Bab 1
2. (a) 13 cm (d) 24 kg
Praktis Formatif 1.1
1. Pertumbuhan bayi, kejadian siang dan
malam
2. (a) pemerhatian, eksperimen
(b) Biologi
3. Biologi Ahli botani, Kimia Ahli
farmasi, Fizik Ahli astronomi
Praktis Formatif 1.2
1. (a) (b) (b) 4.56 mm
(c) (d)
2. (a) (i) Bahan beracun / toksik
(ii) Bahan merengsa
(iii) Bahan mudah terbakar
(iv) Bahan mudah meletup
(v) Bahan mengakis
(b) Merkuri dan klorin
3. Laporkan kepada guru. Jika boleh,
tutup dahulu bekalan elektrik. Dengan
bantuan guru, gunakan pemadam api
yang sesuai untuk memadamkan api.
Jika tidak pasti, tinggalkan makmal
dengan secepat mungkin.
Aktiviti 1.5
1. (a) Meter
(b) Kilogram
(c) Kelvin
Praktis Formatif 1.3
1. Panjang meter, m; Jisim kilogram,
kg; Masa saat, s; Suhu Kelvin, K;
Arus elektrik Ampere, A
(b) 0.018 kg (e) 6 mA
(c) 4 000 000 m
Aktiviti 1.8
1. Tolok skru mikrometer
2. Penimbang digital
Praktis Formatif 1.4
1. (a) 6.28 mm
2. 24 cm2
3. Nilai menunjukkan jisim Chong
Aktiviti 1.9
Ukuran panjang meja dengan pembaris lebih
tepat daripada ukuran panjang meja
dengan pensel.
Aktiviti 1.10
1. Ketumpatan semakin meningkat apabila
jisim bertambah.
2. Gabus Kayu Besi Kuprum
3. Definisi secara operasi bagi ketumpatan
ialah keadaan yang ditunjukkan oleh
objek yang terapung dan tenggelam.
Praktis Formatif 1.5
1. A = 2 g cm3, B = 2 g cm3, C = 2 g cm3
2. Cecair R, cecair yang paling tumpat
tenggelam ke dasar.
Praktis Formatif 1.6
1. Inferens adalah alasan atau sebab
bagi sesuatu peristiwa yang dapat
diperhatikan.
2. Pemboleh ubah dimanipulasi = luas
permukaan bekas
Pemboleh ubah dimalarkan = isi padu
awal air dalam bekas, suhu persekitaran,
tempoh eksperimen.
Jawapan 1
 Pemboleh ubah bergerak balas = kuantiti
akhir air selepas 30 minit.
Praktis Formatif 1.7
1. Jujur dan tepat dalam merekod dan
mengesahkan data dan bersikap positif
2. Bertanggungjawab terhadap kesihatan
sejagat dan keselamatan alam sekitar
Praktis Sumatif 1
1. Bahan mengakis
2. V R P T Q W U S (i) Senaraikan pemboleh ubah
3. 0.1 kg
4. (a) Neraca tuas
(b) Angkup vernier
5. (i) Alkohol merupakan bahan mudah
terbakar.
(ii) Untuk memanaskan alkohol,
gunakan kaedah kukusan air.
(iii) Gunakan cermin pelindung
mata ketika mencampur atau
memanaskan alkohol.
(iv) Jangan halakan tabung uji ke arah
diri sendiri atau orang lain.
(v) Jangan merasa atau menghidu bau
alkohol.
(vi) Jauhkan alkohol yang mudah
terbakar daripada sebarang
sumber api.
6. 34 petak 1 cm2 = 34 cm2
Luas kedua-dua sayap = 34 cm2
7. Semakin bertambah luas permukaan,
semakin bertambah kadar penyejatan.
8. Tolok skru mikrometer, Q kerana
alat Q boleh mendapatkan bacaan
menghampiri atau menepati nilai
sebenar.
9. (i) Laporkan kepada guru
(ii) Jika bahan kimia terkena pada
Aisyah, perlu bilas dengan
menggunakan air yang banyak pada
bahagian yang terbabit.
(iii) Jika letupan menghasilkan api yang
kecil, gunakan pemadam api yang
sesuai untuk memadamkan api.
Jika tidak pasti, tinggalkan makmal
dengan secepat mungkin.
2 Jawapan
(iv) Beri pertolongan kecemasan kepada
Aisyah atau minta bantuan guru
kamu untuk membawa dia
ke hospital.
10. Kain dijemur di luar rumah lebih cepat
kering daripada yang dijemur di
dalam rumah.
Cabaran Selanjutnya
11. Jika pokok disiram air setiap hari, maka
pokok tumbuh dengan sihat.
dimanipulasi (kuantiti air), pemboleh
ubah dimalarkan (cahaya matahari
dan karbon dioksida) dan pemboleh
ubah yang bergerak balas
(ketinggian pokok).
(ii) Letakkan pokok-pokok di luar
supaya mendapat cahaya matahari
dan karbon dioksida yang sama.
(iii) Kumpulkan data ketinggian pokok
dengan bilangan hari disiram.
(iv) Lukis graf tinggi pokok
bilangan hari
(v) Buat kesimpulan berdasarkan
graf yang diplot dan buktikan
hipotesis betul.
12. Menggunakan prinsip ketumpatan untuk
menyusun minuman dengan lapisan
cecair berlainan ketumpatan.
Bab 2
Praktis Formatif 2.1
1. (a) platlet, peredaran darah
(b) peparu, ginjal dan kulit
2. Sel palisad - menyerap cahaya untuk
fotosintesis
Sel epidermis - mengurangkan
kehilangan air
Sel akar - menyerap air dari tanah
Sel pengawal - mengawal pembukaan
atau penutupan stoma
3. Dinding sel
Praktis Formatif 2.2
1. Fotosintesis. Untuk menghasilkan
glukosa dan oksigen.
2. glukosa, respirasi sel
Praktis Sumatif 2
1. P = Sitoplasma, Q = Nukleus,
R = Mitokondria
2. Ginjal, peparu
3. (a) ovum, (b) sel darah merah,
(c) sel saraf
4. Sel tumbuhan mempunyai dinding sel,
kloroplas, vakuol dan berbentuk tetap.
5. Kulit merupakan organ sebab terdiri
daripada gabungan tisu epitelium, tisu
penyambung, tisu otot, tisu darah dan
tisu saraf. Tisu-tisu ini bertindak secara
bersepadu untuk menjalankan
fungsi tertentu.
6. Manusia tidak dapat menjalankan
fungsi tertentu jika kehilangan salah
satu organ. Misalnya, kerosakan ginjal
akan menyebabkan proses perkumuhan
tidak dapat dijalankan. Tanpa proses
perkumuhan, darah akan menjadi
beracun dan merosakkan organ-organ
lain. Hal ini boleh membawa kematian
jika racun itu tidak disingkirkan melalui
penggunaan mesin dialisis.
7. Sistem peredaran darah. Sistem ini
berfungsi mengangkut oksigen ke
sel-sel dan karbon dioksida dari sel-sel
ke peparu. Sistem ini juga berfungsi
mengangkut nutrien, hormon dan
melawan jangkitan penyakit.
8. Apabila lembu memakan rumput, tenaga
kimia yang tersimpan dalam bentuk kanji
dalam rumput melalui proses fotosintesis
digunakan oleh lembu sebagai sumber
tenaga. Gas karbon dioksida yang
dihasilkan semasa proses respirasi sel
lembu akan digunakan semula oleh
rumput semasa proses fotosintesis
untuk menghasilkan kanji. Najis lembu
juga akan menjadi baja kepada rumput.
Apabila lembu memakan semula rumput
ini, tenaga ini akan balik semula
kepada lembu.
9. Organisma ini mempunyai sifat
kedua-dua sel haiwan dan tumbuhan.
Seperti sel tumbuhan, organisma ini
mengandungi klorofil untuk melakukan
proses fotosintesis. Seperti sel haiwan,
organisma ini mempunyai flagella atau
ekor seperti sel haiwan untuk bergerak
ke arah cahaya matahari.
10. Q. Q ialah sel otot yang boleh mengecut
dan mengendur.
Cabaran Selanjutnya
11. Keetha betul. Sebab terdapat organisma
unisel dan multisel di sekeliling kita.
Organisma unisel adalah organisma
yang terdiri daripada satu sel manakala
organisma multisel adalah organisma
yang terdiri daripada lebih daripada
satu sel. Contoh organisma unisel ialah
ameba dan yis manakala contoh multisel
ialah hidra dan manusia. Walaupun
organisma unisel terdiri daripada satu
sel, organisma itu boleh menjalankan
semua proses kehidupan seperti
pertumbuhan dan pembiakan.
Bab 3
Praktis Formatif 3.1
1. Homeostasis ialah pengekalan
persekitaran dalam badan
sesuatu organisma.
2. Kawal atur suhu badan dan
kandungan air
Praktis Sumatif 3
1. Melalui proses transpirasi yang
membantu tumbuhan menyerap dan
mengangkut air serta mineral dari tanah
ke seluruh bahagian tumbuhan bagi
menggantikan air yang telah hilang ke
persekitaran daripada daun. Air hilang
daripada daun secara penyejatan
berupaya membantu menyejukkan
tumbuhan pada hari panas.
2. Salur darah mengecut untuk
mengurangkan pembebasan haba
ke persekitaran. Bulu roma menegak
untuk memerangkap lapisan udara yang
lebih tebal ini menghalang kehilangan
haba daripada badan ke persekitaran.
Kurang berpeluh bagi mengurangkan
haba dibebaskan melalui penyejatan.
Otot rangka mengecut dan mengendur
secara aktif dan menyebabkan seseorang
menggigil bagi meningkatkan suhu
badan. Pada masa yang sama, hormon
tertentu dirembeskan untuk meningkatkan
metabolisme badan.
Jawapan 3
 3. Salur darah mengembang untuk
membolehkan lebih banyak darah
mendekati kulit supaya melepaskan
lebih banyak haba ke persekitaran.
4. Memboleh enzim berfungsi secara
optimum pada suhu 37oC untuk
mengawal semua tindak balas kimia
dalam sel hidup.
5. Badan banyak kehilangan air apabila
berpeluh. Oleh itu kita perlu minum air
untuk menggantikan air yang telah hilang
melalui penyejatan ketika berpeluh.
6. Selepas melakukan senaman cergas,
suhu badan kita menaik. Salur darah
mengembang untuk membolehkan lebih
banyak darah mendekati kulit supaya
melepaskan tenaga haba. Oleh itu,
muka kelihatan merah. Sebaliknya, suhu
badan kita menurun apabila sejuk. Salur
darah mengecut untuk membolehkan
lebih banyak darah menjauhi kulit
supaya mengurangkan pelepasan
tenaga haba. Oleh itu, muka kelihatan
pucat.
7. (a) Kuantiti peluh bertambah. Hal ini
berlaku untuk mencegah suhu
darah daripada meningkat. Air peluh
yang dirembes oleh kelenjar peluh
dapat menyerap haba pendam yang
tinggi dan terbebas ke persekitaran
apabila air peluh menyejat.
Penyejatan ini menyebabkan suhu
badan menurun dan kembali ke aras
normal.
(b) Kuantiti air kencing berkurang. Hal
ini berlaku kerana air lebih banyak
diserap semula ke dalam darah
bagi mengimbangi air yang banyak
hilang melalui perpeluhan. Otak
merembeskan sejenis hormon agar
ginjal mengurangkan penghasilan air
kepada air kencing.
(c) Apabila suhu badan bertambah,
kuantiti peluh turut bertambah
untuk menurunkan suhu badan
melalui penyejatan manakala
kuantiti air kencing pula berkurang
kerana kuantiti air dalam darah
telah berkurang disebabkan oleh
perpeluhan. Maka kuantiti air
kencing yang dihasilkan di ginjal
menjadi sedikit dan lebih pekat.
4 Jawapan
8. (a) Kuantiti makanan dan minuman
adalah pemboleh ubah yang
dimalarkan maka perlu dipastikan
sama pada ketiga-tiga hari itu.
(b) Hari kedua. Kuantiti air kencing
adalah paling kurang pada hari
kedua. Apabila melakukan aktiviti
cergas, suhu akan bertambah
dan air dalam badan hilang dalam
bentuk peluh. Otak merembeskan
sejenis hormon supaya ginjal
mengurangkan penghasilan air
kencing.
9. Udara di antara setiap lapisan kain
memerangkap lebih banyak haba. Bulu
roma yang menegak berfungsi sama
dengan beberapa lapisan kain nipis ini
iaitu memerangkap haba.
10. Pernyataan masalah: Adakah stoma
mengawal atur kandungan air dalam
tumbuhan?
Hipotesis: Tumbuhan mengawal atur
kandungan air melalui stoma
Tujuan: Menyiasat fungsi stoma
mengawal atur kandungan air pada
tumbuhan
Pemboleh ubah:
Dimalarkan: Tumbuhan yang sama jenis
Dimanipulasikan: Pokok yang daunnya
disapu dengan vaselin dan pokok yang
daunnya tidak disapu dengan vaselin
Bergerak balas: Layu atau tidak layu
Bahan dan radas: Dua pokok dalam
pasu dan vaselin.
Prosedur:
1. Ambil dua pokok dalam pasu yang
sama jenis.
2. Daun bagi pokok A disapu vaselin
manakala daun bagi pokok B
dibiarkan seperti biasa.
Disapu Tanpa
vaselin disapu
vaselin
A B
3. Kedua-dua pokok kemudiannya
dibiarkan selama dua hari bawah
cahaya matahari.
4. Rekodkan pemerhatian ke atas
keadaan pokok selama dua hari.
 Penjadualan data: 2500
Pokok disapu Pokok layu 3500
vaselin atau tidak
Ya Bab 4
Tidak Aktiviti 4.1
4. (a) Belahan dedua ialah pembahagiaan
Cabaran Selanjutnya: satu sel induk kepada dua sel anak.
11. Pernyataan itu benar. Sebagai organ (b) Pertunasan ialah proses
perkumuhan, kulit mengeluarkan peluh. pembentukan tunas pada badan
Sebagai organ perlindungan, kulit organisma. Tunas bermula sebagai
melindung jantung, ginjal dan organ- satu ketumbuhan yang berkembang
organ lain dalam badan. Sebagai organ dan kemudian terputus membentuk
yang mengawal atur suhu badan, kulit individu baharu.
mempunyai bulu roma, salur darah, (c) Pembentukan spora ialah proses
kelenjar peluh yang terlibat dalam menghasilkan spora di dalam
kawal atur suhu badan. sporangium. Selepas sporangium
12. Pernyataan masalah: Adakah pecah, spora yang halus dan
penghasilan air kencing adalah banyak ringan akan disebarkan oleh angin
apabila meminum banyak air? sehingga sampai di tempat yang
lembap, spora akan tumbuh menjadi
Hipotesis: Penghasilan air kencing
tumbuhan baharu.
lebih banyak apabila meminum banyak
(d) Pembiakan vegetatif adalah satu
air berbanding dengan meminum cara menghasilkan tumbuhan
kurang air. baharu daripada bahagian vegetatif
Tujuan: Menyiasat penghasilan air tumbuhan induk selain bunga.
kencing apabila meminum banyak air (e) Penjanaan semula berlaku daripada
atau kurang air. kebolehan fragmen organisma
Pemboleh ubah: tertentu tumbuh dan berkembang
Dimalarkan: Suhu sekitar yang sama, menjadi individu baharu yang
murid yang sama lengkap.
Dimanipulasikan: Kuantiti minuman yang
berbeza untuk satu hari Praktis Formatif 4.1
Bergerak balas: Kuantiti air kencingnya Pembiakan
Pembiakan seks
yang terhasil dikumpulkan dan disukat. aseks
Bahan dan radas: Air dan silinder 1. Melibatkan sel Tidak
penyukat pembiakan melibatkan sel
Prosedur: pembiakan
1. Seorang murid diberi kuantiti Berlaku kepada Berlaku kepada
minuman yang berbeza selama manusia, organisma
sehari. haiwan ringkas
2. Kumpulkan dan catatkan kuantiti air peringkat tinggi (Amoeba,
kencing yang dihasilkan. dan tumbuhan Paramecium,
Penjadualan data: berbunga Hydra) dan
tumbuhan
Kuantiti Kuantiti air (bawang, halia,
minuman (ml) kencing (ml) ubi kentang)
1500
Melibatkan Melibatkan
dua induk satu induk
Jawapan 5
 2. (a) Bawang; bebawang
(b) Ubi keledek; batang
(c) Halia; batang
(d) Lalang; batang
(e) Ubi kentang; batang
(f) Setawar; daun
3. Pembiakan penting bagi menjamin
kelangsungan/ kemandirian spesies
Aktiviti 4.4
2. Ya. Perempuan normal biasanya
didatangi haid pada umur 10 hingga 12
tahun.
3. Menasihati remaja tersebut agar
menjaga kebersihan diri dan pemakanan
iaitu memakan makanan yang seimbang
serta meminum air mencukupi.
Praktis Formatif 4.2
1. Untuk melahirkan zuriat.
2. Fungsi uretra: Salur untuk mengeluarkan
sperma dan air kencing keluar dari
badan
Fungsi zakar: Memindahkan sperma
ke dalam faraj perempuan semasa
persetubuhan
Fungsi skrotum: Memegang dan
melindungi testis
3. Fungsi tiub Fallopio: Tempat
persenyawaan antara sperma dan ovum
Fungsi faraj: Menerima sperma dan
menjadi saluran bayi dilahirkan
Fungsi uterus: Tempat embrio
berkembang dan membesar
4. Peringkat permulaan sistem pembiakan
menjadi matang dan menghasilkan sel
pembiakan.
5. Masalah badan berbau berlaku
disebabkan oleh perubahan hormon
apabila mencapai akil baligh.
6. Tidak boleh, perempuan tersebut tidak
dapat menghasilkan ovum.
Praktis Formatif 4.3
1. (i) Fasa haid (Hari 1 5)
Lapisan dinding uterus, salur darah
dan ovum yang tidak tersenyawa
terluluh dan disingkirkan apabila
haid bermula.
6 Jawapan
(ii) Fasa pemulihan (Hari 6 11)
Dinding uterus mula dibina semula
dan menebal. Salur darah di dalam
dinding uterus mula terbentuk untuk
bersedia menerima penempelan sel
yang telah disenyawakan.
(iii) Fasa subur (Hari 12 17)
Ovum dibebaskan dari ovari pada
hari ke-14 kitar haid. Dinding uterus
dan salur darah terus berkembang.
Persenyawaan mungkin berlaku
dalam fasa ini.
(iv) Fasa prahaid (Hari 18 28)
Dinding uterus terus menebal dan
kaya dengan salur darah. Jika
berlaku persenyawaan, penempelan
embrio akan terjadi di dinding
uterus. Jika persenyawaan tidak
berlaku, kitar haid akan berulang
semula.
2. Haid wanita bermula antara umur
10-12 tahun, selama 5-7 hari.
3. Pengovulan ialah proses pelepasan
ovum yang telah matang dari ovari dan
berlaku di ovari.
4. Tidak benar. Wanita yang didatangi
haid boleh menjalankan aktiviti harian
seperti biasa.
Praktis Formatif 4.4
1. Tidak
2. Selepas persenyawaan, zigot
membahagi menjadi satu bebola sel
yang disebut sebagai embrio. Embrio
akan menempel di dinding uterus.
Embrio yang telah menempel pada
dinding uterus akan terus berkembang
menjadi fetus dan semakin menyerupai
bayi.
3. Zigot Embrio Fetus Bayi
4. Fungsi amnion: Membran yang
membentuk pundi dan mengandungi
bendalir.
Fungsi plasenta: Tempat pertukaran
nutrien, oksigen, karbon dioksida dan
bahan buangan antara darah ibu dan
darah fetus.
Fungsi tali pusat: Tiub yang
menghubungkan fetus kepada plasenta
Praktis Formatif 4.5
1. Wanita hamil memerlukan nutrien yang
lebih banyak kerana bayi di dalam
kandungannya memerlukan nutrien
untuk membesar dengan sihat.
2. Bayi di dalam kandungan menyerap
kalsium dari badan ibu untuk
pertumbuhan tulang dan giginya.
3. (a) Susu ibu mengandungi nutrien yang
paling lengkap untuk perkembangan
bayi berbanding susu formula.
(b) Susu ibu lebih mudah dihadam oleh
bayi berbanding susu formula.
(c) Susu ibu memberikan kekuatan
imunisasi yang lebih tinggi kepada
bayi berbanding susu formula.
(d) Susu ibu tidak mengandungi bahan
kimia berbanding susu formula.
Praktis Formatif 4.6
1. Punca kemandulan lelaki:
(i) Kualiti sperma rendah
(ii) Bilangan sperma tidak mencukupi
(iii) Testis tidak menghasilkan sperma
(iv) Mati pucuk
Punca kemandulan perempuan:
(i) Ovari tidak dapat menghasilkan
ovum
(ii) Tiub Falopio tersumbat
(iii) Uterus tidak normal
(iv) Ketumbuhan dalam uterus
2. (a) Suntikan ubat hormon dan
pembedahan
(b) Rawatan menggunakan kaedah IVF
3. (a) Kaedah vasektomi: memotong dan
mengikat kedua-dua duktus sperma
melalui pembedahan supaya tiada
sperma yang dipancutkan semasa
ejakulasi.
(b) Kaedah ligasi: kedua-dua tiub
Fallopio dipotong dan diikat melalui
pembedahan supaya ovum tidak
disenyawakan oleh sperma.
4. Bayi tabung uji ialah bayi yang terbentuk
melalui kaedah IVF. Sperma dan ovum
bersenyawa di dalam bekas kaca
kemudian embrio yang telah tersenyawa
akan dimasukkan ke dinding uterus
wanita.
5. Pemeriksaan awal secara berkala dapat
mengesan simptom awal penyakit kronik
dan mengurangkan risiko masalah
kesihatan yang memerlukan kos rawatan
yang tinggi.
6. Menggugurkan kandungan tidak
seharusnya dijadikan sebagai cara
mengawal kehamilan kerana setiap
makhluk yang bernyawa mempunyai hak
untuk hidup walaupun dalam kandungan.
Praktis Formatif 4.7
1. Menarik perhatian serangga untuk
pendebungan.
2. Sepal: berwarna hijau untuk melindungi
kudup bunga
Ranggi: berwarna warni bagi menarik
perhatian serangga
3. Pokok betik tersebut hanya mempuyai
organ seks jantan sahaja pada
bunganya. Bunga betik tidak dapat
disenyawakan menyebabkan betik tidak
dapat berbuah.
4. (a) Fungsi stigma: menerima butir
debunga (gamet jantan)
(b) Fungsi stil: menghubungkan stigma
ke ovari
(c) Fungsi anter: menghasilkan gamet
jantan
5. Angin Serangga
butir debunga butir debunga
ringan melekit
berwarna putih berwarna cerah
dan pudar
bilangan butir bilangan butir
debunga yang debunga yang
banyak sedikit
Praktis Sumatif 4
1. (a) Bendalir amnion
(b) Bertindak sebagai kusyen untuk
menyerap gegaran dan mencegah
fetus daripada mengalami
kecederaan
(c) Plasenta menghubungkan fetus
dengan ibunya. Fetus mendapat
makanan dan oksigen daripada
plasenta ibunya melalui tali pusat.
Jawapan 7
 (d) Apabila fetus terbentuk dengan
lengkap, badan fetus berputar
sehingga kepalanya menuju ke
arah serviks. Pengembangan
serviks berlaku supaya kepala bayi
dapat melalui faraj. Dinding berotot
uterus mengecut dengan kuat,
amnion pecah dan bendalir amnion
dibebaskan. Pengecutan kuat uterus
menolak bayi keluar daripada tubuh
ibu.
2. (a) (i) Hari 1-5
(ii) Hari ke-14
(b) Ya, kerana fasa subur adalah pada
hari ke-12 hingga ke-16.
3. (a) Pil pencegah hamil
Pil pencegah hamil menghalang
proses pengovulan.
Implan
Penggunaan implan merembeskan
hormon dan menghalang ovari untuk
menghasilkan ovum.
Penggunaan kondom
Kondom dipakai pada zakar lelaki
sebelum persetubuhan untuk
menghalang kemasukan sperma
daripada memasuki vagina wanita
semasa ejakulasi.
Alat kontraseptif dalam uterus
(IUCD)
Alat kontraseptif dalam rahim
dimasukkan ke dalam uterus
wanita bagi mengelakkan berlaku
penempelan.
(b) Cadangan Jawapan:
Setuju. Penjualan kondom secara
terbuka hanya akan menggalakkan
hubungan seksual antara pasangan
luar nikah. Kondom perlu dijual
dengan pengawasan dan tidak
sepatutnya diletakkan di rak terbuka
atau kaunter hadapan. Had umur
individu yang membeli kondom
perlu ditetapkan seperti hanya
dijual kepada mereka yang sudah
mencapai usia 20 tahun dan yang
sudah bernikah.
8 Jawapan
4. (a)
Peratus sperma tidak normal
35
30
25
20
15
10
5
0 Dos nikotin
Tiada Rendah Tinggi
(b) Umur dan spesies tikus
(c) Peratus sperma tidak normal yang
tertinggi dihasilkan oleh kumpulan
tikus yang diberi dos nikotin yang
tertinggi.
(d) Sebagai kawalan eksperimen.
(e) Kesan nikotin terhadap bayi:
Nikotin akan memasuki darah
fetus dan menyebabkan
pertumbuhan fetus terganggu.
Bayi yang dilahirkan mempunyai
berat yang sangat rendah dan
bersaiz lebih kecil daripada bayi
normal.
Penyelesaian yang baik untuk ibu
yang ketagih nikotin:
Bergaul dengan rakan-rakan
yang tidak merokok dan menjauhi
perokok.
Mendapatkan sokongan daripada
rakan-rakan dan keluarga untuk
berhenti merokok.
Meminum air kosong dan jus.
(Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima)
5. (a) (i) Pistil
(ii) Stamen
(b) (i) Ranggi bunga bersaiz besar,
mempunyai warna yang
menarik dan bau yang wangi.
(ii) Apabila serangga hinggap di
atas bunga untuk menghisap
nektar, butir debunga akan
 melekat pada kaki dan badan
serangga yang berbulu dan
dibawa butir debunga ke
stigma bunga yang sama atau
bunga yang lain untuk proses
pendebungaan.
Cabaran Selanjutnya
6. Tidak benar. Lelaki juga boleh
mengalami masalah kemandulan seperti
testis tidak dapat menghasilkan sperma
atau penghasilan sperma yang sedikit
dan tidak berkualiti. Selain itu, jika
seseorang lelaki itu mempunyai masalah
kesihatan seperti kencing manis juga
boleh menyebabkan pasangan itu tidak
dapat menghasilkan zuriat.
7. (a) Mungkin kedua-duanya mandul atau
salah seorang daripada mereka
mandul.
(b) Menjalani rawatan hormon untuk
membantu suami atau isteri
menghasilkan gamet yang sihat
Menjalani pembedahan untuk
menyelesaikan masalah tiub
Falopio atau saluran duktus
sperma yang tersumbat
Menggunakan kaedah in
vitro (IVF) iaitu mengeluarkan
ovum dari ovari isteri untuk
disenyawakan oleh sperma di
dalam bekas kaca dan embrio
yang terbentuk akan dimasukkan
kembali ke dalam uterus isterinya;
pasangan tersebut mempunyai
peluang yang lebih tinggi untuk
mendapat zuriat.
Bab 5
Aktiviti 5.1
A 1. Benda hidup : Tauge
Benda bukan hidup : Tanah dan air
2. Tanah, air dan tauge merupakan
jirim kerana mempunyai jisim dan
memenuhi ruang.
3. Buku, pensel, kereta, komputer dan
gelas. (Mana-mana jawapan lain yang
boleh diterima)
B 1. Ya, belon mengembang kerana udara
memenuhi ruang.
2. Rod kayu menjadi tidak seimbang
kerana udara keluar daripada belon
yang dicucuk dengan jarum dan
menyebabkan belon tersebut menjadi
lebih ringan. Ini membuktikan udara
mempunyai jisim.
3. Pita selofan ditampal untuk
mengelakkan belon daripada meletup
menjadi serpihan kecil apabila dicucuk
dengan jarum. Hal ini adalah untuk
memastikan perbandingan yang adil
antara kedua-dua jisim belon.
Praktis Formatif 5.1
1. Jirim: buku, pensel, pen, gelas dan bikar
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
diterima).
2. Mempunyai jisim dan memenuhi ruang
3. Ya, kerana semua hidupan mempunyai
jisim dan memenuhi ruang.
4. Udara memenuhi ruang
Sifat fizik Sifat jirim
5.
Bergantung Bergantung
kepada jenis kepada tindak
bahan yang balas yang
membentuknya. berlaku kepada
sesuatu bahan.
Aktiviti 5.4
1. Keamatan warna biru larutan kuprum(II)
sulfat berkurang kerana pertambahan
kuantiti zarah-zarah air.
2. Jirim terdiri daripada zarah-zarah kecil
yang diskrit.
Aktiviti 5.5
1. Jam, meja, kipas, mangkuk dan senduk
(Mana-mana jawapan lain yang boleh
diterima).
Eksperimen 5.1
1. Resapan berlaku di dalam cecair lebih
cepat berbanding pepejal.
Jawapan 9
Aktiviti 5.6 3. Jirim terdiri daripada zarah yang kecil
A 1. Suhu air tidak berubah semasa dan diskret sentiasa bergerak dan
mendidih kerana haba digunakan untuk berlanggar antara satu sama lain.
memutuskan ikatan zarah-zarah air. 4. Suhu tidak berubah kerana haba
2. Suhu digunakan untuk mengatasi daya tarikan
antara zarah-zarah pada ketika itu
100 menyebabkan tiada perubahan suhu.
5. Udara lebih cepat kehilangan haba
berbanding air. Oleh sebab itu, udara
Masa pada permukaan air dan air pada
B (I) 1. Tidak permukaan akan membebaskan
(II) 1. Tidak haba. Ini menyebabkan air pada
(III) 1. Tidak permukaan akan membeku lebih
cepat dan bertindak sebagai penebat
Praktis Formatif 5.2 haba. Permukaan air yang telah
1. (a) (i) Buih: Gas membeku menghalang air di bahagian
(ii) Air: Cecair bawah daripada kehilangan haba. Ini
(iii) Rumpai air: Pepejal menyebabkan tidak semua air tasik dan
(iv) Akuarium: Pepejal sungai membeku.
(v) Ikan: Pepejal
(b) Pepejal: buku, gelas, baju Praktis Sumatif 5
Cecair: minyak, petrol, susu 1. (a) Air kopi: cecair
Gas: udara, karbon dioksida dan Batu: pepejal
oksigen Udara di dalam belon: gas
(Mana-mana jawapan lain yang (b) Air kopi dan batu
boleh diterima). (c) Zarah-zarah batu hanya bergetar
(c) dan berpusing pada kedudukannya
sahaja manakala zarah-zarah udara
Keadaan
Susunan Pergerakan bergerak secara rawak, berlanggar
Jirim
antara satu sama lain dengan
Pepejal Tersusun Bergetar dan
tenaga kinetik yang tinggi.
rapat dan berpusing pada
padat kedudukannya 2. (a) P: hanya berpusing dan bergetar
sahaja pada kedudukannya kerana
ruang kosong di antara guli
Cecair Rapat Bergerak bebas,
sangat kecil.
tetapi tidak menggelongsor
tersusun dan berlanggar Q: bergerak, menggelongsor dan
antara satu berlanggar antara satu sama lain
sama lain kerana mempunyai lebih ruang
Gas Tidak Bergerak secara kosong berbanding P.
tersusun dan rawak, bebas, R: bergerak secara rawak,
berjauhan berlanggar berlanggar antara satu sama
antara satu antara satu lain dengan kelajuan yang tinggi
sama lain sama lain kerana terdapat banyak ruang
dengan laju. kosong di antara guli.
(b) (i) Gas dimampatkan pada
2. Bau masakan merebak melalui resapan
tekanan yang tinggi, isi padu
zarah-zarah bau masakan ke dalam
ruang menjadi kecil, susunan
zarah-zarah udara.
10 Jawapan
 zarah semakin rapat, kedaan
jirim bertukar daripada gas
kepada cecair.
(ii) Apabila tekanan di dalam tong
gas dikurangkan, isi padu
ruang menjadi besar, susunan
zarah semakin berjauhan
antara satu sama lain. Keadaan
jirim bertukar daripada cecair
kepada gas.
3. (a) (i) Gas
(ii) Pepejal
(iii) Cecair
(b) Cecair sabun bertukar menjadi
gas. Tiupan yang kuat akan
menghasilkan tekanan dan
menyebabkan susunan zarah-zarah
cecair berjauhan antara satu sama
lain. Akhirnya, cecair sabun bertukar
keadaan menjadi gas.
4. (a) Zarah-zarah udara dimampatkan
lebih dekat antara satu sama lain.
(b) Tindakan Tan adalah wajar kerana
keadaan ini membolehkan tayar
mengembang semasa cuaca panas
bagi mengelakkan tayar tersebut
meletup.
(c) Udara di dalam tayar mengecut
apabila sejuk disebabkan berlaku
sedikit pembebasan haba dan ini
menyebabkan susunan zarah-zarah
gas bergerak mendekati antara satu
sama lain dan tayar mengecut.
Cabaran Selanjutnya
5. Garam dan daun teh perlu dimasukkan
ke dalam air. Garam akan larut di dalam
air, manakala daun teh akan terapung
di permukaan air. Untuk mengasingkan
garam dan daun teh, turaskan campuran
tersebut, daun teh akan melekat pada
kertas turas dan keringkannya. Air garam
pula akan terhasil sebagai hasil turasan,
sejatkan air garam tersebut sehingga
hablur garam terbentuk.
6. (a) (i) Tuangkan air laut ke dalam
bekas.
(ii) Letakkan gelas di
tengah bekas.
(iii) Tutup bekas itu dengan
bungkusan plastik.
(iv) Letakkan sebiji batu di tengah
bungkusan plastik di atas gelas.
(v) Biarkan bekas tersebut dijemur
di bawah Matahari
selama sejam.
(vi) Selepas sejam, titisan cecair
tidak berwarna akan terhasil
pada bungkusan plastik dan
menitis ke dalam gelas.
Batu
Titisan Bungkusan
cecair plastik
Bekas Gelas
Air laut
(b) Rasa cecair yang terhasil itu. Jika
cecair itu berasa tawar, maka cecair
tersebut tulen dan boleh diminum.
Bab 6
Eksperimen 6.2
1. Permukaan kepingan rod kuprum
berkilau manakala rod karbon
tidak berkilau.
2. Dawai kuprum boleh dibengkokkan
tanpa patah.
3. Kepingan besi boleh ditempa.
4. Rod besi dan rod karbon dapat
mengkonduksikan elektrik.
5. Rod besi merupakan konduktor haba
yang lebih baik.
6. Serbuk plumbum mempunyai takat lebur
yang lebih tinggi.
Praktis Formatif 6.1
1. Proton, elektron dan neutron
2. Bilangan elektron di dalam sesuatu atom
pula adalah sama dengan bilangan
protonnya. Oleh itu, atom
bersifat neutral.
Jawapan 11
 3. Unsur ialah satu bahan yang terdiri 2. Ya
daripada zarah yang sama jenis
sahaja. Manakala sebatian pula terdiri Praktis Formatif 6.2
daripada dua atau lebih jenis unsur yang 1. Campuran ialah bahan yang terdiri
bergabung secara kimia. daripada dua atau lebih unsur atau
4. Atom ialah zarah yang paling kecil dalam sebatian yang bergabung secara fizikal.
sesuatu unsur manakala molekul pula 2.
ialah gabungan dua atau lebih atom.
Teknik
5. Unsur-unsur disusun dalam jadual Jenis campuran
pengasingan
berkala mengikut bilangan
nombor proton. Klip kertas dan
Penurasan
serpihan kaca
6.
Logam Bukan logam Air dan etanol Penyulingan
Magnesium Karbon Tiga jenis
Kromatografi
Aluminium Iodin pewarna yang
kertas
larut air
Kuprum Klorin
Menggunakan
Emas Neon Tanah dan air
magnet
Besi Argon Minyak dan air Pengenapan
Merkuri Serbuk kopi
Pengapungan
dan air
7. Melihat ciri-ciri fizikal unsur X tersebut
sama ada dari segi kekilauan, 3. Tidak boleh kerana penurasan boleh
kemuluran, kebolehtempaan, dilakukan di antara pepejal dan cecair
kekonduksian elektrik dan haba serta
takat lebur bahan X tersebut. Aktiviti 6.11
1. Warna hitam
Aktiviti 6.4 2. Besi + sulfur besi sulfida
1. Pasir-pepejal, air-cecair 3. Besi sulfida
2. Ya 4. Tidak
3. Baki turasan: pasir
Praktis Formatif 6.3
Hasil turasan: air
1. Sebatian ialah bahan yang terdiri
Aktiviti 6.5 daripada dua atau lebih unsur yang
bergabung secara kimia.
1. 78C
2. Gula, garam, air, guli dan permainan
2. Mengelakkan percikan larutan.
blok.
3. Elektrolisis
Aktiviti 6.6
4.
1. Serbuk besi
2. Logam Campuran Perbezaan Sebatian
Aktiviti 6.7 Tidak Pembentukan Ya
1. Kelodak bahan baharu
2. Ya Tiada Ikatan kimia Ya
yang mengikat
Aktiviti 6.8 Tiada Perubahan Haba
1. Minyak kerana minyak kurang tumpat perubahan haba semasa diserap
daripada air haba pembentukan

12 Jawapan
 Kaedah Kaedah Kaedah dan air. Wap air yang terhasil
fizikal pengasingan kimia terkondensasi dan membentuk
cecair. Cecair tulen yang terhasil
Tiada Sifat Berbeza dikumpulkan di dalam bikar dan
perubahan berbanding daripada hablur garam pula akan tertinggal di
sifat bagi dengan sifat bentuk asal dalam kelalang penyulingan.
setiap asal
komponen
Cabaran Selanjutnya
5. Tidak baik kerana tindakan tersebut
Praktis Sumatif 6 hanya menyebabkan kertas turas
1. (a) (a),(b), (e), (f), (g), (h), (m), (n), (p) terkoyak kerana kertas turas mudah
(b) (c), (i), (j), (o) terkoyak apabila basah.
(c) (d), (k), (l) 6. Kaedah penurasan. Langkah pertama,
2. (a) P: Logam larutkan campuran garam dan pasir
R: Bukan logam bersama air. Kemudian, turas larutan
(b) tersebut menggunakan kertas turas.
Ciri-ciri fizikal P R Pasir yang tidak larut dalam air akan
tertinggal pada kertas turas manakala
Kekilauan Berkilau Pudar
garam yang telah larut dalam air akan
Kemuluran Mulur Rapuh melepasi kertas turas. Akhir sekali,
Boleh Kebolehtempaan Tidak boleh biarkan larutan garam tersejat dan
Kekonduksian Konduktor elektrik Tidak boleh meninggalkan hablur garam.
elektrik mengkonduk-
sikan elektrik Bab 7
Kekonduksian Konduktor haba Penebat Aktiviti 7.1
haba haba 1. Lilin terpadam disebabkan oksigen
Takat lebur Tinggi Rendah
di dalam balang gas sudah habis
digunakan.
2. Aras air meningkat kerana air
(c) Tidak. Besi tersebut telah teroksida
menggantikan oksigen yang telah
ataupun telah bertindak balas
digunakan untuk pembakaran.
dengan oksigen menghasilkan
3. 20%
lapisan besi oksida di bahagian
permukaan besi tersebut.
Praktis Formatif 7.1
(d) Grafit sesuai digunakan untuk
1. Nitrogen 78%, Oksigen 21%, karbon
membuat mata pensel kerana grafit
dioksida 0.03%, gas nadir dan lain-lain
menghasilkan warna hitam, lembut
0.97%
dan mudah dibentuk.
2. Ujian kayu uji berbara bagi oksigen dan
3. (a) Penurasan
ujian air kapur bagi karbon dioksida.
(b) Langkah 3
3. Karbon dioksida digunakan oleh
4. (a) A: serbuk besi
tumbuhan untuk proses fotosintesis.
B: serpihan kecil kayu
4. Boleh menyebabkan kesan rumah hijau
C: pasir
dan pemanasan global.
D: garam
5. Penebangan hutan secara terancang
(b) Bahan B kurang tumpat berbanding
Mengelakkan penggunaan racun
bahan C menyebabkan bahan B
serangga secara berlebihan
terapung di atas permukaan air dan
Mengurangkan penggunaan
dapat diasingkan dengan mudah.
penghawa dingin
(c) Ya
(d) Kumutha boleh menggunakan
Aktiviti 7.3
kaedah penyulingan. Kaedah ini
A 1. Bahan api: kayu dan lilin
melibatkan pendidihan garam
Bukan bahan api: rod kaca dan batu
Jawapan 13
 2. Kayu dan lilin adalah bahan api
manakala rod kaca dan batu bukan
bahan api
B 1. Lilin Y kerana lilin itu mendapat oksigen
yang lebih banyak daripada lilin X.
2. Oksigen
3. Oksigen diperlukan untuk pembakaran
C 1. Mancis P tidak menyala kerana
kekurangan haba dan mancis Q
menyala kerana mempunyai haba.
2. Haba diperlukan untuk pembakaran
Praktis Formatif 7.2
1. Pembakaran bermaksud tindak balas
yang berlaku apabila suatu bahan
dipanaskan dengan oksigen dan
membebaskan tenaga haba dan
tenaga cahaya.
2. Kehadiran oksigen, haba dan bahan api
3. Selimut api merupakan selimut khas
yang diperbuat daripada bahan kalis
api. Selimut ini menutupi api dan
menghalang oksigen daripada masuk
ke bawah selimut sehingga akhirnya
menyebabkan api terpadam.
4. (a) Sentiasa peka dengan barangan
elektrik yang digunakan.
(b) Simpan mancis dan pemetik api
di tempat yang selamat dan jauh
daripada kanak-kanak.
(c) Letak alat pemanas jauh daripada
sebarang benda yang mudah
terbakar.
(d) Tidak membuang puntung rokok
ketika api rokok masih menyala.
(e) Tidak meletakkan terlalu banyak
beban pada satu soket elektrik.
(f) Memasang penggera kebakaran di
rumah.
5. Logam kalium dan natrium adalah
bahan mudah terbakar apabila terdedah
kepada udara.
Praktis Formatif 7.3
1. Asap dan debu.
2. (a) Mengadakan kempen kesedaran
mengenai pencemaran udara.
(b) Memupuk sikap suka mengitar
semula bahan.
(c) Mendengar taklimat tentang bahaya
pencemaran udara.
14 Jawapan
(mana-mana jawapan yang boleh
diterima)
3. (a) Kesihatan manusia akan lebih
terjamin.
(b) Mengurangkan kos membaik pulih
bangunan akibat hujan asid.
(c) Iklim di bumi akan berada dalam
keadaan baik.
4. Sampah sarap boleh menyebabkan
pertambahan bilangan mikroorganisma
di dalam udara.
5. (i) Karbon dioksida kesan rumah
hijau
(ii) Nitrogen dioksida hujan asid
(iii) Klorofluorokarbon penipisan
lapisan ozon
6. (a)
(b)
(c)
(d)
(e)
Praktis Sumatif 7
1. (a) P: Nitrogen
Q: Oksigen
R: Gas nadir
S: Karbon dioksida
(b) (i) Menghasilkan asid nitrik dan
ammonia
(ii) Membantu dalam pertumbuhan
haiwan dan tumbuhan
(c) Suhu di Bumi akan meningkat
kerana gas S memerangkap haba.
(d) (i) Komponen udara boleh
diasingkan melalui kaedah
fizikal.
(ii) Setiap gas masih menunjukkan
sifat-sifat asal apabila
diasingkan.
2. (a) Karbon dioksida
(b) Argon
(c) Atmosfera
(d) Oksigen
3. (a) Tumbuhan hijau merupakan satu-
satunya hidupan yang dapat
menyerap dan mengurangkan
karbon dioksida dalam atmosfera
melalui proses fotosintesis. Apabila
banyak pokok ditebang, karbon
dioksida yang dibebaskan oleh
proses respirasi, pembakaran dan
penguraian akan menambahkan
 peratus kandungan karbon dioksida
dalam atmosfera.
(b) Pembakaran bahan api fosil /
pembakaran hutan
(c) Kesan rumah hijau dan pemanasan
global
4. (a) Pembakaran ialah tindak balas
yang berlaku apabila suatu bahan
bertindak balas dengan oksigen
secara kimia dan membebaskan
tenaga haba dan cahaya.
(b) Haba, oksigen dan bahan api.
(c) (i) Memastikan pendawaian
elektrik mengikut spesifikasi
yang betul.
(ii) Menggunakan alat pemadam
api jenis serbuk kering.
(d) (i) Memasang alat pengesan asap
dan penggera kebakaran di
rumah
(ii) Tidak meletakkan terlalu
banyak beban pada satu
sumber elektrik
(iii) Sentiasa peka terhadap
barangan elektrik yang
digunakan
5. (a) Jerebu
(b) Menyebabkan kesesakan nafas
dan batuk.
(c) Jarak penglihatan menjadi terhad
6. (a) Disebabkan proses semula jadi
seperti pereputan organisma di
dalam gua seperti kelawar yang
telah mati dan pernafasan kelawar
dan haiwan-haiwan lain di
dalam gua. Proses ini
mengurangkan kandungan oksigen
di dalam gua.
(b) Obor akan terpadam apabila aras
oksigen terlalu rendah. Oleh itu,
penggunaan obor dapat memberi
amaran kepada kita supaya tidak
meneruskan perjalanan kerana kita
sudah memasuki kawasan yang
rendah oksigen.
(c) Tidak kerana kita tidak mengetahui
aras sebenar oksigen. Selain itu,
penggunaan obor juga hanya akan
menambahkan lagi karbon dioksida
di dalam gua.
(d) Menggunakan sensor oksigen
kerana kita dapat mengetahui aras
oksigen yang lebih tepat dan dapat
membuat tindakan yang lebih awal.
Cabaran Selanjutnya
7. (a) Penduduk kampung bimbang
tentang kesihatan mereka.
Projek kuari boleh menyebabkan
pencemaran udara.
(b) Mendapat sumbangan kewangan
daripada syarikat pemaju/ Mendapat
peluang pekerjaan
(c) Wajar kerana projek tersebut boleh
menyebabkan gangguan kesihatan
kepada penduduk kampung.
8. Tumbuhan hijau memerlukan tenaga
cahaya untuk menjalankan fotosintesis.
Jika keamatan cahaya matahari rendah,
maka kadar fotosintesis juga menjadi
rendah. Oleh itu, pokok-pokok perlu
bersaing untuk mendapatkan cahaya
matahari yang terhad. Pokok-pokok
yang tidak mendapat cahaya matahari
yang mencukupi menjadi tidak subur dan
akhirnya mati. Terdapat alternatif lain
yang boleh dilakukan oleh para petani
untuk menggantikan cahaya matahari
iaitu dengan menggunakan tenaga
cahaya dari lampu dengan keamatan
cahaya yang sesuai.
Bab 8
Aktiviti 8.1
1. Imej sahih
2. Imej dalam Rajah 8.1 ialah imej sahih
manakala imej dalam Rajah 8.2 ialah
imej maya.
Aktiviti 8.2
1. Cermin satah: Saiz imej sama dengan
saiz objek
Cermin cekung: Saiz imej lebih besar
dari saiz objek
Cermin cembung: Saiz imej lebih kecil
daripada saiz objek
2. Jarak imej dari cermin satah sama dengan
jarak objek dari cermin satah.
Praktis Formatif 8.1
1. Cermin cembung, orang itu kelihatan
kurus.
Jawapan 15
 2. A: Kurang tumpat
2. Untuk memantulkan cahaya supaya imej
B: Lebih tumpat
boleh terbentuk pada mata.
C: Lebih tumpat
3. Supaya ruang yang kecil nampak luas
D: Kurang tumpat
dan selesa. Cermin satah juga berfungsi
untuk tujuan keselamatan di mana
Praktis Formatif 8.5
seseorang boleh melihat keadaan di
1. Merah, Jingga, Kuning, Hijau, Biru,
belakang mereka.
Indigo, Ungu
Praktis Formatif 8.2 2. Cahaya berwarna merah terbias dengan
1. tengah hari, tegak di atas kepala paling sedikit kerana lebih laju. Manakala
2. cahaya berwarna ungu terbias dengan
paling banyak kerana bergerak dengan
paling perlahan.

Aktiviti 8.8
Eksperimen 8.1 1. Serbuk susu mengandungi zarah-zarah
sudut tuju, i adalah sama dengan sudut yang menyerakkan cahaya ke semua
pantulan, r. arah.
2. Alur cahaya akan kelihatan putih
Praktis Formatif 8.3 kebiruan dari sisinya dan muncul
1. Mengikut hukum pantulan, sudut tuju (i) sebagai jingga kemerahan pada skrin.
sama dengan sudut pantulan (r) seperti Cahaya biru diserak lebih banyak
di rajah di bawah. daripada cahaya merah.
Garis normal Sinar
Sinar tuju pantulan Praktis Formatif 8.6
1. Penyerakan cahaya berlaku apabila
sinar cahaya dihalang dan dipantulkan
r
i ke semua arah oleh awan atau zarah-
zarah dalam udara.
Cermin satah 2. banyak, kurang
2. tegak, sama saiz dengan objek, maya,
Praktis Formatif 8.7
sama (juga songsang sisi)
1. A = Magenta, B = Sian, C = Kuning,
Eksperimen 8.2 D = Putih
1. Sudut tuju, i () 2. (a) merah
(b) hijau
(c) magenta

Praktis Sumatif 8
Sudut biasan, r ()
2. Semakin besar sudut tuju, i, semakin
besar sudut biasan, r.
Praktis Formatif 8.4
1. Pembiasan cahaya berlaku apabila
sinaran cahaya daripada dasar kolam
renang bergerak keluar daripada air.
Hal ini menyebabkan imej dasar kolam
renang kelihatan cetek berbanding
dengan kedalaman sebenarnya.
16 Jawapan
1. Imej sahih ialah imej yang terbentuk
pada skrin manakala imej maya ialah
imej yang tidak dapat terbentuk
pada skrin.
2. B
3. X dan Z
4. (a) Magenta, (b) Kuning, (c) Sian,
(d) Putih
5. Tegak, maya dan sama saiz
6. Cermin cekung, berfungsi untuk melihat
kenderaan di belakang dengan
lebih jelas.
 7. Garis Praktis Formatif 9.2
normal 1. Batuan igneus terbentuk apabila
magma daripada letusan gunung berapi
menyejuk apabila sampai ke permukaan.
Batuan sedimen pula terbentuk daripada
pelbagai proses pemecahan batuan
seperti luluhawa dan hakisan yang
akhirnya diangkut oleh air sungai ke
8. Penyebaran cahaya lautan dan termendap di situ. Batuan
9. Dia patut memilih cermin R. Cermin metamorfik ialah batuan hasil tindakan
R ialah cermin cembung yang boleh tekanan dan haba ke atas batuan igneus
meluaskan kawasan penglihatan. dan batuan sedimen.
10. Mereka suatu periskop. 2. Batuan igneus terbentuk daripada
45
Cermin magma yang menyejuk. Magma bersuhu
sangat tinggi maka tidak ada hidupan
yang dapat hidup di dalamnya. Oleh
yang demikan, fosil tidak dapat dijumpai
di dalam batuan igneus.
45
3. Batuan metamorfik adalah lebih keras
Cermin daripada batuan lain kerana jenis batuan

itu terbentuk akibat tekanan dan suhu
Cabaran selanjutnya yang sangat tinggi.
11. Fenomena pembiasan. Khairul perlu
tujukan lembingnya pada kedudukan Praktis Formatif 9.3
yang lebih dalam ke arah dasar sungai. 1. Proses eksogen proses yang berlaku
Hal ini demikian kerana pembiasan di permukaan Bumi.
cahaya berlaku apabila sinaran cahaya Proses endogen proses yang
daripada ikan bergerak keluar daripada berpunca daripada dalam Bumi.
air. Oleh itu, imej terbentuk lebih hampir 2. Aliran air, angin dan ombak
kepada permukaan air. 3. Menurut teori plat tektonik, kerak Bumi
12. Jam matahari. Pembentukan dibahagikan kepada beberapa keping
bayang-bayang. plat. Plat-plat ini sentiasa bergerak
Tiang kayu menyebabkan proses pertembungan dan
Bayang- pencapahan yang menghasilkan pelbagai
bayang bentuk Bumi serta hanyutan benua.
8:00 a.m. 6:00 p.m. 4. Proses olakan mantel berlaku apabila
9:30 a.m. suhu yang tinggi dalam bahagian mantel
4:30 p.m.
11:00 a.m. 1:30 p.m.
dan teras Bumi menghasilkan arus-arus
12:00 tengah hari perolakan di lapisan astenosfera yang

berupaya menggerakkan kerak Bumi.
Bab 9
Praktis Formatif 9.4
Praktis Formatif 9.1
1. Tanah runtuh, tsunami dan gempa bumi
1. hidrosfera, biosfera, geosfera
2. Kemusnahan harta-benda, kehilangan
dan atmosfera
nyawa, penyakit dan kebuluran.
2. Zon gelap. Tiada cahaya yang boleh
3. Seismograf untuk mengesan gempa
menembusi sampai ke zon gelap.
bumi, radar untuk mengesan tsunami.

Jawapan 17
Praktis Formatif 9.5 tinggi dan air laut daripada menghakis
1. 500 juta tahun pantai dan merosakkan harta-benda.
2. Serangga Penebangan hutan bakau akan
3. 1000 juta tahun seterusnya memusnahkan habitat bakau
dan menggangu kitar kehidupan di
Praktis Formatif 9.6 dalamnya.
1. Pembalakan yang berleluasa 9. Betul. Air bergerak dari satu tempat ke
menyebabkan penghasilan gas oksigen tempat lain mengikut kitar air. Pencairan
berkurang manakala kandungan gas glasier pada musim panas dan hujan
karbon dioksida di udara menjadi lebih yang turun di puncak gunung mengalir
tinggi. Hal ini menyebabkan pemanasan turun melalui sungai dan menuju ke
global kerana karbon dioksida lautan. Air laut membentuk wap air
adalah gas rumah kaca yang boleh melalui penyejatan dan naik ke langit.
memerangkap kepanasan matahari. Wap air seterusnya membentuk awan
Kandungan oksigen yang kurang dan turun sebagai air hujan dan proses
juga menyebabkan bekalan oksigen berulang semula. Oleh itu, taburan air di
untuk pernafasan menjadi kurang. Bumi adalah sentiasa tetap.
Pembalakan juga menyebabkan hakisan 10.
tanah berlaku. Rod logam
2. Kitar semula, penggunaan bahan Kertas
mineral secara berhemah. kadbod
Spring
Praktis Sumatif 9
1. P: Kerak Q: mantel, R: teras luar, Pemberat
S: teras dalam Plaster
2. Troposfera
3. (a) S Menghentam
Pen marker
(b) Burung dan serangga meja

4. Faktor yang mempengaruhi batuan
metamorfik ialah komposisi mineral Cabaran Selanjutnya
batuan asal, tekanan dan suhu, 11. Kesan negatif yang berlaku adalah
pencemaran udara dan air. Hal ini
pengaruh kuasa tektonik dan pengaruh
boleh menyebabkan masalah kesihatan
bendalir/cecair. kepada manusia dan haiwan.
5. Batuan igneus 12.
6. Batuan sedimen
Transduser
7. Racun perosak yang disembur akan
meresap ke dalam tanah dan mencemari Penggera
air bawah tanah. Racun itu juga akan
mencemari air sungai yang merupakan Panduan Kerikil
gelombang
sumber air untuk manusia dan haiwan. keluli Mengubah bentuk
8. Hutan bakau berfungsi menapis air cerun, menjana
pelepasan akustik
sungai sebelum mengalir masuk ke dari batu
dalam laut. Jika hutan itu ditebang,
air sungai dengan kandungan lumpur
dan kekotoran akan mencemari laut.
Hutan bakau juga merupakan zon
pemampan untuk menghalang ombak

18 Jawapan