Phep Giang Tam Ngay - Tranvansang 2016

C IM LP T C TING VIT
TRONG PHP GING TM NGY CA ALEXANDRE DE RHODES

TS. Trn Vn Sng
(Trng HSP H Nng)
I. Dn nhp
Php Ging Tm Ngy (PGTN) l mt trng nhng ti liu vn bn u tin vit
bng ch quc ng. Cun sch ny c Alexandre de Rhodes bin son nhm phc v
cho vic dy gio l Cng gio ti Vit Nam, c Linh mc Gosswinus Nikel, lc l
quyn B trn C, cho php xut bn ngy 08-07-1651. Cun sch c vit bng hai
th ting: La tinh v Vit Nam. Trn mi trang sch chia lm hai, c mt gch i t trn
xung di: bn tay tri ca ngi c sch l ch La tinh (ch xin), bn tay phi l
ch Vit (ch ng). c gi d dng i chiu hai th ch, c L t u mi
tng chnh mu t abc... cho hai phn La Vit, ri chnh gia trang sch cng t mu
t abc... cho hai phn La Vit song song. Cun sch c 319 trang, khng Li ta. Sau
trang ba v trang ghi ngy c php in sch, l n phn chnh ngay. Vit sch ny, tc
gi khng chia ra tng chng, m li chia theo tng ngy hc, c tnh cch s phm, v
nh chng ta bit l sch c chia ra Tm ngy1.
Ni dung ca cun sch cha ng nhng chn l cn bn phi dy cho ngi
ngoi Kit gio mun theo o. Cun sch ra i c nhiu gi tr ng k trong cng
cuc truyn gio ti Vit Nam ca cc Cha Dng Tn lc by gi. Trong phn gii thiu,
Nguyn Khc Xuyn nhn xt: Php ging tm ngy i vi ngi Kit hu l mt
sch gio l tham kho, lch s, i vi mi ngi Vit Nam bt k thuc tn gio
no, th cun sch ny l thnh tch vn ha v gi, bi v nh du mt giai on quan
trng trong lch s dn tc v vn ha Vit Nam, l s thnh lp v s dng ch Quc
ng, mt li vit vn t nc nh va n gin va d dng, thnh mt dng c truyn
t vn ha t tng tinh nhu nht trong min ng Nam 2.
Tm hiu Php ging tm ngy, chng ta c th kho cu trn nhiu phng din:
c im ng m-ch vit, c im t vng, c im ng php, c im phong cch
vn bn. Tuy nhin, trong bi vit ny, chng ti ch i vo phn tch c im t vng
c ca tc phm, qua , gp phn ch ra din mo c im t vng ting Vit th k
XVII. Nhng vn v ng m-ch vit v c im ng php, chng ti s c dp trnh
by trong mt bi vit ring.
II. c im lp t c trong Php ging tm ngy
T vng ca Php ging tm ngy, cng ging nh cc vn bn quc ng khc,
c phn nh qua nhiu lp, loi, kiu n v khc nhau; trong , nhng n v t
vng nh du thng c la chn kho st l: t ng c, t ng lch s, t ng
tn ngng tn gio (bit ng tn gio), t ng a phng, t ng ngh nghip, t ng
th tc v nh ng. y, chng ti ch cp n lp t vng c nh du mt
cch c trng s: lp t ng c c trong vn bn.
1
Quang Chnh (1972), Lch s ch Quc ng 1620-1659, T sch Ra Khi, Si Gn, tr.118.
2
Alexandre de Rhodes (1651), Php ging tm ngy, Nguyn Khc Xuyn bin son v chuyn ng, T sch i
kt, Tp. H Ch Minh,1993, li gii thiu, tr.1.
T ng c l nhng t ng biu th nhng khi nim m ngy nay c nhng t
ng khc tng ng biu th thay th. S xut hin ca cc t ng ngha ng lm cho
nhng t ng c khng c dng na v c gi l t ng c3. m bo tnh h
thng ca cc n v t vng, chng ti chia lp t ng c thnh cc nhm khc nhau:
Nhm t ch ngi, s vt, hin tng, khi nim; nhm t ch hot ng; nhm t ch
phm cht trng thi; v nhm nhng t khc.
1. Nhm t ng ch ngi, s vt, hin tng, khi nim
Nhm t ny xut hin kh nhiu, iu c bit l c nhiu t ch thy xut hin
tc phm ny m khng c nhng vn bn khc, s gp phn lm phong ph thm din
mo t c th k 17: t n, oan gia, su nhim, ng than, sng, i ti/li ti, t rc,
vc, lm, ti t, chc lch, cha nh, ct, thy c/thy c, ni th, ct nhn, ly tr, cm
trang, thi, g, bng tng, ch , thng.
(1) T n
T ny khng cn c s dng ting Vit hin i, cc t in hin i khng
cn nhc ti. T n ng ngha vi cc t nh t tng, t tin ni ln nhng ngi u
tin, th h u qua i ca mt gia nh, dn tc, v d: V ng Abraham l t n
nc y, v li ting Hebraea truyn cho nc y4. Ting vit hin i, khi ni v
ngha trn, ngi ta thng s dng T tng, t tin.
(2) Oan gia
y l t hp t ch k lm hi mnh, c gi l k th, hay l k nghch th. V
d: M c Cha Jesu khi phi oan gia th y, chng l l chng c gin n, cng
chng c tr li s d cho oan gia mnh5. T in Vit-B-La ng thi v T in t
c ca Vng Lc iu xc nh cng mt ngha ni trn, nhng oan gia trong t in
hin i v trong n ni ngi Vit c chuyn ngha.
T in ting Vit ca Hong Ph ghi nhn l tai v oan: cn thn ko oan
gia c ngy6. Qu vy, ngy ny, khi ni v iu ri ro no khng may b gp phi,
ngi ta mi dng oan gia din t, nhng xem ra cng t hn, thay vo l cc t
ng khc v ly, tai v.
(3) Su nhim
Trong vn bn Php ging tm ngy, t ny xut hin 12 ln vi ngha sc b
n ngi ta khng lnh hi c. V d: Ni thng mnh ra tht l lng lnh v rng ri
v cng, ni phn xt, th rt cng bng v su nhim, ta suy chng n7. Vng Lc
hiu n l s su xa, kn o, b n.... T su nhim i vi ngi Cng gio dnh
ni v nhng iu lin quan ti Thin Cha v nhng vic Thin Cha mun th hin,
khi iu khng th gii thch c, khng ng ti c theo tr khn ca ngi.
3
on Thin Thut su tm v ch bin (2008), Ch Quc ng th k XVIII, Nxb Gio dc, H Ni, tr.486.
4
Php ging tm ngy, sd, tr.10.
5
6
Hong Ph ch bin (2000), T in ting Vit, Nxb Nng, tr.749.
7
Trong ting Vit hin i chng ta thy hu nh khng cn xut hin t ny v trong cc
vn bn Cng gio ngy nay cng vy.
din t ngha trn, ting Vit hin i dng mu nhim. Trong PGTN khng
thy dng n. ngha ca t ny cng ch iu khn ngoan, ti tnh m khng th
hiu c bng l thng. Ngy nay, trong cc vn bn Cng gio, hay trong cch n ni
ca ngi Vit, t mu nhim hon ton c thay th, v d: mu nhim mt Cha Ba
Ngi, mu nhim nm s vui, iu mu nhim... ni v ngha iu vt qua sc lnh
hi ca con ngi.
(4) ng thn
ch ngi thiu n cn trinh trng, PGTN dng t hp t ny. N cng c
ngha l bn c8. c L dng ni v s trinh trng ca M Maria, thiu n nhn
li c Cha Tri cu mang c Cha Gisu bi quyn php Cha Thnh Thn m
khng bi n vi ngi nam. V d: Khi ni y c ai mi c Cha Jesu v rt
thnh c M ng thn9.
Trong ting Vit hin i, hay sch bn cng gio ngy ny, t ng thn khng
cn c dng ch thiu n cn trinh tit hay ch ngi con gi gi mnh i tu th
Cha, thay vo l t ng trinh.
(5) Sng (xng)
Sng ch xut hin mt ln vi nt ngha l quan ti, hm. V d: on th tay
n ci sng, m phn rng10. Tc ng xa cng dng vi Mun n th ln v bp,
mun cht th lt vo sng11.
Ngoi nt ngha , Hunh Tnh Paulus Ca cn ghi nhn nt ngha l g, cy,
c tranh, v d: nh sng: nh ct bng cy g. Ngy nay, sng ch cn li vi ngha l
g, cy sng, loi cy xut hin vng Thanh Chng, Ngh An; ca dao tc ng cng
cp: ng ci ng gia mt trng, cm ru kim chc n sng kin kin. Vi nt
ngha hm, quan ti khng cn thy dng trong ting Vit hin i.
(6) i ti / li ti.
Trong t in i Nam Quc m t v ca Paulus Ca mang ngha dy chc,
dy nit ln, thng dng m ct ngi c ti, xing ta, v d: Trong t rc nc ny
vua Cha bt k c ti, trong y c thy nhng ngi i ti, cm trang, roi nh12.
Ngy nay, t ny c dng hn ch mt s phng ng min Nam ch ni v xch
st buc ghe thuyn.
(7) T rc
8
Vng Lc (2001), T in t c, Nxb Nng- Trung tm T in hc, tr.63.
9
10
11
Vng Lc (2001), T in t c, sd, tr.144.
12
Hunh Tnh Paulus Ca (1895-1896), i Nam quc m t v, Imprimerie REY, CURION&C, Si Gn, tp
1(1895), tp 2 (1896), tr.10.
Theo "i Nam Quc m t v", t rc ni v ngi nng ti, hay phm
nhn. Ngc li, t in Vit-B-La ghi nhn nt ngha l nh t, c dng nhiu
vo cc th k giai on hnh thnh v pht trin ca ch Quc ng, ng vi nt ngha
t rc m c L dng 5 ln trong PGTN, v d: M nhng thng y th cm trong t
rc 13, hay on khc: a ngc u? Tht trong t ny, l t rc CT ha ra m
pht k d14. iu d hiu, khi Nguyn Du miu t Cng c k mc oan t rc, Gi
mnh vo chiu rch mt manh (Vn Chiu Hn, cu 121-122). Vng Lc cng ghi
nhn nt ngha nh t, nh giam. iu ng ni, t rc Hn t vit lc, m Nm
rc vi ngha nh t, nh giam 15, i vi t khng c nghe thy trong cch n ni
ngi Vit hay trong cc t in hin i, ni v ni giam gi, ci to nhng k c
ti, ngi ta thng gi l nh t, nh giam, lao t, nh .
(8) Vc
Vc vi nt ngha l thn th, hnh tch cao ln th no. V d: C mnh vc, m
c tnh mnh, c php16. iu c bit l, trong cch dng ca t ny trong PGTN, n
c dng mt mnh ch v thn th, hay hnh dng, kh nng, ting tm ca con
ngi, tng t nh trong Chinh ph ngm: Vc b liu d p ni chiu xun (c336).
Tuy nhin, n cn c dng c tnh biu th c lp l tnh thing ling, chng c
vc17, trong ting Vit hin i thng dng t hp vc dng, tm vc, sc vc,....
Hn na, theo chng ti, ting Vit ngy nay, vc c dng thin v ch hnh tch,
thanh th, vai tr, a v ca con ngi hn l ni v hnh th.
(9) Lm
Xut hin trong tc phm ch 2 ln, lm mang nt ngha l bn, t nho, bn.
V d: Khi y c Jesu gi ra trn t lm lm, m ly lm xc con mt ngi y18.
Nh vy, lm chnh l bn. Cch dng hin i, lm khng c dng c lp nh
trong PGTN, ngc li, n thng i km theo mt t hp nh chm lm tay bn (Tc
ng), hay l din t s vy bn do bn t vo ngi: Mt mi lm la lm lt.
(10) Ti t
Ti t cng c ngha l ti t, l k lm tay chn, ngi y t19 . V d: Linh
hn nh ch nh, xc nh ti t hay y t, n th phi phc linh hn nh ch 20. T in
13
14
15
Vng Lc (2001), T in t c, sd, tr.139.
16
17
18
19
Hunh Tnh Paulus Ca (1895-1896), i Nam quc m t v, sd, tr.1067.
20
ting Vit khng thy c t t m thay vo l t trong t hp ti t, bi cng
ngha nhng ti t c thay cho ti t.
(11) Chc lch
T in Vit-B-La ghi nhn vi ngha l b vt thng; n th k 19 Hunh
Tnh Paulus Ca ging ngha l gh ln. Trong PGTN, ngha ca chc lch cng
c hiu nh trn. V d: V i ny, th kh khn chng bao lu, m i n my, cng
trong mnh my phi nhng chc lch21. Ngy nay, t cng ngha vi chc lch l
chc l, ni v bnh ngoi da do vi trng gy nn, v li mng m.
(12) Cha nh
Cha hay cn gi l ch vi nt ngha l ng c quyn sa tr trong mt nc,
k lm ch trong mt nh nh cch gii thch ca t in Vit-B-La. V d: song le xt
ta lo trc cho y t hay l cho Cha nh? Tht l ta lm trc cho Cha nh, sau lo
cho y t22.Trong ting Vit hin i, ngi dng thng bit rng, vi Cha c
dng cho ng siu vit, ng quyn php v hnh: Ly Cha t cn khn, hay cn v
von quyn uy ca ai , v d: my l cha ca vng ny ri. i vi ch th gi cho
mt quyn uy c phm vi hp hn v c tnh khu vc, nh ng ch, b ch, b ch,
ch soi.... Trong PGTN, Cha v ch c dng vi ngha tng ng nhau, vi cc
t hp nh Thin Cha cng l Thin Ch, Cha nh cng l Ch nh, Cha nht cng
l Ch nht. Ngy nay, t Cha v ch c dng phn bit rt r rng trong cch ni
ca ngi Vit khi c tnh nghim tc. V trong kt hp cha nh vi nt ngha ni trn
thng c dng l ch nh.
(13) Ct
Trong ting Vit hin i, ct cn c hiu vi nt ngha l lng, l phn thn
pha sau ngang bng: chung lng u ct, Bng i ct rt (Tc ng); hay ch mt b
phn ngoi ca s vt, nh ct tre, ct na, lt ct... Nu c dng cho ngi s vi nt
ngha khc l qu thn trong t hp qu ct.
Trong PGTN, ct c ngha l lng ca con ngi, v d: Li c n b n
bn sau ct c Cha Jesu23. Nt ngha ny khng c trong ting Vit hin i.
(14) Ni th
T in Vit-B-La ghi nhn ni th cng c ngha l bn th, nh nguyn 24, l
ni lm l th phng hay bn c sch, v n cng ng ngha vi bn c c
ni ti nhiu t in khc. Trong PGTN, ch thy xut hin ni th: Vy th phi
dng n thnh v ni th, m knh ly th phng c Cha Tri25. Tuy nhin, hin
nay, ni th hay bn c u nhng ch cho bn th trong cch gi mi ca ngi
Vit ni chung, ngi Cng gio ni ring.
21
22
23
24
Alexandre de Rhodes (1651), T in Annam Lusitan La Tinh (thng gi T in Vit B La), phin dch
Thanh Lng, Hong Xun Vit, Quang Chnh, Nxb Khoa hc X hi, 1991, tr.173.
25
(16) Ct nhn
Ct nhn l mc hng min Sy-ri, hng26, mt th hng cc nh vua t
Phng ng ti knh tin Cha Gisu lc va mi sinh ra, v d: M cng vua nc
Judaea mi , mt l vng, hai l ct nhn, ba l myrrha: vng th cng vua Cha, ct
nhn th cng tht CT27.
Ch c t in Vit-B-La mi ghi nhn ct nhn, v c l y l t ch hng
c dng mt giai on u ch Quc ng, nay khng cn.
(15) Ly tr
Trong mt s t in c v t in hin i, chng ti cha thy ngha ca t ny
c ghi nhn. Tuy nhin, theo dch gi Nguyn Khc Xuyn ch thch tc phm PGTN,
ging ngha l vt nh, v d: Khi mi ra, phi ly tr ti t tng ta truyn cho
ta28. Xt theo ngha ca cu, chng ti thy ch thch nh vy hon ton c th ng tin
cy. Ngy nay, t hp t ny khng cn thy xut hin trong vn ni, vit hay li n
ting ni ca ting Vit.
(16) Cm trang
Cm hay t hp cm trang l mt trong nhng tn gi ca dng c nhc hnh c.
N c lm bng hai tm vn khot na l trn, c th ng m, m cm chn
ngi c ti29, v d trong PGTN c on: Trong t rc nc ny vua Cha bt k c
ti, trong y c thy nhng ngi i ti, cm trang, roi nh 30. T in Vit-B-La
khng thy mc t no, tuy nhin li xut hin trong PGTN. Trang cn c c l
trng trong Sch kinh Quy Nhn: thot khi trng cng li ti. Ngy ny, t hp t
ny, d trng hay trang th chng khng cn tn ti v c th c thay th l gng cm.
(17) Thi
ch nhng quy nh rng buc mi ngi trong mt nc phi tun theo, ting
Vit hin thi thng dng cc t nh: lut l, lut php, php lut. Cn th k 17,
c A. De Rhodes dng vi ngha l l lut, php.V d: Lm vic t Thng
on, th k c trong nc i thn cng cc dn th knh Vua cha m ly xung nh
thi An Nam31.
Thc t s dng ting Vit hin i, thi khng cn c dng vi phm vi rng
nh vy, ta ch gp trong mt s thnh ng hay trong n ni thng vi ngha xu, tiu
cc, nh: thi h tt xu, mi mi b c thi nghin ngp, gi thi con .
(18) g
26
Alexandre de Rhodes (1651), T in Annam Lusitan La Tinh , sd, tr.54.
27
Php ging tm ngy, sd, tr.165..
28
29
30
31
g cng c gi l i g xut hin ti 53 ln trong PGTN vi ngha ci g, v
d: Ta phi tin chng c g khut mt CT32. T in th k 19 ca Hunh Tnh
Paulus Ca, v t in sau ny khng thy xut hin g, iu cho thy, g ch
c s dng ph bin trong mt giai on nht nh, c th l giai on u ca ch
Quc ng. Ngy nay, g c thay th vo t hp t mi l iu g, ci g.
(19) Bng tng
ni v khong thi gian gn sng, ting Vit hin i thng gi l bnh minh,
rng sng. Nhng, trong tc phm PGTN, A. De Rhodes gi l bng tng, v d: T c
Cha Jesu chu cht n ngy th ba, [...] khi ngy y bng bng tng l ha33. T hp
ny c l khng cn xut hin, khi khng tm thy i Nam quc m t v th
k 19, v cc t in ting Vit hin i sau ny.
2. Nhm t ng ch hot ng
Nhm t ny xut hin s lng t hn cc nhm khc, nhng cng nhiu t, t
hp t mi l so vi mt s vn bn c khc. Di y l nhng t, t hp t thng
k c: ph/ph, m, chu ly, toan, di, ln m, th l, , dn, d, hy bang, sinh
th, khng, nh nhm, ni kh,
(1) Ph / ph
Ph cng c ngha l ph tr ny cho, giao cho34. Trong PGTN, ph v ph
mi t xut hin bn ln, v u din t ngha ging nhau, v d: M li ng b v s y
lo lng gia git, song le ph mi s mc n CT, m cu khn lin35; hay: D m
ph cho mi tri khc trong vn vui v du lng n36 . Ngy nay, ph hu nh c
m nhim ngha mi v tin ti, cn ph vn gi nt ngha c trong giao tip, s dng
ting Vit.
(2) m
y l t hp t tr thm, gia thm, hay thm tht, v d: Th thiu mt
ch Cha, v vy th phi thm m cha y37. Ngy nay, t hp t thm m c
nhng ch cho thm tht, gia thm vi ngha tng t.
(3) Chu ly
Chu ly mang nt ngha l vng li, vng php, u ly. PGTN s dng nt
ngha , v d: Cha Jesu m khi n n thnh, m li c chu ly rt thnh Cha B
Maria, l c M ng thn38. iu ng ni, nt ngha ny, chu ly c tnh khch
32
33
34
35
36
37
38
quan, tch cc, khi ngi chu ly c tnh ch ng cao, khng b rng buc. Ngy
ny, chng ta hay thng gp vi nt ngha khng nh vy: Cch sng nn phi ly ,
Bi chng tri ti lu c bn du (ca dao), hay trong cch ni ly ngi. Theo chng
ti, cch dng mi th hin tnh cht gng p, th s khi ch th khng c la chn no
khc trc mt vn .
(4) Di
Hin t ny ch cn xut hin trong mt s ng c nh l thnh ng hay tc ng,
ca dao nh: khn cho ngi ta di, di cho ngi ta thng, mang nt ngha s v c
phn n. i vi tc phm PGTN hay mt s tc phm c, di c dng ph bin vi
nt ngha l s, knh s, v d: Linh hn ngi khi qua i, th hy cn sng, m
hy cn v xc y ta di, d m cht ri 39. n t in Hunh Tnh Paulus Ca, t
ny c gii thch l king n. Ting Vit hin thi, di khng cn c s dng,
thay vo l s.
(5) Th l
Th l l chp nhn l vt. Tc gi vit l th l, v t in Vit-B-La gi l
chp nhn l vt. Trong PGTN c Vit ng th l, ngha l nhn ca hi l, v
d: Trong qun d y, c k th th l m ni ra nh li bo y40. Ngy nay, ngi Vit
thng dng nhn hi l tri ngha vi hi l.
(6)
trong t in hin i cn ghi nhn nt ngha a nhanh chn v ht mnh
nhm lm cho ra xa hoc b tn thng. V cng vi thc t ca n ni ngi Vit,
nhm ch hnh ng mnh ca con ngi ti mt s vt. Tuy nhin, vi PGTN, ngoi nt
ngha ni v hnh ng ca chn, mt nt ngha m chng ta khng cn thy bt gp l
ng chm ti - hot ng ca tay, v d: Li khi b y ni ra, tay mnh n c
Cha Jesu, m di, c Cha Jesu nhn c, th thng iu lnh41. Xut hin 5 ln vi
t , A.de Rhodes dng vi hot ng ca tay, nh: tay mnh , tay ai , tay n,
ngn tay . Ting Vit chng ta thng nghe thy ch cn li nt ngha ch hot ng
ca chn, c l v th lm mt i nt ngha c ni n trong tc phm. Song,
c chuyn sang mt ngha mi hin i l ct t mi quan h tnh cm trai
gi, v d: b ngi yu .
(7) D
T in Vit-B-La gii thch vi ngha l khinh. Hin nay chng ta ch cn gp
d vi ngha ny cc t hp song tit nh khinh d, d ngi. Trong PGTN t ny ch
xut hin hai ln trong mt on, v d: M c Jesu rt lnh c chu thng d ngi
tng y, song le chng chu lng, ko ngi ta ng c Jesu c d thy c42.
(8) Hy bng
39
40
41
42
ch s khng ng tnh, ng h v thm ch xem thng quan im ca ngi
khc, A. De Rhodes dng t hp t hy bng vi ngha phn i vi s khinh b 43, v
d: M li lun hi y chng a l trong lng cc ngi ta, cng hy bng li thin
h44 [13, tr.117]. T in ting Vit ca Hong Ph cho rng hy bng ngha l ph
bng: ch bai, ni xu, t coi thng ci, k no m ngi ta thng thy phi coi
trng, v d: Li vn ph bng bn quyn th 45.
(9) Sinh th
Sinh th l t hp t c bit m ch b phn tn hu ngi Cng gio mi nhanh
chng hiu c ngha, bi l n xut hin nhiu trong cc vn bn c, trong kinh sch,
nguyn ngm.... Th v thi ging nhau nn t in ting Vit ca Hong Ph ghi nhn
vi ngha l thi gian cn sng ca ngi no qua i. Tuy nhin, i vi cc
vn bn Cng gio, cch hiu l cht. V d: Nm y c lt c th ng Mathusala
mi sinh th46.
Ngoi ra, mt s tc phm, bc th ca Bento Thin, Igesio Vn Tn thi k u ch
Quc ng, sinh th cng c hiu vi ngha l cht. Tuy nhin, t in Vit-B-La li
gii thch theo mt hng khc, d ta hiu l cht.
Sinh, ln: Ln, c nng ln, mc, sinh
Sinh th, gi ln: Gi ln [cht]
sinh th: Chng ti mn sch ni ni ngi Lng dn, ch ngha s
cht ca ngi Kit hu nh i ln vi Thin Cha.
iu ng t cu hi l ti sao li dng sinh th vi ngha l cht, v A.de Roddes
li gii thch l gi ln. Trong khi , ngi Vit lc by gi v sau ny khng dng
sinh vi ngha l ln, m gi l thng, vy ti sao khng gi l thng th. Chng ti
nghing v mt cch hiu mi c tnh quan nim ca ngi Cng gio: Cht l s ti
sinh trong i sng mi, chnh quan nim nh vy nn ngi Kit hu c ci nhn lc
quan v s cht, ngy cht l ngy c sinh ra trong ci trng sinh nh Kinh Thnh c
on: Tht, thy bo tht anh em, nu ht la gieo vo lng t m khng cht i, th n
vn tr tri mt mnh; cn nu cht i, n mi sinh c nhiu ht khc (Gioan 12,24).
Nh vy, hiu mt t ng thiu ngun gc xut x th tt c kh nng u phi xt
n, v nhng cch hiu y khng hn l ri vo cm tnh. Ngy nay, t hp t sinh th
ch cn xut hin trong cc vn bn c, trong kinh sch Cng gio, nhng khng c s
dng trong ngn ng Cng gio hin i.
(10) Khng
43
Alexandre de Rhodes (1651), T in Annam Lusitan La Tinh, sd, tr.120.
44
45
Hong Ph ch bin , T in ting Vit, sd, 778.
46
din t s ng tnh vi mt ai, iu g, ngi Vit thng dng cc t ng,
chu, thun.... ngha ny li c A. De Rhodes dng vi t khng, v d: : V bng
c ai chng khng th Cha Cha, m li th ma qu cc vt47.
(11)
Trong giao tip hng ngy, c dng vi ngha ci xong, vic hon thnh
trong qu kh, hay mt vic nh s c u tin trc. Nhng c l vi ngha lm
cho lnh khi, lm cho ht th t dng ti, tr trng hp bt gp trong thnh ng: au
nh chy, thuc ng tt.... PGTN, c dng ti 175 ln, xut hin 5 ln
vi ngha lnh, khi, v d: Vy dy ta c lng tin m n cng c Cha Jesu, th
cha tt ta48. Vi ngha ni trn, ting Vit th k 17 c dng kh ph bin. Ngy
nay, nt ngha ny khng cn c dng, thay vo l s xut hin ca d, c coi
l kt qu ca s bin m t , v d: thuc ng d tt.
(12) Nh nhm
Nh nhm l ng t tr s nh la, gt gm, v d: Song le ng Adam chng c
phi li nh nhm u49. T hp ny ch xut hin 1 ln trong tc phm, v phi chng
ch tn ti trong mt giai on u ca ch Quc ng nh mt s t khc. Ngy nay,
ngi ta thng ni v hnh ng ny bng cc t hp t: la lc, la gt...
(13) Ni kh
T in Hong Ph ghi nhn nt ngha ca t hp t ni kh l ni r ht tnh
cnh ni xin, v d: ni kh vay tin. Nhng PGTN cng nhiu tc phm c trc,
ni kh c hiu l chuyn vn cng nhau, v d: S ny dy n b m ch c d
ni kh cng k chng bit l ai50. Ngy nay, chng c thay th bi t hp chuyn
tr, tr chuyn, chuyn vn...
3. Nhm t ng ch phm cht, trng thi: Nhm t ng c ch phm cht, trng
thi chim t l khng nhiu. Chng hn, gia git, c, k s, mn, hn ho, hn, khn
nn, u, ph, kh l, no, lit, v hi, trt, lng, tch, ln, ngay, ci ti,
(1) Gia git
T in Vit-B-La ghi nhn gia git vi nt ngha l nhiu, v n cng ng
ngha vi thay, lm. n th k 19, Paulus Ca ghi nhn vi nt ngha mi l qu
chng, v d: Thng gia git. N thng c dng ph su tnh t hoc ng t.
Trong PGTN, gia git c th th hin vi hai nt ngha , v d: D dnh gia git lm
sao, cho n chia cc thin thn lm ba phn51.
Ting Vit ngy ny, c l th hin mc , ngi ta dng nhiu vi t
thay th khc, tuy cha mt hn ngha, vi cc t: lm, thay, nhiu, rt.
47
48
49
50
51
(2) K s
Trong t in Vit-B-La xut hin t hp t k s vi nt ngha l tt c mi s.
nt ngha ny c th hin trong PGTN. V d: Nn g, nc, la, gi cng cc k s
cho ta dng52, hay: trn t hay l trn gi rng, hay l trong nc, cng cc k s
chng hay cc bit, cng chng sng53. Hin nay, k s khng cn xut hin trong cc
vn bn hay trong cch n ni thng nht ca ngi Vit, c l n c thay th
bng mi s, tt c,...
(3) Mn
Mn xut hin vi ngha l nh b, khng ng k, v d: V chng h l by
ngy th ly mt lm l ly, m th phng c Cha c lm mi s, m khi su ngy
lm vic mn kim n kim mc cho xc54. Nh vy, mn nhm din t khim
nhng: ti l k mn.
Tuy nhin, Paulus Ca ghi nhn mn trong t in ca mnh vi hai nt ngha
nh, hn mt. Trong PGTN, mn xut hin vi mt chc nng l b ngha cho danh t,
v d: phm ti mn, v mn, tr mn, ng tiu mn, vic mn...Tuy nhin, s xut hin
ca mn cng km theo vi s xut hin ca nh trong cng mt ngha khi kt hp vi
danh t. Chnh v vy, nhiu kh nng dn dn v sau nh c thay th cho mn.
(4) Hn ho
Hn ho trong ting Hn c ngha l ln ln, khng r gii hn. Ting Vit mang
hai nt ngha l lung tung, ln ln, khng c trt t, khng phn r gii hn; ri lon
hn lon, cn A.de Rhodes gii thch l s huyn no do dn chng a n tp
np, v d: Song le Pilato thy chc mnh chng nn g m m lng dn qu qui y,
li cng hn ho, th c ra tay trc mt dn55. Ngy nay, ngi ta ch dng nh gi
nhn cch ca mt ngi trong giao tip vi nhau. Th nn, phm vi s dng t hp
t ny tr nn hp hn.
(5) Khn nn
Khn nn trong ting Hn c ngha l trc tr, tai ng: Kh cc, gp nhiu kh
khn. Vi 16 ln xut hin trong PGTN, t hp t ny u mang ngha nh vy, v d:
Chu xu h chng y, m li chu ng anh khn nn lm vy cho ta, l ti t phm
hn, v php, chng hay n56.
Mc d c ngha vy, nhng cch ghi nhn ngha ca cc t in Vit-B-La c
c im ring: ng thng hi, cn Paulus Ca ging l tai hi, cc kh. Cn i
vi T in ting Vit ca Hong Ph, t ny c ghi nhn vi hai nt ngha: khn
52
53
54
55
56
kh n mc thm hi, ng thng v nt ngha mi hn mc, mt nhn cch, ng
khinh b, nguyn ra. V d: ci qun khn nn, tr khng tha, gi khng thng.
Ngy nay, khn nn vi nhng ngha trn u khng cn c s dng ph bin
hay m ngha dn.
(6) Ph
Ph l mt ph t s nhiu xut hin cng nhng, cc nhng chng cn km
theo ngha ch danh gi, v d: Ph ng, ph b ngha l qu ng, qu b; ph thy
ngha l Qu Cha, qu thy. Trong PGTN, chng ti tm thy c dng cho i t ng,
b trong 4 ln xut hin, v d: Ngi y tha rng: S ny l s l, ph ng chng bit
ng ny u, song le m c con mt ti57.
Hin nay, ph khng thy c s dng vi ngha trn v bin mt. Nhng
trng hp ng trc danh t m khng c nh ng (ph ng, ph b) th chuyn sang
cc (cc ng, cc b); nhng trng hp ng trc danh t c nh ng (ph b y,
ph ng y) th c th chuyn sang nhng, cc (cc b y, nhng ng y). Cn i vi
nt ngha danh gi ca ph, ngy nay c ng vi qu.
(7) No
Xut hin trong PGTN 6 ln, no mang nhiu nt ngha khc nhau. T in Vit-
B-La ghi li 3 nt ngha58:
- No biu t s no n, di do (vt cht): Ai gi o Cha c, th Cha thng
c no mi s i ny
- No biu t v thi gian y ngy: Vy th c Ch Jesu x Judaea m
n x Galilaea, cho no ngy thng mnh
- No biu t ngha v khng gian ht, tt c: M v c Cha Tri mi ni mi
c, th ta phi knh no mi ni
Ngy nay, nt ngha biu t v thi gian, khng gian b mt i, ch cn li ngha
no , di do v vt cht. Nt ngha ny li c hiu phm vi rng ri hn, l:
Tha mn v sinh l ca con ngi, v d: ba no ba i, No cm m o; trng thi
nhu cu no c tha mn, v d: Rung no nc. Bum no gi cng phng;
Trng thi ht sc, v d: c mt ba ci no bng,...
(8) V hi
Xut hin 6 ln trong PGTN, v hi lun i km theo v s vi ngha rt nhiu,
khng k xit, v d: Th mt ngy ng lm mi vic mn y m th phng CT
ht lng, m lm vy th cm n nhiu v hi v s59. Hin nay, cp i ny ch cn thy
s dng v s, bi hai t hp t ny c ngha nh nhau, v c kh nng biu th c
ngha trn, v d: v s c cht dt vo b bin; v s tin bc ngn qu b tht thot.
(9) lng
57
Alexandre de Rhodes (1651), T in Annam Lusitan La Tinh, sd, tr.25, tr.201, tr.51.
58
59
lng c mang ngha l lng thinh, khng ni, vi v d trong t in Vit-
B-La: Hy yn v nn lng. PGTN cng dung lng: Song le chng chu lng,
ko ngi ta ng vc c Cha Jesu d thy c60. Hu ht cc tc phm c u s dng
t hp t lng ny. Ngy ny, hnh ng ny c din t bng ng t khc l thinh
lng, im lng, lng l....
(10) Tch
Khi ni v mt thi quen, s am m kh b PGTN dng tch biu th, v d:
Trc l tch mt s ham li, s d61. Tch l danh t ch xut hin 2 ln trong vn bn,
s t i phi chng s lm tha tht dn s hin din ca n ting Vit hin i.
(11) Ln
T in Vit-B-La ch ghi nhn ln vi nt ngh l b, cun la, hay vt g
khc, t in Paulus Ca th khng tm thy t ny. Tuy nhin, qua c liu tra kho
PGTN, chng ti hiu ln ngha l trn, y . V d: ...m chng dng g b ngoi
cho c ln vui v62. Ln c th nm cui cu hoc gia cu. S dng thng nht hin
nay, ngi ta dng hn ch vi ln: Ln i, ln ngha, thay vo l trn.
(12) Ngay
Ngay trong PHTN mang ngha l thng, vi ngha ca t th nghim, ng,
nhng vi hm l ngay thng, tht th, v d: H l n b th phi xem gng ny m
hc, ch c i dng di mt mnh khi chng c bn ngay m phi k gian63. Ngay c
dng c lp vi ngha trn, ngy nay, thng xut hin cc ng c nh nh: n ngay
lnh. Tnh ngay l gian. n mn ni ngay cn hn n chay ni di. Cn li, ngay c
kt hp vi t khc biu th nh: ngay chnh, ngay thng, ngay tht, ngay tnh, hoc
vi t hp t khc cng ngha nh: tht th, thng thn, chnh trc.
(13) Ci ti
T hp t ny ch xut hin c mt ln trong PGTN, v d: t l ci ti v di xu
h, khi hay cc ti mnh64. Trong t in Vit-B-La, A. De Rhodes ghi nhn ci
ngha l sa mnh, hi hn. u ny hp vi ci trong t hp t ci ti. hiu c t
hp t ny, Nguyn Khc Xuyn ch thch trong bn dch tc phm l ci hi. Chng
ti hiu y l t hp t ch vic n nn, hi hn nhn ra li lm, ti li ca mnh, hoc
nhm ch hnh ng xng ti. Hin nay, t hp t ny khng cn thy xut hin trong
cc vn bn Cng gio, v phi chng mt t hp khc cng ngha c thay th l
ci ti.
4. Nhm cc t khc
60
61
62
63
64
y l nhng t, t hp t m chng ti thuc nhiu chc nng, c th l ph t,
lin t, tnh thi t...Tuy nhin, chng ti nghing v vic xem xt trn phng din
ngha nn tm xp vo nhm cc t khc: on, m ch, v bng, hung l, s s, chit,
rt ht, quanh qu, ry/ry, nng, thm, ngh, n, u, song le, y, chung ti ch
phn tch nhng trng hp tiu biu sau:
(1) V bng
Vi 59 ln xut hin, v bng c t in Vit-B-La ging ngha l nu,
Paulus Ca ghi l nu nh, nu m, v d: V bng c ai chng tho knh, chng khng
vng php cha m, tht th c ti trng 65. V bng thng xut hin trc mnh chnh,
hay trc mt cu. Bn cnh , lun kt hp vi th thnh mt cp quan h v bng...th
nh nu...th hin nay. Cp quan h nhn-qu nu-th hin nay thay th cho v bng.
(2) Hung l
Hung, hung l, hung chi, phng chi, hung g u cng mt ngha l hn
na, na l. Cc t ny c dng cng ngha, tuy nhin, xut hin trong PGTN, hung
l xem ra c dng ph bin, v d: V chng nu chng tha c Con mnh, m trao v
chng ti, khi chng ti hy cn oan gia cng, hung l khi kt ngha cng66. Hin
nay, cc t hp trn vn cn c s dng, duy ch hung l khng cn thy c s
dng n.
(3) Cc bit
Ting Vit ngy nay s dng cc vi ngha mang tnh ph nh nhn mnh mt
vn , cho rng khng bao gi c nh th, c ngha tng ng vi chng nhng vi
ngha mnh hn, v d: cc cn, cc s, s cc g, c th gi cc u, bit cc u. Tuy
nhin, thi gian u ca th k 17, cc l m c ca gic c biu th vi ngha ngc
li Hiu bit r, v d: hay l trn t hay l trn gi rng, hay l trong nc, cng
cc k s chng hay cc bit, cng chng sng67. Trong t in Hunh Tnh Paulus Ca,
cc chuyn ngha vi ngha t thn l khng, v d: cc kh ngha l khng g ht,
khng ra g ht, cc rc: n c cc rc g ngha l n khng c g ht. Nt ngha ny
gn vi cch hiu hin nay.
(4) S s
Ch c t in Vit-B-La ghi nhn nt ngha s s l chm chm, t t. nt
ngha ny c dung trong PGTN, v d: V n trong ca th gian ny, vy th s s r
n yu ca linh hn hng c vy 68. T kp ny hin nay khng c tm thy trong cc
vn bn hin i. N c thay th bng mt t hp t khc l dn dn, t t, chm
chm.
(5) Rnh
65
66
67
68
Trong PGTN, rnh xut hin 5 ln vi ngha gn, sp. V d : M phi lo vic
y cho kho, d m cha m con tr y chng hay, hay l chng khng, m con tr
rnh cht, th phi lm php ra ti cho kp 69. Xt v ngha, khi t vo ng, vo cu,
rnh v gn, sp u mang vai tr nh nhau, v d: rnh cht, rnh ht th = gn cht,
gn ht th. iu ny c chng t qua cc vn bn ting Vit hin i, trong cc t
in.
(6) Quanh qu
din t nhng g ang c mt t cc hng bn chng ta, ting Vit hin i
thng gi l xung quanh, chung quanh, ting Vit th k 17 cn c s dng vi t
hp t quanh qu cng c gi l xung quanh. V d: M con c hay c Cha c
nghe con lin, sao Con ni vy, v ngi ta c ng quanh qu y, cho n tin c Cha
sai con70.
Mt thc t chng ta c th thy trong t in Vit-B-La ghi nhn, nhng vn
thng c hai t hay t hp t tr ln, s dn dn n vic b lng qun mt trong cc t
hay t hp t no . Hoc nhng t hay t hp t c din ngha cho t li c
tn ti thay th t cho ti ting Vit hin i, v xung quanh, quanh qu, chung
quanh l trng hp tng t.
(7) Thm
Trong 4 ln xut hin, thm vi ngha l rt, thm u i vi phi c chc nng
nhn mnh ngha cho phi, v d: Song le th phng c Cha Tri l Cha c sinh ra
tri t, th thm phi71. n t in Paulus Ca ghi nhn l lm, qu, thm c
dng t do hn nh: thm kh (kh lm, kh qu), thm ho (tt lm, tt qu), thm ht
(tht l, nht nht...). Ngy nay, thm c thay th bng rt.
(8) Ngh
Ngh trong 9 ln xut hin tc phm, chng ti nhn thy m nhn hai nt
ngha, nt ngha ngh ngi v d dng. V d:
- Ngha ngh ngi: Th n ngy th by c ngh m chng lm vic mi72
- Ngha d dng: V s d no cn du trong lng, cng ngh trch bng vic li
lm ra b ngoi73.
Tuy nhin, ngh mang ngha d dng xut hin xc sut vt tri hn, v ngha
ngh ngi ch mi mang tnh manh nha. Ngy nay, chng ta thng bt gp ngh vi
ngha an dng v suy ngh, nt ngha d dng hon ton bin mt.
(9) N
69
70
71
72
73
N lun i km trc l t c ngha ph nh nh chng, ch, khng..., nhm
tr iu g d gp kh khn, thch thc nhng ch th vn c hon thnh c, v
d: M ko mt lng bn, u chng n phm rn CT, m n phi tri CT cm vy.
N mang ngha qun, ngi, hin nay ch cn gp trong ca dao tc ng: Yu nhau vn s
chng n (ca dao), hoc kt hp vi nhng t khc nh n h. Thay vo , qun, ngi
chim v tr thay th mt cch ph bin.
(10)u
u ghi nhn trong t in Vit-B-La l xem ra. Trong PGTN, u xut hin 9
ln, 2 ln xut hin c lp, 7 ln kt hp vi l. V d:
- Vua cha i-minh nm chim bao thy ai bo i tm o tht bn i ty
dng, u l c lm vy cng mt khi y74.
- M ko mt lng bn, u chng n phm rn CT, m n phi tri CT cm
vy75.
Trong ting Vit hin i, u c mang ngha l c l, hn l; u l mang
ngha hay l, chi bng. Hai ngha ny hon ton khc nhau, trong khi , xt thy cch
dng trong PGTN l mt. Hin nay, u, u l c dng hn ch, nhng v tr cho cc
t, t hp t xt ngha ni trn.
(11)Song le
C th ni, trong cc t, t hp t c cho l t c, song le c s ln xut hin
nhiu nht vi 221 ln. Song le c dng vi ngha nhng m. V d: Song le u ht
li ging dy, ngy th nht, bt iu y 76; Song le c mt h Judaea cn gi o
c Cha c lm nn mi s truyn cho 77. Thc t cho thy, chng ta thng hay dng
nhng v song thay v song le c thnh dng lc by gi.
II. Kt lun
T vic kho st c im t vng PGTN, khun kh bi bo ch ch yu cp
n lp t vng c, chng ta c th rt ra my nhn xt bc u v t vng vn bn
PGTN sau y:
- thi im tc phm ra i (1651), PGTN c xem l mt trong nhng vn
bn vit bng ch quc ng u tin c in thnh sch, cho thy, vo th k XVII, vi
tng v cng lao mang tnh quyt nh ca cc gio s phng Ty, cng vi s h tr
v ng gp tch cc ca cc thy c, gio dn ngi Vit, ch quc ng c xy dng,
hnh thnh v pht trin ngy mt mnh m v c tnh h thng.
- Nhng t c kho st v xp vo loi t ng c so vi hin nay, nhng vo
th th XVII, chng li c s dng vi tn s cao, biu th nt c tnh tri v ng
ngha v ngha php so vi cc giai on trc nh song le, sinh th, ph, iu ny
cho thy r c im t vng ting Vit mt giai on nht nh.
74
75
76
77
C th ni, cng vi nhng ti liu Quc ng cng thi v cc giai on sau (th
k 18, 19), PGTN ca cha c-L l mt trong nhng ti liu quc ng qu him u
tin nh du ct mc qu trnh hnh thnh v pht trin ca ch Quc ng mt cch h
thng. c im ngn ng ca vn bn cng l c liu quan trng c dung nghin
cu din mo ting Vit th k XVII trn nhiu phng din.
Tm tt
Bi vit cp n c im t vng ting Vit trong tc phm Php ging tm

ngy ca Alexandre de Rhodes, mt trong nhng vn bn u tin vit bng ch Quc
ng. Chng ti phn tch, ch ra cc c im ng ngha, ng php ca cc t nu trn
y gp phn tm hiu h thng t vng ting Vit th k XVII ni chung, cc t c
th k XVII ni ring.
The archaic Vietnamese words features
in Phep Giang Tam Ngay of OF ALEXANDRE DE RHODES
The document mentioned characteristics of Vietnamese vocabulary, one of the

first texts written in the National Language. We have analysed and pointed out semantic,
grammatical features of words mentioned above to contribute to understand the 17th
Century Vietnamese vocabulary in general and archaic Vietnamese words during that
century in particular.
TI LIU THAM KHO CHNH

[1] Quang Chnh (1972), Lch s ch Quc ng 1620-1659, T sch Ra Khi, Si
Gn.
[2] Hunh Tnh Paulus Ca (1895-1896), i Nam quc m t v, Imprimerie REY,
CURION&C, Si Gn, tp 1(1895), tp 2 (1896).
[3] L Khc Cng, Nguyn Th Phng Trang (2013), Ting Vit trong Sch s sang
chp cc vic ca Philliph Bnh, Tp ch Ngn ng&i sng, s 12/2013.
[4] Philliph Bnh (1968), Sch s sang chp cc vic, Thanh Lng gii thiu, Vin i
hc Lt xut bn.
[5] Hong Dng (1991), T in Vit B - La ca Alexandre de Rhodes- ngun c
liu so snh quan h gia cc t hp ph m kl, pl, bl, tl, ml trong ting Vit, tp ch
Ngn ng, s 2/1991.
[6] Nguyn Th Bch Nhn (1994), S bin i cc hnh thc ch Quc ng t 1620 n
1877, Lun n PTS, Trng i hc S phm H Ni I.
[7] Phng Nghi, 100 nm pht trin ting Vit, Nxb Vn Ngh, Hoa K, 1999.
[8] V c Nghiu (2011), Lc kho lch s t vng ting Vit, Nxb Gio dc Vit
Nam, H Ni.
[9] Hong Ph ch bin (2000), T in ting Vit, Nxb Nng.
[10] Thanh Lng (1961), Nhng chng ng ca ch vit Quc ng, tp ch i hc,
s 1/1961.
[11] Thanh Lng (1967-1968), Qu trnh hnh thnh vn chng quc ng, tp ch
Nghin cu Vn hc, cc s 1, 2, 3, 4/1967, s 5, 6, 9/1968.
[12] Vng Lc (2001), T in t c, Nxb Nng- Trung tm T in hc.
[13] Alexandre de Rhodes (1651), Php ging tm ngy, Nguyn Khc Xuyn bin son
v chuyn ng, T sch i kt, Tp. H Ch Minh,1993.
[14] Alexandre de Rhodes (1651), T in Annam Lusitan La Tinh (thng gi T
in Vit B La), phin dch Thanh Lng, Hong Xun Vit, Quang Chnh, Nxb
Khoa hc X hi, 1991.
[15] Roland Jacques (1995), Cng trnh ca my nh tin phong B o Nha trong lnh
vc ngn ng Vit Nam cho n nm 1650 (Loeuvre de quelques pionniers portugais
vans le domaine de la linguistique Vietnamienne jusqueu/1650), Lun n tin s, Vin
Quc gia v cc ngn ng v nn vn minh ng Phng , Paris.
[16] Nguyn Ngc San (2003), Tm hiu ting Vit lch s, Nxb i hc S phm H
Ni.
[17] Hong Tin (1994), Ch quc ng v cuc cch mng ch vit u th k XX. Nxb
Lao ng. H Ni.
[18] on Thin Thut su tm v ch bin (2008), Ch Quc ng th k XVIII, Nxb
Gio dc, H Ni.
[19] Hong Xun Vit (2006), Tm hiu lch s ch Quc ng, Nguyn Minh Tin hiu
nh, Nxb Vn ha Thng tin.
[20] Nguyn Khc Xuyn (1993), Ng php ting Vit ca c L 1651, Nxb Thi
im, Hoa K.
------------------------------------------------------------------------------------------------------
a ch lin h:
Trn Vn Sng, Tin s, Ging vin
Khoa Ng vn, HSP, H Nng [459, Tn c Thng, Tp. Nng]
Email: transangdhpx@yahoo.com.vn, sangloandhpx@gmail.com
T: 00914051576

Phep Giang Tam Ngay - Tranvansang 2016

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phep Giang Tam Ngay - Tranvansang 2016

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C IM LP T C TING VIT

TRONG PHP GING TM NGY CA ALEXANDRE DE RHODES

Bi vit cp n c im t vng ting Vit trong tc phm Php ging tm

The archaic Vietnamese words features

in Phep Giang Tam Ngay of OF ALEXANDRE DE RHODES

The document mentioned characteristics of Vietnamese vocabulary, one of the

TI LIU THAM KHO CHNH

You might also like