Professional Documents
Culture Documents
2013 105
AT NC - NHAN VAT
(Ton That Coc) [1]. Do o cach hieu cua Nguyen Ngoc Hien la mot ngo nhan.
Ngoai tc hieu Le Thanh hau, ai Nam thc luc (NTL) [11] con ghi nhan
them Le Tai hau hay Le Hoa hau, vay ch th hai (Thanh, Tai, Hoa) trong
tc hieu nay co le ch la mot my t vua ban hay do lam lan nao o ma thoi.
T o ta co the nhan nh: Le (trong Le Thanh hau) mi chnh la ten khac cua
Nguyen Hu Knh (Canh). Le la ten goi thng dung cua ong con Knh la ten
huy, truyen thuyet Quang Bnh van ke ve Cau Le tc la Nguyen Hu Knh
(Canh) [7]. Trnh Hoai c trong Gia nh thanh thong ch (GTTC) [16] a
tng ghi nhan Le Thanh hau ho Nguyen va co ten la Nguyen Phuc Le hay cho
khac la Nguyen Le, rat co the ho Trnh a s suat hay co ly do nao o ma ta
cha biet, v le ra ho ten cua ong phai la Nguyen Hu Le (dong ho Nguyen Hu)
mi ung. Ngoai ra ong con c goi la Le Cong (Ong Le) nh song Le Cong
hay bai Le Cong, en Le Cong. Ho Trnh cung a giai thch: Viec lay ten cua
ong em at ten song la muon ngi sau muon i khong quen n c cua ong
vay. Nh the cai ten Thanh cua Nguyen Hu Canh do gia pha ghi chep cung co
the la mot ten khac cua ong (can phai tham nh lai) nhng du sao trong sach
s cua S quan trieu Nguyen, van viet la Nguyen Hu Knh, Le Thanh hau, Le
Cong, Nguyen (Phuc) Le.
2. a danh Ng Khe va luy Hoa Phong
Thang 7 nam 1699, Nac Thu nc Chan Lap lam phan, ap cac luy Bch
oi, Nam Vang va Cau Nam (Nom), cp boc dan buon. Tng Long Mon la
Tran Thng Xuyen ong gi Doanh Chau (Vnh Long) em viec bao len. Mua
ong, thang 10 theo lenh chua Nguyen, Nguyen Hu Canh lam Thong suat,
Cai ba Pham Cam Long lam Tham mu, Lu thu Tran Bien la Nguyen Hu
Khanh lam Tien phong, lanh quan hai dinh Bnh Khang, Tran Bien va thuoc
binh 7 thuyen dinh Quang Nam, cung vi tng s Long Mon chuan b chinh
phat Chan Lap. Theo ai Nam liet truyen tien bien (NLTTB) [12] cho biet
ong a em quan: ...bay tran Rach Ca, ap luy Hoa Phong, sai ngi do xem
tnh hnh h thc roi chia ng tien anh, bc luy Nam Vang va Bch oi.
Vay a danh Ng Khe va luy Hoa Phong au? Ve a danh Ng Khe oc
theo am Nom la Rach Ca, hien cha thay tai lieu nao ghi nhan chnh xac v
tr. Trnh Hoai c viet trong GTTC lai cho Nguyen Hu Canh ong quan
Tan Chau: Thang 11, Chng c Le Thanh hau Nguyen cong va Tham mu
Cam Long hau Pham cong ieu ong Lu thu dinh Tran Bien la Nguyen Hu
Khanh va bien binh 2 dinh Quang Nam, Bnh Khang cung tng s Long Mon
en ong Tan Chau e do xem tnh hnh giac h that the nao, roi thang 3
nam Canh Thn (1700) keo quan thang en luy Nam Vang. Cung theo Trnh
Hoai c, Tan Chau xa thuoc thanh Gia nh, at gia song Doanh Chau
(Tan Chau trc cu lao Gieng nay la th xa Tan Chau, tnh An Giang). Nhng
theo nghien cu cua Nguyen Ngoc Hien [7] lai cho la Ng Khe va xac nh
tnh Vnh Long (Rach Cai Ca) ch khong phai la Tan Chau. Chung toi ong
y vi Nguyen Ngoc Hien ve a danh Ng Khe nhng khong tan thanh viec
xac nh Vnh Long (Rach Cai Ca theo GTTC ten ch Han la Ng Cau ch
khong phai la Ng Khe). Muon xac nh v tr cua Ng Khe theo y chung toi
trc het can phai xac nh v tr cua luy Hoa Phong, v da vao v tr nay ta se
xac nh c Ng Khe au. Tuy NTL [11] ch noi Nguyen Hu Canh em
108 Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 9 (107) . 2013
quan cac ao tien vao nc Chan Lap, ong Ng Khe ma khong nhac en luy
Hoa Phong nhng theo Trnh Hoai c (GTTC) th luy Hoa Phong huyen
Bnh Dng, phu Tan Bnh, dinh Phien Tran (nay la huyen Hoc Mon, TPHCM)
giap ranh vi dinh Tran Bien, luy nay do Le Thanh hau ap e phong ng
Cao Mien. Theo ai Nam nhat thong ch (NNTC) [10] th luy Hoa Phong xa
goi la luy Lao Cam a phan hai huyen Bnh Dng va Bnh Long, vao nam
Canh Thn (1700): Thong suat Chng c Nguyen Hu Knh dep Cao Mien,
Lao Cam la oc ong noi thuoc xay ap luy nay, nen goi ten the. Do o, s
kien Nguyen Hu Canh cho ap luy Hoa Phong (Lao Cam) la chnh xac. Theo
s lieu th cuoc hanh binh cua Nguyen Hu Canh a dien bien theo th t: bay
binh tap tran Ng Khe va ap luy Hoa Phong sau o mi tham do tnh hnh
cuoc chien roi mi tien anh Nam Vang. Neu Ng Khe tan Vnh Long th
khong giai thch c nghch ly: ang tran tien, thong tin chien thang may
tran lien tiep cua Tran Thng Xuyen bao ve [11, 12] Nguyen Hu Canh lai
cho ap luy Hoa Phong mai tan Phien Tran! The th Ng Khe phai la mot v
tr gan luy Hoa Phong va thi iem ong quan la cuoi nam 1699.
Hien nay ong Nai co 2 a danh: Rach Ca va rach Ben Ca. Rach
Ca huyen Nhn Trach, tnh
ong Nai nhng cha thay
tai lieu xa nao nhac en. Co
le v tr nay xa con hoang
vu, ngi Man, Moi va ngi
Kinh con song tha tht. Va
lai ni ay kinh rach chang
cht nen v tr nay khong an
toan, khong thuan tien cho
viec ca oan quan thuyen cua
Nguyen Hu Canh ong quan
tap tran. Con rach Ben Ca
cu lao Tan Trieu, xa Tan
Bnh, huyen Vnh Cu, v tr
nay gan vi luy Hoa Phong
huyen Bnh Dng. Rat co
the Ng Khe chnh la cho
nay v rach Ben Ca, xa goi
la Rach Ca gan lien vi cu lao
Tan Trieu, Ben Ca noi tieng
a tng c s sach ghi
nhan. a danh Rach Ca va
ch Ben Ca vao the ky XIX
chnh la huyen l cua huyen
Phc Chanh, tnh Bien Hoa.
GTTC ghi chep ve ch Ng
Tan (ch Ben Ca) nh sau:
V tr rach Ben Ca (Rach Ca, Ng Khe) va Con goi la ch Bnh Thao,
cu lao Tan Trieu. tong Phc Vinh, khach buon
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 9 (107) . 2013 109
mot thuy trnh dai can phai cho quan binh ngh ngi, dng sc, bo sung lng
thao) tai Rach Ca (Tan Trieu) e tru hoach chien lc, bay binh tap tran va
can phai xay luy Hoa Phong e phong ng Tran Bien mot cach chu ao (neu
chien s dien bien khong tot). Moi viec xong xuoi, oan quan thuyen cua ong
mi co the tien en ong tai on Tan Chau (sat bien gii Cao Mien) nh Trnh
Hoai c ghi chep, luc nay Nguyen Hu Canh mi sai ngi do xem tnh hnh
thc lc cua quan Chan Lap, sau khi nghe tin Tran Thng Xuyen thang tran,
ong mi ha lenh xuat binh anh thang vao Nam Vang vao nam 1700, NTL
tng thuat: Thang 3, Thong binh Tran Thng Xuyen cung quan giac anh
lien tiep nhieu tran eu c. Khi quan ta en luy Bch oi va Nam Vang,
Nac Thu em quan on anh. Nguyen Hu Knh mac nhung phuc ng tren
au thuyen, vung gm vay c, oc cac quan anh gap, tieng sung vang nh
sam. Nac Thu ca s, bo thanh chay. Nac Yem (con vua th hai Nac Non) ra
hang, Hu Knh vao thanh, yen vo dan chung. Mua he, thang 4, Nac Thu en
ca quan au hang, xin nop cong. Nguyen Hu Knh bao tin thang tran roi lui
quan ong on Lao oi, kinh ly viec bien gii [11]. Nhan ay chung toi xin
lu y: Cac sach s xa nay eu ton vinh mot mnh Le Thanh hau co cong trang
ln, hien hach trong tran anh bnh nh Chan Lap la co phan hi cng ieu.
Nh oan trch dan tren (va ca NLTTB phan viet ve Tran Thng Xuyen)
eu cho biet Tran Thng Xuyen a thang tran lien tiep sau o Nguyen Hu
Canh mi anh on quyet nh va thang tran de dang, nh vay cong lao cua
Tran Thng Xuyen cung rat quan trong.
3. Nguyen Hu Canh chet v bao benh?
Ve cai chet cua Nguyen Hu Canh, noi chung cac tai lieu nh GTTC,
NLTTB, NTL va cac s sach sau nay da vao eu cho la sau khi thang tran,
Nguyen Hu Canh mat ot ngot v bao benh. ien hnh la ghi chep cua NTL
nh sau: Thang 5, Thong suat chng c Nguyen Hu Knh chet. au la Hu
Knh ong quan Lao oi, gap ma to gio ln, nui Lao oi l tieng keu nh
sam. em ay mong thay mot ngi mat o may trang, tay cam cai phu viet bao
rang : Tng quan nen kp em quan ve, lau ay khong li. Hu Knh ci
noi rang: Menh tri, co phai at nay au?. Khi tnh day, than the moi
met, nhng van ci noi nh thng e gi yen long quan. Kp benh nang, ben
than rang: Ta muon het sc bao en n nc nhng so tri co han, sc ngi
lam c g au?. Ben keo quan ve, i en Sam Khe (Rach Gam, thuoc tnh
nh Tng) th chet, bay gi 51 tuoi [11].
Nhng trong dan gian lai lu truyen ve cai chet cua Nguyen Hu Canh
khac han. Vng Hong Sen trong T v tieng noi mien Nam muc t Cu
Hu,a viet: Cu Hu, ten vung at thuoc lang Tan Thanh, tnh An Giang, nay
thuoc tnh ong Thap. Ni ay nam 1837 co xay ra tran giao tranh d doi
gia binh nha Nguyen vi binh Xiem lien hiep, trong tran ta thang nhng hai
tng t tran, o la oc binh Vang, co ten ghi vao kinh oc Vang, va Chng
binh Le Thanh hau Nguyen Hu Canh [19]. Trong Noi ve mien Nam, Sn
Namcung a viet rang: Nguyen Hu Canh a mang benh v kh hau vung
at xa la (va co le v mang thng tch nhng cac s gia a che giau) [15]. Bo
qua chi tiet sai lam ve nien ai va s gan ket Nguyen Hu Canh vi oc Vang,
Tp ch Nghin cu v Pht trin, s 9 (107) . 2013 111