse mocioni i mosbesimit ndaj Kryeministrit
mund t votohet vetm nse zgjidhet me votn e m shum se gjysms s
antarve t Kuvendit, Kryeministri i ri.

3. E drejta e Kryeministrit pr t krkuar mocion besimi ndaj Kshillit t

Ministrave. Kjo sht nj ndr ndryshimet e fundit t bra n Kushtetut, q
ka ndeshur n kundrshtimin e forcave politike opozitare dhe nuk sht
anashkaluar as nga Komisioni i Venecias, i cili ka dhn opinionin e tij. Ky
ndryshim ka prforcuar m tej pozitn kushtetuese t Kryeministrit.
Konkretisht, nse m prpara kur ky mocion besimi votohej nga m pak se
gjysma e antarve t Kuvendit, zgjidhej nj Kryeministr i ri brenda 15
ditve, ndryshimi i Kushtetuts i ka dhn pushtetin Kryeministrit q n rast
t mosvotimit t mocionit t besimit ti krkoj Presidentit shprndarjen e
Kuvendit. Por duhet thn se Kushtetuta e kufizuar momentin kur mund t
paraqitet ky mocion nga Kryeministri. Sipas saj Krkesa pr mocion besimi
nuk mund t paraqitet gjat periudhs s sh qyrtimit t mocionit t
mosbesimit sipas nenit 105.

Komisioni i Venecias (11) ka vrejtur disa aspekte t ktij ndryshimi

kushtetues:

S pari, nuk sht prcaktuar mir nse krkesa e Kryeministrit pr

shprndarjen e Kuvendit sht nj mundsi apo detyrim kushtetues;

kjo mundsi mund t shihet si nj prforcim i teprt i pozits s

Kryeministrit;

ky ndryshon balancn mes Kuvendit dhe Qeveris.

ky ndryshim e bn opozitn m t etur pr t prezantuar mocion

mosbesimi.

ky ndryshim bn q deputett e Kuvendit duke mbshtetur qeverin t

bhen m t varur ndaj vullnetit t qeveris.

Pra mund t shohim qart se ndrsa n raport me Dispozitat Kryesore

Kushtetuese, Kushtetuta e RSH-s krijoi mundsin pr nj pozit t
fuqishme t Qeveris e sidomos t Kryeministrit (12), ndryshimet
kushtetuese t 21 Prillit 2008, na e theksojn eprsin e tyre.

Komisioni i Venecias vren se ndryshimet kushtetuese prgjithsisht jan n

linjn e standarteve europiane, por thekson se prsa i takon mocionit t
besimit efektet lkunden mes synimit pr rritjen e stabilitetit politik (ky
mocion i marr nga eksperienca e Kushtetuts Gjermane s bashku me
votn konstruktive mund t konsiderohen elemente t rndsishme pr
stabilitetin politik n vend), dhe tendencs pr ta br t brisht ekuilibrin
institucional. Me statusin e rekomandimit kjo mund t prkthehej vetm me
nj fjal: Kujdes!

Literatura

1. Paolo Caretti, Ugo De Sierve Instituzioni di diritto pubblico, Settimo

Edizione, Torino 2004, fq 220.
2. Luan Omari Parime dhe institucione t s drejts publike, Botimi i
gjasht, Tiran 2004, fq 145.
3. Aurela Anastasi E drejta kushtetuese, Tiran 2003, fq 161.
4. Po aty, fq 143.
5. Ermir Dobjani E drejta administrative 1,SHBLU, Tiran 2007, fq 91.
6. Luan Omari Parime dhe institucione t s drejts publike, Botimi i
gjasht, Tiran 2004, fq 143.
7. Neni 96 i kushtetuts prcakton procedurn e mposhtme pr
zgjedhjen e Kryeministrit:
1. Presidenti i Republiks, n fillim t legjislaturs, si dhe kur
vendi i Kryeministrit mbetet vakant, emron Kryeministrin me
propozim t partis ose koalicionit t partive, q ka shumicn e
vendeve n Kuvend.
2 . N qoft se Kryeministri i emruar nuk miratohet nga
Kuvendi, Presidenti emron nj Kryeministr t ri brenda 10
ditve.
3. N qoft se edhe Kryeministri i emruar rishtas nuk miratohet
nga Kuvendi, brenda 10 ditve Kuvendi zgjedh nj Kryeministr
tjetr. N kt rast Presidenti emron Kryeministrin e ri.
4. Kur Kuvendi nuk arrin t zgjedh Kryeministrin e ri, Presidenti
i Republiks shprndan Kuvendin.
8. Luan Omari Parime dhe institucione t s drejts publike, Botimi i
gjasht, Tiran 2004, fq 143.
9. Neni 81, pika 1 e Kushtetuts thekson se t drejtn pr t
propozuar ligje e ka Kshilli i Ministrave, do deputet, si dhe 20 mij
zgjedhs.
10. Aurela Anastasi E drejta Kushtetuese, Tiran 2003, fq 162.
11. Venice Commission Opinion on the amendents to the constitution
of the Republic of Albania, Opinion 491/2008.
12. Sipas Nenit 102 t Kushtetuts:
1.Kryeministri:
a) prfaqson Kshillin e Ministrave dhe kryeson mbledhjet e tij;
 b) koncepton dhe paraqet drejtimet kryesore t politiks s
prgjithshme shtetrore dhe prgjigjet pr to;
c) siguron zbatimin e legjislacionit dhe t politikave t miratuara
nga Kshilli i Ministrave;
) bashkrendon dhe kontrollon punn e antarve t Kshillit t
Ministrave dhe t institucioneve t tjera t administrats
qendrore t shtetit;
d) kryen detyra t tjera t parashikuara n Kushtetut e n ligje.
2. Kryeministri zgjidh mosmarrveshjet ndrmjet ministrave.
3. Kryeministri, n zbatim t kompetencave t tij, nxjerr urdhra.
4. Ministri, brenda drejtimeve kryesore t politiks s
prgjithshme shtetrore, drejton nn prgjegjsin e tij
veprimtarin q ka n kompetenc. Ministri, n zbatim t
kompetencave t tij, nxjerr urdhra dhe udhzime.

Ndryshimet kushtetuese n sistemin e zgjedhjeve n RSH

Dr. Ilir BERHANI

Fakulteti i Drejtsis

Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Parashtres

N kt punim jam prpjekur t sjell argumenta n favor t

ndryshimeve t bra n kushtetutn ton pr sistemin e zgjedhjeve.
Dua t nnvizoj se jam n favor t ndryshimeve n Kushtetut pr
sistemin zgjedhor. Zjedhjet kishin sjell n prfundimin se duheshin
ndryshuar rregullat zgjedhore me qllim q rezultati zgjedhor t
pasqyronte m sakt dhe m drejt rezultatin e votimit.
Dua t nnvizoj se sistemi i zgjedhjeve i prcaktuar tashm nga
ndryshimet kushtetuese t vitit 2008 sht nj sistem i prshtatshm
pr Shqiprin dhe q realizon mir synimin e msiprm, duke
korigjuar hapsirat q lejonin sistemet zgjedhore t prdorura n
deformimin e rezultatit t zgjedhjeve. Ky ndryshim nuk ishte nj dika
e rastit sepse sistemet zgjedhore ishin ndryshuar n do rast kur
kishte ndryshuar ligji i zgjedhjeve. Partit politike e lidhnin ekzistencn
e tyre vetm me pushtetin dhe me vshtirsi pranojn pozicionin e
opozits.
N pothuaj t gjitha zgjedhjet forca politike e dal n opozit nuk ka
pranuar rezultatin e zgjedhjeve duke e konsideruar at t manipuluar,
prjashto zgjedhjet e vitit 1992 dhe zgjedhjet e vitit 2005.
Nga vshtrimi i zgjedhjeve t zhvilluara n vendin ton vrejm se:
sistemi i zgjedhjeve nuk kishte prezantuar i ngurt dhe i
pandryshueshm, por sht ndryshuar n do ligj t ri zgjedhjesh.
Pothuaj n t gjitha zgjedhjet mandatet zgjedhore t siguruara nga
partit politike prgjithsisht nuk prfaqsojn drejt rezultatet e
votimit, domethn numrin e votave t fituara nga ato.
N dy legjislaturat e fundit rezultatet e votimit u deformuan dhe numri
i mandateve t fituara, veanrisht nga partit e vogla nuk sht real.
sht fjala pr fenomenin e ashtuquajtur t Dushkut. Sistemet
zgjedhore n vendin ton deri n zgjedhjet e vitit 2005 krijuan
mundsin pr inflacion n numrin e partive politike, t cilat n t
vrtet nuk jan pasqyrim i sakt i harts politike t Shqipris.

Sistemet zgjedhore nga 1991-1997

Duke vshtruar zgjedhjet, sistemet e zgjedhjeve dhe formulat

zgjedhore n Shqipri nga viti 1991 deri n miratimin e Kushtetuts n
1998, vrejm se vendi yn ka kaluar nga sistemi zgjedhor
mazhoritar i pastr n sisteme zgjedhore t kombinuara, proporcional
me elemente t mazhoritarit apo mazhoritar i korigjuar me elemente
t proporcionalit. Ndryshimi i sistemeve zgjedhore sht prcaktuar
nga interesat e partive politike. Vrejm se qndrimi i partive pr
sistemin e zgjedhjeve ka qen i ndryshm n periudha t ndryshme t
zgjedhjeve. Nse n vitin 1991 PD-ja ishte q zgjedhjet t
zhvilloheshin bazuar n sistem proporcional zgjedhor, n zgjedhjet e
vitit 1992 miratoi nj sistem zgjedhor t kombinuar, mazhoritar-
proporcional. Nse PS-ja n zgjedhjet e 1991 miratoi sistemin
mazhoritar zgjedhor n zgjedhjet e1992 krkonte sistem zgjedhor
proporcional. Q nga viti 1991, jan zhvilluar shtat zgjedhje t
prgjithshme dhe jan zbatuar sisteme dhe formula zgjedhore t
ndryshme. Zgjedhjet e 31 marsit 1991 u bazuan n sistemin zgjedhor
mazhoritar me dy raunde, favorizues pr partin n pushtet q
zotronte mundsi shum m t mdha diktimi politik... Zgjedhjet e
para u zhvilluan mbi bazn e nj sistemi mazhoritar Megjithse n
parim nj sistem i till sht plotsisht demokratik, n kushtet
konkrete ishte e qart se ai favorizonte Partin e Puns, e cila
mbante ende n duart e saj levat e pushtetit, kyet e ekonomis dhe
drejtimin e mjeteve kryesore t informimit, ndrsa partit e opozits
t krijuara pak muaj m par, ishin n organizim e sipr. Ndarja e
mandateve u bazua n formuln e shumics absolute. Ky sistem
zgjedhor prodhoi nj rezultat favorizues p partin n pushtet dhe i
siguroi asaj nj numr m t madh vendesh se numri i votave t
marra n shkall vendi. (Me 56.17 pr qind t votave q fitoi partia n
pushtet u prodhuan 67.6 pr qind t deputetve pr kt parti, 169
vende n Kuvend dhe me 38.71 pr qind e votave t fituara nga partia
kryesore e opozits u prodhuan 30 pr qind t deputetve, 75 vende
n Kuvend). Formula mazhoritare e zbatuar nuk pasqyronte sakt
votat e shprehura n zgjedhje, por pasqyrote n mnyr t
shtrmbruar duke deformuar numrin e mandateve t fituara. Me
nj sistem zgjedhor prpjestimor Partia e Puns do t kishte fituar 141
vende n Kuvend dhe Partia Demokratike 97. N zgjedhjet e vitit
1992 pr t korigjuar kt shtrembrim, u ndryshua sistemi i
zgjedhjeve dhe formula e ndarjes s mandateve. U vendos nj sistem i
kombinuar proporcional me elemente t theksuara mazhoritar q
synonte barazin m t mundshme t votave, dhe shmangjen e
copzimit t parlamentit. Ligji synonte t bashkonte drejtsin dhe
barazin e vots, t lidhura me sistemin proporcional, me nevojn e
krijimit t nj shumice t qndrueshme, t siguruar nga sistemi
mazhoritar. Thelbi i ligjit ishte q t zbatohej nj formul proporcionale
e ndarjes s mandateve t deputetve. Pra numri i mandateve t ishte
i prafrt me numrin e votave t fituara nga partit n shkall vendi.
Domethn shprndarja e mandateve shtes t Kuvendit (40
deputet) do t shrbente pr t korigjuar rezultatin e zgjedhjeve t
mazhoritarit. Megjithse ligji prcaktoi nj prag zgjedhor t lart, 4 pr
qind t votave n shkall kombtare, q nuk i favorizonte partit e
vogla, ai mundsoi nj prfaqsim m afr numrit t prgjithshm t
votave n shkall vendi. Ligji parashikonte q partia e cila n raundin e
par fitonte nj prqindje m t lart vendesh n parlament se
prqindja e votave q kishte fituar n shkall vendi nuk prfitonte nga
sistemi i ndarjes s mandateve plotsuese, ndrsa partit e tjera q
kishin fituar nj prqindje m t ult t vendeve se prqindja e votave
t fituara prfitonin nga ndarja e vendeve plotsuese n proporcion me
votat e fituara... N prfundim t zgjedhjeve t vitit 1992 u vrtetua
se sistemi zgjedhor dhe formula e prcaktuar n ndarjen e mandateve
ishte m afr rezultatit t zgjedhjeve. Kshtu Partia Demokratike me
62 pr qind t votave n shkall kombtare siguroi 65.7 pr qind t
vendeve n parlament duke siguruar 92 vende; Parita Socialiste me
25.7 pr qind t votave siguroi 27.1 pr qind t vendeve n parlament,
duke siguruar 38 vende dhe partia socialdemokrate me 4.3 pr qind t
votave siguroi 5 pr qind t vendeve n parlament, duke siguruar 6
vende. Ky sistem u ruajt edhe n zgjedhjet e vitit 1996. Por kto
zgjedhje u deformuan. Nuk mund t gjykohet pr vet sistemin sepse
procesi zgjedhor ishte i parregullt. Pr rrjedhim PD-ja fitoi 122 vende
n Kuvendin me 140 deputet. Zgjedhjet e vitit 1997 u zhvilluan me
sistem mikst, mazhoritar i korrigjuar, por u rrit numri i deputetve n
155 dhe ulet pragu i votave n 2 pr qind, q t fitosh t drejtn t
sigurosh mandate n proporcional, ...ulja e pragut n dy pr qind
favorizonte partit e vogla, kompensonte dmin q ato mund t
psonin nga prforcimi i elementit mazhoritar. Edhe pr zgjedhjet e
vitit 1997 sht vshtir t vlersohen pasojat e sistemit zgjedhor n
rezultatin e zgjedhjeve, sepse zgjedhjet u zhvilluan n situat
jonormale dhe rezultati zgjedhor kishte mjaft deformime.

Sistemi zgjedhor i prcaktuar nga Kushtetuta e RSH-n n vitin

1998

N vitin 1998 Kushtetuta prcaktoi nj sistem zgjedhor t przier,

mazhoritar i korigjuar. Me kt sistem 100 deputet zgjidhen
drejtprdrejt n zonat njemrore, ndrsa 40 deputet zgjidhen nga
listat shumemrore. Por n pragrafin e dyt t ktij neni Kushtetuta
prcakton se mandatet deputetve t siguruara nga parit politike n
zgjedhje duhet t jen t prafrt me numrin e votave t fituara n
shkall vendi. Formula zgjedhore e ndarjes s mandateve shtes duhet
t siguroj nj ndarje mandateve n proporcion me numrin e votave.
Por kjo nuk do t kuptohet sikur sistemi zgjedhor i parashikuar n
kushtetut ishte nj sistem zgjedhor proporcional. N t kundrt ai
ishte nj sistem i kombinuar mazhoritar i korigjuar. Kjo pr faktin
sepse shumica e mandateve prcaktohet nga mzhoritari. Sado t
korigjohej rezultati i marr n mazhoritar nuk mund t arrihej nj
prafrim i plot i mandateve me numrin e votave t fituara. Gjykata
Kushtetuese mon t domosdoshme t ritheksoj se kushtetuta
n nenin 64 t saj, ka pranuar se sistemi i zgjedhjeve nuk sht
proporcional i pastr, por nj kombinim i elementeve t sistemit
mazhoritar me at proporcional. Ajo qartson dhe nuk krijon
mundsin e ngatrresave t ndryshme mbi llojin e sistemit zgjedhor
t pranuar n Kushtetutn e Shqipris. Gjykata Kushtetuese me
vendimin nr. 49 dt 2.6.2001i ka br nj interpretim nenit 64 t
Kushtetuts, duke konkluduar se nocioni raport sa m i afrt nuk sht
i njjt me nocionin e raportit saktsisht t barabart. Sistemi i
zgjedhjeve q ka pranuar kushtetuta nuk mund t jap nj raport
saktsisht t barabart midis numrit t deputetve t do partie dhe
votave t vlefshme t fituara prej saj. Pas zgjedhjeve t vitit 2001 u
vu re se sistemi zgjedhor dhe formula e ndarjes s mandateve t
zgjedhjeve lejojn hapsira ligjore t cilat u shfrytzuan nga parti
politike pr t deformuar rezultatin e zgjedhjeve dhe pr t fituar
bonuse zgjedhore n sigurimin e nj numri m t madh t mandateve
n parlament n raport me numrin e votave t fituara n shkall vendi.
Partia Socialiste me bllokimin e zgjedhjeve n raundin e par n zonn
zgjedhore 60, u krijoi mundsi aleatve t saj, partive t vogla t
marrin votat e nevojshme pr t mbritur pragun elektoral 2.5 pr qind.
Megjith kundrshtimet e opozits pr shkelje t kushtetuts dhe t
ligjit zgjedhor n rastin e prsritjes s zgjedhjeve n kt zon
Gjykata Kushtetuese duke interpretuar kushtetutn vendosi t
konsideroj t ligjshme zgjedhjet e zons s Dushkut dhe prcaktoi se
kuptimi i ksaj dispozite lidhet me kryerjen e votimit n t gjith
vendin, si dhe me zhvillimin detyrimisht t raundit t par t
zgjedhjeve pr t prcaktuar me saktsi numrin e deputetve t
Kuvendit nga i cili nuk mund t prjashtohet asnj zon zgjedhore.
Kjo do t thot, se teritori i vendit ndahet n 100 zona zgjedhore pr
efekt t sistemit mazhoritar, duke ln t kuptohet se ekziston nj
zon e vetme n t gjith vendin pr prcaktimin e lists
proporcionale. do lloj ndarje, veimi apo prjashtimi prfundimtar
nga zgjedhjet q mund ti bhej teritorit t Republiks apo pjesve t
veanta t tij, do t prbnte nj cnim t koncepteve kushtetuese, q
prcaktojn llojin e sistemit zgjedhor, si dhe njkohsisht nj dhunim
t s drejts themelore t shtetasve pr t votuar. Probleme lindn
dhe nga formula zgjedhore e prcaktuar n Kodin Zgjedhor n vitin
2000, pr ndarjen e mandateve shtes t Kuvendit. Formula ishte e
ndrlikuar dhe jo e qart. Madje disa parti krkuan q n ndarjen e
mandateve shtes t aplikohej drejtprdrejt pragrafi dy i nenit 64 t
kushtetuts, gj q ishte n kundrshtim me at ka vet kushtetuta
kishte parashikuar.
Edhe n lidhje me kt shtje Gjykata Kushtetuese n vendimin nr.
117 dt 28.8.2001, rrzoi krkesn e pr zbatim t drejtprdrejt t
nenit 64 t Kushtetuts n ndarjen e mandateve plotsuese t
kuvendit. Kjo gjykat prcaktoi se n Kushtetutn sht pranuar
zbatimi i drejtprdrejt i dispozitave t saj, prve rasteve kur
kushtetuta parashikon ndryshe. Kushtetuta, n nenin 68 ka
parashikuar se rregullat e zgjedhjeve pr caktimin e kandidatve pr
deputet rregullohen nga Kodi Zgjedhor, i cili nuk mund t mos
zbatohet. Prderisa Kodi Zgjedhor, nprmjet nenit 66 t tij, ka
parashikuar nj mnyr t ndarjes s mandateve shtes, e cila krkon
detyrimisht nj formul ligjore dhe, pr sa koh kjo dispozit nuk
sht konsideruar si antikushtetuese, ather zbatimi drejtprdrejt i
nenit 64 t Kushtetuts nuk mund t sjell ndonj ndarje t ndryshme
t mandateve shtes. Sistemi zgjedhor parashikonte zgjedhje me dy
raunde.
Kjo bri nj zgjatje t pajustifikueshme t zgjedhjeve. Zgjedhjet e
prgjithshme t vitit 2001 treguan se sistemi i zgjedhjeve dhe formula
e zgjedhjeve lejojn modifikimin dhe deformimin e rezultatit t
zgjedhjeve nga partit politike. Ishte e nevojshme t bheshin
modifikime n sistem dhe n formuln e zgjedhjeve.
Me ndryshimet e Kodit Zgjedhor n vitin 2003 u prekn t dy shtjet:
U kalua n zgjedhje t prgjithshme me sistem mazhoritar me nj
raund, shfuqizohet dispozita e parashikuar nga neni 63 i Kodit
Zgjedhor t vitit 2000, q parashikon zgjedhje me dy raunde. Formula
zgjedhore pr ndarjen e mandateve shtes undryshua, por prsri
mbeti e ndrlikuar dhe jo e qart. Komisioni i Venecias n raportin
paraprak t paraqitur n vitin 2004 sugjeroi hartimin e nj formule t
re pr ndarjen e mandateve shtes t Kuvendit, me synimin q
formula e ndarjes s mandateve t zbatonte m me saktsi dhe me
qartsi paragrafin e dyt t nenit 64 t Kushtetuts. Eleminimin e
raundit t dyt e sanksionoi nj vendim i Gjykats Kushtetuese, q
interpretonte pikrisht nenin 64 t Kushtetuts, ku afirmohej se raundi
i dyt kuptohej vetm si nj mundsi dhe jo nj detyrim caktimi
i nj raundi t vetm ndjek nj praktik q ekziston edhe n mjaft
vende t tjera, si Gjermania dhe Italia, t cilat kan nj sistem t
przier n kt mnyr u ruajt sistemi i tanishm i przier, me
raportin numerik ekzistues midis deputetve t zgjedhur n listat
njemrore dhe n ato shumemrore por me nj thjeshtsim t
dukshm t procesit zgjedhor. Ndrsa formula zgjedhore parashikonte
nj artific elektorale, e cila krijonte akses t shumfishuar pr partit e
vogla pr mandate shtes dhe minimizonte mundsit pr partit e
mdha q t marrin mandate plotsuese, megjithse ato kan siguruar
shumicn e votave edhe t proporcionalit n shkall vendi. Formula
realizon nj kompensim elektoral t partive t vogla, t cilat nuk kan
mundsi t sigurojn mandate n zonat njemrore.
N zgjedhjet e vitit 2001 Partia Socialiste, e cila n proporcional mori
555272 vota q ishin 41,439 pr qind t votave t vlefshme, nuk mori
asnj deputet nga ndarja e mandateve shtes, pr faktin se kjo parti
siguroi n mazhoritar 73 mandate, q prbjn 52 pr qind t vendeve
n Kuvend. Partia Demokratike mori 494272 vota, q ishin 36,886 pr
qind t votave t vlefshme dhe siguroi 25 deputet. Por nga ndarja e
mandateve shtes siguroi 21 mandate. Kshtu Partia Demokratike
mori gjithsejt 46 mandate, domethn 32 pr qind t vendeve n
Kuvend duke prafruar numrin e vendeve me numrin e votave. Pra
vetm n rastin kur sigurojn nj numr t vogl mandatesh n zonat
njemrore, partit e mdha mund t sigurojn nj numr mandatesh
nga votat e proporcionalit, nga ndarja e mandateve plotsuese.
Zgjedhjet e vitit 2005 u bazuan n ndryshimet e bra n sistemin
zgjedhor dhe shprndarja e mandateve shtes n formuln e re
zgjedhore. Zgjedhjet u zhvilluan me nj raund por zgjedhsit kishin t
drejtn e dy votave, njrn pr zonn njemrore dhe tjetrn pr
proporcionalin. Formula e zvoglonte mjaft mundsin e partive t
mdha pr t fituar nga ndarja e mandateve shtes dhe dy partit e
mdha nuk pretenduan vota n proporcional dhe orjentuan zgjedhsit
q votat e tyre ti hedhin pr partit e vogla aleate. Synimi ishte t
rritin numrin e mandateve n mnyr fiktive. Pr kt shkak n kto
zgjdhje u realizua trafik votash n favor t partive t vogla aleate.
Partit e vogla siguruan m shum mandate sepse ato prfituan vota
nga aleatt e mdhenj. Kjo u quajt formula e Megadushkut.
Nj dushk i vogl u vrtetua edhe n zgjedhjet parlamentare t vitit
2001. N at koh disa parti politike si ishin PSD-ja, PAD-ja, PBDNJ-
ja iu drejtuan Gjykats Kushtetuese me krkesn pr shfuqizimin e dy
neneve t Kodit Zgjedhor (neni 66, pika dhe d dhe neni 87) si
antikushtetuese. Por Gjykata Kushtetuese shfuqizoi si antikushtetues
vetm njrin prej tyre, nenin 66 pika d, sepse ajo nuk mund t
vendoste pr zbraztit ose pasaktsin n ligj. Organizmat
ndrkombtar n at koh deklaruan se PS-ja fitoi, por shkalla e
fitores ishte m e madhe se duhet t ishte. N shprehjen m e madhe
duhen kuptuar deputett q prodhoi Dushku i vogl q reflektoi n
prfaqsimin n Kuvend si rrjedhim edhe n nj far cnimi t
legjitimitetit. N zgjedhjet e vitit 2005 Partia Demokratike dhe Partia
Socialiste, nuk siguruan asnj mandat nga ndarja mandateve
plotsuese. Partia Demokratike siguroi 56 mandate, 40 pr qind t
vendeve n Kuvend dhe Partia Socialiste 42 mandate, 30 pr qind t
vendeve n Kuvend dhe katrdhjet mandatet plotsuese u ndan
vetm nga partit e vogla.
Nqoftse n zgjedhjet e vitit 2001 dy partit e mdha siguruan
numr vendesh n Kuvend t prafrt me numrin e votave t tyre t
marra n shkall vendi, n zgjedhjet e vitit 2005, kto dy parti n
shkall vendi morn prkatsisht, Partia Demokratike 7,6 pr qind t
votave dhe Partia Socialiste 8.89 pr qind t votave. Trafikimi i votave
t proporcionalit krijoi akses pr trafik mandatesh. Partia fituese nuk
prbnte shumicn parlamentare dhe u detyrua t krijoj aleanca
paszgjedhore, q t siguroj shumicn parlamentare pr formimin e
qeveris.
Dy partit e mdha e toleruan formuln e Megadushkut, q t
siguronin shumicn n Kuvendin e Shqipris. N lidhje me shkakun e
ksaj dukurie t Megadushkut n zgjedhje mund t flitet dhe pr
defekte t sistemit: se votimi i kandidatve indidvidual n zonat
njemrore e humb relativisht kuptimin n kushtet kur n Shqipri ka
nj prirje t fort pr t votuar n baz t paraplqimeve partiake dhe
jo t personalitetit t kandidatit; sistemi (t paktn n formn aktuale
me dy flet votimi) sht ftes e hapur pr taktika zgjedhore t tipit t
Dushkut.
N t vrtet synimi i sistemit ishte t shfrytzohen avantazhet e dy
sistemeve: e votimit n zonn njemrore dhe e votimit n
proporcional q synon t korigjoj deformimin e natyrshm t
zgjedhjeve n mazhoritar, por jo nj korigjim t plot, vetm nj
korrigjim t pjesshm t rezultatit t siguruar n mazhoritar.

Ndryshimet n Kushtetut dhe n Kodin Zgjedhor n vitin 2008

pr sistemin e zgjedhjeve dhe formuln zgjedhore

Zgjedhjet e vitit 2001 dhe t vitit 2005 provuan se pr t shmangur

kto devijime ishte e nevojshme t ndryshonte sitemi zgjedhor n
Shqipri. sht ky shkaku q n vitin 2008 Kuvendi i Shqipris bri
ndryshime n Kushtetut pr sistemin e zgjedhjeve dhe formuln
zgjedhore. U ndryshua neni 64 i Kushtetuts dhe sistemi zgjedhor i
kombinuar u zevendsua me nj sistem zgjedhor proporcional, nj
sistem proporcional i rajonizuar. Kjo dot thot se nuk kemi t bjm
me nj sistem t pastr proporcional n t cilin Shqipria t ishte nj
zon zgjedhore.
Pra sistemi proporcional bazohet n ndarjen e vendit n zona
shumemrore. Kushtetuta ka prcaktuar se zona shumemrore
prputhet me ndarjen administrative t nj prej niveleve t organizimit
administrativo - teritorial. Kodi Zgjedhor prcakton se zona zgjedhore
prputhet me teritorin e qarkut. Duke vshtruar sa prcaktohet n
Kushtetut pr sitemin e zgjedhjeve mund t nnvizohet se sitemi
proporcional i zgjedhjeve synon q rezultati i zgjedhjeve pr partit
politike apo subjektet zgjedhore t jet n proporcion me numrin e
prgjithshm t votave t fituara n zgjedhje, n do zon zgjedhore.
Kushtetuta synon t realizoj synimin q numri i mandateve n
Kuvend t prafrohet me rezultatin e zgjedhjeve dhe jo i deformuar.
Korigjohet nj nga t metat kryesore q kishin shfaqur sistemet
elektorale n zgjedhjet e zhvilluara deri m tani, deformimi i rezultatit
t zgjedhjeve. Sistemi zgjedhor proporcional i lejon votuesit t
drejtn e vetm nj vote, pr subjektin politik q ai preferon dhe nuk
lejon akses pr t trafikuar votn e zgjedhsit. Zgjedhsi ka vetm nj
alternativ. Prandaj rezultati i zgjedhjeve mbetet real dhe n
proporcion me numrin e votave t fituara nga do parti politike apo
subjet zgjedhor.
Duhet t theksohet se sistemi proporcional korigjon dhe nj t met
tjetr. N Kuvend n t gjitha legjislaturat ka pasur nj numr t
konsiderushm deputetsh t cilt nuk kan prfaqsuar integritet
personal dhe intelektual, por kan fituar mandatin vetm nga sigla e
partis pr t ciln kan kandiduar.
Votuesit prgjithsisht kan votuar pr subjektin politik dhe jo pr
kandidatin, si sht prcaktuar n sitemin e ri t zgjedhjeve. Formula
pr prcaktimin e mandateve pr subjektet zgjedhore bazohet n
pjestimin n mnyr t vazhdueshme t numrit t prgjithshm t
votave t vlefshme n nj zon zgjedhore me numra natyror t
njpasnjshm, duke filluar nga numri nj dhe duke prfunduar me
numrin natyror q i korespondon numrit t mandateve t zons
zgjedhore. Secili subjekt zgjedhor prfiton nj numr mandatesh t
barabart me numrin e hersve q prfiton.
Me sa shihet duke zbatuar nj formul t till sistemi i ri i zgjedhjeve
ka synimin t rris pragun e votave q duhet t fitoj nj subjekt
zgjedhor pr tu prfaqsuar n organin prfaqsues. Pra arrihet dhe
synimi tjetr q harta politike e parlamentit t jet e prafrt me
hartn politike t vendit. Kjo do t eleminoj nga harta politike parti
pa elektorat, t cilat deri tani jan prfaqsuar n Kuvend pr shkak t
deformimit elektoral. Prfundimisht mendoj se sitemi zgjedhor
proporcional prshtatet m mir me zgjedhsit dhe do t sjell nj
rezultat m t drejt zgjedhor duke siguruar stabilitet politik dhe
qeverisje t qndrueshme. Por kjo mbetet pr tu provuar n zgjedhjet
e ardhshme t qershorit 2009.

Literatura

1. Kushtetuta e RSH-s 1998.

2. L. Omari Sistemi parlamentar Tiran 2000.
3. A. Anastasi E drejta kushtetuese, 2003.
4. Xh. Zaganjori Demokracia dhe shteti i s drejts, Tiran 2002.
5. Kushtetuta e RSH-s e ndryshuar me ligjin 9904 dt 21.04.2008.
6. Ligji 9904 dt. 21.04.2008.
7. Ligji 10019 dt. 29.12.2008 (Kodi Zgjedhor).
8. Revista E drejta parlamentare dhe politikat ligjore nr. 6, 2005.
9. Buletin i zgjedhjeve t prgjithshme pr Kuvendin e Shqipris
2001 f.704.
10. Studime juridike nr.2/2004.
11. Studime juridike nr.1 / 2005.
12. Kodi Zgjedhor 2000.
13. Kodi Zgjedhor 2003.
14. Kodi Zgjedhor 2005.
15. Vendime t Gjykats Kushtetuese Procesi zgjedhor 2001.
16. Fletorja Zyrtare 1992 nr. 2.
17. Eelez Biberaj Shqipria n tranzicion.
18. Permbledhje e Fletoreve zyrtare 1990 2005.
19. A. Luarasi.

Garantimi konstitucional i t drejtave procedurale civile

LL. M. Ilir Duhanxhiu

Fakulteti i Drejtsis

Universiteti Luigj Gurakuqi, Shkodr

Gjykimi i drejt dhe i paanshm, si rezultat i procesit t rregullt dhe t

drejt, sht nj shtje shum e rndsishme dhe mjaft e trajtuar.
Nj shtje e till, n kuadrin e shtetit ligjor, ka gjetur shprehje dhe n
Kushtetut e Republiks s Shqipris, ku prcaktohet se e drejta
prbn bazn e shtetit ligjor. T tilla parashikime synojn n vetvete
q jo vetm t garantojn nj veprimtari ligjore normale t shtetit, por
dhe n ato raste kur vrehen shkelje apo mos respektim i t drejts,
organet e specializuara t garantojn nprmjet nj procesi t rregullt
dhe t drejt, dhnien e drejtsis s munguar apo t mohuar,
gjithmon n respektim t parimeve baz mbi t cilat drejtohet apo
bazohet veprimtaria e gjykatave n procesin gjyqsor, si organe t
specializuara dhe t ngarkuar nga Kushtetuta dhe ligji pr t dhn
drejtsi. T tilla parime baz, mbi t cilat duhet t mbshtetet gjykata
gjat procesit civil, burojn qoft drejtprdrejt nga Kushtetuta e
Republiks s Shqipris, ka do t thot se jan t parashikuara n
dispozitat e saj, qoft dhe jo n mnyr t drejtprdrejt (nga
interpretimi i dispozitave t saj), apo q nuk burojn nga Kushtetuta,
pra, q jan parashikuar n ligje t veanta, si Kodi i Procedurs Civile,
dhe mosrespektimi i tyre, konsiderohet si nj shkelje e rnd e
parimeve kushtetuese dhe e shtetit t s drejts. shtja e garancive
n procesin civil dhe parashikimet kushtetuese te ketyre garancive,
jan trajtuar edhe m par (para viteve 90) por gjithmon jan br
n kndvshtrimin e nj shtetit totalitar, dhe ku gjykata nuk kishte
rolin q ka sot. Ishte ajo, q n shum raste prcaktonte se cilat prova
duheshin br pjes e procesit dhe cilat jo. Pavarsisht disa
momenteve, mund t thuhet me bindje se garanci t vrteta
kushtetuese proceduriale nuk kishte, pasi mungonte pik s pari
parimi i ndarjes s pushteteve. Pushteti n at koh konsiderohej i
vetm, unik q buron nga.... populli dhe prandaj dhe dhnia e
drejtsis nuk formonte tnj pushtet t veant..., parimet mbi t
cilat bazohet sot procedimi civil as nuk mund t mendoheshin q t
ishin pjes e tij. Pas viteve 90 me miratimin e ligjit Pr dispozitat
kryesore kushtetuese u tentua t korrigjoheshin t tilla mangsi, duke
parashikuar element garantues pr nj proces t drejt, n t cilat do
t mbshtetej ky i fundit, q pr kohn ishin shum t evoluara.
Kshtu mund t pmendimin Parimi themelore i organizimit shtetror
sht ndarja e pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe atij gjyqsor,
barazin prpara ligjit apo pavarsin e gjykatave. N frymn e
shtetit ligjor dhe t s drejts, edhe n Kushtetutn e Republiks s
Shqipris, t miratuar n 1998, kan zn vend nj sr garacish,
mbi t cilat duhet dhe bazohet procesi civil, q drejtohen n
garantimin e palve pr respektimin e t drejts s disponimit,
kontradiktoritetit, n garantimin e vendimeve t drejta dhe ligjore,
pavarsin e gjykats, garancin pr karakterin publik t gjykimit,
garancin pr respektimin e nj afati t arsyeshm n dhnien e
drejtsis etj. Konkretisht le ti trajtojm me radh, disa prej tyre:
Garancia pr pavarsin e gjykats, q gjykon shtjen

Nj garanci e till buron drejt pr drejt nga Kushtetuta e RSH-s duke

siguruar drejtsin e procesit, si dhe duke garantuar palt pr
paanshmrin e gjyqtarit q shqyrton shtjen n pozicionin e tij si
arbitr, pa u lidhur dhe u ndikuar nga palt. Kshtu nenin 42 pika 2 t
Kushtetuts son prcaktohet se: Kushdo...ka t drejtn e nj gjykimi
t drejt....nga nj gjykat e pavarur dhe e paanshme e caktuar me
ligj. N kt drejtim, nenin 145 parag. 1 t Kushtetuts jep n
mnyr t shprehur q 1.Gjyqtart jan t pavarur dhe u
nnshtrohen vetm Kushtetuts dhe ligjeve... dhe konsiderohet si nj
ndr garancit kryesore pr nj gjykim t paanshm dhe t drejt. E
njjta garanci gjen shprehje edhe n ligjin 9877, dat 18.02.2008 Pr
organizimin e pushtetit gjyqsor n Republikn e Shqipris. Ky
parashikim kushtetues, sht nj garanci m shum n punn e
gjyqtarve, pr pavarsi n vendimarrje nga ana e tyre, duke
shmangur ndikime t mundshme q do sillnin si rezultat, dmtimin e
procesit gjyqsor. Parashikime t tilla kushtetuese, jan n prputhje
t plot dhe me prcaktimet q bhen n nenin 6 t Konvents pr
Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut dhe Lirive Themelore (e njohur si
Konventa Europiane e t Drejtave t Njeriut), ku theksohet
paanshmria dhe pavarsia e gjykatave n vendimarrje. Pavarsisht
garancive kushtetuese dhe ligjore, n praktikn ton jan hasur raste
t mungess s respektimit t tyre. Vendimet gjyqsore, jan marr,
n disa raste, n munges t plot t respektimit t tilla garancive,
duke ndikuar drejt pr drejt n ligjshmrin dhe drejtsin e procesit
gjyqsor, por q kan gjetur mundsi korrigjimi n Gjykatn
Kushtetuese, e cila ka prcaktuar m s miri se, vendime t tilla
gjyqsore jan dhn n kundrshtim me parimet kryesore
kushtetuese, far sjell edhe antikushtetueshmrin e tyre. Kshtu
Gjykata Kushtetuese n vendimin e saj nr. 15 t vitit 2007 shprehet:
Jurisprudenca e Gjykats Kushtetuese ka pranuar si detyrim
kushtetues gjykimin e paanshm nga gjykatat.... Gjykata
Kushtetuese sht shprehur se: N vendimin e saj, gjykata e Apelit
nuk i jep prgjigje argumenteve t parashtruara ... nga pala e paditur,
duke krijuar dyshime se ajo n zgjidhjen e ksaj shtje ka qen e
njanshme. M tej vendimi shprehet se ... n kt proces nuk sht
respektuar parimi i paansis n gjykim, q n rastin konkret
reflektohet n drejtim t pranimit n mnyr t njanshme t
krkesave vetm t njrs pal, pa dhn argumente ligjore si dhe t
mosdhnies prgjigje dhe t mosanalizimit t argumenteve q ka
parashtruar pala tjetr. Pra si shihet, garancia pr pavarsin e
gjyqsorit, si parashikim kushtetues, synon n sigurimin q gjyqtart
n vendimet q japin, t mos jen nn ndikimin e njrs apo tjetrs
pal, apo dhe t pushteteve t tjera, duke krijuar bindjen e plot dhe
duke rritur njkohsisht besimin tek publikut mbi drejtsin e
vendimeve q japin, duke i mundsuar atyre (me qndrim t pavarur
dhe t paanshm) mbrojtje n mnyr t barabart.

Garancia pr respektimin e parimit kontradiktoritetit n

procesin civil

Debati gjyqsor ose kontradiktoriteti n procesin civil (audiatur et

altera pars q n nj kuptim do t thot le t dgjohet edhe pala
tjetr), prbn nj prej parimeve themelor n proces, ku palve
duhet tu jepet mundsia pr tu dgjuar mbi pretendimet e tyre, e cila
sht n prputhje me parashikimin Kushtetues neni 33 -Kushdo ka
t drejt t dgjohet para se t gjykohet. Pra, kontradiktoriteti sht
zhvillimi i gjykimit n mnyr kontradiktore, q nnkupton se: ...ai q
ngre nj padi i parashtron gjykats faktet mbi t cilat ai bazon
krkimet e tij dhe paraqit dhe prova pr t vrtetuar kto fakte kurse
ana kundrshtare ka dhe ajo t drejt t kundrshtoj kto fakte dhe
t paraqit prova kundr ktyre fakteve ose t parashtroj pretendimet
q kundrshtojn faktet e parashtruara nga ana tjetr. Po n kuadr
t respektimit t ktij parimi, n Kodin e Procedurs Civile t RSH-s
prcaktohet q Asnj pal nuk mund t gjykohet pa u dgjuar ose pa
u thirrur n gjykim. Gjithashtu, shprehje n mnyr t drejt pr
drejt, nj parim i till, e gjen n nenin 20 t K.Pr.Civile Gjykata
duhet t ndjek dhe t krkoj t zbatohet parimi i kontradiktoriteti.
Mos parashikimi n Kushtetut, n mnyr t drejt pr drejt, nuk
nnkupton rndsi m t vogl n raport me parimet e tjera, pasi nj
parim i till, ka lidhje t drejt pr drejt me parimin e nj gjykimi t
drejt ligjor dhe mosrespektimi i tij, do t sillte nj proces jo t
rregullt, pra antikushtetues. N nj interpretim t till, ky parim mund
t konsiderohet, se buron n mnyr jo t drejt pr drejt nga
Kushtetuta, por, pavarsisht se nuk prbn nj garanci t drejt pr
drejt kushtetuese, respektimi i tij sht domosdoshmri, pasi, do
vendim q do t merrej n munges t tij, do t konsiderohej n
kundrshtim me prcaktimet dhe parimet e tjera kushtetuese. N kt
frym, Gjykata Kushtetuese n vendimet e saja ka prcaktuar q
gjykata ka detyrimin pr t njoftuar palt n proces, pr ti krijuar
mundsin q ato t dgjohen dhe t mbrohen me mjetet ligjore t
parashikuara, gjithmon n kuadr t respektimit t parimit t
kotradiktoritetit, si garanci pr nj proces t rregullt ligjor.

E drejta e disponimit nga ana e palve

E drejta e disponimit, apo si njihet ndryshe parimi i disponimit t
palve, q do t thot ...mundsia q ka do prson q t prdor
objektin e padis d.m.th. t drejtn materiale si dhe mjetet gjyqsore
d.m.th. rrugn gjyqsore pr ruajtur apo mbrojtur nj t drejt... q
nuk duhet t vij me t drejtn e ligjshme t prsonave t tjer... ,
nuk sht nj parim q rrjedh drejt pr drejt nga Kushtetuta jon.
Nuk ka nj prcaktim konkret mbi t drejtn e disponimit, n
dispozitat kushtetuese. Megjithat, pavarsisht ksaj mungese, nuk
nnkuptohet q nj parim i till nuk ka mbshtetje apo parashikim
ligjor. Kjo, nxirret nga konteksti dhe interpretimi i dispozitave
Kushtetuese, si dhe me nj referim n dispozitat e Kodit t Procedurs
Civile , dispozita e t cilit duhet t jen n prputhje me parashikimet
Kushtetutese dhe jo n kundrshtim me to. Kshtu, ndr parashikimet
e tjera, n kuadr t s drejts s disponimit t palve, mund t
prmendimin nenin 23 q prcakton; Palt jan t lira t ndrtojn
mbrojtjen e interesave t tyre n gjykim.... Nj mundsi e till shihet
edhe n dispozita t tjera t ktij Kodi, q nnkupton mundsin q
kan palt n procesin gjyqsor, pa u kufizuar, n t drejtn e tyre pr
tu mbrojtur n mnyrn q ata e shohin m t arsyeshme, apo t
drejtn e pr t hequr dor nga pretendimet e ngritura, t paksojn
objektin e padis, t ndryshojn bazn ligjore, kjo n kuadr t
drejtave s tyre n kt proces, por q gjithmon duhet t jet jo n
kundrshtim me t drejtn e ligjshme t prsonave t tjer. Praktika
ka treguar se shkelje ligjore t ksaj natyre, n proceset gjyqsore, ka
pasur, far ka detyruar Gjykatn Kushtetuese, pr shtjet q i jan
paraqitur pr shqyrtim, t sjell n vmendje t gjykatave detyrimin
pr t respektuar nj parim t till. Ajo n vendimet e saj ka qndruar
konseguente, duke prcaktuar dhe ritheksuar detyrimin e respektimit
t parimeve baz t procedimit nga ana e gjykatave, pr t garantuar
nj proces t rregullt ligjor.

E drejta pr nj procesi t rregullt ligjor

Ashtu si u theksua m sipr, garantimi i nj procesi t rregullt ligjor

sht dhe duhet t jet detyrimi dhe piksynimi kryesor i gjykatave
tona. Kshtu, nj detyrim i till, gjen shprehje n nenin 42 pika 2 t
Kushtetuts, ku fiksohet garancia apo e drejta e personit pr nj
proes t drejt -Kushdo, pr mbrojtjen e t drejtave, t lirive dhe t
interesave t tij kushtetues dhe ligjor...ka t drejtn e nj gjykimi t
drejt.... T njjtin parashikim e hasim edhe n K.Pr.Civile Neni 28 i tij
- Gjykata duhet t shprehet...duke realizuar nj gjykim t drejt....
Nj garancie e till, gjen shprehje edhe n nenin 6 t KEDNJ ...do
person ka t drejtn q shtja e tij t dgjohet drejtsisht . Kjo
nnkupton detyrimin e zbatimit t t gjitha parimeve apo garancive,
q sigurojn nj proces t rregullt ligjor, pasi sht e lidhur
ngushtsisht dhe me parimet e tjera, mbi t cilat bazohet procedimi
civil, q shrbejn si gur themeli pr dhnien e drejtsis, nga ana e
gjykatave tona.
Si garanci m shum, pr nj proces t drejt dhe ligjor, sht dhe
parashikimi kushtetues, q prcakton Gjykatn Kushtetuese si organi i
garancive kushtetuese. Kshtu, n nenin 131 grma f, shprehet se;
Gjykata Kushtetuese vendos pr:...
...gjykimin prfundimtar t ankesave t individve pr shkeljen e t
drejtave t tyre kushtetuese pr nj proves t rregullt ligjor. sht ky
organi m i lart n RSH q prcakton kushtetueshmrin apo jo dhe
t vendimeve t gjykata tona ...pasi t jen shteruar t gjitha mjetet
juridike pr mbrojtjen e ktyre t drejtave. Nj parashikim i till
kushtetues (mundsia e Gjykats Kushtetuese pr t gjykuar mbi
shkeljet e t drejtave kushtetuese t individve) tregon rndsin q i
jepet respektimit t parametrave t nj gjykimi t drejt dhe ligjor.

Garancia pr gjykimin publik t shtjes

Gjykimi publik i shtjeve ka nj rndsie t madhe pasi, nprmjet

zhvillimit t procesit me dyer t hapur, rritet sensibiliteti i shtetasve n
raport me t drejtn. Nj aspekt tjetr i rndsishm sht garancia,
q jep zhvillimi me dyer t hapur i procesit, n raport me gjykime t
rregullta dhe vendimarrje t drejt nga ana e gjykats, duke iu
referuar vetm prcaktimeve kushtetuese dhe ligjeve n fuqi.
Pavarsisht nj detyrimi t till, jan parashikuar gjithashtu dhe raste
t lejimit t gjykimit me dyer t mbyllura, por gjithmon pr raste
krejtsisht t kufizuara dhe t mir prcaktuara. Kshtu, prcaktohet
q, t pranishm mund t jen vetm qytetart e moshs madhore,
dhe kjo me synimin e vetm, t mbrojtjes s prsonave nn 16 vje
pr shkak t zhvillimit t tyre. Prcaktime m t hollsishme t rasteve
se kur lejohet gjykimi me dyer t mbyllura, pra, gjykimi jo publik,
gjenden n nenin 173 parag. 2 t K.Pr.Civile, ku jepen rastet e
zhvillimit t gjykimit me dyer t mbyllura. Por, pavarsisht ktij
parashikimi, t brit publik t vendimit gjyqsor sht nj detyrim
kushtetues, i fiksuar n Nenin 146 t saj pika 2 -Vendimet gjyqsore
shpallen publikisht n do rast. N prputhje me dispozitn
kushtetuese sht dhe prcaktimi q bhet n nenin 173 parag. i
fundit t K.Pr.Civile: Vendimi shpallet publikisht. T tilla
parashikime kushtetuese dhe ligjore, jan n nj linj me ato q bhen
n n Nenin 6 t KEDNJ-s dhe m sakt: Vendimet duhet t jepen
publikisht, por prania n salln e gjykats mund ti ndalohet...n
shkall q mohet tepr e nevojshme nga gjykata, kur n rrethana t
veanta publiciteti do t dmtonte interesat e drejtsis. Detyrimi i t
brit publik t vendimit, pavarsisht procedimit me dyer t mbyllura
apo jo, shihet si garanci pr rritjen sensibilitetit t shtetasve n raport
me t drejtn dhe pr gjykime apo vendimarrje t drejt nga ana e
gjykats.

Barazia mes palve dhe barazia e mjeteve t mbrojtjes

Gjykata gjat shqyrtimit t shtjes, duhet q tu jap mundsin

palve, q t mbrohen me mjete t barabarta, pr aq sa sht e
mundur, duke shmangur favorizimin e njrs apo tjetrs, pra, trajtimin
n pozita dhe mnyr t barabart t tyre. Nj trajtim t till, Gjykata
Kushtetuese e ka br n vendimet e saj, duke prcaktuar detyrimin e
gjykats, q n kuadr t ekuilibrit t procesit, t trajtoj palt n
mnyr t barabart. Kshtu, n vendimin nr. 15 t vitit 2007 Gjykata
Kushtetuese shprehet: Ekuilibri n proces, pranimi i barazis s
armve duke mos lejuar avantazh t konsiderueshm t njrs pal
ndaj tjetrs, jan krkesa t cilat jan pranuar edhe nga Gjykata
Evropiane pr t Drejtat e Njeriut si element t rndsishm q kan
t bjn me paanshmrin e n analiz t fundit me procesin e rregullt
ligjor.... N nj linj, me vendimin e msiprm sht edhe vendimi nr.
22 t vitit 2007. Aspekti tjetr i barazis s palve, q ka t bj me
barazin e armve, n mbrojtje t interesave t tyre t ligjshme, gjen
shprehje n praktikn e Gjykats Kushtetuese, e cila thekson se
...barazia e armve sht nj aspekt i rndsishm i konceptit t
procesit t rregullt ligjor n kuptimin kushtetues. Ky parim nnkupton
q secils pal n proces ti jepet nj mundsi e arsyeshme pr t
paraqitur shtjen e vet (ku prfshihet edhe paraqitja e provave nga
ana e saj), n kushte q nuk e vendosin at n nj disavantazh t
dukshm n raport me paln tjetr..... Kjo do t thot q gjykata n
gjykimin e saj sht e detyruar t marr n shqyrtim provat e palve
n proes, pa anashkaluar apo shmangur vlersimin e provave t
njrs apo tjetrs, duke synuar kshtu n respektimin edhe t nj
garancie tjetr kushtetuese e prcaktuar n nenin 18 t Kushtetuts s
R.SH. 1. T gjith jan t barabart prpara ligjit. N frymn e
barazis s trajtimit t palve n procesin gjyqsor, shihet dhe
prcaktimin q bhet n nenin 1 i K.Pr.Civile, ky kod ...cakton rregulla
t detyrueshme, t njjta dhe t barabarta.... Pra, respektimi nga ana
e gjykats, i parimit t barazis mes palve, gjat shqyrtimit gjyqsor,
sht nj element garantues pr kto t fundit, pr vendime t drejta
dhe t bazuara n ligj, duke rritur besueshmrine ndaj ktij pushteti.

Gjykimi i shtjes brenda nj kohe t arsyeshme

Gjykimi i shtjes brenda nj afati t arsyeshm, sht shum i
rndsishm dhe prbn nj garanci kushtetuese dhe q buron drejt
pr drejt nga ajo. Kshtu, n neni 42 t Kushtetuts prcaktohet se
-Kushdo, ka t drejtn e nj gjykimi...brenda nj afati t
arsyeshm.... Vonesat n procesin gjyqsore sjellin ndoshta n disa
raste edhe mohimin e s drejts, duke u bazuar n nj parim t lasht
- drejtsi e vonuar, drejtsi e mohuar.. T njjtin prcaktim, me at
t dispozitat kushtetuese, bn dhe Neni 28 i K.Pr.Civile ku Gjykata
duhet t shprehet...brenda nj afati t arsyeshm. T tilla prcaktime,
jan n prputhje me ato q bhen n Konventn Europiane pr t
Drejtat e Njeriut, m konkretisht n nenin 6 t saj do person ka t
drejt q shtja e tij t dgjohet...brenda nj afati t arsyeshm,
gj e cila, n disa raste, ka shkaktuar prishjen e vendimeve gjyqsore,
q n kontekstin e prgjithshm kan rezultuar n kundrshtim me
kt parim. Prsa i prket prcakimit apo t arsyetimit, pr kohn e
arsyeshme t gjykimit, apo se kur nj vendim duhet t konsiderohet
n kundrshtim ose jo t ktij parimi, duhet tu referohesh disa
elementve t rndsishm tregues, si: ...
a) kompleksiteti i shtjes.
b) interesi q mund ti jet cnuar aplikuesit.
c) mnyra e shqyrtimit t shtjes nga autoriteti gjyqsor.
d) sjellja e vet aplikuesit....
Sa rezulton m sipr, prcaktimi i kohs s arsyeshme t gjykimit,
sht produkt i trajtimit dhe marrjes n konsiderat t nj
kompleksiteti faktorsh, q ndikojn drejt pr drejt n ecurin e
procesit gjyqsor, pra n kohn e nevojshme pr nj vendim gjyqsor
t drejt dhe n prputhje me t gjitha garancit kushtetuese ose jo,
pr nj proces t drejt dhe ligjor.
Garancit e msiprme, prbjn bazn kryesore, mbi t cilat bazohet
dhe zhvillohet procesi civil, por q nuk do t thot se jan t vetmit
element garantues t procesit t rregullt ligjor. Shkenca e s drejts
ka evidentuar, gjithmon kjo, referuar dhe ndryshimit apo zhvillimit t
marrdhnieve n qarkullimin civil, edhe nj sr elementsh t tjer
q sigurojn dhe q ndikojn n ligjshmrin e procesit. Ato, nuk
mund t shihen t ndara me parimet apo garancit e trajtuara m
sipr, pasi qndrojn t lidhura ngusht, si element t prbashkt t
nj qllimi - garantimin e nj procesi gjyqsor n pputhje t plot me
parimet kushtetuese.

Literatura

- Kushtetura e Republiks s Shqipris, Tetor 1998.

- Kodi i Procedurs Civile t Republiks s Shqipris, Mars 1996.
- Alqiviadh Lamani - Procedura Civile e Republiks Popullore t
Shqipris.- Tiran 1961.
- Stavri EO - E drejta proceduriale Civile e R.P.S.SH, Tiran 1989.
- Prof. Dr. Faik Brestovci - E drejta Procedurale Civile, Prishtin 2006
(Universiteti i Prishtins Fakulteti Juridik).
- Crisanto Mandrioli Corso di diritto processuale civile P I, PII
Torino 1997.
- Kodice i Procedurs Civile Italiane (titulli origjinal Codice di
Procedura Civile).
- Sokol Sadushi - Kontrolli Kushtetues, Tiran 2004.
- Aurela Anastasi Historia e t Drejts Kushtetuese n Shqipri
(1912-1939), Tiran 2007.
- Eni obani - T drejtat dhe Lirit Themelore t Njeriut (Cikl
leksionesh dhe pjes nga aktet themelore), Tiran 2002.
- Ledi Bianku Jurisprudenca e Gjykats s Strasburgut, Tiran
2007.
- Francesco Galgano - E drejta private, Luarasi Tiran 1999
(financuar nga Fondacioni Soros).
- Vendime t Gjykats Kushtetuese dhe V.U. t Gjykats s Lart.